199

Krzysztof Brzechczyn

STARANIA O UTRACON• KAPLIC  ZBORU KOåCIO£A

CHRZEåCIJAN BAPTYST”W W POZNANIU W LATACH 1945ñ1956

1. KOåCI”£ BAPTYSTYCZNY.

CHARAKTERYSTYKA TEOLOGII I KR”TKI SZKIC HISTORYCZNY

1.1. Teologia

Specyfikπ protestantyzmu jest wspÛ≥istnienie w nim szeregu kierunkÛw i nurtÛw teolo-

gicznych, wyznaÒ i Koúcio≥Ûw. Jednym z nich jest KoúciÛ≥ baptystyczny, ktÛry w ostat-
nich dwÛch stuleciach sta≥ siÍ jednym z wiÍkszych protestanckich denominacji. Wraz
z innymi wyznaniami protestanckimi KoúciÛ≥ baptystyczny podziela przekonanie o tym, iø:
ó

Biblia jest najwaøniejszym autorytetem w sprawach wiary i moralnoúci;

ó

zbawienie cz≥owieka nastÍpuje w wyniku dzia≥ania niczym niezas≥uøonej ≥aski Boga;

ó

zbawienia cz≥owiek moøe dostπpiÊ nie przez uczynki, lecz jedynie przez wiarÍ
w úmierÊ Jezusa Chrystusa na krzyøu, ktÛry umar≥ za grzechy wszystkich ludzi;

ó

jedynym poúrednikiem pomiÍdzy Bogiem a cz≥owiekiem jest Jezus Chrystus, nie
wystÍpuje zatem w protestantyzmie kult úwiÍtych i kult maryjny;

ó

celibat duchowieÒstwa nie znajduje teologicznego uzasadnienia w Biblii.
KoúciÛ≥ baptystyczny, bÍdπc zaliczany do grupy wolnych Koúcio≥Ûw chrzeúcijaÒ-

skich, w ramach protestantyzmu odrÛønia siÍ od tradycyjnych wyznaÒ protestanckich,
ktÛre powsta≥y w XVI w. ó koúcio≥a ewangelicko-augsburskiego (luteraÒskiego), ewan-
gelicko-reformowanego (kalwiÒskiego) i anglikaÒskiego nastÍpujπcymi przekonaniami
teologicznymi:
ó

kongregacjonalistycznym ustrojem Koúcio≥a: kaødy zbÛr jest niezaleønπ i autono-
micznπ jednostkπ; w zborze w≥adzÍ sprawujπ wszyscy wierzπcy cz≥onkowie, ktÛrzy
wybierajπ przed niπ odpowiedzialnπ radÍ zborowπ oraz powo≥ujπ pastora;

ó

teologiπ chrztu: obrzÍd ten, bÍdπc konsekwencjπ úwiadomej wiary jednostki w to,
øe Jezus poniÛs≥ úmierÊ na krzyøu za jej grzechy, jest udzielany przez zanurzenie
ludzi doros≥ych; nie praktykuje siÍ chrztu niemowlπt;

ó

zasadπ rozdzia≥u Koúcio≥a od paÒstwa; paÒstwo nie powinno ingerowaÊ na rzecz
jakiejkolwiek grupy religijnej, a jednostce naleøy zagwarantowaÊ wolnoúÊ sumienia

1

.

1

Opieram siÍ na nastÍpujπcych prezentacjach teologii baptystycznej: K. Bednarczyk, ChrzeúcijaÒstwo

ewangeliczne a katolicyzm

, Warszawa 1976; H. Cook, O co walczπ baptyúci, Warszawa 1963; B. Hays,

J.E. Steely, The Baptist Way of Life, Macon, GA, 1981; H.H. Hobbs, The Baptist Faith and Message, Nashville
1989; K. Karski, Protestanckie wspÛlnoty wolnokoúcielne, ìStudia i Dokumenty Ekumeniczneî 1995, XI, nr 1.

200

1.2. Baptyzm w úwiecie

Baptyzm wy≥oni≥ siÍ na poczπtku XVII w. na Wyspach Brytyjskich

2

w rezultacie

kontrowersji i sporÛw pomiÍdzy przedstawicielami paÒstwowego Koúcio≥a anglikaÒskiego
a zwolennikami purytanizmu domagajπcymi siÍ g≥Íbokiej reformy Koúcio≥a w duchu
teologii kalwiÒskiej

3

. Za≥oøycielem tego koúcio≥a by≥ John Smyth, ktÛry na poczπtku

XVII w. sta≥ siÍ zwolennikiem radykalnej reformy paÒstwowego Koúcio≥a anglikaÒskie-
go. Obawiajπc siÍ przeúladowaÒ religijnych, Smyth wraz ze swoim najbliøszym wspÛ≥-
pracownikiem Thomasem Helwysem i grupkπ zwolennikÛw wyjecha≥ w 1607 r. do
Amsterdamu. Tam przy≥πczy≥ siÍ do Koúcio≥a kongregacjonalistycznego, utworzonego
przez angielskich emigrantÛw religijnych oraz zapozna≥ siÍ z teologiπ mennonitÛw,
ktÛrzy praktykowali chrzest ludzi doros≥ych udzielany im przez zanurzenie na znak
uwierzenia i postanowienia g≥Íbokiej odnowy moralnej. Przekonany o s≥usznoúci tego
stanowiska w 1609 r. Smyth wprowadzi≥ ten obrzπd do kierowanej przez siebie
wspÛlnoty religijnej. Cz≥onkowie wspÛlnoty wkrÛtce powrÛcili (1612 r.) do Anglii,
zak≥adajπc w Spatefield ko≥o Londynu pierwszy zbÛr baptystyczny. Przeúladowania
baptystÛw w Wielkiej Brytanii zmusi≥y ich do emigracji do StanÛw Zjednoczonych,
gdzie wkrÛtce stali siÍ najpotÍøniejszπ denominacjπ protestanckπ.

NajwiÍksze znaczenie dla rozwoju baptyzmu w Europie mia≥o pojawienie siÍ tego

wyznania w Niemczech. W po≥owie XIX w. za sprawπ baptystycznego misjonarza
Johana Gerarda Onckena wyznanie to rozprzestrzeni≥o siÍ w Europie Wschodniej,
obejmujπc najpierw mniejszoúÊ niemieckπ zamieszkujπcπ te tereny, a pÛüniej rdzenne
narody.

1.3. Baptyzm na ziemiach polskich

W taki sposÛb pojawi≥o siÍ wyznanie baptystyczne na ziemiach polskich. Pierwszy

zbÛr powsta≥ w 1844 r. w Elblπgu, za≥oøony przez Onckena. W latach czterdziestych
XIX w. kolejne zbory baptystyczne powstawa≥y na Dolnym ålπsku: we Wroc≥awiu,
WÛjtowicach i Legnicy, na Pomorzu: w Miastku, Szczecinie, åwiebodzicach i Reczy,
oraz w Gojdach na Warmii i Mazurach. Jednakøe dla rozwoju baptyzmu polskiego
najwiÍksze znaczenie mia≥o nawrÛcenie siÍ 28 listopada 1858 r. luteraÒskiego nauczy-
ciela szkÛ≥ki niedzielnej Gotfryda Alfa (1831ñ1898). Trzy lata pÛüniej za≥oøy≥ on
pierwszy zbÛr na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego, ktÛry zapoczπtkowa≥ pÛüniej
dzia≥alnoúÊ misyjnπ wúrÛd ludnoúci polskiej i ukraiÒskiej. Przed I wojnπ úwiatowπ sku-
pisko baptystÛw w KrÛlestwie Kongresowym liczy≥o 4,8 tys. cz≥onkÛw w siedemnastu
zborach, a na Wo≥yniu 1,7 tys. w czterech zborach, co daje ≥πcznπ liczbÍ 6,5 tys. osÛb.

W okresie II Rzeczypospolitej Zjednoczenie S≥owiaÒskich ZborÛw BaptystÛw liczy-

≥o 7015 osÛb skupionych w 86 zborach, a Unia BaptystÛw JÍzyka Niemieckiego

(35); LondyÒskie Wyznanie Wiary z roku 1689, b.m.w., b.r.w.; Wyznanie Wiary Polskiego Koúcio≥a BaptystÛw
[w:] Wyznania wiary protestantyzmu. WybÛr tekstÛw ürÛd≥owych, red. Z. Pasek, KrakÛw 1995, s. 108--111.
T.J. ZieliÒski, Podstawowe dogmatystyczne wyznaczniki baptystycznej toøsamoúci konfesyjnej. ìBaptystyczny
Przeglπd Teologicznyî, 2002, t. 1, s. 53ñ66.

2

D. R. Kirkwood, European Baptists: a Magnificient Minority, Valley Forge, PA 1981, s. 11ñ27; R.G. Torbert,

A History of the Baptists

, Philadelphia 1959, s. 62ñ84.

3

Por.: T.J. ZieliÒski, Purytanizm. Zarys dziejÛw, ideologii i obyczajÛw anglosaskiego ruchu reformacyjnego,

ìRocznik Teologiczny ChATî 1995, nr 2; idem, John Smyth, ìS≥owo Prawdyî, 1995, nr 4, s. 23ñ26.

________________________________Krzysztof Brzechczyn________________________________

201

posiada≥a 8085 cz≥onkÛw w 41 zborach

4

. W okresie PRL-u liczebnoúÊ Koúcio≥a Chrze-

úcijan BaptystÛw oscylowa≥a miÍdzy dwoma (lata piÍÊdziesiπte) a czterema tys. (lata
osiemdziesiπte).

1.4. Poczπtki baptyzmu w Poznaniu

Historia I Zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw w Poznaniu siÍga poczπtkÛw XX w.

Poczπtkowo, pod koniec XIX w., baptyúci zbierali siÍ w podpoznaÒskim Strzyøewie.
W dniu 6 IV 1902 r. komitet za≥oøycielski, w sk≥ad ktÛrego weszli: Currant, Kromm,
Meyer, H. Liebig, og≥osi≥ powstanie zboru. W momencie powstania zbÛr liczy≥ ok. dwu-
stu osÛb. Jego pierwszym pastorem by≥ A. Majewski, ktÛry w paüdzierniku 1903 r.
przeniÛs≥ siÍ do Gniezna. Na jego miejsce przyby≥ C. Rode, ktÛry funkcjÍ tÍ pe≥ni≥ przez
trzy lata. 30 paüdziernika 1906 r. pastorem zboru zosta≥ przyby≥y z Halle Robert Drews,
ktÛry funkcjÍ tÍ sprawowa≥ przez blisko czterdzieúci lat. Przed pierwszπ wojnπ úwia-
towπ zbÛr zatrudnia≥ kaznodziejÍ pomocniczego Paula Schilda, na sta≥e mieszkajπcego
w Trzemesznie, oraz pracownika misyjnego Jana Petrasza, ktÛry dzia≥a≥ wúrÛd ludnoúci
polskiej w Poznaniu. RozwÛj zboru by≥ na tyle znaczny, øe w 1910 r. wybudowano
kaplicÍ i kamienicÍ przy ul. Przemys≥owej 48. Poniewaø w myúl pruskiego prawa
wyznaniowego baptyúci nie byli uznanym publicznym zwiπzkiem wyznaniowym,
zbudowane obiekty sta≥y siÍ formalnie w≥asnoúciπ pastora Roberta Drewsa i Konstan-
tego Hendela, choÊ by≥y zarzπdzane i s≥uøy≥y ca≥ej poznaÒskiej wspÛlnocie baptystycz-
nej. Przed I wojnπ úwiatowπ KoúciÛ≥ baptystÛw liczy≥ ok. 600ñ800 cz≥onkÛw, g≥Ûwnie
pochodzenia niemieckiego. Polska spo≥ecznoúÊ baptystyczna sk≥ada≥a siÍ z oúmiu
rodzin i kilku ma≥øeÒstw mieszanych.

Zmiana granic spowodowana powstaniem niepodleg≥ego paÒstwa polskiego po

I wojnie úwiatowej wp≥ynÍ≥a na funkcjonowanie zboru. Gdy pod koniec 1919 r. do
Niemiec wyjecha≥o ok. dwustu osÛb, w zborze poznaÒskim pozosta≥o w 638 cz≥on-
kÛw. W okresie miÍdzywojennym niemieckie zbory baptystyczne naleøa≥y do Unii
BaptystÛw Niemieckich. Natomiast zbory sk≥adajπce siÍ z Bia≥orusinÛw, PolakÛw i Ukra-
iÒcÛw by≥y zrzeszone w Unii BaptystÛw S≥owiaÒskich. Przedwojenny zbÛr poznaÒski
prowadzi≥ intensywnπ dzia≥alnoúÊ misyjnπ, ktÛrej rezultatem by≥o m.in. za≥oøenie zboru
w Czerminie ko≥o Ostrzeszowa (1922 r.) i w Katowicach (1923 r.) oraz prowadzenie
filii w dziewiÍciu miejscowoúciach na terenie Wielkopolski. Pomimo øe zbÛr w Pozna-
niu naleøa≥ do Unii BaptystÛw Niemieckich, liczebnoúÊ baptystÛw pochodzenia pol-
skiego by≥a na tyle duøa, øe zbÛr ten zatrudnia≥ polskich kaznodziei pomocniczych,
ktÛrzy prowadzili regularnπ pracÍ duszpasterskπ wúrÛd PolakÛw. Przed II wojnπ úwia-
towπ funkcjÍ tÍ pe≥nili: S. BiliÒski, P. Prokopczuk oraz sÍdzia K. Libal. Dorywczo s≥uøyli
kaznodziejowie: R. Szenknecht, L. Miksa, A. Miksa i K. Strzelec.

2. WALKA O PRZETRWANIE. ZABIEGI O ODZYSKANIE UTRACONEJ KAPLICY PRZEZ
ZB”R CHRZEåCIJAN KOåCIO£A BAPTYST”W W POZNANIU W LATACH 1945ñ1956

Po zakoÒczeniu II wojny úwiatowej przesiedlenia ludnoúci niemieckiej znacznie

zak≥Ûci≥y øycie spo≥ecznoúci baptystÛw. Jednakøe okupacjÍ hitlerowskπ przetrwali

4

K. Bednarczyk, op. cit., s. 325ñ326.

___________________________Starania o utracon¹ kaplicê Zboru__________________________

202

polscy cz≥onkowie wspÛlnoty, na ktÛrych w istniejπcych warunkach spoczÍ≥a odpo-
wiedzialnoúÊ za kontynuacjÍ dzia≥alnoúci zboru. W 1946 roku do zboru naleøa≥o
szeúÊ osÛb

5

. Pozostawiany przez NiemcÛw majπtek przeszed≥ na w≥asnoúÊ Skarbu

PaÒstwa. Taki los spotka≥ kaplicÍ i kamienicÍ uøytkowanπ przez poznaÒskich bapty-
stÛw; obiekty te zosta≥y przejÍte przez Miejski Urzπd Informacji i Propagandy w Po-
znaniu. WkrÛtce do Poznania przybyli baptyúci ó repatrianci ze Wschodu, a 20 czerwca
1946 r. pastorem zboru zosta≥ Jan Pancewicz. Rozpoczπ≥ on energiczne starania o od-
zyskanie utraconej kaplicy. By≥o to moøliwe po legalizacji Polskiego Koúcio≥a Ewan-
gelicznych Chrzeúcijan BaptystÛw 4 maja 1946 r., ktÛry zosta≥ uznany za publiczno-
prawny zwiπzek religijny.

W piúmie skierowanym do Ministerstwa Informacji i Propagandy w Warszawie

22 sierpnia 1946 r. prezes Naczelnej Rady Koúcio≥a A. Kircun i jej sekretarz S. Krakie-
wicz zwracali siÍ z proúbπ ìo wydanie podleg≥ym urzÍdom zarzπdzenia zwolnienia
úwiπtyni z umieszczonego w niej Domu Kultury i przekazania jej Polskiemu Koúcio≥owi
Ewangelicznych Chrzeúcijan BaptystÛwî

6

.

O dziwo odpowiedü w≥adz by≥a pozytywna, Wydzia≥ Powierniczy OkrÍgowego

UrzÍdu Likwidacyjnego pisa≥ do Zarzπdu Miejskiego sto≥ecznego miasta Poznania
z 17 wrzeúnia 1946 r. ìNa podstawie pisma UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego
z dnia 4 IX 1946 r. [Ö] OkrÍgowy Urzπd Likwidacyjny w Poznaniu uprasza Zarzπd
Miejski o wy≥πczenie wymienionych obiektÛw [kaplica i kamienica ó K. B.] z przekazu
nieruchomoúci przekazanych w piúmie z dnia 1 I 1946 [Ö] i oddanie Gminie Ewan-
gelicznych Chrzeúcijan BaptystÛw do wy≥πcznej dyspozycjiî

7

. Pismo to podpisa≥ Naczelnik

Wydzia≥u Powierniczego mgr A. Friese.

Pierwszym pok≥osiem tej decyzji by≥o przyznanie 17 wrzeúnia 1946 r. pastorowi

Pancewiczowi przez Wydzia≥ Kwaterunkowy Zarzπdu Miejskiego mieszkania nr 17
przy ul. Przemys≥owej 48, sk≥adajπcego siÍ z czterech i pÛ≥ pokoju oraz kuchni

8

.

Okaza≥o siÍ jednak, øe przyznane mieszkanie zosta≥o juø zasiedlone przez kogoú
innego. W praktyce rodzina PancewiczÛw dysponowa≥a dwoma pokojami i po≥owπ
jednego. Sublokatorzy Pancewicza mieli nakaz eksmisji i przydzielono im mieszkanie
w innym rejonie miasta. Jednakøe oni odwo≥ywali siÍ od decyzji administracyjnej i przez
ca≥e osiem lat trwa≥y k≥Ûtnie, pisano skargi, a wspÛ≥lokatorzy i uprzykrzali øycie rodzinie
PancewiczÛw. Inna rodzina zajÍ≥a piwnice naleøπce do przydzielonego mieszkania i teø
nie by≥o sposobu, aby je odzyskaÊ. W tej sprawie pisano pisma do Nadzwyczajnej
Komisji Mieszkaniowej przy Prezesie Rady MinistrÛw (23 czerwca 1947 r.; 21 paüdzier-
nika 1947 r.).

Urzπd Likwidacyjny ó jak siÍ pÛüniej okaza≥o ó podjπ≥ decyzjÍ o zwrocie kaplicy,

opierajπc siÍ na fakcie uøytkowania przed 1 IX 1939 budynku przez gminÍ baptystycz-
nπ. Uzna≥, øe jest ona w≥asnoúciπ niemieckiej osoby prawnej i z tego tytu≥u przekaza≥
do uøytkowania parafii chrzeúcijan baptystÛw w Poznaniu. Najgorzej, øe Ûwczesna
decyzja UrzÍdu Likwidacyjnego by≥a nieprecyzyjna i mog≥a oznaczaÊ: przekazanie na
w≥asnoúÊ, prawo do dzierøawy wieczystej lub jedynie moøliwoúÊ korzystania z budyn-
ku. W innym piúmie okreúlono to przekazanie jako ìpod dozÛrî. W praktyce jednak

5

A. Seweryn, Leksykon baptystÛw w Polsce po roku 1945, Warszawa 2007, s. 129.

6

Archiwum I Zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw w Poznaniu, Pismo do MIiP w Warszawie, 22 VIII

1946 r.

7

Ibidem

, Pismo do Zarzπdu Miejskiego sto≥. m. Poznania w Poznaniu, 17 IX 1946 r.

8

Ibidem

, Orzeczenie nr rep. V.II.4784.

________________________________Krzysztof Brzechczyn________________________________

203

kaplica nie zosta≥a przekazana, gdyø Kuratorium Szkolne OkrÍgu PoznaÒ lokalu nie
zwolni≥o. NaboøeÒstwa musia≥y zatem odbywaÊ siÍ w prywatnym mieszkaniu pastora
zboru. WkrÛtce okaza≥o siÍ, øe narastajπcym problemem byli ha≥aúliwi uøytkownicy
kaplicy, w ktÛrej urzπdzano kursy taÒca. W piúmie do Wydzia≥u Spo≥eczno-Politycz-
nego UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu z 24 lutego 1947 r. skarøono siÍ na kursy
taÒca organizowane w dni wolne od pracy, ktÛre uniemoøliwiajπ lokatorom wypoczy-
nek. Mimo danych przyrzeczeÒ ìodbywajπ siÍ kursy taÒca (nawet w niedzielÍ w czasie
naboøeÒstwa w dniu 23. 2. 47 r.) w sali Domu Kultury tuø nad g≥owπ lokatorÛw do
tego stopnia, øe tynk sufitowy odpada. Takie zak≥Ûcanie spokoju ludziom pracy, ktÛrzy
potrzebujπ wypoczynku po spe≥nieniu swych obowiπzkÛw s≥uøbowych jest nie moø-
liweî

9

. Na skierowane do niego pismo, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny UW odpowie-

dzia≥ dopiero 23 maja 1947 r.: ìUrzπd WojewÛdzki oznajmia, øe zdaniem Zarzπdu
Miejskiego, ktÛry sprawÍ na miejscu zbada≥, wymienione kursy nie zak≥Ûcajπ spokoju
lokatorÛwî. Kursy taÒca trwa≥y nadal i nadal odpada≥ tynk z sufitu, dopÛki úwiadkiem
tej sytuacji nie sta≥ siÍ funkcjonariusz MO. W piúmie do Wydzia≥u Spo≥eczno-Politycz-
nego UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego z 17 stycznia 1948 r., podpisanego przez
mieszkaÒcÛw kamienicy, czytamy: ìDotychczas cierpliwie znosiliúmy ten stan faktyczny
ale jednak poniewaø w/w taÒce nie tylko zak≥Ûcajπ nasz spokÛj ale rÛwnieø powodujπ
uszkodzenia sufitu i wstrzπsu øarÛwek czego úwiadkiem by≥ w tymczasie obecny u nas
funkc.[jonariusz] Milicji Obywatelskiej Ob. Aszenberg Apoloniuszî

10

. W odpowiedzi

UrzÍdu WojewÛdzkiego z 10 marca 1948 r. Kuratorium OkrÍgu Szkolnego PoznaÒ-
skiego postanowiono przenieúÊ kursy taÒca do innego budynku

11

. Nie na d≥ugo jednak,

gdyø wznowiono je w pierwszej po≥owie 1950 r.

Kiedy 10 grudnia 1948 r. ujawniono w hipotece, øe w≥aúcicielami kaplicy sπ osoby

fizyczne: Robert Drews i Konstanty Hendel, od tego momentu w grÍ mog≥a wchodziÊ
tylko dzierøawa wieczysta. W latach piÍÊdziesiπtych ca≥y czas trwa≥y starania o odzy-
skanie zabranej w≥asnoúci. RÛwnolegle pastor Pancewicz zabiega≥ o powiÍkszenie
powierzchni przyznanego i esksmisji k≥opotliwych lokatorÛw, ktÛrzy pomimo przydzie-
lania lokali zastÍpczych, odwo≥ywali siÍ od decyzji Wydzia≥u Kwaterunkowego i nadal
mieszkali przy ul. Przemys≥owej 48. Jednoczeúnie mnoøy≥y siÍ k≥Ûtnie i sprzeczki
z sπsiadami, ktÛrzy nie akceptowali wyznania sπsiada. Pastor Pancewicz odwo≥ywa≥ siÍ
w sprawie przyspieszenia wykwaterowania aø do Komitetu WojewÛdzkiego PPR, nie
zdajπc sobie sprawy, øe w miÍdzyczasie rzπdzπca partia zmieni≥a nazwÍ na PZPR

12

.

Nic wiÍc dziwnego, øe list ten nie odniÛs≥ øadnego skutku.

WymieniÍ tylko najwaøniejsze pisma i podjÍte przez w≥adze Koúcio≥a Chrzeúcijan

BaptystÛw starania w sprawie odzyskania utraconej kaplicy:
ó

5 marca 1947 r. ó pismo prezesa Rady Naczelnej Koúcio≥a do Oddzia≥u Miejskiego
Informacji i Propagandy w Poznaniu z proúbπ ìo przekazanie kaplicy [Ö] ob. Janowi
Pancewiczowi, kaznodziei Gminy BaptystÛw w Poznaniuî

13

; w odpowiedzi skie-

rowano Naczelnπ RadÍ Koúcio≥a do Kuratorium PoznaÒskiego OkrÍgu Szkolnego,
a kurator ó do Ministerstwa Oúwiaty;

9

Ibidem

, Pismo do UrzÍdu WojewÛdzkiego, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny, 24 II 1947 r.

10

Ibidem

, Pismo mieszkaÒcÛw domu przy ul. Przemys≥owej 48 do UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒ-

skiego, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny.

11

Ibidem

, Pismo UWP nr SPN II ó 2e/2/47, 10 III 1948 r.

12

Ibidem

, List do KW PPR, 29 III 1952 r.

13

Ibidem

, Pismo do Oddzia≥u Miejskiego Informacji i Propagandy, 5 III 1947 r.

___________________________Starania o utracon¹ kaplicê Zboru__________________________

204

ó

6 marca 1947 r. ó pismo prezesa Naczelnej Rady Koúcio≥a do OkrÍgowego UrzÍdu
Likwidacyjnego w Poznaniu z proúbπ o przyznanie na w≥asnoúÊ budynku przy
Przemys≥owej 48

14

;

ó

28 maja 1947 r. ó pismo prezesa NRK do Ministerstwa Administracji Publicznej
w sprawie ìprzyznania na w≥asnoúÊ budynku koúcielnego Gminy BaptystÛw w Po-
znaniuî

15

;

ó

21 paüdziernika 1947 r. ó pismo prezesa NRK do ministra oúwiaty domagajπce
siÍ zwrotu kaplicy: ìúwiπtynia ta dana jest pod dozÛr Koúcio≥owi BaptystÛw w Po-
znaniu, lecz z powodu trudnoúci zwolnienia jej przez dotychczasowego uøytkow-
nika, przejÍcie tej úwiπtyni dotychczas nie nastπpi≥oî

16

;

ó

24 sierpnia 1948 r. ó wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu o wypo-
wiedzenie umowy dzierøawnej dla zarzπdu Kuratorium (umowa wygas≥a 31 grud-
nia 1948 r.) celem przekazania obiektu zborowi

17

;

ó

7 lutego 1949 r. ó podanie do Zarzπdu Miejskiego w Poznaniu o przekazanie na
w≥asnoúÊ lub ewentualne wydzierøawienie kaplicy przy ul. Przemys≥owej

18

.

ó

7 lutego 1949 r. ó podanie w tej samej sprawie skierowane do OkrÍgowego
UrzÍdu Likwidacyjnego w Poznaniu, w ktÛrym wyjaúniano, øe ìprzed 1.IX.1939
faktycznymi w≥aúcicielami nieruchomoúci przy ul. Przemys≥owej by≥a gmina wyzna-
niowa baptystÛw niemieckich ó zaú formalnymi, hipotecznymi w≥aúcicielami by≥y
dwie osoby prywatne ó Niemcy, ó a to z powodu, øe KoúciÛ≥ BaptystÛw przed
1939 r. nie by≥ uznany za publicznoprawny zwiπzek religijny, w konsekwencji
czego nie mÛg≥ posiadaÊ majπtku nieruchomegoî

19

;

ó

16 sierpnia 1949 r. ó podanie prezesa NRK do Ministerstwa Administracji Publicz-
nej o ìwyraøenie zgody na uøytkowanie przez PKChB nieruchomoúci po≥oøonej
przy ul. Przemys≥owej 48;

20

î

ó

20 sierpnia 1949 r. ó podanie Zarzπdu Parafii PKChB do Departamentu Wyzna-
niowego MAP w Warszawie

21

;

ó

8 paüdziernika 1949 r. ó proúba o zwrÛcenie kaplicy BaptystÛw Parafii PKChB
w Poznaniu skierowana do ìWielce Szanownego Obywatela Prezydenta Rzeczy-
pospolitej w Warszawieî. Proúba rozpoczyna≥a siÍ czo≥obitnym sformu≥owaniem:
ìMy niøej podpisani cz≥onkowie w/w. koúcio≥a oúmielamy siÍ niniejszym zajπÊ
cenny czas Ob. Prezydenta i znajπc Jego przychylnoúÊ do kaødego lojalnie usto-
sunkowanego do Polski Ludowej wyznania, øywimy nadziejÍ, ze i nasza proúba
wys≥uchana zostanieî. W proúbie pojawia siÍ argument, øe KoúciÛ≥ rzymskokato-
licki przejπ≥ wszystkie kaplice poniemieckie w Poznaniu, a baptyúci pozostajπ bez
budynku koúcielnego. List koÒczy siÍ adresem: ìPozostajemy w nadziei, øe nieba-
wem bÍdziemy mogli w naszej w≥asnej kaplicy zanosiÊ mod≥y do Najwyøszego
o pomyúlnoúÊ Polski Ludowej i jej Prezydentaî

22

;

14

Ibidem

, Pismo do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 6 III 1947 r.

15

Ibidem

, Pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej, 28 V 1947 r.

16

Ibidem

, Pismo do Ministerstwa Oúwiaty, 21 X 1947 r.

17

Ibidem

, Wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego PoznaÒskiego, 24 VIII 1948 r.

18

Ibidem

, Podanie do Zarzπdu Miejskiego w Poznaniu, 7 II 1949 r.

19

Ibidem

, Podanie do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 7 II 1949 r.

20

Ibidem

, Pismo do Ministerstwa Administracji Publicznej, Wydzia≥ Wyznaniowy.

21

Ibidem

, Podanie do Ministerstwa Administracji Publicznej, Wydzia≥ Wyznaniowy, 20 VIII 1949 r.

22

Ibidem

, Proúba do Wielce Szanownego Obywatela Prezydenta Rzeczypospolitej w Warszawie, 8 X

1949 r.

________________________________Krzysztof Brzechczyn________________________________

205

ó

4 listopada 1949 r. ó wniosek do Zarzπdu Nieruchomoúci Miejskich w Poznaniu

23

;

ó

1 czerwca 1950 r. ó wniosek do UW (Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny) ìo spowo-
dowanie zwolnienia naszej kaplicy przez Kuratorium jeøeli nie ca≥oúci to przynaj-
mniej ma≥ej salkiî

24

;

ó

24 listopada 1952 r. ó pismo do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z proúbπ
o przydzielenie ma≥ej salki o rozmiarach szeúÊ na dziesiÍÊ m kw. oraz ma≥ej
úwietlicy o powierzchni piÍÊ na cztery m kw. w dzielnicy Wilda celem odprawiania
kultu religijnego

25

; w odpowiedzi Wydzia≥ Gospodarki Komunalnej 15 kwietnia

1953 r. zwrÛci≥ siÍ z proúbπ do Wydzia≥u Kwaterunkowego ìo przydzielenia
w miarÍ moønoúci wolnej sali [Ö] na cele odprawiania kultu religijnegoî

26

;

ó

9 maja 1953 r. ó Wniosek do WojewÛdzkiej Komisji Lokalowej z proúbπ o udzie-
lenie zezwolenia na wystosowanie wniosku do Prezydium MRN o przydzielenie
lokalu uøytkowego celem odprawiania kultu religijnego

27

;

ó

22 sierpnia 1953 r. ó po otrzymaniu zezwolenia WKL z≥oøenie wniosku do Pre-
zydium MRN o przydzielenie salki mogπcej pomieúciÊ 73 osoby

28

;

ó

4 listopada 1953 r. ó pismo do WojewÛdzkiej Rady Narodowej stwierdzajπcy, øe
pomimo prÛúb, ìøadnego lokum zastÍpczego dla naszych naboøeÒstw dotychczas
nam nie wskazano i nie danoî

29

.

Starania te odnios≥y w koÒcu pewien niewielki sukces ó po eksmisji k≥opotliwych

sublokatorÛw w≥adze kwaterunkowe przyzna≥y zwolnione dwa pokoje w celu odpra-
wiania naboøeÒstw. 19 wrzeúnia 1954 r. nastπpi≥o uroczyste otwarcie sali do nabo-
øeÒstw przy ul. Przemys≥owej 48

30

. Jednakøe koÒca istnienia PRL-u zborowi baptystÛw

nie uda≥o siÍ odzyskaÊ utraconej kaplicy. W po≥owie lat szeúÊdziesiπtych zbÛr uzyska≥
nowy budynek przy ul. Grunwaldzkiej 53, kaplica zaú, o ktÛrπ toczono tak uporczywe
boje, sta≥a siÍ w≥asnoúciπ juø II zboru Koúcio≥a Chrzeúcijan BaptystÛw dopiero w latach
dziewiÍÊdziesiπtych.

3. PODSUMOWANIE

W Ûwczesnych warunkach realnego komunizmu starania o odzyskanie utaconego

mienia nie przynios≥y øadnych rezultatÛw. NaboøeÒstwa musia≥y odbywaÊ siÍ w pry-
watnym mieszkaniu kaznodziei, salach wynajmowanych od pokrewnych wyznaÒ bπdü
pod go≥ym niebem. Dopiero w 1962 r. zbÛr uzyska≥ wykorzystywany do dziú budynek
przy ul. Grunwaldzkiej 53 ó by≥π kostnicÍ Szpitala im. åwiÍcickiego Akademii Medycz-
nej w Poznaniu. W podobnej sytuacji znajdowa≥y siÍ wspÛlnoty baptystyczne w innych
miastach zachodniej Polski. PrzejÍte przez w≥adze kaplice znajdowa≥y siÍ w Zielonej
GÛrze, Kaliszu przy ul. PodgÛrnej 1, Joance k. Kalisza, Czerminie, Rynek nr 4, Ostrze-
szowie przy ul. Zamkowej nr 148, Strzyøewie k. Poznania, Gorzowie Wielkopolskim,

23

Ibidem

, Wniosek do Zarzπdu Nieruchomoúci Miejskich w Poznaniu, 4 XI 1949 r.

24

Ibidem

, Wniosek do UrzÍdu WojewÛdzkiego w Poznaniu, Wydzia≥ Spo≥eczno-Polityczny, 1 VI 1950 r.

25

Ibidem

, Pismo do Prezydium MRN, 24 XI 1952 r.

26

Ibidem

, Pismo Prezydium MRN, 28 IV 1953 r.

27

Ibidem

, Pismo do WojewÛdzkiej Komisji Lokalowej, 9 V 1953 r.

28

Ibidem

, Wniosek do MRN, 22 VIII 1953 r.

29

Ibidem

, Pismo do WRN, 4 XI 1953 r.

30

Ibidem

, Pismo do MRN, 17 IX 1954 r.

___________________________Starania o utracon¹ kaplicê Zboru__________________________

Pile, Kostrzynie, Dπbie n. Nerem, Lubczynie k. Dπbia, Chodzieøy, Krzyøu i JÍdrze-
jowie

31

.

Trudnoúci lokalowe i finansowe nie powstrzymywa≥y jednak rozwoju zboru. W okresie

sprawowania urzÍdu pastora przez Jana Pancewicza spo≥ecznoúÊ baptystyczna w Po-
znaniu wzros≥a od 6 do ok. 70ñ80 osÛb. W Wielkopolsce zbÛr poznaÒski posiada≥
ponadto filie m.in. w Kuünicy Myúliborskiej (k. Bralina), Wernikopolu (pow. KÍpno),
Nowym Klukomie (pow. Choszczno).

Historia nieudanych staraÒ o odzyskanie utraconej kaplicy obok wymiaru lokalnego

posiada jeszcze wymiar ogÛlnopolski. W literaturze przedmiotu utar≥o siÍ przekonanie
o prze≥omowym znaczeniu roku 1956 w polityce wyznaniowej w≥adz PRL. Wtedy
bowiem w≥adze mia≥y celowo popieraÊ koúcio≥y protestanckie czyniπc z nich przeciw-
wagÍ dla koúcio≥a rzymskokatolickiego

32

. Tymczasem w odniesieniu przynajmniej do

zboru baptystycznego takich dzia≥aÒ w≥adz nie moøna odnotowaÊ. Albowiem dopiero
6 lat pÛüniej zbÛr baptystyczny w Poznaniu otrzyma≥ sta≥y budynek. W tym przypadku
rok 1956 nie jest øadnπ cezurπ, przynajmniej na terenie Wielkopolski i w odniesieniu
do zboru baptystycznego. Warto zatem zwrÛciÊ uwagÍ, øe lokalna historia poszcze-
gÛlnych wyznaÒ religijnych moøe byÊ podstawπ weryfikacji i modyfikacji czasem
bezkrytycznie przyjmowanej periodyzacji dziejÛw PRL-u opartej przede wszystkim na
kryteriach rozwoju politycznego.

31

Ibidem

, Pismo do OkrÍgowego UrzÍdu Likwidacyjnego, 6 III 1947 r.

32

R. Michalak, Koúcio≥y protestanckie i w≥adze partyjno-paÒstwowe w Polsce (1945ñ1956), Warszawa

2002, s. 27ñ28.

________________________________Krzysztof Brzechczyn________________________________