W. Kielecki (Jan Libkind)

PPS w Rosji od roku 1917

[1923]

W

ojna wiatowa wywoøaøa prawdziwe przesiedlenie ludno ci ziem

polskich w gø b obszernego imperium rosyjskiego. Licznie emigrowali
robotnicy fabryczni w lad za ewakuowanymi przedsi biorstwami
przemysøowymi. Kilkaset tysi cy m czyzn z najró norodniejszych warstw
spoøecznych, przebranych w mundur carskiego soødata, opu ciøo kraj
ojczysty wraz z odst puj c armi carsk . W obozach je ców przebywaøy
dziesi tki tysi cy oønierzy polskich z armii austriackiej i pruskiej. Liczne
te byøy rzesze chøopskie, szczególniej ze wschodnich powiatów
Kongresówki, wyp dzone przez cofaj ce si wojska rosyjskie. Byø to grunt,
na którym wybudowana zostaøa w roku 1917 organizacja PPS w Rosji.
Twórcy jej przybyli jednak z innego rodowiska.

Od schyøku rewolucji 1905 a do momentu wybuchu wojny, katorgi i tajgi
sybirskie napeøniaøy si wci wi niami i zesøa cami politycznymi
ze wszystkich kra ców olbrzymiego pa stwa carów. W ród Polaków
przewa ali pepesowcy. Im to wszystkim rewolucja marcowa [lutowa]
wróciøa wolno . Z zapaøem wzi li si do pracy organizacyjnej, a wraz
z nimi i ta nieliczna garstka starych dziaøaczy partyjnych z tow.
B. Siwikiem na czele, którym udaøo si szcz liwie unikn wi zienia.

Mimo wielkiego zapaøu i ch ci do pracy utworzenie organizacji pepesowej
ulegøo krótkiej zwøoce. Wielu towarzyszy byøo zdania, e nie nale y tworzy
odr bnej organizacji, lecz d y do zespolenia dotychczas odr bnych
i zwalczaj cych si obozów socjalistycznych. Rozumowanie ich byøo
nast puj ce: ko ci niezgody w polskim ruchu robotniczym byø stosunek
do zagadnienia niepodlegøo ci. Lecz kwesti niepodlegøo ci rozstrzygn øa
historia i to w my l zaøo e PPS. Spór staje si bezprzedmiotowym, nie ma
przeszkód do poø czenia si . W nowej organizacji, jak w ogóle w ka dej,
b d istniaøy z pewno ci rozmaite odcienie i kierunki, ale nie b d one
kontynuowaniem zlikwidowanych organizacji, lecz nast pi
przegrupowanie w zale no ci od stosunku towarzyszy do nowych zada
ruchu robotniczego.

W øonie SDKPiL panowaøa w pierwszych dniach rewolucji dezorientacja.
W Moskwie esdecy wypowiedzieli si za niepodlegøo ci , chocia wkrótce
zmienili front, nie mówi c tego wyra nie. Spowodowaøo to nawet przej cie
Radwa skiego do PPS.

Akcja poø czeniowa nie udaøa si , chocia masy robotnicze z ni
sympatyzowaøy. W Petersburgu inicjatywa w tym kierunku tow. Siwika
spotkaøa si z odmow . Jedynie w poøudniowej Rosji udaøo si stworzy
wspóln organizacj pod nazw „Zjednoczenie Socjalistyczne”. O rodkiem

Strona 1 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

tego ruchu byø Charków, gdzie te wychodziø organ Zjednoczenia
pn. „Jedno Robotnicza”. Redaktorem byø pocz tkowo tow. Zygmunt
Zaremba, pó niej arski.

Wobec nieudania si akcji zjednoczeniowej zacz to wsz dzie organizowa
sekcje PPS. Zreszt nie we wszystkich miastach byøy próby poø czenia.
Charakterystyczne jest, e np. w takim Saratowie pepesowcy i lewicowcy
[PPS-Lewica] utworzyli jedn sekcj , uwa aj c, e nastaø czas likwidowania
rozøamu z 1906 r. Natomiast esdeków pozostawiono na stronie.
W pierwszym okresie, to jest w marcu i kwietniu, gøówn rol graøa
Moskwa. Tam utworzyø si z wøasnej inicjatywy komitet, który wzi ø sobie
za zadanie kierowanie akcj w caøej Rosji i pragn ø zwoøa w tym celu
ogóln konferencj . Za jego inicjatyw powstaøo kilka sekcji w okr gu
przemysøowym moskiewskim, nawi zano kontakt z innymi sekcjami,
szczególniej oønierskimi, wreszcie wydano jeden numer pisma
pod tytuøem „Naprzód”.

Wkrótce jednak punkt ci ko ci przeniósø si do Petersburga,
któremu udaøo si nawi za kontakt z krajem. W Sztokholmie bawili
wówczas przedstawiciele Tymczasowej Rady Stanu Rostworowski i tow.
Kunowski. Kilku przedstawicieli spoøecze stwa polskiego, mi dzy nimi
tow. Siwik, otrzymali paszporty zagraniczne i udali si na par dni
do Szwecji, Niestety tow. Kunowski byø ju wtedy bardzo chory, a do tego
tak zaj ty, e nie mógø po wi ci dosy czasu na specjalne konferencje
z tow. Siwikiem. Prócz tego zajmowaø on do odosobnione stanowisko
od reszty partii, o czym w Rosji nikt nie wiedziaø. Pragnieniem ogóøu byøo
zharmonizowanie dziaøalno ci partii w kraju i Rosji, co wypøywaøo
z samego jej stosunku do Polski, a jednocze nie czynna wspóøpraca
z towarzyszami rosyjskimi w celu utrwalenia zdobyczy rewolucyjnych
w Rosji, co znowu wynikaøo z poczucia mi dzynarodowej solidarno ci.
Do takiej syntezy nie posøu yøy jednak instrukcje tow. Kunowskiego,
wprowadziøy one natomiast szereg rozterek i postawiøy w trudne poøo enie
wielu towarzyszy, pragn cych lojalnie wypeøni obydwa zadania.

Po spotkaniu sztokholmskim zwoøana zostaøa pierwsza konferencja PPS
w Rosji. Odbyøa si ona w Petersburgu w czerwcu 1917. Przewodniczyli
tow. tow. Prystor, Libkind i Makowski. W charakterze go cia bawiø na niej
przez par godzin Albert Thomas w towarzystwie francuskiego konsula
w Warszawie; ewakuowanego do Petersburga. Podczas przerwy zabawiaø
ich rozmow tow. Libkind. Wówczas to p. konsul wyraziø nadziej ,

e wkrótce znowu znajdzie si w Warszawie u boku – pomy licie mo e

rz du polskiego, ale gdzie tam – zwyci skich wojsk rosyjskich!

Z innych go ci wymieni nale y tow. Zaremb , jako przedstawiciela
Zjednoczenia, i Radwa skiego. Ten ostatni wyst powaø bardzo „klasowo”,
a jednocze nie bardzo umiarkowanie. Byø najbli szym ze wszystkich
obecnych pogl dom tow. Kunowskiego. Robotnikom bardzo si podobaø,
zacz to nawet przeb kiwa o jego kandydaturze do Centralnego Komitetu
Wykonawczego. Dopiero Libkind wzi ø na stron paru delegatów
i wytøumaczyø im, e czøowiek b d cy dopiero par miesi cy w partii,
a dotychczas ostro j zwalczaj cy, nie mo e zaj stanowiska
kierowniczego.

Uchwaøy pierwszej konferencji byøy dosy chaotyczne. Przypisa to nale y
dezorientacji w sprawach krajowych i ch ci, jak powy ej powiedziano,
skoordynowania polityki krajowej z polityk rewolucji rosyjskiej,
oraz brakowi kontaktu przez døugi okres czasu z yciem realnym u wielu
towarzyszy z powodu wieloletniego wi zienia. Wreszcie pewn rol odegraø
udziaø w konferencji caøego tzw. socjalistów marcowych, to jest osób, które
pod wpøywem wypadków rewolucyjnych dopiero wst piøy do partii, a brak
wyrobienia spoøecznego i politycznego pokrywaøy tanimi frazesami
wiecowymi.

Niektóre rezolucje byøy wprost naiwne. Np. stosunek do Rz du
Tymczasowego Lwowa uto samiono ze stosunkiem do niego Rady
Delegatów Robotniczych i oønierskich, instytucji, na któr partia nie
miaøa najmniejszego wpøywu. Autorem tej m drej rezolucji byø Franciszek

Strona 2 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

Makowski, choruj cy wówczas ci ko na mienszewizm, tak jak w wi zieniu
chorowaø na Legiony, pó niej na wyjazd do kraju, a w ko cu
na bolszewizm.

Znaczenie konferencji polegaøo nie na jej uchwaøach zasadniczych, lecz
organizacyjnych. Utworzono Centralny Komitet Wykonawczy, w skøad
którego weszli wyznaczeni przez tow. Kunowskiego w imieniu Centralnego
Komitetu Robotniczego: tow. tow. Jan Libkind, Kazimierz Pu ak
i Bronisøaw Siwik, oraz wybrani przez konferencj tow. tow. Kazimierz
Domosøawski i Stanisøaw Pøawski. Byøa to niezbyt szcz liwa forma
organizacyjna. Robotnikom bardzo nie podobaøo si i søusznie,

e wi kszo najwy szego ciaøa kierowniczego byøa jakby narzucona im

z góry.

Ustalono te stosunek poszczególnych sekcji do CKW oraz postanowiono
przyst pi do wydawania wøasnego centralnego organu. Za najwy sz
wøadz uznano CKR w kraju, w sprawach za wszystkich zastrze ono sobie
daleko id c samodzielno , chocia i tu uwa ano za konieczne stosowa
si do instrukcji w kraju. W ka dym razie od razu zrobiono u ytek
z zastrze onej samodzielno ci i przyj te rezolucje odbiegaøy od instrukcji
udzielonych przez tow. Kunowskiego. Przypuszczano, e byøy one
nieporozumieniem na tle nieznajomo ci stosunków. Spodziewano si wiele
osi gn z racji wyjazdu do Sztokholmu tow. tow. Daszy skiego
i Diamanda, którym mieli równie towarzyszy Perl i Ziemi cki.
Konferencja wydelegowaøa tow. Pøawskiego i Prystora dla porozumienia si
z nimi. Niestety, zamkni to granic i musieli pozosta w Petersburgu.

CKW rozdzieliø funkcje w ten sposób, e tow. Siwik obj ø redakcj
centralnego organu, który nazwano „Gøos Robotnika i oønierza”, prócz
tego w skøad redakcji weszli tow. tow. Libkind. i Pøawski; tow. Pu ak zostaø
objazdowcem i wyjechaø w celach organizacyjnych i agitacyjnych; tow.
Libkind wzi ø na siebie sekretariat centralny, kas centraln
i administracj pisma. Tow. Domosøawski zrzekø si , na jego miejsce
dokooptowano pó niej tow. Prystora.

Sekcje powstawaøy ra no jedna za drug . Wkrótce te PPS w Rosji liczyøa
kilka tysi cy czøonków. Mimo to poøo enie byøo dosy trudne, ze wzgl du
na kiepskie stosunki z pot nymi partami rosyjskimi, które caø siø
forsowaøy SDKPiL i tzw. lewic . SD cieszyøa si poparciem bolszewików,
w skøad których wchodziøa, „lewica” miaøa staøe stosunki z mienszewikami,
a chocia pó niej przyø czyøa si do tzw. mienszewików
mi dzynarodowców spod znaku Martowa, nie przestaøa korzysta
z poparcia mie szewików spod znaku Dana, Libera i Czcheidze. Grupy te
nie potrzebowaøy si troszczy o pieni dze, bo otrzymywaøy subsydia.
Prasa codzienna staøa do ich rozporz dzenia, a przy wyborach do ciaø
komunalnych lub miejscowych sowietów bez kiwni cia palcem zdobywaøy
mandaty na listach partii rosyjskich.

Zupeønie w innym poøo eniu znajdowaøa si PPS. Niegdy ø czyøy j w zøy
przyja ni z parti Socjalistów Rewolucjonistów, a to nie dzi ki
pokrewie stwu programów, lecz raczej z powodu podobie stwa ich taktyki
walki zbrojnej. Z upadkiem caratu znikn ø i terror. Eserzy stali si wkrótce
parti rz dow , propagowali kontynuowanie wojny, a w kwestii
narodowo ciowej zajmowali dosy dziwne stanowisko. Przyznawali
poszczególnym ludom prawo do tworzenia niezale nych pa stw w imi
prawa narodów do decydowania o wøasnym losie, ale jedynie za zgod
Konstytuanty rosyjskiej. Poniewa prawo wyborcze forytowaøo wielkie
partie i krzywdziøo mniejszo ci (np. ydzi na przeszøo 500 czøonków
Konstytuanty przeprowadzili tylko dwóch swoich przedstawicieli,
Biaøorusini ani jednego), przeto faktycznie o przynale no ci pa stwowej
miaø decydowa nie zainteresowany naród, lecz naród rosyjski. W stosunku
do PPS, która odwa yøa si targn na caøo terytorium pa stwa
rosyjskiego, góra eserowska ywiøa niech i nieufno . W niektórych
miejscowo ciach prowincjonalnych stosunki uøo yøy si wprawdzie lepiej.
Tu i tam przychodziøo do porozumienia przy wyborach, ale w ogóle

Strona 3 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

stanowisko eserów, je eli nie zawsze byøo wrogie, to przynajmniej
oboj tne.

Nie tylko nie pomagano nam, ale nieraz szkodzono w nieuczciwy sposób.
Prasa partyjna nie chciaøa zamieszcza wiadomo ci o naszych zebraniach.
Dopiero pó niej za wstawiennictwem K. Zalewskiego (Trusewicza) organ
Gorkiego „Nasza iz ” zgodziøa si na drukowanie odno nych notatek.
Doszøo do tego, e komitety fabryczne za namow „lewicowców”
przyaresztowaøy nam pieni dze i listy skøadkowe, poniewa to byøa
zbiórka… na „króla polskiego”…

Mimo to organizacja rozwijaøa si dobrze. Trudno okre li ci le liczb
zorganizowanych towarzyszy. Przekroczyøa ona jednak znacznie liczb
3000, a optymi ci oceniali j na 6000.

Wi kszo funduszy pochøaniaø „Gøos Robotnika i oønierza”. Du o te
pochøon øy broszury, których druk byø koniecznym, ze wzgl du na zupeøny
brak polskiej literatury socjalistycznej. Najwa niejszym wydawnictwem
byøo „Obja nienie programu PPS” Wro skiego [Witolda Jodko-
Narkiewicza], troszk zmienione i zaopatrzone kilku uwagami, zgodnie
ze zmienionymi warunkami politycznymi, przez tow. Libkinda. Najwi ksz
zasøug koøo wydania tej ksi ki poøo yø tow. Jan Kolebski, kasjer sekcji
petersburskiej, gdy z wøasnej kieszeni pokryø znaczn cz

kosztów. Obok

CKW dziaøalno wydawnicz rozwin øa i Sekcja moskiewska, wydaj c par
broszur z funduszu przeznaczonego specjalnie na ten cel przez koøo
towarzyszy garbarzy. Wreszcie niektórzy czøonkowie partii, jak
np. dzisiejszy poseø ludowy Antoni Anusz, wypu cili w wiat par utworów,
b d cych ju to ich wøasnymi pracami, b d te odbitkami wydawnictw
krajowych. Broszury te wychodziøy pod nagøówkiem „nakøadem grupy
czøonków PPS”.

Ksi eczka „Józef Piøsudski” Wacøawa Sieroszewskiego, chocia ukazaøa
si , jako wydawnictwo „grupy czøonków”, byøa w rzeczywisto ci drukowana
za pieni dze CKW. Byøo to raczej wydawnictwo obliczone na dochód,
a poniewa CKW miaø ró ne w tpliwo ci co do tre ci i nie chciaø, aby
wszystko, co w niej byøo, uwa ano za wyraz opinii PPS, przeto
wypuszczono j pod firm prywatn .

W imi prawdy historycznej podkre li nale y, e broszurka p. Antoniny
Sokolicz – „Ideologia Piøsudskiego” nie staøa w adnym zwi zku z parti ,
chyba tyle, e autorka byøa wówczas jej czøonkiem, e inny partyjnik robiø
z grzeczno ci korekt , przy czym zwracaø bez rezultatu uwag p. S.
na niezgodne z rzeczywisto ci przedstawienie faktów.

Poza „Gøosem Robotnika i oønierza” okazaøo si nieodzowne wydawanie
tu i ówdzie pism lokalnych. Sekcja irkucka wydaøa dwa numery pisma,
które zdaje si nosiøo tytuø „Pepesowiec Syberyjski”. W Moskwie wyszøy
dwa numery „Na Barykady”, a w Charkowie pod redakcj tow. Zaremby
„Tygodnik Robotniczy” (3 numery) i jeden numer konspiracyjny ju ,
z powodu okupacji niemieckiej, „Walki”.

Tak wi c prasa i wydawnictwa zjadaøy prawie e wszystko. Cierpie na tym
musiaøy inne dziaøy roboty. Jedyny pocz tkowo funkcjonariusz, tow.
Pu ak, miaø tak lich pensj , e ledwo ledwo mógø si utrzyma .
Czøonkowie CKW, którzy nic mieszkali w Petersburgu ju przed wojn , nie
mieli wøasnych mieszka . Dom tow. Siwika staø si istnym domem
zajezdnym. Bywaøo, e kilku musiaøo si køa na podøodze, bo ju nawet
zestawianych stoøków nie starczyøo.

Kiedy jeden z „cekowców” musiaø caø noc przespacerowa po Newskim
Prospekcie, jak za starych konspiracyjnych czasów. Drugi raz ten sam
towarzysz nocowaø w jakim domu na Fontance na schodach. Oba razy
miaø on przy sobie caø partyjn gotówk . Bywaøo i tak, e towarzysz
ko cz c masówk , zwracaø si do obecnych, aby mu który u yczyø
noclegu. Walk trzeba byøo prowadzi na kilka frontów. Masy robotnicze,
zrewolucjonizowane, niedost pne byøy dla wpøywów reakcji. Na tym
terenie z PPS mogøy jedynie rywalizowa SD i „lewica”. Mimo jednak

Strona 4 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

pomocy, udzielanej im przez partie rosyjskie, wpøywy pepesowskie miaøy
znaczn przewag . Lecz prócz robotników przebywaøy w Rosji tysi czne
rzesze wyp dzonych z rodzinnych zagród chøopów i nie mniej liczni

oønierze. O wpøywy na te ywioøy rozpocz øa si walka z endecj .

Popierani przez rz d carski, endecy utworzyli przy pomocy hojnych
subsydiów caø sie organizacji Centralnego Komitetu Obywatelskiego.
Dawaøo im to w r ce prawie caøe szkolnictwo wychod stwa, rozmaite
przytuøki, jadøodajnie itp., przez które uzale nili od siebie znaczn cz

wychod ców. Mieli te do swego rozporz dzenia pras codzienn .

Po zwyci stwie rewolucji endecy nadzwyczaj szybko przystosowali si
do zmienionej sytuacji. Zachowywali si , jakby sami co najmniej czynnie
dopomogli do zdøawienia zmory absolutyzmu. Rz dy Lwowa, a pó niej
Kiere skiego odnosiøy si do nich przychylnie. Jednym z najpot niejszych

rodków utrzymania nie tylko swych wpøywów na spoøecze stwo polskie

w Rosji, ale równie zapewnienia sobie na przyszøo wøadzy w kraju, miaøo
by wojsko polskie. W Polsce dzi jeszcze nie zdaj sobie dokøadnie sprawy,
czym miaøa by armia Dowbora-Mu nickiego, i wielu nawet towarzyszy
uwa a zwalczanie przez PPS w Rosji idei tworzenia armii polskiej w Rosji
za bø dne. Je eli PPS tworzyøa Legiony przeciwko gøównemu wrogowi –
Rosji, to z chwil , gdy Rosja z pa stwa absolutystycznego przeobraziøa si
w najdemokratyczniejsz republik w Europie i uznaøa prawo Polski
do niepodlegøo ci – pa stwa centralne, a szczególniej Niemcy, staøy si
najwa niejsz przeszkod dla urzeczywistnienia d e
niepodlegøo ciowych i nale aøo przeciwko nim tworzy siø zbrojn . Takie
my lenie, pozornie logiczne, byøoby jednak w wysokim stopniu
powierzchowne.

Przede wszystkim zwyci stwo rewolucji w Rosji wzbudziøo nadziej
na rewolucj w Niemczech. Niepodlegøo byøaby wi c rezultatem
wewn trznych przewrotów. Gdyby nawet obalenie kajzeryzmu przez
rewolt ludu niemieckiego byøo uwarunkowane kl sk na polu waøki, to i
tak armia polska w Rosji nie mogøa by dla tego celu pomocn . Kto
rozumiaø istot przewrotów rewolucyjnych i zdawaø sobie spraw z tego, co
si w Rosji dziaøo, ten rozumiaø, e rewolucja nie jest zako czona zwykøym
przewrotem politycznym i e Rosja przestaøa by powa nym czynnikiem
w wojnie. Ka de robienie nastroju wojennego, a takim mi dzy innymi byøo
i tworzenie armii, odsuwaøo tylko zawarcie pokoju. Armia si rozkøadaøa,
bo oønierze, raz poczuwszy wolno po trzyletniej mord dze na froncie,
nie chcieli w aden sposób døu ej si bi , a spieszno im byøo do domu,
gdzie miano dzieli ziemi . Im pr dzej by Rosja zawarøa pokój, tym byøoby
dla niej lepiej, bo jakie takie warunki mogøa uzyska , dopóki armia nie
rozøo yøa si caøkowicie. Dalsze wojowanie musiaøo si zako czy kl sk
militarn i ci kimi warunkami, kl ska za rewolucyjnej Rosji nie tylko
mogøa grozi powrotem reakcji, ale byøaby przestrog dla robotników
niemieckich, eby nie na ladowali ludu rosyjskiego.

Armia polska, utworzona w tych warunkach, nie mogøa odegra adnej
praktycznej roli w walce o niepodlegøo . Natomiast staøaby si
niesøychanie niebezpieczn dla rozwoju demokracji polskiej. Bez w tpienia
do polskich korpusów garn li si nie tylko reakcjoni ci, ale równie i caøy
szereg ludzi dobrej woli, ogarni tych zapaøem søu enia dobrej sprawie. Nie
zmienia to jednak faktu, e armia polska w Rosji byøa ostoj reakcji. Kim
byø Dowbór-Mu nicki, wiedz wszyscy. A czy lepszym byø szef jego sztabu
gen. Agapiejew? Oddziaøy polskie na Biaøorusi i Ukrainie, mimo
zapewnienia o neutralno ci w stosunku do spraw wewn trznych Rosji,
wzi øy sobie za zadanie obron obszarników i krwawymi zgøoskami
zapisaøy si w pami ci miejscowych chøopów, siej c w ich duszach
nienawi do wszystkiego, co polskie. W okresie próby reakcyjnego
przewrotu Korniøowa wpadni to na trop stosunków Zwi zku Wojskowych
Polaków z tym generaøem.

Inaczej zreszt by nie mogøo, bo do korpusów Dowbora-Mu nickiego
i Michelisa wst piøa caøa masa oficerów, którzy nigdy Polakami nie byli,
nieraz z ojca na syna søu yli w carskiej armii. Polsko ich polegaøa albo

Strona 5 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

na wyznaniu katolickim, albo nawet tylko na tym e wyznaniu ich
przodków. Nie brak te tam byøo i rodowitych reakcjonistów rosyjskich.

W walce z reakcj endeck PPS wychodziøa nieraz zwyci sko. Niemaø jej
zasøug jest uniemo liwienie stworzenia w Rosji pot nej organizacji
zbrojnej dla „robienia porz dku” w Polsce. Równie i cywilne wychod stwo
dostaøo si cz ciowo pod wpøywy partii. Dowodz tego wybory do rad
miejskich.

W niektórych miastach, jak np. Kijów, Witebsk, Briansk, PPS wystawiøa
przy wyborach komunalnych wøasne listy i odniosøa øadne sukcesy.
W Kijowie zostaø w ten sposób wybrany do Rady miejskiej tow.
Domosøawski, w Witebsku tow. Weychert, a w Briansku równie dwóch
towarzyszy. W Orle PPS zdobyøa nie tylko przewa aj cy wpøyw
na tamtejsz koloni polsk , ale i na caøe miasto.

Jedynym sojusznikiem byøy tak zwane partie narodowo ciowe. Byøy
to organizacje robotnicze ró nych narodowo ci nierosyjskich, które
reprezentowaøy pr dy od rodkowe. Zjazd takich organizacji odbyø si
pierwszy raz w okresie rewolucji 1905/7 roku. Podobny te zjazd
zorganizowano w 1917 roku. Jednocze nie powoøano te staø rad ,
która reprezentowaøa wszystkie wspólne interesy. Na zje dzie PPS
reprezentowali tow. tow. Libkind, Pøawski i Siwik.

Dzi ki wøa nie tej wspólnej organizacji udaøo si PPS uczestniczy w tzw.
Naradzie Demokratycznej. Zwoøano j po nieudanym zamachu stanu
Korniøowa. Delegatami PPS byli tow. tow. Pu ak i Pøawski.

Sprawa delegacji pepesowej zasøuguje na szersze omówienie, ze wzgl du
na zachowanie si esdeków i lewicowców, oraz sympatyzuj cych z nimi
socjalistów rosyjskich.

Esdecja tworzyøa cz

SD rosyjskiej jeszcze przed rewolucj . Lewic

przygarn ø Martow. Byøy wi c reprezentowane przez delegacje tych partii.
Maøo im jednak byøo tego, zapragn li równie mandatów PPS, jako partii
narodowo ciowej. W tym celu Unszlicht i Lewinson porozumieli si z sob
i o wiadczyli, e reprezentuj c dwie trzecie socjalistycznych partii polskich,
rozdzielaj mi dzy siebie obydwa przypadaj ce mandaty. Jednak Rada
Socjalistycznych Partii Narodowo ciowych, od której zale aø rozdziaø
mandatów, nie miaøa bynajmniej zamiaru aprobowa takiego rozwi zania.
Wiedziaø o tym dobrze Lewinson, lecz ufny w poparcie mo nych
protektorów, dopu ciø si zwykøego faøszerstwa. Przy pomocy sekretarza
Centralnego Komitetu Rady Del. Robotniczych, który zwoøywaø Zjazd,
wpisaø si jako delegat z mandatem przyznanym PPS.

Na krótko przed Narad Demokratyczn , w chwili, gdy Korniøow szedø
na Petersburg, odbyøa si w Charkowie ostatnia konferencja Zjednoczenia
Socjalistycznego. Esdecy ju dawno d yli do rozøamu. W samym
Charkowie utworzyli nawet odr bn organizacj . Lewicowcy tak daleko nie
zaszli, ale te d yli wszelkimi siøami do rozbicia Zjednoczenia. Wówczas
to i pepesowcy zrozumieli, e dni Zwi zku s policzone. Ostateczne
rozbicie nast piøo w ten sposób, e chocia ogromna wi kszo delegatów
stan øa na stanowisku utrzymania organizacji, jednak pepesowcy nie
widz c racji tworzenia odr bnego od partii ciaøa, zøo onego z samych
zwolenników PPS, zlali si z oficjaln PPS.

Zyskaøa wi c partia caøy szereg nowych organizacji i wzmogøa si znacznie
na siøach. Jednocze nie jednak i wewn trz partii coraz silniej dawaøa si
ujawnia pewna rozbie no pr dów. Otoczenie rosyjskie oddziaøywaøo;
kwestia wojny czy pokoju, stosunki fabryczne itp., wszystko to odbijaøo si
gøo nym echem i w szeregach robotników polskich.

Dla uporz dkowania wszystkich tych spraw zwoøano na pocz tek listopada
drug konferencj do Kijowa.

W dziwnych odbywaøa si ona warunkach, bo w ród grzmotu dziaø. Byøy
to dni przewrotu bolszewickiego i wielu delegatów byøo pod jego
wra eniem.

Strona 6 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

Konferencji przewodniczyli tow. tow. Domosøawski, Libkind i arski.
Z powodu rozgrywaj cych si wøa nie wypadków, CKW nie mógø si stawi
w komplecie. Przybyli tylko tow. tow. Pu ak i Libkind. Uchwaøy konferencji
pozostawaøy pod wpøywem dokonywuj cego si przewrotu.

Druga konferencja zrobiøa dalszy krok w celu umocnienia organizacji
i podniesienia autorytetu CKW przez zniesienie czøonków mianowanych
przez CKR. Do nowego CKW powoøano tow. tow. Jastrz bskiego, Libkinda,
Pøawskiego, Pu aka i Prystora. Tow. Libkind pozostaø jednak w Kijowie
i po jakimi czasie zrzekø si .

Pod wzgl dem ideowym konferencja mogøa tylko na krótki okres czasu
opracowa wytyczne, gdy wypadki zacz øy biec z niesøychan szybko ci ,
zmieniaj c co chwila sytuacj , a PPS jako partia mniejszo ci narodowej nie
miaøa na nie bezpo redniego wpøywu i musiaøa si ka dorazowo
ustosunkowywa do faktów dokonanych. Po konferencji zmieniø si
cokolwiek charakter „Gøosu Robotnika i oønierza”, którego redakcj obj ø
tow. Pu ak. Przypisa to nale y nie tylko zmianie redaktora, lecz
i przypøywowi nowych wspóøpracowników.

Z chwil upadku Rz du Tymczasowego Kiere skiego, otworzyøo si dla
socjalistów polskich szerokie pole dziaøania. W øonie komisariatu do spraw
narodowo ciowych powstaø komisariat do spraw polskich z Leszczy skim
jako komisarzem. W miastach prowincjonalnych zorganizowano
komisariaty lokalne. Ka demu komisarzowi dano rad nadzorcz . Wzi cie
przez PPS udziaøu w tych radach, jak równie obsadzenie pepesowcami
niektórych wa nych stanowisk uwa ane byøo przez wielu polityków
bur uazyjnych za jasny dowód przej cia PPS do komunizmu. Byø to s d
wyj tkowo pøytki i powierzchowny. Nie ukrywamy bynajmniej, e w partii
byøy jednostki sprzyjaj ce komunizmowi. Wojna i jej nast pstwa wywoøaøy
u wielu osób przewarto ciowanie pogl dów. St d niektórzy pepesowcy,
przej wszy si bolszewizmem, znale li si pó niej w szeregach partii
komunistycznej i na odwrót – mamy byøych esdeków, a szczególnie
lewicowców, którzy pod wpøywem wypadków stan li w szeregach PPS.
W okresie jednak, o którym mowa, pepesowscy kandydaci na komunistów
nie grali w partii powa niejszej roli; w CKW ich nie byøo. Taktyka partii
miaøa zupeønie inne przyczyny.

Nie trzeba by zupeønie komunist , aby stwierdzi , e bolszewizm, d

c

do zdobycia wøadzy, wysun ø caøy szereg zupeønie søusznych haseø, które
zreszt sam pó niej cynicznie podeptaø. Pokój, prawo narodów
do stanowienia o sobie, natychmiastowe uregulowanie kwestii rolnej,
zniesienie kary mierci, zupeøne usuni cie reakcjonistów ze stanowisk
w armii, administracji i s downictwie itp. – wszystko to pokrywaøo si
w zupeøno ci z postulatami PPS. O rozp dzeniu Konstytuanty nie byøo
jeszcze wcale mowy. Z biegiem czasu, gdy bolszewicy deptali jedn
po drugiej swoje zasady, PPS w Rosji odgraniczaøa si od nich. Stoj c
jednak coraz wyra niej w sprzeczno ci z nowymi wøadcami Rosji, PPS
w Rosji nie walczyøa z bolszewikami chocia by dlatego, e nie uto samiaøa
si z adn parti rosyjsk i wychodziøa z odr bnych zaøo e niezale nej
partii polskiej.

Pepesowcy, wchodz c do komisariatów dla spraw polskich, bynajmniej nie
stawali si biernym narz dziem w r kach komunistycznych. Komisariaty
dzi ki radom nadzorczym byøy ciaøami kolektywnymi, Pepesowcy mieli
swoj lini , któr konsekwentnie przeprowadzili. Byøa ni przede
wszystkim praca twórcza, przeciwstawianie si bezmy lnemu niszczeniu
istniej cych instytucji, bardzo zreszt niedoskonaøych, dopóki nie
zorganizowano innych, mog cych je w peøni zast pi . Poniewa Komisariat
polski przej ø funkcje Komisji Likwidacyjnej, utworzonej jeszcze przez rz d
Lwowa dla dokonania rozrachunku pomi dzy przyszø Polsk a Rosj ,
spadøo na pepesowców ci kie zadanie bronienia interesów ludu polskiego
przed zachøanno ci rosyjsk .

PPS bezpo rednio udziaøu w rz dach nie braøa, ani adnego wpøywu na nie
nie wywieraøa. Tam jednak, gdzie mogøa, staraøa si przeciwdziaøa
bezmy lnym okrucie stwom. Po zdobyciu Kijowa przez wojska

Strona 7 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

Murawiewa, rozpocz øy si masowe rozstrzeliwania oficerów. Zacz to
mówi o specjalnych represjach przeciwko Polakom. Dzi ki interwencji
miejscowej sekcji otrzymano przyrzeczenie, e aden oficer za swoj
narodowo polsk nie b dzie skazany.

Wkrótce Komisariaty staøy si terenem „zaci tych walk”. Esdecy
i „lewicowcy” my leli, e utworz w nich zwarty front przeciwko
pepesowcom i b d ich stale przegøosowywali. PPS daøaby wi c swój szyld
popularny w ród mas, a rz dzono by przeciwko niej.

Stosunki uøo yøy si przecie inaczej. W ród lewicowców znalazøo si sporo
osób rozs dnych, poszøy one z pepesowcami. W Petersburgu w radzie
nadzorczej utworzyøy si dwie grupy „lewicowców”; jedna szøa z esdekami,
druga z obecnym posøem Królikowskim z pepesowcami. W Kijowie
komisarz do spraw polskich lewicowiec, zmarøy Bolesøaw Iwi ski, wyraziø
si do nieboszczyka tow. Czy ewskiego, e jedynym jego yczeniem jest
ukazanie si jakiego rozs dnego esdeka. Jak si pó niej okazaøo, miaø on
zosta aresztowanym wraz z kilku pepesowcami. Uratowaøo ich zaj cie
Kijowa przez Niemców.

Chc c bezwzgl dnie przeprowadzi swoj wol , esdecy przeprowadzili
u rz du sowietów rezolucj , moc której uchwaøy rady przestaøy by
obowi zuj ce dla komisarza. Prowadziøo to niechybnie do rozbicia
komisariatu.

W takich warunkach odbywaøa si trzecia konferencja w Moskwie. Linia
graniczna pomi dzy PPS a bolszewikami byøa wyra na; bolszewizm
pokazaø swe prawdziwe oblicze. Napad na Ukrain udowodniø mi dzy
innymi, jak bolszewicy rozumiej prawo narodów do stanowienia o swym
losie. A trzeba wiedzie , e PPS popieraøa d enie Ukrai ców
do stworzenia odr bnego pa stwa. W Radzie Centralnej, zast puj cej Sejm
ukrai ski, z wszystkich przedstawicieli mniejszo ci jedynie tow. Korsak
gøosowaø wraz z Ukrai cami za proklamowaniem oddzielnego pa stwa.
Nowo obrany CKW w skøadzie tow. tow. Grzecznarowskiego, Pøawskiego,
Pu aka, Zaremby i arskiego zostaø w Moskwie, dok d te przeniesiono
redakcj „Gøosu Robotnika i oønierza”. Tow. Zaremba nale aø tylko
nominalnie do CKW, albowiem dalej mieszkaø w Charkowie.

Teren dziaøalno ci kurczyø si . Z samorzutn demobilizacj armii znikn øy
i sekcje oønierskie. Okupacja niemiecka Ukrainy, poøudniowej Rosji
i prowincji nadbaøtyckich zerwaøy kontakt z caøym szeregiem organizacji,
które faktycznie usamodzielniøy si .

Nowe ycie wlaø przyjazd tow. Hoøówki, przedstawiciela wøadz krajowych
partii. Od niego dowiedziano si dopiero o prawdziwej sytuacji w kraju i o
tym, czego si po organizacji rosyjskiej spodziewa CKR. Zacz to gromadzi
fundusze, aby pomóc organizacji pod okupacj ; przyst piono
do zaopatrywania si w bro , o któr byøo bardzo wówczas øatwo.
W Kijowie organizowano bojówk w celu robienia Niemcom dywersji
na tyøach. Poszczególni towarzysze zacz li wyje d a do kraju,
przedzieraj c si przez kordony niemieckie i austriackie.

Jednocze nie z przybyciem do Kijowa tow. Hoøówki II brygada Legionów
pod komend gen. Hallera przerwaøa si pod Rara cz i wkroczyøa
na terytorium Ukrainy. Generaø Haller powinien sobie przypomnie , jak
to wówczas tow. Hoøówko i inni pepesowcy zaj li si nim, jak to dostarczyli
mu adresów caøego szeregu osób, które uøatwiøy mu stosunki z wøadzami
bolszewickiemu.

Tow. Hoøówko po nieudanych pertraktacjach z rz dem sowieckim
w Moskwie, powróciø do kraju. Jednocze nie zacz øa si masowa
repatriacja: jedna sekcja za drug likwidowaøy si , czøonkowie wyje d ali,
pozostaøo ci kasowe organizacji przelewano do centralnej kasy krajowej,
Organizacja zamieraøa. Pozostaøy wøa ciwie tylko sekcje moskiewska
i petersburska. Wówczas to, latem 1918 r., zwoøana zostaøa IV konferencja
w Moskwie, Dokonaøa ona ostatecznej likwidacji organizacji, stwierdzaj c,

e towarzysze masowo wyje d aj . Wobec tego nie wybierano ju nowego

Strona 8 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/

CKW. Po prostu pozostawiono tylko jego ekspozytur w Moskwie.
Przetrwaøa ona w Moskwie w osobach tow. Radomskiego, Karpi skiego
i Pøawskiego, najpierw legalnie, a potem nielegalnie, a do 1921 r.

W. Kielecki

____________________________

Powy szy tekst pierwotnie zostaø opublikowany w „Ksi dze pami tkowej

PPS – w trzydziest rocznic ”, Nakøadem Spóøki Nakøadowo-

Wydawniczej „Robotnik”, Warszawa 1923. Od tamtej pory nie byø

wznawiany, poprawiono pisowni wedle obecnych reguø, ze zbiorów

Remigiusza Okraski.

Strona 9 z 9

PPS w Rosji od roku 1917 | Lewicowo.pl

2013-06-06

http://lewicowo.pl/pps-w-rosji-od-roku-1917/