Rys zard B ernard ( Mi st rz F i de) : Wi eża prze ci wko gońco wi w końc ówce

– czyl i o t ym j ak sobi e radzi ć z ni eró wnym m at eri ał em

1

Ryszard Bernard (Mistrz Fide): Wie

ż

a przeciwko go

ń

cowi w ko

ń

cówce

– czyli o tym jak sobie radzi

ć

z nierównym materiałem ***

*** Przedruk z miesi

ę

cznika CROSS Nr 2/3 (71/72) Luty/Marzec 2011, z cyklu art.: „Gramy w szachy”

[Serdecznie dziękuję miesięcznikowi za zgodę na przedruk oraz autorowi za chęć podzielenia się tym opracowaniem –

redaktor Tomasz P.]

W powszechnie stosowanej skali wartości figur wieża

jest silniejsza od gońca z pionkiem i trochę słabsza niż

goniec z dwoma pionkami. Pamiętajmy jednak, że

w szachach wszystko zależy od konkretnej pozycji.

Ważna jest aktywność figur, obecność wolnych

pionków i ich zaawansowanie. Wspomniane już

porównanie sił wieży i gońca dotyczy w miarę

„normalnych” pozycji [

autor ma na myśli pozycje w których

nie dochodzi do tak zwanego przewartościowania figur – czyli

sytuacji w których specyficzne ustawienie pozwala na

„zwycięstwo ducha (pozycji) nad materią (wartością bierek)”;

najprostszym i jaskrawym przykładem może pozycja w której

dwa połączone pionki znajdujące się na szóstej linii są

silniejsze niż wieża – dop. Redaktor T.P

.]

Jednym ze sposobów realizacji przewagi przez stronę

mającą wieżę jest przejście do wygranej końcówki

pionkowej:

Białe: Kf2, Wh1, d4

Czarne: Kf4, Ge4, d5

Plan białych jest następujący: trzeba najpierw odrzucić

czarnego króla na 8. linię, a potem – stwarzając groźby

matowe – odepchnąć na linię „b” lub „f”. Wówczas, po

zabiciu wieżą na d5, czarny monarcha nie będzie mógł

złapać opozycji 1.Wh8 Gf5 2.Wh4+ Gg4 Lub 2...Kg5

3.Kg3 Ge4 4.Wh8 z przejściem do podobnej pozycji,

jaka wkrótce nastąpi w głównym wariancie 3.Kg2 Kg5

4.Kg3 Gf5 5.Wh8 Gg6 6.Wf8 Ge4 7.We8 Kf6. Na inne

ruchy nastąpiłoby 8.We5+ i czarny król i tak musi zejść

na 6. linię 8.Kf4 Gg2 9.Wa8 Teraz z kolei biały król

nieuchronnie wkracza na e5 9...Kf7 Lub 9...Ge4

10.Wa6+ i 11.Ke5 10.Ke5 Ge4 11.Wa7+ Ke8 Po

11...Kg6? 12.Wd7 i 13.W:d5 cel białych zostaje

uzyskany natychmiast 12.Ke6 Jeszcze jest za wcześnie

na oddanie jakości: 12.Wa5 Ke7 13.W:d5? G:d5

14.K:d5 Kd7! z remisem 12...Kd8 13.Kd6 Kc8 Lub

13...Ke8 14.Wb7 Gf3 (Jeśli 14...Kf8, to 15.We7

z następnym We5 i W:d5) 15.We7+ Kf8 16.We5

i 17.W:d5 14.Wa8+ Kb7 15.Wg8 Teraz, przy odciętym

czarnym królu, wystarczy tylko przedostać się wieżą na

linię „c” 15...Gf3 (15...Kb6 16.Wc8) 16.Wg3 Ge4

17.Wc3 i nie ma obrony przed 18.Wc5 i 19.W:d5.

Przy realizacji przewagi strona wieżowa często korzysta

z zugzwangu [

jest to bardzo ważna broń, gdy tradycyjnie

nie można przełamać obrony przeciwnika – zwykle

wykorzystywana w końcowej fazie gry do tego, aby „złamać

twierdzę” – dop. Redaktor T.P.

]:

Cieszkowski – Alburt 1976

Białe: Kg5, We6, g3

Czarne: Kg7, Gg4, e4, f5

Rys zard B ernard ( Mi st rz F i de) : Wi eża prze ci wko gońco wi w końc ówce

– czyl i o t ym j ak sobi e radzi ć z ni eró wnym m at eri ał em

2

1.We7+ Kf8 2.Kf6 Kg8 Po 2...Gf3 3.Wc7 czarne tracą

pionka 3.Wa7 e3 Po 3...Gh3 4.Wg7+ Kh8 (4...Kf8

5.Wh7) 5.Kg6 czarny król wpadał w siatkę matową

4.We7 e2 5.Kg6 Kf8 6.We5! Zugzwang! Czarne

poddały się, gdyż jeden z pionków nieuchronnie ginie.

Sutovski – Carlsen, Kemer 2007

Białe: Kg1, Wb4, b2, g2, h2

Czarne: Kd7, Gb5, c6, e5, g7, h7

Pierwszym

etapem

realizacji

przewagi

było

unieruchomienie gońca i uniemożliwienie jego przerzutu

na d5 1.Wb3 Ke6 Na ruch gońca nastąpiłoby oczywiście

2.Wb7+ 2.Wc3! h5 3.Kf2 h4 4.Kf3 Kf5 5.Ke3 g6 6.Wc5

g5

7.b3!

Ogranicza

gońca

jeszcze

bardziej

i przygotowuje zugzwang 7...Gf1 8.Wc2 Gb5 9.Wc1!

Goniec nie ma już ruchu, pozostają pionki 9...g4 10.g3

hg3 11.hg3 Ruszać się może już tylko czarny król

11...Ke6 12.Ke4 Kd6 13.Wd1+ Kc5 Jeśli 13...Ke6, to

14.Wh1 Kd6 15.b4! 14.We1! Przed zabiciem na e5

trzeba zapewnić bezpieczeństwo pionkowi b3: 14.K:e5?!

Kb4 14...Kb4 15.We3 Gf1 16.K:e5 Gg2 17.Wd3 Gf3

18.Kd6 Kb5 19.Wd4 Ge2 20.We4 Gf3 21.Wc4 (21...Kb6

22.Wb4+) i czarne poddały się.

Jeśli na szachownicy obaj partnerzy mają wolniaki, to

taki układ jest przeważnie korzystniejszy dla strony

„wieżowej”. Goniec, bez pomocy króla, nie jest bowiem

w stanie zatrzymać pionka.

Spasow – Bonczew, Stara Zagora 1977

Białe: Kg2, Wc8, a2, h2

Czarne: Kg7, Gd2, a6, e7, f7, h6

Materialny układ sił przemawia na korzyść czarnych,

ale okazuje się, że forsownie ginie pionek a6,

a wówczas o wyniku rozstrzygnie biały wolniak: 1.a3!

Odbiera gońcowi pole b4 na diagonali a5-e1 1...a5

2.Kf3 f5 Jeśli 2...e6, to 3.Wc5 Kg6 4.h3 i 5.Ke2 3.Wc2

Gg5 Lub 3...Ge1 4.Ke2 Gh4 5.Wc5 4.Wc5 a4 5.Wa5 e5

6.W:a4 (6.W:e5? Gc1) 6...e4+ Czarne pionki wyglądają

groźnie, ale białe są szybsze 7.Ke2 Ge7 Po 7...Kf6 był

możliwy następujący wariant: 8.Wa5 f4 9.a4 f3+ 10.Kf2

Gd2 11.Wc5 Ke6 12.a5 Kd6 13.a6! z wygraną 8.Wa5

Gd6 9.a4 Kf6 10.Wb5 G:h2 11.a5 Gg1 12.a6 f4 13.Kf1

Ge3 14.Wb7 Kf5 15.a7 G:a7 16.W:a7 h5 17.Kf2 h4

18.Wg7 Kf6 19.Wg4 i czarne poddały się.

W kolejnym przykładzie wyrobienie wolnego pionka

poprzedzone zostało otwarciem przestrzeni. Wieża jest

najbardziej aktywna, kiedy ma do dyspozycji otwarte

linie, po których może się swobodnie przemieszczać.

Rys zard B ernard ( Mi st rz F i de) : Wi eża prze ci wko gońco wi w końc ówce

– czyl i o t ym j ak sobi e radzi ć z ni eró wnym m at eri ał em

3

Lewenfisz – Frejman 1934

Białe: Kc3, Wc1, a4, d4, f3, g2, h2

Czarne: Kc7, Gb7, a5, c4, d5, f7, g7, h7

1.We1! Nic nie dawało natychmiastowe 1.Wb1? Gc6.

Konieczna jest wymiana pionków na linii „a” 1...Kd7

2.Wb1 Gc6 3.Wb6 G:a4 4.Wb7+ Ke8 Zasługiwało na

uwagę 4...Ke6, ale czarne chcą zachować to pole dla

gońca 5.Wa7 Gd7 6.W:a5 Ge6 7.f4 g6 Po 7...f5 8.Wa7

Kf8 9.Kb4 rozstrzyga marsz króla po osłabionych

czarnych polach 8.f5! Gwarantuje powstanie wolnego

pionka u białych 8...gf5 9.Wa8+ Ke7 10.Wh8 Kf6

11.W:h7 f4 12.Wh8 Kg6 13.Wg8+ Kh6 14.Wd8 Kg6

15.Kd2 Z ideą ustawienia króla na f3 i zdobycia pionka

f4 15...Kf5? Ułatwia zadanie białym. Lepsze 15...Kg5

16.Wg8! Król został odcięty i wolniak może iść naprzód

16...Ke4 17.Kc3 Kf5 18.h4 Kf6 19.h5 Gf5 Nie można

w inny sposób zatrzymać pionka 20.h6 Gg6 21.Wd8

Ge4 22.Wd6+! Kg5 23.h7! G:h7 24.W:d5+ Kg4 Lub

24...Kf6 25.We5 Gd3 26.We1 i pionek d4 rusza do

przodu 25.We5 f3 Jeśli 25...Kg3, to 26.d5 K:g2 27.d6

itd. 26.gf3+ K:f3 27.d5 i czarne poddały się.

Forintos – Larsen Monte Carlo 1967

Białe: Kf1, Wa8, b7

Czarne: Kg7, Gh2, e7, f5, g4, h3

Pozycja białych sprawia wrażenie przegranej. Po

1.b8H? G:b8 2.W:b8 g3 lawina pionków powinna sobie

poradzić z wieżą, ale... 1. Wa2! Czarne muszą teraz

uważać. Po nieostrożnym 1...g3? (W nadziei na 2.b8H?

g2+) nastąpi 2.Wg2! hg2+ 3.K:g2 i białe dorabiają

hetmana! 1…Gc7 - zgodzono się na remis, gdyż goniec

nie uniknie prześladowania wieży: 2.Wc2 Gb8 3.Wc8

Gf4 4.Wc4 itd.

Przy przewadze materialnej strony gońcowej, głównym

problemem

jest

uniemożliwienie

przeciwnikowi

zablokowania wolnych pionków.

Fine – Keres AVRO 1938

Białe: Kc2, Wg1, f3

Czarne: Kg6, Gf6, b2, c3, f5, g5

Rys zard B ernard ( Mi st rz F i de) : Wi eża prze ci wko gońco wi w końc ówce

– czyl i o t ym j ak sobi e radzi ć z ni eró wnym m at eri ał em

4

Strona „gońcowa” ma dużą przewagę materialną, ale dwa

pionki są trwale zablokowane przez króla. Do

zwycięstwa

konieczne

jest

wyrobienie

wolniaka

w drugiej części szachownicy 1...g4! Dla osiągnięcia celu

trzeba oddać aż dwa pionki: g5 i c3. Nic nie dawało

1...Kh5 2.Wh1+ 2.fg4 Jeśli 2.f4, to 2...Gd4 3.Wg2 Ge3

2...f4! 3.g5 Gd4 4.Wd1 Ge3 5.K:c3 Gc1 6.Wd6+ Lub

6.Kc2 K:g5 z dalszym marszem pionka „f” 6...K:g5

7.Wb6 f3 8.Kd3 Kf4 9.Wb8 Kg3 i białe poddały się

z uwagi na wariant 10.Wg8+ Kf2 11.Kc2 Ke2 12.We8+

Kf1 13.Wf8 f2 14.Wf7 Ke2 15.We7+ Kf3 16.Wf7+ Gf4.

Karpow – Pomar Madryt 1973

Białe: Kc3, Gc5, a6, b4, c4, d3, f4

Czarne: Kb8, Wh1, a7, c6, f7

1.b5 Wb1 Daje białym parę złączonych pionków, ale

i w przypadku 1...cb5 2.cb5 Wb1 3.Kc4 Wb2 4.Gd6+

Kc8 5.Kc5 Wd2 6.d4 Wd1 7.Kd5 Kd7 8.Gc5 Wb1 9.b6

ab6 10.a7 Wa1 11.G:b6 z dalszym Kc5-b5 Ga5 partia

czarnych była nie do uratowania 2.bc6 Kc7 3.d4 K:c6

4.G:a7 Wa1 5.d5+! Kd7 6.Gb8 W:a6 7.c5 Wa4 8.c6+

Kc8 9.Gd6 f6 Czarne chcą kontrolować pole e5, aby nie

przedostał się tam biały król. Stojący na czarnym polu

pionek może jednak być celem ataku gońca 10.Gb4 Kc7

11.Kb3 Aby móc zagrać d5-d6, król musi obronić

pionka c6 11...Wa1 Przedłużało opór 11...Wa8 z takim

możliwym zakończeniem: 12.Kc4 Kb6 13.Gc5+ Kc7

14.Ge7 (14.Kb5 Wb8+) 14...Kb6! 15.f5! (Słabsze

15.G:f6?! Wa4+ 16.Kd3 W:f4) 15...Wa4+ 16.Gb4 Wa8

17.Gc5+ Kc7 18.Ge7 i ginie pionek f6 12.Kc4 Grozi

13.Kb5 12...Kb6 13.Gc5+ Kc7 14.Kb5 Wb1+ 15.Gb4

i czarne poddały się.

Gelfand – Lautier Belgrad 1997

Białe: Ke3, Wc3, a3, f4, g4, h2

Czarne: Kg6, Gd5, b3, b5, f7, g7

Na koniec mała wpadka dwóch arcymistrzów. Czarne

grożą ruchem 1...b2. Białe zagrały optymistycznie

1.Wc5?? (Z ideą 1...b2? 2.W:b5), na co nastąpiła

odpowiedź 1...Gc4?? i po 2.Kd2 i czarne uznały się za

pokonane. Obaj partnerzy nie zauważyli, że po 1.Wc5??

b4! wynik partii byłby odwrotny: 2.ab4 b2 lub 2.W:d5

ba3 3.Kd2 a2 4.Wa5 b2 i czarny piechur awansuje na

hetmana...