Ute Ehrhardt

Grzeczne

dziewczynki

idą do nieba ,

niegrzeczne

idą tam ,

gdzie chcą

...miłej lektury, Dziewczyny ! TRZYMAJMY SIĘ RAZEM !

( i nie zapomnijcie rozesłać tej e-książki dalej do wszystkich znanych wam Kobiet ! )

N A J G Ł O Ś N I E J S Z Y P O R A D N I K O S T A T N I E J D E K A D Y

Kobiety są grzeczne. Miłe, uległe, skromne

i wyrozumiałe. Tego się od nich oczekuje

i tak myślą same o sobie.

Grzeczność – ich zdaniem – stanowi klucz

do życiowego sukcesu. Kobiety spełniają

oczekiwania innych i dziwią się,

że ich ofiarność nie zostaje nagrodzona.

Ute Ehrhardt demaskuje myślowe pułapki,

które przeszkadzają kobietom realizować

własne potrzeby i głośno wyrażać

swoje zdanie. Radzi, by odrzucić postawę

podporządkowania i śmiało sięgać

po zakazane owoce. Tylko niezależne,

pewne siebie kobiety mogą odnosić sukcesy,

realizować marzenia i nawiązywać

partnerskie relacje z innymi.

Rzadko te grzeczne!

O Autorce




Ute Ehrhardt ( ur. 1956 ) , terapeutka, autorka głośnych poradników dla kobiet,
tłumaczonych na wiele języków. Wspólnie z mężem prowadzi w Niemczech ośrodek
doradztwa psychologicznego dla firm. Uczy retoryki, specjalizuje się w treningu
komunikacji, szkoli menedżerów i – przede wszystkim – wspiera kobiety.




Nikt nie rodzi się grzeczną dziewczynką – twierdzi Ute Ehrhardt. W swojej książce
demaskuje myślowe pułapki, które przeszkadzają kobietom realizować ich własne
potrzeby i głośno wyrażać swoje zdanie. Radzi, by odrzucić postawę podporządkowania i
śmiało sięgać po zakazane owoce. Tylko niezależne, pewne siebie kobiety mogą odnosić
sukcesy, realizować marzenia i nawiązywać partnerskie relacje z innymi.
Rzadko te grzeczne!




Ute Ehrhardt urodziła się w roku 1956 w Kassel. Karierę zawodową zaczynała od posady
urzędniczki w banku. Porzuciła to zajęcie po sześciu tygodniach z przeświadczeniem, że
„nie urodziła się po to, by siedzieć w okienku bankowym”. Aby zdobyć pieniądze na dalszą
naukę w liceum wieczorowym, dawała lekcje angielskiego i dorywczo pracowała w biurze.

Zaangażowała się w ruch feministyczny, studiowała psychologię, a od roku 1984

prowadzi ośrodek doradztwa psychologicznego dla przedsiębiorstw. Wśród jej klientów
znalazły się m.in. takie firmy, jak: Gruner+Jahr, Dr.Oetker, wydawnictwo Jahreszeiten,
Mercedes Benz, Merk, Rewe, RTL, czasopismo „Vital” i wiele innych.

Ute Ehrhardt uczy retoryki, prowadzi treningi z zakresu komunikacji i optymalizacji

własnych umiejętności, szkoli kadry kierownicze, a przede wszystkim wspiera kobiety. W
roku 1987 we współpracy z czasopismem „Brigitte” zorganizowała warsztaty dla kobiet
bez wykształcenia zawodowego. Pomysł ten realizowano z powodzeniem przez wiele lat.

Jej książka „Grzeczne dziewczynki idą do nieba, niegrzeczne idą tam gdzie chcą”

na wiele miesięcy zajęła pierwsze miejsce na wszystkich listach bestsellerów, osiągając
nakład ponad milion egzemplarzy. Została wydana w USA, Brazylii, Grecji, Islandii, na
Węgrzech, w Czechach, Japonii, Hiszpanii, Holandii, Rumunii, Korei, we Włoszech, Francji,
Danii, Turcji, Słowacji i w Polsce – Ute przekracza wszelkie granice.

Niegrzeczne dziewczynki idą tam, gdzie chcą.


(...) Nieposłuszne, zbuntowane kobiety nie są wynalazkiem naszych czasów.

Już Florence Nightingale, założycielka pierwszej szkoły dla pielęgniarek w 1860

roku, była na swój sposób niegrzeczna. Odmówiła posłuszeństwa rodzicom, odrzuciła
dobrą partię i zdecydowała się na ryzyko ostrego i długotrwałego konfliktu. Bolało ją
wprawdzie, że martwi matkę, ale była głęboko przekonana, że: „Jeśli człowiek rodzi się ze
skrzydłami, powinien zrobić wszystko, żeby się nimi posłużyć i latać”.

Wiele odważnych, przebojowych kobiet poszło za jej przykładem. Chociażby Golda

Meir – z pewnością jedna z najwybitniejszych kobiet-polityków. Swoją wolę zwycięstwa
wyrażała następującymi słowami: „Nic w życiu nie przychodzi samo. Nie wystarczy w coś
wierzyć; trzeba mieć siłę pokonywać przeszkody i walczyć”. Jej celem było zwycięstwo, a
nie zdobywanie pozycji. Gdy zaproponowano jej stanowisko wicepremiera, odpowiedziała
słynnym zdaniem: „Wolę być całą babcią niż półpremierem!”.

Niezależność kobiet również ma długą tradycję. Coco Chanel znała wartość

pieniądza, nadała mu jednak dodatkowy, istotny dla kwestii kobiecej sens: „Pieniądze
niewiele dla mnie znaczyły, ale niezależność ( jaką mi dały ) – bardzo wiele”. Coco Chanel
miała jeszcze inną cechę niegrzecznych dziewczynek: nie unikała konfliktów i nie bała się
przegrywać. „Człowiek uczy się nie na sukcesach, lecz na porażkach”. Jej życiowa dewiza
brzmiała: „Nie przejmować się i robić swoje”.

Kobieca odwaga zawsze popłaca. Sabine Christiansen, znana niemiecka reporterka

i pisarka, tak długo przekonywała wszystkich, że doskonale nadaje się do tej pracy, aż
dopięła swego. Wprawdzie nie miała odpowiednich kwalifikacji, ale wytrwałość, siła
przekonywania i pewność siebie zaprowadziły ją na szczyt. Same kompetencje nigdy nie
wystarczają.

Daję tu za przykłady kobiety sławne. Lecz zwykłe kobiety, kobiety „jakich wiele”,

również coraz częściej pokazują pazury i wolę walki. Wśród osób wybierających
samodzielne życie jest coraz więcej kobiet. Rośnie odsetek kobiet pracujących zawodowo
i coraz więcej z nich po urodzeniu dziecka szybko wraca do pracy. Kobiety częściej niż
mężczyźni występują o rozwód.

Co łączy te kobiety:


Naruszają reguły.



Ustanawiają własne zasady.



Stawiają jasne wymagania.



Wyraźnie mówią NIE.



Nie dają się zastraszyć.



Mają własną wizję swojej drogi życiowej.



Mają szerokie horyzonty.



Dążą do sukcesów.



Nie muszą się podobać za wszelką cenę.



Nie boją się krytyki.



Nie pozwalają sobie zamykać ust.



Mają świadomość, że bez ryzyka nie ma wygranej.



Poświęcają swoją energię dla własnych celów.



Są dumne ze swoich osiągnięć.



Nie boją się rywalizacji.



Mówią, co myślą, i mało przejmują się tym, co zrobią albo
pomyślą inni.

Niegrzeczne dziewczynki chcą zwyciężać.

Chęć zwyciężania jest potrzebą, z której kobiety często rezygnują. Kobietom

potrzebna jest mentalność zwycięzcy. Powinny wyrobić w sobie wolę pokonywania
przeszkód, a przeciwności traktować jak okazję do zdobywania nowych terytoriów. Mają
wszelkie szanse, bo wytrzymałości i siły woli im nie brakuje.

Zadziornym, przebojowym kobietom powodzi się lepiej. To fakt, mimo że w

naszym kręgu kulturowym nauczyliśmy się negatywnie oceniać kobiecy gniew, złość i

wolę walki. Grzeczne dziewczynki tak długo tłumią takie emocje, aż przestają je
odczuwać. Skutek jest taki, że często bywają znużone i chorują.

Niegrzeczne dziewczynki wiedzą, że trzeba walczyć o swoje. Wiedzą też, że nie ma

związków międzyludzkich całkowicie wolnych od konfliktów. Niegrzeczne dziewczynki nie
boją się agresji – ani własnej, ani cudzej.

Niegrzeczne dziewczynki czerpią ze swojej agresji energię. Nawet jeśli są wściekłe

same na siebie. Ich sposobem na życie nie jest brak wiary w siebie i autodestrukcja, ale
odwaga – wobec siebie i wobec świata. Gniew i wściekłość pobudzają je do czynów,
zagrzewają do działania.

Niegrzeczne dziewczynki są czujne i potrafią rozpoznać ukrytą agresję. Nie dają

się zaszantażować czyjąś chorobą. Ani „słabe serce” ojca, ani migrena partnera nie
powstrzymują ich od mówienia, co myślą, i od stawiania wymagań. Owszem, okazują
zrozumienie, w granicach rozsądku biorą pod uwagę potrzeby innych, ale konsekwentnie
robią to, co uważają za stosowne. Nie chcą nikogo zbawiać, a za swoją życiową misję nie
uważają znalezienia u mężczyzny czułego serca pod twardą skorupą. Domagają się dla
siebie szacunku.

Bronią się przed „cierpiętnikami”, którzy próbują nimi manipulować dla własnych

korzyści. Nie dają sobie wmówić, że broniąc się, wpędzają kogoś w chorobę. Nie boją się
uchodzić za kobiety bez serca.

Potrafią się bronić również przed tymi, którzy chcą im „pomóc”. Wiedzą, że za

chęcią niesienia pomocy ukrywa się czasem agresor, który nie chce dopuścić, by wzięły
sprawy we własne ręce.

Nie dają się nabrać na łzy, wrażliwość, delikatność i słabość tych, którzy lubią

demonstrować swoją bezradność. Demaskują bezradnych, pokazują im, jaką dysponują
siłą, gdy ci poczują się zmuszeni bronić swojej postawy życiowych nieudaczników.

Niegrzeczne dziewczynki umieją rozpoznać agresję w zapominalstwie, rzekomych

nieporozumieniach i w unikach. Bronią się przed nimi, zamiast okazywać bezradne
zrozumienie.

Tak postępują w pracy i w związkach partnerskich. Nie pozwalają sobą

manipulować. Kierują się swoimi własnymi opiniami i uczuciami. Jeśli czują, że coś jest
nie tak, próbują zrozumieć dlaczego. Nie tracą przy tym wiary w siebie, lecz bacznie
przypatrują się otoczeniu. Nie dają się wodzić za nos ludziom z pozoru miłym. Mają się na
baczności przed tymi, którzy „wiedzą lepiej” co jest dla nich dobre i którzy próbują
ochronić je przed wrogim światem. Nie ulegają tym, którzy próbują wywołać w nich lęk,
gdy odważą się pójść własną drogą. A jeśli ktoś im mówi, że przyznanie się do własnych
pragnień grozi katastrofą, wybiorą raczej ryzyko fatalnych skutków niż kapitulację.

A gdy mają wątpliwości, odsuwają się od innych, nigdy od siebie! (...)

Spis treści

Grzeczna od kołyski aż po grób
Wielkie oszustwo
Pułapki życiowych stereotypów

Kiepskie wymówki

Kobiety nie wiedzą, czego chcą?

Czy kobiety to sama łagodność?

Czy kobiety naprawdę są słabe?

Czy kobieta zawsze musi być piękna?

Czy silna kobieta musi być samotna?

Czy każda kobieta musi być matką?

Czy kobieta nie może istnieć bez mężczyzny?

Myślowe pułapki w życiu zawodowym

„Ofiarność zostanie doceniona”
„Muszę robić to, czego ode mnie oczekują”
„Na sukces trzeba zapracować”

Lęk przed sprawowaniem władzy

Czy władza skazuje na samotność?

Władza to wyzysk?

Władza demoralizuje?

Grube ryby pożerają?

Kobiety zza kulis pociągają za sznurki?

Ryzyka należy unikać?

Władza pozbawia przyjaciół?

Kto się poniża, będzie wywyższony?

Czy kobieta-szef musi służyć innym?

Strategie

Odkryj własną wartość
Szanuj swoje dokonania
Pamiętaj o swoich potrzebach
Przekazuj obowiązki
Naucz się mówić NIE

Samospełniająca się przepowiednia

Wyuczona bezradność

Pomocne wspomnienia

„Taka już jestem i taka pozostanę”

Mała kobietka

Uległość w mowie ciała

Język podporządkowania

Zawsze ten uśmiech

Uśmiechamy się wbrew sobie?
Mentalność Mony Lisy

Pułapki relacji z otoczeniem

Pułapka wyrozumiałości

Pułapka usłużności

Pułapka ofiarności

Pułapka skromności

Pułapka współczucia

Kobieta oswojona

Kobiety potrzebują sprzymierzeńców

Nieświadomy sabotaż

Krótkotrwałe korzyści wynikające z podporządkowania
Wczesne przyczyny
Złudne korzyści wynikające z uprzedzeń
Formy uległości

Wyrzeczenia kobiet

Wyrzeczenie się sprzeciwu

Wyrzeczenie się możliwości intelektualnych

Wyrzeczenie się obrony własnych interesów

Wyrzeczenie się własnych zasad

Wyrzeczenie się niezależności materialnej

Wyrzeczenie się wykształcenia

Wyrzeczenie się kariery

Niegrzeczne dziewczynki idą tam, gdzie chcą.

[ wyszukiwanie według spisu treści: Ctrl+F ]

Grzeczna od kołyski aż po grób

Kobiety są grzeczne. Miłe, uległe, skromne i wspaniałomyślne. Tego się od nich oczekuje i
takie mają wyobrażenie o sobie. Grzeczność, ich zdaniem, otwiera drogę do życiowego
sukcesu, ale życie pokazuje, że jest wręcz odwrotnie.

Dzisiaj kobiety już nie chcą być tylko grzeczne. Ich sposób widzenia siebie zmienia

się, wciąż jednak jest w nich wiele sprzeczności.

Nowa Kobieta śmiało przebija się przez życie, ale dręczą ją z tego powodu wyrzuty

sumienia. Chociaż nie daje tego po sobie poznać, toczy wewnętrzną walkę: z jednej
strony chce być przez wszystkich lubiana i wszystkim dogodzić, z drugiej wie, że w ten
sposób wikła się w zależności od innych. Chce iść do przodu i pokonywać przeszkody, ale
nie chce nikogo ranić; chce osiągnąć swój cel, ale nie kosztem innych; chce stawiać
wymagania, ale nie lubi sprawiać przykrości; chce otwarcie wyrażać swoje zdanie i
przekonywać innych, ale nie chce manipulować; chce być pewna siebie, ale nie chce być
dla nikogo postrachem.

Ta ambiwalentna postawa ujawnia się mimo woli w niuansach mowy ciała. Lekko

pochylona głowa, pytający wzrok, krótki, niepewny uśmiech sygnalizują: „Tak naprawdę
wcale nie jestem tego pewna”. Pozornie nic nie znaczący, jakby mimochodem uczyniony
gest zachęca: „Przekonaj mnie” albo: „Upieram się, ale tylko na niby”.

Kobiety potrafią doskonale wczuwać się w cudze położenie. Rozumieją pobudki

kierujące postępowaniem innych ludzi. Współczują. To dlatego przeforsowanie własnego
zdania czy spełnienie osobistego pragnienia przychodzi im z takim trudem.

Jeśli przeanalizujemy obraz kobiety kreowany przez popularne seriale telewizyjne,

ujrzymy istotę doskonałą, która wszystko potrafi i ze wszystkim sobie radzi. Z uśmiechem
na ustach prowadzi dom, pracuje zawodowo, zajmuje się dziećmi i wypełnia obowiązki
małżeńskie. Ofiarnie wspomaga karierę męża. Jest wyrozumiała, uległa i gotowa do
pomocy; poświęca się, nie oczekując wdzięczności. Jest piękna, zadbana, wysportowana,
pełna energii. Zajmując podrzędną pozycję zawodową, odnosi drobne sukcesy w pracy.

Kobiety częściej niż mężczyźni cierpią z powodu lęków i depresji. Są przekonane,

że muszą sprostać większym wymaganiom, niż mężczyźni. I tak w rzeczywistości jest.
Kobiety starają się być bardziej perfekcyjne, pilniejsze, bardziej gotowe do kompromisu,
współpracy i pomagania innym niż ich koledzy. Ale rezultaty osiągają raczej skromne.
Częściej pracują efektywniej niż mężczyźni, nie są jednak ani odpowiednio wynagradzane,
ani awansowane. Same też nie cenią swoich osiągnięć.

Stare przysłowie mówi: „Bez pracy nie ma kołaczy”. Więc kobiety harują i szybko

stają się niezastąpione. Potrafią naprawdę wiele zdziałać, niestety, na ogół nie tam, gdzie
trzeba. Wykonują prace pomocnicze, wspierają innych i wierzą, że w ten sposób zasłużą
na uznanie, dzięki któremu będą mogły wspiąć się na szczebelek wyżej. Świadczą
przysługi kolegom z pracy albo mężom, a oni skupiają się na tym, co służy ich własnym
karierom. Pomocnice zostają na lodzie.

Tylko tym kobietom, które stosują zręczniejsze strategie, udaje się wspiąć na

szczyt. Praca na cudze konto to zła strategia; równie zła jak skromność. Mimo to wiele
kobiet ukrywa swoje osiągnięcia. Nie lubią się chwalić. Jeżeli jednak nikt ich nie docenia,
stają się zgryźliwe, depresyjne, wypalone, popadają w alkoholizm.

„Kobiety są stworzone do tego, żeby troszczyć się o innych” – uważa pewien pan

na kierowniczym stanowisku. Jego zdaniem kobiety sprawdzają się w usługach. W tej
dziedzinie potrafią osiągnąć jakąś samodzielność, „służenie” to ich natura. Swoim
postępowaniem wiele kobiet potwierdza jego opinię. Robią dokładnie to, czego się od
nich oczekuje: nie wychylają się, rezygnują z własnych dobrych pomysłów, wierzą, że
wygrają w życiu i w pracy, jeśli będą ciche i kochające. Mają nadzieję, że przywiążą do
siebie mężczyznę, jeśli będą potulnie milczeć i wyręczać go we wszystkim. Liczą na to, że
za posługi i pańszczyznę doczekają się pochwały i przychylności. Bycie miłą uważają za
jedyną strategię sukcesu. Biorą przykład ze swoich matek, chociaż doświadczenie już
dawno powinno je nauczyć, że tylko pewne siebie i niepokorne kobiety dochodzą do
czegoś w życiu. Nigdy te grzeczne, a rzadko te najlepsze!

Kobiety stawiają sobie nierealne wymagania i pracują ponad siły – sukcesy

osiągane tanim kosztem nie mają dla nich wartości. Kobiety dają z siebie wszystko,
jednak kiedy już są u celu, następuje coś strasznego: dochodzą do wniosku, że sukcesu

nie zawdzięczają sobie.Wydaje im się, że ich własne umiejętności i starania to za mało,
żeby osiągnąć dobre rezultaty. Kiedy im się powiedzie, przypisują to okolicznościom,
szczęściu lub przypadkowi. Jeżeli natomiast coś im się nie uda, odzywa się ich stłumiona
obawa: „Po prostu nie jestem wystarczająco dobra. Inni na moim miejscu zrobiliby to
lepiej”. Kobiety złoszczą się na siebie, wycofują i zaczynają bać się nowych wyzwań.

Przystosowanie – fatalna strategia

Kobiety nie chcą rzucać się w oczy, wolą wtopić się w otoczenie. Trwają w błędnym
przekonaniu, że tak zamaskowane, łatwiej osiągną swoje cele. Nie zwracać na siebie
uwagi – to ich dewiza.

Starają się więc pozostać niepozornymi, grzecznymi dziewczynkami i nie pojmują,

dlaczego ich skromność nie jest nagradzana.

Kobiety muszą się nauczyć nie liczyć po cichu na wdzięczność, lecz głośno mówić,

czego oczekują w zamian. Kobiety poświęcają się, sądząc, że inni staną się ich dłużnikami
i kiedyś nastąpi wyrównanie długów. Zwykle nie następuje. Dlatego kobiety muszą pojąć,
że albo wyświadczają komuś przysługę, albo robią coś, ponieważ spodziewają się
wdzięczności, uznania lub rewanżu. Musi to być jednak od razu powiedziane. Wtedy ta
druga osoba ma możliwość odrzucenia oferty i każdy wie, na czym stoi.

Kobiety chcą być przez wszystkich lubiane. Jest to potrzeba, z której najtrudniej

im zrezygnować. W imię tej potrzeby wyrzekają się samodzielności, niezależności i
władzy. Zamiast „odnaleźć siebie”, coraz bardziej się od siebie oddalają. Jeśli ktoś okaże
im sympatię, przyjmują to z niedowierzaniem. Nie spodziewają się od nikogo szacunku i
nie będą go miały, dopóki nie przestaną kierować się w życiu tym, co inni o nich sądzą.

Jeśli chcesz skończyć z takim sposobem myślenia, zacznij od razu.
Wymień trzy cechy, za które siebie lubisz. Ważne są te cechy, które
tobie przynoszą korzyści.

W zgodzie ze sobą żyją te kobiety, które potrafią utrzymać równowagę między
zaspokajaniem własnych potrzeb a spełnianiem oczekiwań otoczenia. Szukają własnej
drogi i nie boją się ryzyka. Wiedzą, że ryzykując, muszą umieć zarówno wygrywać, jak
przegrywać i chcą wygrywać! Skupiają się na własnych planach i nie paraliżuje ich obawa,
co inni o nich powiedzą. W rezultacie wcale nie stają się podłe i bezwzględne, lecz
odważne, niezależne i pełne radości życia.

Kobiety, które postanowiły podjąć ryzyko, nie boją się porażki. Wiedzą, że drużyna

piłkarska, która przegrała dwa do trzech, strzeliła aż dwie bramki. Nie pozwalają, by
odmowa czy niepowodzenie podcięły im skrzydła. Słowa „nie” nie biorą do siebie. Kiedy
coś im się nie udaje, szukają prawdziwej przyczyny zamiast o wszystko obwiniać siebie.

Nie zadręczaj się myślą, że ktoś ma coś przeciwko tobie. Nie
zaprzątaj sobie głowy pytaniem, co jest z tobą nie w porządku.
Szukaj twórczych rozwiązań.

Niestety, niewiele kobiet potrafi zrobić ten krok ku niezależności. Większość tkwi w
starych schematach. Najwyraźniej wolą być grzeczne niż zadowolone z życia. Dlaczego
boją się sięgać po zakazane owoce? Dlaczego tak wielu kobietom trudno jest zrobić coś,
co uchodzi za złe? Z jakiego powodu uważają za niestosowne coś, co dla mężczyzn jest
zupełnie normalne?

Paraliżuje nas lęk przed karą za nieposłuszeństwo, za choćby drobne naruszenie

reguł gry. Co inni o nas pomyślą? Jak się zachowają? Czy nadal będą lubić taką
niegrzeczną dziewczynkę?

Grzeczne kobiety są jak zakneblowane. Bez słowa rezygnują z wielu przyjemności,

rzadko sięgają po to, czego naprawdę pragną. Żeby zrozumieć, dlaczego tak się dzieje,
trzeba się cofnąć do doświadczeń wczesnego dzieciństwa. Już sposób w jaki niemowlę
karmione jest piersią, ma wpływ na jego późniejsze zachowanie, a dziewczynki karmi się
inaczej niż chłopców. Trudno jest dokładnie prześledzić, jak dziecko staje się chłopcem

lub dziewczynką, ale tylko w tym kontekście widać, co wywołuje kobiecą bezradność i
uległość, i co sprawia, że te cechy tak mocno do kobiet przylgnęły.

Współczesna psychologia opisuje dwa mechanizmy powstawania i utrwalania

samoograniczeń. Wyjaśnia, co sprawia, że kobiety grzęzną w sytuacjach, z których nie
widzą wyjścia, i dlaczego tak trudno im wyrwać się z tej autodestrukcji.

Wyuczona bezradność jest kluczowym pojęciem, wyjaśniającym życiowe konflikty

kobiet i pozwalającym opisać wiele ich codziennych problemów. Kobiety okazują
bezradność, gdy na przykład złapią na drodze gumę i wydaje im się, że nie potrafią
zmienić koła w samochodzie. Bezradne są również kobiety bite przez brutalnych mężów i
nie znajdujące odwagi, żeby od nich odejść. Martin Seligman, jeden z autorów tej
koncepcji, twierdzi, że za reakcje wyuczonej bezradności można uznać również
dramatyczne duchowe niedomagania, takie jak depresje czy stany lękowe. Wiele
rozmaitych doświadczeń może doprowadzić do ukształtowania się postawy: „Sama nie
dam sobie rady!” To początek lęków i depresji. Ludzie okazują bezradność tylko dlatego,
że uważają, iż nie poradzą sobie z jakąś sytuacją czy splotem okoliczności. Przy czym
decydująca jest nie rzeczywistość, lecz własne przeświadczenie, że nie jest się w stanie
doprowadzić do pozytywnego rozwiązania problemu. W rezultacie traci się zdolność do
działania.

Bezradność jest przekonaniem nabytym. Nigdy nie jest nieuchronna.

Koncepcja samospełniającej się przepowiedni ( self-fulfilling prophecy ) powiada: jakieś
wydarzenie następuje dlatego, że istniało odpowiednie oczekiwanie. Dokładna jej
definicja powinna brzmieć następująco: jeżeli rozwinę w sobie oczekiwanie, że nastąpi
jakieś wydarzenie, zwiększy się prawdopodobieństwo, że zrobię wszystko, by takie
właśnie konkretne rozwiązanie nastąpiło. Proces ten przebiega w dużej mierze
nieświadomie. Na przykład: boję się egzaminu. Uczę się nerwowo i chaotycznie.
Wyobrażam sobie pustkę w głowie albo że odpowiadam źle. Prawdopodobieństwo, że
obleję egzamin, rośnie. Skutek: boję się jeszcze bardziej.

Odwrotna sytuacja: wierzę, że mi się uda ( oczekiwanie sukcesu ). Uczę się w

sposób ukierunkowany. Jestem skoncentrowana, umysł mam jasny. Panuję nad sytuacją.
Czuję się spokojna i pewna siebie. Wyobrażam sobie, że odpowiadam prawidłowo.
Prawdopodobieństwo, że zdam egzamin, rośnie. W rezultacie tym bardziej oczekuję
sukcesu.

Mechanizmy wyuczonej bezradności i samospełniającej się przepowiedni

przenikają się i uzupełniają. Kobieta, która uważa się za pozbawioną zdolności
technicznych, prawdopodobnie dostała taki przekaz już jako dziecko. Z góry wie, że nie
umie na przykład wymienić świecy w samochodzie. Mimo to bez przekonania próbuje,
oczywiście nie mając odpowiednich narzędzi ani wiedzy. Kaleczy sobie palec, usiłując
odkręcić jakąś śrubę, nie wie, które kabelki połączyć, coś urywa, a w końcu potwierdza
podświadome przekonanie o własnej bezradności. Wydaje jej się, że choć naprawdę
próbowała, nie dała sobie rady. Generalizuje tę podświadomie oczekiwaną porażkę i
jeszcze mocniej wątpi w swoje umiejętności techniczne. W jej przekonaniu sprawa jest
ostatecznie przesądzona. Na przyszłość już wie: potrzebuje pomocy. Nieudolność
wywołana negatywnym nastawieniem zostaje przypieczętowana.

Kobieta zaradna, nastawiona pozytywnie, sama zmienia świece. Wprawdzie i ona

kaleczy sobie palec, ale bada przyczynę tej drobnej niezręczności i stwierdza, że wsadziła
rękę nie tam, gdzie trzeba. Poza tym miała nieodpowiednie narzędzia. Następnym razem
będzie uważać. Podejmie kolejną próbę i nie zwątpi w siebie.

Bezradność ujawnia się na co dzień w różnych sytuacjach. Bezradne kobiety

wątpią w skuteczność swojego działania. Funkcjonują znacznie poniżej swoich
możliwości. Ostrożnie wytyczają plany, a i tak rzadko realizują je do końca. Przy
najmniejszych trudnościach kapitulują. Taki brak odporności nie musi dotyczyć
wszystkich dziedzin życia. Kobieta-rzemieślnik, która świetnie dogaduje się z klientami,
może być zupełnie bezradna, gdy popadnie w konflikt z matką. Nauczycielka, która
znakomicie radzi sobie z rozbrykanymi dzieciakami, wpada w panikę, kiedy ma pojechać
na kurs dokształcający. Ludzie bywają kompetentni i silni w jednej dziedzinie, a w innej –
zagubieni i bojaźliwi. Trudno w to uwierzyć, ale pozytywne doświadczenie sukcesu i
zaradności w jednej dziedzinie niełatwo przenieść na inne obszary. Trzeba by bowiem

przyjąć, że osiągnięcia zawdzięcza się sobie, my zaś wolimy widzieć w nich dzieło
przypadku.

Blokujące przekonania, będące rezultatem wczesnych doświadczeń, utrudniają

ewentualne zmiany. Ludzi nie hamuje rzeczywistość, lecz ich własne sposoby ich
interpretowania. Jeśli ktoś jest przekonany, że nie rozwiąże matematycznego zadania, bo
w jego rodzinie nikt nie ma zdolności do nauk ścisłych, sam sobie stworzył mocną
wewnętrzną blokadę. Kto natomiast jest świadom, że skomplikowane zadanie może
sprawiać trudność, zdaje sobie również sprawę, że trzeba będzie się pomęczyć i nagłowić,
ale jest to do zrobienia. Rozwiązywanie trudnych zadań wymaga wysiłku. Kto jest tego
świadom, traktuje trudności jako wyzwania. Rozumie, że dotyczą one konkretnej sprawy
czy sytuacji, a nie jego samego.

Niepowodzenia nie muszą być zawinione przez nas, czasem ich przyczyną są

zmieniające się okoliczności. Kiedy będziemy wypoczęte, w lepszej formie, dobrze
przygotowane albo właściwie wyposażone, możemy działać skuteczniej. Ktoś, kto błędów
szuka wyłącznie w sobie i uważa, że okoliczności nie mają nic do rzeczy, sam siebie
blokuje, prawdopodobnie z powodu wyuczonej bezradności.

Doświadczenie doprowadziło wiele kobiet do przekonania, że niczego nie są w

stanie dokonać o własnych siłach. Przestały na sobie polegać. Liczą na to, że pomogą im
dobrzy ludzie albo los. Straciły wiarę we własną siłę i zaradność, a wyuczone wzorce
zależności podsuwają im tylko jedno rozwiązanie: robić to, czego oczekują inni. Kobiety
płacą za taki wybór własną wolnością i radością życia.

Kompetentne, ale bezradne kobiety czekają, aż ktoś się na nich pozna. W pracy

książę z bajki nazywa się kierownik! To na niego czeka wiele kobiet, którym się zdaje, że
tkwią w ślepym zaułku. Zamiast zapracować na swój sukces, ukrywają własne
umiejętności i zawodowe ambicje. Jeżeli jednak nie dostają awansu, czują się urażone i
zawiedzione. Sensowniejszą reakcją byłaby walka o uznanie.

Bezradni nie dowierzają własnym siłom i umiejętnościom, boją się też zdać na

szczęście i przypadek. Nie widząc siebie jako sprawców własnych dokonań, pozbawiają
się radości z własnych sukcesów. Jedynie gdy coś się nie udaje, poczuwają się do
odpowiedzialności.

Brak wiary w siebie odbija się na ich motywacji i aktywności. Bezradni cierpią na

inercję, permanentne znużenie, syndrom wewnętrznego wypalenia, bezsenność albo
bezproduktywną nadaktywność. Są głęboko przekonani, że nic nie mogą zmienić ani
samodzielnie osiągnąć. Wciąż się boją, że nie dadzą sobie rady w życiu. Jednak bardzo
niewielu z nich dostrzega swoją bezradność. Skarżą się wprawdzie na przeciwności losu,
ale pojęcie „bezradny” kojarzy im się wyłącznie z ekstremalnymi sytuacjami i raczej z
innymi ludźmi. Na przykład kiedy przyjaciele albo krewni potrzebują wsparcia w trudnych
momentach życia.

Bezradne kobiety nie czują się na siłach pokierować swoim życiem, podejmować

decyzji i zapewnić sobie utrzymania. Takie przeświadczenie ma poważne konsekwencje.
Kto spodziewa się, że sam do niczego nie dojdzie, skazany jest na innych. Dlatego
kobietom się wydaje, że muszą z całych sił kogoś wspierać. Uważają to za inwestycję we
własną przyszłość. Zamiast zainwestować siły w zorganizowanie sobie własnej
aktywności, zapewnienie dochodów i stabilizacji, kobiety zawierają chore kompromisy.

W tej książce pokażę, dlaczego grzeczne dziewczynki nie osiągają sukcesów, i

opiszę sposoby na:



przejście od pokornej rezygnacji do pogodnego i spokojnego oporu;



usunięciem sprzeczności między skutecznym działaniem dla siebie a
dobrymi stosunkami z otoczeniem.

Opiszę sytuację Nowej Kobiety, rozdartej między zależnością a samodzielnością.

Uważam, że kobiety mogą zachować w życiu równowagę i z czystym sumieniem
egzekwować swoje prawa. Mogą być silne, nie psując swoich relacji z innymi.

Wielkie oszustwo

Pułapki życiowych stereotypów

Kiepskie wymówki

Wiele kobiet żyje w fałszywym przekonaniu, że spektakularna, krótkotrwała korzyść
zrekompensuje im długotrwałą uległość. Uważają, że uniknięcie kłótni warte jest
pogodzenia z faktem, że mąż nie chce pilnować dzieci przy odrabianiu lekcji. Wyjście we
dwoje do restauracji ma zrekompensować zlekceważenie jej życzeń dotyczących urlopu, a
drugi samochód – potrzebę zarabiania własnych pieniędzy. Nowy płaszcz unieważnia
oczekiwanie, by on jednak zajął się dziećmi, kiedy ona idzie na jogę. Kobietom się wydaje,
że nadgodziny przepracowane bez słowa skargi muszą kiedyś zostać docenione. Na takiej
wymianie kobiety tylko tracą. W końcu dociera do nich, że zawarły nieuczciwą umowę,
niekorzystną dla siebie. Dołożyły jeszcze jedną cegiełkę do swojego podporządkowania.

Z pozornymi, małymi zwycięstwami ściśle łączy się lęk przed odpowiedzialnością –

przed podniesieniem przyłbicy, przed wejściem w otwarty konflikt. Grzeczne kobiety boją
się nie tylko odpowiedzialności, ale również tego, że mogą przestać być kochane. W
rezultacie rezygnują z egzekwowania własnych praw.

Blokują nas fałszywe przekonania i myślowe pułapki. Chodzi tu o wpojone nam

przez rodziców i społeczeństwo mniej lub bardziej istotne życiowe zasady wymuszające
podporządkowanie. Skutki nawet drobnych błędów w myśleniu mogą być poważne.

Kto łamie społeczne reguły, naraża się na represje. Grozi mu wykluczenie i

lekceważenie. Perspektywa odrzucenia wywołuje lęk, który wpędza nas w kolejne
myślowe pułapki.

Lęki pełnią funkcję, której sobie na ogół nie uświadamiamy. Stary przykład

zapożyczony od Freuda: lęk przed wężami uchodzi za przeniesiony lęk przed penisem. W
tej książce nie chodzi jednak o to, jak lęki wiążą się z oporami seksualnymi, lecz w jaki
sposób pomagają utrzymać status quo. Lęk paraliżuje naszą aktywność.

Kobiety nie wiedzą, czego chcą?

Bettina od lat marzy o tym, żeby polecieć z rodziną na tydzień lub dwa na Wyspy
Kanaryjskie. Ilekroć wybiera się do miasta, odwiedza któreś z biur podróży. Po powrocie
do domu pokazuje prospekty Piotrowi, swojemu mężowi, i Manueli, dziewięcioletniej
córce. Studiuje też przewodniki. Piotr uważa, że to świetny pomysł, Manuela jest
zachwycona, że wreszcie poleci samolotem. A jednak cała trójka znów ląduje na wsi w
Schwarzwaldzie, ponieważ Piotr poprzednim razem zdążył zarezerwować kwaterę. Poza
tym jest tam przecież naprawdę przyjemnie.

Bettina z roku na rok jest coraz bardziej niezadowolona. Zrzędzi i narzeka, że

zamiast wypoczywać, musi gotować i sprzątać. Wolałaby w końcu pojechać gdzie indziej.

Coś jednak powstrzymuje ją przed pójściem do biura podróży i zarezerwowaniem

miejsc na najbliższą jesień. Obawia się, że Piotr w gruncie rzeczy woli jeździć do
Schwarzwaldu. Wprawdzie twierdzi, że chętnie by coś odmienił, ale nic nie robi w tym
kierunku. Bettina interpretuje jego bierność jako cichą odmowę. Nie dostrzega jednak, że
sama nie podejmuje żadnego działania. Nie rezerwuje lotu, bo nie chce wywierać na
Piotrze nacisku. Gdyby zamierzał spędzić urlop na Wyspach Kanaryjskich, sam wybrałby
się do biura podróży i wszystko załatwił. Ona już tyle razy mówiła, że ma po dziurki w
nosie Schwarzwaldu. Czuje się jak małe dziecko, które wciąż czegoś się domaga, a nikt go
nie traktuje poważnie – każdy mówi: „Dobrze, dobrze” i nikt nic nie robi. To, że oboje
wyrazili chęć wyjazdu na Wyspy Kanaryjskie, nie ma dla niej znaczenia. Decyzję, żeby to
naprawdę zrobić, musi podjąć Piotr. To on musi zacząć działać.

Bettina najwyraźniej nie wymaga od siebie tego samego, czego oczekuje od Piotra.

Nie dociera do niej, że jeśli to ona chce wybrać się w podróż, ona jest tą, która musi
podjąć działanie.

Podobnie było z Helgą. Weekendy z rodziną stały się nie do zniesienia. Wszyscy –

mąż i dzieci – ochoczo przyklaskiwali jej propozycjom, ale gdy dochodziło do realizacji,
nikt nawet nie kiwnął palcem. Po jakimś czasie Helga zmieniła taktykę. Teraz proponuje
coś, nie zastanawiając się, czy to się komukolwiek podoba, i jeżeli nikt nie zgłasza
sprzeciwu, sama organizuje to, co sobie zaplanowała. Na razie wszyscy się włączają i są
zadowoleni. Ale nawet gdyby któreś z dzieci czy mąż nie chcieli się przyłączyć, dramatu
by nie było. Ważne, że ona robi to, co lubi – basen, sauna, wycieczki...

Czy odczuwasz pewien opór? Czy nie przyszło ci do głowy słowo
„egoistka”? Może pomyślałaś, że reszta rodziny została
zdominowana? A może pomyślałaś sobie: „Przecież tak nie wolno. To
lekceważenie innych...” Jeżeli tak właśnie myślisz, musisz mieć się
na baczności – „grzeczna dziewczynka” w tobie jest bardzo silna.

Bettina w końcu postanowiła wybrać konkretną ofertę wyjazdu i zarezerwować miejsca.
Dokładnie zaplanowała podróż, starając się, by program był urozmaicony: wycieczki,
zwiedzanie, plaża. Dla każdego coś miłego. Rodzina się zgodziła, tylko Piotr bąknął
mimochodem, że na pewno będzie tam okropnie gorąco.

I to właśnie zdanko nie dawało jej spokoju. Przed wejściem do biura podróży

kupiła jakieś pismo i wstąpiła do kawiarni, żeby wszystko jeszcze raz spokojnie
przemyśleć.

A jeżeli faktycznie jest tam tak gorąco, że nic się nie da robić? Będzie się czuć

winna, że wszyscy mają zmarnowany urlop. Im dłużej myślała, tym straszniejsze wizje
przychodziły jej do głowy. Może lepiej zostawić sprawę do jutra, a wieczorem przy kolacji
jeszcze raz ostrożnie wybadać, czego Piotr naprawdę chce? I znów ogarnęły ją dawne
wątpliwości.

Nie ma decyzji słusznych w stu procentach. Nawet rządy zatwierdzane są często

niewielką większością głosów. W życiu prywatnym czy zawodowym trudno nam
zaakceptować tą sytuację. Zasada postępowania jest jednak zawsze taka sama: trzeba
rozważyć wszystkie za i przeciw, a potem podjąć decyzję.

Czy kobiety to sama łagodność?

Kobiety wykonują swoje obowiązki bez szemrania. Nawet same przed sobą nie przyznają
się, że czasem ogrania je złość, ponieważ nie chcą się narażać na niechęć otoczenia.
Budzące się agresywne odruchy natychmiast kierują na siebie albo na mniej ważne
obiekty. Matka, zirytowana na niemowlę, zachowuje się szczególnie troskliwie, bo
przecież dobra matka nigdy się nie złości. Dręczy się wyrzutami sumienia i nie ma odwagi
przyznać się do swojej irytacji. Skutek: jej agresja kieruje się do wewnątrz albo ujawnia
się w sposób niekontrolowany w zupełnie innym miejscu.

Kobiety częściej niż mężczyźni cierpią na migreny i depresje. Czują się słabe i

zmęczone, brak im chęci do życia. Za tymi cierpieniami często kryje się mnóstwo
stłumionej agresji.

Jeśli kobieta ujawnia agresję, to przeważnie w pośredni, bardzo wyrafinowany

sposób. „Żmija” – mówi się o kobiecie kąsającej z ukrycia. Krótkie, mocne ukąszenie i
szybki odwrót.

Kobiety często bywają zazdrosne lub zawistne. Swoje agresywne uczucia ukrywają

jednak tak długo, aż przestają nad nimi panować i uczucia te wybuchają w sposób
zupełnie niekontrolowany, jak wulkan. Nie ma w tym nic dziwnego, bo jak wiadomo,
uciśniony – kobieta czy mężczyzna – prędzej czy później, w ten lub inny sposób zacznie
sie buntować. Okazja jest przeważnie błaha, jakiś drobiazg, kropla, która przepełniła
czarę.

Birgit wróciła do pracy po trzech latach tak zwanego urlopu wychowawczego,

który jednak z urlopem nie miał wiele wspólnego. Odciążała swojego partnera, żeby mógł
spokojnie zrobić dyplom. Bliźniaczki, Anna i Liza, przyszły na świat w nie najlepszym
momencie. Z początku Birgit pracowała dalej na pełnym etacie, ale nadzieja, że Gerhard
poradzi sobie ze studiami i opieką nad dziećmi, szybko okazała się płonna. Birgit
zrezygnowała więc ze stanowiska kierowniczki laboratorium. Całkiem zrezygnować z
pracy jednak nie mogła, bo ktoś przecież musiał zarabiać na życie – Gerhard nie miał
żadnych dochodów. Brała więc nocne dyżury, a w ciągu dnia mogła zająć się domem i
dziećmi.

Przez pewien czas jakoś to funkcjonowało. Ale wciąż zdarzały się tarcia. Pieniędzy

brakowało, Birgit padała ze zmęczenia, a Gerhard bał się egzaminów. Kiedy chciał
odpocząć od nauki, grał w squasha albo wychodził gdzieś z kolegami. Birgit się

denerwowała, ale szybko dochodziła do wniosku, że to z jej strony małoduszność.
Przecież Gerhard niedługo będzie zdawał dyplomowy egzamin – niech się trochę odpręży.

Stale rezygnowała z zaspokajania własnych potrzeb. Nie starczało jej czasu na

spotkania z przyjaciółkami, już nie mogła sobie pozwolić nawet na to, by pogadać dłużej
przez telefon.

W końcu Gerhard skończył studia. Posady wprawdzie nie znalazł, ale Birgit mogła

wrócić do pracy w pełnym wymiarze, w ciągu dnia. Żadnych nocnych dyżurów – co za
ulga! Liczyła na to, że Gerhard zajmie się domem, dopóki nie znajdzie dobrej posady.
Bliźniaczki chodziły już do przedszkola. Birgit cieszyła się z powrotu do pracy, a
najbardziej z tego, że wreszcie uwolni się od nawału zajęć domowych po nieprzespanej
nocy.

Ale już po paru dniach stało się jasne, że Gerhard sobie nie radzi. Kiedy robił

zakupy, brakowało połowy rzeczy, więc Birgit po pracy wpadała do supermarketu.
Gerhard wrzucał pranie do pralki, ale Birgit musiała wieczorem je rozwiesić, a następnego
dnia wyprasować. Z początku pocieszała się myślą, że wszystko się jakoś ułoży, ale z
czasem popadała w coraz większe przygnębienie.

Birgit nawet przed sobą nie przyznawała się, jak bardzo jest wściekła. Przecież

Gerhard się stara. Co może poradzić na to, że o tylu rzeczach zapomina? Na pewno myśli o
ważniejszych sprawach. W dodatku – uważała Birgit – to jej wina, bo zbytnio mu
matkowała. Gerhard nigdy nie miał okazji nauczyć się prowadzenia domu. Gdy się poznali,
mieszkał wprawdzie sam, ale pranie zanosił do matki i przeważnie u niej jadał. A kiedy
zamieszkali razem, Birgit zapewniła mu wikt i opierunek. Z miłością mu gotowała,
nakrywała stój do nastrojowych kolacji, robiła śniadanka.

Wprawdzie denerwowało ją, że Gerhard po studiach niezbyt intensywnie stara się

o pracę, ale tłumaczyła sobie, że może potrzebuje czegoś w rodzaju okresu ochronnego.
Birgit uważała, że nie wolno jej się gniewać. Bała się, że jeżeli nagle zacznie stawiać
wymagania, Gerhard się od niej odsunie. Nie była pewna, czy by ją nadal kochał, gdyby
zaczęła się czegoś domagać.

Birgit wpadła w dwie pułapki na raz. Z jednej strony przyjęła, że nie ma prawa do

agresywnych uczuć. Grzeczne dziewczynki nigdy się nie złoszczą. Z drugiej – uwierzyła,
że na względy partnera musi zapracować, świadcząc mu różne posługi. Grzeczne
dziewczynki poświęcają się dla innych.

Birgit sądzi, że gdyby naprawdę okazała wściekłość, Gerhard by ją porzucił. Od

wielu lat trzyma na wodzy swoją agresję ze strachu, że straci partnera. W dodatku
obawia się, że Gerhard któregoś dnia może ją przejrzeć. Może zobaczyć, że ona wcale nie
jest taka miła, na jaką wygląda. A wtedy ją rzuci, to pewne. Birgit wie, ile dla niego
znaczy jej miły sposób bycia. Tyle razy krytykowali żony jego przyjaciół. Dźwięczą jej w
uszach nieprzychylne uwagi Gerharda: „Monika nawet nie zaproponuje nam piwa albo
czegoś do jedzenia. Tylko ciągle zrzędzi, że musi po nas sprzątać.” Faktem jest, że
wszyscy bardzo lubili spotykać się u Gerharda.

Albo Ingrid, która potrafiła zostawić im na głowie półroczne dziecko i pójść z

przyjaciółkami do kina, chociaż wiedziała, że jej mąż miał się uczyć z kolegami.

Birgit jest zupełnie inna. Starała się dogadzać ambitnym mężczyznom. I

przyjemnie jej było słuchać krytyki pod adresem innych kobiet – działała na nią jak
balsam. A teraz była na najlepszej drodze, żeby stać się taka sama jak tamte.

Mimo wszystko Birgit postanowiła porozmawiać z obiema kobietami. Dowiedziała

się, że nie zawsze były tak „bezwzględne” wobec swoich mężów i że nadal męczą je
wyrzuty sumienia, gdy robią coś dla siebie. Ale obie osiągnęły to, że partnerzy traktują je
poważniej. Ten szacunek zyskały w momencie, gdy zaczęły otwarcie okazywać swoją
wściekłość.

Birgit obiecała sobie częściej się bronić, brać na siebie mniej obowiązków i

przestać unikać konfliktów. Miłe zachowanie i ofiarność daleko jej nie zaprowadziły. Więc
nie będzie już żyć na cudzych zasadach. Na pewno będzie to trudne, ale nie ma innej drogi
do samodzielności. Birgit ma już dość poddawania się cudzej woli, szczególnie gdy ktoś
próbują nią manipulować.

Trudno przewidzieć, jaka będzie odpowiedź Gerharda na tę zmianę w jej

zachowaniu. Może się od niej odwróci, może będzie wściekły, a może się ucieszy. Jeśli
okaże niechęć albo zagrozi, że odejdzie, będzie to przede wszystkim reakcja na nieznaną

sytuację, jakiej nie przewidział i na jaką nie jest przygotowany. W końcu nagle spotyka
się z wymaganiami, a to dla niego nowość. Dlatego może się zdarzyć, że zareaguje
wściekłością, bezradnością, smutkiem albo obrazą. Wielu mężczyzn zaczyna się bać, gdy
kobieta ujawnia swoją silną stronę. Reagują w sposób nieprzewidywalny. Ważne, żeby
zrozumieć, że ich zachowanie jest skutkiem zaskoczenia. I żeby się nie zniechęcać.

Jeśli chcesz zerwać z tym schematem postępowania, zapamiętaj:
Nie bój się własnej wściekłości!
Nie bój się gniewu partnera!
Nie musisz być zawsze miła, nic w ten sposób nie uzyskasz!

Sylwia kipi ze złości. Było już dobrze po północy, kiedy wróciła z imprezy po

zakończeniu kursu komputerowego. W całym domu paliło się światło, a dzieci, Olivier i
Jessica przybiegły ją powitać. Najchętniej od razu by się rozdarła, wzięła jednak małą na
ręce, a Oliviera pogłaskała po głowie. Zanim opanowała swoją wściekłość, wewnętrzny
głos szepnął: „Mogłaś przecież wcześniej wrócić do domu”.

W salonie jej mąż Wolfgang ze stoickim spokojem grał z sąsiadem w szachy.

Prawdopodobnie nawet nie zauważył, jaki bałagan panuje w kuchni i w łazience. Sylwia
spurpurowiała ze złości. Oburzona, zaczęła krzyczeć na Wolfganga: czy naprawdę nie
mógł tym razem, wyjątkowo, położyć dzieci do łóżek? Akurat dzisiaj musiał zaprosić
Helmuta na szachy? Nagle dotarło do niej, jak głośno krzyczy. Co za żenująca scena!
Raptem wydała się sobie okropnie małostkowa. Co Helmut o niej pomyśli? Jak furia
wpadła do pokoju. Zawstydzona wymamrotała: „Bardzo mi przykro” i zabrała dzieci do
łóżek.

Jeżeli chcesz zerwać z tym schematem myślenia, pamiętaj, że:
Sylwia miała prawo się zdenerwować.
Nie powinna wstydzić się swojego wybuchu.
Okazywanie gniewu jest w porządku.
Nie stanie się nic strasznego, jeśli zrobisz awanturę.

Mnóstwo kobiet boi się własnej wściekłości, bo wściekająca się kobieta najczęściej

wywołuje u innych poczucie bezradności. Ciskający się z wściekłości mężczyzna jest
społecznie akceptowany. Każdy wie – prawdziwy mężczyzna musi czasami wybuchnąć, to
się zdarza. Kobieta natomiast uchodzi za istotę łagodną. Jej wściekłość zdumiewa.
Ponieważ wściekająca się kobieta jest zjawiskiem rzadkim, ludzie nie wiedzą, jak z nią
postępować. W dodatku większość kobiet boi się własnego gniewu. Z braku
doświadczenia nie wiedzą, co mogą zrobić, gdy przestaną trzymać swoją złość na wodzy.

Krótkie ćwiczenie może uzmysłowić kobietom, co mogłoby się stać,
gdyby się porządnie wściekły:
Wyobraź sobie jak najdokładniej sytuację, która cię okropnie
denerwuje. Co by się stało, gdybyś okazała swoje uczucia?
Możesz usiąść z przyjaciółką i na zmianę z nią opowiadać, co by się
stało, gdybyście były naprawdę wściekłe. Przypuszczalnie już po
paru minutach zauważysz, że lęk przed tymi wszystkimi strasznymi
rzeczami, które mogłyby nastąpić, nie ma żadnego uzasadnienia.

Lęk przed własną złością często prowadzi do tego, że kobiety całkowicie przestają

odczuwać złość i wściekłość. Agresywne uczucia zaczynają kierować na siebie. Dają one o
sobie znać zmęczeniem, bólami głowy, apatią, bezsennością, depresją itd.

Sylwia często nie mogła zasnąć, rzadko jednak uświadamiała sobie, że przyczyną

jej bezsenności jest złość. Przełom nastąpił po kłótni z Wolfgangiem. Tej nocy też nie
mogła zasnąć i zaczęła podejrzewać, że może często bywa wściekła, ale nawet już sobie z
tego nie zdaje sprawy. Postanowiła przyjrzeć się swojej złości.

Teraz, kiedy nie może zasnąć, leżąc w łóżku buduje zdania: „Dzisiaj rozgniewało

mnie...” – i wylicza każde, nawet najmniejsze zdenerwowanie. Po paru minutach posuwa

się o krok dalej i do każdego przykładu dodaje zdanie o tym, co by się mogło stać, gdyby
okazała złość albo po prostu zrobiła to co jej się podoba.

Bardzo szybko Sylwia zaczęła rozpoznawać swój gniew w momencie, kiedy się

pojawiał. Po paru tygodniach odważyła się działać. Zaczęła małymi krokami, od ludzi, do
których miała zaufanie. Powiedziała więc przyjaciółce, że jest zła, bo musiała prawie trzy
kwadranse czekać na nią w kawiarni. Przestała kryć swoją złość na Wolfganga. Wściekała
się, jeśli nie zajmował się dziećmi, gdy ona pracowała przy komputerze. Okazała
niezadowolenie, że matka nie ma ochoty zaopiekować się wieczorem wnukami. Obraziła
się, kiedy Wolfgangowi nie chciało się nic robić w weekend.

Za gniewem często kryje się siła.

Czy kobiety naprawdę są słabe?

Kobiety są na ogół silniejsze, niż im się wydaje. Same siebie uważają jednak za istoty
słabe, niesamodzielne, potrzebujące opieki silnego mężczyzny.

Silke ma dwuletniego synka, Aleksandra. Od jego urodzenia cierpi na stany lękowe,

tak silne, że często boi się wyjść z domu. Nie robi sama zakupów, a o prowadzeniu
samochodu czy wyjeździe na urlop nawet nie ma co marzyć. Jeśli dokładniej przyjrzeć się
jej życiu, nic w nim nie stało się z jej woli. Wyszła za mąż, żeby uciec od rodziców.
Dziecka nie planowała. Wszystko się jakoś działo samo, aż w końcu Silke poddała się
losowi. Ale ma już dość. Nie może wytrzymać nieustannego lęku. Tęskni za tym, żeby móc
znów cieszyć się życiem, swobodnie poruszać się po świecie. Jakiś czas temu
zdecydowała się na terapię. Czysto mechanicznie uczyła się wychodzić z domu, odwiedzać
koleżanki, prowadzić samochód. Następnie zadała sobie pytanie, czego właściwie chce, a
po dwóch latach zaczęła sterować swoim życiem. Rozwiodła się z mężem, kiedy
uświadomiła sobie, że nie ma ochoty żyć w jego cieniu.

Silke bała się własnej siły. Lęk nie pozwalał jej się zbuntować i zdać sobie sprawę,

co jej przeszkadza w życiu i w relacji z mężem.

Czy wściekła kobieta to tylko szamocząca się histeryczka?

Mężczyźni i kobiety często piętnują przejawy siły jako histerię, działanie pod wpływem
emocji, nieopanowanie.

Fay Weldon w swojej książce The Life and Loves of a She-Devil opisuje przemianę

głównej bohaterki. Kobiety potrafią zrozumieć jej “diabelskie” reakcje. Dla nich jest
logiczne, że udręczona kobieta się wyrywa – zabiera z domu dzieci i zwierzęta, a
następnie niszczy wszystkie symbole swojego zniewolenia, po kolei podpala sprzęty, aż
zniszczy cały dobytek. Oddaje dzieci ojcu i wreszcie jest wolna.

Zapewne można by wymyślić bardziej konstruktywny rozwój wypadków niż taka

próba uświadomienia czegoś mężowi. Bohaterka mogłaby stać się naprawdę niezależna, a
w każdym razie znaleźć sobie jakieś cele, które by jej pomogły stać się niezależną. Ale jak
na początek to i tak spektakularny sukces.

Czy kobieta zawsze musi być piękna?

Kobiety, które zmieniają się w furie, stanowią zagrożenie zarówno dla mężczyzn, jak i dla
kobiet. Ale otoczenie znalazło na to sposób. „Popatrz w lustro. Wyglądasz okropnie, kiedy
się wściekasz” – mówi mężczyzna. Jego słowa padają na podatny grunt, adresatka od
razu próbuje ozdobić twarz uśmiechem. „A teraz? Chyba nie jest tak źle?”

Ten uśmiech pozbawia ją siły, ale nie jest to dla niej istotne. Uroda jest ważniejsza

od szacunku dla siebie. Najważniejsze, żeby się podobać, nawet jeśli straci się twarz.
Więc uśmiecha się, robi się malutka i zgodna, zanim będzie za późno, zanim on zauważy
jej skrzętnie ukrywaną szpetotę. Efekt jej uśmiechu jest zdumiewający. Mężczyzna się
opamiętuje, pociesza ją i robi to, co on chciał. Udało mu się. Już nie musi się jej bać.

Kobiety – płeć piękna. Ta pułapka czyha za każdymi drzwiami prowadzącymi

kobiety do odkrycia w sobie siły woli, samodzielności i szacunku dla siebie. Za wstęp na to
nowe terytorium musiałyby zapłacić swoją kobiecością, swoją urodą. To za wysoka cena.
Więc robią się malutkie. Nakładają maskę uśmiechu.

W rezultacie nie są traktowane poważnie, nie mogą pokazać, na co je stać.

Rezygnują z władzy i niezależności.

Petra długo czekała na tę szansę. W końcu dostała od szefa zgodę na udział w

szkoleniu komputerowym. Zajęcia miały się odbywać przez dziesięć kolejnych sobót.
Termin był dogodny, chociażby dlatego, że w sobotę Klaus mógł zająć się ich córką,
trzyletnią Stefanie. Petra z entuzjazmem opowiada Klausowi, że wreszcie się udało. Jest
przekonana, że i on się ucieszy. Przecież wie, jak ważne jest dla niej podnoszenie
kwalifikacji. Ale jego reakcja zwala ją z nóg. „Gratuluję i rozumiem, że twoja matka
zajmie się dzieckiem”. Jakby dostała obuchem w głowę; nie może wydobyć z siebie głosu.
Co ma z tym wspólnego jej matka? Klaus oznajmia jej krótko i węzłowato, że w soboty
zamierza grać w squasha. Po tygodniu pracy musi się odprężyć. Po wielu staraniach udało
mu się w końcu oderwać Artura od jego żony i nie ma mowy, żeby teraz wszystko
odwoływał.

Petra traci panowanie nad sobą. Wpada w panikę, widzi, że musi pożegnać się z

myślą o kursie. W dodatku szef uzna ją za osobę kompletnie niepoważną. Miesiącami
prosiła go o zgodę, żeby teraz, kiedy przychodzi co do czego, zrezygnować. Typowa
kobieta! Czerwona na twarzy, Petra wykrzykuje swoją wściekłość. Od łez rozmazuje jej
się tusz, głos się łamie. A Klaus nie przebiera w środkach: „Szkoda, że teraz siebie nie
widzisz. Wyglądasz okropnie, kiedy urządzasz takie histeryczne przedstawienie”. Petra
wypada z pokoju, biegnie do łazienki. Czuje się pokonana. W pewnym sensie Klaus ma
rację. Pracuje przez cały tydzień, a ona na sobotę chce mu jeszcze wepchnąć dziecko.
Rzeczywiście, nie jest to z jej strony przejaw troski. Petra miota się między decyzją o
rezygnacji z kursu, myślą, żeby jeszcze raz poprosić matkę, a chęcią ucieczki jak najdalej
od tego mężczyzny, który przecież nie pierwszy raz wystawia ją do wiatru.

Petra znalazła się w pułapce: chce, żeby Klaus uznał jej zawodowe ambicje,

popierał je i traktował serio. Ale kiedy zaczyna z nim poważnie rozmawiać, kiedy próbuje
go przekonać i w razie czego zmusić do spełnienia obietnic, czuje się jak mała, bezradna
dziewczynka. Tupie, płacze i traci panowanie nad sobą. Nic dziwnego, że to on jest górą. Z
ojcowskim spokojem, protekcjonalnym tonem tłumaczy jej swój punkt widzenia i robi to,
co on chce. Po każdej takiej rozmowie, jakich odbywają wiele, Petra najchętniej by
odeszła. Jednak w tej samej chwili, w której chce odejść od męża, chce mu się podobać.
Wydaje jej się to dość schizofreniczne. Chce odejść, a boi się, że to on ją opuści. Może
dlatego właśnie nie chce, żeby widział ją brzydką i zapłakaną. Lęk przed porzuceniem jest
silniejszy niż chęć ucieczki od męża.

Czy silna kobieta musi być samotna?

Zdarza się, że jakieś pojęcie, na przykład „niezależność”, wywołuje negatywne
skojarzenia, automatycznie stając się pułapką. Niezależność utożsamiana jest bowiem z
samotnością. Powstaje typowe, chociaż błędne przekonanie: „Człowiek niezależny jest
człowiekiem samotnym”. A lęk przed samotnością jest pułapką wyjątkowo podstępną. To
on powoduje, że kobiety tak często starają się być niezastąpione i godzą się na to, by je
wykorzystywano. Wizja samotnego życia to najgorsza rzecz, jaka przychodzi im do głowy.
Żeby mieć towarzysza, poświęcają się, uśmiechają, a i tak pozostają wewnętrznie
samotne.

To nieprawda, że niezależność prowadzi do samotności!

Przeciwnie, dopiero niezależność umożliwia twórcze, wolne od napięcia, otwarte
partnerstwo. Tylko ten, kto nie jest skazany na innych, może swobodnie wybierać, z kim i
w jaki sposób chce mieć do czynienia. Tylko ludzie samodzielni i niezależni mogą
nawiązywać partnerskie stosunki.

Nie znaczy to, że nie należy pomagać innym czy wyświadczać im uprzejmości.

Powinien jednak stać za tym własny, wolny wybór, a z tym kobiety mają największy
kłopot. Zaślepione strachem, że nie będą kochane, kierują się raczej życzeniami i
potrzebami innych niż własnymi. Boją się kogokolwiek urazić i ulegają, zanim w ogóle
zrozumieją, czego same chcą. W najlepszym razie wierzą, że to, co robią z miłości i przez
wzgląd na innych, robią w zgodzie ze sobą. I nie potrafią zrozumieć, skąd się bierze ich
niezadowolenie. Same sobie wydają się niewdzięczne i kapryśne.

Kobiety powinny mówić „stop”, kiedy mają wrażenie, że już
same ze sobą nie wytrzymują albo niby bez powodu popadają
w zły humor.
Poszukaj pułapek myślowych! Zadaj sobie pytanie: „Co bym
zrobiła, gdybym mogła decydować, nie oglądając się na
innych? Na co miałabym ochotę? Czy chciałabym zrobić to
sama, czy z kimś?”

Czy każda kobieta musi być matką?

Dobra matka swoje potrzeby stawia na ostatnim miejscu. Dzieci mają pierwszeństwo.
Dzieci są najważniejsze w życiu kobiety.

Macierzyństwo jest najbardziej jednoznacznym dowodem przynależności do

rodzaju żeńskiego. Wniosek odwrotny – kobieta bezdzietna nie jest prawdziwą kobietą –
jest po pierwsze logicznie fałszywy, po drugie dość niedorzeczny. A jednak zdominował
myślenie nawet kobiet sukcesu.

Grit, ceniona biochemiczka, i jej mąż żyli bez większych trosk. Pracowali w jednym

laboratorium i dużo czasu poświęcali dyskusjom naukowym, ciekawym dla nich i
inspirującym. Tak było do trzydziestych piątych urodzin Grit, po których uznała, że pora
już zdecydować: chce być matką, czy nie. Jej życie nagle przestało być pogodne i
beztroskie. Zestarzeć się bezpotomnie – to by był wielki życiowy błąd. Ciąża za wszelką
cenę stała się jedynym tematem rozmów. W ciągu roku udało jej się ten cel osiągnąć. Po
urodzeniu „celu swojego życia” Grit została w domu i przez trzy lata była najszczęśliwszą
matką najsłodszego dzidziusia na świecie. Niestety, po kolejnych dwóch latach straciła
pracę, a żaden kierownik nie chciał zatrudnić pracownicy po pięcioletniej przerwie. Wtedy
Grit stała się najnieszczęśliwszą kobietą świata, pełną złości i żalu, bo dla cudownego
czsu spędzonego z dzieckiem zaryzykowała całą swoją przyszłością. Znalazła w końcu
etat, ale na znacznie gorszych warunkach niż dawniej. Otrzymała stanowisko znacznie
poniżej swoich możliwości, a praca nie dawała jej żadnej satysfakcji.

Pewna uczestniczka seminarium opowiadała, jakiej rady udzielił jej lekarz

rodzinny, któremu skarżyła się na złe samopoczucie: „Niech pani urodzi dziecko albo
dwoje. Poczuje się pani prawdziwą kobietą i przestanie pani cokolwiek dolegać”.

Kobiety, które nie odczuwają silnej potrzeby posiadania dziecka, a mimo to nie

mogą żyć bez biologicznego potwierdzenia swojej kobiecości, mówią: „Czuję się niepełna,
jakbym traciła coś ważnego...”. Takie zdania świadczą o ambiwalencji. Poddając się
pewnemu ( społecznemu ) przymusowi, kobiety zachodzą w ciążę i zaczynają się czuć jak
w więzieniu. Właściwie tylko dlatego zostały matkami, że „nagle wszystkie koleżanki już
miały dzieci”, jak powiedziała mi jedna z kobiet udręczonych rolą matki. Wiele kobiet
zostaje matkami, nie podjąwszy poważnej decyzji o posiadaniu dziecka. O życiu bez dzieci
nie pomyślały.

Czy kobieta nie może istnieć bez mężczyzny?

„Ślub pannie wszelką boleść osłodzi”.
„Dziewczętom niepotrzebne jest (dobre) wykształcenie. One wychodzą za mąż”.

W głowach wielu matek, ojców i córek pokutuje przekonanie, że w życiu każdej

kobiety nadchodzi taki moment, kiedy powinna wyjść za mąż i urodzić dzieci. Oznacza to
konieczność znalezienia mężczyzny, który będzie się o nią troszczył. Niezależnie od tego,
jakie wykształcenie i jaki zakres niezależności osiągnęła, cel pozostaje ten sam – zdobyć
mężczyznę o jak największych możliwościach pod każdym względem. Zapewnieniu tego
sukcesu służą jasne reguły zmieniające kobietę w małą, niewinną, posłuszną istotę.

Niestety, „złowienie męża” do dziś jest najważniejszą kwestią w życiu kobiety. Im

wyższy jest status mężczyzny, tym wyższy będzie jej status. „Jako żona stomatologa...” –
mówi w audycji reklamowej pewna nieco konserwatywna, uprzejma pani w średnim
wieku. Sam fakt, że mąż jest dentystą, ma oznaczać, że ona również jest osobą
kompetentną. Własnego wykształcenia nie potrzebuje. Wystarczająco się wykazała,
wiążąc się z mężczyzną sukcesu. Tytuł „żona” wydaje się być jedynym, do którego kobiety
naprawdę przywiązują znaczenie. Poświęcają własne nazwisko, chociaż prawo daje też

inne możliwości. Nawet kobiety odnoszące sukcesy zawodowe czują się dowartościowane,
kiedy mają stałego partnera. Bez mężczyzny własne sukcesy niewiele znaczą.

Status żony ma jednak swoją cenę. Nie chodzi tu o wkucie zawodowej wiedzy, lecz

o rozwinięcie gotowości do usługiwania i podporządkowania się. Żona powinna być
gotowa wykonywać czarną robotę za innych i traktować to jak najwyższe szczęście, być
uległą i zawsze grać drugie skrzypce. Jak uczy mądrość ludowa, zuchwałe dziewczynki są
wprawdzie podziwiane, ale na żony wybierane są te niewinne, grzeczne, skromne i
potulne.
Mężczyzna (nie kobieta) musi zmierzyć się z nieprzyjaznym światem.
Kobieta może pracować, mężczyzna musi.

Nawet te kobiety, które przez lata walczyły o równouprawnienie, kończą jako

dzielne gospodynie, pucujące swoje domki jednorodzinne i machające mężowi na
pożegnanie, gdy ten rano rusza do pracy, żeby zarobić na utrzymanie rodziny. Nawet te
kobiety, które uważają się za feministki, wpadają w pułapkę poglądu, że w którymś
momencie będą jednak potrzebowały męża, choćby po to, żeby im zapewnił odpowiedni
poziom materialny. Praca zawodowa, niezależność to sprawy drugorzędne, zaledwie etap
w życiu kobiety. Każda dziewczyna powinna zdobyć porządny zawód – tego już dzisiaj
prawie nikt nie kwestionuje. Ale zbyt ambitna nie powinna być. Wykształcenie jest
potrzebne tylko na wypadek, gdyby nie udało się jej zdobyć żywiciela lub gdyby go z jakiś
powodów straciła i nie od razu znalazł się następca.

Kobiety dopóty są samodzielne w pracy, same podróżują, same robią to, co

sprawia im przyjemność, dopóki nie zwiążą się z kimś na stałe i nie zostaną matkami. Z
początku jeszcze wierzą, że uda im się zachować niezależność, ale w końcu w ich życie
wkrada się tradycyjny podział ról. Wprawdzie kobiety częściej niż dawniej domagają się
sprawiedliwego podziału obowiązków domowych, lecz nadal czują się odpowiedzialne za
sprawne funkcjonowanie domu, nawet jeśli ten czy ów mężczyzna zamiecie od czasu do
czasu schody albo zajmie się dziećmi. Jeżeli trzeba znaleźć opiekunkę do dziecka, robi to
ona, jeżeli jest potrzebna pomoc domowa, szuka jej kobieta, a jeśli on idzie po zakupy,
ona spisuje listę sprawunków.

Kiedy jednak chodzi o jakieś ważne decyzje, na przykład kupno samochodu czy

zmianę mieszkania, wtedy pierwsze skrzypce gra on.

Wyobraź sobie, że krok po kroku zachęcasz partnera
do współodpowiedzialności:
Dajesz mu listę telefonów do opiekunek i prosisz, żeby
umówił się na spotkanie. Nawet jeżeli będziesz się
czuła nieswojo, przypomnij mu parę razy, że on też
chce zatrudnić opiekunkę.
Kilka razy przygotuj razem z mężem listę zakupów, aż
sam się tego nauczy.
Korzystaj ze swojego prawa decydowania w sprawach
większej wagi. Wylicz wszystkie oczekiwania, jakie
powinien spełniać nowy samochód, i zaproponuj
mężowi dwa modele do wyboru!
Wyobraź sobie, że prosisz go, żebyście ze względu na
twoją pracę przenieśli się do innego miasta!

Sama sobie nie poradzę?

Ta pułapka kryje się w następującym sposobie myślenia:

Mąż poprawia mój image. Czuję się bardziej pewna siebie, silniejsza i łatwiej

podejmuję decyzje, kiedy mam przy sobie mężczyznę. Moje kwalifikacje prędzej zostaną
docenione, jeśli będę miała męża. Kobieta u boku silnego mężczyzny jest traktowana
bardziej poważnie niż kobieta samotna. Mąż chroni mnie przed pracą zawodową i atakami
innych.

A więc mąż to polisa ubezpieczeniowa na życie.

Jak bardzo kobiety ulegają przekonaniu, że mężczyzna jest im niezbędny do życia,

pokazuje przykład Jennifer. Jej pułapka myślowa nazywa się: Sama nie dam sobie rady.

Jennifer jest tłumaczką, od piętnastu lat żoną Tima. Mają troje dzieci: 15 – letnią

Ninę, 13 – letniego Oliwera i 9 – letnią Sabrinę. Jakiś czas temu kupili dom z ogródkiem
na skraju niewielkiego miasteczka. Po urodzeniu każdego z dzieci Jennifer korzystała
wyłącznie z sześciotygodniowego urlopu macierzyńskiego. Kiedy urodziła Sabrinę, miała
wprawdzie zamiar wziąźć półroczny urlop wychowawczy, ale po trzech miesiącach
wróciła do pracy, bo była potrzebna firmie. Przez dłuższy czas pracowała na niepełnym
etacie, ale w miarę jak dzieci dorastały, wydłużała czas pracy.

Jennifer jest szczęśliwa, kocha swój nowy dom, cieszy się ogrodem. Od wydarzeń

68 roku należy do partii. Jakiś czas temu partyjni koledzy zwrócili się do niej z pytaniem,
czy nie chciałaby zacząć aktywniej działać. Polityka zawsze ją interesowała, a nowa praca
dawała możliwości nawiązywania kontaktów. Poza tym czuła się mile połechtana tym, że
ktoś się o nią upomniał.

Jennifer sprawdza się w działaniu, jest doskonałym fachowcem, prowadzi dom,

wychowuje dzieci i z zapałem udziela się politycznie. To silna, pewna siebie kobieta.
Wygląda na to, że ma przed sobą polityczną karierę. Nie przypuszczała, że trafi jej się
taka szansa.

Ale ni stąd, ni zowąd wszystko stanęło pod znakiem zapytania. Za jakiś zupełnie

błahych powodów finansowych mąż zaczął się upierać, żeby sprzedać dom i
przeprowadzić się do pobliskiego dużego miasta – akurat w momencie, kiedy jej
polityczne zaangażowanie zaczęło przynosić owoce.

I chociaż Jennifer wie, że sytuacja finansowa jest pretekstem, ulega. Nie potrafi

zrozumieć, co kryje się za decyzją męża, jednak nie ośmiela się dociekać. Godzi się na
wszystko. Dom zostanie sprzedany. Swoją karierę polityczną Jennifer powiesi na kołku.

Na pierwszy rzut oka trudno pojąć, dlaczego mężowi udało się wymusić to, co

chciał. Jennnifer i Tim już od dawna nie czują prawdziwej więzi, żyją pod jednym dachem
właściwie z wygodnictwa. Jak na razie nie było żadnego palącego powodu, żeby się
rozwieść, a w dodatku są przecież dzieci...

Jednak nagle okazuje się, że Jennifer zależy na tym małżeństwie. Jest święcie

przekonana, że potrzebuje Tima. Jest pewna, że bez męża nie będzie dobrze
funkcjonować w życiu. Uważa też, że jako samotna matka straci wszelkie szanse,
zarówno kariery zawodowej, jak i politycznej. Status kobiety zamężnej więcej znaczy w
jej oczach niż aktywność i kwalifikacje. Tym samym lekceważy swoją pracę. Jej
umiejętności stają się mniej ważne niż image żony i matki. Boi się, że koledzy partyjni
przestaliby ją szanować, gdyby nie miała męża. A dokładkę uważa, że jej zdolności
polityczne są „na miarę miasteczka”. W rezultacie rezygnuje z własnej kariery ze strachu
przed życiem „bez męża”. Nie odważa się samodzielnie stawić czoła nowym wyzwaniom,
chociaż ma po temu optymalne warunki.

Jennifer nie dostrzega szans, jakie się przed nią pojawiają. Jest przywiązana do

swojego domu, ale nawet nie przychodzi jej do głowy, żeby się dowiedzieć, czy byłaby w
stanie utrzymać go samodzielnie. Jedna rozmowa z przedstawicielem banku mogłaby jej
uświadomić, że utrzymanie domu nie przekracza jej możliwości, tym bardziej że zwykle to
ona płaciła wszystkie rachunki. Jednak Jennifer uparcie trzyma się myśli, że nie potrafi
zapewnić sobie i dzieciom dachu nad głową. Wygląda na to, że widmo życia bez
mężczyzny tłamsi wszystkie jej talenty.

Strach, że same nie dadzą sobie rady, tkwi głęboko nawet w
tych kobietach, które przez dłuższy czas utrzymywały rodzinę.

Jennifer wie, że dotychczas sama sobie ze wszystkim radziła, ale uczepiła się myśli, że
Tim jest jej życiowym zabezpieczeniem. Nawet własne konkretne doświadczenie nie
wystarcza jako przeciwwaga głęboko zakorzenionych stereotypów:
Kobieta potrzebuje mężczyzny.
Każda kobieta potrzebuje kogoś, kto będzie ją wspierał i spieszył z pomocą.

Wielki jest też lęk przed utratą wizerunku. Porzucona kobieta to taka, z którą coś

jest nie w porządku. Już samo to nieokreślone poczucie, że z samotną kobietą coś jest nie
tak, powoduje, że wiele kobiet poddaje się i działa wbrew swoim potrzebom.

Jennifer wierzy, że ustępując, zatrzyma przy sobie męża. To on chciał

przeprowadzić się do dużego miasta, ale ona urządza nowe mieszkanie, ona organizuje

przeprowadzkę. Ona prowadzi dzieci do nowej szkoły, urządza wieczorki zapoznawcze dla
starszych i zaprasza do domu kolegów najmłodszej. To ona robi wszystko, żeby każdemu
zapewnić dobre samopoczucie. Ona stara się złagodzić dzieciom przykrości rozstania ze
starym domem i udaje, że sama jest zadowolona – by mąż nie miał z jej powodu
wyrzutów sumienia. I ona myśli, że nie jest w stanie zarobić na siebie i zorganizować
sobie i dzieciom życia.

Ma nadzieję, że posłuszeństwo uratuje jej związek. Dlatego rezygnuje ze

wszystkiego, co jest dla niej ważne i co pomagałoby jej w rozwoju. Poddaje się swojemu
rzekomemu przeznaczeniu, nie dostrzegając innych możliwości.

Ustępliwość nie jest rozwiązaniem na dłuższą metę.

Jennifer będzie się odgrywać, zapewne w subtelny sposób, nie wprost. Wyda

horrendalne sumy, żeby się jakoś pocieszyć. Na początek kilkudniowy urlop, najlepiej
podróż do ciepłych krajów, bo przecież po tym wszystkim potrzebuje odpoczynku. Potem
dwutygodniowe luksusowe wakacje z przyjaciółką. Nowe meble: „Przecież nie warto
zabierać tych starych gratów”. Częste wyjścia wieczorami. Nie zamierza kisić się w domu
tylko dlatego, że przestała udzielać się politycznie.

Konflikt został zaprogramowany. Wobec Tima Jennifer zachowała się ustępliwie,

ale swój gniew wyładowywała gdzie indziej. Myślała, że postępuje rozsądnie, ale nie
zauważyła, że całkowicie lekceważy własne potrzeby. Ograniczała się na siłę i
zaspokajała jedynie potrzeby pozorne lub zastępcze.

Kobiety nie nauczyły się zadawać sobie w pierwszej kolejności pytania, czego one

same chcą. Nie zastanawiają się, jakie są ich potrzeby ani co je powstrzymuje przed
wyborem własnej drogi. Gdyby Jennifer zastanowiła się przez chwilę, być może
uświadomiłaby sobie, że sukcesy polityczne, współpraca z partyjnymi kolegami i poczucie,
że to ona coś inicjuje, przynoszą jej osobiste korzyści. Mogłaby zauważyć, że dzięki nim
odzyskuje poczucie własnej wartości i szacunek do siebie. Jedno i drugie oddała lekką
ręką za wątpliwy wizerunek kobiety zamężnej.

Pułapka w myśleniu Jennifer polegała na przekonaniu, że potrzebuje etykietki

„kobieta zamężna”. Dla niej poświęciła własne ambicje.

Ale Jennifer odniosła też pewne korzyści: uniknęła ryzyka zmierzenia się z

własnymi możliwościami. To, że mąż ją powstrzymał, uchroniło ją przed ewentualną
porażką, ale też przed karierą ze wszystkimi jej konsekwencjami.

Jennifer nie raz udowodniła, że potrafi działać niezależnie i samodzielne.

Podejmowała ważne decyzje nie tylko za siebie, ale za całą rodzinę, również za rodziców i
rodzeństwo. Potrafiła zająć się finansami, zachować spokój w sytuacjach kryzysowych i
skutecznie działać, gdy ktoś zachorował. Potrafi: zarobić na siebie, sprzedać swe
polityczne i organizacyjne zdolności, zjednywać sobie ludzi i wywierać na nich wpływ.

Wszystko to udowodniła. Ani mąż, ani nikt inny jej w tym nie pomagał. Powinna to

zauważyć. Musi uwierzyć w siebie i swoje możliwości. Musi sama dojść do przekonania, że
bez męża też zasługuje na szacunek. Musi stanowczo domagać się uznania swoich zasług.

Czy szybko rezygnujesz z rzeczy, na których ci zależy?
Czy zdarza ci się działać wbrew swoim interesom?
Jeżeli tak, to musisz nauczyć się szanować samą siebie.
Twoje poczucie własnej wartości nie może zależeć od
tego, czy masz męża, czy nie. Tylko ten, kto wierzy w
siebie, ma szanse przekonać do siebie innych.

Myślowe pułapki w życiu zawodowym

„Ofiarność zostanie doceniona”

I ta reguła występuje w różnych wariantach:



gorliwość zostaje wynagrodzona;



powściągliwość znajduje uznanie;



skromność popłaca.

Kobietom się wydaje, że warunkiem sukcesów zawodowych, oprócz kompetencji i
pracowitości, jest uśmiech na ustach i miłe usposobienie. Wbrew własnemu
doświadczeniu trwają w przekonaniu, że poświęcanie się jest najlepszym sposobem
udowodnienia swojej przydatności.

Sigrid pracuje od roku w kancelarii adwokackiej i spodziewa się, że wkrótce

otrzyma status partnera. Jej dewizą jest: „Pracuj do później nocy. Gorliwie wykonuj
dodatkowe polecenia szefa”. Już dziadek wpisał do pamiętnika Sigrid taką oto dedykację:
„Bądź pomocna, dobroci pełna, w trudnościach dzielna”. To zdanie stało się dla Sigrid
myślą przewodnią. Studia ukończyła dzięki pilności. Wytrzymała, chociaż nieraz trzeba
było ostro wkuwać. Nigdy nie straciła ducha i zawsze pomagała kolegom, którzy nie
dawali sobie rady. Również pracę w kancelarii adwokackiej zawdzięcza własnemu
uporowi. Swoją gorliwością do pomocy wykazała się już w czasie aplikatury. Teraz też
demonstruje gorliwość. Wyręcza asystentki, jeśli chcą wyjść punktualnie, a nie zdążą
przygotować akt. Z jednej strony chce pokazać, że żadna praca jej nie hańbi, z drugiej
pragnie przypodobać się asystentkom. Przecież kobiety powinny trzymać się razem.
Podczas studiów dorabiała jako maszynistka i pisze na maszynie naprawdę biegle.
Pracuje do północy, pracuje w weekendy, bez słowa skargi. Przepisuje dokumenty,
załatwia rutynowe sprawy.

Ilekroć wzywa ją któryś ze starszych partnerów, Sigrid ma nadzieję, że wreszcie

dostanie propozycję przystąpienia do spółki. Przecież wykonuje swoje zadania bez
zarzutu i jeszcze pomaga innym. Jednak coś jest nie tak. Kolega, który pracuje w
kancelarii krócej od niej, odbył już wstępne rozmowy na temat przystąpienia do spółki.
Sigrid nie może zrozumieć, dlaczego tak się dzieje. Trzeba przyznać, że kolega również
jest pracowity, ale ona przykłada się o wiele bardziej, częściej zostaje po godzinach i to
ona zawsze zastępowała asystentki. Kolega zanadto się ceni, żeby robić coś podobnego.

A teraz to on bezwstydnie stawia warunki i wygląda na to, że Sigrid zostanie na

lodzie. Dwojgu prawnikom firma nie zaproponuje partnerstwa. Sigrid zaczyna
podejrzewać, że to nie grzeczność prowadzi do sukcesu, ale tupet. W każdym razie w
przypadku mężczyzny jest to chyba skuteczna strategia. Tak czy siak, jej nadzieja na
partnerstwo w kancelarii adwokackiej nie spełnia się.

Sigrid popełniła typowy kobiecy błąd myślenia. Wydawało jej się, że wystarczy być

kompetentną, pracowitą i miłą, by osiągnąć cel. Wyobrażała sobie następujący układ: ona
daje swoją pracowitość, pilność, ofiarność i skromność, a za to po jakimś czasie
otrzymuje upragnioną pozycję w firmie.

Te rachuby nie mogły się spełnić – druga strona „układu” nic o nim nie wiedziała.

Sigrid zapomniała o czymś istotnym: musi stawiać jasne wymagania. Musi mówić, czego
chce i jak sobie wyobraża współpracę. Musi negocjować warunki, jakie ma spełnić, żeby
zostać partnerem. To, co uznała za przedwczesne i bezwstydne ze strony kolegi, było
jedynie jasnym i jednoznacznym postawieniem sprawy. Jest to najwłaściwsza strategia,
żeby dostać to, czego się chce. Zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn.

Nie ulega wątpliwości, że kobieta, która tak gorliwie wykonuje prace pomocnicze,

nie może być partnerem w kancelarii adwokackiej. Byłoby rozsądniej ze strony Sigrid,
gdyby pokazała, że potrafi zorganizować dobre zastępstwo albo motywować asystentki,
by lepiej pracowały, rzadziej się zwalniały i czasem zostawały po godzinach.

Sigrid jest na pewno dobrą prawniczką. Ale do osiągnięcia zawodowego sukcesu

potrzebne są nie tylko kompetencje. Sigrid brakuje znajomości zasad rządzących życiem
zawodowym:



Skupiać się na zadaniach, które dają szansę na sukces.



Wytyczać dalekosiężne cele i nie tracić ich z pola widzenia.



Nie zastanawiać się, co myślą o nas inni.



Zawierać jasne i jednoznaczne umowy, stawiać wymagania.

Sigrid natomiast była grzeczna!

Zamiast skupić się na czynnościach, które pozwoliłyby jej się wykazać

prawniczymi kwalifikacjami, trwoniła siły, brała na siebie obowiązki, które mogli
wykonywać mniej wykwalifikowani pracownicy. Wprawdzie wytyczyła sobie cel – ale
straciła go z oczu. Zajmując się drobiazgami, przepisując dokumenty, załatwiając
rutynowe sprawy, nie mogła prowadzić spraw istotnych, dających szansę na sukces.

Pracowała za innych, bo chciała być lubiana. Żeby zyskać sympatię kolegów,

zrezygnowała z zawodowego sukcesu. Z obawy, że asystentki uznają ją za arogancką,
odciążała je w pracy, zamiast wykorzystywać ich kwalifikacje do odciążania siebie.

Nie ustaliła, jakie ma spełniać warunki, by zawarto z nią umowę partnerską. I nie

uzgodniła, po jakim czasie mają odbyć się rozmowy na temat zmiany jej statusu w firmie.

Wiele kobiet myśli jak Sigrid. Wydaje im się, że jeśli chcą pokazać swoją

przydatność, nie mogą odmawiać wykonywania zadań „mniej ambitnych”, czy nawet
pracy bez wynagrodzenia.

Przeszkody utrudniające karierę mogą być rozmaite: Brigitte jest właścicielką

małego, dobrze prosperującego butiku i chociaż pracuje po dziesięć godzin dziennie, sama
sprząta w sklepie i w domu. Czułaby się głupio, zatrudniając sprzątaczkę. Sąsiedzi i
znajomi mogliby pomyśleć, że jest leniwa i zadziera nosa.

Heide, magister psychologii, dwa lata pracowała społecznie w poradni dla osób

uzależnionych. Spodziewała się, że dostanie etat, kiedy zwolniło się miejsce. Ale jej nie
zatrudniono. Po co płacić komuś, kto pracuje za darmo?

„Muszę robić to, czego ode mnie oczekują”

Ta pułapka również ma wiele wariantów, a sprowadza się do przekonania, że
„posłuszeństwo jest nagradzane”.



Trzymaj się dokładnie wytycznych, a nie popełnisz pomyłki.



Odpowiadaj tylko wtedy, kiedy cię pytają. Nie wychylaj się ze swoimi pomysłami i
opiniami, a nie narazisz się na kompromitację.



Nie wyrywaj się przed szereg! Cierpliwie czekaj, aż się na tobie poznają.

Ważne przesłanie na ten temat zawiera bajka o Kopciuszku: Kopciuszek zawsze

robił to, czego żądała od niego zła macocha. Był pracowity i pokorny. I nigdy się nie
skarżył. Ale jego pokora nie została nagrodzona. Dopiero kiedy złamał zakaz, wyszedł z
domu, postarał się o piękną suknię o wbrew woli macochy poszedł na bal, w jego życiu
coś zaczęło się dziać. Sukces staje się możliwy, kiedy Kopciuszek przestaje być posłuszny
i bierny.

Ta zasada dotyczy każdego. Kobiety, które z poświęceniem i pokorą usługują

innym i wykonują czarną robotę, nie doczekają się uznania ani wynagrodzenia. Za
wygodnie jest mieć kogoś, kto wyręcza w niemiłych czynnościach. Nie ma powodu, żeby
pozwolić mu pójść własną drogą.

Kobiety muszą przestać same degradować się do roli służących. Muszą przekraczać

zakazy i nakazy, zmuszające je do wykonywania prac, które ich nie rozwijają.

Łagodniejsze wydanie Kopciuszka obserwuję często wśród kobiet pracujących

zawodowo:

Christa jest graficzką. Ma błyskotliwe pomysły, pracuje jak mrówka i poświęca

mnóstwo wolnego czasu na uczenie się nowych technik animacji komputerowej. Pierwsze
kroki w zawodzie zaczęła stawiać trzy lata temu w dużej agencji reklamowej.
Przedstawiła znakomite świadectwa i interesujące portfolio. Liczyła na błyskawiczną
karierę. Christa jest sfrustrowana, bo wciąż musi wykonywać te same pomocnicze prace
co trzy lata temu. Raz na jakiś czas dostaje drobniejsze samodzielne zlecenia, ale jak
dotąd nie powierzono jej żadnego poważnego projektu. Jednocześnie doskonale wie, ile
jest warta, i nieraz dawała do zrozumienia, że chętnie przyjęłaby jakieś kompleksowe
zadanie.

Szefowie potwierdzają, że Christa pracuje dobrze i sumiennie, akceptują jej

pomysły. A mimo to ciekawsze zlecenia zgarniają wciąż ci sami graficy, głównie
mężczyźni. Christa podkreśla, że ściśle trzyma się wstępnych założeń, swoją pracę
wykonując perfekcyjnie. Kolegów uważa za nierzetelnych. Zmieniają ustalenia, robiąc to
co im wpadnie go głowy i efekt pracy niewiele ma wspólnego z życzeniem klienta. Ale, co
najdziwniejsze, klienci wyglądają na zadowolonych.

Kiedyś przy obiedzie Christa zagadnęła o to jednego z tych kolegów. Opowiedział

jej, jak w rozmowie z klientem stara się wyłowić, o co mu naprawdę chodzi. Klienci często
przychodzą z pomysłami podpatrzonymi u innych albo z własnymi projektami.
Spodziewają się, że fachowcy przerobią je na coś fantastycznego. Lecz w gruncie rzeczy

wyżej cenią błyskotliwy, oryginalny pomysł niż schlebianie ich gustom. Christa ma
doskonałe pomysły, mnóstwo rzeczy zrobiłaby inaczej, niż wyobraża sobie klient, ale jak
dotąd uważała, że realizowanie własnych, „śmiałych” pomysłów byłoby niewskazane.
Nawet ich nie proponowała.

I to właśnie był jej zasadniczy błąd. W końcu zmieniła strategię i postanowiła dać

pierwszeństwo własnej wyobraźni. Każdemu klientowi przedstawiała dwa projekty:
dokładnie to, co zamówił, i alternatywny, od początku wymyślony przez nią. Większość
wybierała pomysły Christy, niektórzy byli zachwyceni. Szef zauważył, że Christa pracuje
bardziej samodzielnie. Zaczęła dostawać ambitniejsze zlecenia, ważniejszych klientów.

Christa zrozumiała: pracownik kompetentny i odpowiedzialny, wykonujący swoje

zadania zgodnie z wytycznymi i w terminie, jest niezbędny do sprawnego funkcjonowania
firmy i może być spokojny o miejsce pracy. Ale awansują ci, którzy potrafią „sprzedać
siebie”, przy każdej okazji prezentują swoje możliwości. Ich zachowanie może drażnić
kolegów, ale rzadko się zdarza, by długo pracowali w tym samym miejscu. Zmieniają
firmę, gdy tylko zorientują się, że gdzie indziej będą mieli lepsze perspektywy.

Sukcesy odnoszą ludzie, którzy głośno i wyraźnie przedstawiają
swoje pomysły, stawiają wymagania i wykazują chęć podjęcia się
nadzwyczajnych zadań.

„Na sukces trzeba zapracować”

To kolejna pułapka występująca w wielu wariantach:



Bez pracy nie ma kołaczy.



Wyręczanie się innymi jest krępujące.



Muszę udowodnić, że potrafię ciężko pracować.



Korona mi z głowy nie spadnie, jeśli zrobię coś „mniej ambitnego”.

Kobietom się wydaje, że zlecając innym miej ważne czy nieprzyjemne zajęcia,

wyzyskują ich lub się wywyższają. Sądzą, że wszelkie ciężkie, czasochłonne i
niewdzięczne prace powinny wykonywać same. Prac, których „nie można wymagać od
innych”, wymagają od siebie. A plony mogą zbierać tylko wtedy, gdy się naharują, „urobią
po łokcie” – bez pracy nie ma przecież kołaczy. Praca oznacza dla nich wysiłek. Przyjemne
zajęcia, dające szansę na sukces lub niewymagające wielkiego trudu są luksusem, a poza
tym są nic nie warte. Kobiety, dla których praca nie jest ciężarem lub wręcz stała się
przyjemnością, mają często wrażenie, że nie pracują wcale. Taka sytuacja powstaje, kiedy
nabierają pewności w pracy. Gdy tylko stanie się ona rutyną, niewymagającą mozolnych
przygotowań i niepowodującą stresu, powstaje poczucie, że nic wielkiego się nie zrobiło.
A więc nie zasłużyło się też na wynagrodzenie. Dostaje się pieniądze, chociaż nie było
czym się zmęczyć? To podejrzane.

Anna jest dziennikarką. Pracuje w gazecie od dwunastu lat i wie, co do niej należy.

Ma dobre pióro i zawsze jest gotowa na czas, dostaje więc ciekawe tematy. Praca idzie jej
jak po maśle, ale niestety – Anna nie jest zadowolona. Ma wrażenie, że coś jest nie w
porządku. Koledzy pracują w pocie czoła, po pracy padają ze zmęczenia, tylko ona jest w
świetnej formie. Zaczyna podejrzewać, że pracuje za mało.

Anna nie potrafi cieszyć się swoim sukcesem i talentem. Zamiast czerpać

zadowolenie z tego, że tak dobrze sobie radzi, traci wiarę w siebie.

W miarę zdobywania doświadczenia zawodowego wiele kobiet przestaje cenić

własny wkład pracy. Myślą, że ich praca jest niewiele warta. Obawiają się, że pracują za
mało. Miarą dobrej pracy jest dla nich psychiczne i fizyczne zmęczenie, a nie doskonały
efekt, twórcze podejście czy nawet uznanie otoczenia. Skutek jest taki, że pracują ponad
siły. Kończą pracę nie wtedy, gdy zadanie jest dobrze wykonane, lecz gdy padają ze
zmęczenia. Ponieważ zbyt wysoko ustawiają sobie poprzeczkę, często odczuwają
wewnętrzne wypalenie i nie cieszą się z własnych dokonań.

Kobiety muszą się nauczyć, że również praca wykonywana bez
wysiłku jest wartościowa. Właśnie temu, kto pracuje z profesjonalną
sprawnością, bez poczucia obciążenia, coś się udało.

Lęk przed sprawowaniem władzy

Władza to każda szansa przeforsowania własnej

woli wewnątrz pewnej struktury społecznej, nawet

wbrew woli innych

Max Weber

Rezygnując z władzy, kobiety umacniają istniejącą hierarchię. Skostniałe struktury
trzymają się mocno, a kobiety niechcący wydatnie się do tego przyczyniają.

Wielu ludziom słowo „władza” kojarzy się negatywnie. Z korupcją,

bezwzględnością i nadużyciami. Większość kobiet nie chce władzy, nie chce narzucać
innym swojej woli. Do tego, że i tak to robią, chociaż w subtelniejszy sposób, nie
przyznają się nawet przed sobą. Kobiety nie chcą władzy z obawy, że ten, kto ją ma, nie
jest naprawdę kochany.

Lęk przed sprawowaniem władzy ujawnia się w najróżniejszych przekonaniach,

kierujących postępowaniem kobiet, chociaż nie udowodniono ich słuszności. Są to
przesądy, które zagradzają kobietom drogę do władzy.
Oto niektóre z nich:

Władza skazuje na samotność.
Kto ma władzę, wyzyskuje innych.
Kobiety nie mogą brać na siebie żadnej odpowiedzialności.
Mężczyzna jest głową, a kobieta szyją.
O utrzymanie władzy trzeba walczyć.
Grzeczne dziewczynki nie rywalizują.
Stanowiska i tytuły nie mają znaczenia.
Kto dąży do władzy, ten zaprzedaje duszę.
Rozsądni nie ryzykują.
Kto ma władzę, ten traci przyjaciół.
Kto się wywyższa, będzie poniżony!

Czy władza skazuje na samotność?

Sukces i władza są blisko powiązane. Każdy na swój sposób pragnie sukcesu. Im większe
zaś jest pragnienie sukcesu, tym większa staje się często chęć posiadania władzy. W życiu
zawodowym droga do sukcesu i władzy nazywa się karierą. Kobiety obawiają się, że
wchodząc na tę ścieżkę, skazują się na samotność. Większość z nich uważa, że to wybór
tylko dla mężczyzn. Mężczyźni walczący o władzę są tymi samotnymi twardzielami,
których się podziwia i którzy budzą współczucie. W przekonaniu kobiet mężczyźni skazani
są na trudną, samotną drogę. Inaczej kobieta. Ona hamuje w sobie potrzebę władzy,
wycofuje się w ważnych momentach, idzie łagodniejszą ścieżką, nie tą stromą. W razie
wątpliwości, wybiera przyjaźń, wspólnotę, społeczną bliskość.

Kobiety nie chcą zrozumieć, że władza i sukces to jedno, a samotność to drugie, i

że jedno z drugim nie ma wiele wspólnego. Liczne przykłady samotnych mężczyzn u
władzy o niczym nie świadczą. Mężczyźni tak samo głęboko tkwią w „męskich” pułapkach
myślenia, jak kobiety w pułapkach „kobiecych”. Jeśli władza wiąże się dla nich z walką o
pozycję, świadomą rezygnacją z przyjaźni i zaniedbywaniem rodziny, sami przyczyniają
się do swojego osamotnienia. Nikt jednak nie każe kobietom powielać męskich wzorców
sprawowania władzy. Jeżeli boją się spróbować innych sposobów, same sobie szkodzą.

W silnej, samotnie przebijającej się przez życie kobiecie niektórzy mężczyźni i

wiele kobiet widzi tylko nieszczęsną istotę, która nie miała innego wyboru. Sama musi o
siebie walczyć, bo nikt jej nie kocha. Odnosi sukcesy, bo nic innego jej nie pozostaje, na
pewno nie wybrała kariery z przekonania. Nie jest jasne, czy w myśl takiej argumentacji
to władza czyni samotnym, czy też samotna kobieta staje się żądną władzy wojowniczką.
Tak czy siak kobiety boją się, że władza nieuchronnie prowadzi do samotności. A za nic
nie chciałyby uchodzić za sfrustrowane stare panny, których nikt nie chciał.

Trudno nie wpaść w tę pułapkę. Wprawdzie silne, samodzielne, ambitne kobiety

nie muszą być samotne, ale na troskę o innych rzeczywiście nie mają zbyt wiele czasu.

Kobieta sukcesu sama potrzebuje, żeby ktoś się o nią zatroszczył, gdy wraca zmęczona z
pracy.

Kobiety te wcale nie rezygnują z przyjemności i kontaktów towarzyskich, a ich

życie nie kręci się wyłącznie wokół spraw zawodowych. Przeciwnie: kobiety, które
wytyczyły sobie określone cele zawodowe i dążą do nich z zapałem, potrafią być aktywne
także poza pracą. Wykorzystują swoją siłę, żeby pomagać innym, a w razie potrzeby
wystarcza im pewności siebie, by prosić przyjaciół i kolegów o wsparcie i pomoc. W
wolnym czasie regenerują siły, dobrze wykorzystują urlopy i bawią się z przyjaciółmi.

Larysa przeczy stereotypowi „samotnej na stanowisku”. Energicznie realizuje

swoje cele zawodowe, lubi sama o wszystkim decydować, stawia jasno określone zadania
podwładnym. Nie przejmuje się, jeżeli któryś z nich czasem na nią ponarzeka, bo nie
podobają mu się jej zarządzenia. Ona to rozumie. W interesach potrafi być wystarczająco
twarda i z dużym wyczuciem motywuje podwładnych. Larysa jest szefową działu
sprzedaży w firmie farmaceutycznej. Mężatka, ma dwie córki, siedmio – i czteroletnią. Nie
raz już słyszała, że nie jest prawdziwą kobietą. Podobno brakuje jej tego wszystkiego, co
powinna mieć troskliwa żona i dobra matka. W południe na stole nie stoi gorący posiłek
dla dziewczynek, a po południu dzieci same muszą się sobą zająć – matka nawet nie
pomaga starszej w odrabianiu lekcji. Złośliwi pytają: po co jej dzieci, skoro nie ma dla
nich czasu? Nie ma czasu nawet na rozmowę z dziećmi po ich powrocie ze szkoły czy
przedszkola. A wieczorem, kiedy mąż wraca do domu ze swojej równie wyczerpującej
pracy, zastaje puste mieszkanie, albo dwie szalejące dziewczynki, które natychmiast
rzucają się na ojca. Czy to nie wstyd i hańba?

Larysa wie, że ludzie nastawieni są do niej sceptycznie. Ale ma po swojej stronie

rodzinę. Czasem i ona popada w zwątpienie, kiedy np. któreś z dzieci choruje albo ma
kłopoty w szkole. W takich momentach rzeczywistości ogarnia Larysę niepewność. I
wtedy rozmawia z mężem i dziećmi. Szuka wsparcia u ludzi, z którymi się liczy.

Klienci i koledzy, mężczyźni i kobiety od czasu do czasu próbują ją wytrącić z

równowagi. Zarzucają jej chłód w stosunku do najbliższych. To ją deprymuje, ale Larysa
potrafi szybko się otrząsnąć. Jeśli ma gorszy dzień i ogarniają ją czarne myśli, dzwoni do
męża albo do przyjaciółki, żeby ją ustawili do pionu. Siłaczki – solistki tez potrzebują
przyjacielskiego wsparcia.

Mimo takich wyjątków dążenie do władzy wciąż jest dla kobiet tabu. Nawet Nowa

Kobieta powinna mieć ograniczone ambicje. Niech pracuje wydajnie, ale nie powinna
sięgać do gwiazd, ponieważ czeka ją tam samotność. Gwiazdy są tylko dla mężczyzn.
Przeklęty lęk przed utratą kobiecości sprawia, że już samo słowo „kariera” brzmi groźnie.
Pewna kobieta sukcesu zaproponowała: „Mówmy raczej o planowaniu życiowej drogi –
kariera brzmi tak, jakbyśmy chciały iść po trupach”. Skromnie dreptać do przodu – oto
najwyższy cel. A w rzeczywistości nic innego jak pułapka myślenia, że ambicje są
niebezpieczne.

Kobiety nie chcą / nie powinny robić kariery. Nawet ambitne kobiety nie przyznają

się do chęci zrobienia kariery i posiadania władzy, ponieważ nie chcą uchodzić za zimne i
bezwzględne. Długo zastanawiają się, jak ukryć swoje prawdziwe potrzeby, żeby nie
złamać przyjętej konwencji: kobiecość równa się łagodność. Jeżeli jednak potem
awansują ich koledzy, czują się dyskryminowane. Do naprawdę wysokich stanowisk dążą
bez przekonania, w obawie, że na szczycie czeka je samotność. Ustępują więc miejsca
innym, zazwyczaj mężczyznom, albo zaciskają zęby i pozostają oddane miłemu szefowi.
Same spychają się na boczny tor. Jeśli mają trochę szczęścia, dostają premię za wierną
służbę.

Kobiety, które mają wszelkie dane, by awansować, często czują tak silne

zobowiązana wobec firmy lub przełożonego, że nie dopuszczają myśli o jakiejkolwiek
zmianie. Są wdzięczne za dobre traktowanie. Wierzą, że „lepszy wróbel w garści” –
choćby i zapyziały.

Nie próbuj stawiać na swoim!

Kobiety dają sobie narzucać reguły gry, nie zastanawiając się, co się za nimi kryje.
Bezkrytycznie stosują cały system zasad, nawet jeśli wydają się im one wątpliwe i
utrwalają tradycyjny podział ról.

Kto zawsze trzyma się utartych sposobów, zwojuje niewiele. Takimi metodami nie

można wiele zmienić, nie wpływa się na bieg wydarzeń. Tylko ten, kto ustala własne
reguły, pójdzie własną drogą. Będzie też decydował, jakie role inni zagrają wobec niego.
Jeśli ktoś ma odwagę powiedzieć: „To przestarzała zasada, nie zgadzam się z nią,
spróbuję inaczej”, i w tym duchu działać, potrafi również wprowadzić w życie dobre
pomysły.

Kobiety nie nauczyły się decydować, na ile wolno innym wtrącać się w ich życie.

Unikając narzucania swojej woli innym, rezygnują z określenia, czego same chcą. Nowa
Kobieta też jest kobietą posłuszną. Pęta, które nałożono jej już w dzieciństwie, wrzynają
się w ciało. Zinternalizowała formy, zasady i zwyczaje matek i babek. Próbuje się ich
trzymać, nawet jeśli kompletnie nie pasują do jej życia i jej wyobrażenia o własnej roli.
Pod współczesnym strojem wciąż nosi staromodny gorset.

„Daj spokój z własnymi pomysłami, bo inni i tak lepiej wiedzą, czego ci potrzeba.

Tylko się wygłupisz”. Już sama myśl, żeby zmienić reguły gry albo je zignorować,
wywołuje w kobiecie poczucie winy. Władza nad innymi to dla kobiety niemal
bluźnierstwo.

Oto typowy przykład: Petra często jeździ z kolegami na wycieczki rowerowe.

Dobrze zna okolicę, ale nigdy nie proponuje trasy. Boi się, że pozostali – w większości
mężczyźni – posądzą ją o przemądrzałość albo, co gorsza, o chęć rządzenia. Petra
orientuje się w okolicy lepiej niż oni. Męczy się, jeżdżąc po bezdrożach, bo jej beztroscy
towarzysze gubią się w terenie. I chociaż powoli przechodzi jej ochota na wspólne
wyprawy, Petra milczy.

Wiele kobiet tak postępuje. W najlepszym razie dają delikatnie do zrozumienia

albo szepczą komuś do ucha, że można by coś zrobić inaczej. Na koniec czują się urażone,
bo nikt nie bierze pod uwagę ich opinii i nie słyszy, czego się domagają nieśmiałym
szeptem.

Cel osiągnięty, ale...

Chyba jeszcze gorzej jest, gdy kobiety dostają to, czego chciały, ale idzie za nimi opinia,
że kogoś po drodze skrzywdziły. Świadomość, że komuś coś narzuciły, jest dla kobiet
jeszcze gorsza niż poczucie bezsilności. Wiąże się bowiem obawą, że nadużyły władzy.

Władza budzi w Nowej Kobiecie mieszane uczucia. Z jednej strony Nowa Kobieta

domaga się władzy i jest zła, gdy jej nie dostaje, z drugiej – boi się, że mając większą
władzę, straci sympatię otoczenia. To błędne koło. Kobieta musi i chce brać na siebie
zobowiązania zawodowe, ale nie ma dość władzy, żeby się z nich dobrze wywiązać.
Często brakuje jej środków finansowych albo nie jest upoważniona do zatrudniania ludzi
czy wydawania poleceń.

Kobieta powinna i chce ponosić odpowiedzialność, chce inicjować, przełamywać

rutynę, zmieniać to, co przestarzałe, potrzebuje swobody decyzji i szerokich kompetencji
finansowych. Ale nie dąży do tego z przekonaniem. Boi się, że zostanie oskarżona o
arogancję i wyniosłość i że nawet ociupinka władzy pozbawi ją kobiecości. To dla niej
cena zbyt wysoka.

Między kobietami też zdarzają się takie problemy: Zauzanna i Róża co rok

wyjeżdżały razem na wakacje. Robiły wspólne plany mimo różnych upodobań. Zazanna
lubi ciszę i spokój, Róża chciałaby przeżyć coś ciekawego. Tym razem Zuzanna
zaproponowała pobyt w pięknym hotelu na skraju dużego miasta, z basenem i sauną.
Róża natychmiast się zgodziła. W czasie urlopu obie wydawały się bardzo zadowolone.
Zazannie odpowiadało połączenie spokoju i wielkomiejskich atrakcji, Róża była w
świetnym nastroju. Ale w drodze powrotnej zaczęła narzekać. Teraz dopiero wyszło na
jaw, że nie była w stanie przeciwstawić się Zuzannie, czuła się zdominowana. Właściwie
wolała pojechać do Paryża, tam zawsze coś się dzieje. Zuzanna poczuła się winna. Już
wiele razy słyszała podobne pretensje od znajomych. Przyszła więc do mnie, by nauczyć
się powściągliwości. Czuje się jak megiera, niekobieca i władcza. Poprosiłam ją, by
dokładnie opisała, kiedy i kogo zdominowała. Dopiero gdy sama rozłożyła te sytuacje na
czynniki pierwsze, zrozumiała, na czym polega problem. Zauważyła, że nikomu niczego
nie narzucała, lecz podejmowała decyzje wówczas, gdy inni się od tego uchylali.
Wszystkie historie, które opowiedziała, łączyło jedno: inni właściwie nie wiedzieli, czego

chcą. A Zuzanna wiedziała to bardzo dobrze i śmiało o tym mówiła. Przy tym była otwarta
na inne propozycje i gotowa iść na kompromis. Tyle że ludzie wokół niej woleli podłączyć
się pod jej pomysły. Wątpliwości zaczynali mieć dopiero po fakcie.

Zazanna jest o wiele bardziej świadoma siebie niż przeciętna kobieta.

Bezpośredniość, zdecydowanie i skuteczność działania to u kobiet rzadkie połączenie.
Zazanna mówi to, co myśli, bez owijania w bawełnę. Nie jest ani cicha, ani niepewna
siebie, wie, czego chce, i przeważnie realizuje to, co sobie zaplanowała. Zauzanna musi
zaakceptować swoje mocne strony. Nie chce być egoistką. Czuje się obco wśród
grzecznych, uległych i przymilnych kobiet, rzekomo tak strasznie dyplomatycznych. Ale
niezdolność do podejmowania decyzji nie ma nic wspólnego z dyplomacją. Dyplomacja
bowiem to sztuka negocjacji. A negocjacje prowadzą do rozwiązań, w których wszyscy
widzą dla siebie korzyści.

Władza to wyzysk?

Eryka, doświadczona bizneswoman, powiedziała mi, że dobrze płaci swoim pracownikom,
ale też wymaga od nich dobrej pracy. To wyznanie nie przyszło jej łatwo. Eryka zaczęła
się wręcz tłumaczyć z tego, że za swoje pieniądze wymaga wywiązywania się z
obowiązków, i z detalami wyjaśniła, dlaczego musi myśleć ekonomicznie. Stara się nie
nadużywać swojej władzy właścicielki firmy. Myśl, że mogłaby kogoś wyzyskiwać, po
prostu ją paraliżuje. Przeciąża siebie, bo nie chce przeciążać swoich pracowników. Nie
chce zatrudnić słabo opłacanych pomocników na zlecenie, bo to przecież wyzysk, nie chce
też zmuszać swoich pracowników do siedzenia po godzinach – to też wykorzystywanie, a
na dobrze opłacaną pomoc dorywczą jej nie stać. Nigdy jednak nie sprawdziła, czy któryś
z jej pracowników nie miałby ochoty na nadgodziny i czy komuś nie odpowiadałaby jej
oferta zatrudnienia na zlecenie.

Troskę, żeby nie wykorzystywać ludzi i nie nadużywać władzy, widać też po

niezdecydowaniu, z jakim kobiety próbują ulżyć sobie w zajęciach domowych.
Konsekwentne domaganie się pomocy od dzieci czy zestresowanego pracą męża jest
rzadkością. Za to wiele kobiet potrafi rzucić się do pucowania domu przed przyjściem
sprzątaczki.

Władza demoralizuje?

Kobiety kultywują rozmaite przesądy ze strachu przed władzą, jaką mogłyby mieć.

Wydaje im się, że władza to pakt z diabłem, który nieuchronnie kończy się żądzą

krwi i poniżeniem ofiary. „Mówić ludziom, co mają robić – nie, tego bym nie mogła!”.

Kobieta sprawująca władzę musi mieć zły charakter – to szczególnie niebezpieczny

przesąd. Z dwóch powodów: powstrzymuje kobiety przed sięganiem po władzę i głęboko
krzywdzi te, które ośmieliły się to zrobić. Bo kto paktuje z diabłem, nie zawaha się użyć
podstępu i intrygi. Grzeczne dziewczynki mogą się tylko domyślać, do czego jest zdolna
taka kobieta. Więc kiedy któraś z koleżanek dostanie awans, wymieniają znaczące
spojrzenia: „Zapracowała sobie, przechodząc z łóżka do łóżka”. Albo: „nadziany tatuś
posmarował komu trzeba”.

W tak małostkowy sposób ujawia się lęk przed „zaprzedaniem duszy”, inaczej

mówiąc – przed odpowiedzialnością.

Żadnej odpowiedzialności!

Kobiety przejmują odpowiedzialność, kiedy coś się nie udaje. Także wówczas, gdy ich
udział w danym przedsięwzięciu jest minimalny. Na wszelki wypadek odmawiają podjęcia
się ważnych zadań, bo boją się odpowiedzialności. Same rezygnują z wpływów, chociaż
później prawdopodobnie będą nadstawiać głowę.

Sprawowanie władzy polega na nakłanianiu innych do robienia różnych rzeczy,

które mogą im odpowiadać lub nie. Kobietom przychodzi to z trudem. Z jednej strony, nie
chcą nikomu zadawać gwałtu, z drugiej – czują się odpowiedzialne za perfekcyjne
wykonanie zadania. Obawiają się, że pod naciskiem nikt nie będzie dobrze pracował.
Najczęściej jednak nie próbują się dowiedzieć, czy nie ma chętnych do danej pracy. Nie

przychodzi im do głowy, że skoro one same nie zawsze są zachwycone tym, co robią, a
mimo to pracują dobrze, to może i inni tak potrafią.

Wymagają od siebie wydajności, perfekcji, niezawodności i wytrwałości, również

wtedy, kiedy nie mają na coś ochoty. Jednak od innych nie żądają podobnego
samozaparcia. Potrafią zrozumieć ich gnuśność. Wprawdzie gderają i skarżą się na
niezdarność męża czy lenistwo współpracowników, ale konsekwentnych wymagań i tak
nie stawiają.

Przełożeni są od wydawania poleceń. To znów jest trudność dla kobiet, którym się

wydaje, że każdy powinien wiedzieć, co do niego należy, i co robić. Nie lubią kierować
innymi, bo nie chcą komenderować. Rzadko są w stanie „mocą swojego urzędu” zmusić
kogoś do zmiany postępowania. Jeśli sądzą, ze wepchnęły kogoś w jakąś sytuację, czują
się odpowiedzialne za jego błędy. O wiele rzadziej poczuwają się do
współodpowiedzialności za sukcesy – wieńce laurowe zostawiają innym. Grzeczne
dziewczynki same nakładają ciężary na swoje barki. Nie chcą być autorytetami, bo
autorytet kojarzą z autorytaryzmem. A przecież tylko osoba z autorytetem może mieć
inicjatywę i wpływ na to, co się dzieje.

Władza i autorytet ściśle łączą się ze sobą. Autorytet wynika z kompetencji, na

przykład intelektualnych, albo jest cechą wrodzoną. Naturalny autorytet to dar obcowania
z ludźmi, charyzma odczuwana i respektowana przez otoczenie. Jeśli osoba obdarzona
naturalnym autorytetem sprawuje władzę, może łatwo stać się dla innych przewodnikiem
i inicjować zmiany.

Grube ryby pożerają?

Kobiety muszą też nauczyć się dochodzić swoich praw wobec przełożonych. Kierowniczka,
która obiecuje pracownicy, że wyśle ją na kurs negocjacji, a potem nie dotrzymuje słowa,
bo nie umie obronić swej decyzji przed dyrektorem, nie jest godna zaufania. Kobietom
wydaje się, że są na łasce przełożonych. Boją się, że za „bezczelność” mogą zostać
wyrzucone z pracy.

Sabrina, asystentka dyrektora w dużej sieci sklepów, chciała wziąć półroczy

bezpłatny urlop, żeby odbyć dawno planowaną podróż do Ameryki Południowej. Uważała,
że jedna z jej współpracownic jest w stanie doskonale ją zastąpić. Koleżanka było gotowa
przejąć obowiązki Sabriny, traktując to jako wyzwanie. Chciała się wykazać, by później
ubiegać się o podobne stanowisko. Teraz wszystko zależało tylko od tego, czy Sabrina
przekona swojego szefa. Przygotowała sobie mnóstwo argumentów i zdołała wykazać, że
jej nieobecność nie spowoduje zakłóceń. To bardzo ważne, by umieć przekonać nie tylko
podwładnych, lecz i zwierzchników. Sabrina wiedziała, że szef nie będzie chciał jej puścić
na tak długi urlop. Poważnie potraktowała jego argumenty i przygotowała celną
kontrargumentację. Udało jej się rozwiać wątpliwości przełożonego. Wiedziała, że ją ceni,
więc czuła się pewnie. Tylko od niej zależało, czy dostanie półroczny urlop, czy nie. Jako
osoba kompetentna i pewna siebie, potrafi przekonywać również przełożonych.

Czy wypada wykorzystywać znajomości?

Kobiety uważają, że wykorzystywanie znajomości jest nieprzyzwoite. Obawiając się
posądzenia, że swoją pracę osiągnęły wyłącznie dzięki protekcji, unikają kontaktów z
osobami na wyższych stanowiskach i nie tworzą sobie zaplecza. Boją się plotek, że doszły
do czegoś przez intrygi albo przez czyjeś łóżko. Ta obawa powstrzymuje je przed
zasięganiem języka u osób wtajemniczonych. Nie chcą żadnych prezentów, a korzystanie
ze znajomości ma dla nich właśnie takie znaczenie. Dobrze stosunki z wieloma
współpracownikami są jednak warunkiem dostępu do informacji, bez których nie można
efektywnie i skutecznie działać. Ludzie odcięci od informacji – nielubiani, nieinteresujący
albo starający się nie rzucać w oczy – nie mogą pracować wydajnie. Mocną pozycję mają
tylko ci, którzy potrafią utrzymywać dobre stosunki zarówno ze współpracownikami, jak i
z przełożonymi.

Utrzymywanie dobrych stosunków nie oznacza wykonywania pracy za innych.

Chodzi o to, by wiedzieć i brać pod uwagę cudze interesy zawsze, gdy jest to możliwe.

Kobiety zza kulis pociągają za sznurki?

Rzeczywiście pozostają za kulisami, ale wpływu na to, co dzieje się na scenie, nie mają.

Kobietom często się sugeruje, że tak naprawdę to one podejmują najważniejsze

decyzje, one popychają swoich mężczyzn na intrantne stanowiska i są bardziej
zainteresowane sukcesami niż oni sami. Nie Henryk, tylko Hania, nie Kazik, tylko Kasia
rządzi tym wszystkim. Z nich dwojga to nie pan Miller, tylko pani Miller nosi spodnie. A
kobiety mrugają do siebie i uśmiechają się znacząco. Bardzo chciałyby wierzyć, że mają
ogromne wpływy.

Jaki naprawdę jest wpływ tych powściągliwych kobiet, nie wiadomo. Można tylko

spekulować. Ale sugestia, że jest on znaczący, schlebia kobietom, podkreśla ich
skromność i... zamyka im usta. A gdyby istotnie był znaczący – na cóż ta cała skromność?
Co przeszkadza kobietom zebrać plon tego, co same zasiały?

Dla wyjaśnienia kobiecej mentalności szarej eminencji przywołuje się lęk przed

sukcesem albo porażką. Dałoby się tu dopasować i inne teorie. Lecz teorie, które
pomagają w interesujący sposób zanalizować tajniki kobiecej duszy, nie pomagają
znaleźć odpowiedzi na pytanie, co mają zrobić kobiety, żeby wreszcie wyjść na scenę? Jak
mogłyby krok po kroku i z czystym sumieniem zacząć korzystać z praw, które im
przysługują? Jak mają wytrzymać wstyd mężów zarabiających mniej niż one? Jak
skoncentrować się na pracy, kiedy dręczą wyrzuty sumienia, bo czternastoletnia córka ma
kłopoty w szkole? Co zrobić, żeby nie czuć się podle, gdy mąż sam prasuje koszule?

Tym, co powstrzymuje kobiety, nie jest lęk przed sukcesem, lecz poczucie winy i

nieczyste sumienie; to obawa, że nie jest się dostatecznie grzeczną dziewczynką.
Zewnętrzne bariery, na jakie natykają się po drodze, to już inna sprawa. Niestety, matki
nadal przekazują córką dawne wzorce. Matka, która obiecuje dziecku: „Porozmawiam z
ojcem”, a potem na osobności wdzięczy się do męża, żeby zgodził się na to czy tamto, nie
sprawdza się. Nie zajmuje otwartego stanowiska, nawet wobec własnego dziecka. Uważa,
że rodzice zawsze muszą być tego samego zdania, oczywiście takiego jak ojciec. Uczy
dziecko, że lepiej jest lawirować, niż jasno i otwarcie walczyć o swoje.

Prawdziwe szare eminencje są kompetentnymi doradcami, których pozycja

przynosi im osobiste korzyści. W niczym nie przypominają przymilnych manipulantów.

Kobiety często opychają swoich mężów do działania, ponieważ chcą, żeby mieli

ważne stanowiska i wysokie zarobki. Ale przypuszczalna korzyść, czyli materialne
zabezpieczenie i beztroskie życie to strzał do własnej bramki, kobiety bowiem uzależniają
się od mężczyzn, a w rezultacie nie potrafią już same zadbać o siebie.

Utrzymanie władzy to niekończąca się walka?

Kobiety uważają, że utrzymanie władzy wymaga wysiłku i zabiegów. Tymczasem jest
wręcz odwrotnie: skutecznie sprawowana władza sama się wzmacnia.

Kobiety, które zdobyły się na przezwyciężenie tabu związanego z władzą i

wykorzystują ją z wyczuciem, szybko dochodzą do wniosku, że jeśli już się władzę
posiada, można ją łatwo powiększyć.

Jeśli szefowa wyznacza podwładnym jasno określone zadania, kontroluje ich

wykonanie i zostawia swoim ludziom swobodę, nie tolerując przy tym marnotrawstwa
czasu, to jest to rządzenie sensowne. Jeśli przy tym popiera dokształcanie się, potrafi
wywalczyć podwyżki i rekompensatę za pracę po godzinach, ale też dzieli się
odpowiedzialnością i atrakcyjnymi zadaniami, pracownicy będą ją wspierać. W ten sposób
udowodni swoje umiejętności kierownicze. Osiągnięcia będą przypisywane wyłącznie jej
zdolnościom, dostanie więc następne ambitne zadania. W ten sposób nakręca się spirala
sukcesu.

Grzeczne dziewczynki nie rywalizują

Delegowanie zadań sprawia kobietom szczególną trudność. Obawiają się, że same
przestaną być potrzebne. Zaczyna się to od zajęć nielubianych, do których nie chcą
zmuszać innych, a kończy na ważnych, których nie oddają z lęku przed konkurencją. Lęk
ten sprawia, że podwładni otrzymują tylko mało ważne zadania. W skrajnych

przypadkach szefowe same wykonują prace rutynowe, by udowodnić, że są niezbędne i
nie dopuścić do konkurencji. W ten sposób tracą energię, którą powinny kierować na
zadania służące karierze, rozmieniają się na drobne i odbierają motywację
współpracownikom. Nie pozwalając, by wychowała się przy nich potencjalna następczyni,
same sobie szkodzą. Kiedy bowiem pojawiają się możliwości awansu, nie będzie miał kto
przejąć ich dotychczasowych obowiązków. A bez kompetentnego następcy własny awans
będzie mniej prawdopodobny.

Odwrotną stronę władzy kobieta odkrywa wtedy, gdy zaczyna mieć wrażenie, że

sama haruje 24 godziny na dobę, a inni tylko na tym korzystają. Czuje się jak służąca
wyższej kategorii. Nikomu nie może powierzyć pracy z zaufaniem i czystym sumieniem.
Zaczynają męczyć ją wymagania, jakie stawia się „osobie na stanowisku”. Wtedy wkrada
się chęć, by rozejrzeć się za księciem z bajki, który na rękach przeniesie ją przez
zawodowe życie. Księciem, który delikatnie przychyli drobinę kariery.

Tylko niektóre kobiety zauważają, że wzięły na siebie za dużo obowiązków.

Pułapka: „najlepiej sama wszystko zrobię, wtedy nikt mnie nie oszuka”, zmusza kobiety
do pracy na okrągło, do upadłego. Takie postępowanie nie ma nic wspólnego z prawdziwą
władzą ani wykorzystaniem szans, jakie ona daje.

Tytuły nie mają znaczenia?

Wiele kobiet nie przywiązuje wagi do własnego nazwiska. Wychodząc za mąż, ochoczo z
niego rezygnują, nawet gdy mogą zachować je obok nazwiska męża. Niektóre rezygnują
jednocześnie z własnej tożsamości. Cytują wyłącznie własnego męża, chowają się za jego
poglądami, zawodem, majątkiem. Taka kobieta nie chce być kimś, to już tylko „żona pana
Iksa”.

Nawet kobiety, które pokonały tą przeszkodę i zdobyły jakieś kwalifikacje, często

powołują się na poglądy partnerów. Własne tytuły są dla nich nieważne, a dokonania
zawodowe mało interesujące. O ich dyskontowaniu nawet nie myślą. Świadomie
rezygnują z tytułu przed nazwiskiem na wizytówce czy na drzwiach biura. Obrażą się
wprawdzie, jeśli zostaną wzięte za maszynistkę, ale tytułu i tak nie zaczną używać. Chcą
robić wrażenie tym, co potrafią, a nie „etykietkami”. Owszem, pragną być doceniane, ale
specjalnie zwracać na siebie uwagę? – o, co to, to nie!

Sybilla ma dwa doktoraty i dźwięczne nazwisko: doktor praw i doktor nauk

przyrodniczych Sybilla Maria baronowa von Luderitz-Schmitten. Na tabliczce w biurze
tylko: S. Schmitten. Nawet imię brzmiało w jej odczuciu zbyt anachronicznie i
pretensjonalnie.

A przecież tytuły pełnią ważną funkcję: określają osobę jako tę, która udowodniła

konkretne kwalifikacje naukowe. Dla kobiet tytuły są szczególnie ważne, ponieważ często
powątpiewa się w ich kompetencje. Nawet jeśli dostają takie same zadania jak mężczyźni,
nie dostają takich samych tytułów. Dotyczy to zwłaszcza tytułów obowiązujących tylko
wewnątrz danej firmy. Jeżeli kobiecie zdarzy się zająć wyższe stanowisko, uchodzi to za
sytuację przejściową. Zwykle godzi się ona z tym, że nie nadano jej odpowiedniego tytułu.

Tytuły kojarzą się kobietom równie źle jak władza. Kobiety są skłonne skromnie z

nich rezygnować, nie dążą do nich, ani się ich nie domagają. Twierdzą, że ich nie
potrzebują. Rezygnują tym samym ze skutecznego narzędzia otwierającego wiele drzwi, z
klucza do władzy, wpływów i uznania. Tytuł jest świadectwem kompetencji. Osoba
utytułowana jest bardziej przekonująca. Mężczyźni posługują się tytułami bez żenady,
przedstawiają się: „inżynier odpowiedzialny za produkt”, „szef dystrybucji” albo
„kierownictwo firmy”. Kobieta, do której ktoś zwróci się, używając jej tytułu, powie:
„Bardzo proszę, tylko nie ‘pani doktor’”. Traci w ten sposób szansę podkreślenia swojej
przewagi, którą wyraża tytuł. Kobiety starają się wprawdzie zebrać jak najwięcej
świadectw i dyplomów, ale absolutnie nie chcą się nimi „szczycić”.

Bettina przedstawia się pewnemu gronu pracujących kobiet, od razu zaznaczając,

że nie skończyła studiów. Wszystkie mówią, że to przecież nie ma znaczenia. Ale jedna
podnosi się i wyznaje, że ona też nie ma tytułu naukowego. Wydaje się, że dla tych,
którzy tytułów nie posiadają, są one mimo wszystko ważne. Czyżby więc unikanie tytułów
było czymś w rodzaju snobizmu?

Niektóre utytułowane panie nie wymieniają swoich tytułów, zwłaszcza w

obecności zawodowych partnerów bez dyplomów, żeby oszczędzić kolegom „tej
przykrości”.

Uczestniczki seminariów dla kierowniczek sekretariatów i asystentek dyrektorów

często kierują zespołami pięcioosobowymi lub nawet większymi. Panie te nie
przedstawiają się jednak jako kierowniczki działów czy kierowniczki projektów, jakby to
bez wątpienia zrobili na ich miejscu mężczyźni. Skromnie pozostają asystentkami
kierownictwa albo też pędzą żywot prawej ręki szefa. Zupełnie jakby nie były
samodzielnymi osobami, ale rzeczami, z których można wymontowywać części i dać je do
użytku innym. Mężczyzna–asystent jest kandydatem na następcę szefa. Kobieta–
asystentka jest czysto werbalnie dowartościowaną sekretarką. Jeśli będzie miała
szczęście, awansuje razem z szefem.

Ryzyka należy unikać?

Kobiety skłonne są utożsamiać władzę z ryzykiem. Nie byłoby w tym nic strasznego,
gdyby jednocześnie zauważały, że ten, kto podejmuje ryzyko, daje sobie szansę na
wygraną. W rozmowach z kobietami bardzo szybko wychodzi na jaw, że ryzyko jest dla
nich równoznaczne z groźbą porażki.

W biznesie ostrożność prawie zawsze karana jest niższymi zyskami lub wręcz

stratą. Każda firma ma na rynku jednego albo wielu konkurentów. A konkurencja nie śpi.
W takiej sytuacji dobre rezultaty może zapewnić jedynie odważna polityka. Sukcesy
odnoszą tylko ci, którzy nie boją się ryzyka. Niepewne decyzje, przeczekiwanie czy
taktyczne uniki prawie zawsze kończą się porażką. Ale kobiety nie odróżniają odwagi od
brawury czy lekkomyślności.

Widać to choćby po sposobie, w jaki lokują pieniądze. Z reguły wybierają

najbezpieczniejsze formy oszczędzania, nawet jeśli wiedzą, że zysk będzie minimalny.
Kierują się tylko bezpieczeństwem, nie myśląc o szansach na większy dochód. Ponieważ
w dodatku uważają, że nie znają się dostatecznie dobrze na interesach, wybierają na ogół
zwykłe formy lokaty, jakie proponuje ich macierzysty bank. Niechęć kobiet do ryzyka
widać prawie we wszystkich dziedzinach życia. Ze strachu przed ryzykownym krokiem
kobiety chodzą raczej bezpiecznymi drogami. Może odważą się zmienić miejsce, w którym
spędzają urlop, ale pracodawcy nie zdradzą. Rzadziej zmieniają firmę niż życiowego
partnera, nawet jeśli kusi je możliwość lepszej pracy. Tak postępują nawet kobiety na
kierowniczych stanowiskach.

Doradcy do spraw zatrudnienia podkreślają, jak ważne dla rozwoju zawodowego

jest sprawdzenie się przy różnych zadaniach. Zmiany co trzy do dziesięciu lat są wręcz
niezbędne, by zdobyć pozycję menedżera. Ale kobiety się ociągają. „Grzeczne
dziewczynki” ciągle łudzą się, że wierność zostanie doceniona.

Władza pozbawia przyjaciół?

Lęk, że wpływy i władza powoli eliminują prawdziwych przyjaciół, jest zakorzeniony
bardzo głęboko.

Regina i Petra są przyjaciółkami, mimo że Regina jest szefową Petry. Traf chciał,

że w czasie, gdy Petra była na wakacjach, zachorowały dwie koleżanki z działu. Regina
czuła się okropnie. To właśnie ona powinna zadzwonić do Petry i poprosić, żeby przerwała
urlop. A przecież zaledwie tydzień temu Petra z entuzjazmem opowiadała jej, jakie ma
wspaniałe plany na wakacje z synem.

Regina wiedziała, że jeśli to zrobi, ich stosunki nie będą już takie jak dawniej. A

tego nie chciała. Wolała sama harować dniami i nocami, chociaż wiedziała, że bez Petry
nie da sobie rady. Postanowiła jednak na razie jej nie niepokoić. Rozumiała, że
przyjaciółce zależy na wakacjach z synem. I bała się, że straci przyjaźń, jeżeli wykorzysta
swoją nadrzędną pozycję. Już lepiej pracować do nocy, nawet w weekend.

Kiedy w końcu do niej dotarło, że nie zdąży przygotować umów na czas, było za

późno na ściąganie Petry. Regina zawaliła ważne terminy.

Czuła się okropnie: „Powinnam była to wiedzieć; nie nadaję się do takiej pracy”.

Lęk, że ktoś krzywo na nią spojrzy, zablokował możliwość racjonalnego działania.

Regina nie była w stanie tak kierować działem, by praca przebiegała bez zakłóceń.

Nie wywiązała się z obowiązków szefowej. Nie rozumiała, że to ona, jako przełożona,
powinna tak pokierować podwładnymi, żeby nie było komplikacji i opóźnień w pracy.
Tymczasem dla niej ważniejsza była niezmącona przyjaźń niż obowiązki zawodowe.

Zrozumienie dla potrzeb koleżanki niewątpliwie jest czymś szlachetnym, nie może

jednak stać się pułapką. Obowiązkiem Reginy było wezwać Petrę do pracy.

Kobiety niechętnie wymagają od innych tego, co same uważają za niemiłe.

Rozumieć drugiego człowieka znaczy dla nich nie przeszkadzać mu. Mobilizowanie innych
ludzi czy niezręczne sytuacje wymagające przeforsowania własnej woli sprawiają
kobietom dlatego tak wielką trudność, że już jako małe dziewczynki nauczyły się umilać
innym życie.

Regina jest typowym przypadkiem kobiety chroniącej innych przed tym, co niemiłe.

Nawet swojej sprzątaczce nie pozwala wykonywać bardzo nudnych robót.

Monika, kierowniczka działu, proponuje swoim pracownikom, żeby wybrali sobie

terminy urlopów, a sama bierze urlop wtedy, kiedy nikt inny nie chce. Pracuje do późnej
nocy, żeby jej podwładni mogli wyjść punktualnie, i bierze na siebie nieprzyjemnych
klientów. W przerwie obiadowej odbiera telefony. Robi to wszystko z troskliwości. Bardzo
jej zależy, by współpracownicy ją lubili.

To piękne, jeśli ludzie, którzy spędzają ze sobą większą część dnia, dobrze się

rozumieją. Ale w pracy liczy się, by dobrze ze sobą pracowali. I wcale nie muszą się przy
tym szczególnie lubić.

Oczywiście odrzucenie wszelkich serdecznych i przyjacielskich kontaktów w

miejscu pracy byłoby zupełnym nonsensem. Miła atmosfera jest ważna. Błędem jest
natomiast poświęcanie się i oczekiwanie, że inni nas za to pokochają.

Kobiety tylko wtedy mogą rządzić skutecznie, jeśli są mocno osadzone w

społecznych strukturach swojego zawodowego otoczenia. Muszą być częścią splotu
stosunków wewnątrz firmy.

Żeby móc sensownie wykorzystywać własną pozycję, potrzebne jest uznanie i

szacunek współpracowników. Niezbędna jest też pewna doza popularności, zdobytej
jednak nie rozkoszną przymilnością, ale opartej na wzajemnym szacunku, przestrzeganiu
zasad fair play i przytomnym dystansie.

Kobiety muszą budować osobiste kontakty i pielęgnować je, zapewniając sobie

uczestnictwo w przepływie informacji, a także poparcie z dołu i z góry. Notabene
jakiekolwiek półprywatne kontakty z pracownikami płci męskiej albo z przełożonymi
natychmiast wywołują lawinę plotek. W takiej sytuacji trzeba unikać niedomówień, nie
przemilczać prywatnych kontaktów, nie występować w podwójnej roli. Jeśli jesteś z kimś
na ty, to mów tak do niego również w biurze. Do flirtu czy kontaktów seksualnych
dopuszczaj tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy naprawdę tego chcesz. Pamiętaj, że w
sprawach zawodowych raczej ci nie pomogą. Jeśli, świadomie czy nie, robisz koledze
jakieś nadzieje, prawie zawsze obróci się to przeciwko tobie.

Problemy pojawiają się również między przyjaciółkami na różnych szczeblach

hierarchii w tej samej firmie. Przyjaźń absolutna: ”Zawsze będę ci pomagać, jesteś dla
mnie najważniejsza”, pęka wówczas jak bańka mydlana, niezależnie od najlepszych
intencji.

Większe szanse na przetrwanie ma zażyłość ograniczona do pewnej sfery życia,

np.: „Chętnie gram z tobą w tenisa. Liczę się z twoją opinią. Lubię się z tobą spotykać”.
Przestrzegam tylko przed fałszywą bliskością!

Kto się poniża, będzie wywyższony?

Nawet biblia uczy fałszywej skromności.

Kobiety bardzo często wyrażają obawę: „Jeżeli będę się wywyższać wobec moich

pracownic, nie będą mnie lubiły i zaczną źle pracować”.

Sybilla od kilku miesięcy kierowała piętnastoosobowym biurem. Wpadła na pomysł,

by organizować stałe spotkania swoich podwładnych w pobliskiej restauracji. Raz w
miesiącu rezerwowała boczną salkę i zamawiała coś smacznego. Jej pracownice miały
okazję, żeby o wszystkim pogadać.

Pomysł został przyjęty z zachwytem. Sybilla była dobrze odbierana przez zespół.

Wydawało jej się, że koleżanki ją akceptują i szanują, a miała nadzieję, że zdobędzie
również ich zaufanie i lojalność. Wierzyła, że niedługo stanie się jedną z nich.

Wszystkie chętnie przychodziły na spotkania, co niezmiernie cieszyło Sybillę.

Jednak któregoś wieczoru, gdy przekroczyła próg restauracji, ożywione głosy przy stoliku
nagle umilkły. Nastrój jakby prysł, zapanowało kłopotliwe milczenie. Sybilla poczuła się
nieswojo. „Tylko nie przeszkadzajcie sobie!”, rzuciła dziarsko i z uśmiechem, ale już było
po wszystkim. Sybilli zrobiło się przykro. Czyżby jej obecność dziewczynom
przeszkadzała? W końcu to przecież ona wymyśliła te imprezy i właściwie była
przekonana, że pracownice ją lubią.

Sybilla poczuła się odrzucona, a nawet wręcz oszukana. Pomyślała, że te kobiety

zdolne byłyby ją nabierać. Uśmiechały się uprzejmie, ale w rzeczywistości wcale jej nie
akceptowały. Sybilla miała nadzieję, że zdoła być jednocześnie przełożoną i przyjaciółką.
Teraz ją bolało, że jej współpracownice najwyraźniej potraktowały ją jak kontrolerkę.
Tymczasem ona sama czuła się ich zaufaną, buforem między dołem a górą, obronną
tarczą. Chciała być równą wśród równych.

To życzenie jest zrozumiałe. Przynależność daje poczucie bezpieczeństwa i

swojskości. Ale ktoś, kto chce należeć do jakiejś grupy, kto chce być równym wśród
równych, nie może być jednocześnie zwierzchnikiem. Niezależnie od autentyczności
siostrzanych uczuć i mimo najszczerszych chęci Sybilla wciąż była kimś z góry,
kontrolerką. Do jej obowiązków należało m.in. zwalnianie z pracy ludzi, którzy nie
sprawdzili się na swoim stanowisku. Sybilla może być wyrozumiałą i szanowaną
przełożoną, ale przyjaciółką swoich pracownic być nie może. Przyjaciółek powinna szukać
wśród podobnych sobie. I nie ma to nic wspólnego z zarozumialstwem. To konieczność
narzucona przez sytuację. Jako przełożona nie może jednocześnie należeć do grupy
podwładnych , nawet jeśli sobie tego życzy. Stanowisko stawia ją o szczebel wyżej od
reszty. Pomysł spotkań w restauracji jest dobry, ale Sybilla nie może w nich uczestniczyć,
jeśli zespół ma się tam dobrze czuć. Mogłaby tam wpadać, ale tylko na chwilę, i musi
postępować z dużym wyczuciem. Fałszywa zażyłość jest w takiej sytuacji bardziej
szkodliwa niż nadmierny dystans.

Z życia wiemy, że gdy kobieta lub mężczyzna wyróżnia się w swojej

dotychczasowej grupie, czy to przez wykształcenie, czy działalność zawodową,
macierzyństwo, biedę czy bogactwo, wkrótce traci kontakt ze „starymi przyjaciółmi”.
Dotyczy to wszystkich, z nielicznymi wyjątkami. Ludzie czują się dobrze i swojsko w
towarzystwie osób, z którymi mają jak najwięcej wspólnego.

Czy kobieta-szef musi służyć innym?

Karin prowadziła duże przedsiębiorstwo handlując akcesoriami samochodowymi. Po
ukończeniu studiów na wydziale budowy maszyn przejęła firmę po ojcu. Przedsiębiorstwo
należało do rodziny od trzech pokoleń i starsi pracownicy znali Karin od dziecka. Karin
dobrze się czuła w swojej firmie. Już wcześniej przychodziła tam pomagać i świetnie
znała załogę. Znane jej były nie tylko ambicje zawodowe, ale też prywatne problemy,
troski i radości pawie wszystkich pracowników. Było dla niej oczywiste, że taka sytuacja
zobowiązuje i aż do przesady przejmowała się kłopotami personelu.

Jej osobista asystentka pracowała od piętnastu lat jako sekretarka dyrekcji.

Wszyscy wiedzieli, że sama utrzymuje rodzinę – dwoje dorastających dzieci i męża
alkoholika, praktycznie niepracującego. Sytuacja była tak dramatyczna, że Karin
poświęcała dużo czasu na rozmowy z asystentką, pomagała jej słowem i czynem. Dawała
zaliczki, wieczorem telefonowała do domu. Pomagała też, kiedy trzeba było zawieść męża
do szpitala albo pojawiły się kłopoty z dziećmi.

Karin uważała, że jest zobowiązana do pomocy. Los tej kobiety zależał od niej, a

władza to przecież nie tylko przywileje. Świadomość, że tak wiele osób jest od niej
zależnych, wcale nie sprawiała jej przyjemności. Starała się jednak pokazać, że dba o
swoich ludzi.

Asystentka nie była jedyną osobą, której Karin pomagała. Dla innej

współpracownicy – samotnej matki znalazła opiekunkę do dziecka, ojcu jeszcze innej

załatwiła miejsce w domu opieki. Oczywiście zgodziła się, by dwaj sprzedawcy wychodzili
codziennie o kwadrans wcześniej, bo przygotowywali się do zaocznej matury.

Ale ta matczyna wielkoduszność miała swoją drugą stronę: Karin tyrała do później

nocy. Musiała zatrudnić dodatkową osobę do odbierania popołudniowych telefonów.
Rozumiała, że ludzie chcą iść do domu o szesnastej, jednak klienci oczekiwali, że
przynajmniej przez telefon będą mogli załatwić swoje sprawy do osiemnastej. Na pewno
byłoby najlepiej zatrudnić kogoś do sprzedaży po południu. Niestety, Karin nie mogła
sobie pozwolić na dodatkowe wydatki, a prosić stałych pracowników, żeby zostawali
dłużej, nie miała śmiałości. W okresie urlopowym firma o mało nie upadła, bo Karin
udzieliła urlopu zbyt wielu osobom na raz.

Zawsze była pełna zrozumienia dla innych. Rzadko udawało jej się na pierwszym

miejscu postawić własny interes lub interes firmy. Sprawy osobiste pracowników miały
pierwszeństwo, a inni ludzie byli ważniejsi od niej samej. Taka postawa łączyła się u
Karin z lękiem przed nadużyciem władzy. Już dziadek ukuł dewizę firmy: „Kto ma władzę,
ma też odpowiedzialność”. Do Karin jednak nie docierało słówko „też” i myślała, że chodzi
wyłącznie o odpowiedzialność. Stała się ofiarą własnej ideologii. Zupełnie straciła z oczu
interes własny i firmy. Po czterech latach matkowania pracownikom musiała sprzedać
firmę.

Strategie

Odkryj własną wartość

Wyrobić sobie poczucie własnej wartości – to dla kobiet prawdziwa trudność. Nawet gdy
zdają sobie sprawę, że coś potrafią w tej czy innej dziedzinie, nie są w stanie dostrzec w
tym swojej własnej zasługi. Proponuję kilka sposobów na pokonanie tej trudności:

Porozmawiaj z ludźmi, którzy są ci przychylni.
Zapytaj, co w tobie szczególnie cenią,
prywatnie i w życiu zawodowym.
Wynotuj ważne negocjacje i decyzje, które
podjęłaś na własną odpowiedzialność.
Jeśli udało ci się przekonać kogoś do swojego
pomysłu, zastanów się, jak to osiągnęłaś.
Podkreślaj swoje umiejętności, pokazuj, co
potrafisz.

Jeśli jesteś samotna, albo nosisz się z zamiarem rozstania z partnerem, a wydaje ci

się, że źle gospodarujesz pieniędzmi, zastosuj się dodatkowo do takiej rady:

Podlicz dokładnie swoje dochody i wydatki.
Zrób plan finansowy. W ten sposób lepiej
zagospodarujesz swoje pieniądze.

Kobiety uważają, że potrzebują mężczyzny jako gwaranta swojego

bezpieczeństwa ekonomicznego, jako potwierdzenia kobiecej atrakcyjności, żeby je
traktowano poważnie, żeby inne kobiety nie zwalczały ich jako rywalek lub by nie
przyklejono im etykietki starej panny.

Z takich powodów kobiety pozostają w związkach, których już właściwie wcale nie

chcą. Zastanawiają się, jak zatrzymać męża, zamiast myśleć, jak by sobie poradziły z
problemami, które mogłyby się pojawić, gdyby były bezmężne.

Koniecznie trzeba uświadomić sobie motywacje prowadzące do takiego czy innego

wyboru i znaleźć rozwiązania, które odnoszą się wprost do tych motywów.

Jeśli kobieta boi się uchodzić za starą pannę, powinna zadać sobie pytanie, co jej

naprawdę przeszkadza w takim wizerunku, i nauczyć się postępować w sposób, który
temu wyobrażeniu przeczy.

Szanuj swoje dokonania

To podstawa, żeby zrzucić z siebie łachmany Kopciuszka.
Przy odrobinie samowiedzy musi ci się udać.

Przynajmniej dwa razy w tygodniu notuj wszystko,
czego dokonałaś. Podkreśl to, co ci się szczególnie
udało.
Pamiętaj, żeby swoje osiągnięcia przedstawić w jak
najlepszym świetle: Mój pomysł na przebudowę dachu
jest nadzwyczajny! Potrafię wygłosić naprawdę
ciekawy i klarowny referat! Umiem przyjemnie
urządzić mieszkanie! Potrafię przekazać swoim
uczniom wiedzę wymaganą na egzaminie! Umiem
przekonywać innych i przeciągać ich na swoją stronę!
Naprawdę dobrze śpiewam!

Jeśli chcesz, możesz posunąć się o krok dalej i napisać pean na swoją cześć.

Wyobraź sobie przy tym, że musisz kogoś przekonać o swoich umiejętnościach, na
przykład żeby otrzymać wymarzoną posadę. Z początku trudno jest docenić własne
osiągnięcia. Kobietom wpojono, że skromność jest ich ozdobą. Wprawdzie twierdzenie to
dotyczy również mężczyzn, ale jakoś nie widać, żeby się tym specjalnie przejmowali.
Kobietom wydaje się, że się przechwalają, zadzierają nosa i wynoszą nad innych nawet
wtedy, gdy obiektywnie opisują swoje osiągnięcia. Muszą nauczyć się realistycznie
oceniać własne zasługi.

Pamiętaj o swoich potrzebach

Jednym ze sposobów unikania myślowych pułapek jest podążanie za własnymi
potrzebami.

Wyobraź sobie, że jesteś całkowicie niezależna i możesz dowolnie planować swój

czas. Co najchętniej zrobiłabyś w takiej sytuacji? Być może takie gdybanie wydaje ci się
absurdalne, bo nie żyjesz samotnie i musisz chodzić do pracy, przez co wszystko wygląda
zupełnie inaczej. A jednak spróbuj wyobrazić sobie, co byś robiła w takiej sytuacji.
Wymyśl kilka możliwości, z detalami. Dopiero kiedy będziesz dokładnie wiedziała, czego
chcesz, zastanów się, czy chcesz to robić z kimś, a jeśli tak, to z kim.

Następnie opowiedz tej osobie lub osobom, co sobie wymyśliłaś i zorientuj się, czy

ludzie, na których ci zależy, chcą ci towarzyszyć.

Zastanów się, jak ważny jest dla ciebie twój cel. Zadaj sobie pytanie: Czy gotowa

jestem pójść tą drogą sama? Co mogłoby mnie skłonić do kompromisu? Czego mógłby
dotyczyć ten kompromis? Gdzie leży granica nie do przekroczenia? Do czego potrzebni mi
są inni ludzie? Co oni mają z tego, że mnie wspierają albo powstrzymują?

Przekazuj obowiązki

Zwykle skłonni jesteśmy wyręczać innych w pracach, które nie sprawiają nam trudności.
Pozornie bez sensu jest patrzeć, jak ktoś się męczy z czymś, co my sami załatwilibyśmy
od ręki. Ale w dłuższej perspektywie korzyści są niemałe. I to nie tylko w dziedzinie
zawodowej.

Karin zapłaciła znajomej za przepisanie pracy magisterskiej. W ten sposób zyskała

czas na przygotowanie się do ustnego egzaminu. Jednocześnie zarobiła na pewnej
krótkoterminowej pracy więcej, niż ją kosztowało przepisywanie.

Ingeborg umówiła się z inną matką z sąsiedztwa i odbierają dzieci z przedszkola

na zmianę, co drugi tydzień. Teraz co drugi tydzień dłużej zostaje w biurze. Mogła zmienić
pół etatu na trzy czwarte. Dla niej, jako samotnej matki, to ogromna korzyść.

Sylwia jest niezależnym doradcą podatkowym. Zatrudniła asystentkę, chociaż po

pół roku samodzielnej działalności nie zarabia dużo. Ale asystentka wykonuje wszelkie
uciążliwe i czasochłonne prace, a Sylwia może się skoncentrować na sprawach

merytorycznych: studiowaniu przepisów, przygotowywaniu dokumentów, spotkaniach z
klientami.

Zasada ta dotyczy również kobiet zatrudnionych na etacie. Dla nich uwolnienie się

od czasochłonnej rutyny jest chyba jeszcze ważniejsze. Pilność nigdzie nie jest naprawdę
nagradzana, liczy się pomysłowość. Pochwały zbiera się za nowe pomysły, sprytne
ulepszenia, dobre propozycje. Wymyślanie zaś i analizowanie wymaga wolnego czasu,
inaczej się nie da. Ten czas na sprawy istotne zyskać można tylko w jeden sposób –
zlecając pracę innym.

Monika kieruje działem personalnym w dużej firmie wysyłkowej. Sama chodzi do

archiwum po akta, tłumacząc się, z pozoru logicznie, tym, że znajduje potrzebne
dokumenty szybciej niż jej sekretarka. Odbywała praktyki w tej firmie i naprawdę
świetnie się w niej orientuje. W dodatku tym szybciej skończy pracę, im szybciej
zgromadzi dokumenty. Byłoby z jej strony arogancją, gdyby wysyłała sekretarkę na
poszukiwania, podczas gdy sama wie, gdzie leżą akta.

Kobiety mają opory przed zlecaniem zadań swoim podwładnym. Często z obawy,

że same staną się niepotrzebne, zwłaszcza jeśli zadanie jest poważne. Ślęczą nad każdym
szczegółem, byle tylko nie wyrósł im u boku rywal. Tymczasem, jak już wiemy, jest to
tylko sposób na odroczenie awansu.

Oto kilka sugestii jak przygotować się do delegowania zadań. Wynotuj pięć

ważnych dla ciebie spraw, które powinnaś załatwić już dawno, np. przeczytać fachową
książkę lub artykuł, zapisać się na kurs komputerowy, skończyć pisanie referatu. Któregoś
dnia zarejestruj wszystkie czynności, które zazwyczaj wykonujesz sama, a które ktoś
mógłby od ciebie przejąć. Wynotuj nazwiska osób, które nadają się do poszczególnych
prac i przydziel im zadania – na razie tylko na papierze.

W dniu w którym będziesz w dobrym nastroju, poproś kogoś ze swojej listy, by

wykonał jedno z zadań. Zwróć uwagę, jakie myśli-przeszkody przychodzą ci do głowy.
Podaję przykłady myślowych pułapek, na jakie możesz trafić:

Żeby się tylko udało! Przecież on/ona nie ma żadnego doświadczenia w
takich sprawach.
Powinnam to zrobić sama. Szybciej by poszło.
On/ona na pewno pomyśli, że się panoszę.
Na pewno powie, że się wywyższam, skoro nie załatwiam tego sama.
Skoro inni pracują za mnie, to nie powinnam się dziwić, jeśli za chwilę
przestanę być potrzebna.
To lepiej zrobię sama, przynajmniej będzie zrobione porządnie.
Tego nie mogę wymagać od nikogo, to praca jest zbyt...
Jeżeli położę to jemu/jej na biurku, uzna to za bezczelność.

Takie myśli powodują, że kobiety nie zmierzają do celu bezpośrednio, prostą drogą.

Można te pułapki ominąć, nazywając je po imieniu i unieszkodliwiając. W treningu
mentalnym nazywa się je myśleniem negatywnym. Można je zmienić za pomocą haseł
pozytywnych. To całkiem proste: za każdym razem, kiedy natkniesz się na myślową
pułapkę, przypomnij sobie te pozytywne myśli:

Nawet jeśli moi pracownicy zabierają się do jakiegoś zadania inaczej, niż ja
bym to zrobiła, patrzę na to spokojnie.
Zaoszczędzony czas poświęcam na swoje sprawy.
Dobrze go wykorzystam, robiąc coś, co wymaga ode mnie pełnej
koncentracji.
Kwaśne miny podwładnych nie przeszkadzają mi obstawać przy decyzjach,
dzięki którym lepiej wykorzystuję własne siły.
Moi pracownicy nie muszą mnie kochać.

Nie wolno doprowadzać się do stanu całkowitego wyczerpania, trzeba umieć

powiedzieć „dość”. Kobiety, które starają się o interesującą pracę z widokami na karierę,
muszą pamiętać, że i ich doba ma tylko 24 godziny. Szybko się przekonają, że one
również dysponują ograniczonym zasobem energii. Przejmując jakieś zadanie, trzeba
oddać inne. Oczywiście w pierwszej kolejności to najmniej przyjemne, którego się
najchętniej pozbędziemy. Może w pierwszym odruchu chciałoby się oddać jakąś
przyjemną pracę, ale – jak już się domyślamy – to byłaby pułapka.

Jeśli zaakceptujemy delegowanie niemiłych zadań, będzie nam dużo łatwiej.
W tym celu przygotuj listę twoich obowiązków i uporządkuj je od:
najchętniej od razu się ich pozbędę ( nie rozwijają mnie zawodowo, są
jałowe, nudne ), aż po: koniecznie chcę to zrobić sama ( daje widoki na
sukces, sprawia mi przyjemność ).
Zrób listę umiejętności, potrzebnych do wykonania zadań, od których
chcesz się uwolnić. Przyporządkuj im osoby, które takie umiejętności
posiadają i mogą dobrze te zadania wykonać.

Sporządzając obie listy, wsłuchuj się w siebie. Jakie wątpliwości cię ogarniają?

Zastanów się chwilę nad każdym zastrzeżeniem. Wyciągnij na światło dzienne swoje
wewnętrzne przeszkody.

Naucz się mówić NIE

Umiejętność mówienia „nie” w sposób świadomy i bez lęku to pierwszy krok od grzecznej
dziewczynki do niegrzecznej. To zdolność do zdolność do odrzucenia nawet zrozumiałych
roszczeń bez skrupułów, wyrzutów sumienia i zepsutego humoru przez resztę dnia. „Nie”
trzeba umieć powiedzieć nawet najlepszej przyjaciółce, w przeciwnym razie przemiana
będzie czysto powierzchowna.

Po tygodniu ciężkiej pracy Ewa nie mogła się doczekać niedzielnego lenistwa.

Akurat wtedy zadzwoniła Sigi z prośbą o opiekę nad jej czteroletnimi bliźniakami.
Wyglądało na to, że ma ważne powody, by o to prosić: jej wieloletni towarzysz życia i
ojciec dzieci postanowił się z nią rozstać. Sigi chciała ratować związek, odbywając jeszcze
jedną, ostatnią poważną rozmowę z przyjacielem, który miał już w kieszeni bilet na
samolot i za kilka godzin wybierał się na lotnisko, by zniknąć na całe pół roku. Ewa
naprawdę potrafiła zrozumieć, że Sigi na kilka godzin chce uwolnić się od dzieci, a mimo
to po raz pierwszy odmówiła dramatycznej prośbie przyjaciółki. Nie chciała marnować
swojego wolnego czasu, którego miała tak niewiele, na kolejną akcję pozbawioną szans
powodzenia.

Sigi osłupiała. Takiej reakcji się nie spodziewała. „Zostawiasz mnie w takiej

chwili!” – rzuciła w słuchwakę. „A ty chcesz mnie znów zaprząc do swoich bezsensownych
akcji” – odgryzła się Ewa. Przypomniała sobie niekończące sie rozmowy tych dwojga i
ogarnęła ją złość. Sigi zaczęła jęczeć w słuchawkę, co zresztą zdarzało jej się dość często.
Ewa wiedziała, że zaraz będzie płacz. „Nie zajmę się twoimi dziećmi!” – powiedziała
szybko. Sigi odłożyła słuchawkę.

Przez kilka minut Ewa walczyła ze sobą, czy mimo wszystko się nie zgodzić. Ale nie

ugięła się, bo po pierwsze wiedziała, że rozmowy tych dwojga od dawna już do niczego
nie prowadzą, po drugie czuła, jak bardzo ona sama potrzebuje spokoju, po trzecie
przypomniała sobie, jak wiele razy pomagała Sigi, która nigdy się nie odwzajemniła. W
końcu Ewie udało się zwalczyć wyrzuty sumienia wobec przyjaciółki i spokojnie
wysłuchała koncertu fortepianowego.

Tak się mówi NIE:
Przyznaj się sama przed sobą, że chcesz mówić „nie”.
Dokładnie wyobraź sobie sytuację i osobę, której
powiesz „nie”.
Uświadom sobie wszystkie sposoby, jakimi ta osoba
będzie chciała twojemu „nie” przeszkodzić: spojrzenia,
gesty, próby wywołania współczucia, prośby o
zrozumienie itd.
Przygotuj formułę, za pomocą której będziesz się
bronić przed tymi naciskami: „Choćby rzucała wściekłe
spojrzenia, zachowam spokój i będę zdecydowana!”,
„Nawet jeśli będzie mi jej żal, nie zgodzę się”.
Poczuj, że wytrwasz przy swoim „nie”.
Ciesz się tym, co będziesz mogła robić, dzięki temu, że
nie uległaś.

Tylko ktoś pewny swojego „nie”, może przekonać o tym innych.

Jeśli ktoś myśli, że nie ma prawa do „nie”, albo wmówi sobie, że nie jest w stanie

go przeforsować, nigdy nie zdoła tego zrobić!

Samospełniająca się przepowiednia

Samospełniającą się przepowiednią nazwano pewien mechanizm psychologiczny,
powodujący spełnianie się „przeznaczenia”.

Nawet jeżeli rozum mówi ci, że będąc kobietą, jesteś równie dobra jak mężczyzna,

to w jakiś zakamarkach duszy czają się wątpliwości. „A może jednak niezupełnie?”
Wydaje ci się, że musisz się zadowolić wróblem w garści. Nie dotarło do ciebie, że i ty
mogłabyś wdrapać się na dach i złapać kanarka. Masz do pokonania dwie przeszkody: lęk
przed chodzeniem po dachu, który odczuwa przecież każdy człowiek, i lęk przed
wypuszczeniem z garści wróbla. Nagroda jaka cię czeka: przyjemność wspinania się i
schwytania kanarka. Pytanie, które odbiera nam radość życia: „Ale co będzie, jeśli nie
złapię kanarka albo spadnę?”. Równie dobrze mogłabyś jednak zapytać: „A co się stanie,
jeśli chodzenie po dachu będzie wielką frajdą i złapię kanarka?”.

Grzeczne kobiety najwyraźniej wolą trzymać się swojego: „ja nie umiem” niż

mierzyć siły na zamiary, przekraczać własne granice, a potem cieszyć się sukcesem.

Jeśli ktoś ma negatywny obraz siebie, to jest to również przepowiednia, bo będzie

starał się ten obraz potwierdzić.

Kobiety, nauczone doświadczeniem, mają przeważnie skromne oczekiwania co do

własnej przyszłości, własnych możliwości i sukcesów. Bezcelowe jest jednak biadolenie
nad trudnym dzieciństwem czy rozpamiętywanie straconych szans. Lepiej uświadomić
sobie własne negatywne skrypty życiowe i spróbować je zastąpić pozytywnymi
wyobrażeniami. Siłę wyobrażeń pokazuje następujący eksperyment:

Trzymasz w dłoni sznurek z niewielkim ciężarkiem. Masz nie poruszać ręką i

wyobrazić sobie określony ruch ciężarka. Po jakimś czasie ciężarek zaczyna poruszać się
w sposób, jaki sobie wyobraziłaś.

Inne eksperymenty pokazałyby, że sportowcy dzięki pozytywnemu nastawieniu

osiągają lepsze wyniki, a uczniowie, do których nauczyciele są dobrze nastawieni, robią
większe postępy w nauce.

Wiara zatem nie tylko przenosi góry, lecz ma również wpływ na nasze dokonania i

samopoczucie.

Petra zdaje sobie sprawę, że jej oczekiwania wpływają na zachowanie innych ludzi.

Wierzy, że nowy kolega jest dobrym człowiekiem i takim właśnie się okazuje. Samo
podejście do człowieka, sposób traktowania, może sprawić, że zachowa się miło i
przyzwoicie.

Student, który zakłada, że profesor chce go oblać na egzaminie, prawdopodobnie

tak się zachowa, że egzaminator będzie źle do niego nastawiony.

Samo nastawienie wobec drugiej osoby oczywiście nie wystarczy, żeby uczynić z

niej dobrego czy złego człowieka, ale ma wpływ na to, którą ze swoich twarzy pokaże w
danym momencie.

Jeśli wydaje ci się, że wstałaś lewą nogą, to sięgniesz do szafy po ubranie, które

zawsze masz na sobie, gdy jesteś w złym humorze, zrobisz krzywą minę, ucieknie ci
autobus i przyjdziesz do pracy zdenerwowana. A na dokładkę szef na pewno będzie
zrzędził, że się spóźniłaś.

Takie sytuacje zna każdy i każdy musi sobie z nimi jakoś radzić. Samospełniająca

się przepowiednia działa jednak również tam, gdzie jej wcale nie widać. Sięga po nasze
najskrytsze pragnienia. Czasem trudno się zorientować, w którym momencie samemu
kieruje się swoim losem, a kiedy życiem kierują nieświadome oczekiwania.

Ludzie często są przekonani, że coś wydarzyło się zupełnie bez ich udziału lub

obawiają się, że nie mają żadnego wpływu na to, co się dzieje, gdy tymczasem mamy do
czynienia z samospełniającą się przepowiednią.

Trudno ocenić, czy dane zachowanie lub też finał jakiegoś zdarzenia jest

rezultatem samospełniającej się przepowiedni. Nigdy nie ma stuprocentowej pewności,
jak by się rozwinęła sytuacja z jej udziałem, a jak bez. Dobrze jest jednak w różnych
sytuacjach uświadamiać sobie, czego tak naprawdę oczekujemy, i próbować rozszyfrować

nasze wewnętrzne automatyczne przekazy. Własne oczekiwania warto uświadomić sobie
także po nastąpieniu zdarzenia. W ten sposób rozwijamy zdolność wglądu w siebie.

Mechanizm samospełniającej się przepowiedni działa na niekorzyść kobiet tam,

gdzie trzeba się wykazać sprawnością umysłową, kobiety bowiem skłonne są uważać
siebie za głupie. Z góry zakładają porażkę.

Jeśli ktoś uważa się za przeciętniaka albo wręcz głupca, niewielkie będzie jego

zainteresowanie rozwiązaniem problemu, który wymaga mądrości. Taki ktoś nie poświęci
tej sprawie zbyt dużo uwagi i prawdopodobnie nie osiągnie dobrych rezultatów. Kobieta,
która uważa siebie za osobę kompetentną, będzie panować nad konkretną sytuacją,
ponieważ doświadczenie nauczyło ją, że może mieć wpływ na to, co się dzieje.

Sabina chciała dostać podwyżkę. Była przekonana, że na nią zasłużyła.

Przećwiczyła z kolegą przebieg rozmowy z szefem i zebrała wszystkie argumenty na
poparcie swojego przekonania. Była tak skuteczna, że szef oprócz podwyżki
zaproponował jej stanowisko kierowniczki działu.

Iris została powołana na rachmistrzynię spisową. Chciała zwolnić się z tej funkcji,

ponieważ była niezbędna w pracy i w domu. Uważała, że jako pracująca matka dwojga
dzieci ma prawo odmówić brania na siebie dodatkowych obowiązków. Przygotowując się
z pomocą partnera do rozmowy z szefem, utwierdziła się w swoim przekonaniu. Szef bez
wahania wystawił jej zaświadczenie o niezbędności w pracy, mimo że był społecznikiem i
nikogo więcej z udziału w spisie ludności nie zwolnił.

Sukcesy nie zawsze są tak ewidentne. Sabinie i Iris też zdarzają się sytuacje, w

których dochodzi do głosu wyuczona bezradność. Ale one rozumieją, że wyuczona
bezradność nie jest cechą niezmienną. To tylko bagaż dzieciństwa, który można odrzucić.
Jeśli coś się nie udaje, to nie znaczy, że tak musi być zawsze. W innym momencie, kiedy
będziemy w lepszej formie, podobna historia skończy się dobrze.

Tak jak pozytywne oczekiwanie może sprzyjać pomyślnemu rozwiązaniu, tak

negatywne oczekiwanie może spowodować fiasko. Wypowiadana w dobrzej wierze
przestroga: „Bądź ostrożna!” zawsze zawiera przesłanie: „Nie wierzę, że Ci się uda. Nie
znasz się na tym.”

Bajka o królu Rollo pokazuje, że warto się sprzeciwić takiemu przesłaniu:

Król Rollo chce wejść na drzewo. Zewsząd słyszy ostrzeżenia: „Spadniesz i się

potłuczesz”, „Pobrudzisz sobie ręce”, „Podrzesz ubranie”. Ale król Rollo jest uparciuchem i
chce wejść na sam czubek. Na koniec rzeczywiście spada i musi wysłuchiwać tych
wszystkich „A nie mówiłem?”. Ale Rollo dobrze się bawił! I jest jego nagroda za to, że
zignorował przestrogi czarnowidzów. To jego triumf: „Przecież powiedziałem, że wejdę
na sam czubek! I było fantastycznie!”.

Czy tego rodzaju przestrogi nie wydają ci się znajome?

„Uważaj, nie wpadnij do wody!”

„Na pewno dobrze przygotowałaś ten referat?”

„Tylko się nie zbłaźnij!”

„W twoim wieku uczyć się jeździć na nartach...?”

Wystarczy uświadomić sobie, jakie komunikaty odbierają dziewczynki niemal od

urodzenia i jakie się im podsuwa wzorce, by zrozumieć, jakie oczekiwania spełniają
dorosłe kobiety. W pułapkę samospełniających się przepowiedni wpadają nawet te, które
są świadome bagażu dzieciństwa. Również one sądzą, że ich możliwości zależą od
przypadku i od innych ludzi, a niepowodzenia są częścią ich (kobiecej) natury.

Koleżanka-niedowiarek, wieczna krytykantka czy szczerze zatroskana przyjaciółka

wsadzają kij w mrowisko, w którym roi się od negatywnych oczekiwań. Sieją zwątpienie
tylko dlatego, że ich „ofiara” w głębi duszy i tak miała wątpliwości. Ziarno destrukcji pada
na podatny grunt samospełniających się przepowiedni.

Renata, z zawodu architekt, chciała zostać głównym projektantem dużej

inwestycji budowlanej. Szef odkładał decyzję. Samo jego wahanie wystarczyło, by Renata
straciła pewność siebie. Wprawdzie dostała w końcu to zlecenie, ale dniami i nocami
zamęczała kolegów wątpliwościami i pytaniami, na które właściwie znała odpowiedź. Szef
był wściekły, krytykował jej metody pracy i na miejsce Renaty wyznaczył bardziej
samodzielnego architekta.

Czternastoletnia Vanessa jest fizycznie podobna do ciotki. O ciotce wiadomo, że z

rachunków zawsze była po prostu noga. Vanessa myśli, że i w tym musi być do niej

podobna. Wydaje jej się, że nie ma co się starać, i zamiast solidnie się uczyć, robi tylko to,
co uważa za konieczne. Sama sobie udowadnia, że jest kiepska z matematyki. Nikt nie
zauważył, że kiedy się przyłoży, przynosi całkiem dobre stopnie. Cała rodzina pracuje nad
tym, by nie podważyć samospełniającej się przepowiedni.

Samospełniające się przepowiednie przenikają się nawzajem i mącą niejedno

rodzinne szczęście. Schulz von Thun, specjalista od komunikacji, opisuje taką sekwencję
zdarzeń: żona zrzędzi, bo mąż co jakiś czas zamienia się w zamkniętego w sobie milczka.
Ponieważ żona zrzędzi, mąż zamyka się jeszcze bardziej. Po pewnym czasie mąż zamyka
się już na wszelki wypadek, żeby uciec przed spodziewanym zrzędzeniem. Ona z kolei
zrzędzi już zawczasu, bo spodziewa się rejterady. W ten sposób potwierdzają oczekiwania
obojga.

Zdarza się, że sami prowokujemy coś, czemu staramy się zapobiec. Tak jak w

przypadku nauczycielki, która wie, że uczniowie na ogół źle wymawiają pewne angielskie
słowo, i stara się temu zaradzić, demonstrując, jak nie należy wymawiać. I co się dzieje?
Uczniowie zapamiętują złą wymowę i przybywa tych, którzy mówią źle.

Z pozytywnymi skutkami takich circuli vitiosi mamy do czynienia w przypadku

optymistów, którym – przy ich pozytywnych oczekiwaniach – nawet niepowodzenia
wychodzą na dobre. Albo: nauczyciel wie, że rodzice ucznia mają wyższe wykształcenie, i
oczekuje dobrych wyników od ich dziecka. Dziecko odbiera pozytywne nastawienie
nauczyciela na lekcjach i jest aktywne, co przekłada się na dobrze oceny.

Podobnie wpływa na nas sposób, w jaki widzimy samych siebie – jako mądrych,

szczęściarzy, niedołęgi, ofiary czy np. szare myszki. A że swój ciągnie do swego, kontakty
społeczne wzmacniają nasz system oczekiwań, zdolność do odnoszenia sukcesów czy,
przeciwnie, naszego „pecha”.

Kobiety, które już jako małe dziewczynki uczono, że są mniej warte od innych,

tworzą wizerunek siebie odpowiadający temu, co zostało im wpojone.

Utrwalaniu ukształtowanego już wizerunku siebie sprzyja nasza wybiórcza pamięć.

Lepiej zapamiętujemy to, co jest potwierdzeniem naszych nastawień. To, co oczekiwane,
jest postrzegane szybciej i wyraźniej. To zaś, czego się nie spodziewaliśmy, szybciej
zapominamy.

Pan Muller jest biurowym zrzędą. Nie ma dnia, żeby nie gderał po przyjściu do

pracy – to się rzuca w oczy. A kiedy zdarzy mu się przyjść w dobrym humorze, nikt tego
nie zauważa. Widzimy to, co przyzwyczailiśmy się widzieć, zapamiętujemy to, co
oczekiwane.

Kiedy zaś trudno nie dostrzec czegoś, co do naszego wyobrażenia nie pasuje,

uznajemy, że to wyjątek, potwierdzający regułę.

Wyuczona bezradność

Samospełniające się przepowiednie nie powstają w próżni. I optymista, i pesymista
nauczyli się tak a nie inaczej postrzegać świat, interpretować i przewidywać. Wiara lub
brak wiary w możliwość wpływania na sytuację zależy od życiowych doświadczeń.
Pozbawieni wiary w naszą moc sprawczą, czujemy się zdani na łaskę losu: „Życie trzeba
brać takim, jakim jest”. „Życie jako klęska żywiołowa” – to świadectwa wyuczonej
bezradności.

Prawie każdy chciałby wiedzieć, co mu przyniesie jutro, następny rok, kolejna

dekada. Niektórzy każą sobie wróżyć z kart czy inaczej przepowiadać przyszłość. Człowiek
czuje się pewniej, wiedząc, co go czeka. Ale to zwodnicza pewność. Człowiek myśli, że
wie, co się stanie, a gdy to się nie sprawdzi, czuje się oszukany przez los. Paradoksalnie,
rozczarowanie pojawia się również wtedy, gdy nie spełni się negatywne oczekiwanie. Już
sam fakt, że nie umieliśmy ocenić sytuacji, odbiera pewność siebie.

To właśnie utrata kontroli, a więc brak wiary w możliwość wpływania na rozwój

wydarzeń, powoduje, że tak wiele kobiet godzi się na swój marny los.

Postanawiają one nie oczekiwać niczego od życia. O dziwo, w takiej sytuacji czują

się bezpiecznie, jest im ona doskonale znana. Wcześnie nauczyły się znajdować sobie
miejsce po ciemnej stronie życia. Przejście na słoneczną stronę sukcesu, władzy,
wpływów czy zwykłego zadowolenia może się skończyć niepowodzeniem i utratą
poczucia tożsamości. Chodzenie po nieznanym terenie grozi upadkiem, zależność zaś to

pewny grunt pod nogami. Wiadomo, co będzie. Kobietom wydaje się, że potrafią się
obchodzić z tą żałosną sytuacją, zbudowały sobie nisze i schrony, w których czują się
bezpiecznie.

Jednak kobiety łudzą się, jeśli wierzą w skuteczność tych metod, milczenie bowiem

nie jest żadnym rozwiązaniem, podobnie jak groźne miny. Kobiety zakładają, że nie
poradzą sobie z trudnymi sytuacjami. Każda zmiana, nawet na lepsze, jest ryzykowna, a
więc niebezpieczna.

Pomocne wspomnienia

Utrwalone mechanizmy i zwyczaje można ujawnić, na przykład odwołując się do
wspomnień z dzieciństwa.

Przypomnij sobie, jakie przekazy otrzymałaś w dzieciństwie. Pytaj przyjaciół,

rodzeństwo, kuzynki i kuzynów, ciotki, rodziców i dziadków – jak to u was było. Wiele
informacji można odczytać z zasad, którymi kierujesz się w życiu.

Z pewnością zauważysz, że działa tu pewien mechanizm. Można go dostrzec,

bacznie przyglądając się powtarzającym się sytuacjom i zastanawiając się, co je łączy.
Może to prowadzić do przekonania: „Tę sytuację da się zmienić!”

Uświadomienie sobie jakiegoś stanu rzeczy jeszcze nie oznacza zamiaru zmiany.

Taka decyzja to kolejny etap. Dopiero kiedy dobrze zdałaś sobie sprawę z własnych
sposobów działania, zdecyduj, czy chciałabyś coś w nich zmienić. Zastanów się, jakie
oczekiwania ( także mimowolne ) wpływają na twoje zachowanie.

Oczekiwania ukierunkowują nas niezależnie od tego, czy są świadome, czy nie.

Zastanów się, jakie masz oczekiwania w stosunku do innych osób, a jakie cudze
oczekiwania sama być może spełniasz.

Im lepiej rozumiemy, jaki bagaż wynieśliśmy z dzieciństwa, tym łatwiej nam jest

rozpoznać ukryte oczekiwania – własne i cudze. Dotyczy to także oczekiwań
wynikających z naszych życiowych doświadczeń. Nie zapominajmy, że czasem wystarczy
kilka słów, by niechcący tak ukierunkować oczekiwania, że uruchomi się mechanizm
samospełniającej się przepowiedni. Sam wygląd nieznajomej osoby może wpływać na
nastawienie do niej. Wydaje się nam sympatyczna, bo przypomina naszą dawną
przyjaciółkę. Oczekujemy więc, że będzie równie miła, i odnosimy się do niej przyjaźnie, a
w rezultacie niebawem rzeczywiście odkrywamy jej dobre strony.

Pewne elementy powierzchowności wywołują określone oczekiwania. Okularnicy,

na przykład, uchodzą za ludzi inteligentnych, pracowitych i pozbawionych poczucia
humoru, a blondynki za kobiety seksowne. Ktoś jest dobrze ubrany – musi być
inteligentny. Ktoś jest sympatyczny – z pewnością musi być mądry. Ktoś przypomina
znajomą osobę – przypisuje mu się jej cechy charakteru. Zmiana takiego przekonania nie
następuje łatwo, przeważnie uparcie trzymamy się raz wyrobionej opinii.

Taka już jestem i taka pozostanę

Każdy ma dość mocno utrwalony obraz samego siebie: własnych zdolności i atrakcyjności
społecznej. Ten wizerunek wstaje i rozwija się na gruncie doświadczeń dzieciństwa i
utrwala w późniejszych latach. W dorosłym życiu ludzie w dużym stopniu dopasowują
swoje postępowanie do własnego wizerunku. Z życiowych doświadczeń odcedzają przede
wszystkim te, które do tego obrazu nie pasują.

Kobieta przekonana, że brak jej odwagi, by samotnie pojechać na wakacje, może

w rezultacie nigdy nie wybrać się w żadną podróż. Człowiek, który sądzi, że brak mu
wyobraźni przestrzennej, stłumi w sobie zapał do studiowania architektury wnętrz.
Przeświadczenie o niskiej sprawności fizycznej zdusi w zarodku próbę nauczenia się jazdy
na nartach. Przekonanie o własnym tchórzostwie nie pozwoli na żaden ryzykowny krok.
Wyobrażenie, że jest się nudnym, udaremni próbę nawiązania z kimś rozmowy. Jeśli ktoś
ma o sobie złe mniemanie, nie zauważa akceptacji ze strony otoczenia albo tak ją
interpretuje, by utrwalić swój negatywny wizerunek.

Czy możesz sobie wyobrazić, że sama wybierasz się na
weekend albo w dłuższą podróż? Czy możesz sobie wyobrazić,
że sama chodzisz do siłowni? Czy możesz sobie wyobrazić, że
sama zapisujesz się na kurs tańca towarzyskiego dla
początkujących?

Helena jest sprzedawczynią w butiku. Którejś soboty tak się złożyło, że przez cały dzień
była sama w pracy. Poradziła sobie doskonale i właścicielka ją pochwaliła. Helena
skomentowała to tak: „Wiedziałam, że ona we mnie wierzy. To nie była pochwała, tylko
ulga, że nic złego się nie stało”.

Człowiek, który nie wierzy w siebie, przypisuje swoje osiągnięcia okolicznościom.

Inga sama zaplanowała urządzenie kuchni, zrobiła rysunek. Architekt w pracowni
zajmującej się projektowaniem kuchni był pod wrażeniem. Reakcja Ingi: „To nic
specjalnego. W każdym katalogu są przykłady, jak to można zrobić, a rysować nauczył
mnie ojciec”.

Ten, kto sukcesy przypisuje okolicznościom, a niepowodzeniami obciąża siebie,

pracuje nad swoim negatywnym wizerunkiem. Nawet sukces, który był rezultatem
intensywnej nauki albo ciężkiej pracy, może nie zostać wykorzystany do podbudowania
poczucia własnej wartości. Tak długo będziemy się doszukiwać jakiegoś innego
wyjaśnienia, aż potwierdzimy swoje negatywne oczekiwania. Takie postępowanie daje
pozorną korzyść: skoro samemu niewiele można zmienić, po co się wysilać, żeby stać się
lepszym? To by i tak nic nie dało. Przyjmowanie niepowodzeń jako czegoś nieuchronnego
chroni nas przed rozczarowaniami.

Jeśli nawet odniesiemy sukces i widzimy, że negatywna samoocena była

niesłuszna, nie zmieniamy naszych oczekiwań wobec przyszłych zdarzeń. Mówi się
wówczas o petryfikacji oczekiwań. Oczekiwania, podobnie jak uprzedzenia, są
niesłychanie trwałe i bardzo oporne na zmiany. Kogoś, kto uwierzył w swoją niezdolność
do czegoś, niebywale trudno przekonać, że jednak może to zrobić.

Ten opór jest dla kobiet fatalny w skutkach. Kobiety już we wczesnym dzieciństwie

przyjmują życiowe programy, które generują ich życiową bezradność. Poczucie
bezradności, braku kontroli nad wydarzeniami w połączeniu z przeświadczeniem, że
niczego nie można zmienić, wpędza kobiety w społeczną zależność. Potrzebują kogoś, kto
im będzie powtarzał: „Tak jest dobrze! Dobrze to zrobiłaś! Jesteś dobra!”. A i tak nie
dowierzają tym zapewnieniom.

Kobiety na ogół nie widzą, że współtworzą sytuacje, w których się znajdują, i

rzadko gotowe są wziąźć odpowiedzialność za siebie i swoją przyszłość. Zbyt wiele
przypisują zrządzeniom losu. W głębi duszy są przekonane o swojej bezradności,
niezależnie od tego, jak skutecznie działają i jak wielką mają siłę przebicia. W najlepszym
razie uważają, że potrafią się maskować, że tylko udają takie silne.

Kobiety mogą nauczyć się skutecznie zwalczać tkwiące w nich stereotypy. W tym

celu muszą najpierw na nowo określić pojęcie sukcesu i porażki. Muszą też same siebie z
uporem przekonywać, że: „Jest jakieś wyjście. I potrafię je znaleźć”, „Chcę łamać normy i
naruszać zasady”. To jest jedyny sposób, żeby się nie dać!

Metoda na pokonanie poczucia bezradności jest prosta: Możliwie jak najczęściej

stwarzać okoliczności, w których będziemy mieć poczucie kontrolowania sytuacji. W teorii
wyuczonej bezradności kontrola oznacza wpływ na rozwój wydarzeń: Jeżeli odważę się
wspiąć na murek, będę mogła zerwać czereśnie. Jeżeli będę kuć do egzaminu, dostanę
lepszy stopień. Jeżeli za późno pójdę spać, będę zmęczona. Tylko wtedy, kiedy stawiam
wymagania, inni wiedzą, czego chcę.

Nikt nie może poprawić swojego dzieciństwa. Jedynie przyszłość jest w naszych

własnych rękach.

Albo człowiek traktuje życie jako skostniałe i niezmienne, albo decyduje się

zmienić to, co mu się nie podoba.

Bezradność jest wyuczona, a wobec tego można się jej również oduczyć. W tym

celu trzeba krok po kroku, na drodze kolejnych doświadczeń, przyswoić sobie przekonanie,
że zachowanie A przynosi skutek B.

Kobieta, która boi się wychodzić z domu, bo zakłada, że spotka ją coś złego, musi

zacząć podejmować małe próby i sama się przekonać, że nic złego się nie dzieje. To

doświadczenie będzie zdobywać powolutku: Najpierw w wyobraźni, następnie z kimś,
potem samodzielnie w znajomej okolicy.

Komuś, kto przez długi czas pielęgnował swoją bezradność, bardzo trudno jest

zmusić się do działania, ponieważ razem z bezradnością nauczył się on bierności.
Sygnałem tej bierności bywa uśmiech. Bezradni uśmiechają się – z zażenowaniem,
niepewnie, skromnie – i nie robią nic. Za ich uśmiechem kryje się poczucie, że są zdani na
łaskę i niełaskę losu, że na nic nie mają wpływu. Równocześnie towarzyszy im nadzieja,
że jeżeli będą się uśmiechać i milczeć, to nie spotka ich nic złego. Ludzie ci zdają sobie
jednak sprawę, że ominie ich również to, co dobre.

Bierność bywa ułatwieniem. Pewna kobieta, uczestniczka treningu asertywności,

od dwóch lat wykręca się od ubiegania się o lepsze stanowisko. Tak opisuje swoją
sytuację: „Nie muszę się martwić, czy sobie dam radę, czy nie jestem gorsza niż
koleżanka. Nic nie potrzebuję robić – tylko siadam za biurkiem i porządkuję papiery”.

Jak poważne mogą być skutki tego rodzaju bierności, pokazuje pewien

eksperyment, w którym badani mieli za zadanie rozwiązać trudny test. W chwili gdy
zabrali się do pracy, rozległ się potworny hałas. Ci z badanych, którzy sądzili, że nie mogą
tego hałasu zlikwidować ani zmniejszyć i uważali, że są na niego skazani, osiągnęli gorsze
wyniki od tych, którzy założyli, że mogą jakoś go uniknąć. Hałas nie został zlikwidowany i
obie grupy pracowały w tych samych warunkach.

Nawet jeśli przekonanie, że hałasu można uniknąć, było „mylne”, badani należący

do tej grupy osiągali lepsze wyniki.

Inny eksperyment pokazuje, że ludzie, którzy tracą kontrolę nad sytuacją,

przenoszą to doświadczenie na inne sytuacje. Oczekują, że na inne doświadczenia
również nie będą mieli wpływu i zachowują się biernie.

Jednej grupie studentów badacze przedstawili zadanie rozwiązywalne, a drugiej

niemożliwe do rozwiązania. Następnie studentów z obu grup zapraszano po kolei do
pokoju, w którym panował przykry hałas. Ci z badanych, którzy wcześniej otrzymali
zadanie możliwe do rozwiązania, szybko znajdowali sposób, by wyłączyć hałas, pozostali
po prostu go znosili.

Podobny skutek ma nagradzanie ludzi bez względu na ich zasługi. Nie ma bowiem

znaczenia, czy bodziec jest pozytywny czy negatywny, chodzi o to, czy człowiek widzi
jego związek z własnymi zachowaniami, czy też nie. Niekontrolowane nagradzanie – jest
tak samo paraliżujące, jak niekontrolowane kary.

Ponieważ kobiety już w dzieciństwie otrzymują przekazy uczące życiowej

bezradności, zachowują się biernie i bezradnie również jako osoby dorosłe. Kiedy były
małe, bawiły się w takie zabawy, w których chodziło o wspólne działanie, tworzenie
harmonii, uczestnictwo. Celem była współpraca, a nie rywalizacja. Radość ze zwycięstwa
byłaby nie na miejscu. Ale skromność to ozdobne puzderko, w której zamknięta jest wola
walki. Wątpliwa cnota skromności wciąż ma swoich fanów. Jedenastoletnia Sabina cieszy
się, bo dostała szóstkę z klasówki. Nauczyciel zwraca jej uwagę, żeby nie cieszyła się tak
głośno, bo innym będzie przykro. Chłopcy zawsze robią szum, kiedy dostaną dobre
stopnie, ale nauczyciel nigdy ich nie strofuje, nie każe być cicho. Mieć dużo lepsze wyniki
niż inni – źle, dostawać złe stopnie – też źle. Sabina znalazła się w pułapce.

Ponieważ ludzie mają skłonność do uogólniania doświadczeń, czyli przenoszenia

ich na inne sfery życia, doświadczenie bezradności w jednej dziedzinie rozciąga się na
inne.

Generalizowanie ułatwia życie: Nie trzeba ustosunkowywać się do każdej sytuacji

od nowa, wystarczy sięgnąć do dawniejszych przeżyć. To spora wygoda. Niestety, jest to
również sposób na utrwalenie negatywnych nastawień.

Wkrótce nawet sukcesy nie pomagają uwolnić się od poczucia bezradności. A

powtarzające się doświadczenie bezradności na zawsze ogranicza gotowość do
aktywnego reagowania.

Drogą eksperymentów wykazano, że poczucie braku kontroli nad tym, co się dzieje

( wyuczona bezradność ) może mieć trojakie skutki:



Osłabienie motywacji do działania.



Ograniczenie zdolności postrzegania sukcesu.



Nasilenie skłonności do emocjonalnych reakcji.

Związek tych tendencji ze stereotypowym wizerunkiem kobiety – uległej, biernej,

mało ambitnej, drażliwej, bardzo emocjonalnej – widać jak na dłoni.

Przy założeniu, że bezradności można się oduczyć, trzeba sobie zadać pytanie, jak to

zrobić najskuteczniej. Celem jest ugruntowanie nowego nastawienia: „Mam wpływ na
wszystko, co się ze mną dzieje”. Ponieważ jednak ludzie nauczeni bezradności są
wyjątkowo bierni, niezmiernie trudno zmobilizować ich do działania. Na początku muszą
działać pod przymusem albo sami go sobie narzucić. Muszą od nowa nauczyć się działać,
chociaż właściwie są przekonani, że to wszystko i tak nie ma sensu. Muszą działać wbrew
własnym przekonaniom. Każda porażka jest bardzo niebezpieczna, bo utwierdza
„bezradnego” człowieka w jego nastawieniu. A zdarza się, że nawet sukces jest
interpretowany negatywnie.

Na szczęście doświadczenia pozytywne są tak samo odporne na zmiany. Jeśli ktoś

raz uwierzył, że działając, może osiągnąć określone rezultaty, trudno mu taką wiarę
odebrać.

Z drugiej strony, większość ludzi czuje się dobrze w znajomym otoczeniu, a w

nowym może czuć się niepewnie i bezradnie. By wywołać poczucie bezradności,
wystarcza przeważnie sama świadomość, że dzieje się coś, nad czym nie mamy kontroli.
Podobnie informacja, że daną sytuację można kontrolować, wystarcza, by ludzie zaczęli
działać.

Właśnie dlatego uczniowie nie potrafią rozwiązać zadań, które są rozwiązywalne, o

ile przedtem dostali od nauczyciela zadania niemożliwe do rozwiązania. Bez trudu
rozwiążą jednak te same zadania, jeśli otrzymają je od innego nauczyciela.

Bezradność przenosi się raczej z sytuacji ważnych na nieważne niż odwrotnie. Ktoś,

kto mimo intensywnych przygotowań oblewa końcowy egzamin, skłonny jest liczyć się z
niepowodzeniem również na mniej ważnych sprawdzianach, natomiast po zawalonej
kartkówce mało kto oczekuje, że nie dostanie dyplomu.

Depresja jako reakcja na bezradność

Depresja często jest następstwem niereagowania, braku aktywności, inicjatywy,
niezdolności do działania, czyli tych samych symptomów, które wskazują na wyuczoną
bezradność. Ludzie w depresji często nie są w stanie nic robić, zaniedbują swój wygląd,
są zobojętniali, zmęczeni, nic ich nie interesuje. Unikają towarzystwa, poruszają się
ociężale, nie potrafią podjąć żadnej decyzji, czują się puści, wypaleni, bezwolni.

Złośliwie można by powiedzieć, że jest to przerysowany obraz cech właściwych

kobietom. Można też owe cechy charakteru zinterpretować jako przesadną
powściągliwość, bierność, przystosowanie i brak pewności siebie.

Ludzie w depresji nie radzą sobie z codziennością. Kobiety również powinny

wydawać się uroczo bezradne wobec rzeczywistości. Powinny być zależne od mężczyzn,
pozwolić się utrzymywać. Czuć się pewnie powinny tylko w znajomym otoczeniu
własnego domu, u boku męża.

Depresjom nierzadko towarzyszy nieprzystosowanie społeczne, takie samo, na

jakie uskarżają się kobiety na dłuższy czas wyłączone z życia zawodowego. Już po roku
czy dwóch latach przerwy tracą one zdolność wysławiania się, nie mają odwagi odezwać
się do nieznajomej osoby, boją się kontaktów z ludźmi. Najchętniej siedziałyby w domu.

Ludzie depresyjni uważają się za mniej zdolnych niż w rzeczywistości. Tak samo

myślą kobiety, nawet jeśli nie są w depresji. Wydają się sobie nieatrakcyjne i głupie. Nie
odważają się niczego zrobić samodzielnie, zawsze liczą się z porażką.

Kobiety i cierpiący na depresję mężczyźni mają podobne podejście do własnych

sukcesów i porażek. Ludzie zdrowi przypisują swoje sukcesy własnym umiejętnościom.
Eksperyment przeprowadzony na osobach w depresji pokazał, że bez względu na to, czy
stoi przed nimi zwykłe zadanie zręcznościowe, czy zadanie nie do rozwiązania, tak samo
nie wierzą, że mogą sobie z nim poradzić.

Wyjść z bezradności można jedynie przez doświadczenie, choćby i wymuszone, że

to, co robimy, przynosi pozytywne rezultaty.

Już niemowlę cieszy się, gdy spostrzega, że to ono jest sprawcą grzechotania

grzechotki. Pierwsze drogowskazy pojawiają się w chwili, gdy dostaje do rączki butelkę z
mlekiem – w ten sposób uczy się samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby. Rodzice,

którzy pozwalają dzieciom doświadczyć, że istnieje związek między pewnymi
zachowaniami a konkretnymi skutkami, zapobiegają poczuciu bezradności. Natomiast
długotrwała frustracja ważnych potrzeb dziecka lub, odwrotnie, usuwanie dzieciom spod
nóg wszystkich przeszkód przez rodziców to doskonała pożywka dla poczucia bezradności.
A bezradność wyuczona w dzieciństwie ciąży przez całe życie, ponieważ w zarodku dusi
wszelką motywację do nauki i samodzielnego rozwiązywania problemów.

Dotyczy to zwłaszcza dziewcząt, co doskonale widać w dziedzinie matematyki i

nauk przyrodniczo-technicznych. Po serii niepowodzeń większość dziewcząt traci dla nich
zainteresowanie. Jest to forma poddania się przeznaczeniu, częsta u kobiet. Krystyna
przestała się zgłaszać do odpowiedzi na lekcjach matematyki, ponieważ: „Nauczycielka
lekceważy dziewczyny, i tak mnie nie spyta”.

Szansa na uwolnienie się z bezradności istnieje tylko wtedy, gdy niepowodzenia

udaje się wytłumaczyć, wskazując na konkretne przyczyny.

Czy często przypisujesz porażki jakimś własnym brakom?
Wobec tego spróbuj raz podsunąć Czarnego Piotrusia okolicznościom,
złej formie albo innym ludziom.

Grzeczne dziewczynki nauczyły się zawsze brać winę na siebie. Niegrzeczne

podsuwają Czarnego Piotrusia innym, tłumaczą się niesprzyjającymi okolicznościami lub
złą formą. Nie chodzi mi o to, żebyś bezsensownie spychała odpowiedzialność na innych.
Ważne jest natomiast, żebyś dostrzegła również zewnętrzne przyczyny niepowodzeń. I
ważna jest wiara, że jutro wszystko może wyglądać inaczej.

Ludzie muszą jak najwcześniej doświadczać, że własnym postępowaniem mogą

pokonać strach, monotonię, ból i trudności. Niestety, dziewczęta często są za bardzo
nadzorowane. Dlatego prawie nie mają okazji nauczyć się, że same mogą się uporać z
problemami.

Wczesne doświadczenie skutecznego panowania nad sytuacją jest doskonałą

szczepionką przeciwko bezradności w dorosłym życiu. Właśnie tego doświadczenia
odmawia się dziewczętom.

„Szczepionki uodparniające” dla dorosłych to trudniejsza sprawa. Najpierw

„choroba” musi zostać zaleczona. Potem potrzebna jest cała seria „stymulacji
uodparniających” – przeżyć, które pokażą, że „naprawdę potrafię sobie radzić z
trudnościami, naprawdę umiem pokonywać przeszkody”. Dopiero te doświadczenia
produkują „przeciwciała”, stanowiące długotrwałą ochronę. Wola aktywnego
podejmowania samodzielnych decyzji, zniszczona przez poczucie bezradności, będzie się
odbudowywać bardzo powoli.

Dorośli, którzy mobilizują się do szukania doświadczeń pokazujących, że jednak

mogą mieć na coś wpływ, i którzy przywołują w pamięci sytuacje, gdy taki wpływ mieli,
mogą przezwyciężyć poczucie bezradności, odbierając mu pożywkę. Wymaga to zmiany
wzorców działania tak, by sukcesy i porażki były dobrze czytelne. O wiele trudniej jest
przejrzeć i zmienić subtelniejsze struktury działania: gesty, mimikę, język.

Mała kobietka

Uległość w mowie ciała

Mową ciała kobiety dają do zrozumienia: „Jestem mała i bezradna. Wcale ci nie
zagrażam.” Stawiają mniejsze kroki niż mężczyźni, zajmują mniejszą przestrzeń, kurczą
się w sobie.

Marianne Wex w książce na temat „kobiecej” i „męskiej” mowy ciała pokazuje

kobiety na ponad dwóch tysiącach zdjęć. Przyciskają ramiona do tułowia, ostrożnie
stawiają stopy jedną przed drugą. Ślady damskich kroków na piasku tworzą prawie jedną
linię. Męskie ślady są mocno odciśnięte jeden obok drugiego. Lekko przerysowany opis
obu sposobów chodzenia wydobywa najistotniejsze cechy: kobiety drobią, chwiejąc się
niepewnie, mężczyźni stąpają szeroko, pewnym krokiem.

Również po sposobach siedzenia widać, że kobiety kurczą się w sobie! Siedzą z

przyciśniętymi ramionami i złączonymi nogami, kolana razem, stopy palcami do siebie

albo jedna przy drugiej. Takiej postawy mężczyźni prawie nigdy nie przyjmują, nie licząc
pewnej niewielkiej grupy. Tylko mężczyźni wyraźnie dyskryminowani siadają w podobny
sposób.

U dzieci prawie nie widać takich różnic w posługiwaniu się ciałem, dopiero w

okresie dojrzewania dziewczynki przystosowują swoje zachowanie i mowę ciała do
oczekiwań otoczenia. Po etapie buntu stają się grzeczniejsze, skromniejsze, bardziej
bojaźliwe i odpowiednio zmieniają gestykulację, mimikę i sposób poruszania się.

Także moda ułatwia mężczyźnie swobodne, zamaszyste ruchy. Luźne marynarki i

spodnie, płaskie i szerokie buty, w których można pewnie stąpać i stać. Damskie buty
natomiast mają optycznie pomniejszać stopy. Osiąga się to zawsze kosztem wygody i
pewności kroku. Damska garderoba ogranicza, utrudnia oddychanie i krępuje swobodę
ruchów. Nawet w szerokich spódnicach, które umożliwiają swobodniejsze ruchy, nie da
się przecież szybko biegać.

Poproś przyjaciółkę, żeby usiadła na krześle naprzeciwko ciebie.
Przyjrzyj się jej postawie. Pomyśl, co ta postawa wyraża. Przyjrzyj się
ustawieniu nóg: Czy o czymś ono świadczy? Jak może się czuć twoja
przyjaciółka? Potem poproś ją, żeby rozsiadła się w fotelu lub na krześle
wygodnie, z rozstawionymi nogami. Niech zajmie jak najwięcej miejsca.
Zinterpretuj i tę pozycję! Jak czuje się twoja przyjaciółka? Zastanów się, co
ty czujesz i myślisz, widząc kobietę siedzącą w ten sposób? Powtórz tę
samą zabawę sama ze sobą i daj sobie trochę czasu do namysłu, jak się z
tym czujesz.
A teraz to samo z mężczyzną. Poproś jakiegoś kolegę, żeby usiadł „jak
kobieta”: nogi złączone, ustawione na ukos, ramiona blisko ciała, wzrok
lekko spuszczony. Jak ci się podoba ten mężczyzna? Jego też spytaj, jak się
teraz czuje! Podobną próbę można przeprowadzić ze sposobem chodzenia:
drobne kroczki, stopa stawiana przed stopą ( przypomnij sobie chód
modelek na wybiegu ), a potem zamaszysty, swobodny krok mężczyzny.

Mężczyźni lubią szydzić ze sposobu, w jaki chodzą kobiety: miednica lekko do przodu,
kolana blisko siebie, stopy i łydki wyrzucane na boki do tyłu, całe nogi układają się w X.
To faktycznie śmiesznie wygląda. Nawet kiedy biegną, trzymają kolana razem. Nie tylko
śmiesznie to wygląda, również utrudnia poruszanie się. Łatwo się potknąć, wysiłek jest
ogromny, a postęp powolny.

Wysokie kobiety mają dodatkowy problem: próbują wyglądać na niższe. Znajdują

na to różne sposoby: buty na płaskich obcasach, wypychanie miednicy w bok, całe ciało
wygięte w S – wszystko po to, by stojący obok mężczyzna nie wydawał się taki mały.
Garbią się, spuszczają głowę i nieśmiało zerkają w górę. Zupełnie jak żółwie.

Christa, uczestniczka warsztatów psychologicznych poświęconych mowie ciała,

opowiadała o kłótni z mężem. Mąż jest niższy od niej, a mimo to Christa, stojąc obok
niego, wydawała się sobie mała – jak uczennica stojąca przed nauczycielem. Była
przestraszona, bo mąż zachowywał się głośno i agresywnie. Kłócąc się z nim, czuła się
zupełnie bezradna.

Kiedy odgrywała tą scenę z niższą od siebie uczestniczką, pozostałe kobiety

patrzyły zdumione. Christa, o dobre pół głowy wyższa od partnerki, wydawała się od niej
niższa.

Christa stała ze złączonymi nogami, wzrok spuszczony, jakby się czegoś wstydziła,

głowa również spuszczona i przechylona w bok. Mówiła głosem cichym i płaczliwym,
takim, na jaki pozwalała jej ściśnięta krtań. Prawą dłonią dotykała lewego uda, lewą
mocno przytrzymywała prawy łokieć, a ramiona ściągała z przodu, przy czym jedno było
tak uniesione, że usta i broda były prawie niewidoczne. Christa oddychała płytko, miała
ściśniętą klatkę piersiową. Czuła się jak mały piesek, który był niegrzeczny i boi się, że
zostanie ukarany. Ale wykorzystała szansę, by czegoś się nauczyć.

Poprosiłam ją, żeby przypomniała sobie sytuację, w której czuła się pewnie.

Opisała kłótnię z koleżanką z pracy. Obie chciały chodzic na kurs komputerowy, jednak
szef zgodził się wysłać tylko jedną z nich. Same miały ustalić, którą. Christa była
przekonana, że powinna to być właśnie ona. Opowiedziała nam, jak z podniesionym

czołem, dość kategorycznym tonem dyskutowała z koleżanką. Walczyła o swoje, mówiąc
koleżance prosto w oczy, co myśli.

Opowiadając, przyjęła taką samą postawę jak w trakcie tamtej rozmowy z

koleżanką. Podniosła głowę i zwracała się wprost do swojej partnerki. Jedną rękę włożyła
do kieszeni spodni, drugą swobodnie machała. Wprawdzie wokół jej ust błąkał się
ostrożny uśmiech, ale robiła wrażenie o wiele pewniejszej siebie niż poprzednio.
Wyprostowała się i każdy mógł zobaczyć, jaka jest wysoka.

Uśmiech Christy miał teraz zupełnie inną wymowę. Łagodziła nim sytuację,

ponieważ obawiała się, że jej partnerka może się przestraszyć.

Pozostałe kobiety też zauważyły, że Christa wyglądała teraz na bardziej pewną

siebie, i uznały, że w autentycznych sytuacjach może nawet robić wrażenie agresywnej.

Tego właśnie Christa się bała. Nie chciała wyjść na grubiankę. Już babcia jej

mówiła, że powinna być cichsza i bardziej powściągliwa, że swoją hałaśliwością i
bezpośredniością zraża do siebie ludzi. Nie powinna się dziwić, jeśli wszyscy zaczną od
niej uciekać. Dopóki będzie się tak zachowywać, na pewno nie znajdzie męża.

Tak siedzą kobiety

Noga założona na nogę albo obie złączone i ustawione na ukos. Do tego buty na wysokich
obcasach. Pani Berger, która udziela porad w sprawach seksu w jednej z niemieckich
stacji telewizyjnych, uważa, że tak jest seksownie.

Na kanapie kobiety zwykle siadają w rogu: mężczyźni prawie zawsze rozsiadają się

szeroko, zajmując dużo miejsca. Kobiety rzadko wkraczają na cudzy teren. Mężczyźni
przeciwnie, zdobywają terytoria, zwłaszcza jeśli kobiety im to ułatwiają, rezygnując z
obrony swojego miejsca.

Dziewczynki uczą się tych wszystkich uroczych pomniejszających gestów, kiedy

zaczynają dorastać: dziesięcioletnia dziewczynka usadowiła się na krześle, wygodnie
rozstawiając nogi. Przyjaciel ojca natychmiast ją upomniał: „Dziewczynki tak nie siadają”
( ostrożna uwaga matki, że przecież dziecko jest w spodniach, została zignorowana ). Jak
dziewczynki powinny siedzieć, przyjaciel taty nie wyjaśnił. Dziecko jednak usiadło tak, że
wydało się mniejsze, grzeczniejsze, bardziej nieśmiałe. Dziewczynka zrozumiała:
wyprostuj się, ręce przy sobie, nóżki razem. Obaj panowie uśmiechnęli się do siebie z
zadowoleniem.

Wiele kobiet dobrze zna taką postawę, opanowały ją najpóźniej na lekcjach tańca.

Niezależnie od tego, czy kobieta chodzi w spodniach czy w spódnicy, obowiązuje wymóg
pomniejszania się i zwężania. I kobiety go spełniają. Jeżeli tego nie robią, czują się co
najmniej dziwnie.

Sens tych reguł jest zupełnie przejrzysty: spróbuj kiedyś zdobyć posłuch i

przekonać kogoś do swoich racji, kiwając się na obcasach, z mocno złączonymi nogami,
pochyloną głową i ściśniętym gardłem.

Szczególnie „rozkosznie” wyglądają kobiety, kiedy – jak grzeczne pieski –

wdzięcznie przechylają na bok główkę i do tego się uśmiechają. Tą postawą komunikują:
„Jestem nieśmiała, nie wiem, czy wszystko robię jak trzeba”.

Taki sposób trzymania głowy w połączeniu z uśmiechem obserwuje się prawie

wyłącznie u kobiet. To upokarzająca postawa. Przybierając ją, kobiety demonstrują
wyższy stopień uległości. Gestami zażenowania i nienaturalnymi ruchami pokazują, że
starają się sprostać wymaganiu: „Bądź piękna i przymilna!”.

Zmieszane odgarniają włosy z czoła, z niespokojnym uśmiechem zakładają nogę

na nogę i zaraz ją zdejmują, nieśmiało poprawiają spódniczkę, gestem niezdecydowania
gładzą się po udach. W ten sposób nadają komunikat: „Jesteśmy mruczącymi kotkami,
nigdy nie pokażemy pazurów”.

Kobieta niewidoczna

Od kobiet oczekuje się, by nie zwracały na siebie uwagi, były niepozorne, skromne i ciche.
I kobiety starają się to oczekiwanie spełnić. Uśmiechają się i pozostają w cieniu. Nikomu
nie przerywają. Cierpliwie wysłuchują wywodów nudziarzy, zamiast włączyć się do
rozmowy, przedstawić swój punkt widzenia.

Na moich warsztatach, gdzie ludzie próbują się zorientować, czy inni widzą ich tak

samo, jak oni widzą siebie, za każdym razem pojawiają się drobne, niepozorne,
bezbarwne kobiety: szare myszki. Pozostali uczestnicy z początku nie bardzo wiedzą, jak
się do nich odnosić. Tymczasem za taką maską często kryje się niezwykle bystra
obserwatorka, potrafiąca precyzyjnie i ostro oceniać ludzi. Ale nie zdradzi się ze swoją
oceną, jeśli nie zostanie o to poproszona. W normalnej sytuacji nikt by takiej kobiety nie
spytał o zdanie. Całą swoją postawą, spojrzeniem, ubiorem sygnalizują: „Jestem nikim,
nie mam nic do powiedzenia. Gdybym coś powiedziała, mogłoby się to okazać głupie albo
nudne. Od nikogo nic nie chcę, nie każcie mi się odzywać”.

Marlies była taką niepozorną kobietą. Siedziała skulona, przygarbiona, pochylona

do przodu, z głową w ramionach. Patrzyła w dół, pilnując się, żeby na nikogo nie spojrzeć,
nie spotkać czyjegoś spojrzenia.

Ubrana również była skromnie: stonowane kolory, tradycyjny fason, do tego dwa

„odważne” akcenty – błyszczące ozdoby na butach i czerwony nadruk na koszulce.
Poruszała się powoli, „anemicznie”, jakby miała za chwilę zemdleć. Ten opis oddaje
pierwsze wrażenie, jakie robią wszystkie takie kobiety. Kiedy jednak zaczynają mówić i
widzą, że zaciekawiły rozmówców, rozkręcają się.

Starają się być dowcipne, bywa, że sarkastyczne, i zaczynamy się domyślać, co w

nich naprawdę siedzi: kąśliwość, siła i celność sądów. Niestety, boją się tej strony swojej
osobowości i po takim wystąpieniu najchętniej zapadłyby się pod ziemię. Obawiają się, że
ujawniając swoje zdanie i zdolność sądzenia, narażają się na odrzucenie i krytykę. I
rzeczywiście, to właśnie je spotyka. Po prostu ich wygląd nie pasuje do ostrości ich słów.
Nikt się po nich nie spodziewa takich kategorycznych opinii.

Z drugiej strony trzeba przyznać, że potrafią przesadzić ze swoją ostrością. Kto

długo cicho siedzi w kącie i nagle wychodzi z cienia, strzela trochę na oślep. A to ma
swoje konsekwencje. Zaatakowany człowiek broni się. I szaleńcza „odwaga” zostaje
przeważnie stłamszona w zarodku.

Spójrz mi w oczy, maleńka

Casablanca to film, który mogę oglądać w nieskończoność. Aczkolwiek postać, którą gra
tam Ingrid Bergman, bynajmniej nie jest wzorem kobiecej niezależności.

„Maleńka” może spojrzeć na partnera dopiero wtedy, gdy on sobie tego zażyczy.

Jej nieśmiałe spojrzenie i delikatny sposób, w jaki on unosi jej brodę, wydają nam się
bardzo romantyczne, ale ich sens jest taki: to silny decyduje, kiedy słaba może podnieść
na niego wzrok. Zanim to nastąpi, on musi jeszcze dać znać, że ona mu się podoba
( „maleńka” ), dopiero wtedy kobieta może – skromnie i przez łzy – na niego popatrzeć.

Spojrzenia kobiet wyraźniej niż ich słowa sygnalizują uległość. W ich oczach

odbijają się nieśmiałe, trwożliwe dusze. Żeby tylko kogoś nie wystraszyć lub nie urazić
swoim spojrzeniem, kobiety ostrożnie zerkają w bok albo z zażenowaniem patrzą pod
nogi. Nie chcą, by ktoś pomyślał, że mu się przyglądają, bo to mogłoby wzbudzić niechęć.
Wiadomo, jakie to nieprzyjemne, kiedy ktoś bez przerwy się na nas gapi: człowiek traci
pewność siebie, zaczyna odczuwać zażenowanie, czasem lęk. Każdy zna te zabawy:
patrzymy partnerowi prosto w oczy, wygrywa ten, kto dłużej wytrzyma. Jeśli ktoś się w
nas wpatruje, próbujemy uciec od tej nieprzyjemnej sytuacji. Jak wykazał pewien
eksperyment, kierowcy szybciej ruszają spod świateł, kiedy są obserwowani. Już dzieci
się przed tym bronią: „Nie gap się tak na mnie!” albo: „Co się tak gapisz?”. Kto się gapi,
musi czegoś od nas chcieć, a przeczucie ostrzega: „To nic dobrego!”

Wpijanie się wzrokiem może być wstępem do ataku. Wystarczy przyjrzeć się

kotom: zanim zaczną się bić, wydają groźne pomruki i wpatrują się w siebie. Ludzie też
odbierają skupiona na sobie spojrzenie jako zagrożenie. Słabszy ustępuje pola, silniejszy
zostaje. W ten sposób, przynajmniej w świecie zwierząt, unika się bezpośrednich starć.
Samiec goryla zaatakowałby samicę, która by zbyt długo mu się przypatrywała.

Kobiety często są mierzone wzrokiem – czasem z podziwem, nierzadko z pogardą,

a najczęściej pożądliwie – i odbierają to, zresztą słusznie, jako coś nieprzyjemnego lub
groźnego. Zażenowane patrzą wtedy w drugą stronę albo uśmiechają się, sygnalizując w
ten sposób uległość zamiast gotowości obrony. Dziwią się, jeśli nieśmiałym uśmiechem
nie udaje im się nikogo zmiękczyć ani odwieść od złych zamiarów. Czują się zagrożone,

ale nie mają odwagi postraszyć potencjalnego agresora ani „zabijającym” spojrzeniem,
ani kąśliwą uwagą. Kto potrafi się gapić, także na tych, którzy gapią się na niego – jest
silny. Uległy odwraca wzrok. Ma nadzieję, że uniknie agresji i nie będzie musiał się bronić.

Zdarza się jednak, że przyglądający się chce tylko nawiązać kontakt i sygnalizuje:

interesujesz mnie, wydajesz mi się sympatyczna. Granica między tymi dwiema
możliwościami jest nieostra, spojrzenia rzadko bywają jednoznaczne. Dają się
interpretować tylko w połączeniu z innymi sygnałami ciała, ze słowami i w kontekście
sytuacyjnym. Kobiety, które ośmielą się przyglądać się mężczyźnie trochę „za długo”,
podobno go prowokują, zachęcają do nawiązania rozmowy.

Za „ładne” uważane są kobiety, które mają duże, szeroko otwarte oczy i wyglądają

na wiecznie zdziwione niewiniątka. Dziewczęta ćwiczą ten cielęcy wzrok w okresie
dojrzewania. Patrzą na świat krowimi oczami, z lekko otwartą buzią i nie przychodzi im
do głowy, że wyglądają nie tylko niewinnie, ale i głupio. W ten sposób nie da się nikogo
pogonić ani sprowadzić do parteru. „Mali mężczyźni” w tym samym czasie ćwiczą, jak być
cool. Być cool znaczy niewiele po sobie pokazywać, umieć panować nad sobą, nie
pozwolić się podejść. Jeśli ktoś jest cool, nie traci równowagi, nie histeryzuje, od
niechcenia trzyma wszystkie sznurki w garści. Mężczyźni są cool i mali chłopcy pokazują,
że też są cool, żeby móc kiedyś sięgać po męską władzę.

Dziewczęta nie są cool, bo okazują uczucia. Nie mają twarzy pokerzysty. Na

twarzach mają wypisane uczucia. „Jestem bardzo szczera, zresztą widać to po mnie. W
ogóle nie umiem udawać” – mówi o sobie młoda kobieta i dodaje, że jest to wprawdzie
chwalebne, ale przeszkadza w życiu. Czuje, że nie jest traktowana poważnie. To jest jej
pięta Achillesowa. Bo kto jest ważny, ten jest cool. Ci, którzy mają władzę, dobrze wiedzą,
kiedy i co powiedzieć, okazać czy ujawnić. Ludzie zależni od innych nie potrafią się
maskować: co na sercu, to na języku. Odpowiadają, kiedy ktoś pyta i uśmiechają się.

Powiedz, czy ja to dobrze robię?

Kobiety patrzą na swoich rozmówców częściej i dłużej niż mężczyźni. Patrzą na ludzi, ale
się na nich nie gapią, nie wpatrują się w nich. Odwracają wzrok, gdy tylko poczują, że tej
drugiej osobie robi się niemiło albo gdy ich vis-a-vis zaczyna patrzeć im w oczy. Dzieje się
tak dlatego, że kobiety są raczej nastawione na innych i dostosowują swoje zachowanie
do przewidywanych reakcji. Przyglądają się innym, by jak najszybciej poznać ich
oczekiwania, najlepiej zanim jeszcze zostaną wyrażone.

Kobiety wciąż są uzależnione od mężczyzn materialnie i/lub emocjonalnie.

Odgadując ich oczekiwania, próbują więc zapewnić sobie bezpieczeństwo i dobre
samopoczucie. Szukają jakiś punktów zaczepienia, by wiedzieć, jak mają się zachowywać.
Potem zaglądają w oczy, by się upewnić, czy wszystko zrobiły, jak trzeba.

Szukanie kontaktu wzrokowego może być zatem oznaką podporządkowania. Na

przykład kiedy słabszy chce wciąż widzieć silniejszego, by kontrolować jego nastrój, w
razie czego udobruchać, uciec, dostosować się albo znaleźć w jego oczach przyzwolenie.

Jak często patrzysz na kogoś, żeby stwierdzić, czy osoba ta akceptuje twoje

zachowanie, czy nie? Patrzenie na kogoś wzmacnia komunikat: „Słucham, co mówisz. To,
co masz do powiedzenia, jest dla mnie ważne”. Patrzenie na kogoś skutecznie sygnalizuje
zainteresowanie tą osobą. Ale gdy nie jest wzajemne, patrzenie na kogoś staje się
handicapem. Kobiety to płeć słuchająca. Grzeczne kobiety zawsze są gotowe wysłuchać
drugiego człowieka. Mają dużo empatii i widać to w ich pełnych zrozumienia oczach.

Mężczyźni patrzą pożądliwie. Sygnalizują, że wezmą sobie to, co będą chcieli.

Mężczyźni przyglądają się kobietom bez skrępowania. Kobiety ukradkiem odwracają
wzrok. Jeśli któraś patrzy w „męski” sposób, uważa się ją za „seksualną prowokatorkę”
albo zarzuca agresywność.

Spróbuj sama:
Idąc ulicą, każdej mijanej osobie patrz prosto w oczy, bez uśmiechu,
po prostu patrz na ludzi. Co przy tym odczuwasz?
Wybierz się do jakiegoś lokalu z koleżanką i przyglądaj się
mężczyznom. Taksuj ich spojrzeniem od stóp do głów. Zwróć uwagę,
co sama czujesz i jak reagują mężczyźni.

Strój podporządkowania

Po sposobie ubierania się rozpoznajemy styl życia i status społeczny. Patrząc na ubranie,
oceniamy, czy mamy do czynienia z osobą zamożną czy biedną. Nie możemy jednak na tej
podstawie ocenić czyjegoś charakteru, umiejętności ani możliwości intelektualnych. Ktoś,
kto umie się ubrać ( przebrać ), może mieć z tego korzyści. Jak cię widzą, tak cię piszą –
ten obiegowy pogląd jest dziś chyba coraz prawdziwszy.

Pierwsze kobiety, które zdobywały kierownicze stanowiska, najczęściej nosiły

kostiumy przypominające męskie garnitury. W dużych firmach kobiety obowiązuje
zasada: do gabinetów dyrektorów nie wchodzi się w spodniach, nawet tylko po to, by coś
doręczyć. A jeszcze całkiem niedawno młoda kobieta do pracy w księgarni czy banku
musiała chodzić w spódnicy.

Wspomniałam już, że damska garderoba do dziś jest niewygodnie ciasna i krępuje

swobodę ruchów. Nawet szerokie ubrania są tak skrojone, że można się w nie zaplątać.

Już małe dziewczynki są ubierane tak, że nie mogą się zamaszyście poruszać.

Lakierki wciąż są modne, chociaż bieganie w nich, na ich śliskich podeszwach, szybko
kończy się upadkiem. Spódniczki czy spodnie muszą wyglądać porządnie, małej
dziewczynce nie wolno się pobrudzić. „Uważaj, jak chodzisz!”. Dziewczynki powinny być
ostrożne, zawsze i wszędzie zachowywać się powściągliwie. Dorosła kobieta już prawie
nie zauważa, że jest spętana.

W tym miejscu chciałabym jeszcze raz powrócić do kwestii siły. Siły rozumianej

jako umiejętność podejmowania decyzji i działania. A więc siły jako cechy osobowości,
siły wewnętrznej manifestującej się na różne sposoby. Tylko człowiek, który ma odwagę
rozwijać własną osobowość, może być silny i pozytywnie, wiarygodnie oddziaływać na
innych ludzi. Osobowość rozwijają tylko te z nas, które potrafią koncentrować się na
sobie, na swoich pragnieniach i potrzebach. Te zaś, które wciąż się zastanawiają, co inni
mogą o nich pomyśleć, co o nich mówią sąsiedzi, czy są lubiane, nie mają szans na
ukształtowanie silnej, świadomej siebie osobowości. Tak jest też z tymi, które ubierają się
i zachowują zbyt konwencjonalnie.

Ewa, wysoko wykwalifikowana sekretarka, która przez dłuższy czas mieszkała z

mężem za granicą, po powrocie do kraju chciała wrócić do zawodu. Wiedziała, że w
rozmowie wstępnej oprócz kwalifikacji liczy się ogólne wrażenie. Włożyła więc swój
najlepszy kostium i kosztowną biżuterię.

Była pewna, że dostanie tę posadę ze względu na znajomość języków i fachowość,

no i elegancki wygląd. Kiedy po tygodniu dostała uprzejmą odmowę, była kompletnie
zaskoczona.

Rozmawialiśmy o tym i szybko się okazało, że niedoszły zwierzchnik nie

dorównywał Ewie poziomem materialnym. Wchodząc do jego biura, zorientowała się, że
nie mógłby on zapewnić swojej żonie takiego luksusu, jaki dawał Ewie jej mąż. Gabinet
miał urządzony solidnie i drogo, ubrany był dobrze, ale to wszystko dalekie było od
poziomu, do jakiego ona przywykła. Trudniej jej było zrozumieć, że przedstawiając taki
opis, sama dokładnie określiła problem. Wydawało jej się, że taki człowiek powinien się
cieszyć, mając takiego pracownika jak ona.

Najwyraźniej dała mu do zrozumienia: „Jestem lepsza od ciebie”. Powinna była

zauważyć, że przyszły przełożony ma większą władzę od niej i że należałoby to
zaakceptować. Ewa zaś sygnalizowała wymagania nieadekwatne do zadań, których
miałaby się podjąć. Zrozumiałe, że nie dostała tej pracy. Kiedy jej poradziłam, by na
rozmowy kwalifikacyjne ubierała się nieco skromniej, była oburzona: „Kobiety nie
powinny się przecież same ograniczać, nie powinny rezygnować ze swoich wymagań”.
Przecież sama ciągle to powtarzam, a teraz chcę, żeby postępowała dokładnie odwrotnie.
Była naprawdę wściekła. Oczywiście nie powinna rezygnować z siły i wpływów, ale musi
przyjąć do wiadomości, że w swoim zawodzie ma ograniczone możliwości i uznać
obowiązujący podział ról. Może go zmienić, starając się o wyższe stanowisko, ale
przedtem musi się sprawdzić jako fachowiec. Ubierając się w sposób nieodpowiedni do
swojej pozycji, na pewno nie stworzy sobie takiej szansy.

Język podporządkowania

Istnieje wiele słów, które „porządnej dziewczynie nie przejdą przez usta”. W języku,
jakim posługują się kobiety, najsubtelniej wyraża się ich uległość. Dopiero niedawno
książka Debory Tannen „Ty nic nie rozumiesz!” uświadomiła licznym rzeszom czytelniczek
i czytelników, jak bardzo język kobiet różni się od języka mężczyzn. Autorka udowodniła,
że w przypadku kobiet jest to język podporządkowania.

Można wyróżnić cztery podstawowe sposoby wyrażania uległości:


pominięcia;



brak stanowczości;



wycofywanie się;



zabawa w „zgaduj - zgadulę”.

Pominięcia, czyli wszystko to, czego kobiety nie mówią albo mówią nie tak, jak
myślą.
Brak stanowczości – kobiety często unikają mówienia wprost, o co im chodzi.
Używają najróżniejszych sposobów, żeby ich wypowiedź zabrzmiała jak pytanie
albo nieistotne wtrącenie.
Wycofywanie się to technika uzupełniająca brak stanowczości. Do swoich żądań
albo deklaracji kobiety dorzucają pozornie niewinne zdanka lub pojedyńcze słowa,
w których jest ukryty komunikat: „Wcale nie muszę mieć racji”.

Najtrudniejszą do rozpoznania kobiecą metodą wyrażania uległości jest gra zgaduj

– zgadula: „Proszę, wyczytaj między wierszami, o co mi naprawdę chodzi”. Oczekiwanie,
żądanie czy krytyka są tak zawoalowane, że nie sposób ich odczytać.

Pominięcia

Przeklinanie, mocne słowa i seksualne aluzje są grzecznym dziewczynkom zabronione. To
obszar języka zastrzeżony dla mężczyzn. „Pieprzone gówno!” – krzyczy mężczyzna i na
nikim nie robi to wrażenia. „Pieprzone gówno!” w ustach kobiety zelektryzuje parę osób.
Ale kobiety nawet nie są świadome, że rezygnują z mocnych słów. Bardzo rzadko
pozwalają sobie odreagować za pomocą przekleństwa. A przecież od czasu do czasu ma
się ochotę rzucić grubym słowem – takie spuszczenie pary kobietom aż przynosi ulgę. One
jednak milkną, by uniknąć konfliktu, wolą milczeć niż powiedzieć coś niewłaściwego.

Zamiast sprzeciwiać się mężczyznom, dąsają się i wycofują. Co naprawdę myślą,

dowiaduje się co najwyżej najbliższa przyjaciółka. W pierwszej fazie buntu kobiety
żartują sobie z mężczyzn. Niestety, żart jest bronią słabych przeciwko silniejszym. Status
quo utrzymuje się, ukryta agresja wyparowuje i wszystko zostaje po staremu.

Brak stanowczości

Nawet jeśli kobiety przełamują milczenie, rzadko zajmują jednoznaczne stanowisko.
Raczej starają się niczego ostatecznie nie przesądzać.

Obawiają się, że jednoznaczne wyłożenie swojej opinii byłoby zbyt wielkim

ograniczeniem, bo przecież jak się coś powie, to trzeba się tego trzymać. Niestali
mężczyźni mogą sobie pozwolić na to, by powiedzieć: „No i co z tego, że wczoraj tak
mówiłem?” kobieta, której zdarzy się zmienić zdanie, na pewno usłyszy, że jest kapryśna.
Dlatego kobiety skłonne są tak często używać osłabiającej intonacji i słownictwa. Nawet
kiedy są zupełnie pewne swoich racji, zakończenie wypowiedzi osłabiają zdaniem: „Nie
sądzisz?”, „Czyż nie mam racji?”.

Kobiety wybierają styl komunikacji, który służy wzmacnianiu więzi. Naczelna

zasada brzmi: „Nikomu nie nadepnąć na odcisk”. To ważniejsze niż zdecydowana obrona
własnych przekonań. Kobiety tworzą sobie taki obraz siebie, który pasuje do wyobrażeń
ich partnera, przyjaciół, rodziców albo dzieci. Rezygnują z własnego języka, z takiego
sposobu wyrażania siebie, który by im odpowiadał.

Języka uległości zaczynają uczyć się wcześnie. Chłopcy i dziewczęta opanowują

różne wzorce językowe: dziewczynki pytają lub proponują, chłopcy rozkazują. „Może
byśmy zrobiły to czy tamto?” – powie dziewczynka. Chłopiec oznajmi: „Ja chcę!”. Dorosła

kobieta zapyta ostrożnie: „Co byście powiedzieli na...” albo bardzo uniżenie: „Jeżeli nie
ma innych propozycji, to...”. Nic dziwnego, że powstaje dystans. Mały chłopiec za swoje:
„Ale ja chcę!” zostanie najwyżej skarcony uśmiechem. Dziewczynka natomiast zawsze
będzie poprawiana: „Mówi się: ‘Poproszę’ albo: ‘Czy mogłabym...’”. Tak wyrabia się w niej
postawę uległości.

Pewien nauczyciel opowiadał mi o kłopotach z uczennicami. Jedną z dziewcząt

krytykował za egoizm, ponieważ na lekcjach była bardzo aktywna, stale zgłaszała się do
odpowiedzi. Uważał, że dziewczynka nie powinna tak się zachowywać. Inną uczennicę
nazwał samolubem ( według niego to straszna wada ). Zdrowe poczucie godności tej
młodej dziewczyny było dla niego czymś niestosownym: przyjmowała jego uwagi z
podniesionym czołem i domagała się, by uzasadniał swoje opinie i polecenia. Zdaniem
nauczyciela dziewczynka powinna być cicha i skromna. Nieodpowiednie zachowania
chłopców są do pewnego stopnia tolerowane, u dziewcząt się je zdecydowanie tępi.

Dziewczynki uchodzą za słabsze również przed wejściem w okres dojrzewania,

chociaż w piątej, szóstej klasie są przeważnie wyższe i silniejsze od chłopców. Na
lekcjach wychowania fizycznego to „silni chłopcy” przynoszą i wynoszą ciężkie przyrządy
gimnastyczne. Dziewczęta czują się dyskryminowane. W którejś z klas dziewczęta się
zbuntowały i pokazały, że są silniejsze od chłopców. Mimo to następna lekcja WF
przebiegała jak zwykle. Chociaż dziewczynki były silniejsze, chłopcy musieli udowodnić
swoją „męską” przewagę, odnosząc sprzęt na miejsce. Nie pozwolili, by dziewczęta
pomagały nosić ciężkie skrzynie gimnastyczne.

Podporządkowanie poprzez język jest oczywiście zjawiskiem o wiele bardziej

skomplikowanym niż sugeruje mój schemat. Między brakiem stanowczości a
wycofywaniem plasuje się często przez kobiety stosowana metoda rezygnowania z
wpływu. Zamiast wymagać, kobiety pytają: „Co robimy?”, „Dokąd idziemy dziś
wieczorem?”, „Jaki film chciałbyś obejrzeć?”, „Co mam dziś ugotować?”. Ta forma
rezygnacji jest właściwie wszechobecna; nigdy jeszcze nie spotkałam kobiety, która by
jej nie stosowała.

Wycofywanie się

Kobiety wypowiadają się ostrożnie. Każda wypowiedź umożliwia natychmiastowy odwrót,
gdyby rozmówca czy rozmówcy mieli inne zdanie. Ulubionym słówkiem jest może. Może
przyniosłaby mi pani te dokumenty? Może moglibyśmy pójść na basen? Masz może dzisiaj
czas? Bez może sens tych zdań by się nie zmienił. Słowo to jest używane wyłącznie do
osłabienia wypowiedzi, byle tylko nie zabrzmiała jak żądanie.

Podobną funkcję ma słowo właściwie. Właściwie nie mam na to ochoty. Właściwie

miałam już iść do domu. Właściwie jestem umówiona. Właściwie jest słowem
odwracającym sens. Jeśli się dobrze przyjrzeć, to zmienia ono zdanie w jego zaprzeczenie.
Właściwie nie mam ochoty. – Ale zaraz się przemogę. Właściwie jestem umówiona. – Ale
możesz mnie namówić. Właściwie miałam już iść do domu. – Ale zostanę. Każde z tych
zdań mówi w gruncie rzeczy: „Jestem gotowa się podporządkować”. Mało kto zdaje sobie
sprawę z tego odwrócenia znaczeń.

Prowadząc grupową terapię, stosuję prosty i skuteczny chwyt: gdy ktoś mówi

„właściwie”, pytam go: „A nie-właściwie”? To pytanie kierowane do samej siebie może
być bardzo pomocne, kiedy staramy się zmienić naszą postawę.

Słowa odwracające sens pojawiają się również w dyskusjach. Kobieta chciałaby

poddać dyskusji to, co powiedziała. Przedstawiła poważną propozycję i poczułaby się
urażona, gdyby ją bez namysłu odrzucono. Ale nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo
szkodliwa może być dla niej jej własna nadmierna ostrożność. Podwójny komunikat:
„Chciałabym, ale jestem gotowa zrezygnować” jest interpretowany przez rozmówcę,
słusznie zresztą, na jego korzyść.

Powariowalibyśmy, gdyby za każdym razem trzeba było się dopytywać: „Co

dokładnie miałaś na myśli, wypowiadając to zdanie? Czy mam rozumieć, że chcesz, czy że
nie chcesz?”. Jeszcze gorzej byłoby, gdybyśmy oczekiwali, że rozmówca przejrzy
wszystkie niejasności i dwuznaczności naszych słów.

Zgaduj – zgadula

Eryka chce iść do kina, ale swojemu chłopakowi zadaje pytanie: „Czy miałbyś ochotę
pójść do restauracji, cz raczej do kina?”. Chłopak ma się domyślić, czego ona sobie życzy.
Eryka nie zamierza ukrywać swoich potrzeb, chce tylko w skrócie przekazać taki mniej
więcej komunikat: „Poszłabym do kina, ale gdybyś ty wolał robić coś innego, mogłabym
ewentualnie się dostosować. Co prawda ucieszyłabym się, gdybyś chciał iść ze mną do
kina, jeżeli jednak masz inne plany, to nie jestem na ciebie zła.”. Głębszy przekaz jest
taki: „Dostosuję się do twoich życzeń, ale będę się czuła rozczarowana”.

Kobiety często wypowiadają się w sposób nieprecyzyjny i wieloznaczny, zawsze

zostawiają sobie możliwość zrobienia uniku, zmiany zdania. Od rozmówcy oczekują, by
zgadł, o co im naprawdę chodzi i co chciały powiedzieć.

Mówienie między wierszami jest wyrazem niepewności i ułatwia partnerowi

przeforsowanie własnego stanowiska. Czasem nie ma on pojęcia, o co chodzi drugiej
stronie, bo nie zostało to wyraźnie powiedziane.

Czas wypowiedzi

Kobiety ograniczają się również w czasie. Komunikują: „Nie potrzebuję wiele czasu, nie
jestem ważna, nie mam nic istotnego do powiedzenia”. Podobno kobiety są gadatliwe, a
kawiarniane plotki to ich ulubione zajęcie. Przyjrzyjmy się jednak kobietom na
zebraniach: mówią o wiele mniej niż mężczyźni, a ich wypowiedzi są bardziej zwięzłe.

Deborah Tannen przytacza wyniki eksperymentu dotyczącego sposobów

zabierania głosu przez kobiety i mężczyzn w mieszanych grupach. Okazuje się, że
wypowiedzi kobiety trwały od 3 do 10 sekund, mężczyzn – od 11 do 17 sekund.
Najdłuższe kwestie wygłaszane przez kobiety były krótsze niż najkrótsze kwestie
mężczyzn. Kobietom pomawianym o przyrodzone gadulstwo wynik ten powinien dać
sporą satysfakcję. Co znamienne, wypowiedzi kobiet wydłużają się z chwilą, gdy grupę
opuszczają mężczyźni.

Ja również zauważyłam na swoich seminariach, że to prawie wyłącznie mężczyźni

wygłaszają długie przemówienia, odbiegają od głównego wątku i trzeba im przerwać,
żeby móc wrócić do tematu spotkania. Na zajęciach z retoryki proszę uczestników o
wygłoszenie mowy pochwalnej na temat własnej osoby. Mężczyznom przychodzi to dużo
łatwiej niż kobietom. Dobrze się przy tym bawią i wyraźnie popisują. Dla kobiet jest to
zadanie krępujące. Jeśli tylko mogą, wybierają inny temat. Czyżby chwalenie siebie było
czymś zdrożnym? Najwyraźniej tylko dla kobiet.

Podczas sesji w ośrodku, w którym sprawdza się przydatność kandydatów do

pracy – m.in. umiejętności przywódcze, argumentowania, współpracy – jeden z panów
bez przeszkód wszedł w rolę przywódcy grupy ( cztery kobiety, dwóch mężczyzn ),
chociaż nikt go w tej roli nie akceptował, a dwie panie wykazały się większymi
kompetencjami i umiejętnością pracy w zespole.

Na koniec wszyscy byli zgodni co do tego, że gdyby grupa sama dokonała wyboru,

szefową zostałaby któraś z tych dwóch pań. Jedna z nich nie miała wątpliwości: „Gdyby
nie ten pan, przejęłabym kierowanie. Nie chciałam go kompromitować, więc wolałam
siedzieć cicho”. Jednak z pewnością odegrały tu również rolę inne, mniej szlachetne
motywy, bo ta kobieta na pewno bała się otwartego konfliktu, konfrontacji i – nie
zapominajmy – ewentualnej porażki. Wydawałoby się, że lęk chroni przed kompromitacją.
Kto poddaje się lękowi, przestaje działać, więc nie popełnia błędów. Kobiety poddają się
nie tylko z potrzeby kompromisu i harmonii. Równie istotną rolę odgrywa tu ryzyko
związane z otwartym konfliktem.

Słodka idiotka

Kobiety mają skłonność do robienia z siebie słodkich idiotek. Proszą o pomoc, szczególnie
teatralnie wtedy, gdy przy odrobinie wysiłku mogłyby sobie poradzić same. Dodają w ten
sposób ważności pomocnikowi/pouczającemu i podkreślają wyższość jego inteligencji.
Dotyczy to również pomocy w drobnych naprawach i w sytuacjach rzekomo
wymagających siły. W ten sposób mężczyźni mogą wchodzić w rolę nauczycieli.

Wyjaśniają tajniki techniki, polityki, gospodarki, również wtedy, gdy kobieta ma lub
mogłaby mieć dokładnie taką samą wiedzę. Mężczyźni objaśniają, jak funkcjonują różne
przedmioty. Naprawiają pralki, chociaż podobno nie mają pojęcia, jak takie coś włączyć.

Kobiety ukrywają swoją wiedzę w złudnej nadziei, że w ten sposób zaskarbią sobie

przychylność mężczyzn. Demonstrują uległość, robiąc z siebie słodkie idiotki. Tworzą
sytuacje, w których mężczyźni mogą się popisywać, a one okazywać im wdzięczności za
pomoc, której właściwie nie potrzebują albo która jest nieskuteczna.

Udawanie niewiedzy czy niekompetencji nie przynosi korzyści w prywatnym życiu,

w sytuacjach zawodowych zaś może być katastrofalne. Wkradanie się w czyjeś łaski przez
robienie z siebie idiotki nigdy nie przynosi pożądanych rezultatów. Który szef awansuje
kobietę, udającą głupszą od kolegów? Sukcesy odnoszą ci, którzy umieją brać sprawy w
swoje ręce i samodzielnie rozwiązywać problemy, a trudności traktują jak okazję do
pokazania, co potrafią – oni sami, a nie inni.

Jednak nawet kobiety, które już się tego nauczyły, czasem wszystko psują,

uśmiechając się w decydujących momentach nieśmiało i pokornie.

Zawsze ten uśmiech

Uśmiechamy się wbrew sobie?

„Mam już dość tego przeklętego uśmiechu!”, krzyczy z wściekłością 34-letnia Riki do
swojego odbicia w lustrze. Riki uczestniczy w warsztacie dla kobiet na temat mowy ciała.
Ze złością obserwuje własne uśmiechnięte oblicze na monitorze.

„Co za idiotyczny grymas! Od trzydziestu lat wykrzywiam się uprzejmie do każdego,

niezależnie od tego, jak mnie traktuje.” Riki chce się zmienić: „To po prostu chore, być
grzeczną i trzymać fason, nawet jeśli ktoś zachowuje się wobec mnie obrzydliwie”. Do tej
pory uważała, że okazywanie, jak bardzo czuje się zraniona czy rozgniewana, jest oznaką
słabości. Zaciskała więc zęby i uśmiechała się. „Nie rozumiałam, dlaczego zawsze w
takich sytuacjach mój żołądek się buntował. Mogłam być pewna, że wieczorem będę
wypłakiwać się w poduszkę, nie wiedząc właściwie, jaka jest tego przyczyna”. Teraz Riki
już wie. „To ten przeklęty uśmiech, ta twarz, która oznajmia wszystkim: nie jestem na
ciebie zła, proszę, nie odwracaj się ode mnie! A przecież powinnam kląć, krzyczeć, tupać,
tłuc naczynia albo odwrócić się na pięcie i odejść na zawsze!”.

Wiele kobiet czuje podobnie. Są świadome, że uległy uśmiech oznacza w

rzeczywistości zdradę wobec samych siebie, że uśmiechając się, stają się ofiarami. Nie
bronią się nawet wtedy, gdy dzieje im się krzywda. Częściej niż większość z nich by
chciała, głęboko skrywany lęk przed odrzuceniem wymusza uśmiech na ich twarzach.
Uśmiech ten nie wyraża radości, lecz jest prośbą o aprobatę. Mówi: „Kochaj mnie, nie rób
mi krzywdy, nie zostawiaj mnie!”.

Czy potrafisz sobie wyobrazić, że mówisz: „Możesz patrzeć na mnie ze
złością. To nic strasznego, kiedy czasem ktoś jest na mnie wściekły” ?
W każdym razie spróbuj powtórzyć w myślach te słowa.

Zanim zajmę się źródłami uległego kobiecego uśmiechu, przedstawię moje zdanie na
temat uśmiechu w ogóle. Niektóre czytelniczki mogą odnieść wrażenie, że jestem
pesymistką, z pogardą odnoszącą się do życia i przekonaną, że uśmiechanie się jest złe
lub niestosowne. Przeciwnie, uśmiech jest, moim zdaniem, czymś wspaniałym, kiedy
odzwierciedla naszą wewnętrzną siłę, pozwala ją poczuć innym i przekazuje komunikat:
„Jestem uważna i pełna życzliwości”. Wówczas uśmiech jest sygnałem wolnej i
świadomej decyzji, czymś bardzo znaczącym i pięknym. Niestety, kobiecy uśmiech często
wyraża coś zupełnie przeciwnego.

Dlaczego kobiecy uśmiech tak często wyraża uległość?

Kobiety wprawdzie mają te same prawa co mężczyźni, wciąż jednak brak im rzeczywistej
samodzielności. Wyzwoliły się jedynie formalnie. Aby osiągnąć swoje cele, nadal stosują
metody uciśnionych.

W sztywnej hierarchicznej strukturze społecznej uległość jest sensowną strategią:

robi się dobrą minę do złej gry i zmierza do celu okrężnymi drogami. Pochlebstwo,
manipulacja, pokora i gotowość do poświęcenia to metody zyskania przychylności władcy.
Choć dzisiejsze struktury społeczne nie są już aż tak sztywne, a współczesne konstytucje
deklarują równość obu płci, kobiety często zachowują się tak, jakby te paragrafy nic dla
nich nie znaczyły. Jakby wciąż konieczne było zawieranie paktu z silniejszymi w celu
uzyskania prawa do ochrony.

Kobiety i mężczyźni być może grają w przeciwnych drużynach, nie oznacza to

jednak, że muszą być wrogami. Mężczyźni są naszymi rywalami, którzy obecnie
wyprzedzają nas o krok lub dwa. Jak w każdej grze, wygra ten, kto wykaże się większą
odwagą, inicjatywą i wytrwałością. Nie powinnyśmy oczekiwać, że ktoś za nas pokona
przeszkody. Skończmy z narzekaniem na przeciwności losu. Nic nam to nie da. Jeśli
chcemy coś osiągnąć, musimy odrzucić postawę podporządkowania, która uniemożliwia
budowanie zdrowego poczucia własnej wartości. Taką samoograniczającą i zakłamaną
postawę nazwałam syndromem Mony Lisy.

Mentalność Mony Lisy

Każdy, kto zatrzymał się na dłuższą chwilę przed portretem Mony Lisy w Luwrze, musiał
odczuć melancholijny smutek jej uśmiechu. Zapewne jest to jeden z powodów tak
wielkiej popularności tego obrazu. We mnie zagadkowy uśmiech Mony Lisy budzi raczej
irytację niż zachwyt. Długo nie mogłam pojąć, dlaczego. W końcu zrozumiałam, że w
uśmiechu Mony Lisy kryje się to, co często obserwuję na twarzach moich pacjentek:
niepozostawiający wątpliwości sygnał rezygnacji z siebie samej.

Inny przykład: film Koronczarka, który swojego czasu zrobił na mnie wielkie

wrażenie. Być może pamiętacie tę delikatną, wrażliwą dziewczynę, porzuconą przez
ukochanego. Również ona, kiedy złamano jej serce, miała na twarzy ten zagadkowy,
melancholijny uśmiech.

W podobny sposób często uśmiechają się kobiety uczestniczące w moich

warsztatach. Upokorzone i zranione przez swoich partnerów, mają przyklejony do twarzy
pełen rezygnacji uśmiech. Uśmiechają się, opowiadając o nadziei, o przeżytych wspólnie
chwilach, o szczęśliwym początku związku. Ich uśmiech wyraża rezygnację również
dlatego, że wiele z tych kobiet wie, że wróciłyby do swoich partnerów, gdyby tylko
wykonali oni jakiś gest.

Kobiety muszą ciężko pracować nad swoim rozwojem, zanim w pełni świadome

własnej wartości spojrzą w oczy dawnym lub nowym partnerom. Często potrzeba kilku
miesięcy terapii, by ogromne pokłady nienawiści, skrywające się zwykle pod maską
cierpliwej uległości, zaczęły przebijać się na powierzchnię. Omówienie przyczyn
maskowanej uśmiechem rezygnacji z siebie rozpocznę od kilku przykładów.

Riki już znacie. Jest delikatną, drobną kobietą, a jej historia to historia uśmiechu

Mony Lisy. Zaraz po maturze Riki poznała Piotra, 26-letniego inżyniera. Spodobał jej się
od pierwszej chwili, ponieważ sprawiał wrażenie skromnego i dobrze wychowanego.
Cieszyła się, że w odróżnieniu od innych, znanych jej do tej pory mężczyzn, nie był
natarczywy w sprawach seksu. Przez trzy lata byli zaręczeni, dopóki Piotr nie uznał, że
jego pozycja zawodowa pozwala mu zawrzeć związek małżeński. Riki dawno już
przestała zastanawiać się, czego sama pragnie i co uważa za słuszne. Piotr lubił o
wszystkim decydować, ale to jej nie przeszkadzało – uważała, że świetnie się uzupełniają.
Szybko zaczęła przejmować jego poglądy i przyznawać mu rację, zwłaszcza gdy nieco
lekceważącym, pełnym wyższości spojrzeniem dawał jej do zrozumienia, że dana kwestia
wymaga umiejętności logicznego myślenia. Powoływał się nawet na jakąś wyższą logikę,
którą władał tylko on i tylko on mógł rozstrzygnąć, co jest słuszne, a co nie. Wyższa
logika stała się dla Riki synonimem jej własnej niemożności podążania za tokiem
myślenia Piotra. Cieszyła się, że ma tak wykształconego męża i próbowała nawet
zapamiętywać niektóre z jego argumentów. Z czasem jednak zauważyła, że Piotr, w
zależności od potrzeb, bardzo swobodnie nimi żongluje. Coraz częściej okazywało się też,
że to, co ona uważa za słuszne i logiczne, on postrzega dokładnie na odwrót. Wyciągnęła
z tego wniosek, że to ona zawsze się myli.

Urodziła dwoje dzieci, chociaż wolałaby mieć tylko jedno. Wyprowadzili się na wieś,

mimo że ona pragnęła zostać w mieście. Riki, która była osobą bardzo nieśmiałą, cierpiała
z powodu utraty swoich dwóch przyjaciółek. Po przeprowadzce na wieś praktycznie
zerwała z nimi kontakt, ponieważ jej mąż nie uznał za słuszne, by miała własny samochód.
Chciała wrócić do pracy, ale mąż zdecydował, że dzieci potrzebują matki w domu. Na
ustach Riki wciąż gościł pokorny uśmiech, lecz jej oczy były smutne.

Riki nie jest tchórzliwa. Czasami dochodziło w domu do ostrych kłótni, zwykle w

sprawach dotyczących dzieci. O dzieci potrafiła walczyć ze swoim konserwatywnym
mężem, jednak to on zazwyczaj wygrywał.

Bez słowa skargi prowadziła dom i bez większego sprzeciwu akceptowała

większość decyzji męża. W końcu to on przynosił do domu pieniądze. Znosiła również to,
że każdy urlop spędzali w tej samej miejscowości, której już od dawna nie cierpiała.

Godziła się na to wszystko tak długo, aż jej organizm odmówił posłuszeństwa. Riki

cierpiała na bóle żołądka, a ponieważ i to znosiła w milczeniu, po kilku latach musiała
poddać się operacji usunięcia wrzodów. Na operację zdecydowała się podczas letnich
wakacji, żeby rodzina jak najmniej ucierpiała z powodu jej nieobecności. Podczas urlopu
jej mąż poznał inną kobietę. Nie była młodsza od Riki, ale zdecydowanie bardziej
niezależna, miała własne pieniądze i zainteresowania. Wkrótce Piotr opuścił żonę i dzieci.

Odszedł od Riki, ponieważ – jak twierdził później – znudziło go jej stałe

potakiwanie i jej wieczny uśmiech.

Riki reprezentuje często spotykany typ kobiety, która sama się deprecjonuje i

stara się jak najmniej zwracać na siebie uwagę, a jej historia pokazuje bezsens
przystosowania się do innych aż do utraty własnej tożsamości. Uległość nie dała jej
szczęścia ani nie ocaliła małżeństwa. Przeciwnie, jej mąż uważa, że to właśnie uległość
żony skłoniła go do odejścia. Niezależnie od tego, co było rzeczywistą przyczyną,
podporządkowanie, którego przejawem był cierpliwy uśmiech, nie przyniosło jej nic
dobrego. Teraz bez trudu możemy zrozumieć opisaną na początku rozdziału wściekłość
Riki na samą siebie. Riki ma rację, uznając, że to właśnie jej cierpliwa uległość i
poświęcenie w znacznym stopniu przyczyniły się do klęski jej dotychczasowego życia. Ten
przyjazny, wyrażający uległość uśmiech stał się dla niej symbolem rezygnacji z własnej
siły.

Riki wybrała samopoświęcenie, ale nie jest to jedyny sposób działania kobiet o

smutnym uśmiechu. Następny rozdział przedstawia schemat postaw, umożliwiający
rozpoznanie i przyporządkowanie własnej strategii.

Czy postawa cichej rezygnacji wydaje ci się znajoma?
Czy i ty jesteś skłonna do nieustannych ustępstw na
rzecz innych?

Istnieje wiele form kobiecego podporządkowania. Często pierwszym krokiem do wolności
jest jasne określenie własnego wzorca zachowań. Kobieta, która zwykle postępuje
zgodnie z jednym z poniższych wzorców, jest spadkobierczynią Mony Lisy, gdyż
prawdopodobnie rezygnuje ze swoich potrzeb i życiowych celów w o wiele większym
stopniu, niż tego pragnie i niż sobie to uświadamia.

Oto typowe przykłady mentalności Mony Lisy:



Zmierzanie do celów drogą okrężną ( unikanie konfliktów ).



Poglądy, życzenia, oczekiwania i cele innych są zazwyczaj ważniejsze od
własnych ( wyrzeczenie się siebie ).



Celem nadrzędnym staje się pogodzenie sprzecznych interesów otoczenia
( pragnienie harmonii ).



Działanie na rzecz innych, zanim oni sami o to poproszą ( posłuszeństwo na
wyrost ).

Dlaczego tak wiele kobiet sięga po te wzorce zachowań?

Kobiety uczą się już w dzieciństwie kobiecej taktyki działania, polegającej na

wykorzystaniu dla osiągania celów typowo kobiecych atrybutów: niewinnych spojrzeń,
skromności, troskliwości czy serdeczności. Nasze społeczeństwo nie zachęca kobiet do

walki i twardego rozwiązywania konfliktów. Przeciwnie, każe im wierzyć, że tylko uległe
zachowanie zapewni im ochronę przed trudami życia.

To jednak złudne przekonanie, gdyż czasy się zmieniły i większość kobiet

musi sobie samodzielnie radzić z wyzwaniami codzienności. Mimo to wiele z nas woli
inwestować czas w swój wygląd, niż w rozwijanie umiejętności stawiania na swoim czy
zdobywanie wykształcenia. Mamy nadzieję, że uroda i wdzięk otworzą nam drogę do
męskich serc i łatwego życia. jest to złudna nadzieja. Mężczyźni ( a z pewnością Nowy
Mężczyzna ) coraz częściej szukają partnerek, które potrafią dotrzymać im kroku, z
którymi będą się wspierać, ale również dzielić odpowiedzialnością i troską o byt.
Mężczyźni zaczynają rozumieć, że związek z silną partnerką przynosi na dłuższą metę
korzyści, nawet jeśli wymaga kompromisów.

Kobieta, która w tym momencie uzna, że wystarczy po prostu zmienić

strategię i udawać silną w nadziei na złapanie męża, pozostanie w pułapce Mony Lisy. Nie
chodzi bowiem o zdobywanie za wszelką cenę akceptacji i popularności – konieczna jest
praca nad rozwojem samodzielnej i świadomej siebie osobowości.

Czy wpadłam już w pułapkę Mony Lisy?

Kobiety, które wciąż pytają „Czego ty chcesz?” uwięzione są w pułapce. Szukają
potwierdzenia dla własnych decyzji, nawet jeśli dokładnie wiedzą, czego pragną, i nikt im
się nie sprzeciwia. Proszą innych o podjęcie nawet tych decyzji, które dotyczą tylko i
wyłącznie ich samych. Szukają kogoś, kto odbierze im możliwość kierowania swoim
życiem, a na koniec dziękują z uśmiechem za to, że pozwoliły się okaleczyć.

Działają zgodnie z ukrytym wzorcem postępowania: decyzja podjęta bez aprobaty

partnera jest złą decyzją.

„Czego ty chcesz?” staje się synonimem rezygnacji, wycofania i braku wiary w

siebie. Kobiety, które często zadają to pytanie, rezygnują z samodzielności.
Wynegocjowanie lub wręcz wywalczenie czegoś w sporze z partnerem wydaje się im zbyt
egoistyczne. Na syndrom Mony Lisy cierpią jednak również te, które próbują ( na ogół
nieskutecznie ) dochodzić swoich praw atakami histerii.

Oczywiście wiele kobiet, które nie utknęły jeszcze na dobre w pułapce, walczy o

swoje racje i domaga się czegoś dla siebie od innych. Jednak tylko nieliczne potrafią robić
to bez poczucia winy. Większość kobiet, z którymi rozmawiałam na ten temat, przyznaje,
że kiedy jasno wyrażają swoje życzenia, bronią swoich poglądów lub okazują gniew,
zawsze czują się nieswojo.

Kobietę, która pragnie zrzucić maskę uległości, długo jeszcze prześladować będą

zdania zapamiętane z dzieciństwa: „Nie wolno w ten sposób postępować”, „To nie
wypada”, „Będziesz tego żałować”, „A gdyby wobec ciebie ktoś tak się zachowywał?”,
„Żądaniami niczego nie osiągniesz”, „Ośmieszasz się”, „Zachowujesz się jak wariatka”,
„Dziewczynki tak nie postępują”, „Jeśli nie będziesz miła, nikt cię nie będzie lubił”.

Kobiety rzadko są świadome krzywdy, jaką sobie wyrządzają. Mimo woli kreują

obraz siebie, degradujący je do roli służących. Osoba, która nie mówi tego, co naprawdę
myśli, i nieustannie spełnia cudze oczekiwania, sprawia wrażenie obłudnej. I żaden
uśmiech tu nie pomoże.

Zastanów się najpierw: „Czego ja chcę?”
Stawiaj swoje cele na pierwszym miejscu!

A jak postępują mężczyźni?

Wiele z was powie, że przecież mężczyźni mają te same problemy. Również oni muszą się
podporządkowywać. Co jest więc szczególnego w kobiecym uległym uśmiechu?

Oczywiście, mężczyźni również muszą się podporządkowywać, ale rzadko robią to

z uśmiechem. Raczej zaciskają w kieszeniach dłonie w pięści, a ich twarze wyrażają
gniew, przygnębienie lub pogardę.

Niewątpliwie, mężczyzna również może wpaść w pułapkę Mony Lisy, ale to jednak

przede wszystkim kobiety cierpią z powodu patriarchalnych stosunków władzy.

Wróćmy więc do kobiet.

Kobiety rezygnując z uśmiechem na twarzy z jasnego wyrażania swoich poglądów,

z głośnego i stanowczego stawiania wymagań, wszystkie te kobiety, które mają nadzieję,
że podstępem osiągną to, o co boją się otwarcie walczyć, nieuchronnie muszą stracić
szacunek do siebie. Osłabiają swoją pozycję społeczną i w rzeczywistości działają
przeciwko równouprawnieniu.

Na pierwszy rzut oka stwierdzenie to może wydawać się mocno przesadzone.

Dlaczego wypieranie swoich potrzeb, swojej tożsamości ma mieć wpływ na kwestię
równouprawnienia?

Niestety, równouprawnienie blokowane jest z dwóch stron. Z jednej przez

mężczyzn, którzy nie chcą oddać władzy, a drugiej przez kobiety, które nie roszczą sobie
do tej władzy żadnych praw.

Nie wystarczy zapisanie praw kobiet w konstytucji. Równouprawnienie dotąd

pozostanie pustym słowem, dopóki kobiety będą oczekiwać, że ktoś dobrowolnie odda im
część władzy. Prawo ma sens tylko wtedy, gdy funkcjonuje w naszej świadomości i gdy
potrafimy je egzekwować.

Trudno w to uwierzyć, ale kobiety często same rezygnują z równouprawnienia.

Poniżej przedstawiam prawdziwą, chodź niewiarygodnie brzmiącą historię:

Współwłaścicielka pewnej średniej wielkości firmy postanowiła płacić kobietom i

mężczyznom taką samą pensję za tę samą pracę. Oznaczało to, że mężczyźni oddadzą
część swoich pieniędzy kobietom, ponieważ firma nie mogła sobie pozwolić na dodatkowe
wydatki. Na to jednak nie wyraziły zgody kobiety, twierdząc, że mężczyźni zbuntują się,
jeśli będą mniej zarabiać. Wolały uznać za naturalne, że dostają mniej pieniędzy, gdyż
przecież „zawsze tak było”, i nie skorzystały z prawa do równych wynagrodzeń.
Wprawdzie niektóre z nich narzekały, że źle się stało, ale żadna nie była gotowa do
konfrontacji z mężczyznami i nie poparła projektu właścicielki firmy.

Zawiązki zawodowe nie wywalczą podwyżek płac bez stawiania żądań i

podejmowania ryzyka konfrontacji. Podobnie kobiety nie mogą oczekiwać prawdziwego
udziału w życiu społecznym, jeśli nie będą formułować jasnych, jednoznacznych i
twardych żądań.

Kobiety nie mają silnego poparcia dla swoich interesów, nikt poważnie nie

upomina się o ich prawa. Nawet one same tego nie robią. Odnoszę wrażenie, że w tej
kwestii ( i nie tylko w tej ), kobiety kolektywnie cierpią na syndrom Mony Lisy.

Nieskuteczne sposoby uwolnienia się od syndromu ML

Obraz kobiecości, jaki otrzymałyśmy w spadku po wielu pokoleniach kobiet, zobowiązuje
nas do wybrania jednego z dwóch wzorców ról: „cierpliwej i uległej” lub „bezradnej i
histerycznej”. Każdy z tych dwóch wzorców uznaje interesy kobiet za drugoplanowe, a ich
poglądy za nieistotne. Kobiety nie powinny się więc dziwić, że kiedy grają te role,
traktowane są z lekceważeniem. Nawet kobiecą seksualność próbuje się upchnąć, bez
większego sprzeciwu ze strony kobiet, w jedną z dwóch przegródek: „cnotliwa i bierna”
lub „drapieżna modliszka”.

Przedstawię teraz dwa przykłady autodestruktywnych wzorców postępowania,

prowadzących do porażek. Być może odnajdziesz w nich podobieństwo do twojej własnej
historii i uświadomisz sobie, że również ty byłaś ( lub jesteś ) spadkobierczynią Mony Lisy.

Przykład pierwszy:

Sigrid i Jens od dziesięciu lat są małżeństwem. Tak wygląda typowy scenariusz

częstych kłótni w ich domu:

Sigrid chce, żeby mąż odebrał córkę od przyjaciółki, a ona w tym czasie będzie

mogła zająć się domem. Pyta więc męża ( nieco zbyt słodko ):

„Ciężki miałeś dzień?”

„...Nie.”

„Pojedziesz po Julię?”

„...Nie.”

„Mogłabym przez ten czas trochę poprasować.“

„...Nie. Ty pojedź. Jestem głodny i muszę obejrzeć dziennik. Zresztą Julia może

wrócić autobusem. Za bardzo ją rozpieszczasz.”

Sigrid aż kipi ze złości, odpowiada jednak spokojnie:

„Uważam, że to niesprawiedliwe. Odpoczywasz sobie i zwalasz wszystko na mnie.”

Mąż Sigrid nie daje się ruszyć:

„Ja jej nie odbiorę. Niech sobie sama radzi.”

Dopiero w samochodzie Sigrid uspokaja się na tyle, że może rozważyć całą

sytuację. Po raz kolejny przegrała. Jest wściekła na siebie i na męża. Powinna się
rozwieść. Jej desperackie próby zachowania spokoju do niczego nie prowadzą.

Wiele kobiet dobrze zna te sytuacje, w których bezradnie lub z wściekłością

przyznają się do klęski.

Czy umiesz sobie wyobrazić, że okazujesz gniew i irytację?
Jak często pozwalasz sobie na gwałtowne reakcje?

Dziś wiele kobiet już rozumie, że niewiele zwojują uśmiechem i opanowaniem.

Wciąż jednak mało to zmienia.

Przykład drugi opisuje równie nieskuteczne zachowanie histeryczne. Próba

przeforsowania swoich celów w agresywny sposób kończy się najczęściej tak, jak w niżej
opisanym przypadku:

Kłótnie Edyty i Gerharda, którzy od czterech lat są małżeństwem, mają z reguły

ten sam finał. Edyta płacze w kuchni, a Gerhard idzie do baru. Cotygodniową piątkową
awanturę o sprzątanie łazienki zawsze przegrywa Edyta. Przygotowuje się już od rana,
zbiera mądre argumenty, a tajemnicy ćwiczy nawet przed lustrem swój występ.
Właściwie jest pewna, że tym razem się uda. Wieczorem siada naprzeciwko męża przy
stole. Gerhard spogląda na nią znużonym wzrokiem. Wie, że zaraz zacznie się
cotygodniowy teatr ze sprzątania łazienki.

Edyta bez żadnych wstępów zaczyna:
„Musimy porozmawiać o sprzątaniu.”
„...Tylko nie to!”
„”Właśnie że to! Nigdy nic nie robisz w domu.”
Gerhard nawet nie zadaje sobie trudu, żeby odpowiedzieć. Wyciąga piwo z lodówki

i patrzy na nią wyzywająco. Edyta traci całą odwagę. Na jego bierny opór potrafi
reagować wyłącznie pełną bezradności wściekłością lub równie bezsilnym płaczem.

„Jesteś zwyczajną świnią!” – krzyczy, krztusząc się od łez.
Gerhard uznaje tę obelgę za pretekst do wyjścia z domu.
O ile w przykładzie Sigrid można łatwo stwierdzić, dlaczego i jak przegrywa, o tyle

historia Edyty jest mniej oczywista. Pozornie w całej tej scenie nie było ani uśmiechu, ani
gestów podporządkowania. Obie historie mają jednak podobne korzenie: żadna z tych
kobiet nie wierzy naprawdę, że potrafi przekonać partnera do uczestniczenia w pracach
domowych. W rzeczywistości zarówno Sigrid, jak i Edyta już na wstępie okazują uległość.
Również bierna rezygnacja z władzy jest elementem syndromu Mony Lisy. Edyta tak
naprawdę nie wierzy, że ma prawo wymagać od męża pomocy. Jest wściekła, nic nie
dzieje się zgodnie z jej planem, bowiem widząc zmęczone oczy męża, wpada w pułapkę
wyrozumiałości. Słyszy wewnętrzny głos, który mówi: „Nie możesz tego od niego
wymagać, on i tak ledwo żyje”. Dla własnego zmęczenia ma jednak znacznie mniej
zrozumienia.

Wyobraź sobie, że mówisz: „Rozumiem, że jesteś zmęczony,
chcę jednak, żebyś...”.
Ucz się wymagać od innych.

Jaki typ osobowości może uchronić cię przed syndromem Mony Lisy, pokazuje udana
próba Gesine. Od ośmiu miesięcy Gesine mieszka ze swoim przyjacielem Guntherem. Jej
życiowe motto brzmi:

Nie bać się otwartych i ostrych konfrontacji.

To właśnie ta postawa pozwoliła Gesine przekonać partnera do przejęcia na siebie

części znienawidzonych przez nich oboje prac domowych. Gesine dokładnie wiedziała,
czego chce. Pewnego dnia, podczas miłej pogawędki przy porannej kawie, zapytała
prawie od niechcenia:

„Gunther, kiedy posprzątasz łazienkę?”

Gunther popatrzył na nią ze zdumieniem:

„Przecież ja nigdy nie sprzątam łazienki!”

„No właśnie! – odparła Gesine – A ja chcę, żeby to się zmieniło!”

Gunther: „Nie ma mowy!”

Gesine była niewzruszona: „Już od dawna złości mnie, że nic nie robisz w domu.

Nie zamierzam tego dłużej tolerować. Albo znajdziemy jakieś rozwiązanie, albo czeka nas
taka awantura, że nie wiem, jak to się dla nas skończy”.

Bardzo szybko dotarli do punktu kulminacyjnego. Gesine wszystko sobie wcześniej

dobrze przemyślała. Wiedziała, że na dłuższą metę nie zniesie odgrywania roli służącej,
prędzej czy później problem wróci. Gunther uważał, że to szantaż i miał rację. Gesine była
jednak świadoma, że jeśli teraz odpuści, to równie dobrze mogą zacząć pakować walizki.
Była wściekła i nie zamierzała ustąpić nawet o milimetr. Gunther czuł to wyraźnie.
Przyglądał się jej zły, lecz zamyślony. W duchu przyznawał jej rację, mimo to próbował
jednak podważyć jej decyzję.

Zaczął od pochlebstwa: „Przecież ty to lepiej robisz.”

Potem groził: „Pogrążymy się w chaosie, jeśli każde z nas będzie odpowiedzialne

za wszystko”.

Na koniec spróbował zagrać na jej uczuciach: „Chyba twój stosunek do mnie za

bardzo się zmienia”.

Na przemian był czuły i krzyczał na nią.Gesine pozostała niewzruszona. „Będziesz

sprzątał łazienkę!” – brzmiało jej jasno sformułowane i ostateczne żądanie. Próby
przekonania jej do zmiany decyzji przyjmowała z powagą, wściekłością lub rozbawieniem.
To była nieodwołalna decyzja. Albo Gunther przestanie się wymigiwać od zajęć
domowych, albo koniec z ich związkiem.

Przed tym krokiem wiele kobiet cofa się z lękiem. Nie wyobrażają sobie, że

mogłyby położyć na szali swój związek, stają się więc podatne na szantaż ze strony
mężczyzny, na jego bezpośrednią lub ukrytą groźbę odejścia. Większość kobiet zawoła w
tym miejscu z niedowierzaniem: „Z powodu takiego głupstwa grozić od razu rozstaniem?”.
Jednak to właśnie takie nieistotne głupstwa krok po kroku spychają kobiety na przegraną
pozycję. W końcu to, czego oczekują od siebie partnerzy, to zawsze są głupstwa. Kobiety
sądzą, że ważna jest dopiero suma ustępstw, ale to właśnie te pojedyńcze, niewielkie i
pozornie niegroźne przysługi czynią z nich niewolnice.

Być może po przeczytaniu tego fragmentu poczułaś się nieswojo – wcale nie

chciałaś tak naprawdę wiedzieć, jak wyzwolić się od uśmiechu Mony Lisy. To zbyt
radykalne. Zbyt wiele od ciebie wymaga. Mam jednak nadzieję przekonać cię, że
nieustanna gotowość dostosowania się do innych prędzej czy później prowadzi do
nieszczęścia.

Jeśli nie dbamy o nasze własne interesy, jeśli szukamy pokrętnych

rozwiązań i uciekamy przed otwartą konfrontacją, jeśli same siebie nie traktujemy
poważnie, nie uda nam się zbudować solidnego poczucia własnej wartości. Swoim
postępowaniem będziemy torpedować i uniemożliwiać własną emancypację.

Wyzwolenie się z roli zastraszonej, uległej, wiecznie uśmiechniętej ofiary

oznacza otwartą i uczciwą walkę o swoje interesy. Równie konsekwentnie trzeba umieć
zakończyć związek, gdy druga osoba żąda od ciebie zbyt wielu pozornie błahych i głupich
ustępstw.

Odrzucając uśmiech Mony Lisy, zyskasz więcej stanowczości i niezależności.

W życiu będzie mniej gotowych rozwiązań, mniej spokoju i pewnych dróg, ale również
mniej manipulacji, zależności i zakłamania.

Jeśli kobiety poważnie traktują kwestię równouprawnienia, muszą

pamiętać, że tylko naprawdę niezależna kobieta może w pełni korzystać ze swoich praw.
Nie można być troszkę niezależną, podobnie jak nie można być troszkę w ciąży.

Kobieta, która wierzy, że rezygnując z samodzielności, zapewni sobie

bezpieczne życie, prawdopodobnie dość szybko przeżyje gorzkie rozczarowanie. Także
ona może zostać opuszczona, oszukana i upokorzona. Pewnego dnia może znaleźć się w
rozpaczliwej sytuacji, bez zawodu i bez pieniędzy. Przez całe życie była grzeczna, na wiele
rzeczy przymykała oczy, jeszcze więcej znosiła w milczeniu. A mimo to cierpi. Przecież się
poświęcała, robiła to, czego od niej żądano, nawet w łóżku. Wszystko na próżno. Zostaje
sama, poniżona i niepotrzebna. Bolesne przebudzenie.

Pułapki relacji z otoczeniem

Kobiety cierpiące na syndrom Mony Lisy zwykle wpadają w pułapki relacji z otoczeniem.

Omawiając kolejne pułapki, ilustruję je prawdziwymi przykładami, chcę bowiem

pokazać, jak dalece mogą się wynaturzyć początkowo pozornie błahe problemy, gdy
kobiety nie rezygnują z destrukcyjnych zachowań. Jednocześnie pragnę przekonać
kobiety do wykazywania większej czujności, bowiem każdej z nas stale zagraża chęć
zrezygnowania, z uśmiechem na twarzy, z własnych potrzeb i celów.



Pułapka wyrozumiałości ( najlepiej charakteryzuje ją zdanie: „Muszę być
wyrozumiała dla emocjonalnych problemów mojego otoczenia” ).



Pułapka usłużności ( podstawowym motywem postępowania jest
pomaganie innym po to, by zwrócić na siebie uwagę i zdobyć ich sympatię ).



Pułapka ofiarności ( kobiety wierzą, że ich przeznaczeniem jest rola
męczennicy, dlatego całkowicie poświęcają się dla innych ).



Pułapka skromności ( rezygnacja z własnych potrzeb i pragnień uważana
jest za cnotę ).



Pułapka współczucia ( kobieta identyfikuje się z ofiarą. Wierzy, że tylko ona
może jej pomóc. Całkowicie wypiera kwestię odpowiedzialności za swoje
życie osoby, której współczuje ).

Pułapka wyrozumiałości

Motyw przewodni brzmi: „Muszę być wyrozumiała dla emocjonalnych problemów mojego
partnera”.

Potrafię to zrozumieć. To przecież zrozumiałe. Kobiety często bez zastanowienia

wypowiadają podobne zdania. Tolerują spóźnienia, rozumieją, że kogoś źle potraktowano,
szukają usprawiedliwień nawet dla bezczelnych i bezwzględnych występków, również
wówczas, gdy same padają ich ofiarą.

Gdy tylko użyjesz słowa rozumiem, zastanów się od razu:
Co właściwie rozumiem?
Dlaczego to rozumiem?
W jakim stopniu to rozumiem?
Czy naprawdę akceptuję to, co „rozumiem”?

Czy naprawdę rozumiesz na przykład motywy postępowania przyjaciółki, która tuż przed
umówionym spotkaniem dzwoni, by ci powiedzieć, że nie przyjdzie, ponieważ jej mąż
będzie niezadowolony? Kobiety często stawiają znak równości między świadomością, że
nie mogą zmienić drugiej osoby, a „rozumieniem” jej. Oczywiście ma to niewiele
wspólnego z rzeczywistym znaczeniem tego słowa. Nawet jeśli zdają sobie sprawę z
motywów czyjegoś postępowania, nie oznacza to, że muszą je akceptować.

Słowo rozumieć oznacza uświadamiać sobie relacje między obserwowanymi

zjawiskami i wyciągać wnioski. Można więc na przykład rozumieć sprzeczność między
pracą a kapitałem albo rozwiązanie równania kwadratowego. Słowo rozumieć oznacza też
gotowość do wczuwania się w treść cudzych stanów emocjonalnych i motywy
postępowania. Rozumiemy uczucie żalu po śmierci bliskiej osoby, sercowe kłopoty
ukochanego przyjaciela lub gniew zranionego człowieka. Coraz częściej za pomocą tego
pojęcia określamy również powierzchowną formę tolerancji. Niestety, to wtórne
znaczenie nierzadko wysuwa się na pierwszy plan. Współcześnie słowo rozumieć
używane jest w znaczeniu: przymykać na coś oczy, pobłażać, dystansować się. A przecież
możemy rozumieć jakieś postępowanie, a równocześnie go nie akceptować.

Często znosimy czyjeś zachowanie tylko dlatego, że brakuje nam odwagi, aby je

otwarcie potępić. W ten sposób pierwotne znaczenie – logiczne lub emocjonalne
rozumienie – przekształca się stopniowo w synonim pobłażliwości wobec zachowań,
których w gruncie rzeczy nie akceptujemy. Słowo rozumiem zdejmuje wówczas ze
sprawcy odpowiedzialność nawet za niewybaczalne występki, przenosząc je na
niezależne od niego zewnętrzne przyczyny.

Z drastycznym przykładem takiego „rozumienia” mamy do czynienia przy próbach

interpretowania aktów brutalnej przemocy ze strony skrajnie prawicowych ugrupowań.
„Sprawcami są bezrobotni, zbuntowani, pozbawieni perspektyw ludzie, właściwie można
po części rozumieć ich gniew i agresję”, tłumaczył mi pewien 30-letni nauczyciel. Groźny
wzorzec rozwiązywania ( lub wypierania ) własnych problemów poprzez agresję wobec
wszystkiego, co obce, staje się logiczną konsekwencją trudnych warunków życia. Nikt już
nie domaga się pociągnięcia do odpowiedzialności ani bezpośrednich sprawców, ani
przyklaskujących sojuszników.

Zrozumienie za wszelką cenę?

Pułapkę zrozumienia trudno jest zdemaskować. Kobiety nawet nie zauważają drobnych
epizodów, które dzień za dniem budują groźną zasadzkę. Od najwcześniejszych lat uczy
się je bowiem, że rozumienie innych jest wielką cnotą. Zrozumienie dla słabości innych
stało się więc symbolem kobiecości. Nawet wówczas, gdy te „słabości” są niczym cios
pięścią w twarz.

Jeżeli rozumiesz, dlaczego twój szef ma zły humor, prawdopodobnie tkwisz już w

pułapce. Jeśli jesteś wyrozumiała dla humorów swojego męża, z pewnością ugrzęzłaś w
niej po uszy.

Dzieciom, a zwłaszcza dziewczynkom, tłumaczy się, że ten rodzaj rozumienia

świadczy o naszym człowieczeństwie. Nigdy nie byłam w stanie pojąć, dlaczego uczy się
nas tego, że powinnyśmy akceptować w milczeniu coś, co uważamy za złe, zamiast jasno i
wyraźnie mówić: „To mi się nie podoba!” lub: „To, co robisz, jest podłe!”. Rozumienie
staje się w ten sposób tożsame z wybaczaniem i przyzwoleniem.

Tolerowanie podłych zachowań, które nie godzą w nas bezpośrednio, można

wytłumaczyć brakiem odwagi cywilnej lub zwykłą obojętnością. Ale cierpliwe znoszenie
skierowanej przeciwko nam agresji nie ma nic wspólnego z „rozumieniem” drugiego
człowieka. To po prostu autodestrukcja. Jej skutki zawsze są bolesne: od nieustannego
przygnębienia, poprzez narastający lęk i utratę poczucia własnej wartości, po choroby
psychosomatyczne. Rezygnując z siebie w imię „rozumienia innych”, kobiety uruchamiają
błędne koło rozpaczy i braku nadziei.

Kobiety tkwiące w pułapce wyrozumiałości rzadko są ofiarami przemocy fizycznej,

dlatego tak trudno jest im rozpoznać niebezpieczeństwa swojej postawy życiowej.
Dodatkową przeszkodę stanowi fakt, że bycie wyrozumiałym ( w tym kontekście używane
jest też słowo liberalny ) stało się modne. Ponadto, rozumiejąc, okazujemy współczucie, a
jest to cecha, którą większość kobiet ceni wysoko. Chętnie przypisujemy sobie
umiejętność współ–odczuwania z innymi, co łatwo rozpoznać w takich stwierdzeniach
jak: „Potrafię uważnie słuchać”, „Potrafię wczuć się w położenie innych”. Niestety, za
tymi słowami często skrywa się bezkrytyczna akceptacja czyjegoś zachowania lub
sposobu myślenia, nawet wówczas, gdy szkodzi ono innym.

Pułapka wyrozumiałości zatrzaskuje się w chwili, gdy rozumiejąca wszystko

kobieta rezygnuje z siebie. Teraz przekazywany przez nią komunikat brzmi: „Poddałam
się. Nie będę już więcej sprzeciwiać się temu, że jesteś dla mnie niedobry.” Każda z nas
zna kobiety, żyjące całymi latami w wyniszczających związkach i niepodejmujące żadnych
prób wyrwania się z opresji.

Droga wiodąca w pułapkę może wyglądać całkiem niegroźnie:

Hilge, prawniczka z zawodu, wyszła za mąż za adwokata. Miała wielkie plany:

wspólna kancelaria, a w niej dwa przestronne gabinety, dla niego i dla niej, wspólne
omawianie kwestii prawnych, aktywny wypoczynek podczas nielicznych chwil wolnych od
pracy. Gunnar, mąż Hilge, zabronił jej występować w sądzie, uznał bowiem, że brak jej
niezbędnej charyzmy i siły przekonywania. Jej rola sprowadzała się więc do
opracowywania akt. Faktem jest, że znała się na tym lepiej niż on, na studiach miała
lepsze oceny, a pracę magisterską obroniła w świetnym stylu. Hilge rozumiała wszystko i
wybaczała mężowi: chciał wyrobić sobie nazwisko i taki podział pracy był mu niezmiernie
pomocny. Ona przygotowywała mu linię obrony i argumenty nie do zbicia, on prezentował
je podczas rozprawy. Sukcesy przypisywał wyłącznie sobie.

Do Hilge należały wszystkie obowiązki biurowe; to ona sporządzała dokumenty,

prowadziła księgowość i ustalała terminy spotkań. Mąż w tym czasie nawiązywał

kontakty z klientami, co w praktyce oznaczało, że siedział w kawiarni i czytał gazety.
Wszyscy o tym wiedzieli, również Hilge, ale wciąż była wyrozumiała. Naprawdę źle
zaczęło się dziać, kiedy Gunnar zaczął naigrywać się z jej roli sekretarki. Krytykował jej
metody prowadzenia biura i zachowywał się tak, jakby robił jej łaskę, pozwalając dla
siebie pracować. Klienci znali Hilge wyłącznie jako sekretarkę, nikt się nie domyślał, że
również jest prawniczką.

W końcu Hilge zaczęła tracić grunt pod nogami. Coraz trudniej radziła sobie z tą

zakłamaną sytuacją, popełniała błędy, czuła się bezradna, ale wciąż nie była w stanie
powiedzieć niczego złego o swoim mężu. Otrząsnęła się dopiero wtedy, gdy Gunnar
uderzył ją w twarz za to, że popełniła błąd ortograficzny. Jeszcze tego samego dnia
spakowała walizki. Rozwiodła się i obecnie jest młodszą wspólniczką w renomowanej
kancelarii adwokackiej.

Pułapka wyrozumiałości zatrzaskuje się również w o wiele bardziej subtelnych i

pozornie mało istotnych okolicznościach. Na przykład wtedy, kiedy kobieta nie oczekuje
szczerych przeprosin od męża, który wyrządził jej przykrość.

Czy musiałaś już kiedyś przepraszać za swoją porywczość?
Jeśli tak, to masz szczęście: nie wpadniesz tak łatwo w
pułapkę Mony Lisy.

Ktoś, kto szczyci się tym, że zawsze potrafi się opanować, prawdopodobnie skrywa w
sobie lęk przed skutkami własnego wybuchu gniewu. Ale przecież to żaden wstyd czasem
się zezłościć. Ważne jest, by umieć za to przeprosić. Przepraszać powinniśmy zazwyczaj
za niewłaściwą formę; o wiele rzadziej należy wycofywać się z zakomunikowanej treści.

Przeprosiny za aroganckie zachowanie nie muszą być wyrażone słowami ani

przyjmować jakiejś wyszukanej formy, powinny być natomiast szczere i jednakowo
rozumiane przez obie strony konfliktu. Popełniasz błąd uznając bukiet kwiatów za
przeprosiny, podczas gdy twój partner traktuje go jako zadośćuczynienie unieważniające
jego postępek. Wynagradza cię w ten sposób za znoszenie w milczeniu jego zachowania,
a to kiepski interes.

Podstępna forma pułapki wyrozumiałości występuje w związkach, w których

pozornie nie pojawiają się właściwie żadne konflikty. Wszystko przykryte jest cieplutką,
nigdy niewietrzoną kołderką układów i wzajemnych ustępstw. Jeśli jednak z jakiegoś
powodu pęknie zmurszała tkanina poszwy, ujawnia się ohydna maska nieuświadamianej
do tej pory wrogości. Jedno z partnerów nagle wypada z roli, być może z powodu
nadużywania alkoholu, stresu w pracy, niewyspania, problemów z dziećmi, kłótni z
rodzicami lub teściami. Nagle pozornie błogie życie zamienia się w piekło. Partnerzy
ujawniają całą, długo skrywaną wzajemną nienawiść. Jeżeli masz podobne doświadczenia,
jeżeli ktoś cię zranił, zachował się wobec ciebie grubiańsko i nigdy cię nie przeprosił, nie
łudź się, że to był incydent. Prawdopodobnie wpadłaś w pułapkę wyrozumiałości. A kiedy
usłyszysz siebie mówiącą: „On po prostu taki jest”, „To mu się zdarzyło tylko raz”, „On
wcale tak nie myślał”, „Kiedy wypije, staje się innym człowiekiem”, „W gruncie rzeczy jest
dobrym mężem”, powinna ci się natychmiast włączyć twoja wewnętrzna syrena
alarmowa.

Kiedy kobiety zauważają, że usprawiedliwiają niewybaczalne zachowania

partnerów, tkwią już zazwyczaj w pułapce wyrozumiałości. Fatalnie, jeśli nie widzą
żadnego wyjścia, oprócz cierpliwego znoszenia swojego losu. Sytuację pogarsza fakt, że
kobiety te komunikują swoją pełną zrozumienia postawą coś, czego w rzeczywistości
nigdy nie chciałyby powiedzieć: „Zasłużyłam sobie, to ja ponoszę winę za to, że tak mnie
traktujesz”. Partner odczytuje ten komunikat jako usprawiedliwienie dla swojego
postępowania, coraz łatwiej przychodzi mu więc lekceważenie ofiary, ranienie jej
słowami, a nawet stosowanie przemocy fizycznej. Uważa w dodatku, że ma do tego
prawo, gdyż ofiara nieświadomie oczekuje takiego traktowania.

Pułapka usłużności

Motyw przewodni brzmi: „Jeśli będę służyć mu ( jej ) pomocą, zyskam jego ( jej )
aprobatę i sympatię”.

W większości przypadków pułapka usłużności stanowi ostrzejszą formę pułapki

wyrozumiałości, a jej istotą są błędnie rozumiane motywy altruistyczne.

Charakterystyczne dla tej pułapki jest to, że pomocnica często nosi w sobie

ogromne pokłady dobrze maskowanej agresji. Potrafi zadręczać podopiecznych
wyrzutami i w czarnych barwach opisywać im ich ponurą sytuację. Często wręcz
rozkoszuje się drobiazgowym wyliczaniem ich nieszczęść. Nawet jeśli na jej twarzy
zagości wówczas wyraz wielkiej troski, na ustach rozkwitnie łagodny uśmiech triumfu.

Pomocnicy wcale nie zależy na tym, by podopieczny stanął na nogi. Jej strategia

polega na wspieraniu jego systemu zachowań, aby samej poczuć się lepiej. Na przemian
poucza go i oskarża, ale w rzeczywistości komunikuje: „Wcale nie musisz się zmieniać”.

Klasycznymi przypadkami uwikłania się w tę pułapkę są partnerzy osób

uzależnionych od alkoholu. Alkoholizm to poważna choroba i nie jest moim zamiarem
przedstawianie w złym świetle wszystkich partnerów alkoholików. Część z nich jednak
akceptuje stopniową autodestrukcję chorego, usprawiedliwiając nadużywanie alkoholu i
robiąc dobrą minę do złej gry. Szczególnie dotyczy to osób z otoczenia tak zwanych
ukrytych alkoholików, potrafiących skutecznie się maskować. Część z nich być może nie
popadłaby w uzależnienie, gdyby nie wsparcie ze strony otoczenia, które toleruje lub
bagatelizuje problem.

Do tej grupy kobiet należą również żony „maminsynków”, które próbują wyzwolić

swoich mężów z zależności od matki, budując z nimi podobnie destrukcyjną więź.

Aktywni mężczyźni i kury domowe

Kolejna grupą kobiet wpadających w pułapkę usłużności są partnerki szalonych
alpinistów, namiętnych sportowców lub nieustraszonych globtroterów. Aby umożliwić
jemu samorealizację, rezygnują z własnego życia. Potrzeby swych dzielnych mężczyzn –
pragnienie ucieczki i wyrwania się w świat – przyjmują ze zrozumieniem, wspierają ich i
pomagają im je realizować.

Pułapka usłużności zatrzaskuje się również nad kobietą, której partner boi się

wyzwań stawianych przez życie, unika odpowiedzialności, izoluje się od otoczenia.
Również w tej sytuacji pomocnica ma szereg możliwości uzasadnienia własnej rezygnacji
z siebie: musi pocieszać partnera, bronić go przed światem lub kłócić się z nim, i tak mija
dzień za dniem. Jeśli partner jest bezwolny lub nieodpowiedzialny, kobieta często mu
matkuje.

W opisanych wyżej sytuacjach nie oczekuje się od partnera żadnej zmiany

zachowania.

Dwa przykłady:

Sportowiec: Jest całkowicie pochłonięty swoją pasją – grą w badmintona.

Uczestniczy we wszystkich turniejach, gra w pierwszej drużynie swojego klubu. W trosce
o kondycję uprawia biegi przełajowe, dwa razy w tygodniu trenuje w klubie, a oprócz
tego sam szkoli zawodników. Podczas spotkań towarzyskich z jego udziałem mówi się
tylko o sporcie, o najmodniejszym i najlepszym wyposażeniu – butach, rakietach, lotkach,
o przeciwnikach, kondycji, pozycji w lidze i tak dalej. Inne tematy nie istnieją.

Żona badmintonisty właściwie nie interesuje się sportem, mimo to z pełnym

poświęceniem wspomaga męża w realizacji jego namiętności. Nie stawia żadnych żądań
odnośnie pomocy w domu, wspólnego spędzania czasu, zaspokajania jej potrzeb. „Jest
szczęśliwa, gdy on jest szczęśliwy”. Być może jest z niego dumna, być może zastępczo
rozkoszuje się jego całkowitym oddaniem się pasji. Takie przynajmniej odniosłam
wrażenie. Zawsze w pobliżu męża, zawsze z łagodnym uśmiechem na twarzy, dbająca o
pełną lodówkę i nienaganny porządek w domu. Nic więcej nie można o niej powiedzieć,
nie ma żadnych własnych spraw.

Hobbysta: Prawie cały wolny czas spędza w ogrodzie. Dobrze zarabia, mają więc z

żoną duży dom, imponującą szklarnię i równie wspaniały ogród. Jego żona jest dumna z
ogrodu i podziwia umiejętności męża. Sama nie przepada za grzebaniem w ziemi, trzyma
się więc z daleka od roślin, czyta romanse lub robi dla męża zakupy w sklepie
ogrodniczym. Jej mąż uważa, że rozmowy ze sprzedawcami, składanie zamówień, odbiór i
w ogóle to ciągłe jeżdżenie są dla niego zbyt uciążliwe. Jej komentarz brzmi zawsze „On
nie lubi załatwiać pewnych spraw, a ja chętnie mu pomagam”. Kocha teatr, ale mąż godzi

się jej towarzyszyć nie częściej niż raz w roku. Zrezygnowała więc z jedynej rozrywki,
ponieważ uważa, że nie byłoby fair, gdyby wychodziła sama. „Nie mogłabym mu tego
zrobić”. Znajomi rzadko ich odwiedzają. Mąż wprawdzie lubi pokazywać swój ogród i
opowiadać o roślinach, ale wkrótce daje gościom do zrozumienia, że ma ich dosyć. Nie
znosi towarzyskich pogawędek o niczym. Ona nie ma żadnych własnych zainteresowań i
całkowicie skoncentrowała się na stwarzaniu mężowi korzystnych warunków do
oddawania się pasji.

Obie historie opowiadają o tym samym, o kobietach, które do tego stopnia

uzewnętrzniły swoją rezygnację z siebie, że już nawet nie wchodzą w konflikty z
partnerem.

Pułapka ofiarności

Motyw przewodni brzmi: „Moim przeznaczeniem jest poświęcać się dla dobra innych”.

Kilkanaście lat temu psychologowie zadali sobie pytanie, dlaczego niektórzy ludzie

padają ofiarą przestępstw częściej niż inni, a rezultaty ich badań wzbudziły wiele
kontrowersji. Opinia publiczna nie chciała zaakceptować faktu, że ofiary w pewnym
stopniu są współodpowiedzialne za to, co im się przydarza – winni mogą być przecież
tylko i wyłącznie sprawcy. Z czasem dyskusja ugrzęzła w pobocznych tematach: kobiety
zastanawiały się, czy mogą nosić minispódniczki, czy powinny się malować. Tymczasem
badania wykazały, że takie zewnętrzne czynniki jak wyzywający wygląd nie są wcale
czymś typowym dla wielokrotnych ofiar przemocy. Jest raczej na odwrót: to właśnie
niepozorni, nieśmiali i bojaźliwi ludzie są regularnie okradani przez złodziei
kieszonkowych. To ciche, skromne kobiety padają dwu-, a nawet trzykrotnie ofiarą
gwałtu.

Podsumowując możemy powiedzieć: ofiarą przestępstw padają najczęściej ludzie,

których wygląd i wyraz twarzy sygnalizują lęk i bezbronność i którzy spodziewają się, że
może im się przydarzyć coś złego. To oni wysyłają nieświadomie komunikat: „Jestem
ofiarą”.

Helena, 34-letnia urzędniczka mówi o sobie: „Takie rzeczy przytrafiają się zawsze

właśnie mnie. To mnie podejrzewa się o zepsucie komputera w biurze, to mnie sąsiedzi
oskarżają o rozsiewanie plotek, mimo że staram się trzymać z boku. A mój mąż twierdzi,
że to ja ponoszę winę za nasze kłopoty małżeńskie. Spokoju nie daje mi myśl, że być
może w tym wszystkim, co oni mówią, jest trochę prawdy”.

Są kobiety, które obarczają się winą za wybryki chuligańskie swoich dzieci, za brak

zainteresowania partnera współżyciem seksualnym czy za utratę pracy. Zawsze czują się
z jakiegoś powodu winne. Helena z płaczem opowiada mi o tym, jak w magiczny wręcz
sposób ściąga na siebie rozmaite oskarżenia. Rzadko udaje jej się udowodnić, że są one
bezpodstawne. Zaczęła nawet wierzyć, że to naprawdę ona popsuła komputer, chociaż
nie było na to żadnych dowodów. Pewnego razu, po kłótni rodzinnej, w której czynnie
uczestniczyła, złapała się na tym, że gorączkowo próbuje udowodnić sobie samej, że nie
miała racji. Zawsze wystawia się swoim wrogom na ostrzał. Nic dziwnego więc, że została
niesłusznie oskarżona o spowodowanie wypadku samochodowego i dopiero adwokat był
w stanie udowodnić jej niewinność. Uwikłała się w sieć samooskarżeń, a brak poczucia
własnej wartości i stałe poczucie winy w magiczny wręcz sposób ściągały na nią
nieszczęścia.

Poświęcić siebie dla innych?

Kobiety, które mają skłonność do wchodzenia w rolę ofiary, wierzą, że nieskazitelnym
postępowaniem zaskarbią sobie łaskę losu. Poświęcają się dla męża, krewnych, szefa i
kolegów z pracy, znikąd nie otrzymując nawet słowa podziękowania. Wszyscy przyjmują
ich poświęcenie jako coś oczywistego. Dlaczego miałoby być inaczej, skoro poświęcają się
na własną prośbę? To one opiekują się chorą ciotką, one – jako jedyne – bez sprzeciwu co
wieczór zostają po godzinach w pracy; to one oddają samochód do warsztatu, mimo że na
kanapie przed telewizorem leniwie popijają piwo mężowie lub dorośli synowie.

Dręczyć samą siebie to spory wysiłek, często więc chorują. Cierpią z powodu

nałożonych na swoje barki ciężarów, znosząc je bez słowa skargi. Czasami tylko wyraz

twarzy zdradza, z jakim trudem przychodzi im kolejne poświęcenie. Jeśli ktoś je na tym
przyłapie, natychmiast przywołują uśmiech na twarz, nieważne, jakim kosztem.

Cierpienie jako cel? Wiele przemawia za tym, że tak właśnie jest. Własny ból ma

zapewnić szczęście i pomyślność najbliższym. Po to żyje poświęcająca się kobieta.

Zwłaszcza matki często realizują ten wzorzec postępowania: najważniejsze, żeby

rodzinie dobrze się wiodło, żeby dzieci były zadbane, żeby nikt nie mógł powiedzieć o nas
złego słowa. One same się nie liczą.

Poświęcające się kobiety zawierają pakt z diabłem, wierząc, że rezygnacją z siebie

okupią szczęście najbliższych. Czasem odnoszę wrażenie, że te kobiety nie wiedzą, po co
właściwie się poświęcają, że ich poświęcenie uniezależniło się, stając się samoistnym
celem. Kręcą się w kółko w zamkniętym układzie: cierpienie równa się sens życia.

Ta postawa życiowa często wiąże się z biernym, pełnym fatalizmu poddaniem się

woli boskiej lub losowi, który z pobożnością nie ma jednak nic wspólnego. W rozdziale o
wyuczonej bezradności szczegółowo opisałam warunki życia okresu dzieciństwa i
młodości, typowe dla kobiet schwytanych w życiu dorosłym w tę pułapkę.

Poświęcające się kobiety często wiążą się z partnerami, którzy uważają

poświęcanie się dla nich za oczywiste i naturalne; mężczyznami oczekującymi od swoich
żon bezwarunkowego oddania. Kobiety z tej grupy to typowe ofiary męskiej przemocy,
które mimo złego traktowania nie są w stanie odejść od swoich partnerów.

Oto dwa przykłady ilustrujące sposób działania pułapki poświęcenia:

Partner Iris był cholerykiem, prawdopodobnie chorym psychicznie. Nie bił jej co

prawda, potrafił jednak godzinami głośno narzekać na swój los, ich związek i swoje
nieszczęście. Wpadał przy tym w trans, jego lament przypominał monotonny śpiew, co
jakiś czas przerywany wybuchami wściekłości. Iris zawsze musiała być obecna podczas
tych występów, ponieważ jej partner życzył sobie, by go słuchała. Chodził za nią krok w
krok, z jednego pokoju do drugiego, ani na chwilę nie przerywając słowotoku. Jeśli
próbowała coś powiedzieć, zaczynał wrzeszczeć i groźnie wymachiwać rękoma. Często
kontynuował ten spektakl nieprzerwanie przez kilka godzin, aż wreszcie wyczerpany
padał na łóżko i zasypiał. Iris nie dostrzegała w jego zachowaniu właściwie niczego
dziwnego, nigdy nie zadała sobie pytania, czy to aby na pewno normalne. Nigdy też nie
zastanawiała się, czy chce dalej znosić te tortury ( to były dla niej tortury ). „To jest mój
mąż!” – odpowiadała za każdym razem, gdy ktoś poddawał w wątpliwość sens jej
cierpliwego tolerowania tego koszmaru.

Przykład drugi: Młoda kobieta oddała cały swój spadek po rodzicach mężowi, który

postanowił otworzyć sklep komputerowy, chociaż doskonale zdawała sobie sprawę. Że
jego wyobrażenia o prowadzeniu własnego interesu ( „Będę chodził tam tylko po kasę” )
są całkowicie nierealistyczne. Nie potrafiła mu jednak odmówić. Miał przecież tyle
problemów w swoim dotychczasowym miejscu pracy; nie umiał dogadać się ani z szefem,
ani ze współpracownikami. Szybko tracił panowanie nad sobą i nie przebierał w słowach,
jeśli coś układało się nie po jego myśli. No i wciąż miał kłopoty finansowe. Teraz marzył o
swojej wielkiej szansie, a ona za nic w świecie nie chciała odebrać mu nadziei, mimo że
dręczyły ją złe przeczucia. Mówiąc dosadniej, wiedziała, że nie uda mu się zrealizować
swoich marzeń. W efekcie straciła majątek i jedyne, czym mogła się pocieszać, to fakt, że
nie zostali z furą długów.

Łagodniejsze formy samopoświęcenia

Sądzisz, czytelniczko, że oba te przykłady opisują smutne wyjątki? Niestety nie.
Codziennie spotykam kobiety poświęcające się dla innych, choć nie zawsze przyjmuje to
tak jaskrawe formy, jak w wyżej opisanych przykładach.

Oto 22-letnia kobieta, która nie chce porzucić partnera, mimo że ukradł jej

wszystkie oszczędności. Lub 38-letnia kobieta, która zanosi mężowi maszynkę do golenia
do mieszkania jego kochanki. Oto 29-letnia żona, co miesiąc wpłacająca swoją pensję na
konto niepracującego, zadłużonego męża. Stara matka, która regularnie oddaje synom i
córkom jedną trzecią emerytury, a sama marznie w nieogrzewanym mieszkaniu, by móc
sobie pozwolić na taką hojność. Nawiasem mówiąc, dzieci niezbyt często ją odwiedzają.
Żona, która wysyła zestresowanego pracą męża na samotny urlop do Ameryki
Południowej. Na taką podróż we dwoje nie starczyłoby im pieniędzy. I jeszcze jedna żona,

godząca się na to, by mąż kupował sobie coraz droższe motocykle, mimo że sama
codziennie jeździ do pracy na rowerze.

Poświęcają się również kobiety chodzące z mężem do kina na filmy, które

kompletnie ich nie interesują. Albo te, które zgadzają się, by mąż wydawał jedną trzecią
rodzinnych dochodów na swoje hobby. Lub inne, dorabiające po godzinach jako
sprzątaczki, by spłacić karciane długi partnera. Kobiety, które akceptują, że mąż spędza
wieczory z kolegami nie wiadomo gdzie, i wybaczają mu, kiedy wydaje w jeden wieczór
połowę pensji.

Wiele jest takich przykładów i za każdym razem padają te same pokorne i

przepraszające zdania: „Przecież to nic strasznego”, „Mężczyźnie tego trzeba”, „On po
prostu taki jest”, „On się nie zmieni, ale czy z tego powodu mam od niego odejść?”.
Bezradność i wyrzeczenie się swoich potrzeb, poczucie, że nie ma się żadnego wpływu na
sytuację – tak oto wygląda rola ofiary. Ważnym elementem tej roli jest przemożna
potrzeba, by ułatwić innym życie zanim zdążą o to poprosić. Odczytywanie z oczu
partnera jego pragnień, odgadywanie z wyrazu twarzy, co sprawiłoby mu przyjemność –
tym wyuczonym w dzieciństwie „jasnowidztwem” kobiety parają się dyskretnie i często
niezauważalnie. Poświęcają się i rezygnują z siebie, jakby to było największą wartością
ich życia.

Pułapka skromności

Motyw przewodni brzmi: „Umiejętność wyrzeczenia się własnych potrzeb jest prawdziwą
cnotą”.

Skromność zdobi, ale szczęście sprzyja śmiałkom. Jakże często mężczyźni cytują to

przysłowie, komentując z rozbawieniem bezczelność aferzysty, chamstwo prostaka czy
przebiegłość i wyrachowanie sympatycznego sprzedawcy, któremu właśnie udało się
wcisnąć komuś zupełnie niepotrzebny towar. Nawet ofiara oszustwa uśmiecha się z
lekkim uznaniem na wspomnienie sprytu przestępcy.

Z przymrużeniem oka lub wzruszeniem ramion akceptujemy przewrotny podziw

mężczyzn dla zuchwałości i arogancji, kobietom jednak przypisana jest cnota skromności,
a ich maksyma brzmi: nie dać się nikomu prześcignąć w bezinteresowności.
Bezinteresowność bowiem to znak towarowy perfekcyjnej kobiecości.

Rozliczne są przyczyny skromności. Należą do nich: brak wiary w siebie,

oczekiwanie niebiańskiej lub ziemskiej nagrody, lęk przed konfliktami, a także nadzieja
na ochronę i szacunek.

Za maską skromności wiele kobiet skrywa niewiarę we własne siły i umiejętność

radzenia sobie w życiu. Mają nadzieję, że ich poddańcze, ciche podporządkowanie ochroni
je przed atakami lub krytyką ze strony kolegów czy partnera.

Poniżej przedstawiam kilka przykładów fałszywej skromności:

Nicole związała się z dużo od niej starszym mężczyzną. Z różnych powodów nie

chcieli i nie mogli się pobrać, dlatego partner zaproponował jej wykupienie polisy
ubezpieczeniowej na wypadek jego śmierci, by przynajmniej częściowo zabezpieczyć ją
finansowo. Nicole była wzruszona jego troskliwością, nie chciała jednak przyjąć takiego
prezentu. Uśmiechała się bardzo miło za każdym razem, gdy odmawiała: to zbyteczne,
ona chce tylko być z nim szczęśliwa i w żadnym wypadku nie oczekuje od niego żadnego
„zabezpieczenia”.

Prawdopodobnie zapomniałabym o tej historii, gdyby nie jej smutne zakończenie.

Partner Nicole zmarł nieoczekiwanie na udar mózgu, a ona musiała wyprowadzić się ze
wspólnego mieszkania i – chociaż była w żałobie – jak najszybciej podjąć pracę.
„Chciałabym mieć teraz trochę czasu dla siebie, chociaż pół roku spokoju, ale nie stać
mnie na to. Powinnam była przyjąć jego propozycję, mogłabym dojść do siebie po tym
wszystkim”.

Historia Heleny nie jest tak dramatyczna. Helena pracuje w domu opieki. Lubi

swoją pracę. Jako osoba dobrze zorganizowana i łatwo nawiązująca kontakt z ludźmi,
zyskała sympatię zarówno pacjentów jak i personelu. Po pewnym czasie zaproponowano
jej stanowisko kierowniczki oddziału. Najpierw poprosiła o czas do namysłu, a następnie
odrzuciła ofertę, gdyż okazało się, że jeden ze starszych kolegów ubiegał się o to
stanowisko. Helena wiedziała, że jeśli się wycofa, stanowisko otrzyma kolega. Uważała,

że niesprawiedliwie byłoby go pominąć. Z uśmiechem opowiadała mi o swoim poczuciu
sprawiedliwości.

Moim zdaniem była to fałszywa skromność. Podjęcie przeze mnie jakiejkolwiek

pracy oznacza, że ktoś inny jej nie dostał, nieważne czy znam tę osobę, czy nie.

Kolejny przykład: Rieke miała rocznego synka, a jej urlop macierzyński dobiegał

końca. Jej pracodawca postawił warunek: albo w ciągu najbliższych trzech miesięcy Rieke
wróci na swoje stanowisko, albo firma musi zatrudnić na jej miejsce nowego pracownika.
Mąż Rieke, widząc jej rozterkę, zaproponował po namyśle, że to on przez najbliższy rok
zajmie się dzieckiem. Jako urzędnik państwowy nie miałby żadnych trudności z
otrzymaniem urlopu wychowawczego. Rieke zwlekała z podjęciem decyzji. Wreszcie, po
długich wahaniach, zrezygnowała z powrotu do pracy. Wolała stracić etat, niż przyjąć
ofertę męża: „Nie mogę tego od niego wymagać. Nie poradzi sobie z tą sytuacją, koledzy
będą się z niego wyśmiewać, całe dnie musiałby spędzać w domu lub przesiadywać z
innymi niańkami w ogródku jordanowskim”. Były to po prostu wymówki, ponieważ jej
mąż już podjął decyzję.

Także Rieke stała się ofiarą własnej skromności. Lubiła swoją pracę, zależało jej

na niej i z przyjemnością znowu usiadłaby przy biurku i zajęła się kontrolą jakości. Uznała
jednak, że nie jest to wystarczający powód, by narażać męża na złośliwe uwagi kolegów.
Fałszywa skromność skłoniła ją do podjęcia decyzji wbrew sobie.

Fałszywa skromność najczęściej daje o sobie znać na płaszczyźnie zawodowej, w

kontaktach z kolegami z pracy, przyjaciółmi lub znajomymi. Wkrada się w nasze
zachowania niepostrzeżenie: oto chwalą i doceniają naszą pracę, a my bagatelizujemy
własne dokonania. Nasze sukcesy sprowadzamy do szczęśliwych zbiegów okoliczności
albo tłumaczymy je pomocą otrzymaną od innych. A wszystko to okraszamy słodkim,
pełnym zakłopotania uśmiechem. Także kobieta, przed którą otwiera się perspektywa
nowej, atrakcyjnej pracy i która stale odkłada decyzję odejścia ze starego miejsca, bo
przecież „jest tak bardzo potrzebna szefowi”, tkwi w pułapce, a właściwie w dwóch.
Skromna pomocnica to naprawdę podwójny błąd.

„Jestem malutką kobietką o małym rozumku” – przedrzeźnia skromnisie pewna

buntowniczka, która uważa, że: „Najgorsze w pułapce skromności jest wewnętrzne
przekonanie o własnej głupocie, w związku z czym odmawia się sobie prawa do
jakichkolwiek żądań.”

Sporo w tym prawdy. Nawet jeśli skromne kobiety próbują nas przekonać, że

chodzi im o wyższe cele, o dobro bliźnich, odnoszę nieodparte wrażenie, że głównym
powodem ich rezygnacji jest brak wiary we własne siły, a nie wzniosłe i szlachetne
motywy, jakie chętnie sobie przypisują.

Fałszywa skromność jest cechą społecznie dziedziczną. Matki i córki często cierpią

w identycznym stopniu na syndrom rezygnacji z siebie. Wygląda to naprawdę groteskowo,
kiedy taka para przystąpi do współzawodnictwa w wyścigu o palmę pierwszeństwa w
skromności. Walczy się bardzo uprzejmie, pozornie serdecznie, prześcigając się w aktach
uległości i rezygnacji. Ale za tą fasadą kryje się zaskakujący upór. W pojedynku
skromności przeciwko skromności, kobiety przeciwko kobiecie ( rzadziej mężczyźnie
przeciwko mężczyźnie ), ujawniają się niewiarygodne wprost pokłady starannie
zazwyczaj skrywanej zaciętości.

Przysłuchiwałam się pewnego razu takiej parze, matce i córce, dyskutującym przez

zaciśnięte zęby o tym, która z nich powinna zatrzymać cenny wazon odziedziczony po
zmarłej ciotce. „W twoim mieszkaniu będzie lepiej wyglądać”. „Będziesz mogła dłużej się
nim cieszyć”. „Ty poświęcałaś cioci więcej czasu”. „Byłaś jej ulubioną siostrzenicą”. „Weź,
proszę, ten wazon”. „Nie, naprawdę nie mogłabym. Weź ty”. W końcu wazonem
zaopiekowała się dalsza krewna: „Skoro nie możecie się zdecydować...”

Skromność to cecha nabyta w procesie socjalizacji, z jednej strony poprzez

przejmowanie wzorców, z drugiej zaś w wyniku nagradzania przez rodziców określonych
zachowań. Często to właśnie silni, kochający rodzice wychowują przesadnie skromne
dzieci. Demonstrowanie skromności jest sposobem podporządkowania się dorosłym,
którzy pozostawiają dzieciom niewiele swobody i mają bardzo konkretne wyobrażenia na
temat ich przyszłości.

Pułapka współczucia

Motyw przewodni brzmi: „Skoro współczuję, cierpienie zniknie”.

Zdolność do współczucia jest ważną ludzką cechą. W związku dwojga ludzi

współczucie nie może jednak zastąpić miłości. Litość i miłość niezbyt do siebie pasują.

Bez trudu możemy rozpoznać pułapkę współczucia w sytuacji, gdy kobieta wiąże

się z kimś z litości. Wybiera słabego, nieprzystosowanego do życia mężczyznę, którym
wszyscy pomiatają w pracy, lub niedołęgę, który nigdy nie zdołał wyjść z cienia starszego
brata. Pociesza tego, który zawsze podziwiał ojca, lecz nie umiał pójść w jego ślady.
Hołubi go, ponieważ nie wyrósł z roli syna albo, co gorsza, wiecznego nieudacznika. Z
pewnością go jednak nie kocha. Gdyby nie był taki bezradny i nie zasługiwał na
współczucie, dawno by go opuściła.

Zgubne skutki fałszywego współczucia

O wiele trudniej rozpoznać z zewnątrz szkodliwe współczucie, gdy mężczyzna ujawnia
swoją niezdolność do radzenia sobie z problemami ( np. z brakiem wiary w siebie,
depresją czy utratą pracy ) jedynie w kręgu najbliższych. Natrafiamy wówczas na te
pozornie idylliczne, zgodne rodziny, na które nagle, niczym grom z jasnego nieba, spadają
różne nieszczęścia. Jak dochodzi do takich katastrof?

Osoby współczujące często nie pomagają, lecz odwrotnie, szkodzą, paradoksalnie

pogłębiając cierpienie. Mężczyzna traci pracę, ale na zewnątrz podtrzymuje pozory
życiowego sukcesu. Współczująca kobieta pomaga mu jedynie w podtrzymaniu tej iluzji.
Nie oferuje żadnego prawdziwego wsparcia, nie mówiąc już o konkretnej pomocy.
Pozornie niewytłumaczalne tragedie w rodzinie mają często swoje źródło w źle pojętym
współczuciu.

Wiele związków utrzymuje się dzięki specyficznemu mechanizmowi równowagi:

jeśli jedno jest na dole, drugie jest na górze i może popierać słabszego. W przypadku
fałszywego współczucia mechanizm ten jednak nie działa.

Jak współczucie działa na cierpiącego?

Odpowiedź na to pytanie pomoże nam zrozumieć różnicę pomiędzy prawdziwym a

fałszywym współczuciem. Rzeczywiste współczucie, którego źródłem jest silna,
zrównoważona postawa życiowa, uspokaja i koi. Często też pomaga cierpiącemu
zmobilizować własny potencjał w celu szukania rozwiązań, a przynajmniej pozwala mu
uzyskać odrobinę dystansu.

Fałszywe współczucie jest to starannie zakamuflowany lęk przed bezradnością

cierpiącego. Przekazywany przez osobę współczującą komunikat brzmi: „Współczuję ci,
bądź więc znowu silny albo przynajmniej spraw, żebym nie musiała się bać twojej
słabości”.

Istnieje jeszcze inny rodzaj współczucia. Osoby, które w dzieciństwie zaznały bólu

czy to z powodu przemocy, nadmiernych rodzicielskich ambicji, czy też braku miłości lub
osamotnienia, często próbują zrekompensować własne cierpienie, używając do tego celu
innych ludzi lub zwierzęta. Niektórych obrońców zwierząt, nawet jeśli ich cel jest
chwalebny, należy zaliczyć do tej grupy. Często w ich postępowaniu możemy dostrzec
ukrytą agresję, będącą reakcją na doznane w dzieciństwie upokorzenia.

Fałszywe współczucie nie przynosi – przynajmniej na dłuższą metę –

zamierzonego skutku. Osoba współczująca doświadcza głębokiego rozczarowania,
ponieważ jej próba udzielenia pomocy nie powiodła się. Mimo woli wada w rolę kogoś,
kto zawodzi; kiedyś nikt jej nie pomógł, teraz czuje swoją własną niemoc. Jest równie zła,
jak ludzie, którzy odmówili jej pomocy w dzieciństwie.

Powierzchowne współczucie karmi się obrazami cierpienia. Gdyby w telewizji nie

pokazywano nędzy i rozpaczy, współczucie widzów przejawiające się w gotowości
składania datków finansowych byłoby znacznie mniejsze. Prawdziwe współczucie
wypływa z całkiem innego źródła: serdeczna więź z drugim człowiekiem sprawia, że bez
dodatkowych bodźców potrafimy wczuć się w jego położenie.

Kobieta oswojona

Kobiety potrzebują sprzymierzeńców

Jeśli postanowiłaś szukać własnej drogi i uzdrowić swoje relacje z innymi, potrzebujesz
wsparcia. Znajdziesz je tylko u tych, którzy również pragną zmian. Pamiętaj, że nawet
najlepsze przyjaciółki często chcą – choć twierdzą może co innego – aby wszystko zostało
po staremu.

Jeśli buntujesz się i odrzucasz stare wzorce zachowań, wiele osób nazwie cię jędzą,

facetem w spódnicy albo jeszcze gorzej. Nie przejmuj się tym.

Ludzi zbliżają wspólne sprawy i idee. Może się zdarzyć, że nawet najlepsze

przyjaciółki odwrócą się od ciebie, czując się zaniedbywane lub zranione zmianą twojego
postępowania.

Sojuszników szukaj wśród ludzi zdążających w tym samym kierunku co ty. Łatwiej

jest dokonać zmian, dodając sobie nawzajem odwagi. Kobiety muszą stać się uważne i
ostrzegać siebie nawzajem, gdy ponownie wpadają w stare schematy.

Zmiana struktury społecznej, a w tym przypadku – pozycji kobiet na świecie, jest

procesem złożonym. Być może trzeba pokoleń, aby to nastąpiło. Droga do ostatecznej
zmiany zachowań jest trudna i pełna zasadzek, mimo to kobiety muszą nią przejść, gdyż
nikt inny za nie tego nie zrobi.

Nie ma sensu marnować energii na obarczanie całą winą mężczyzn. Ataki na

mężczyzn trafiają w próżnię albo zwracają się przeciwko kobietom. Potrzebne są nam
konstruktywne rozwiązania, a nie destrukcja; działanie, a nie czekanie, aż inne kobiety
zrobią to za nas. Nie ma innej drogi.

Mężczyźni bronią się przed konkurencją ze strony kobiet na rynku pracy.

Najchętniej używanym argumentem jest kwestionowanie „kobiecych kwalifikacji”. Nie
musi to oznaczać wrogiego stosunku do kobiet. Skoro mają szansę wyeliminowania
połowy rywali, dlaczego mieliby z niej nie skorzystać? Argument o „walce płci” jest
zasłoną dymną, którą maskuje się brak rzeczowych argumentów.

Wyobraź sobie, ze kolega z pracy, który czuje się zagrożony twoimi
kwalifikacjami, wygłasza szowinistyczne hasła. Nie pozwól, żeby
zatrzymało cię to w dążeniu do celu.

Kobiety blokują się nawzajem

To przede wszystkim kobiety same sobie przeszkadzają. To one stworzyły ideał smukłej
sylwetki, na punkcie którego mają bzika. To one kreują wzorce urody, mężczyźni nie
przejmują się nimi tak bardzo. Niewinna uwaga przyjaciółki: „Chyba trochę przytyłaś!”
dotyka i rani mocniej niż krytyka ze strony mężczyzny. Dla większości mężczyzn nie ma
znaczenia, czy ich partnerka waży parę kilo więcej czy mniej. Większość z nich w ogóle
tego nie zauważa.

Także przekonanie, że mężczyźni chcą być obsługiwani, jest tylko po części

prawdziwe – każdy lubi być obsługiwany. Po przejściu „odwyku” mężczyźni z
powodzeniem potrafią przyzwyczaić się do tego, że nie zawsze czeka na nich obiad na
stole. Być może głodny mąż będzie burczał coś pod nosem, ale to, czy żona pobiegnie do
kuchni, jest sprawą jej wyboru. To ona musi powiedzieć „nie”, najpierw sobie, a potem
jemu.

Aby uniknąć nieporozumień, powtórzmy raz jeszcze:

Mężczyźni wolą postrzegać kobiety jako zależne od nich istoty. Ustawiają pułapki na
drodze tych, które próbują być samodzielne i niepokorne. Największym wrogiem kobiet
są jednak one same.

Kobiety ustępliwe

Grit: On uwielbia włoską kuchnię, ona grecką. Aby uniknąć niekończących się dyskusji,
Grit decyduje, że nie jest to dla niej ważne i ustępuje.

Chris: on lubi sporty ekstremalne i marzy o aktywnym urlopie, ona wolałaby zwiedzać
zabytki, mimo to ustępuje: „Trochę ruchu dobrze mi zrobi”. Jadą więc na spływ kajakowy
górskimi strumieniami i jak co roku ona z trudem nadąża za innymi.

Susan: Już pięć razy przeprowadzali się ze względu na jego pracę, obecnie szykuje

się kolejna zmiana. Ona początkowo protestuje, gdyż ma atrakcyjną posadę, z której nie
chce zrezygnować. W końcu jednak mięknie, bowiem wyrzuty sumienia nie pozwalają jej
spać. Nie może przecież rujnować mu kariery, a jakąś pracę zawsze sobie znajdzie.

Geli: on chciał mieć dzieci, dwójkę, najlepiej jedno po drugim. Namawiając ją na

drugie dziecko, przysięgał, że będzie „nowoczesnym ojcem” i weźmie urlop wychowawczy.
Finał tej historii: ona siedzi z dwójką dzieci w domu. Zaraz po urodzeniu się dziecka
pojawiła się jego wielka szansa – stanowisko dyrektora w centrali jego macierzystej firmy
w Nowym Jorku. Wyjeżdża więc, „na razie” sam.

Kobiety muszą analizować motywy swojego postępowania.

Zadaj sobie następujące pytania:
Czy zawsze, kiedy jestem ... , jestem taka, ponieważ naprawdę tego chcę?
Zastanów się, jakie korzyści przynosi ci twoje postępowanie. A potem
zapytaj, co spodziewałaś się uzyskać.
W krytycznych sytuacjach szukaj odpowiedzi na następujące pytania:
Czego naprawdę chcę?
Jakie motywy kierują moim postępowaniem?
Czego oczekuję w zamian za określone zachowanie?
Jakie inne drogi mogą doprowadzić mnie do celu?
Jakich innych słów mogłabym użyć, jak inaczej mogłabym się zachować?
W jakim jestem teraz nastroju?
Co bym zrobiła najchętniej?
Co jest dla mnie najlepsze?
Co mogłoby się zdarzyć, gdybym to zrobiła?
Dlaczego tego nie robię?
Co czuję, gdy uświadamiam sobie, że lekceważę własne potrzeby i działam
wbrew sobie?
Jak będę się czuła: jutro, za tydzień, za miesiąc, za rok?
Jak czułam się dotychczas w podobnych sytuacjach?

Celem tych pytań jest zdemaskowanie własnych uległych zachowań, głęboko
zakorzenionych w psychice każdej kobiety. Dopiero po ich rozpoznaniu można zacząć
tworzyć strategie obronne.

Uległość manifestuje się na różne sposoby. Podzieliłam je na trzy grupy, aby

łatwiej było je rozpoznać:



Rytuały podporządkowania ( zachowania sygnalizujące uległość i pokorę ).



Gesty podporządkowania, czyli niewerbalne sposoby wyrażania uległości:
mimika, mowa ciała.



Język podporządkowania ( dobór słów i metakomunikaty, czyli to, co mówi
się „między wierszami”, oraz intonacja i barwa głosu ).

Ujawniając na różne sposoby gotowość podporządkowania się, ułatwiamy innym
wykorzystywanie nas. W rzeczywistości to nieświadomy autosabotaż.

Nieświadomy autosabotaż

Zachowując się w sposób uległy, kobiety utwierdzają mężczyzn w przekonaniu o ich
wyższości. Pomniejszając same siebie, potwierdzają istnienie barier, które później w
wielkim trudem będą musiały pokonywać.

Rytuały podporządkowania: Dyrektorka firmy jest niezwykle „uprzejma” wobec

bezczelnego kierownika działu. Jej zachowanie przypomina dworski ceremoniał:
starannie dobrane przyjazne słowa, cichy, łagodny głos. Gdy kierownik przerywa jej w pół
zdania lub poucza ją grzmiącym głosem, ona uśmiecha się wyrozumiale. Nie potrafi

wypracować żadnej skutecznej strategii obronnej i pozwala, aby na zebraniach
podwładny publicznie ją obrażał.

Gesty podporządkowania: Ciągle ktoś podrzuca ci dodatkowe prace. Odmawiasz

ich wykonania, uśmiechasz się przy tym przepraszająco i z zakłopotaniem spuszczasz
wzrok. Taki gest równoznaczny jest z zachętą: „Spróbuj znowu, może następnym razem
powiem ‘tak’. Przecież nie chcę uchodzić za osobę leniwą i niekoleżeńską”.

Język podporządkowania: Wypowiadasz swoją opinię, jesteś przekonana o jej

słuszności, ale na koniec asekurujesz się: „Chyba mam rację?” albo „Nie sądzisz, że tak
jest?”. W ten sposób dajesz do zrozumienia, że cudze zdanie znaczy dla ciebie więcej, niż
własne.

Krótkotrwałe korzyści wynikające z podporządkowania

Jakie korzyści przynosi podporządkowanie? Wiele kobiet ugina kark i kapituluje wierząc,
że uśmiechy, błagania, łzy, biadolenie albo posłuszeństwo to dobra strategia, która
wiedzie wprost do sukcesu. Pozornie system zdaje się funkcjonować bez zarzutu. Mała
grzeczna dziewczynka otrzymuje pochwałę, kiedy oddaje swój cukierek młodszemu bratu.
Dużą grzeczną dziewczynkę chwali się, kiedy pracuje po godzinach i odwala robotę za
kolegów. Zawsze znajdzie się ktoś, kto pomoże bezradnej kobiecie zmienić koło w
samochodzie, a dobry mąż ochroni kruchą i lękliwą żonę przed wrogim światem.

Britta jest jedną z wielu kobiet, które wolały uciec w uległość, niż zmierzyć się z

wyzwaniami życia. po 17 semestrach skończyła wreszcie studia, ale przez kolejne kilka lat
nie potrafiła znaleźć pracy. Utrzymywał ją partner. Bardzo zręcznie tłumaczyła tę
sytuację: otóż jako inteligentna i wykształcona osoba, zbyt się ceni, aby podjąć byle jaką
pracę biurową zanim znajdzie coś odpowiedniego. Przez jakiś czas to działało. Kiedy
znalazła wreszcie pracę w swoim zawodzie, gra wyszła na jaw. Britta zaszła w ciążę.
Dosłownie uciekła przed odpowiedzialnością w macierzyństwo. To najłatwiejsza droga,
gdyż zajście w ciążę jest społecznie akceptowanym sposobem uniknięcia stresów
związanych z karierą zawodową. Cena, którą jednak przyszło jej zapłacić, była jednak
wysoka. Partner zepchnął na Brittę wszystkie obowiązki domowe i obarczył ją całkowitą
odpowiedzialnością za wychowanie dziecka.

Krótkotrwałe korzyści były oczywiste. Natomiast szkoda będąca skutkiem

podporządkowania okazała się dotkliwa i trwała.

Długa droga do rezygnacji z siebie

Niewiele kobiet potrafiłoby powiedzieć, kiedy uległość stała się ich drugą naturą. A
zaczęło się całkiem niewinnie, od pojedyńczych, nieistotnych na pierwszy rzut oka
incydentów: złość maskowana uśmiechem, tłumiona wściekłość podczas rodzinnej
uroczystości, zgubna w skutkach wyrozumiałość wobec przyjaciółki. Prawdopodobnie
nawet nie zauważamy pierwszych ostrzegawczych sygnałów – bezbronnego uśmiechu
rozczarowania, napięć w karku, skurczu żołądka, bólu głowy czy kręgosłupa.

Dostosowując się do otoczenia, kobiety potwierdzają przesądy, z którymi zmagają

się od pokoleń. Oczekują, że pomoc nadejdzie z zewnątrz. Najgorsze jest to, że kobieca
taktyka bywa skuteczna, choć zawsze tylko na krótką metę. Jak wynika z badań,
chłopców uczy się samodzielnego rozwiązywania problemów, dziewczynkom natomiast
zawsze się pomaga, usuwa się im z drogi trudności. Kiedy dorastają, wierzą, że dalej tak
będzie. Życie nie szczędzi im dylematów – podjęcie jakiegokolwiek wyzwania oznacza, że
trzeba coś zrobić samodzielnie. Zmienić koło w samochodzie, znaleźć nową pracę albo
zorganizować wyjazd na wakacje. A to oznacza, że trzeba zakasać rękawy, ciężko
pracować i znosić porażki. Innymi słowy – być odpowiedzialną za siebie i ponosić
konsekwencje własnych decyzji. To dlatego czekanie, aż pojawi się ktoś, kto poda
pomocną dłoń, wielu kobietom wydaje się tak kuszące. Korzyścią jest natychmiastowa
ulga, szkodą – trwałe podporządkowanie.

Petra jest przekonana, że nie potrafi prowadzić samochodu. Wszystko zaczęło się

niewinnie: odkąd zamieszkała z przyjacielem, zwykle to on prowadził. Jeździł szybciej i
bardziej pewnie, a poza tym Petra źle znosiła wysłuchiwanie jego komentarzy, gdy
zdarzało jej się usiąść za kierownicą. Wbijała się w fotel ze strachu, gdy przesadzał z

prędkością, ale było to lepsze niż słuchanie jego złośliwych uwag. Po dwóch drobnych
stłuczkach – zresztą nie z jej winy – poczuła się niepewnie i coraz rzadziej siadała za
kierownicą, a kiedy podczas cofania zahaczyła o ścianę domu, postanowiła całkiem
zrezygnować z prowadzenia auta. Wmówiła sobie, że nie umie jeździć, mimo że to nie ona
spowodowała oba wcześniejsze wypadki. No tak, przecież już jej ojciec uważał, że kiepski
z niej kierowca. Za każdym razem, gdy wsiadała do samochodu, musiała przez kwadrans
wysłuchiwać jego dobrych rad. Teraz ostatecznie się przekonała, że ojciec miał rację.

Petra pogodziła się z porażką. Właściwie nawet była zadowolona, że partner musi

się nią opiekować. To on robił cotygodniowe zakupy w supermarkecie, woził ją na
gimnastykę i do kina. Wyglądało na to, że rezygnacja z prowadzenia samochodu przynosi
same korzyści. Przyjemnie było mieć osobistego kierowcę. I ta miła świadomość, że jest
przy niej ktoś, na kogo zawsze można liczyć. A więc w sumie zyski?

Raczej nie. Petra jest więźniem. Każdy jej krok, wszystko co robi jest

kontrolowane przez innych. Jej zależność stale się pogłębia, wkrótce nie będzie w stanie
podjąć żadnej samodzielnej decyzji. Uruchomiona została niewidzialna spirala. Petra jest
coraz bardziej bezradna i coraz bardziej boi się świata. Wkrótce nie pozostanie już nic, co
mogłaby zrobić sama. Coraz bardziej potrzebuje obecności partnera, ale nawet gdy jest
on przy niej, Petra często odczuwa nieokreślony lęk.

Przypadek Petry nie jest wyjątkiem. Wiele kobiet odczuwa silne lęki związane z

codziennym życiem, które przykuwają je do domu i rodziny. Lęki te zawładnęły nimi
niepostrzeżenie, uniemożliwiając podejmowanie samodzielnych decyzji, które, być może,
skłoniłyby je do opuszczenia partnera. To prawda, lęk przynosi korzyści, ale tylko doraźne.

Wczesne przyczyny

Droga prowadząca do rezygnacji z siebie najczęściej zostaje wytyczona już w
dzieciństwie, gdy rodzice, inni dorośli i starsze rodzeństwo kształtują system norm i
wartości dziecka. Właśnie wtedy kształtują się podstawy późniejszej samooceny, zgodnie
z którą będziemy uważać się za silne, mądre, uzdolnione matematycznie lub bezradne,
słabe i głupie. Rodzice już od pierwszych tygodni życia nieświadomie przygotowują swoje
dzieci do roli dziewczynki lub chłopca. Wychowywanie dziewczynki oznacza
kształtowanie istoty bezradnej. Dziewczynki wcześnie uczą się, że niewiele rzeczy mogą
robić same. Pomocna dłoń usuwa im drogi przeszkody, zanim w ogóle zdążą je zauważyć.

Matki karmią piersią dziewczynki krócej niż chłopców, rzadziej je dotykają i

rzadziej biorą na ręce.

Chłopca rozpoznajemy po niebieskich śpioszkach, dziewczynkę po różowych. Nad

łóżeczkiem dziewczynki rodzice zawieszają kwiatki, laleczki i aniołki, podczas gdy nad
łóżeczkiem chłopca wiszą samoloty, samochody, konie i statki. Chłopiec wcześnie się
dowiaduje, jak wyglądać będzie jego świat w przyszłości. Już teraz jest małym pilotem.
Nie powinno więc nikogo dziwić, że dziewczynkę już w pierwszych miesiącach życia
bardziej interesują obrazki przedstawiające ludzi, a chłopca obrazki przedstawiające
przedmioty.

Nawet jeśli wciąż pozostaje nierozstrzygnięta kwestia, czy pewne zachowania są

wrodzone, czy nabyte w wyniku wychowania, faktem jest, że już w wieku niemowlęcym –
o ile nie w łonie matki – rozpoczyna się przygotowanie do określonej roli płciowej.
Ciężarnej, której dziecko energicznie wierci się w brzuchu, koleżanki przepowiadają, że
urodzi chłopca. Z pewnością będzie to zuch chłopak! Zaradny i przebojowy.

Zuchwałe dziewczynki są natomiast złymi dziewczynkami. Wciąż słyszą, że

mamusia będzie się gniewać. Dziewczynki powinny grać dla samej gry, a nie po to, by
wygrywać. Dziewczynki mają być zawsze miłe. Ćwiczą się w uprzejmości i uczą się
zażegnywać konflikty.

Ojciec ośmioletniej dziewczynki prosi, żeby podała rękę na pożegnanie.

Dziewczynka wstydzi się i ociąga. Reakcja ojca: „No szybciej, ty nieznośny uparciuchu!”.
Upór jest u dziewczynki cechą zdecydowanie niepożądaną. Zawsze kiedy mała
dziewczynka chce przeforsować swoją wolę, gdy chce biegać i skakać, żeby wyładować
nadmiar energii, usłyszy, że jest niegrzeczna, krnąbrna i uparta.

Ojcowskie spojrzenie wyraża pogardę i gniew. Chłopcu na pewno by wybaczył.

Chłopcy po prostu są uparci i robią wszystko na przekór. Muszą od czasu do czasu
postawić na swoim, zbuntować się przeciwko światu – to zdrowe i normalne.

W ten sposób z pogodnych, beztroskich dzieci wyrastają twardzi mężczyźni i

czarujące damy.

Dzikie wybryki wybacza się dziewczynkom mniej więcej do dziesiątego roku życia,

potem rozpoczyna się bezlitosny trening. Tolerancja kończy się wraz z nadejściem okresu
dojrzewania, kiedy to następuje ostateczne przykręcenie śruby. Ta, która nie chce się
podporządkować, traci aprobatę i sympatię, zarówno dorosłych, jak i rówieśniczek.
Straszy się ją utratą nieba na ziemi: oto zatrzasną się przed nią drzwiczki wymarzonej
przez wszystkie kobiety złotej klatki. A jeśli groźby nie przyniosą oczekiwanych
rezultatów, wszyscy wokół zaczynają szeptać, że coś z tą małą jest nie tak.

Subtelne metody trenowania dziewczynek do ich przyszłej roli są dziś trudniejsze

do zdemaskowania niż dawniej, ponieważ wzorce zachowań związanych z płcią
rozmywają się zgodnie z hasłami liberalizmu i tolerancji. Współcześni rodzice naprawdę
starają się nie wtłaczać swych dzieci w sztywne gorsety ról. Na poziomie nieświadomym
działają jednak głęboko zakorzenione przesądy:

Kobiety są mniej agresywne, rzadziej interesują się techniką, są bierne,

niesamodzielne, mniej ambitne od mężczyzn; potrafią być twórcze w precyzyjnych
czynnościach manualnych, robią więc na drutach, lepią wazoniki z gliny, wyszywają
serwetki – a wszystko to oczywiście dla swoich bliskich, dla rodziny.

To, co później uznawane jest za naturalnie kobiece bądź naturalnie męskie,

zaszczepia się bezwiednie we wczesnym dzieciństwie, wręcz w wieku niemowlęcym, a
potem interpretuje jako cechę wrodzoną.

Im wcześniej dane zachowanie zostanie przyswojone, tym trudniej rozpoznać je

jako nabyte. To, co „nabyte”, można jednak zmienić.

Mała dziewczynka, gdy tylko oddala się od matki, przywoływana jest szybciej niż

chłopiec. Dziewczynka uczy się, że zdobywanie świata jest czymś niedobrym i
niebezpiecznym.

Najbardziej rozpowszechnioną metodą trenowania dziewczynek w

koncentrowaniu swoich zainteresowań na ludziach ( bardziej niż na treściach i
przedmiotach ) jest dawanie im do zabawy lalek. Dostają je już w wieku niemowlęcym.
Chłopcy nie dostają lalek. Już dziesięciomiesięczna dziewczynka porafi kołysać lalkę,
którą to umiejętność niektórzy badacze nazywają „odruchem kołysania lalki”. Ironia czy
gorzki błąd w interpretacji? Zachowanie to, będące „wynikiem koniecznego treningu
kobiecości”, błędnie interpretuje się jako instynkt macierzyński.

Długa jest lista sposobów przeobrażania małych dzieci w typowych mężczyzn i

typowe kobiety. Niektóre z nich są oczywiste i powszechnie znane: wszyscy wiedzą, że
małe dziewczynki nakłania się do zabawy lalkami, a małym chłopcom podsuwa się
zabawki mechaniczne. Ale są też inne metody.

Wychowawczyni opowiada, jak cieszy ją, kiedy chłopcy usiłują wyprowadzić ją w

pole. Bawi ją ich spryt i pomysłowość w omijaniu reguł i wymigiwaniu się od obowiązków.
Przyznaje z uśmiechem, że właściwie godzi się na łamanie zasad przez chłopców,
okazując najwyżej odrobinę dezaprobaty. Słychać podziw w jej głosie, gdy opowiada o
niesubordynacji chłopców. Chłopcy ją intrygują i onieśmielają, dziewczynkom tak łatwo
by się nie upiekło.

Chłopcy dostają więcej zabawek. Dziewczynkom częściej ofiarowuje się coś

pożytecznego, aż w końcu otrzymują posag. Chłopcy mają się bawić, dziewczynki
przygotowywać do roli pani domu. Dziewczynki mają mieć lekko i łatwo, nie wolno im
dźwigać ciężkich rzeczy. Czyżby były zbyt słabe? Podczas menstruacji nie powinny
uprawiać sportów. Czyżby były chore?

„Bądź ostrożna!” – tak upomina się dziewczynki, zanim wyjdą z domu. Muszą być

stale czujne, bo świat jest niebezpieczny. ( A raczej to mężczyźni są niebezpieczni – w
świecie samych kobiet nie byłoby takich niebezpieczeństw ze strony kobiet dla kobiet ).
Pod pozorem troski uczy się je unikania ryzyka, odbierając im szansę na odnoszenie
zwycięstw w przyszłości. Nie ma wygranej bez ryzyka! Jak widać, kobiety wcześnie
eliminowane są z gry.

Zgubną pułapką jest dla kobiet przekonanie, że ten, kto im szkodzi, chce „tylko”

ich dobra, że za kuratelą, sankcjami czy „wsparciem” kryje się wyłącznie chęć udzielenia
pomocy. Kobiety powinny być wdzięczne, nawet gdy skutki tej „pomocy” nie wyszły im na
dobre. „Liczy się tylko dobra wola”. Jest to znana w psychologii taktyka tak zwanego
podwójnego wiązania – osoba otrzymująca sprzeczne komunikaty czuje się kompletnie
obezwładniona. Obojętnie jak zareaguje, zawsze będzie źle. Kiedy na przykład odmawia
się kobiecie awansu w pracy pod pretekstem troski: „Wykończysz się, ochronię cię przed
tym”, to walcząc o awans, okaże się niewdzięczna. Jeśli się podda, straci wiarę w siebie.

Kobietom trudno jest podejmować świadome decyzje, jeśli utraciły wyczucie tego,

co jest dla nich dobre. Kobieta dobrze przysposobiona do swojej roli wie, że i tak zawsze
będzie w gorszej sytuacji, bowiem kobiety z natury myślą nielogicznie, mówią za dużo,
działają podstępnie i pod wpływem emocji. Zdrowy psychicznie, dojrzały człowiek jest
zupełnie inny: bezpośredni, analityczny, dokładny, posiada zdolność myślenia
abstrakcyjnego – po prostu typowy mężczyzna. Kobiety są więc albo niedojrzałe, albo są
mężczyznami!

„Przecież dzisiaj wszystko wygląda inaczej – pomyśli niejedna czytelniczka. –

wychowuję swoje dziecko na samodzielnego, dojrzałego człowieka, nieważne czy jest
chłopcem czy dziewczynką”. Niestety, schematy ról, dziedziczone od pokoleń, powielane
są bezlitośnie nadal. Rodzice mimowolnie przekazują swoim zachowaniem, nawykami,
rytuałami rodzinnymi to, czego świadomie chcieliby uniknąć.

Konstruktorka samolotów jest w ciąży i bardzo chciałaby, żeby to był chłopiec.

Chłopcy bowiem, jak sądzi, z natury bardziej interesują się techniką, no i są zdolniejsi od
dziewczynek.

Sofia ma pięć lat i nie lubi bawić się lalkami. Nowoczesna, postępowa mama

kupuje jej zdalnie sterowane auto, w przeświadczeniu, że wychowuje dziecko w sposób
liberalny, bez narzucania przyszłej roli. Dowodzą tego samochody, kolejka i mała
skrzynka z narzędziami. Pułapka zatrzaskuje się jednak w chwili, gdy Sofia próbuje
wdrapać się na drzewo. Przerażona matka natychmiast ściąga ją na dół.

Betty chce wychować córkę na silną kobietę, mimo to nieustannie wbija jej do

głowy, że walkę toczyć należy na argumenty, a nie na pięści. Nawet jeśli zostanie się
zaatakowanym, nie wolno stosować siły fizycznej, bronić się trzeba słowami. Kiedy córka
złości się po przegranej grze, Betty tłumaczy jej: „Gra się nie po to, żeby wygrywać, ale
żeby miło spędzać wspólnie czas”.

Nieświadomie sięgamy po dobrze znane wzorce wychowania i zachowania, choć

doskonale wiemy, jak bardzo są zużyte i zdeprecjonowane. Na przykład, wygłaszacie
jakąś myśl i nagle zauważacie z przerażeniem: „Przecież ja mówię dokładnie jak moja
matka!”. Znacie to, prawda? Nagle, nieoczekiwanie dla siebie samych mówicie coś, co
nigdy nie miało pojawić się w waszych ustach! Pamiętacie przecież doskonale, jak
okropnie się czułyście, kiedy wasze matki rozmawiały z wami w ten sposób. Jak to się
stało, że teraz wy wypowiadacie te same słowa? Z przerażeniem odkrywacie w sobie te
same nawyki, którymi wasze matki doprowadzały do rozpaczy całą rodzinę, albo, co
gorsza, słyszycie od dzieci i partnerów: „Mówisz jak własna matka”.

To właśnie „sukcesy wychowawcze” powodują, że dziewczynka zachowuje się w

typowo „kobiecy” sposób. Nie są to zachowania wrodzone, ćwiczy się je cierpliwie całymi
latami: uprzejmość, zależność i umiejętność przystosowania się. Trening asertywności nie
należy zazwyczaj do programu wychowania dziewczynek.

To prawda, dziewczęta uczą się swojego rodzaju samodzielności i zaradności,

związanych z prowadzeniem domu: z robieniem zakupów, gotowaniem, pomaganiem
matce w kuchni. Czy jest tu jednak miejsce na niezależność, na zew przygody? Czy nie
jest to po prostu dobrze zamaskowana forma trenowania umiejętności przystosowania
się i przygotowanie do przyszłej funkcji służącej swojej rodziny?

Małe dziewczynki dowiadują się, że nie bezpiecznie jest przebywać poza domem.

Niech nie dziwi nas więc, że tak wiele kobiet odczuwa niepokój, gdy mają opuścić dom.
Wcześnie zaszczepiono w nich lęk przed możliwością zagubienia się w obcym otoczeniu,
zwłaszcza jeśli chciałyby wyjść gdzieś wieczorem lub wyruszyć w podróż do obcych
krajów. Dziewczyny i kobiety nie powinny wysiadywać po nocach w barach ani włóczyć
się z plecakiem po Australii.

Pełne troski ostrzeżenia zapadają głęboko w duszę. W końcu zastępują one

rzeczywistość, którą z góry uznaje się za niebezpieczną. Nawet pozytywne doświadczenia
nie są w stanie zmienić tego przekonania.

Zamiast tworzyć przestrzeń dla realizacji marzeń i pragnień, wmawia się

dziewczynkom, że najlepiej będzie zadowolić się tym, co jest. Pod płaszczykiem troski i
miłości stopniowo i łagodnie nakłada im się coraz mocniejsze pęta. Uczy się je, że należy
szukać ochrony w dobrze znanym otoczeniu wśród bliskich osób.

W równie zakamuflowany sposób przekazuje się dziewczętom informację, że mają

uzdolnień matematycznych czy talentów menedżerskich, że nie nadają się do zawodów
uważanych powszechnie za męskie. Przytrzymuje się kobietom uprzejmie drzwi i podaje
im płaszcze, tak jakby nie umiały ubrać się bez pomocy. Otwiera się przed nimi drzwi
samochodu, a ceną jest miejsce obok kierowcy. Są wożone, ale to kierowca ustala tempo i
trasę. Zawsze skazane na odgrywanie biernej roli. Mąż troszczy się o środki na
utrzymanie, a one mają być posłuszne i gospodarne.

W dorosłe życie wnosimy bagaż zarówno pozytywnych, jak i negatywnych

doświadczeń. Nie jesteśmy jednak skazani na to, by ten bagaż z dzieciństwa
determinował nasze dorosłe zachowania i wybory. Dorosłe kobiety nie muszą za wszelką
cenę trzymać się zasad i przestróg, które otrzymały, będąc małymi dziewczynkami.
Niektóre z tych złotych myśli odnajdziemy w pamiątkowych albumach:
„Grzeczność i cnota otwierają każde wrota”.
„Nigdy nie mów wszystkiego, co wiesz, ale wiedz wszystko, co mówisz”.
Albo przekonania i normy, które mają służyć jako drogowskazy w dorosłym życiu i które
częściowo przedstawiłam już w rozdziale „Wielkie oszustwo”:
Długa nitka, leniwa kobitka.
( Kobieta powinna być pracowita. )
To męska rzecz iść w świat.
( Kobiety powinny zostać w domu. )
Kobieta może pracować, mężczyzna musi!
( Praca kobiet nie ma znaczenia, liczy się tylko praca mężczyzn. )
Cierp, jeśli chcesz być piękna!
( Kobieta musi sprostać standardom urody. )
Ślub pannie wszelką boleść osłodzi.
( Najważniejsze w życiu kobiety jest małżeństwo. )
Dziewce zuchwałej i kurze, która pieje, ukręć łeb zawczasu.
( Silne, niezależne kobiety są niepożądane. )
Inne przekazy są jeszcze bardziej dosłowne:
„Uśmiechaj się, nawet jeśli nie jest ci do śmiechu”.
„Nie wyładowuj swoich humorów na innych”.
„Uśmiech i uprzejmość niewiele kosztują, a wiele skutkują”.

Każda kobieta, trzymająca się tych zasad, pozostanie na zawsze w roli posłusznej,

zahukanej, pełnej uprzedzeń dziewczynki, potwierdzając tym samym stereotypy.

Złudne korzyści wynikające z uprzedzeń

Z punktu widzenia psychologii społecznej i psychologii głębi uprzedzenia mają sens, gdyż
wytyczają granice własnej grupy i dowartościowują jej członków. W grupie, w której
panuje solidarność, można czuć się swobodnie i bezpiecznie, każda jednak próba
odstąpienia od wspólnie zaakceptowanych norm oznacza skok na głęboką wodę. Można
utonąć, ale można też doświadczyć czegoś nowego i ożywczego. Porzucenie tego, co
znane i bezpieczne, wymaga jednak odwagi.

Uprzedzenia wzmacniają także istniejącą hierarchię społeczną. Wiemy, jakie

zasady rządzą światem, w którym żyjemy, i czujemy się w nim bezpiecznie. Oczywiście
tylko wówczas, gdy schematy zachowań i ról pozostają niezmienne. Dla kobiet oznacza to,
że dopóki potwierdzają przesądy związane z tradycyjną rolą kobiecą, dopóty są
współodpowiedzialne za swoją „niemoc”.

Z drugiej strony uprzedzenia chronią przed lękiem i samokrytyką. Stabilizują

poczucie własnej wartości, zarówno pozytywne – aż do zawyżonej samooceny – jak i
negatywne – aż po kompleks niższości.

Każda forma podporządkowania zniewala tym bardziej, im bardziej wierzymy, że

jesteśmy na to skazane, że taki jest nasz „kobiecy los”. Zawsze gdy kobiety pomniejszają
swoją wartość, gdy są grzeczne, uległe i uśmiechają się bez powodu, wzmacniają tych,
którzy je lekceważą, dyskryminują i osłabiają. W końcu zaczynają wierzyć, że naprawdę
niewiele znaczą. Wówczas tym bardziej potrzebują potwierdzenia ze strony innych,
próbują więc być jeszcze bardziej uległe, zgodne i tolerancyjne.

Podporządkowanie może przejawiać się na różne sposoby. Przyjrzyjmy się

dokładniej kilku z nich.

Formy uległości

Uśmiech staje się elementem podporządkowania, gdy sygnalizuje: „Chcę się dostosować,
jestem grzeczna, sama nic nie znaczę”.

Kobiety zwykle nie zdają sobie sprawy, że uśmiechając się, przekazują pewien

metakomunikat, świadczący o ich uległości i bezradności.

Uśmiechają się prosząco, gdy stawiają żądania.

Metakomunikat: Nie traktuj mojego żądania poważnie.

Uśmiechają się pytająco, mimo że podjęły już decyzję.

Metakomunikat: Czy ty też uważasz, że moja decyzja jest słuszna?

Uśmiechają się z goryczą, gdy nie mają odwagi bronić się otwarcie.

Metakomunikat: Jestem od ciebie zależna, nie mam wyboru, muszę milczeć.

Uśmiechają się naiwnie, gdy ukrywają swoją wiedzę.

Metakomunikat: Jestem przecież niemądra, potrzebuję cię; nie musisz się mnie

obawiać.

Uśmiechają się z zakłopotaniem, kiedy odniosą sukces.

Metakomunikat: Wstydzę się, że odniosłam sukces. Nie widzę powodu, żeby się

tym chwalić.

Uśmiechają się dobrodusznie, żeby ukryć irytację.

Metakomunikat: Jestem zła, ale nie mam odwagi, by to okazać.

Uśmiechają się kokieteryjnie, wierząc, że to najlepszy sposób, aby osiągnąć cel.

Metakomunikat: Wybacz mi moją ignorancję i głupotę, ale przynajmniej zawsze

będę miła. Jestem przecież tylko kobietą.

Uśmiechają się przepraszająco, kiedy zrobią coś tylko dla siebie.

Metakomunikat: Wybacz mi, wiem, że nie miałam prawa.

Uśmiechają się bezradnie, gdy natrafiają na trudności.

Metakomunikat: Jestem całkowicie bezradna, tylko ty możesz mi pomóc.

Uśmiechają się przepraszająco, kiedy przeforsowały swoje zdanie.

Metakomunikat: Przykro mi, że dostałam to, czego chciałam. Jestem gotowa się

wycofać.

Uśmiechają się niezdecydowanie, mimo że są pewne swojej racji.

Metakomunikat: Jestem gotowa zmienić zdanie.

Mężczyźni stosują podobne wzorce zachowań. Również oni starają się łagodzić konflikty i
unikają bezpośredniej konfrontacji. Ale w przypadku mężczyzn metakomunikaty są
zupełnie inne:

Mam prawo to zrobić i nie dam się wciągnąć w żadne dyskusje.

Wiem, co robię. Jeśli chcesz, zrób to ze mną.

Ja tu jestem panem, możesz sobie mówić, co ci się podoba, a ja i tak wiem swoje.

Nie odzywam się, bo nie chcę awantur. Ale to wcale nie znaczy, że się zgadzam.

Podstawowy męski metakomunikat brzmi:

Nie chcę awantur, ale i tak zrobię to, co uważam za słuszne.

Podstawowy komunikat przekazywany przez kobiety brzmi:

Nie jestem pewna swoich racji, w razie czego wycofam się.
Lista uległych uśmiechów jest długa, a każdy z nich może wyrażać kilka

metakomunikatów.

Wyrzeczenia kobiet

Zawsze ogarniała mnie wściekłość na widok kobiet gotowych do najrozmaitszych
wyrzeczeń. Doszłam do wniosku, że wyrzeczenia są największym grzechem kobiet.
Każdemu wyrzeczeniu towarzyszy uśmiech, choćby wymuszony, ale uśmiech.

Jeśli kobieta świadomie używa uśmiechu, żeby coś osiągnąć, to wszystko w

porządku. Uśmiech pomaga jej zrealizować zamiary, przełamuje opory, może służyć
rozmiękczeniu przeciwnika. Ale jeśli ktoś, niezależnie od nastroju, chodzi z uśmiechem
przyklejonym do twarzy, to jest to uśmiech chory.

Niełatwo jest odróżnić uśmiech spontaniczny od taktycznego. Taktyczny albo

oznacza trwożną gotowość do podporządkowania się, chęć udobruchania drugiej strony,
albo kryje się za nim bezwzględne dążenie do manipulowania. Pierwszy rodzaj nazywam
„grymasem podporządkowania”, drugi „uśmiechem przewagi”.

Uśmiechowi podporządkowania prawie zawsze towarzyszą gesty i rytuały

podporządkowania. Są one sygnałami różnego rodzaju wyrzeczeń, z których najbardziej
typowe to:



wyrzeczenie się sprzeciwu;



wyrzeczenie się możliwości intelektualnych;



wyrzeczenie się obrony własnych interesów;



wyrzeczenie się własnych zasad;



wyrzeczenie się niezależności materialnej i zawodowej;



wyrzeczenie się własnego miejsca i czasu.

Uległość manifestuje się przede wszystkim w działaniu, uśmiech jest jedynie sygnałem
podporządkowania.

Wyrzeczenie się sprzeciwu

Kobiety rzadko się sprzeciwiają. Prawie każde brzemię, każdy ciężar przyjmują bez skargi.

Greta męczy się w pracy, ponieważ wciąż ktoś jej przeszkadza. Siedzi w

przechodnim pokoju, przeciwko czemu nigdy nie protestowała, i czuje się w obowiązku
odpowiedzieć na pozdrowienie każdego wchodzącego, przynajmniej spojrzeniem. Jej
praca polega na wprowadzaniu kolumn liczb do komputera i po każdym podniesieniu
wzroku musi odszukać miejsce, w którym sobie przerwała.

Krystyna, równie grzeczna dziewczynka, pracuje całymi dniami jako

sprzedawczyni w butiku. „Cieszy się”, kiedy może komuś wyświadczyć przyjemność,
nawet jeśli to koliduje z jej planami. Przez ostatnie pół roku pracowała w soboty
dziewiętnaście razy, jej koleżanka tylko pięć.

Grzeczne dziewczynki bez sprzeciwu rezygnują z zasłużonej nagrody. Zadowalają

się złudzeniem, że skoro są takie miłe, zaskarbiają sobie sympatię otoczenia. I to im
wystarcza.

Przecierają oczy ze zdumienia, kiedy jakieś egocentryczne „wydry” dostają to,

czego chcą, a ludzie wcale nie przestają ich lubić. Są obgadywane za plecami, ale
jednocześnie podziwiane, a te, które je obgadują, próbują, jawnie czy skrycie, zdobyć
uznanie tych „przebojowych bab”.

Podałam zaledwie dwa przykłady braku sprzeciwu w życiu zawodowym, bo to

okraszone uśmiechem wyrzeczenie na ogół łatwo rozpoznać. Kobiety, które się nie
sprzeciwiają, wysyłają następujący ukryty komunikat:
„Nie jestem warta, żeby mnie lubiano dla mnie samej”.
„Jeżeli nie będę uległa, nikt nie będzie chciał się ze mną zadawać”.

Wyrzeczenie się możliwości intelektualnych

Kobietom często się wydaje, że tym, co je określa, jest ich wygląd i gotowość
dostosowania się do innych. Wierzą, że im kobieta jest piękniejsza, tym bardziej
pożądana. Im bardziej się dostosowuje, tym ma większą szansę na trwały związek. To
jest cel, dla którego kobiety gotowe są zrezygnować ze wszystkiego, co daje człowiekowi

pewność siebie i niezależność. Rezygnują z posługiwania się własnym rozumem,
rezygnują z formułowania krytycznych opinii i wyrażania swoich poglądów.

Nie próbują realizować się intelektualnie, nie zależy im na ambitnej pracy.

Owszem, chętnie wykonywałyby jakiś prestiżowy zawód i zarabiały dużo pieniędzy, ale
nie jest to najwyższy cel. Nie zamierzają poświęcać mu zbyt wiele czasu i energii.

Przecież wystarczy, że znajdą sobie mężczyznę na stanowisku albo przynajmniej z

widokami na przyszłość. One same najchętniej znalazłyby sobie jakieś zajęcie na kilka
godzin w tygodniu – dobrze jest trochę popracować. Dla tych, które chcą mieć męża za
wszelką cenę, nie jest to zła strategia. Amerykańscy badacze udowodnili bowiem: im
kobieta lepiej zarabia, a więc im jest bardziej niezależna materialnie, tym mniej jest
atrakcyjna jako kandydatka na żonę.

Inne badania wykazały, że im kobieta bardziej dba o swój wygląd, tym jest mniej

aktywna intelektualnie. Jeszcze inne, że kobieta zadowolona ze swojej pracy rzadziej
kupuje ubrania.

Dziewczęta wcześnie dowiadują się o tym, że uroda jest ważniejsza od rozumu. W

okresie dojrzewania pewne siebie, zuchwałe dziewczynki ( o ile pozwolono im rozwinąć te
cechy ) zmieniają się w skrępowane, zajęte wyłącznie swoim wyglądem „słodkie idiotki”.
Przestają być energiczne i beztroskie. Z hałaśliwych, zadziornych dziewczynek wyrastają
niepozorne, wiotkie i kruche istoty. Rywalizują między sobą już tylko o to, która jest
najładniejsza w szkole i najmodniej ubrana. Nauka schodzi na dalszy plan.

Po kilkudziesięciu latach, na spotkaniu dawnej klasy, nie mówi się o tym, która z

koleżanek była elokwentna, wyjątkowo dzielna albo potrafiła bronić swego. Wspomina
się raczej, jak kto wyglądał, niż co umiał.

Zadręczanie się defektami urody może trwać przez całe życie. Kobiety cierpią z

powodu zbyt chudych nóg lub zbyt dużego czy zbyt małego biustu, rozpaczają, że nie
mają kręconych włosów albo że ich włosy są niewłaściwego koloru, że mają za małe oczy
lub za duży nos. Dziewczęta poświęcają długie godziny, żeby upodobnić się do aktualnie
obowiązującego ideału urody, i bardzo cierpią, jeśli im się to nie udaje.
Od dziecka uczą się podobać.

Ciche wyrzeczenie się możliwości intelektualnych wyraża się w następującym

sposobie myślenia:
„Ponieważ nic sobą nie reprezentuję, muszę być przynajmniej zadbana”.
„Miła powierzchowność przynosi więcej korzyści niż mądrość”.

Wyrzeczenie się obrony własnych interesów

Kolejną formą podporządkowania jest brak stanowczości. Na moich seminariach
codziennie spotykam się z wieloma przypadkami tego rodzaju zachowań. Kobiety bronią
się za cicho. Ich opór, krytyka, ich gniew nie przynoszą żadnych rezultatów. W końcu
przestają się odzywać, gdy dzieje im się krzywda, kiedy są wykorzystywane lub
traktowane bez szacunku.

Inez od trzech lat pracuje na pół etatu w małej rodzinnej firmie. Jest

odpowiedzialna za funkcjonowanie biura. Przed wyjazdem na ostatni zimowy urlop szef
poprosił ją, by pod jego nieobecność zostawała na cały dzień. Inez natychmiast się
zgodziła. Odbierając najbliższą pensję zorientowała się jednak, że za godziny nadliczbowe
nie zapłacono jej ani grosza. Kiedy spytała o pieniądze za dodatkową pracę, szef się
oburzył: przecież to była tylko drobna uprzejmość, przecież nie miała prawie nic do roboty
oprócz odebrania kilku telefonów. Inez wymamrotała coś pod nosem, bała się, że
zdenerwuje szefa i straci opinię niezawodnej, zaangażowanej pracownicy.

Wiele miesięcy później żona szefa powiedziała jej, że mąż wprawdzie musi

ograniczać wydatki i bez umowy nie ma obowiązku płacić za dodatkową pracę, ale gdyby
go mocniej przycisnęła, pieniądze na pewnie by się znalazły. Rada przyszła po niewczasie.
Inez coraz mniej lubiła swoją pracę, nie mogła uwolnić się od myśli, że została oszukana.
Pół roku później złożyła wymówienie. Swoich pieniędzy nie dostała.

Rzadko dobrowolnie dają nam to, na co zasłużyliśmy.

Maja kieruje jednym z działów dużego przedsiębiorstwa. Jej asystent ignoruje ją

nawet wtedy, gdy chodzi o ważne decyzje, które muszą być z nią uzgadniane. Majka jest
oburzona, zwłaszcza że decyzje asystenta są dla niej często nie do przyjęcia. Nie potrafi

jednak przywołać go do porządku. Nie uchyla też jego decyzji, nawet jeśli są chybione i
obciążają budżet firmy. Nie chce kompromitować asystenta w oczach zespołu, udaje więc,
że decyzje podejmują wspólnie.

Na tego rodzaju brak szacunku nie można reagować tylko perswazją lub

przeczekaniem. Majka musi uświadomić asystentowi jego miejsce, skorygować błędne
decyzje, poinformować o tym zespół i dokonać wyrazistego podziału kompetencji.

Kobiety często rezygnują z działań w obronie swoich interesów, tłumacząc się w

dość kontrowersyjny sposób:

„Mój kobiecy styl kierowania ludźmi musi się wyraźnie różnić od agresywnych,

męskich metod rządzenia”.

„Przywołani do porządku pracownicy przestaną mi ufać”.
Ciężko rozstać się z „cnotami”.

Wyrzeczenie się własnych zasad

Kobiety skłonne są podporządkowywać się społecznym normom, nawet jeśli nie wychodzi
im to na dobre. Nie wierzą w siebie – wierzą w powszechnie wyznawane zasady.

Ten rodzaj wyrzeczeń jest charakterystyczny dla matek. Są święcie przekonane, że

powinny zostać z dzieckiem w domu co najmniej przez trzy pierwsze lata. Przepisy
kodeksu rodzinnego i kodeks pracy nadają temu przesądowi rangę prawną i urzędową.
Ale wiadomo, również z badań naukowych, że matki pracujące i niepracujące poświęcają
dzieciom mniej więcej tyle samo czasu. Mowa tu o czasie faktycznie spędzonym z
dzieckiem – na czytaniu, zabawie itp., nie o czasie poświęconym na przygotowanie
posiłków, pranie, zakupy czy inne czynności usługowe.

Mimo to setki tysięcy kobiet rocznie podporządkowuje się zasadzie: dobra matka

poświęca się dla swojego dziecka. Kiedy po dłuższej przerwie wracają do pracy
zawodowej, stwierdzają, że nie jest to wcale tak łatwe, jak im obiecywano. W Niemczech
co rok 320 tysięcy kobiet próbuje odzyskać zawodową pozycję. Ich szanse są jednak
znikome, a o dobrym stanowisku czy karierze nawet nie mają co marzyć.

„Zbyt wyraźnie dały do zrozumienia, że nie są autentycznie zainteresowane pracą”

– tłumaczy pewien kierownik działu personalnego. Postąpiły w myśl zasady niepasującej
do dzisiejszych czasów i zostały uznane przez pracodawcę za osoby za mało dyspozycyjne.

Kobiety uwięzione w tradycyjnych normach myślą mniej więcej tak:

„Łatwiej mi będzie postępować tak, jak postępują inni; w ten sposób zmniejszę

ryzyko błędów wychowawczych”.

„Jeśli nie będę trzymać się powszechnie uznanych zasad, a coś się nie uda, cała

odpowiedzialność spadnie na mnie. Nikt wtedy nie stanie po mojej stronie, wszyscy będą
mnie krytykować”.
Takie myśli są moim zdaniem równoznaczne z najpoważniejszym wyrzeczeniem się – z
wyrzeczeniem się własnych przekonań. Jeśli kobiety chcą wyzwolić się z tradycyjnych
ograniczeń swojej płci, zmiana zasad jest koniecznością. Oznacza to między innymi
zerwanie z takimi domowymi obyczajami, jak: codzienne słanie łóżek, cotygodniowe
wielkie porządki, przygotowywanie co dzień obiadu z trzech dań. Wszystko to jest już
passe. Szminka na ustach, starannie dobrane stroje ( bo „jak nas widzą, tak nas piszą” ),
codzienne pilnowanie dzieci przy odrabianiu lekcji – to nie są najważniejsze sprawy w
życiu.

Wyrzeczenie się niezależności materialnej

Kiedy mówię o potrzebie niezależności materialnej kobiet, spotykam się z największymi
oporami. Kobiety chcą wierzyć, że ich zabezpieczeniem materialnym jest związek z
mężczyzną. Rezygnują z własnego ubezpieczenia emerytalnego, z ambicji zawodowych i z
osobistej własności.

Kobiety stanowią ponad połowę maturzystów, prawie połowę studentów i

zaledwie 5 procent menedżerów. Liczny mówią same za siebie. Kobiety rezygnują z
wymagających wysokich kwalifikacji, ambitnych zajęć i w ten sposób utrwalają swoją
marginalną rolę w hierarchii społecznej.

Wyrzeczenie się wykształcenia

Dziewczęta i młode kobiety rzadko zdają sobie sprawę z tego, co robią, rezygnując z
wykształcenia, które dawałoby im widoki na przyszłość. Swoją przyszłość składają w ręce
wyimaginowanego mężczyzny. Nic o nim nie wiedzą, ale nieświadomie rezygnują dla
niego ze swoich życiowych szans.

Dorota zrezygnowała z możliwości ukończenia studiów stomatologicznych i

przejęcia po swoim bezdzietnym wuju gabinetu dentystycznego. Zamiast tego wyszła za
mąż za świeżo upieczonego biologa. Ponieważ jakoś nie udało mu się znaleźć
odpowiedniej pracy w swoim zawodzie, zarabiał na życie jako akwizytor. Dorota
ubolewała nad tym, że mąż nie jest w stanie zdobyć pracy zapewniającej jej życie na
poziomie, do jakiego przywykła. Oboje mieli zamożnych rodziców, którzy zasilali ich
„studencki budżet”. Dorota wstydzi się jego niepowodzeń. Nie przychodzi jej do głowy, że
za swoje życie sama ponosi odpowiedzialność. Ze względu na męża cieszy się, że nie
została wziętym lekarzem, bo przecież „to mogłoby być dla niego bardzo trudne”. Miała
wszelkie dane ku temu, by zostać lekarką, ale w gruncie rzeczy nigdy nie myślała o
samodzielnej pracy.

Sonia pracowała w aptece. Przez trzy lata pilnie uczyła się w liceum wieczorowym,

żeby następnie móc studiować farmację. Zrezygnowała jednak ze studiów, kiedy poznała
mężczyznę bez wyższego wykształcenia. Wydawało jej się, że kończąc studia,
postawiłaby męża w kłopotliwej sytuacji. Została panią domu i matką.

Są to przykłady kobiet, które bez trudu mogły zdobyć akademickie wykształcenie.

W przypadku kobiet mniej zdolnych lub tych, które miały w życiu trudniejszy start,
rezygnacja z wykształcenia jest czymś tak powszechnym, że nikt nie widzi w tym
problemu. Absolwentki szkół podstawowych lądują w fabryce albo w supermarkecie.
Kończą jakieś kursy i cieszą się, że mają o parę groszy więcej niż koleżanka, która jeszcze
się uczy. Absolwentki szkół średnich wybierają przeważnie jakąś szkołę licencjacką,
rzadko decydują się na studia magisterskie.

Kobiety często nie wykorzystują dostępnych możliwości zdobycia kwalifikacji

zawodowych.

Wyrzeczenie się kariery

Po ślubie i po pierwszym dziecku wyrzeczeniom nie ma końca. Macierzyństwo oznacza
załamanie kariery zawodowej prawie każdej kobiety, dla wielu – jej ostateczny koniec.

Jeżeli rodzina dobrze sobie radzi finansowo również bez zarobków kobiety, na ogół

odsuwa ona decyzję o powrocie do pracy na dalszą przyszłość, ograniczając w ten sposób
swoje możliwości zawodowego rozwoju. Wyrzec się zawodu może również kobieta z
wyższym wykształceniem i doskonałymi perspektywami zawodowymi.

Greta i jej mąż studiowali leśnictwo. Po dyplomie Greta nie podjęła pracy.

Musiałaby ubiegać się o te same stanowiska co jej mąż, a taka rywalizacja wydawała jej
się „nie fair”. Skończyła studia z lepszym wynikiem niż mąż i na rozmowach
kwalifikacyjnych rzeczywiście mogłaby być dla niego poważną konkurencją. Do dziś, a
więc przez cztery lata, nie podjęła pracy, żyje „przy mężu” w nadleśnictwie, w którym on
pracuje.

Wiara kobiet, że bezpiecznie przejdą przez życie, nie mając własnych dochodów,

jest fundamentem ich niewolnictwa. Brak wykształcenia, długie przerwy w pracy
zawodowej, wyrzeczenie się kwalifikacji – to wszystko składa się na uzależnienie od
innych.

Dyskutowałam na ten temat z dziesiątkami kobiet. Każda mówiła to samo: ktoś,

kto musi prosić o zgodę na wydatki, zawsze czuje się w pewnym sensie winien.
Świadomość, że jest się komuś coś winnym, nie podbudowuje poczucia własnej wartości i
nie jest stabilnym fundamentem prawdziwego partnerstwa.

Kobieta skurczona

Kobiety wyrzekają się nie tylko własnych dochodów i materialnej niezależności, ale także
prawa do własnego czasu i własnej przestrzeni, przy czym często jedno łączy się z drugim.

Na takie wyrzeczenia godzą się nawet kobiety niezależne finansowo. Sygnalizują to
również mową ciała. Jak pamiętamy z poprzednich rozdziałów, kobiety kurczą się nie
tylko po to, by odpowiadać ideałowi piękna.

Rzadko się zdarza, by kobieta miała własny pokój. Nieliczne mają w domu własny

kącik – często jest to pomieszczenie do prasowania i szycia, wielkości służbówki. Mają
ten kącik tylko po to, by mogły obsługiwać rodzinę, nie rozkładając stosów bielizny po
pokojach. Równocześnie kobieta, jako ta, która jest odpowiedzialna za ład i porządek,
cały dom powinna traktować jako własny.

Kobiety muszą dostosowywać swoje sposoby spędzania wolnego czasu do potrzeb

rodziny. Przyjaciółki, które wpadają na kawę, od razu wychodzą, gdy w progu staje pan
domu. Książki można czytać, dopóki ktoś nie włączy telewizora. A jeśli się chce z kimś
dłużej porozmawiać przez telefon, trzeba wynosić się do przedpokoju.

Kobiety tak planują dzień, żeby każdego zadowolić. Dla siebie mają czas wtedy,

gdy inni niczego już od nich nie potrzebują, czyli praktycznie nigdy. A jeśli się nawet
zdarzy, że wieczorem albo w weekend kobieta odłoży domowe zajęcia, zwykle jest tak
zmęczona, że nie ma już siły na nic, co sprawiłoby jej przyjemność.

Kobieta skurczona sygnalizuje: „To, co robię, to nic ważnego, nie potrzebuję do

tego ani specjalnego miejsca, ani spokoju. Nie mam własnych spraw ani ważnych zajęć,
przy których nie wolno mi przeszkadzać”.

Tak właśnie wygląda życie wielu kobiet. Rezygnują z miejsca dla siebie, gotowe

ustąpić je innym lub się wycofać. Kiedy mężczyzna i kobieta wpadają na siebie na ulicy,
zwykle to ona schodzi z drogi. Chociaż zgodnie z zasadami dobrego wychowania damy
powinny mieć pierwszeństwo, mogą na nie liczyć wyłącznie kobiety atrakcyjne albo
bardzo pewne siebie. Szarym myszkom się nie ustępuje.

Jeżeli więc nie chcesz dać się zepchnąć do kąta:



Nie unikaj konfrontacji!



Zapewnij sobie odpowiednią przestrzeń!



Nie pozwalaj, by ci zakłócano spokój!

W miejscu pracy kobiety zajmują często pokoje znacznie mniejsze i gorzej położone niż
gabinety mężczyzn. Pewna kierowniczka sekretariatu opowiadała, że w jej pokoju
umieszczono „kącik kuchenny” z ekspresem do kawy, zlewem i koszem na śmieci. Co kilka
minut ktoś wchodził, mówił jej „dzień dobry”, coś opowiadał, robił sobie kawę, wyrzucał
resztki jedzenia, mył jabłko. Za każdym razem była odrywana od swoich zajęć. Jej
protesty pozostawały bez echa, mówiono, że jest nieżyczliwa i zarozumiała. Usłyszała
nawet, że zachowuje się tak, jakby jej praca wymagała najwyższej koncentracji i nie
wiadomo jakich kwalifikacji. Nie chciała uchodzić za arogantkę. Nikt jej nie traktował
poważnie. I nic dziwnego, skoro wystarczyło lekko zmarszczyć nos, krzywo spojrzeć, żeby
natychmiast milkła.

Teraz na jej drzwiach wisi tabliczka: „Proszę nie przeszkadzać!”. Od czasu, kiedy

odważyła się okazać swoje niezadowolenie i wściekłość z powodu złego traktowania,
nawet kierownicy działów stosują do niej prośby.

Równie łatwo jak własnego miejsca kobiety wyrzekają się czasu dla siebie. „Nigdy

nie mówię, że nie mam czasu!” – oświadczyła z dumą Monika. Jej zdaniem jest to cnota.

Robi co może, żeby nikt na nią nie musiał czekać. Bez względu na to, czym jest

akurat zajęta ani o co ją poproszono. Inni zawsze mają pierwszeństwo. Czasem zaczyna
ją „rzucać”, kiedy ludzie zabierają jej za dużo czasu. Potem ma wyrzuty sumienia, że nie
była wystarczająco „miła”.

We własnych oczach jest tak mało ważna, że pozwala innym ludziom dysponować

swoim czasem. Gdy dziadkowie zapowiadają się na niedzielną kawę, odwołuje spacer z
przyjaciółmi i poświęca czas rodzinie. Kiedy znajomi zasiedzą się wieczorem, uśmiecha się
uprzejmie i powstrzymuje ziewanie, żeby goście nie poczuli się dotknięci.

Mieć czas to „przywilej” bezsilnych. Ludzie silni skąpią innym czasu. Twierdzą, że

go nie mają, i dają tym samym do zrozumienia, że są zajęci ważniejszymi sprawami.

Biedni, bezrobotni, bezsilni i kobiety zawsze mają czas. Mają czas do oddania.

Czas to pieniądz – ta zasada sprawdza się tylko w przypadku ludzi

skoncentrowanych na pracy, którzy nie dopuszczają do tego, by im przeszkadzano.

Czas możnych tego świata jest cenny. Żeby się z nimi skontaktować, trzeba być

umówionym. Nie dla każdego znajdują wolną chwilę. Im człowiek jest wyżej postawiony,
tym mniej osób ma do niego dostęp. Kobiety na stanowiskach nie przestrzegają tej
zasady. Wydaje im się, że ich drzwi powinny być zawsze otwarte. Że należy to do nowego,
kobiecego stylu kierowania. Otwarte drzwi mają symbolizować wrażliwość władzy.

Mieć czas zawsze i dla każdego – to forma okazywania uległości.

Jak wszyscy dyskryminowani, kobiety naprawdę nie dysponują własnym czasem.

Żona dostosowuje swoje plany do harmonogramu męża. Każdego pięknego letniego dnia
tłumy kobiet opuszczają basen między 16:00 a 16:30, żeby zdążyć do domu przed
powrotem partnera, przygotować mu obiad i otworzyć drzwi.

Niedawno byłam świadkiem obrzydliwej sceny: mąż wraca z pracy do domu i ryczy

na swoją prawie dorosłą córkę, gdzie się podziała matka, przecież wiedziała, że wróci i
jak zwykle będzie chciał wypić kawę. Zawsze o tej porze matka była w domu, tym razem
się spóźniła. Wściekłe ryki mężczyzny słychać było w całym domu. Czyżby ktoś chciał
naruszyć domową hierarchię? Co to za porządki?

Ta scena nie jest wyjątkiem. Wieczorami, w niedziele, podczas wakacji i świąt żony

i dzieci tańczą tak, jak im zagra mąż i ojciec. Nieliczni się wymigują, większość to
akceptuje, bo w końcu to on przecież przynosi do domu pieniądze. Kto ma pieniądze, ten
ma władzę – to banał, ale i fakt.

Kto ma władzę, może dysponować nie tylko własnym czasem, lecz również czasem

innych ludzi. Tak się dzieje w życiu prywatnym i w stosunkach służbowych.

Kobieta ma niższy status niż mężczyzna, nie może więc kazać mu czekać. Tak samo

jak urzędnik nie może kazać na siebie czekać przełożonemu, a pacjent lekarzowi. Jeżeli
żona nie czeka na męża, dla niego oznacza to utratę ważności. Widocznie ona ma coś
pilniejszego do roboty – mąż czuje się zagrożony i zaczyna agresywnie bronić swojej
przestrzeni czasowej.

Każdy wie, jak to jest, kiedy trzeba czekać na egzamin albo na rozmowę

kwalifikacyjną. Im delikwent dłużej czeka, tym bardziej się niepokoi i traci poczucie
własnej wartości. Jeśli czas oczekiwania przekroczy jego próg tolerancji, trudno mu
opanować zdenerwowanie, a tym bardziej zabłysnąć przed egzaminatorem.

Niestety, wiele kobiet swoim postępowaniem utwierdza mężczyzn w przekonaniu,

że zawsze mają czas dla innych. Same siebie pozbawiają własnego czasu i możliwości
zajmowania się swoimi sprawami. Płacą za to wyczerpaniem i przepracowaniem.
Dopuściły do tego, by inni dysponowali ich czasem. Robią, co inni im każą. W rezultacie
czują się jak popychadła, nic niewarte, niezdarne i głupie.

Zupełnie inaczej jest z niegrzecznymi dziewczynkami: codziennie zostawiają sobie

trochę czasu dla siebie i robią coś, co je bawi, jest dla nich ważne albo po prostu sprawia
im przyjemność. Nieważne, czy pracują zawodowo, czy są „tylko paniami domu”,
wszystko jedno, czy uprawiają sport, idą na spacer, czytają książkę, wylegują się w
wannie czy też gapią się w sufit albo plują i łapią. Robią to, co im służy – bez wyrzutów
sumienia.

Niegrzeczne dziewczynki idą tam, gdzie chcą.

Nieposłuszne, zbuntowane kobiety nie są wynalazkiem naszych czasów.

Już Florence Nightingale, założycielka pierwszej szkoły dla pielęgniarek w 1860

roku, była na swój sposób niegrzeczna. Odmówiła posłuszeństwa rodzicom, odrzuciła
dobrą partię i zdecydowała się na ryzyko ostrego i długotrwałego konfliktu. Bolało ją
wprawdzie, że martwi matkę, ale była głęboko przekonana, że: „Jeśli człowiek rodzi się ze
skrzydłami, powinien zrobić wszystko, żeby się nimi posłużyć i latać”.

Wiele odważnych, przebojowych kobiet poszło za jej przykładem. Chociażby Golda

Meir – z pewnością jedna z najwybitniejszych kobiet-polityków. Swoją wolę zwycięstwa
wyrażała następującymi słowami: „Nic w życiu nie przychodzi samo. Nie wystarczy w coś
wierzyć; trzeba mieć siłę pokonywać przeszkody i walczyć”. Jej celem było zwycięstwo, a
nie zdobywanie pozycji. Gdy zaproponowano jej stanowisko wicepremiera, odpowiedziała
słynnym zdaniem: „Wolę być całą babcią niż półpremierem!”.

Niezależność kobiet również ma długą tradycję. Coco Chanel znała wartość

pieniądza, nadała mu jednak dodatkowy, istotny dla kwestii kobiecej sens: „Pieniądze

niewiele dla mnie znaczyły, ale niezależność ( jaką mi dały ) – bardzo wiele”. Coco Chanel
miała jeszcze inną cechę niegrzecznych dziewczynek: nie unikała konfliktów i nie bała się
przegrywać. „Człowiek uczy się nie na sukcesach, lecz na porażkach”. Jej życiowa dewiza
brzmiała: „Nie przejmować się i robić swoje”.

Kobieca odwaga zawsze popłaca. Sabine Christiansen, znana niemiecka reporterka

i pisarka, tak długo przekonywała wszystkich, że doskonale nadaje się do tej pracy, aż
dopięła swego. Wprawdzie nie miała odpowiednich kwalifikacji, ale wytrwałość, siła
przekonywania i pewność siebie zaprowadziły ją na szczyt. Same kompetencje nigdy nie
wystarczają.

Daję tu za przykłady kobiety sławne. Lecz zwykłe kobiety, kobiety „jakich wiele”,

również coraz częściej pokazują pazury i wolę walki. Wśród osób wybierających
samodzielne życie jest coraz więcej kobiet. Rośnie odsetek kobiet pracujących zawodowo
i coraz więcej z nich po urodzeniu dziecka szybko wraca do pracy. Kobiety częściej niż
mężczyźni występują o rozwód.

Co łączy te kobiety:


Naruszają reguły.



Ustanawiają własne zasady.



Stawiają jasne wymagania.



Wyraźnie mówią NIE.



Nie dają się zastraszyć.



Mają własną wizję swojej drogi życiowej.



Mają szerokie horyzonty.



Dążą do sukcesów.



Nie muszą się podobać za wszelką cenę.



Nie boją się krytyki.



Nie pozwalają sobie zamykać ust.



Mają świadomość, że bez ryzyka nie ma wygranej.



Poświęcają swoją energię dla własnych celów.



Są dumne ze swoich osiągnięć.



Nie boją się rywalizacji.



Mówią, co myślą, i mało przejmują się tym, co zrobią albo
pomyślą inni.

Niegrzeczne dziewczynki chcą zwyciężać.

Chęć zwyciężania jest potrzebą, z której kobiety często rezygnują. Kobietom

potrzebna jest mentalność zwycięzcy. Powinny wyrobić w sobie wolę pokonywania
przeszkód, a przeciwności traktować jak okazję do zdobywania nowych terytoriów. Mają
wszelkie szanse, bo wytrzymałości i siły woli im nie brakuje.

Zadziornym, przebojowym kobietom powodzi się lepiej. To fakt, mimo że w

naszym kręgu kulturowym nauczyliśmy się negatywnie oceniać kobiecy gniew, złość i
wolę walki. Grzeczne dziewczynki tak długo tłumią takie emocje, aż przestają je
odczuwać. Skutek jest taki, że często bywają znużone i chorują.

Niegrzeczne dziewczynki wiedzą, że trzeba walczyć o swoje. Wiedzą też, że nie ma

związków międzyludzkich całkowicie wolnych od konfliktów. Niegrzeczne dziewczynki nie
boją się agresji – ani własnej, ani cudzej.

Niegrzeczne dziewczynki czerpią ze swojej agresji energię. Nawet jeśli są wściekłe

same na siebie. Ich sposobem na życie nie jest brak wiary w siebie i autodestrukcja, ale
odwaga – wobec siebie i wobec świata. Gniew i wściekłość pobudzają je do czynów,
zagrzewają do działania.

Niegrzeczne dziewczynki są czujne i potrafią rozpoznać ukrytą agresję. Nie dają

się zaszantażować czyjąś chorobą. Ani „słabe serce” ojca, ani migrena partnera nie
powstrzymują ich od mówienia, co myślą, i od stawiania wymagań. Owszem, okazują
zrozumienie, w granicach rozsądku biorą pod uwagę potrzeby innych, ale konsekwentnie
robią to, co uważają za stosowne. Nie chcą nikogo zbawiać, a za swoją życiową misję nie
uważają znalezienia u mężczyzny czułego serca pod twardą skorupą. Domagają się dla
siebie szacunku.

Bronią się przed „cierpiętnikami”, którzy próbują nimi manipulować dla własnych

korzyści. Nie dają sobie wmówić, że broniąc się, wpędzają kogoś w chorobę. Nie boją się
uchodzić za kobiety bez serca.

Potrafią się bronić również przed tymi, którzy chcą im „pomóc”. Wiedzą, że za

chęcią niesienia pomocy ukrywa się czasem agresor, który nie chce dopuścić, by wzięły
sprawy we własne ręce.

Nie dają się nabrać na łzy, wrażliwość, delikatność i słabość tych, którzy lubią

demonstrować swoją bezradność. Demaskują bezradnych, pokazują im, jaką dysponują
siłą, gdy ci poczują się zmuszeni bronić swojej postawy życiowych nieudaczników.

Niegrzeczne dziewczynki umieją rozpoznać agresję w zapominalstwie, rzekomych

nieporozumieniach i w unikach. Bronią się przed nimi, zamiast okazywać bezradne
zrozumienie.

Tak postępują w pracy i w związkach partnerskich. Nie pozwalają sobą

manipulować. Kierują sie swoimi własnymi opiniami i uczuciami. Jeśli czują, że coś jest
nie tak, próbują zrozumieć dlaczego. Nie tracą przy tym wiary w siebie, lecz bacznie
przypatrują się otoczeniu. Nie dają się wodzić za nos ludziom z pozoru miłym. Mają się na
baczności przed tymi, którzy „wiedzą lepiej” co jest dla nich dobre i którzy próbują
ochronić je przed wrogim światem. Nie ulegają tym, którzy próbują wywołać w nich lęk,
gdy odważą się pójść własną drogą. A jeśli ktoś im mówi, że przyznanie się do własnych
pragnień grozi katastrofą, wybiorą raczej ryzyko fatalnych skutków niż kapitulację.

A gdy mają wątpliwości, odsuwają się od innych, nigdy od siebie!