Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,

e-booki

.

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 4

d

yrektor, redaktor naczelny _________

w

ojciech

g

³uch

r

edakcja _____________________

j

oanna

k

okociñska

k

orekta _____________________

b

o¿ena

d

embiñska

i

lustracje_____________________

m

a³gorzata

m

³odnicka

p

rojekt ok³adki ________________

b

eata

z

dêba

p

rojekt typograficzny _____________

s

tudio

m

ak

s

p. z o.o.

³

amanie i przygotowanie do druku_____

t

ypo-

g

raf

Publikacja powsta³a dziêki pomocy finansowej
Fundacji J&S Pro Bono Poloniae
00-722 Warszawa, ul. Podchor¹¿ych 83/4
tel. [phone]
www.jsprobono.pl, e-mail: [e-mail]

w

ydanie pierwsze

© 2001 by Wydawnictwo Europa

Wszystkie prawa zastrze¿one, szczególnie prawo do przedruku i t³umaczeñ na inne jêzyki.
¯adna z czêœci tej ksi¹¿ki nie mo¿e byæ publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawnictwa.
Dotyczy to równie¿ sporz¹dzania fotokopii, mikrofilmów oraz przenoszenia danych do systemów.

ISBN 83-87977-87-X

w

ydawnictwo EUROPA

50-011 Wroc³aw, ul. Koœciuszki 35, tel. [phone], faks (071) 346 30 15
e-mail: [e-mail], www.wydawnictwo-europa.pl

d

ruk i oprawa

Drukarnia PERFEKT S.A., Warszawa

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 4

s

pis treœci

w

stêp __________________________________________ 7

o

d

a

utorki ________________________________________ 9

m

oskwa –

b

u³hakow

m

i³oœæ i diabe³______________________________________ 11

p

raga –

h

ašek

d

obry wojak w

nato

__________________________________ 29

w

enecja –

t

homas

m

ann

m

i³oœæ po sezonie ____________________________________ 43

w

enecja –

t

homas

m

ann

¿

ycie po œmierci… ___________________________________ 55

b

erlin –

k

laus

m

ann

c

zas wojny, gniewu i mi³oœci ______________________________ 65

p

ary¿ –

r

emarque

m

agiczny romans ____________________________________ 77

b

erlin –

i

sherwood

¿

ycie kabaretem jest___________________________________ 93

p

ary¿ –

c

olette

c

zaruj¹ca gorszycielka __________________________________109

r

zym –

m

oravia

l

ekkoϾ bytu _______________________________________125

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 5

p

ary¿,

s

aint-

t

ropez,

s

opot –

s

agan

d

awno temu _______________________________________137

w

erona –

s

zekspir

k

ochankowie spod nieszczêœliwej gwiazdy _______________________151

e

lsynor –

s

zekspir

„

r

eszta jest milczeniem” ________________________________163

l

a

m

ancha –

c

ervantes

t

ajemnicza kraina ____________________________________173

p

raga –

k

afka

p

okochaæ pana

k

. ____________________________________185

w

iedeñ –

c

anetti

t

ramwaj z widokiem na s³awê _____________________________199

o

dense–

k

openhaga –

a

ndersen

„

p

odró¿owaæ znaczy ¿yæ” ________________________________215

w

arszawa –

k

onwicki

b

y³o... minê³o... jest

... _________________________________________

229

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 6

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 4

7

w

stêp

Ksi¹¿ka jest niezwyk³¹ podró¿¹ do Ÿróde³ literatury. Au-

torka podjê³a trud dotarcia do tych miejsc, które zros³y siê
ze s³awnymi europejskimi pisarzami i postaciami literac-
kich bohaterów. Dokumentalne tropy wiod¹ce do Mistrza
i Ma³gorzaty Bu³hakowa s¹siaduj¹ tu z biograficznymi w¹t-
kami Rzymianki Moravii, mi³osne problemy Franza Kafki
wpisuj¹ siê w obyczajowoœæ z pocz¹tków wieku, Wiedeñ,
owo „miasto geniuszy”, dzieli swój splendor miêdzy Musi-
la, Mahlera, Werfla i Kokoschkê, a rozwichrzony, artystycz-
ny Berlin z lat 30. znajduje malownicz¹ replikê we wspó³-
czesnoœci.

Zastanawiaj¹ce, ¿e podobna perspektywa opisu, kiedyœ

dobrze zakorzeniona w literaturze jest dzisiaj tak rzadko
praktykowana. Wynika to, byæ mo¿e, z obawy, ¿e pierwia-
stki biograficzne zdominuj¹ refleksjê nad samym pisar-
stwem. Wies³awa Czapiñska napisa³a swoj¹ rzecz zupe³-
nie wolna od takich uprzedzeñ – spontanicznie i swobo-
dnie. Trafiæ na przewodnika zafascynowanego swoim
przedmiotem, to znaczy ocaliæ w sobie ciekawoœæ œwiata,
rozbudziæ fantazjê i temperament poznawczy. Kluczem
do tej ksi¹¿ki s¹ uczucia, ale jej podstaw¹ jest solenna do-
kumentacja motywów, miejsc i œladów zwi¹zanych z kla-
syk¹ literack¹.

Wyprawa Autorki jest te¿ niepokoj¹c¹ podró¿¹ do Ÿróde³

czasu. Spektakl literacki ju¿ siê skoñczy³, jego aktorzy ode-
szli w cieñ. I chocia¿ wierna publicznoœæ nie rozchodzi siê,
na jej oczach czyjaœ niewidzialna rêka powoli, acz nieub³a-

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 7

ganie, rozbiera dekoracje. Tylko wyj¹tkowo, jak w mo-
skiewskim domu Bu³hakowa, dzia³ania te opóŸnia jakaœ
garstka szaleñców. To prawda, ¿e mumifikacja przesz³oœci
by³aby niemo¿liwa i niecelowa. Gorzej, ¿e nie sposób zapo-
biec postêpuj¹cemu sp³aszczaniu wyobraŸni. Wêdrówki po
paryskich ulicach œladami Colette, po peerelowskich zabyt-
kach w towarzystwie Konwickiego – maj¹ w sobie jeszcze
nostalgiczn¹ niewinnoœæ. Inne wspó³czesne pejza¿e okazu-
j¹ siê rachityczne, jak ów ma³omieszczañski duñski Elsynor
pozbawiony tajemnic. Inne krajobrazy otwarcie kokietuj¹
kiczem. Figurki i portrety Romea i Julii z Werony powiela
Praga w postaci gad¿etów z dobrym wojakiem Szwejkiem.
Zadeptana przez turystów Wenecja to „ob³udna ladacznica,
strojna w najprawdziwsze klejnoty i ofiarowuj¹ca mi³oœæ”.
Spostrze¿enia s¹ bezlitosne, ale uwalniaj¹ czytelników,
a wczeœniej sam¹ podró¿niczkê, od z³udzeñ. Nie widaæ sku-
tecznej obrony przed komercjalizmem, zanika niepowta-
rzalna aura otaczaj¹ca sztukê.

Jak sprawiæ, ¿eby pamiêtne miejsca literackiej Europy

zachowa³y swoj¹ magiê? Mity literackie s¹ przechowywane
i celebrowane przez wysok¹ kulturê, ale jednoczeœnie wpi-
suj¹ siê w codziennoœæ. Dopóki ³¹czymy literaturê z ¿y-
ciem (rzecz ponoæ zgubna i karygodna), dopóty trwa ona
bez wzglêdu na okolicznoœci. Taka literacka podró¿ przez
¿ycie zawsze ma w sobie odrobinê szaleñstwa. Wies³awa
Czapiñska znajduje swoj¹ prywatn¹ topografiê najczêœciej
przez kontakty z ludŸmi, jak radzi Canetti – szuka starych
domów w obcych miastach nie inaczej ni¿ poprzez ¿yw¹
ludzk¹ pamiêæ.

Rafa³ Marsza³ek

8

w

stêp

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 8

o

d

a

utorki

„Podró¿owaæ znaczy ¿yæ” – wyzna³ Hans Chrystian An-

dersen, rozmi³owany globtroter, twórca bajki o lataj¹cym
dywanie. Dziœ wspó³czesne dywany przenosz¹ nas z miej-
sca na miejsce b³yskawicznie. A jednak s¹ miejsca, do
których lepiej dojechaæ lub dojœæ piechot¹. Miejsca ukryte
dla lotu ptaka. Magiczne jak ich opisy na stronach arcy-
dzie³ literackich. Na trasie takich wêdrówek spotkaæ mo¿-
na naszych dobrych starych znajomych. W Pradze zza ro-
gu uliczki wy³oni siê nagle szczup³a twarz Franza Kafki.
W Pary¿u pow³óczystym spojrzeniem obdarzy nas Joanna-
-Marlena pochylona nad kieliszkiem calvadosu. A w Mo-
skwie, dajê s³owo, widzia³am kota Behemota jedz¹cego ry-
dzyki w occie! To by³o w ma³ej ciemnej knajpce przezna-
czonej dla spóŸnionych przechodniów.

Drodzy czytelnicy, je¿eli tylko chcecie, to na pewno ich

spotkacie. S¹ wszêdzie, czekaj¹ na was!

„Kto poetê chce zrozumieæ, musi pojechaæ do jego kraju”

powiedzia³ Johann Wolfgang von Goethe. Dodam – kto chce
zrozumieæ pisarza i jego bohaterów, o czym przekona³am siê
w trakcie moich podró¿y. W La Manchy, której pejza¿ wype³-
niony jest postaci¹ Don Kichota, i w Weronie opanowanej
przez kochanków wszech czasów, i w duñskim Kronbergu,
po którego murach wci¹¿ jeszcze kr¹¿y duch ojca Hamleta.

Popuœæmy wodze fantazji! Umówmy siê na spotkanie, po-

czujmy smak minionego… w towarzystwie tych, których lu-
bimy. Nie bêdzie to na pewno czas stracony.

Wies³awa Czapiñska

9

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 9

Lekcja natchnienia

Nad wszelkim wzruszeniem i wiedz¹,
Nad sensem istotnym i z³ud¹
Jednego chcê was nauczyæ,
Chcê was nauczyæ cudu.

Chcê podnieœæ wam rêce do góry
I oczy zawiesiæ nad szczytem
I jednym was tchnieniem nape³niæ,
Chcê was nape³niæ zachwytem.

Sny wasze pomieszaæ z jaw¹
I jawê udziwiæ zjawami
I tak natchniony, ucudowiony
Wierzyæ chcê z wami.

Kazimierz Wierzyñski

R00N.QXD 6/5/08 12:43 PM Page 10

m

oskwa –

b

u³hakow

m

i³oœæ i diabe³

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 11

m

icha³

b

u³hakow

(1891–1940)

R

Ro

osyjski prozaik i dramaturg. W 1916 r. ukoñczy³

studia na wydziale medycznym Uniwersytetu Œw.
W³odzimierza w Kijowie. W 1921 r. przeprowadzi³
siê do Moskwy, zerwa³ z zawodem lekarza, pra-
gn¹c ca³kowicie poœwiêciæ siê literaturze. Publiko-
wa³ felietony i reporta¿e. Jego pierwsze opowiada-
nia, Notatki na mankietach (1920–1922), Diabolia-
da (1924), powieœæ Fatalne jaja (1925), nawi¹zuj¹c
do tradycji N. Gogola, ukazuj¹ trudn¹ sytuacjê in-
teligenta w porewolucyjnej Rosji. PowieϾ Psie ser-
ce (1926), odczytana jako wyraz nieufnoœci pisarza
wobec zmian rewolucyjnych, drukiem ukaza³a siê
w ZSRR dopiero w 1987 r. Bia³a gwardia, wydana
w 1927–1929 w Pary¿u (w Moskwie w 1965 r.),
przeniesiona zosta³a na scenê pod tytu³em Dni Tur-
binów. Dramat Ucieczka (1928) na sceny trafi³
w 1957. Bu³hakow jest równie¿ autorem komedii
Mieszkanie Zojki (1925) i Szkar³atna wyspa (1928);
sztuki o Molierze (Zmowa œwiêtoszków, 1929), Pu-
szkinie (Ostatnie dni, 1934); zbeletryzowanej bio-
grafii ¯ycie pana Moliera (1932–1933), niedokoñ-
czonej Powieœci teatralnej (1936–1937). Œwiatow¹
s³awê przynios³a mu powieœæ Mistrz i Ma³gorzata
(1928–1940), jeden z najznakomitszych utworów
rosyjskiej prozy narracyjnej XX w., wydany w ZSRR
dopiero w 1973 r.

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 12

c

zy to Pan, Panie Woland, kilkanaœcie

lat temu naprowadzi³ na moskiewski plac

Czerwony samolot

m³odego Niemca

Martina Rusta?

Ludzie mówi¹, ¿e

by³a to diabelska

sprawka, dzie³o

szatana, którego

skutki do dziœ

odczuwa

niezwyciê¿ona ongiœ

armia. Oj, lubi

Pan, lubi psikusy, a mo¿e pomaga³ Panu kot

Behemot, który podszepn¹³, aby owego

nieszczêsnego l¹dowania dokonaæ w³aœnie

w dniu œwiêta Wojska Ochrony Pogranicza!!!

Jeszcze s³ychaæ chichot Azazella i radosne

przytupy Korowiowa. Uda³o siê!

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 13

Mam przed sob¹ trzy dni. Tyle samo, ile bohaterowie

jednej z najwa¿niejszych powieœci XX wieku Mistrza i Ma³-
gorzaty pióra Micha³a Bu³hakowa. Trzy dni na odbycie wê-
drówki po dzisiejszej Moskwie w poszukiwaniu œladów za-
znaczonych w ksi¹¿ce. Topografia powieœci jest niezwykle
dok³adna.

p

atriarsze

p

rudy. „

a

jednak!”

Wieczór. Lipy, jak wówczas, nieœmia³o zielone. Parczek

niewielki w œródmieœciu Moskwy, zaprojektowany z myœl¹
o spacerach z dzieæmi. Jest pomnik Kry³owa i postaci z je-
go bajek wyrzeŸbione w metalu i kamieniu. Ciê¿kie.
W œrodku niewielkie jeziorko, a wokó³ ¿wirowane alejki.
Rozgl¹dam siê za budk¹ z napisem „Piwo i napoje ch³odz¹-
ce”, w której – jak pamiêtamy – sprzedawano ciep³y napój
morelowy. Nie ma. Jest inna budka, na ko³ach i z napisem:
coca-cola, pizza, chipsy, sandwiche, guma do ¿ucia.

Oto ³aweczka, na której – byæ mo¿e – siedzieli: Berlioz,

przewodnicz¹cy jednego z najwiêkszych stowarzyszeñ pisa-
rzy Moskwy, i jego przyjaciel, poeta o pseudonimie Bez-
domny, pisuj¹cy antyreligijne poematy. Obok mnie przysia-
d³a m³oda ciemnow³osa dziewczyna. Obie wpatrujemy siê
w alejkê, jakby z nadziej¹, ¿e mo¿e za chwilê wy³oni siê...

„Rita – przedstawia siê dziewczyna – a w³aœciwie Marge-

rita”. Jakieœ niezale¿ne od nas si³y naprowadzi³y nas na tê
sam¹ ³aweczkê. Po chwili wiemy ju¿ wszystko. Rita, na-
uczycielka rosyjskiego w jednej z moskiewskich szkó³,

14

m

oskwa –

b

u³hakow

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 14

przychodzi tu po wspomnienia. Szczególnie wiosn¹, bo to
przecie¿ wówczas wszystko siê zaczê³o.

Przed kilku laty ona i jej przyjaciele utworzyli grupê wiel-

bicieli powieœci Mistrz i Ma³gorzata. Nieformaln¹, oczywi-
œcie. Spotykali siê z potrzeby serca. Recytowali wiersze ro-
syjskich poetów i te, które pisali sami. Zorganizowali rów-
nie¿ orkiestrê i grali na dachu Sadowej 10, w domu Mistrza.

Na razie Rita pokazuje mi kawiarenkê Margereta,

w której spotyka³a siê z przyjació³mi. To by³y takie poetyc-
kie biesiady nad szklank¹ herbaty. Dziœ niegdysiejszy lokal

15

m

i³oœæ i diabe³

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 15

m³odych moskiewskich poetów zmieni³ swoje oblicze,
chocia¿ zachowa³ nazwê i symbole umieszczone na
drzwiach wejœciowych. Portrety bohaterów moskiewskich
zdarzeñ i ów s³ynny prymus. A tak¿e numer mieszkania
– 50. Od lat nie jeŸdzi têdy tramwaj. Nie ma nawet œladu
torowiska. Ale je¿eli ws³uchaæ siê uwa¿nie, mo¿na us³yszeæ
zgrzyt hamulców i okrzyk „A jednak!”, potwierdzaj¹cy wie-
œci przyniesione przez wys³anników szatana, dwu dziwnych
cudzoziemców, którzy opowiedzieli im, ludziom radziec-
kim, historiê procuratora Judei znanego œwiatu jako Pon-
cjusz Pi³at i Jeszui Ha-Nocri, syna Bo¿ego – Chrystusa.

Stoimy z Rit¹ u zbiegu Jermo³ajewskiej i Ma³ej Bronnej

wpatrzone w ten skrawek bruku i myœlimy o tym samym.
Wzruszenie, bo jak¿e inaczej nazwaæ tê chwilê niezwyk³¹
wieczorem na Patriarszych Prudach w przesz³o pó³ wieku
po napisaniu arcydzie³a, którego wydania autor nigdy nie
doczeka³. To w³aœnie w tym miejscu spe³ni³a siê przepo-
wiednia obcych przybyszy „Utn¹ panu g³owê” – i g³owa
Berlioza potoczy³a siê po tramwajowych szynach, których
dziœ ju¿ nie ma.

„

j

a³ta na miesi¹c”

To Larysa Wasiljewa – znakomita pisarka, m.in. autorka

dwóch bestsellerów: Kobiety Kremla i Kremlowskie dzieci –
uœwiadomi³a mi, ¿e dom literatów opisany przez Bu³hakowa
wcale nie sp³on¹³. Fikcja literacka tak mocno zadomowi³a
siê w mojej pamiêci, i¿ myœla³am, ¿e nie ma tego budynku.

16

m

oskwa –

b

u³hakow

R01N.QXD 6/5/08 12:49 PM Page 16

Niniejsza darmowa publikacja zawiera jedynie fragment

pełnej wersji całej publikacji.

Aby przeczytać ten tytuł w pełnej wersji

kliknij tutaj

.

Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie
rozprowadzana tylko i wyłącznie w formie dostarczonej przez
NetPress Digital Sp. z o.o., operatora

sklepu na którym można

nabyć niniejszy tytuł w pełnej wersji

. Zabronione są

jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji bez pisemnej zgody
NetPress oraz wydawcy niniejszej publikacji. Zabrania się jej
od-sprzedaży, zgodnie z

regulaminem serwisu

.

Pełna wersja niniejszej publikacji jest do nabycia w sklepie

internetowym

e-booksweb.pl - Audiobooki, ksiązki audio,

e-booki

.