WYŻSZA SZKOŁA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY

W W A R S Z A W I E

_________________________________________________________

Jan PIĘTA

OCHRONA PRZED SKAŻENIAMI

TEMAT I

ZASADY I PRZEDSIĘWZIĘCIA OBRONY

PRZED BRONIĄ MASOWEGO RAŻENIA

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
WARSZAWA 2007

1

2

SPIS TREŚCI

Str.

Wstęp…………………………………………………………………………………………5

1. Obrona przed bronią masowego rażenia w polskich siłach zbrojnych i

NATO. ……………………………………………………………………………......7

1.1

Definicja obrony przed bronią masowego rażenia ……………………………..7

1.2

Zasady obrony przed bronią masowego rażenia………………………………..
7

1.3 Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia jako element
zabezpieczenia działań operacyjnych ……………..................................................7
1.4 Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia na szczeblach
taktycznych …….....................................................................................................7

2. Zasady obrony przed bronią masowego rażenia …………………………….8

2.1 Ocena rozpoznawcza i wywiadowcza..............................................................8
2.2 Przygotowanie wojsk .......................................................................................8
2.3 Ograniczenie ryzyka .........................................................................................8
2.4 Elastyczność i koordynacja .............................................................................9
2.5 Zachowanie zdolności bojowej..........................................................................9

3. Treść przedsięwzięć obrony przed bronią masowego rażenia jako
elementu zabezpieczenia działań operacyjnych .............................................10

3.1Rozpoznanie, identyfikacja i monitorowanie skażeń ......................................10
3.2 Alarmowanie, ostrzeganie i meldowanie o skażeniach ................................10
3.3Ochrona przed skażeniami .............................................................................11
3.5 Medyczna ochrona przed bronią masowego rażenia

.....................................12

4.Treść przedsięwzięć obrony przed bronią masowego rażenia na
szczeblach taktycznych .....................................................................................13

4.1 Rozśrodkowanie pododdziałów i ich masowanie ..........................................13
4.2 Okresowa zmiana rejonów rozmieszczenia pododdziałów ...........................13
4.3 Inżynieryjna rozbudowa rejonów rozmieszczenia pododdziałów ..................13
4.4 Powiadamianie pododdziałów o skażeniach i zakażeniach ..........................14
4.5 Wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed

skażeniami, właściwości ochronnych sprzętu bojowego, obiektów obronnych,
budynków i terenu ........................................................................................ 14

4.6 Obserwacja i rozpoznanie skażeń i zakażeń ...............................................14
4.7 Zapewnienie żołnierzom ochrony podczas przekraczania stref skażonych,

oraz w czasie działań w terenie skażonym i zakażonym .............................15

3

4.8 Kontrola napromienienia ludzi oraz ich stopnia skażenia, a także stopnia

skażenia, sprzętu bojowego, środków materiałowych, wody i żywności .......16

4.9 Zabiegi sanitarno – higieniczne i profilaktyczne ......................................... 16
4.10Odtwarzanie zdolności bojowej pododdziałów ....................................17

4.11

Likwidację skutków użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia lub

zdarzeń typu ROTA

1

................................................................................17

4.12

Zaopatrywanie pododdziałów w środki ochronne ................................17

Literatura ………………………………………………………………………………… 19

1

Zd a r z e n i a typ u R O T A (ang. R el e a s e s Ot h e r Th a n Att a c k) dot y c z u w o l n i e n i a to k s y c z n y c h ro d k ó w

ą

ś

pr z e m y s o w y c h , w ty m su b s t a n c j i pr o m i e n i o t w ó r c z y c h , ch e m i c z n y c h i bi ol o g i c z n y c h w s k u t e k inn y c h

ł

pr z y c z y n ni u y c i e br o n i m a s o w e g o ra e n i a . M o e to by sp o w o d o w a n e us z k o d z e n i e m lu b

ż ż

ż

ż

ć

zni s z c z e n i e m zbi o r n i k ó w w za k a d a c h pr z e m y s o w y c h , ro d k ó w tra n s p o r t o w y c h , inst a l a c j i

ł

ł

ś

pr o d u k c y j n y c h , ele k t r o w n i j dr o w y c h lub sk a d ó w br o n i m a s o w e g o ra e n i a

ą

ł

ż

4

Wstęp

W cyklu wykładów poświeconych broni masowego rażenia wykazaliśmy siłę

niszczycielską tej broni, która użyta na polu walki może w krótkim czasie
spowodować duże straty i pozbawić pododdziały zdolności bojowej. Wskazaliśmy
również na fakt, że mimo licznych porozumień o zakazie użycia, produkcji,
przechowywania i zniszczenia zapasów broni chemicznej i biologicznej nie udało się
do końca wyeliminować tych rodzajów broni masowego rażenia z arsenałów wielu
państw.

W sprawie broni jądrowej nawet nie udało się sformułować tekstu porozumienia

analogicznego jak dla broni chemicznej i biologicznej. Główny nacisk w tym zakresie
koncentruje się natomiast na jej nierozprzestrzenianiu. W tej sytuacji nieodzowne
jest poznanie ogólnych zasad obrony przed bronią masowego rażenia, a w
szczególności ochrony przed skażeniami promieniotwórczymi i chemicznymi oraz
zakażeniami biologicznymi. Wzrost zdolności obronnych w tym zakresie armii i
społeczeństwa zmniejsza naszą wrażliwość na użycie broni masowego rażenia, a
jednocześnie zniechęca potencjalnego agresora do jej użycia.

W niniejszym materiale zdefiniowane zostało pojęcie obrony przed bronią

masowego rażenia oraz omówione ogólne jej zasady i przedsięwzięcia na szczeblu
operacyjnym i taktycznym.

5

6

1 Obrona przed bronią masowego rażenia w polskich siłach zbrojnych i

NATO

1.1Definicja obrony przed bronią masowego rażenia

Obrona przed bronią masowego rażenia stanowi jeden z najważniejszych

elementów zabezpieczenia działań bojowych na współczesnym polu walki. Polega
na wykonywaniu szeregu przedsięwzięć w celu niedopuszczenia do porażenia ludzi,
zniszczenia i uszkodzenia sprzętu i obiektów bronią jądrową, chemiczną i
biologiczną, lub przynajmniej maksymalnego zmniejszenia skutków użycia tej broni.
W polskich siłach zbrojnych są one różnie formułowane zależności od szczebla
organizacyjnego wojsk. Na wyższych szczeblach eksponowane są zasady obrony
przed bronią masowego rażenia, zagadnienia planowania wykorzystania sił i
środków i kierowania wykonawstwem poszczególnych przedsięwzięć, na niższych
szczeblach główną uwagę zwraca się na aspekt realizacyjny. W NATO rozpatrywane
są problemy oceny zagrożenia atakiem z użyciem broni masowego rażenia na
terytorium USA i Europy oraz zapobiegania proliferacji tej broni.

1.2Zasady obrony przed bronią masowego rażenia

Do podstawowych zasad obrony przed bronią masowego rażenia i wykorzystania

sił i środków na szczeblu centralnym i operacyjnym należy:

- ocena rozpoznawcza i wywiadowcza;
- przygotowanie wojsk;
- ograniczenie ryzyka;
- elastyczność i koordynacja;
- zachowanie zdolności bojowej.

1.3 Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia jako
element zabezpieczenia działań operacyjnych

Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia na wyższych szczeblach

dowodzenia i w systemie terytorialnym podawane są zwykle w sposób zagregowany.
I tak na szczeblu operacyjnym wymienia się pięć następujących przedsięwzięć:

- rozpoznanie, identyfikacja i monitorowanie skażeń;
- ostrzeganie, alarmowanie i meldowanie o skażeniach;
- ochrona przed skażeniami;
- ograniczenie zagrożenia skażeniami;
- medyczna ochrona przed bronią masowego rażenia.

1.4 Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia na
szczeblach taktycznych

Przedsięwzięcia obrony przed bronią masowego rażenia na szczeblach

taktycznych (w związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach) definiuje się
szczegółowo. Przykładowo w pododdziałach wymienia się dwanaście następujących
przedsięwzięć:

- rozśrodkowanie pododdziałów i ich masowanie;
- okresową zmianę rejonów rozmieszczenia pododdziałów;

7

- inżynieryjną rozbudowę rejonów rozmieszczenia pododdziałów;
- powiadamianie pododdziałów o skażeniach i zakażeniach;
- wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed skażeniami,

właściwości ochronnych sprzętu bojowego, obiektów obronnych, budynków i terenu;

- rozpoznanie skażeń i zakażeń;
- zapewnienie żołnierzom ochrony podczas przekraczania stref skażonych, oraz

w czasie działań w terenie skażonym i zakażonym;

- kontrole napromienienia ludzi oraz stopnia ich skażenia, a także kontrolę stopnia

skażenia, sprzętu bojowego, środków materiałowych, wody i żywności;

- zabiegi sanitarno – higieniczne i profilaktyczne;
- odtwarzanie zdolności bojowej pododdziałów;
- likwidację skutków użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia lub

zdarzeń typu ROTA

2

;

- zaopatrywanie pododdziałów w środki ochronne.

2 Zasady obrony przed bronią masowego rażenia

2.1 Ocena rozpoznawcza i wywiadowcza

Aktualna, zwięzła i dokładna rozpoznawcza i wywiadowcza ocena zagrożenia

własnych sił, środków, obiektów i terenu porażeniem i skażeniem bronią jądrową
chemiczna i biologiczną oraz toksycznymi środkami przemysłowymi umożliwia
podjęcie odpowiednich działań w celu uniknięcia porażenia i skażenia lub
maksymalnego zmniejszenia skutków ataku bronią masowego rażenia lub zdarzeń
typu ROTA. Ocenę w rejonie działań sił połączonych prowadzi się w sposób ciągły i
regularnie uaktualnia.

2.2Przygotowanie wojsk

Przygotowanie wojsk do obrony przed bronią masowego rażenia polega na

zaplanowaniu i wdrożeniu odpowiednich procedur postępowania na wypadek
pojawienia się symptomów przygotowań nieprzyjaciela do użycia tej broni oraz na
wypadek ataku, a także wyposażenie wojsk w odpowiedni sprzęt i środki ochronne.
Odpowiedni poziom gotowości do obrony przed bronią masowego rażenia osiąga się
i utrzymuje poprzez efektywne szkolenie. Utrzymywanie wysokiego poziomu
gotowości systemu obrony przed bronią masowego rażenia powstrzymuje
potencjalnego nieprzyjaciela przed jej użyciem.

2.3Ograniczenie ryzyka

Całkowite wyeliminowanie zagrożenia ze strony broni masowego rażenia i

toksycznych środków przemysłowych, tj. uniknięcie porażeń i skażeń w przypadku
ataku jądrowego, chemicznego, biologicznego lub wystąpienie zdarzenia typu ROTA,
jest ze względów oczywistych nierealne. Ciągłe rozpoznawanie i analizowanie tych
zagrożeń zapewnia swobodę działań i unikanie ryzyka porażeń i skażeń, a w

2

Zd a r z e n i a typ u R O T A (ang. R el e a s e s Ot h e r Th a n Att a c k) dot y c z u w o l n i e n i a to k s y c z n y c h ro d k ó w

ą

ś

pr z e m y s o w y c h , w ty m su b s t a n c j i pr o m i e n i o t w ó r c z y c h , ch e m i c z n y c h i bi ol o g i c z n y c h w s k u t e k inn y c h

ł

pr z y c z y n ni u y c i e br o n i m a s o w e g o ra e n i a . M o e to by sp o w o d o w a n e us z k o d z e n i e m lu b

ż ż

ż

ż

ć

zni s z c z e n i e m zbi o r n i k ó w w za k a d a c h pr z e m y s o w y c h , ro d k ó w tra n s p o r t o w y c h , inst a l a c j i

ł

ł

ś

pr o d u k c y j n y c h , ele k t r o w n i j dr o w y c h lub sk a d ó w br o n i m a s o w e g o ra e n i a

ą

ł

ż

8

wypadku ich wystąpienia umożliwia minimalizowanie skutków ataków bronią
masowego rażenia i zdarzeń typu ROTA.

2.4Elastyczność i koordynacja

Elastyczność systemu obrony przed bronią masowego rażenia polega na ciągłym

dostosowywanie jego gotowości do działania do zagrożenia atakiem ze strony
nieprzyjaciela i zdarzeniem typu ROTA. Bowiem zagrożenie to ulega ciągłym
zmianom, zarówno co do rodzaju jak i stopnia (poziomu). Koordynacja systemu
obrony przed bronią masowego rażenia polega na utrzymywaniu ścisłego
współdziałania wszystkich jego elementów w poszczególnych etapach działań, a
także z jednostkami spoza systemu w przypadku jego wsparcia ze strony systemu
pozamilitarnego.

2.5 Zachowanie zdolności bojowej.

Organizacja funkcjonowanie systemu obrony przed bronią masowego rażenia

ukierunkowuje się na zapewnienie zdolności bojowej zabezpieczanych wojsk. Atak
jądrowy, chemiczny i biologiczny oraz zdarzenia typu ROTA niewątpliwie prowadzi
do jej osłabienia. Dlatego działanie wszystkich elementów systemu należy planować
pod kątem udzielanie pomocy najwrażliwszym i najważniejszym elementom
ugrupowania operacyjnego w celu szybkiego i skutecznego odtwarzania ich
gotowości bojowej. Dlatego plan zabezpieczenia logistycznego powinien
uwzględniać wrażliwość środków i urządzeń na uderzenia broni masowego rażenia i
uwolnienie toksycznych środków przemysłowych we wszystkich etapach działań
zabezpieczanych wojsk.

9

3. Treść przedsięwzięć obrony przed bronią masowego rażenia jako
elementu zabezpieczenia działań operacyjnych

3.1 Rozpoznanie, identyfikacja i monitorowanie skażeń

Rozpoznanie skażeń prowadzi się w celu stwierdzenia obecności środków

promieniotwórczych, chemicznych, biologicznych, zazwyczaj w wyniku użycia przez
nieprzyjaciela broni masowego rażenia lub zdarzeń typu ROTA. Rozpoznanie skażeń
obejmuje: wykrywanie, rozpoznanie wstępne, rozpoznanie szczegółowe i
obserwację. Wykrywanie to stwierdzenie faktu użycia broni masowego rażenia lub
zdarzenia typu ROTA oraz obecności substancji promieniotwórczych, chemicznych
lub biologicznych. Wstępne rozpoznanie skażeń to potwierdzenie lub wykluczenie
informacji o uderzeniach broni masowego rażenia, zdarzeniach typu ROTA lub
obecności substancji promieniotwórczych, chemicznych lub biologicznych.
Rozpoznanie szczegółowe polega na określeniu rodzaju i stopnia skażenia, ustaleniu
i oznakowaniu granic skażonego terenu, pobraniu próbek skażonego powietrza,
gleby, wody i innych materiałów. Obserwacja skażeń stanowi zarówno integralną
część wstępnego rozpoznania skażeń, jak też kontrolę kształtowania się rzeczywistej
sytuacji skażeń. Obserwację skażeń przestrzeni powietrznej, terenu, sprzętu,
obiektów i ludzi prowadzi się przy pomocy środków optycznych, elektronicznych,
mechanicznych i innych.

Identyfikacja skażeń to działalność mająca na celu określenie rodzaju użytego

środka lub materiału zastosowanego przez nieprzyjaciela podczas ataku bronią
masowego rażenia lub pochodzącego ze zdarzeń typu ROTA. Wyróżniamy dwa cele
identyfikacji skażeń: 1) wsparcie procesu decyzyjnego dowódcy i 2) zgromadzenia
dowodów użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia. Wsparcie procesu
decyzyjnego dowódcy polega na bezspornym potwierdzeniu faktu wystąpienia
skażeń, dokonaniu oceny liczby porażonych oraz rozmiarów i typu porażeń i skażeń,
ustaleniu metod ochrony i leczenia ludzi, zabiegów sanitarnych i specjalnych, a także
dokonaniu oceny możliwości nieprzyjaciela w zakresie kolejnych uderzeń bronią
masowego rażenia i ich wpływu na tempo prowadzonych działań. Identyfikacja w
celu zgromadzenia dowodów użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia
prowadzona jest przez akredytowane laboratoria wojskowe i cywilne, ruchome i
stacjonarne na podstawie próbek zebranych przez specjalistyczne pododdziały. Przy
pobieraniu próbek służących jako dowód użycia przez nieprzyjaciela broni
masowego rażenia (do celów SIBCRA

3

), musi być zachowany odpowiedni system

postępowania.

Monitorowanie polega na ciągłej lub okresowej obserwacji zmian zachodzących w

sytuacji skażeń w określonym obszarze. W ramach monitorowania dokonuje się
wielokrotnych pomiarów w tym samym miejscu, obserwuje i analizuje na bieżąco
wszystkie zmiany. Monitorowanie umożliwia zastosowanie we właściwym czasie
odpowiednich środków i przedsięwzięć ochronnych.

3.2 Alarmowanie, ostrzeganie i meldowanie o skażeniach

Alarmowanie ma na celu natychmiastowe doprowadzenie do wojsk sygnału o

uderzeniu bronią masowego rażenia lub zdarzeniu typu ROTA. Umożliwia to
bezzwłoczne zastosowanie przedsięwzięć ochronnych zmierzających do uniknięcia

3

SI B C R A (ang. S a m p l i n g an d Id e n t i fi c a t i o n Bi o l o g i c a l , C h e m i c a l an d R ai o l o g i c a l A g e n t s

10

lub minimalizacji skutków tego uderzenia lub zdarzenia. Funkcjonowanie systemu
alarmowania powinno zapewniać łatwe ogłaszanie i odwoływanie alarmu i
uwzględniać zmieniający się poziom zagrożenia skażeniami. Wyróżnia się
następujące poziomy zagrożenia: 0 – brak zagrożenia, 1 – zagrożenie niskie, 2 –
zagrożenie średnie, 3 – zagrożenie wysokie.

Ostrzeganiem i meldowaniem o skażeniach nazywamy proces przekazywania

meldunków o uderzeniach nieprzyjaciela bronią masowego rażenia i zdarzeniach
typu ROTA, miedzy innymi w celu uprzedzenia jednostek o zagrożeniu skażeniami.
Meldunki NBC

4

mają znaczny wpływ na decyzje podejmowane przez dowódców i

prace sztabów w procesie planowania i kierowania działaniami wojsk na wszystkich
szczeblach dowodzenia.

Zadania te realizują siły systemu wykrywania skażeń (SWS). Jest to

zorganizowany układ elementów powiązanych relacjami organizacyjno-technicznymi,
przeznaczony do zdobywania, gromadzenia, przetwarzania i analizy informacji o
uderzeniach bronią jądrową, chemiczną i biologiczną, a także o uwolnieniach
środków promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych spowodowanych
zdarzeniami innymi niż atak bronią masowego rażenia, skażeniach powstałych w ich
wyniku oraz potencjalnych źródłach tych zagrożeń. Na poszczególnych szczeblach
dowodzenia znajdują się następujące ogniwa analityczne tego systemu:

- ośrodki analizy skażeń oddziałów (NBC SCC

5

);

- ośrodki analizy skażeń dowództw (NBC CC

6

);

- strefowe ośrodki analizy skażeń (NBC ZCC

7

);

- centralny ośrodek analizy skażeń (NBS ACC

8

).

3.3 Ochrona przed skażeniami

Ochrona przed skażeniami rozpatrywana jako zespół przedsięwzięć obrony przed

bronią masowego rażenia to wykorzystanie cech ochronnych indywidualnych i
zbiorowych środków ochrony przed skażeniami oraz właściwości ochronnych sprzętu
bojowego, obiektów inżynieryjnych i terenu.

Indywidualną ochronę przed skażeniami zapewnia wykorzystanie indywidualnych

środków ochrony dróg oddechowych i skóry (masek przeciwgazowych i odzieży
ochronnej) co umożliwia w określonym czasie uniknięcie porażeń i skażeń
substancjami trującymi, promieniotwórczymi i biologicznymi podczas działania w
atmosferze skażonej (terenie skażonym). Zbiorową ochronę przed skażeniami
zapewnia wykorzystanie stałych i ruchomych zbiorowych środków ochrony przed
skażeniami, tj. pomieszczeń umożliwiających ludziom przebywanie w terenie
skażonym bez masek przeciwgazowych i odzieży ochronnej). Stałe zbiorowe środki
ochrony przed skażeniami to wszelkiego rodzaju schrony, ukrycia i urządzenia
obronne odizolowane od atmosfery zewnętrznej wyposażone w urządzenia
filtrowentylacyjne lub regeneracyjne. Natomiast ruchome zbiorowe środki ochrony
przed skażeniami to wozy bojowe i środki transportu lądowego, wodnego i
powietrznego, których przedziały bojowe, załogowe i pasażerskie są hermetycznie
zamykane i czasowo odizolowywane od atmosfery zewnętrznej wyposażone w
oczadzenia filtrowentylacyjne lub regeneracyjne.

4

N B C (ang. N u c l e a r Bi o l o g i c a l C h e m i c a l)

5

N B C S C C (ang. N u c l e a r Bi o l o g i c a l C h e m i c a l S u b C o ll e c t i o n s C e n t r e s)

6

N B C C C

(ang. N u c l e a r Bi o l o g i c a l C h e m i c a l C oll e c t i o n s C e n t r e s)

7

N B C Z C C

(ang. N u c l e a r Bi o l o g i c a l C h e m i c a l Zo n e C o n t r o l C e n t r e s)

8

N B C A C C

(ang. N u c l e a r Bi o l o g i c a l C h e m i c a l Zo n e C o n t r o l C e n t r e s)

11

3.4Ograniczenie zagrożenia skażeniami

Ograniczenie zagrożenia skażeniami dotyczy działań ochronnych

podejmowanych zarówno przed wystąpieniem skażeń jak i po ich wystąpieniu. Do
działań tych przed wystąpieniem skażeń zaliczamy: wykorzystanie właściwości
ochronnych infrastruktury, umocnionych schronów, budynków, pomieszczeń
bojowych okrętów i innych osłon wykonanych z materiałów podręcznych;
maskowanie, wykorzystanie ukryć, wykorzystanie właściwości ochronnych terenu,
rozśrodkowanie, pozorowanie (mylenie), zraszanie okrętów wodą, utrzymywanie
rezerw i środków zastępczych w celu sprawnej wymiany skażonego sprzętu i
personelu. Do działań ochronnych podejmowanych po wystąpieniu skażeń
zaliczamy: 1) unikanie skażeń, 2) kontrolę rozprzestrzeniania się skażeń, 3)
ograniczenie skutków działania broni masowego rażenia i zdarzeń typu ROTA oraz
4) likwidację skażeń.

Unikanie skażeń osiąga się poprzez oznakowanie terenu skażonego, kontrolę

ruchu wojsk, wyznaczanie dróg obejścia oraz wyprowadzanie wojsk ze stref
skażonych. Kontrola rozprzestrzeniania się skażeń polega na ograniczeniu działań
wojsk w rejonach skażonych, oraz w strefach możliwych opadów
promieniotwórczych i rozprzestrzeniania się par (aerozolu) środków trujących i
aerozolu biologicznego. Ograniczenie skutków działania broni masowego rażenia i
zdarzeń typu ROTA osiąga się poprzez kontrolę i ewidencję napromienienia i stopnia
skażenia ludzi i sprzętu oraz rotację wojsk działających w rejonach skażonych.
Likwidacja skażeń polega na usunięciu z powierzchni skażonych substancji
promieniotwórczych, absorpcję, niszczenie lub neutralizację środków chemicznych
lub biologicznych. Likwidacja skażeń może nastąpić samorzutnie wraz z upływem
czasu pod wpływem warunków atmosferycznych (temperatura, opady, wiatr),
nazywamy to bierną likwidacją skażeń. Natomiast likwidacja skażeń aktywna to
usunięcie, redukcja lub neutralizacja substancji promieniotwórczych, chemicznych i
biologicznych poprzez wykorzystanie procesów chemicznych lub mechanicznych.

3.5 Medyczna ochrona przed bronią masowego rażenia.

W zakres medycznej ochrony przed bronią masowego rażenia wchodzi:

profilaktyka medyczna, stosowanie medycznych środków zapobiegawczych, leczenie
porażonych w warunkach skażeń i ewakuacja porażonych. Profilaktyka medyczna to
przede wszystkim szczepienia ochronne i podawaniu niektórych leków (np.
podwyższających próg wrażliwości na napromienienie lub zwiększających odporność
na niektóre środki biologiczne). Stosowanie medycznych środków zapobiegawczych
polega na: przestrzeganiu zasad higieny; profilaktyce przeciwko zagrożeniom
uderzeniami broni masowego rażenia i zdarzeniami typu ROTA; szczepieniach po
użyciu przez nieprzyjaciela broni biologicznej z jednoczesnym zastosowaniem
antybiotyków; ograniczeniu przemieszczania oraz rozpoznaniu i obserwacji
bezpośrednich i pośrednich przypadków wystąpienia chorób zakaźnych. Ewakuacja
porażonych z rejonu działań bojowych ma na celu umożliwienie im specjalistycznej
opieki medycznej w szpitalach stacjonarnych. Porażonych podlegających ewakuacji
należy poddać zabiegom sanitarnym, a w czasie ewakuacji chronic ich rzed
powtórnym skażeniem.

12

4 Treść przedsięwzięć obrony przed bronią masowego rażenia na
szczeblach taktycznych

4.1 Rozśrodkowanie pododdziałów i ich masowanie

Stopień rozśrodkowania wojsk zależy od sytuacji bojowej i rodzaju

wykonywanych. Powinien być określony w decyzji dowódcy pododdziału. Przy
podejmowaniu, decyzji dowódca uwzględnia: rodzaj wykonywanych zadań;
zagrożenie uderzeniami bronią masowego rażenia; charakter terenu i jego rozbudowę
pod względem inżynieryjnym; możliwości dowodzenia i współdziałania. Zwykle
przyjmuje się rozmieszczenie pododdziałów znajdujących się w odwodzie, w
rejonach wyjściowych, odpoczynków we wzajemnych odległościach
uniemożliwiających porażenie jednym ładunkiem jądrowym średniej mocy więcej niż
jedną kompanię (baterię). W marszu między pododdziałami i drogami marszu
należy utrzymywać następujące odległości: między batalionami w kolumnie 3—5
km; między drogami marszu batalionów 2—5 km; między kompaniami w
kolumnie 0,2 km; miedzy drogami marszu kompanii 0,5—1 km; między
pojazdami w kolumnie 25—100 m.

Maskowanie pododdziałów ma na celu ukrycie rzeczywistego ich

rozmieszczenia przed powietrznym i naziemnym rozpoznaniem nieprzyjaciela i
tym samym utrudnienie mu wykonania uderzeń bronią masowego rażenia.
Należy przy tym uwzględnić, że działanie współczesnych technicznych środków
rozpoznania i naprowadzania jest oparte nie tylko na wykorzystaniu światła
widzialnego, lecz także promieniowania laserowego, elektromagnetycznego i
podczerwieni. Umożliwia to" prowadzenie rozpoznania również w nocy i w
warunkach złej widoczności. Należy więc umiejętnie wykorzystywać właściwości
maskujące terenu, roślinność, siatki maskujące i środki techniczne zakłócające
elektroniczne systemy rozpoznania nieprzyjaciela.

4.2 Okresowa zmiana rejonów rozmieszczenia pododdziałów

Zmiana w odpowiednim czasie rejonów rozmieszczenia pododdziałów ma na celu

utrudnić nieprzyjacielowi wykonanie uderzeń bronią masowego rażenia na rejony
wcześniej przez niego rozpoznane. Pododdziały mogą również zmieniać rejony
rozmieszczenia, aby uniknąć bezpośredniego opadu pyłu promieniotwórczego, w razie
skażenia zajmowanego rejonu lub wtedy, gdy znajdzie się on w zasięgu działania
skażonego powietrza. Pododdziałom zawczasu wyznacza się rejony zapasowe.
Należy unikać wyznaczania rejonów zapasowych i dróg manewru w pobliżu miejsc
możliwych pożarów, zniszczeń, zatopień, zawał itp. Podczas zmiany rejonu należy
działać szybko i skrycie.

4.3 Inżynieryjna rozbudowa rejonów rozmieszczenia pododdziałów

Inżynieryjna rozbudowa terenu w celu obrony pododdziałów przed bronią

masowego rażenia obejmuje budowę okopów, szczelin i schronów. Okopanie wojsk
znacznie mniejsza rażące działanie broni jądrowej na ludzi i sprzęt bojowy.
Urządzenia te osłabiają działanie fali uderzeniowej, promieniowania cieplnego i
promieniowania przenikliwego, nie chronią natomiast przed skażeniami
promieniotwórczymi i chemicznymi oraz zakażeniami biologicznym. Przykryte

13

szczeliny, transzeje i schrony zmniejszają dawkę promieniowania 50 – krotnie i
chronią częściowo przed bezpośrednim opadem pyłu promieniotwórczego.

4.4 Powiadamianie pododdziałów o skażeniach i zakażeniach

Powiadamianie wojsk o skażeniach i zakażeniach organizuje się w celu

uprzedzenia o grożącym niebezpieczeństwie i wykonania we właściwym czasie
niezbędnych czynności ochronnych. Sygnały i czynności jakie należy wykonać
powinni znać wszyscy żołnierze, a także znać sygnały powszechnego ostrzegania,
obowiązujące w systemie obrony terytorium kraju. Sygnały te powinny być jednolite
dla wszystkich rodzajów skażeń i zakażeń. Sygnały przekazuje się przez wszystkie
środki łączności poza kolejnością i dubluje sygnałami dźwiękowymi i wzrokowymi.

Na sygnał powiadamiania o zagrożeniu skażeniami doprowadza się indywidualne

środki ochrony przed skażeniami do położenia nadal wykonuje swe zadania.
Zabezpiecza się przed możliwym skażeniem pojemniki z wodą, żywnością i środki
materiałowe. Na sygnał powiadamiania o skażeniach nakłada się indywidualne
środki ochrony przed skażeniami i jeżeli sytuacja bojowa pozwala zamyka się drzwi,
luki, włazy wozów bojowych, innych pojazdów i schronów, uruchamia urządzenia
filtrowentylacyjne i kolektorowe. Na rozkaz przełożonego żołnierze mogą opuścić
teren skażony.

4.5 Wykorzystanie indywidualnych i zbiorowych środków ochrony przed
skażeniami, właściwości ochronnych sprzętu bojowego, obiektów obronnych,
budynków i terenu

Dla zapewnienia ochrony ludzi przed porażeniem i skażeniem środkami trującymi

i zakażeniem środkami biologicznymi, a także przed dostaniem się na skórę
substancji promieniotwórczych, stosuje się indywidualne środki ochrony przed
skażeniami. Zbiorowe środki ochrony przed skażeniami oraz właściwie wykorzystany
teren chronią ponadto przed rażącym działaniem wybuchu jądrowego. Indywidualne
środki ochrony przed skażeniami dzielą się na środki ochrony dróg oddechowych
(maski przeciwgazowe) i środki ochrony skóry (odzież ochronna). Skuteczność
ochrony zależy od właściwego i umiejętnego wykorzystania tych środków oraz od ich
sprawności technicznej i dopasowania. Umiejętne wykorzystywanie osiąga się
poprzez szkolenie i treningi.

Zbiorowe środki ochrony przed skażeniami zapewniają ochronę przed

bezpośrednim działaniem broni masowego rażenia. Zbiorową ochronę zapewnia
wykorzystanie właściwości ochronnych sprzętu bojowego i środków transportowych
oraz wszelkiego rodzaju ukryć, schronów typu polowego i budowli stałych
wyposażonych w urządzenia filtrowentylacyjne.

Wykorzystanie terenu do ochrony przed bronią masowego rażenia dotyczy ukryć

naturalnych, odpowiednio ukształtowanego terenu, jego nierówności oraz pokrycia
naturalnego. Dobrą ochroną są wszelkie urządzenia podziemne i zakryte: budynki,
piwnice, schrony, wyrobiska, pieczary, jaskinie itp. Przy ich wykorzystaniu należy
jednak uwzględniać możliwość powstania usuwisk i zawał.

4.6 Obserwacja i rozpoznanie skażeń i zakażeń

Obserwację i rozpoznanie skażeń organizuje się w celu dostarczenia danych o

użyciu przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia i o skażeniach powstałych z

14

innych przyczyn w rejonach i na kierunkach działania pododdziałów. Obserwację i
rozpoznanie skażeń prowadzą obserwatorzy, posterunki obserwacyjne i patrole
rozpoznania skażeń.

Obserwację skażeń w rejonach rozmieszczenia wojsk prowadzi się w celu:
- określenia czasu, miejsca i rodzaju nieprzyjacielskich wybuchów jądrowych;
- ustalenia kierunku przemieszczenia się obłoku promieniotwórczego po

naziemnych wybuchach jądrowych;

- wykrycia skażeń promieniotwórczych i ustalenia mocy dawki w rejonie

rozmieszczenia posterunku;

- ustalenia początku napadu chemicznego;
- wykrycia środków trujących w powietrzu i w terenie oraz określenie ich rodzaju,

kierunku i zasięgu przemieszczania się obłoku skażonego powietrza,

- wykrycia oznak wskazujących na możliwość ataku biologicznego.
Rozpoznanie skażeń na kierunkach działania wojsk prowadzi się w celu:
- ustalenia i oznaczenia na kierunkach działania i na drogach marszu granic stref

skażeń promieniotwórczych o mocy dawki 0.5 cGy/h oraz ustalenia wzrostu lub
spadku mocy dawki podczas pokonywania tych stref;

- rozpoznania rejonów skażonych środkami trującymi lub zakażonych środkami

biologicznymi i oznaczenia ich granic;

- powiadamiania wojsk o skażeniach (zakażeniach) terenu;
- rozpoznania i oznaczenia dróg obejścia terenu skażonego;
- ustalenia stopnia skażenia uzbrojenia, oporządzenia, sprzętu bojowego i

środków materiałowych;

- pobrania próbek z terenu skażonego (zakażonego) i przekazania do badan

laboratoryjnych.

4.7 Zapewnienie żołnierzom ochrony podczas przekraczania stref skażonych,
oraz w czasie działań w terenie skażonym i zakażonym

Sposób pokonywania stref (rejonów) skażonych zależy od rodzaju i stopnia

skażenia, charakteru zniszczeń i warunków terenowych. We wszystkich przypadkach
należy zapewnić wykonanie zadania, jak najmniejsze napromienienie i uniknięcie
porażenia ludzi.

Strefy skażeń promieniotwórczych można przekraczać:
- z marszu po wyznaczonej drodze bez zatrzymywania się pododdziałów;
- po odczekaniu (przed strefą), aż moc dawki promieniowania spadnie do
wielkości nie powodującej porażenia ludzi;
- po drogach przebiegających przez obszary o małej mocy dawki promieniowania,
obchodząc strefy silniej skażone;
- sposobem kombinowanym.
W terenie skażonym substancjami promieniotwórczymi należy zapewnić jak

najmniejsze napromienienie i zapobiegać dostaniu się substancji promieniotwórczych
do organizmu oraz na powierzchnię ciała i odzieży. Szczególnie niebezpieczne jest
skażenie pierwotne, tj. w wyniku bezpośredniego opadu pyłu promieniotwórczego.
Skażeniu temu, jak też skażeniu wtórnemu – w wyniku kontaktu ze skażonymi
przedmiotami i terenem – można uniknąć korzystając z indywidualnych i zbiorowych
środków ochrony przed skażeniami, wozów bojowych, zakrytych obiektów
fortyfikacyjnych i przestrzegając zasad bezpieczeństwa podczas różnych czynności,
np. zabezpieczenia przed skażeniem sprzętu i środków materiałowych, wchodzenia
do pomieszczeń, przygotowania i spożywania posiłków itp.

15

W terenie skażonym środkami trującymi ludzie mogą ulec porażeniu w wyniku

stykania się z ciekłymi środkami trującymi znajdującymi się na ziemi, przedmiotach
terenowych i sprzęcie oraz przedostania się do organizmu par lub aerozoli tych
środków przez drogi oddechowe, śluzówki i skórę. Możliwe jest również dostania się
do organizmu środka trującego wraz z pożywieniem i napojami. Ochronę zapewnia
wykorzystanie indywidualnych środków ochrony przed skażeniami, a w razie
długotrwałego przebywania w rejonie skażonym organizuje się odpoczynki (zmienne)
w środkach ochrony zbiorowej (schronach z urządzeniami filtrowentylacyjnymi,
wozach bojowych). W pomieszczeniach tych także organizowane jest spożywanie
posiłków.

4.8 Kontrola napromienienia ludzi oraz stopnia ich skażenia, a także kontrola
stopnia skażenia, sprzętu bojowego, środków materiałowych, wody i żywności

Kontrolę napromienienia żołnierzy prowadzi się w celu zapobiegania porażeniom

popromiennym, ustalenia ich zdolności bojowej oraz potrzeby przeprowadzenia
przedsięwzięć leczniczo – profilaktycznych i ewakuacyjnych. Obejmuje one
wyposażenie ludzi w dozymetry, dokonywanie pomiaru i ewidencji dawek i ustalanie
dawek biologicznie czynnych. Wyróżniamy kontrolę napromienienia indywidualną i
zbiorową. Kontrola indywidualna dotyczy pojedynczych żołnierzy szczególnie
narażonych na napromienienie. Zalicza się do nich: zwiadowców, łącznościowców,
kierowców, saperów i chemików. Kontrola zbiorowa polega na określeniu na
podstawie odczytu wskazań jednego – dwóch dozymetrów wielkości dawki
pochłoniętej przez grupę żołnierzy, np. drużynę, załogę czołgu, obsługę działa itp.
Imienną ewidencję napromienionych prowadzi się w kompaniach (pododdziałach
równorzędnych).

Kontrola stopnia skażenia substancjami promieniotwórczymi i trującymi ma na

celu określenie możliwości działania bez indywidualnych środków ochrony przed
skażeniami, zakresu prac zabiegów specjalnych i sanitarnych, a także skuteczności
tych zabiegów po ich przeprowadzeniu. Kontrola stopnia skażenia
promieniotwórczego polega na dokonaniu pomiarów radiometrycznych i porównaniu
otrzymanych danych z normami dopuszczalnego skażenia. Kontrola skażenia
substancjami toksycznymi polega na wykryciu lub nie wykryciu danego środka
trującego na badanej powierzchni lub w badanej substancji (w badanym ośrodku).
Spożywanie żywności i picie wody może odbywać się wyłącznie za zgoda
przedstawiciela służby zdrowia na podstawie wyników z kontroli skażenia.

4.9 Zabiegi sanitarno – higieniczne i profilaktyczne

Zabiegi sanitarno – higieniczne i profilaktyczne w warunkach stosowania przez

nieprzyjaciela broni masowego rażenia organizuje się w celu utrzymania
odpowiedniego stanu zdrowotnego żołnierzy, zmniejszenia skutków działania
promieniowania jonizującego, zapobiegania porażeniu środkami trującymi oraz
powstawaniu i szerzeniu się chorób zakaźnych.

Zabiegi te obejmują: ścisłe przestrzeganie przez żołnierzy zasad higieny

osobistej, utrzymanie należytego stanu sanitarnego w rejonach rozmieszczenia
pododdziałów, kontrolę stanu sanitarnego rejonów działań, źródeł wody, żywności
itp., a także stosowanie materiałów radioochronnych i odtrutek oraz szczepienia
ochronne.

16

4.10 Odtwarzanie zdolności bojowej pododdziałów

Odtwarzanie zdolności bojowej obezwładnionych pododdziałów, na które

nieprzyjaciel wykonał uderzenia bronią masowego rażenia, polega głównie na ich
uporządkowaniu oraz przeprowadzeniu niezbędnych przedsięwzięć umożliwiających
wznowienie działań ocalałymi pododdziałami będących częściami pododdziałów
obezwładnionych. Obejmuje ono:

- przywrócenie naruszonego dowodzenia;
- określenie stopnia porażenia pododdziałów;
- sprecyzowanie zadań bojowych dla pododdziałów, które zachowały zdolność do

dalszych działań;

- wyprowadzenie pododdziałów z rejonów skażonych, zniszczonych, objętych

pożarami i zatopionych;

- usunięcie drobnych uszkodzeń uzbrojenia i sprzętu bojowego;
- przywrócenie stanu równowagi psychicznej i morale żołnierzy.
W razie poniesienia dużych strat uniemożliwiających odtworzenie zdolności

bojowej kilku pododdziałów formuje się z nich grupy zbiorcze, które będą
wykonywały dotychczasowe lub nowe zadania bojowe.

4.11 Likwidację skutków użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia lub
zdarzeń typu ROTA

Likwidacja skutków użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia lub

zdarzeń typu ROTA ma na celu jak najszybsze przywrócenie pododdziałom
zdolności bojowej i stworzenie warunków do wykonywania zadań, a także udzielenie
pomocy rannym i chorym. Najbardziej skomplikowana sytuacja może się wytworzyć
w pododdziałach po uderzeniach bronią jądrową.

Likwidacja skutków użycia przez nieprzyjaciela broni masowego rażenia i zdarzeń

typu ROTA obejmuje:

- rozpoznanie rejonów porażenia;
- prace ratunkowe, lecznicze i ewakuacyjne;
- zabiegi sanitarne i specjalne;
- gaszenie (lokalizowanie) pożarów;
- przedsięwzięcia izolacyjno – ograniczające;
- odbudowę dróg manewru, dowozu i ewakuacji;
- uzupełnienie zniszczonych zapasów i środków materiałowych.
Akcję ratunkową poprzedza rozpoznanie rejonów porażenia, podczas którego

ustala się:

- granice stref zniszczeń i skażeń;
- ogniska największych strat, zniszczeń i skażeń;
- zakres pomocy oraz niezbędne siły i środki;
- drogi podejścia oraz ogólne kierunki działania w rejonie uderzenia;
- drogi ewakuacji medycznej technicznej;
- rejony: rozwinięcia punktów medycznych, zbiórki uszkodzonego sprzętu,

przeprowadzenia zabiegów specjalnych, zbiórki wyprowadzanych pododdziałów.

4.12 Zaopatrywanie pododdziałów w środki ochronne.

W celu zabezpieczenia działań bojowych w warunkach użycia broni masowego

rażenia i możliwych zdarzeń typu ROTA pododdziały w każdej sytuacji powinny być

17

wyposażone w środki ochrony przed skażeniami i środki do likwidacji skażeń.
Zaopatrywanie pododdziałów w sprzęt i środki chemiczne obejmuje:

- bieżące uzupełnianie potrzeb wynikłych z sytuacji na polu walki;
- gromadzenie odpowiednich zapasów ruchomych;
- organizowanie ewakuacji uszkodzonego sprzętu chemicznego oraz skażonych

indywidualnych środków ochrony przed skażeniami;

- ewidencję i sprawozdawczość.

18

Literatura

1.

Durys P., Pacholski P., Słomka L., Obrona przed bronią masowego rażenia w
NATO, Warszawa 2003

2.

Kurs specjalistyczny z obrony przed bronią masowego rażenia dla
kierowniczej kadry oraz pracowników wojska (OW/ZO, ZT, oddziałów i
WSzW). Materiały pomocnicze, Warszawa 2004

3.

Obrona pododdziałów przed bronią masowego rażenia w działaniach
bojowych (pluton, kompania, batalion) Podręcznik, Wyd. MON 1979

4.

Obrona przed bronią masowego rażenia w operacjach połączonych (DD/3.8),
Chem. 396/2004, Warszawa 2004

19