Ubek, który zdradził partię

Andrzej Friszke* 2010-10-28, ostatnia aktualizacja 2010-10-28 13:59:54.0

Mózg bezpieki, który uciekł na Zachód, by skompromitować partię - Andrzej Paczkowsk
Józefa Światły, jednej z bardziej tajemniczych postaci PRL-u

Józef Światło jest postacią znaną wszystkim, których interesuje historia PRL-u. Pułkownik UB,
pod koniec 1953 r. zbiegł na Zachód, a rok potem z Radia Wolna Europa zaczęły płynąć jego o
reżimu, aresztowaniach niewinnych ludzi, torturowaniu więźniów, a także o konfliktach w partii
się do poruszenia na szczytach aparatu PZPR i likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Public
Po wygłoszeniu cyklu pogadanek Światło niespodziewanie zniknął i już nigdy nie pojawił się pu

Profesor Paczkowski, znakomity znawca powojennej historii Polski, w tym dziejów resortu bezp
odtworzenia życiorysu Światły. Było to niezwykle trudne, gdyż Światło nie pozostawił po sobie
artykułów, listów i zachowały się tylko nieliczne jego akta urzędowe. Najwięcej relacji o nim ze
wewnętrznego śledztwa po jego ucieczce na Zachód. Skrupulatne badania pozwoliły historyko
doświadczeń.

Izak Fleischfarb pochodził ze wschodniej Galicji, ale młodość spędził w Krakowie, gdzie przeni
skończył na siódmej klasie, potem pracował jako robotnik bez szczególnych kwalifikacji. Jako k
znalazł się w środowisku komunistów, ale nie był wyróżniającym się działaczem, choć zaliczył
We wrześniu 1939 r. służył w wojsku, a jesienią przedostał się pod okupację sowiecką. W czer
uciekinierów ("bieżeńców") został deportowany w głąb ZSRR do obozu pracy, gdzie ścinał drze
"brygadzistą".

Uwolniony w 1941 r. po podpisaniu przez premiera Sikorskiego układu z ZSRR pracował w Ka
lipcu 1943 r. zgłosił się do dywizji formowanej przez Berlinga. Nadal nie był nikim istotnym, cho
"etatu" liniowego na politruka. Karierę w wojsku kończył jako podporucznik.

Jego znaczenie zaczęło rosnąć, gdy Armia Sowiecka - a wraz z nią berlingowcy - weszła na w
Przemawiał na wiecu w Rembertowie, jako oficer WP wszedł w kontakty z ujawniającymi się a
przyczyniał się do ich aresztowań. Na zajętym obszarze Polski sowieckie formacje bezpieczeń
teren, a Światło był jednym z wielu oddelegowanych z wojska do tworzonej przez PKWN milicj
Fleischfarb już jako Józef Światło (nazwisko wziął od żony) został skierowany do bezpośrednie
grupami operacyjnymi. Tu zapewne kryje się źródło jego późniejszej kariery, choć szczegóły n
Wiadomo jednak, że brał udział w zakładaniu "kotłów", przeprowadzaniu aresztowań, w przesł
przewiezienia Wincentego Witosa spod Krakowa do Warszawy zorganizowanej przez NKWD.

W maju 1945 r. już jako kapitan otrzymał nominację na "pomocnika kierownika" Urzędu Bezpie
w grudniu został zastępcą szefa UB na okręg mazurski, a jesienią 1946 r. - zastępcą szefa UB
"Utrwalał władzę ludową", czyli dokonywał "dziesiątek aresztowań, setki z nich wynikały z rozp
lub nadzorował, tysiące, które nastąpiły w wyniku wydanych przez niego poleceń. ( ) Na pewno
zależnie od aktualnej potrzeby częstować papierosem czy herbatą, walić pięścią w stół lub w tw
areszty, w których trzymano i torturowano akowców, żołnierzy podziemia czy działaczy PSL" -
Wiadomo, że współorganizował fałszowanie referendum w czerwcu 1946 r. i wyborów do Sejm
więc to samo co kilkudziesięciu innych oficerów kierujących bezpieką.

Nie wiadomo, co zdecydowało o awansie na kluczowe stanowisko w centrali. Jesienią 1948 r.
powołał go na szefa do spraw operacyjnych i organizacyjnych specjalnej grupy, która miała się
partii pod kątem ich współpracy z przedwojenną policją. Osobiście kierował specjalnym ośrodk
gdzie będą przetrzymywani więźniowie szczególnego rodzaju, tacy jak Włodzimierz Lechowicz
osobiście aresztowani przez Światłę Marian Spychalski i Władysław Gomułka. Światło był zast
Specjalnego, a następnie X Departamentu MBP. Nadzorował przesłuchania, pisał z nich notat
na biurko ministra, a niektóre - do Bieruta. W X Departamencie Światło skupił się na pracy ope
dużą wiedzę pochodzącą od agentów, z podsłuchów i kontroli korespondencji.

Brak dokumentów sprawił, że autor musi nader często poprzestawać na referowaniu spraw, kt

Page 1 of 2

Ubek, który zdradził partię

2010-11-03

http://wyborcza.pl/2029020,75515,8582505.html?sms_code=

Świtało, bez możliwości wykazania jego konkretnych poczynań. Ale obraz jest jednoznaczny -
postaci bezpieki.

Przełomowe wydarzenie nastąpiło 5 grudnia 1953 r. w Berlinie, gdzie pojechali Światło i jego b
Anatol Fejgin. W sobotę 5 grudnia obaj pułkownicy poszli na zakupy. Przypadkiem znaleźli się
Berlina. W pewnej chwili Fejgin wszedł do trafiku, zostawiając Światłę przed wejściem. Gdy po

W Warszawie zastanawiano się: uciekł czy został porwany przez zachodni wywiad? Paczkows
hipotezy: że był agentem CIA i został "wycofany"; że ucieczki dokonał na polecenie służb sowi
związany; że podjął decyzję ucieczki samodzielnie w Warszawie pod wpływem niepokoju wobe
antysemickich, a także pierwszych przejawów weryfikowania decyzji bezpieki po śmierci Stalin
podjął decyzję nagle, już w Berlinie. Paczkowski przekonywająco obala dwie pierwsze hipotezy
ale nie wyklucza czwartej.

Tak czy inaczej przez wiele miesięcy Światło był przesłuchiwany przez CIA, a treść złożonych
nieznana. Dopiero 28 września 1954 r. zwołano konferencję prasową, na której zaczął przedst
Na falach RWE i "Głosu Ameryki" zaczęły one docierać do kraju. Od 20 października do styczn
co najmniej 20 godzin opowiadał, co dzieje się "za kulisami bezpieki i partii". Następnie broszu
tytułem, zawieszoną pod balonami, wysłano nad Polskę. Była to największa akcja propagando
od zakończenia wojny. Opisanie reakcji w Warszawie na wystąpienia Światły jest jednym z naj
fragmentów książki.

Andrzej Paczkowski "Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce"

Prószyński i S-ka Warszawa

Tekst pochodzi z serwisu Wyborcza.pl -

http://wyborcza.pl/0,0.html

© Ago

Page 2 of 2

Ubek, który zdradził partię

2010-11-03

http://wyborcza.pl/2029020,75515,8582505.html?sms_code=