SPECYFIKA ROZRODU BYDŁA 6.10.2010

Aktywność rozrodcza

- samice poliestralne

Krowa

Locha

- samice sezonowo poliestralne

Klacz

Kotka (dworna)

Owca koza

- samice sezonowo monoestralne

Suka

Rytmiczność i cykliczność w rozrodzie bydła

Cykliczność - zespół powtarzających się zmian na jajnikach, które co pewien czas uzewnętrzniają się pod postacią rui (oestrus)

Rytmiczność - rytmiczne (regularne) zachodzenie w ciążę i rodzenie potomstwa

Dojrzałość

Dojrzałość płciowa (pubertas) objawia się aktywnością gonad, czyli produkcją kom jajowych przez samice z czym związane jest pojawienie się rui

Dojrzałość hodowlana (maturitas) wiek właściwy osobniczo i rasowo, kiedy dane zwierzą osiąga rozwój somatyczny (cielesny) i staje się przydatne do rozrodu w aspekcie wymogów hodowlanych (2/3-3/4 masy śr w rasie)

Dojrzałość płciowa u bydła (determinowana wystąpieniem pierwszej rui) występuje generalnie pomiędzy 7 a 18 m-cem życia, kiedy jałówki mleczne osiągają 35% wagi dorosłej samicy w danej rasie, a jałówki mięsne 40%

Cykl rujowy bydła

Cykl rujowy czyli jajnikowy jest okresem trwającym od jednej owulacji nie zakończonej zapłodnieniem do kolejnej.

W zależności od gatunku czas jego trwania jest zróżnicowany u krowy 18-24 dni (średnio 21)

Proestrus i oestrus tworzą fazę pęcherzykową (folikularną) cyklu a metoestrus oraz dioestrus fazę lutealną cyklu

Ruja u krowy

Trwa bardzo krótko <24h ok. 10h u wysokowydajnej

Zwana jest latowaniem czasem gonieniem się

Wzrasta też odporność, aktywność ruchowa (pedometr, miernik ruchu)

Do owulacji dochodzi dopiero po zakończeniu objawów rujowych 10-15h

Wypływ krwisty ok. 2 doby po rui

Niepłodność organizacyjna - problemy

OBJAWY	RUJA
		Silna	Średnia	słaba
niepokój	wyraźny	niewyraźny	brak
Ryczenie	często	czasem	Czasem
Wyginanie grzbietu	występuje	występuje	czasem
Utrata apetytu	czasem	czasem	nie
	występuje	występuje	Czasem
Obskakiwanie innych	zawsze	Zawsze	czasem
Tolerowanie obskakiwania	zawsze	zawsze	zawsze
Wysięk śluzowy	występuje	występuje	Występuje ale mało
Obrzęk sromu	Wyraźny	niewyraźny	Niewyraźny lub brak
zaczerwienienie	wyraźny	niewyraźny	Niewyraźny lub brak

Obskakiwanie na pocz rui, pod koniec ruja stojąca - daje się obskakiwać

Wiele krów zaczyna laktować wcześnie rano lub wieczorem

Kalendarz rujowy

Praktyczne wskazówki unasienniania krowy

Wystąpienie rui pora unasienniania zbyt późne unasiennianie

Rano do 9.00 ten sam dzień po południu na drugi dzień rano

9.00-12.00 bardzo późno tego samego po 9.00 następnego dnia

dnia lub bardzo wcześnie

następnego

po południu następny ranek po południu następnego dnia

Kwestia wykrywania rui w stadzie krów mlecznych jest jedną z najważniejszych przyczyn niepłodności

Czynniki zastępcze względnie pomocnicze w wykrywaniu rui

Ostatnie doniesienia z USA wskazują na to, że wykrywalność rui wynosi 32% u krów będących w laktacji i 70% u jałówek

Niską wykrywalność rui można przypisać dużej różnicy w stężeniu hormonów u tych dwóch grup, jak i różnicom w ich środowisku - krowy w laktacji spędzają o wiele więcej czasu na powierzchniach o słabym podłoży i są bardziej wrażliwe na stres cieplny

Krowa płodna to taka, która regularnie - mniej więcej raz do roku daje zdrowe, zdolne do dalszego odchowu potomstwo

Wskaźniki płodności w stadzie bydła mlecznego

- okres międzyciążowy - 60-90 dni (u wysokowydajnych do110 dni)

- zapładnialność - 60%

- index inseminacyjny - do 1,5 roku

- odsetek brakowań niepłodnych samic - do 5%

Hormonalna regulacja cyklu, falowy charakter dojrzewania pęcherzyków

Bodźce dochodzą do kory mózgowej

Receptory dla FSH i LH w jajniku

- receptory dla FSH znajdują się w komórkach ziarnistych

- receptory dla LH znajdują się w komórkach osłonki wewnętrznej oraz komórkach ziarnistych

Sprzężenie zwrotne

Fazy życia ciałka żółtego okresowego

- rozwijające się ciałko żółte od 1 do 7 dnia cyklu

- dojrzałe ciałko żółte od 8 do 15 dnia cyklu

- ciałko żółte w fazie regresji od 16 do 20 dnia cyklu

Falowy charakter dojrzewania pęcherzyków jajnikowych u bydła

Rozwój pęcherzyków jajnikowych - 3 etapy

- etap wzrostu

- etap selekcji

- różnicowania

Hormony a pęcherzyk dominujący

Przyszły pęcherzyk dominujący nabywa wkrótce po selekcji receptory dla LH, co pozwala mu na dalszy wzrost w środowisku niskiego stężenia FSH i rosnącego stężenia LH

Pęcherzyk dominujący obniżając pośrednio (produkcja estradiolu)stężenia FSH ogranicza możliwości rozwoju pęcherzyków podrzędnych z tej samej grupy (fali), podczas, gdy sam wykorzystuje do dalszego wzrostu zarówno niskie stężenie FSH jak i rosnące LH

Zmienność w pojawianiu się rui po podaniu PGF2alfa potwierdza fakt falowości

Pozorna ruja - do 20% krów w Europie jest inseminowanych nie w czasie rui

Nieczynność jajników po porodzie

Przez pewien czas po porodzie (do 3 tygodni po wycieleniu) jajniki są fizjologicznie nieczynne

Można jedynie czasami wyczuć zanikające ciałko żółciowe

RASY MLECZNE - WNIOSKI

1. Pęcherzyki jajnikowe w schemacie dwu lub trój-falowym - owuluje pęcherzyk dominujący ostatniej fali

2. Krowy mleczny w laktacji zazwyczaj mają dwie fale pęcherzykowe na cykl

3. Jałówki mają zazwyczaj trzy fale pęcherzykowe na cykl

4. Interwał międzyowulacyjny jest krótszy u krów ze schematem dwu-falowym (odpowiednie około 20 dni w stosunku do 22-23 dni), a pojawienie się fali owulacyjnej następuje szybciej u krów dwu-falowych niż u trój-falowych (odpowiednio około 11 dnia lub 16 dnia cyklu), co prowadzi do różnych okresów trwania ciałka żółtego dla każdego ze schematów

ROZRÓD BYDŁA MIĘSNEGO

Chów bydła mięsnego jest związany z wypasem na użytkach zielonych, które w strefie klimatycznej dostępne są od maja do listopada.

W przeciwieństwie do ras mlecznych - u bydła mięsnego cielak przebywa dłuższy czas przy matce i jest przez nią karmiony.

Krycie

U ras mięsnych ma miejsce z reguły krycie haremowe lub z ręki (rzadziej wolne) dokonywane przez buhaje podczas sezony rozrodczego

Miarą opłacalności - produkcja cieląt (żywca wołowego) a więc regularne porody

Sezonowość rozrodu

Ze względów ekonomicznych i organizacyjnych pożądana jest sezonowość okresu krycia oraz okresu wycieleń

W naszej strefie klimatycznej korzystnej są porody zimowo-wiosenne, dzięki czemu cielęta są odchowywane w ciągu sezonu pastwiskowego

Obfitość zielonki zapewnia odpowiednią mleczność karmiących matek, a poza tym ich potomstwo samo staje się w pełni zdolne do wykorzystania zielonki

Jałówki a sezonowość

Sensowne jest aby pierwiastki (jałówki remontowe) cieliły się w wieku ok. 2 lat a więc w sezonie wycieleń dla całego stada

Pamiętać przy tym należy, że u ras mięsnych dojrzałość hodowlana ma miejsce gdy jałówka osiągnie 2/3 masy ciała dorosłej krowy w danej rasie

Nie można również zapominać, że istnieją różnice międzyrasowe - np. hereford czy angus są rasami wcześniej dojrzewającymi niż charolais

Parametry rozrodu stada zarodowego bydła mięsnego

Długość sezonu rozrodczego < 65 dni

Odsetek zacieleń (35 dni po zakończeniu sezonu rozrodczego) > 95%

Odsetek cieląt żywo urodzonych od krów ciężarnych > 93%

Sezon rozrodczy 3-6-9 3tyg sezon krycia 3-6-9

Krótki sezon rozrodczy powoduje, że kluczowej roli nabiera kwestia przebiegu okresu poporodowego (puerperium) i odzyskania przez narząd płciowy gotowości zajścia w ponowną ciążę.

Zasadnicze różnice w przebiegu puerperium pomiędzy rasami mlecznymi a mięsnymi dotyczy poporodowej aktywności jajników, a co za tym idzie długości poporodowego anoestrus

Brak odbudowanych zasobów LH w ciągu pierwszych 2 tyg po porodzie - dot ras mlecznych i mięsnych

Odbudowa zasobów LH u ras mlecznych - pierwsza poporodowa owulacja na przełomie 3 i 4 tyg po wycieleniu

Odbudowane zasoby LH ale ssanie hamuje przedowulacyjny wylew GnRH i LH w 3-4(5) tyg po wycieleniu u ras mięsnych

Początek 2 mca po wycieleniu u ras mięsnych - obniżenie w hamowaniu uwalniania GnRH i LH, możliwość owulacji

Schematyczne ujęcie możliwości rozrodczych u krów cielących się w różnych okresach sezonu wycieleniowego (Caldow i wsp 2005)

3-6-9 3tyg 3-6-9

Krowy cielące się podczas pierwszych 3 tyg mają ok. 73 dni na powrót jajników do cyklicznej aktywności

Krowy cielące się podczas drugich 3 tyg mają ok. 52 dni na powrót jajników do cyklicznej aktywności

Krowy cielące się podczas ostatnich 3 tyg mają ok. 31 dni na powrót jajników do cyklicznej aktywności

Wniosek praktyczny

Podczas trwającego 9 tyg sezonu rozrodczego krowy, które u progu sezonu uzyskały cykliczną aktywność jajników mają 3-4 okazji (ruja) na zapłodnienie

PODSUMOWANIE ROZRODU RAS MIĘSNYCH

Utrzymanie pożądanej sezonowości wycieleń w stadach bydła mięsnego nie jest łatwe ale jest możliwe

Niejednokrotnie pełnej sezonowości nie uda się osiągnąć bez restrykcyjnego brakowania niepłodnych samic

Trzeba zwracać uwagę na optymalizację okresu okołoporodowego oraz możliwość wykorzystania technik wspomagania rozrodu

---