" Bezrobocie
Jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy
i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych
powodów.
Stopa bezrobocia  jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej
kategorii ludności.
Bezrobocie płynne  nie przekracza 4-5 %. Powody:
ć% przekwalifikowania
ć% zmiana pracy
ć% dowolne bezrobocie
ć% sezonowość
Bezrobocie strukturalne  powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą
pracy i popytem na pracÄ™. Jest ono konsekwencjÄ… zmian technologicznych i ewolucji
struktury produkcji, zachodzÄ…cych w danej gospodarce.
Bezrobocie technologiczne  wynikające z postępu technicznego, które powoduje
zastępowanie pracy ludzi pracą maszyn i urządzeń. Ma ono charakter tymczasowy do
chwili przesunięcia zasobów zwolnionej siły roboczej do nowych zastosowań.
Bezrobocie koniunkturalne  związane z cyklicznymi zmianami produktywności
gospodarki. I tak w okresie:
ć% Recesji  spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co
wywołuje spadek produkcji, co powoduje spadek zapotrzebowania na pracę.
ć% Koniunktury  popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa
wzrasta, co wywołuje wzrost produkcji, co powoduje wzrost zapotrzebowania na
pracÄ™.
Najważniejsze przyczyny bezrobocia:
ć% okresowe osłabienie koniunktury,
ć% zmiany strukturalne w gospodarce,
ć% działalność związków zawodowych,
ć% ustalenie płacy minimalnej,
ć% programy pomocy socjalnej,
ć% trudności proceduralne w prowadzeniu własnego biznesu,
ć% bezrobocie technologiczne,
ć% zamożność społeczeństw,
ć% rosnąca konkurencja międzynarodowa,
ć% koszty pracy.
Metody przeciwdziałania:
ć% aktywizacja bezrobotnych,
ć% ulgi podatkowe  szczególnie dla młodych,
ć% niekonwencjonalne formy zatrudnienia  praca zdalna,
ć% uwzględnienie bezrobotnych w negocjacjach płacowych,
ć% zmniejszenie kosztów lokacji pracowników,
ć% ograniczenie roli związków zawodowych,
ć% ograniczenie zasiłków,
ć% ułatwienie mobilności  budowanie dróg, autostrad itp.
ć% zmiany w systemie edukacji,
ć% wspieranie inwestycji,
ć% zachęcanie do przyjmowania bezrobotnych przez subwencje,
ć% większa elastyczność w kształtowaniu płacy minimalnej,
ć% popieranie zakładania nowych przedsiębiorstw.
Szkoła rynku pracy  niska aktywność bezrobotnego. Charakterystyczna dla Europy.
Skupia się na funkcjach osłonowych oraz dawaniu czasowego zatrudnienia bezrobotnemu
z funduszów publicznych. W tym przypadku bezrobocie definiuje się jako resztkę siły
roboczej, która została na rynku pracy bez zajęcia, która wymaga pomocy
i zagospodarowania.
Około 2000 r. kraje zaczęły się z tego wycofywać.
Szkoła integralnego podejścia  charakterystyczna dla USA.
Dla obniżenia bezrobocia ma powstaje ogólna polityka gospodarcza, głównym jej
aspektem powinno być promowanie zatrudnienia. Programy rynku pracy mogą czasem
pomagać. Brak zasiłków  należy robić wszystko ażeby bezrobocie nie rosło, zamiast je
utrzymywać za pomocą zasiłków.
Wskaz
nik A. Okuna (inaczej wskaz
nik ubóstwa)  suma stopy bezrobocia oraz poziomu
inflacji. Im mniejszy tym lepiej.
Dla Polski: s. bezrobocia (13%) + s. inflacji (4%) = 17 %
" Inflacja
Stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez
ludność.
Neoklasyczna ekonomia  dostrzega problem inflacji, jednak jest ona zjawiskiem
przejściowym korygowana przez mechanizmy równoważące.
Teoria Keynsa  wyjaśnia inflację poprzez czynniki ciągnięte przez popyt oraz czynniki
pchane przez koszty.
Wzrost popytu globalnego w warunkach niewykorzystywanych zdolności produkcyjnych
niekoniecznie powoduje wzrost cen. Może powodować wzrost produkcji i wzrost
zatrudnienia.
Wąskie gardła  pojawiają się wówczas wzrost popytu globalnego podczas występowania
wąskich gardeł, które to ograniczają wzrost produkcji.
Dwa rodzaje inflacji:
ć% inflacja ciągniona przez popyt  ludzie kupują więcej niż gospodarka może im
zaoferować.
ć% Inflacja pchana przez koszty  powody:
ª% zwiÄ…zki zawodowe  wymuszajÄ… wzrost pÅ‚ac,
ª% monopole  zwiÄ™kszajÄ… ceny w pogoni za zyskami,
ª% wzrost cen strategicznych surowców,
ª% ciÄ…g przyczyn o charakterze politycznym,
ª% klÄ™ski żywioÅ‚owe,
ª% spadek kursu wymiennego waluty krajowej
Monetarystyczna teoria inflacji  nawiązuje do ilościowej teorii pieniądze. Założenia:
krótki czas obiegu pieniądza jak również realny poziom dochodu narodowego są const.
Poziom cen rynkowych będzie się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu podaży pieniądza.
Umiejętność regulacji podaży pieniądza w obiegu = brak inflacji.
Współczesne teorie Neokeynessowskie  założenia: wzrostowi realnego dochodu
narodowego towarzyszy więcej niż proporcjonalny wzrost cen przy założeniu, że zdolności
produkcyjne nie są w pełni wykorzystane.
Sposoby hamowania wzrostu cen:
ć% polityka dochodowa  hamowanie wzrostu płac,
ć% polityka fiskalna  ograniczenia nadmiernego deficytu budżetowego,
ć% polityka monetarna  odpowiednia regulacja dopływu pieniądza do obiegu za
pośrednictwem banku centralnego.
Inflacja popytowa  zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza, zachodzące gdy podaż
pieniędzy na rynku przekracza wartość towarów i usług.
Inflacja podażowa  powstaje w wyniku szoków skutkujących obniżeniem podaży. Szoki
mogą być spowodowane przez klęski żywiołowe, wojny itp.
Inflacja strukturalna  powstaje w sytuacjach gdy:
ć% producenci nie są w stanie szybko zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na
zmianÄ™ struktury,
ć% zmiana popytu na produkt,
ć% zmiana technologii wytwarzania,
ć% zmiana konkurencji.
Inflacja ukryta  trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem cen,
lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu. Zjawisko powszechne w
krajach centralnie kierowanych. Skutki są następujące:
ć% kolejki,
ć% spekulacja,
ć% brak motywacji do pracy,
ć% gospodarka niedoboru,
ć% olbrzymi spadek wzrostu gospodarczego.
Krzywa Phillipsa  ilustruje związek pomiędzy stopą inflacji oraz stopą bezrobocia.
NAIRU  jest to ekonomiczna teoria
bezrobocia stabilizujÄ…cego poziom inglacji.
Bezrobocie NAIRU pojawia się gdy płace
odpowiadające wymaganiom pracowników
zrównują się z płacami zgodnymi z realiami
gospodarczymi czyli przy ustabilizowanej
dynamice procesów inflacyjnych.
W 1968 r. monetaryści odrzucają krzywą
Phillipsa, teoriÄ™ keynessowskÄ… bezrobocia
p r z y m u s o w e g o . O p i e r a j Ä… s i Ä™ n a
neoklasycznej bezrobocia przymusowego.
Chęć podjęcia pracy nie zawsze może się
zrealizować. Stopa bezrobocia minimalnego
nie zależy od stopy inflacji.
Bezrobocie wzrasta płace maleją zwiększa się rentowność produkcji rozbudowa
wzrost zatrudnienia
Bezrobocie spada poniżej 4-5% płace rosną zmniejsza się rentowność produkcji
zmniejszajÄ… siÄ™ rozmiary produkcji wzrost bezrobocia do poziomu stopy naturalnej
" Rzadkość, a możliwości produkcyjne
Istnieje więcej niż jeden sposób wykorzystania zasobów. Musimy wybierać spośród
alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów. Z każdym wyborem związany jest
koszt.
Tak długo jak nasze zasoby są rzadkie i możemy wybierać między nimi wszystko co
robimy ma jakiÅ› koszt.
Koszt danego dobra określamy wartością tego, co może być nabyte w zamian.
Koszt alternatywny  wartość najbardziej cennej, ale niewykorzystanej alternatywy.
Krzywa możliwości produkcyjnej (KMP)  jest graficznym przestawieniem różnych
kombinacji dóbr, które mogą być wytworzone, gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie
wykorzystane.
Liniowa krzywa możliwości produkcyjnych pokazuje, że ilość dobra, z której trzeba
zrezygnować w zamian za konkretną ilość dobra drugiego pozostaje stałe.
Wypukła KMP wskazuje, że gdy wzrasta produkcja trzeba zrezygnować z coraz to
większej ilości drugiego dobra.
Wybór między inwestycjami, a konsumpcją.
Ekonomiczne skutki wyboru dóbr inwestycyjnych (DI):
ć% uzyskiwane są kosztem dóbr konsumpcyjnych (DK),
ć% zwiększają majątek produkcyjny, bo są środkami produkcyjnymi,
ć% DI zwiększają przyszłe możliwości produkcyjne,
ć% przesuwanie KMP w prawo jest przejawem wzrostu gospodarczego,
ć% przesuwanie KMP powoduje wzrost możliwości konsumpcji.
Tak zwiększona przyszła konsumpcja nie wymaga zmniejszenia przyszłych inwestycji.
Inwestycje również wzrastają.
ć% Zwiększone zdolności inwestycyjne powiększają potencjał przyszłego wzrostu,
ć% im bardziej zaciska się pasa tym szybciej następuje bardziej widoczne
przesunięcie KMP w prawo.
Długookresowy wzrost gospodarczy danego kraju w bardzo dużej mierze zależy od
rezygnacji z bieżącej konsumpcji w celu inwestowania. Położenie KMP zależy od rodzaju
projektów inwestycyjnych, które są obecnie realizowane.
Wybór między dobrami prywatnymi, a publicznymi.
Dobro prywatne jest wykorzystywane przez niewielką liczbę osób.
Dobro publiczne wykorzystywane jest przez dużą liczbę osób.
Produkowane przez państwo dobra najczęściej są nieefektywne.
Sposoby bardziej efektywnego wykorzystania rzadkich zasobów:
ć% substytucja zasobów,
ć% specjalizacja pracy  zwiększenie produkcji,
ć% korzyści skali  obniżka kosztu jednostkowego wywołana zwiększeniem
wielkości produkcji,
ć% dyzekonomia skali  przeinwestowanie powoduje wzrost kosztów produkcji,
ć% pieniądz  skrócił czas na szukanie partnerów handlowych,
ć% handel pozwala na gromadzenie korzyści dzięki uzyskaniu oszczędności na
kosztach produkcji,
ć% korzyści komparatywne.
" Przedsiębiorstwo i jego formy organizacyjne.
Organizacja wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem najczęściej jest
przynoszenie zysków. Odrębność ekonomiczna oznacza wyłączne dysponowanie
majątkiem przez właścicieli.
Efektywność  stosunek uzyskanych efektów do wydatkowanych czynników produkcji.
Skuteczność  stopień realizacji celów.
Podział przedsiębiorstw:
ć% kryterium własności: państwowe, prywatne, spółki, komunalne, spółdzielcze,
ć% kryterium pozycji: doskonale konkurencyjne, o ograniczonej konkurencji,
monopole, oligopole (kilka firm monopolistycznych),
ć% kryterium wielkości: małe, średnie, duże:
ª% zalety maÅ‚ych i Å›rednich: Å‚atwość przestawienia produkcji, wysoko
wykwalifikowana kadra, bardziej innowacyjna;
ª% wady: trudnoÅ›ci w pozyskaniu kapitaÅ‚u, peÅ‚na odpowiedzialność
przedsiębiorcy;
ć% kryterium rodzaju działalności: produkcyjne, usługowe.
Formy organizacyjne:
ć% własność indywidualna
ć% osobowa (odpowiedzialność przypisana do konkretnej osoby, cywilna, jawna,
komandytowa)
ć% kapitałowa: z.o.o., akcyjna
ć% cywilna  powstaje na podstawie umowy cywilnej zawartej między wspólnikami,
nie ma osobowości prawnej (nie jest podmiotem prawa), wspólnicy wnoszą
wkłady kapitałowe, za zobowiązania wspólnicy odpowiadają solidarnie, reguluje
kodeks postępowania cywilnego, dochód do 800 tys. euro w ciągu 2 lat
ć% jawna  tak jak w cywilnej, własny majątek, powstaje w drodze pisemnej
umowy, reguluje prawo gospodarcze, musi być wpisana do rejestru handlowego,
jeden lub kilku wspólników prowadzi spółkę, sprawy spółki można powierzyć
osobie trzeciej;
ć% partnerska  spółkę tworzą partnerzy w celu wykonywania wolnego zawodu,
wspólnikami mogą być tylko osoby fizyczne wpisane do rejestru krajowego
i sądowego, odpowiedzialność wspólników jest ograniczona.
ć% Komandytowa  za zobowiązania spółki odpowiada komandytariusz (jeden
wspólnik), odpowiedzialność drugiego jest ograniczona.
ć% Komandytowa akcyjna  odpowiada jeden wspólnik (komandytariusz), drugi
akcjonariusz  nie odpowiada, różnice od poprzedniej: kapitał zakładowy min.
5000zł, akt notarialny, walne zgromadzenie, rada nadzorcza.
ć% Spółki kapitałowe  różnice od osobowych: mają osobowość prawną,
zarządzanie może być oddzielone od własności kapitału, funkcjonuje bez
względu na to kto ją zarządza, właściciele mogą być anonimowi, może być ich
wielu i żaden musi sprawować kontroli, właściciele nie ryzykują całym swoim
majątkiem, łatwiej pozyskać kapitał.
ć% Z.O.O. - wspólnicy odpowiadają adekwatnie do ilości wniesionego kapitału, min.
kapitał zakładowy 5000zł, kapitał ten dzieli się na udziały, udziały mają charakter
imienny, może być udziałowcem jedna osoba, która jest wpisana do rejestru
handlowego i sÄ…dowego.
ć% Akcyjna  min. kapitał akcyjny to 50 tys. zł podzielony na akcje o równej
wartości, dotyczy większych przedsiębiorstw, notowane na giełdzie,
funkcjonowanie objęte przepisami dot. obrotu papierów wartościowych, znana
kondycja, akcje mogą być sprzedawane i kupowane na rynku zamkniętym, skład
właścicieli może się zmienić, jedynie posiadacze dużych akcji pow. 5% muszą
się ujawnić.
ć% Korporacja ( duża spółka akcyjna, zarządza zarząd kontrolowany przez radę
nadzorczą wybierany przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, żaden
akcjonariusz, nie ma pakietu większościowego (pow. 51%), na walne
zgromadzenie przychodzą więksi akcjonariusze posiadający pakiet kontrolny.
ć% Postać holdingu  spółka matka, córki
Wartość akcji spółki według ich ceny rynkowej nazywamy kapitalizacją. Kapitalizacja
świadczy o wielkości.
" Metody pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwo.
Koszty wejścia na rynek:
ć% rejestracja,
ć% rekrutacja,
ć% zgromadzenie kapitału,
ć% czas,
ć% reklama,
ć% pozyskanie kapitału,
ć% łapówki
Wejście na rynek:
ć% franczyza  firma wykupuje odpowiednie licencje, know-how, itp. otrzymuje
w zamian możliwość działalności pod rozpoznawaną marką.
ć% Przejęcie firmy funkcjonującej  wszystko, co potrzebne do prowadzenia
biznesu już jest.
y
ródła finansowania:
ć% kapitał własny: udziałowy, akcyjny
ć% kapitał obcy (dłużny): kredyt, obligacje, leasing etc.
Każdy kapitał ma swój koszt. W przypadku kapitału własnego jest to oczekiwany przez
inwestora zysk. Dla obcego  odsetki.
Koszt kapitału to średnia ważona kosztów kapitału ze wszystkich z
ródeł finansowania, z
których uzyskuje się dany kapitał dla danego przedsięwzięcia.
Teoria Modiglianego-Millera  w tej teorii struktura finansowania nie ma znaczenia.
Występuje stała oczekiwana stopa zysku uzależniona jedynie od aktywów (majątek
produkcyjny). Koszt kapitału jest stały.
Teoria tradycyjna  dowodzi, że istnieje optymalny poziom finansowania dający
minimalny koszt kapitału. Wraz ze zmianą ryzyka następuje zmiana oczekiwanej stopy
zysku. Im wyższe ryzyko tym wyższy zysk.
Najważniejsze z
ródła finansowania działalności w Polsce:
ć% Emisja akcji  akcja  pakiet praw własności, która uprawnia inwestora do
uzyskania dywidendy. Akcje dzielimy na:
ª% zwykÅ‚e  zmienna, reinwestowana dywidenda,
ª% uprzywilejowane  staÅ‚a, niereinwestowana dywidenda.
ć% Kredyt bankowy  standardowy sposób pozyskania kapitału. Długo i
krótkookresowy instrument finansowy.
ª% Kredyt krótkookresowy  1 rok (obrotowy 18-20%)
ª% Kredyt dÅ‚ugookresowy  3-5 lat (inwestycyjny 9-13%)
ć% Bony komercyjne  służą do finansowania krótkookresowego, emitowane są w
Polsce o 1992 r. Po wielokrotnym rolowaniu mogą stać się instrumentem
długookresowym. Główne zalety bonów to:
ª% tanie z
ródło pozyskania kapitału,
ª% szybkie z
ródło,
ª% uproszczona procedura emisji,
ª% elastyczność finansowania.
ć% Emisja obligacji przedsiębiorstw  z
ródło kapitału obcego. Zobowiązanie
dłużne emitenta wobec każdego kolejnego inwestora. Emitent zobowiązuje się
zwrócić dług jak również wypłacić odsetki. Finansowanie długookresowe.
ć% Obligacje zamienne na akcje  element długu, ale zasadnicza ich konsturkcja,
wskazuje, że są wymieniane na akcje.
ć% Faktoring  pożyczka pieniędzy pod zastaw niezapłaconej faktury. Koszt tego
z
ródła jest porównywalny do kredytu obrotowego, jednak jest szybszy
w uzyskaniu.
ć% Leasing  łatwiejsza forma finansowania firmy. Leasingodawca pozostaje
właścicielem danego przedmiotu. Dowolny sposób spłacania raty. Uproszczona
procedura. Wartość środka trwałego wlicza się do kosztów uzyskania
przychodu. Każdy przedsiębiorca, który finansuje swoje inwestycje leasingiem
może ubiegać się o dofinansowanie ze środków unijnych. Wyróżniamy
następujące:
ª% operacyjny  pozwala powiÄ™kszyć koszt uzyskania przychodów, nie
pogarsza wskaz
nika zadłużenia, nie jest uwidoczniony jako zobowiązanie
w bilansie.
ª% Finansowy  pozwala jedynie na odpisanie odsetek.
ª% Zwrotny  polega na odsprzedaniu przedmiotu, a nastÄ™pnie jego
wyleasingowaniu.
ª% Konsumencki - od 2011r. DostÄ™pny dla każdego przeciÄ™tnego obywatela,
dalej właścicielem przedmiotu pozostaje leasingodawca.
ć% New connect  dla nowych przedsiębiorstw  sprzedaż akcji, których cena
uwzględnia przyszłe wyniki spółki. Koszt to 3 tys. zł.Można wejść na platformę
na dwa sposoby:
ª% oferta prywatna  skierowana do max 99 inwestorów
ª% oferta publiczna  te same mechanizmy co na GPW
ć% Anioły biznesu  50  500 tys. zł. Musi podzielić się zyskiem, bądz
firmÄ….
Szybkie tempo rozwoju, nisze w ustabilizowanych sektorach. Anioł najczęściej
sprzedaje swoje udziały.
" Pojęcie oraz rodzaje podatków.
Uregulowane prawem podstawowe świadczenie pieniężne na rzecz państwa. Ma ono
charakter powszechny, przymusowy, bezzwrotny. Podatnik nie otrzymuje żadnego
świadczenia wzajemnego.
Funkcje podatków:
ć% fiskalna  zapewniają państwu dochody,
ć% stymulacyjna  umożliwiają prowadzenie polityki budżetowej, istnieje możliwość
stymulacji rozwoju,
ć% redystrybucyjne  zmniejszanie nierówności społecznych.
Cztery zasady dobrego opodatkowania:
ć% podmioty powinny wspierać rząd analogicznie do możliwości,
ć% jasny,
ć% ściągany w możliwie najlepszy sposób,
ć% jak najmniej zniekształca rynek
Podatki:
ć% bezpośrednie  obciążający bezpośrednio podatnika, stanowi jego koszt;
podatnik ma obowiÄ…zek odprowadzenia podatku do organu podatkowego;
przykładowo: PIT (dochodowy 18%, 32%), CIT (19% od przedsiębiorców), rolny,
leśny, od spadków i darowizn.
ć% Pośrednie  podatek jest zawarty w cenie nabywanego dobra lub usług;
przykładowo: VAT, akcyza, podatek od gier losowych.
Krzywa Laffera
Wzrost stopy opodatkowania początkowo skutkuje wzrostem wpływów budżetowych z
podatków, ale po przekroczeniu pewnego poziomu wpływy te spadają.
T dochód; t stawka opodatkowania;
t* stawka opodatkowania maksymalizująca wpływy do budżetu; stopy t1 i t3 dają takie
same wpływy budżetowe.
Koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką
opodatkowania a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków.
" Aktywa finansowe
Płynność  cecha pożądana przez inwestorów, szczególnie w warunkach ryzyka.
Podzielność  minimalny odcinek na jakie opiewają aktywa finansowe.
Okres  czas trwania; odpowiada liczbie lat, po których instrument zostanie wykupiony
przez emitenta, jeżeli nabywca jest upoważniony do zamiany na inną formę aktywów.
Zwrot  wielkość dochodów inwestora (dywidenda) powiększonych o różnicę między ceną
zbycia i nabycia. Wielkość tego zwrotu określa w sposób jednoznaczny dzisiejsza wartość
instrumentu finansowego. Inwestor stara się robić wszystko by maksymalizować zwrot.
Ryzyko  podstawowa cecha każdego instrumentu finansowego i w bardzo dużym stopniu
określa jego wartość. Jest to niemożliwość określenia przyszłych strumieni pieniądza
płynących do inwestora.
Najważniejsze funkcje rynku finansowego:
ć% jest miejscem, gdzie otrzymuje się informacje na temat zwrotu z aktywów,
ć% tworzenie mechanizmu, dzięki któremu inwestor może w każdej chwili sprzedać
posiadane walory
ć% ograniczenie kosztów transakcji
Fundusze inwestycyjne (FI)  w Polsce od 1992 r. Stanowią część rynku finansowego.
Największe zainteresowanie przypada na lata 2003-2007. Stopa zwrotu wielokrotnie
przekraczała 50%.
Polega na gromadzeniu środków pieniężnych od różnych podmiotów, które stanowią
pewną pulę, którą fundusz dysponuje, zarządza i inwestuje. Aby znalez
ć się w takim
funduszu należy nabyć jednostki uczestnictwa (f. otwarty) lub certyfikat inwestycyjny
(f. zamknięty). Funkcje FI na rynku finansowym:
ć% pośrednik finansowy,
ć% emitent,
ć% inwestor nie musi posiadać specjalistycznej wiedzy.
·ð Popyt
Popyt  funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji
pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą
sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym
czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów
charakteryzujÄ…cych sytuacjÄ™ rynkowÄ… (ceteris paribus).
Wykresem tej funkcji jest tzw. krzywa popytu. Należy
zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy  popytem , a
 wielkością popytu . Popyt to cała funkcja, natomiast
wielkość popytu to ilość dobra, jaką konsumenci chcą
nabyć przy danej cenie.  Wielkość popytu przy cenie p
jest więc konkretnym elementem funkcji, któremu na
krzywej popytu odpowiada jeden punkt.
Prawo popytu
Przy ceteris paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie na dobro, a
wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie.
Wielkość popytu  ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu
tygodnia, miesiÄ…ca, roku) po danej cenie.
Dwojakie ujęcie popytu
Popyt można rozpatrywać dwojako, w ujęciu: mikroekonomicznym i makroekonomicznym. W
pierwszym ujęciu z wymienionych rozróżniamy:
·ð popyt indywidualny  okreÅ›la wielkość popytu od strony pojedynczego, konkretnego
podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach,
·ð popyt rynkowy  suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich
podmiotów gospodarczych na określone dobro przy różnych cenach.
W wyżej wymienionych przypadkach rozmiar popytu jest mierzony w jednostkach fizycznych. W ujęciu
makroekonomicznym rozróżniamy:
·ð popyt globalny (zagregowany)  okreÅ›la wielkość popytu na wszystkie dobra lub ich
określone grupy ze strony wszystkich nabywców.
W wyżej wymienionym przypadku rozmiar popytu jest mierzony wartościowo przy określonym ogólnie
poziomie cen.
Przedstawianie popytu
Popyt możemy przedstawić w postaci:
·ð tabeli  zestawienie różnych możliwych cen danego dobra i odpowiadajÄ…cych mu rozmiarów
popytu,
·ð wykresu  przeniesienie danych z tabeli do ukÅ‚adu współrzÄ™dnych umożliwia graficzne
zilustrowanie popytu w postaci tzw. krzywej popytu, na tej krzywej każdemu punktowi
odpowiada określona cena p (ang. price) i wielkości popytu qd (ang. quantity demand) przy tej
cenie.
Rodzaje popytu
·ð Popyt efektywny  chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego
ekwiwalentu.
·ð Popyt potencjalny  oznacza pragnienie nabycia okreÅ›lonego dobra nie poparte
możliwościami dochodowymi.
W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się przekształcić w popyt
efektywny.
ze względu na rodzaj dobra:
·ð popyt substytucyjny
·ð popyt komplementarny
ze względu na elastyczność cenową:
·ð popyt sztywny (nieelastyczny)  zmiana ceny nie wywoÅ‚uje zmian popytu
·ð popyt elastyczny
·ð popyt neutralny
Czynniki kształtujące wielkość popytu (determinanty popytu)
ZwiÄ…zane z rynkiem:
·ð wielkość dochodów, gdy wzrasta dochód, wzrasta również popyt na dane dobro (i odwrotnie)
·ð cena towaru:
o ceny substytutów,
o ceny dóbr komplementarnych,
o przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,
o antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru
przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja
2004),
Nie zwiÄ…zane z rynkiem (pozarynkowe):
·ð preferencje konsumentów:
o gusty konsumentów,
o upodobania i przyzwyczajenia,
·ð moda,
·ð czynniki demograficzne:
o liczba ludności,
o struktura wiekowa konsumentów,
o struktura płciowa konsumentów,
o stan cywilny,
o poziom wykształcenia,
o wyznanie,
·ð warunki geograficzne
·ð warunki klimatyczne,
·ð pora roku,
·ð poziom zamożnoÅ›ci,
·ð sytuacja gospodarcza,
·ð sytuacja polityczna.
·ð Elastyczność popytu
Elastyczność popytu  relacja między wyrażoną w procentach zmianą popytu, a wyrażoną w
procentach zmianą czynnika, który tę zmianę wywołał. Elastyczność popytu można określić tylko w
odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt, które da się zmierzyć. Informuje o wrażliwości
popytu na zmiany czynników go kształtujących zewnętrznych i wewnętrznych.
Dana jest wzorem:
gdzie:
·ð  elastyczność popytu wzglÄ™dem czynnika
·ð  przyrost popytu
·ð  wielkość popytu
·ð  przyrost czynnika
·ð  wartość czynnika
Jeśli elastyczność , popyt jest doskonale elastyczny  przy danej wielkości determinantu
popyt może przyjmować dowolne wartości.
Popyt jest elastyczny, gdy  niewielka zmiana czynnika kształtującego popyt skutkuje
znaczną zmianą wielkości popytu.
Gdy , to mamy do czynienia z elastycznością jednostkową (inne określenia: neutralna,
wzorcowa, proporcjonalna)  względne zmiany determinantu odpowiadają takim samym względnym
zmianom popytu.
Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy  nawet znaczÄ…ca zmiana determinantu
powoduje jedynie niewielkie zmiany wielkości popytu.
Jeżeli , wówczas popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny)  zmiany
determinantu nie mają wpływu na wysokość popytu.
Oprócz powyższych poziomów natężenia, elastyczność popytu charakteryzuje się także zwrotem.
Jeśli elastyczność jest dodatnia, (zwiększenie determinantu powoduje zwiększenie popytu,
analogicznie zmniejszenie), wtedy zależność jest wprost. Jeśli elastyczność jest ujemna , to
zależność jest odwrotna (zwiększenie determinantu powoduje zmniejszenie popytu i na odwrót).
Rodzaje elastyczności popytu
·ð elastyczność cenowa popytu,
·ð elastyczność mieszana popytu,
·ð elastyczność dochodowa popytu,
·ð elastyczność Å‚ukowÄ… popytu,
·ð elastyczność punktowa popytu
·ð Podaż
Podaż - to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu
niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność
między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.
Prawo podaży
Przy ceteris paribus, wielkość podaży danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast
obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom wielkości podaży, tak jak poziom
wielkości popytu nie zależy tylko od ceny towaru.
Czynniki kształtujące wielkość podaży (Determinanty podaży)
·ð cena danego dobra, czyli ilość pieniÄ™dzy jakÄ… producent otrzymuje ze sprzedaży każdej
jednostki tego dobra
·ð ceny czynników produkcji, czyli pÅ‚ace, opÅ‚aty za energiÄ™, czynsz, ceny urzÄ…dzeÅ„ i
surowców, procenty od zaciągniętych kredytów  czyli poziom kosztów produkcji
·ð technologia, czyli postÄ™p techniczny
·ð ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupeÅ‚niajÄ…cych)
·ð liczba producentów na danym rynku
·ð cele przedsiÄ™biorstwa
·ð oczekiwania dotyczÄ…ce zmian cen
·ð eksport oraz import
·ð wielkość rezerw
·ð czynniki przypadkowe, np. pogoda
·ð czas, jakim dysponujÄ… producenci
·ð interwencyjna polityka paÅ„stwa, dotacje, subwencje, warunki prawne
·ð elastyczność podaży
·ð Elastyczność podaży
Elastyczność podaży jest miarą względnej zmiany podaży wywołanej względną zmianą określonego
czynnika wpływającego na podaż. Informuje o wrażliwości podaży na zmiany czynników ją
kształtujących.
Dana jest wzorem:
gdzie:
·ð - elastyczność podaży wzglÄ™dem czynnika
·ð - przyrost podaży
·ð - wielkość podaży
·ð - przyrost czynnika
·ð - wartość czynnika
Podaż dobra lub usługi jest elastyczna, gdy ilość oferowanych do sprzedaży dóbr lub usług może być
łatwo i szybko zmieniona. Jest to prawdą w odniesieniu do wielu dóbr przemysłowych.
Podaż jakiegoś dobra lub usługi jest nieelastyczna, gdy nie może być ona łatwo i szybko zmieniona.
Jest to prawdą w przypadku podaży pracy na stanowisku wymagającym długiego czasu kształcenia.
Rodzaje elastyczności podaży
·ð cenowa elastyczność podaży
·ð Å‚ukowa elastyczność podaży
·ð punktowa elastyczność podaży
·ð Cena
Cena  ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec
się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją kupić, aby do tego dobra nabyć
prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii
ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra. Według szkoły austriackiej wartość nie jest
wielkością obiektywną i taka równość nigdy nie zachodzi, gdyż wtedy nigdy nie doszłoby do wymiany
(każda strona musi bardziej wartościować to co otrzymuje od tego co daje w zamian). Poniżej inne
definicje ceny:
·ð Cena  wstÄ™pnie ustalona zapÅ‚ata za okreÅ›lone Å›wiadczenia,
·ð Cena  koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,
·ð Cena  wyrzeczenie poniesione przez korzystajÄ…cego w celu otrzymania wartoÅ›ci, którÄ… wyrób lub
usługa reprezentuje,
·ð Cena  cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkÄ™
nabywanego dobra,
·ð Cena  pieniężny wyraz wartoÅ›ci.
Funkcje ceny
Wyróżnia się następujące funkcje ceny:
·ð Informacyjno-bodz
cowa  parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze
sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują
o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują
o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.
·ð Redystrybucyjna (wtórny podziaÅ‚, rozdziaÅ‚). Ceny sÄ… narzÄ™dziem podziaÅ‚u dóbr i usÅ‚ug, oraz
przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo
również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen  różnicując obciążenie cen
podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.
·ð Stymulacyjna  narzÄ™dzie oddziaÅ‚ywania na dostawców i odbiorców  im wyższy jest poziom
cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów
produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy
poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości
użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania
konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.
Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów tj. modyfikować
strukturę spożycia, a także regulować poziom dochodów realnych w społeczeństwie.
·ð Agregacyjna  umożliwia sumowanie niedodawanych w sensie fizycznym wielkoÅ›ci
Strategie cenowe
Strategie cenowe spotykane na rynku są to sposoby działania i myślenia, które podkreślają
strategicznÄ… i kluczowÄ… rolÄ™ ceny na rynku.
Dumping
Polega na akceptowaniu początkowych strat wynikających ze sprzedaży produktu poniżej kosztów w
celu zwiększenia sprzedaży, lub wprowadzenia do sprzedaży nowego produktu.
Aby wprowadzić na rynek nowy produkt i szybko zwiększyć jego sprzedaż, wiele firm decyduje się w
tym pierwszym okresie na ryzyko strat w nadziei, że rosnąca świadomość produktu (a zatem i popyt)
oraz zmniejszające się z czasem koszty produkcji pozwolą stopniowo osiągnąć poziom opłacalności.
Dominacja
Polega na jednoczesnym obniżeniu ceny w ślad ze spadkiem kosztów produkcji uzyskanym
dzięki korzyściom skali. W ten sposób firma utrzymuje stałą marżę.
Stosowanie tej strategii utrudnia wejście na rynek nowym firmom, a nawet eliminuje z rynku słabsze
firmy. Stosowanie jej przez dłuższy czas pozwala firmie na przejęcie inicjatywy na rynku. Firma
określa ceny na produkty ze swojej dziedziny i narzuca je konkurentom. Mogą ją stosować duże firmy.
Parasol cenowy
Polega na tym, że firma zamiast obniżać ceny wraz ze spadkiem kosztów produkcji utrzymuje przez
pewien czas wysoki poziom cen. Pozwala to firmie szybciej odzyskać zainwestowany kapitał.
Przechwycenie części rynku
Aby przechwycić część rynku firma może zdecydować się w pewnym momencie na sprzedaż swoich
wyrobów po cenach niższych niż ceny u konkurentów  czasami nawet poniżej własnych kosztów
produkcji (dumping). Tę strategię stosują firmy, które znalazły się w niekorzystnej pozycji na rynku i
wciąż chcą zwiększyć swój udział procentowy na rynku.
Porzucenie rynku
Stosują je firmy, które postanawiają się z rynku wycofać, ale jednocześnie maksymalizują rentowność,
czyli tak ustalają ceny, aby wziąć z rynku najwięcej profitów.
Prestiżowa (śmietankowa)
Polega na zebraniu w krótkim czasie maksymalnych zysków dzięki ustaleniu możliwie najwyższej
ceny na nowe produkty i oferowanie ich tym nabywcom, dla których ta cena nie stanowi bariery
zakupu. U podstaw tej strategii leży założenie, że jest na rynku segment takich odbiorców, którzy
skłonni są płacić nawet bardzo wysokie ceny kupując produkty, które wyróżnią ich spośród innych
nabywców. Nabywcami są osoby dobrze i bardzo dobrze zarabiające.
Penetracja rynku
Polega na sprzedaży dużej ilości tanich produktów a zarobek jest skutkiem sprzedaży masowej, a nie
na jednostkowej. IstniejÄ… dwie odmiany penetracji rynku:
·ð szybka  nakÅ‚ady na reklamÄ™ i promocjÄ™ sÄ… wysokie,
·ð wolna  reklama i promocja ograniczona do minimum.
W literaturze i życiu codziennym mówi się o różnych rodzajach cen. M.in. wskazuje się na ceny:
·ð producenta  kwota pÅ‚acona przez nabywcÄ™ producentowi
·ð hurtowe  poÅ›rednia, np. bez marży sklepu,
·ð detaliczne  wliczone sÄ… wszystkie elementy kosztów produkcji, marketingu i dystrybucji,
·ð wolnorynkowe  ksztaÅ‚tujÄ… siÄ™ swobodnie, w zwiÄ…zku z prawem popytu i podaży,
·ð równowagi
·ð urzÄ™dowe  inaczej regulowane  ustalane przez organy PaÅ„stwa.
·ð sztywne
·ð minimalne
·ð maksymalne
·ð wynikowe
Ustalanie ceny
Jak ustalić cenę?
Z grubsza podstawą jest kalkulacja uwzględniająca przewidywane koszty lub techniczny
koszt wytworzenia pokazujący koszty faktycznie poniesione. To minimum, poniżej którego ustalona
cena traktowana jest jako dumping, czyli nieuczciwa konkurencja. Cena ma wpływ na wielkość zysku,
ale również na postrzeganie towaru. Towar przesadnie tani kojarzony jest z tandetą, z wyjątkiem
sytuacji, gdy przypadek taki traktowany jest jako okazja czyli np. promocja, przecena lub wyprzedaż.
Przesadnie wysoka cena ma rację bytu w przypadku wprowadzenia do sprzedaży produktu:
·ð dotychczas nieznanego (cena nowoÅ›ci),
·ð unikalnego, zaspokajajÄ…cego snobizm nabywcy,
·ð bÄ™dÄ…cego aktualnie w modzie.
Ogólnie jednak oczekiwana jest przez nabywców "wysoka jakość po rozsądnej cenie".
Sprzedawcy próbują ten rozsądek w różny sposób zakłócić. Stwierdzono, że jeśli cena jest tuż poniżej
pełnej liczby (na przykład 9,99 zamiast 10) to klienci bardziej skłonni są do zrobienia zakupu. Inny
sposób zachęty do zakupów to udzielanie bonifikat, skont, oraz system rabatów i innych opustów.
Okazją do podnoszenia ceny są sytuacje wzmożonego popytu, szczególnie wywołanego poczuciem
jakiegoś (prawdziwego, potencjalnego lub urojonego) zagrożenia.
PodsumowujÄ…c, ceny ustala siÄ™:
·ð na podstawie kosztów,
·ð w odniesieniu do popytu,
·ð w relacji do cen konkurencji,
·ð na podstawie obserwacji sytuacji rynkowej.
Należy mieć również na uwadze wynagrodzenie za pośrednictwo handlowe (marża, prowizja) oraz
podatki (VAT, akcyza). Cena brutto to cena końcowa wraz ze wszystkimi jej obciążeniami. Zobacz
też: cena netto.
Całość działań związanych z ustalaniem ceny dla osiągnięcia celów biznesowych nazywa się polityką
cenowÄ… lub strategiÄ… cenowÄ….