CZYNNIKI SZKODLIWE
Czynniki szkodliwe  wywołują określone efekty
biologiczne lub zdrowotne, które występują podczas
DLA ZDROWIA
nara\
enia lub w okresie póz
niejszym, a tak\
e
w następnych pokoleniach
Opracował:
mgr in\
. Artur Bobrowski
1 2
Podział czynników szkodliwych
Nara\
enie (ekspozycja) jest to fizyczny kontakt
" Chemiczne
\
ywego organizmu z czynnikiem chemicznym,
" Fizyczne
fizycznym lub biologicznym wyra\
ony stÄ™\
eniami
" Biologiczne
" Klimatyczne
3 4
Substancje niebezpieczne oznaczane sÄ…
symbolem  R
Efekt jest to ka\
da biologiczna zmiana
R26  działa bardzo toksycznie w przypadku wchłonięcia
w organizmie, narzÄ…dzie lub tkance, spowodowana
drogami oddechowymi
lub zwiÄ…zana z nara\
eniem na czynniki szkodliwe
R27 - działa bardzo toksycznie w przypadku kontaktu ze
skórą
R45  mo\
e być przyczyną raka
R46  mo\
e powodować dziedziczne uszkodzenia genetyczne
R61  mo\
e działać szkodliwie na płód
5 6
Szkodliwa substancja chemiczna (substancja toksyczna)
jest to substancja chemiczna powodujÄ…ca szkodliwe efekty
Czynniki chemiczne
w organizmach \
ywych.
Efekty działania substancji chemicznych:
- miejscowe
- układowe
Przez substancjÄ™ chemicznÄ… nale\
y rozumieć
- odległe
pierwiastki i zwiÄ…zki chemiczne oraz ich
mieszaniny, zarówno pochodzenia naturalnego,
Miejsca występowania w/w efektów:
- wchłaniania
jak i otrzymane w wyniku syntezy chemicznej
- przemian
- kumulacji
- wydalania
- w narządach o szczególnej wra\
liwości
7 8
W zale\
ności od skutków wywołanych przez substancje toksyczne
rozró\
nia się następujące dawki:
Toksyczność  zdolność do wywoływania uszkodzeń \
ywych
organizmów
Dawka nieskuteczna  ilość substancji chemicznej nie działająca na organizm testowy
Trucizna  substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub
Dawka progowa  najmniejsza ilość substancji, która po wprowadzeniu do organizmu
wytworzona w organizmie powoduje zaburzenie jego funkcji lub śmierć wywołuje określony efekt biologiczny lub kliniczny u 5% organizmów testowych
Medialna dawka skuteczna (ED50 )  (ED effektive dose) statystycznie obliczona
Dawka jest to ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta
dawka substancji wywołująca określony skutek u 50% organizmów doświadczalnych
do organizmu określoną droga, warunkująca brak lub wystąpienie efektów
danej populacji w określonych warunkach
biologicznych, wyra\
onych odsetkiem organizmów odpowiadających na
te dawkÄ™.
Bezwzględna dawka śmiertelna (LD100)  (LD lethal dose) najmniejsza ilość
substancji powodująca śmierć 100% organizmów testowych
Dawka jest wyra\
ona w jednostkach wagowych na masÄ™ lub powierzchniÄ™
ciała, niekiedy dodatkowo na dobę
Medialna dawka śmiertelna (LD50)  statystycznie obliczona na podstawie wyników
badań doświadczalnych ilość substancji chemicznej, która powoduje śmierć 50%
organizmów badanych po jej podaniu w określony sposób
9 10
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie (NDS)  średnie wa\
one, którego
StÄ™\
enie śmiertelne (LC)  (LC lethal concentration) stę\
enie
oddziaływanie na pracownika w ciągu 8  godzinnego dobowego i 42 
potencjalnie toksycznej substancji chemicznej w medium
godzinnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez okres jego
środowiskowym, powodujące śmierć organizmów \
ywych w określonym
aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego
czasie po nara\
eniu
stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
StÄ™\
enie śmiertelne medialne (LC50)  statystycznie obliczone stę\
enie
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie chwilowe (NDSCh)  wartość średnia,
substancji chemicznej w medium środowiskowym, powodujące śmierć
która nie mo\
e się utrzymywać dłu\
ej ni\
30 minut w czasie zmiany
50% organizmów danej populacji w określonych warunkach
roboczej.
StÄ™\
enie progowe  najmniejsze stÄ™\
enie lub dawka substancji
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie progowe (NDSP)  ze względu na
chemicznej powodująca zmiany czynności poszczególnych narządów lub
zagro\
enie zdrowia lub \
ycia pracownika nie mo\
e być przekroczone
układów w organizmie, przekraczające fizjologiczne mo\
liwości
w środowisku pracy w \
adnym momencie.
adaptacyjne
11 12
Zatrucia
Reakcja organizmu na zwiÄ…zki toksyczne
zale\
y od:
" Ostre  proces chorobowy wywołany przez substancję toksyczną
"
"
"
wchłoniętą do organizmu w dawce jednorazowej, charakteryzujący się na
" Właściwości fizykochemicznych substancji
ogół du\
ą dynamiką objawów klinicznych
" Drogi wchłaniania
" Wielkości dawki
" Podostre  szkodliwe zmiany w organizmie występujące w sposób
"
"
"
" Okresu nara\
enia
mniej gwałtowny po podaniu jednorazowej lub kilkakrotnej dawki
" PÅ‚ci
" Wieku
" Przewlekłe  proces chorobowy powstający w warunkach
"
"
"
" Stanu zdrowia
przewlekłego nara\
enia na substancjÄ™ toksycznÄ…
" Czynników zewnętrznych tj. temperatura, wilgotność powietrza
13 14
Podział substancji ze względu na toksyczność w zale\
ności od medialnej
Działanie toksyczne
dawki lub stÄ™\
enia śmiertelnego wg Dyrektywy
92/32/EWG z 30 kwietnia 1992 r.
" Niezale\
ne  związki chemiczne wywołują ró\
ne efekty lub
Kategoria LD50 doustnie LD50 na skórę LC50
wykazują ró\
ne mechanizmy działania
(szczur) (królik) inhalacyjnie
" Sumujące (addytywne)  wielkość efektów lub odpowiedzi
mg/kg mg/kg (szczur)
powodowanej przez dwa lub więcej związki chemiczne jest
mg/l (4h)
ilościowo równa sumie efektów lub odpowiedzi spowodowanych
Silnie d"25 d"50 d"0,25
przez zwiÄ…zki chemiczne podawane pojedynczo
toksyczne
" Synergiczne  następuje potęgowanie działania toksycznego
Toksyczne 25  200 50  400 0,25  1
jednego związku chemicznego przez inny związek, jednocześnie
wprowadzony
" Antagonistyczne  następuje osłabienie działania substancji
Szkodliwe 200 - 2000 400 - 2000 1  5
toksycznej występującej w obecności innego związku toksycznego
15 16
Postać występowania substancji
Wchłanianie (absorpcja) polega na wnikaniu substancji do
narządów, tkanek, komórek lub płynów ustrojowych w wyniki
chemicznych
transportu przez błony ustrojowe lub wprowadzenia w inny
sposób.
" Gazy
Najwa\
niejsze mechanizmy przenikania:
" Pary
- dyfuzja bierna
" Ciecze
- pinocytoza
" Ciała stałe
17 18
Drogi wchłaniania substancji do
Wchłanianie w drogach oddechowych
zale\
y od:
organizmu:
- Rozpuszczalności substancji toksycznej w wodzie
" Drogi oddechowe (inhalacyjnie)
- StÄ™\
enia w powietrzu
" Skóra (dermalnie)
- Wentylacji płuc
" Przewód pokarmowy
- Szybkości przemiany i wydalania szkodliwej substancji
" DrogÄ… pozajelitowÄ…  do\
ylnÄ…, dootrzewnowÄ…,
- Stanu skupienia substancji
domięśniową, doskórną, podskórną, dordzeniową
" Przez jamy ciała  dospojówkowo, donosowo
19 20
Wchłanianie w przewodzie pokarmowym
Wchłanianie przez skórę
" Jama ustna  substancje rozpuszczalne w wodzie
" dyfuzja przez kolejne warstwy naskórka
" Błona śluzowa \
ołądka
- mało przepuszczalna dla substancji toksycznych
" wnikanie przez przydatki skóry
- łatwo wchłania alkohole
- mieszek włosa
" Błona śluzowa jelit  dobrze przystosowana do wchłaniania
- przewód i gruczoł łojowy
- gruczoły potowe
21 22
Główne skutki nara\
enia zawodowego
Miejscowe działanie substancji
- Skutki miejscowe  działanie dra\
niące i uczulające skórę
chemicznych:
i błony śluzowe
- Skutki układowe  zmiany w obwodowym i ośrodkowym
układzie nerwowym, wątrobie, nerkach, układzie sercowo
 naczyniowym
- działanie dra\
niÄ…ce
- Następstwa odległe  procesy patologiczne rozwijające się
- działanie uczulające
w organizmie po krótszym lub dłu\
szym okresie utajenia.
Zmiany te, o ró\
nym charakterze przyjmują często formę
przerostu nowotworowego (działanie rakotwórcze)
23 24
Ocena ryzyka zdrowotnego spowodowanego
Etapy kancerogenezy (rakotwórczości)
nara\
eniem na substancje rakotwórcze
- Inicjacja  polega prawdopodobnie na wywołaniu
trwałych zmian materiału genetycznego komórki
Rakotwórczość (kancerogenność) jest to właściwość czynnika
chemicznego, fizycznego lub biologicznego warunkująca wywołanie
(mutacja DNA  kwasu dezoksyrybonukleinowego),
nowotworów u ludzi lub zwierząt
zachodzi pod wpływem kancerogenów i jest procesem
Czynniki rakotwórcze (kancerogeny) są to czynniki powodujące wzrost nieodwracalnym
zapadalności i umieralności na specyficzne choroby nowotworowe w
- Promocja  jest procesem, w toku którego dochodzi do
populacji osób nara\
onych w porównaniu z populacją osób nie
podziału zainicjowanej komórki i powstania guza
nara\
onych
nowotworowego
25 26
Do oceny zagro\
enia ze strony związków
rakotwórczych potrzebne są następujące
informacje:
W zale\
ności od stopnia dowodu rakotwórczości mo\
na
- właściwości fizykochemiczne związku
uznać, i\
posiadamy:
- drogi jego wchłaniania
- rodzaj ekspozycji
- zale\
ność między strukturą związku a jego aktywnością
" wystarczający dowód działania rakotwórczego
- dane metaboliczne i farmakologiczne
" ograniczony dowód działania rakotwórczego
- inne efekty toksyczne
" dane niedostępne
- wyniki badań na zwierzętach, w tym testy krótkotrwałe i długotrwałe
" nie udowodnione działanie rakotwórcze
- wyniki badań na ludziach
27 28
Klasyfikacja niebezpiecznych substancji
chemicznych
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie
" o właściwościach wybuchowych
czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem
" o właściwościach utleniających
zdrowia pracowników zawodowo nara\
onych na te czynniki z dnia 11
" skrajnie Å‚atwopalne
września 1996 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 571).
" wysoce Å‚atwopalne
" Å‚atwopalne
Wykaz czynników rakotwórczych dla ludzi
" bardzo toksyczne
A. Substancje chemiczne i mieszaniny
" toksyczne
" szkodliwe
Wykaz czynników prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi
" \
rÄ…ce
A. Substancje chemiczne i mieszaniny
" dra\
niÄ…ce
" uczulajÄ…ce
" rakotwórcze
" mutagenne
" działające na rozrodczość
" niebezpieczne dla środowiska
29 30
Karta charakterystyki niebezpiecznej substancji chemicznej
1. Identyfikacja substancji chemicznej/przedsiębiorstwa
2. Skład/informacja o składnikach
3. Identyfikacja zagro\
eń
4. Pierwsza pomoc
5. Postępowanie w przypadku po\
aru
Zanieczyszczenia chemiczne
6. Postępowanie w przypadku uwolnienia
7. Obchodzenie siÄ™ z substancjÄ… i magazynowanie
w środowisku pracy
8. Kontrola nara\
enia/środki ochrony indywidualnej
9. Właściwości fizykochemiczne
10. Stabilność i reaktywność
11. Informacje toksykologiczne
12. Informacje ekologiczne
13. Postępowanie z odpadami
14. Informacje o transporcie
15. Informacje dotyczące uregulowań prawnych
16. Inne informacje
31 32
Postać występowania:
Zanieczyszczenia  wszystkie substancje chemiczne
przechodzące do atmosfery w wyniku działalności
- pary
człowieka lub naturalnych procesów, szkodliwe dla
- gazy
organizmów \
ywych i środowiska
- aerozole
33 34
Drogi wchłaniania
Areozole  układy dwufazowe, ciało stałe  gaz lub ciecz 
gaz, w których fazą rozpraszającą (gazową) jest powietrze
- układ oddechowy
- układ pokarmowy
- uszkodzona skóra
35 36
Analiza chemicznych zanieczyszczeń
powietrza w środowisku pracy obejmuje
Nale\
y określić
- identyfikacjÄ™ substancji
- NDS  Najwy\
sze Dopuszczalne StÄ™\
enie
- pobranie próbek powietrza
- NDSCh - Najwy\
sze Dopuszczalne StÄ™\
enie Chwilowe
- ilościowe oznaczenie badanych substancji w pobranych próbkach
- NDSP - Najwy\
sze Dopuszczalne StÄ™\
enie Progowe
- obliczenie wskaz
ników ekspozycji na podstawie uzyskanych
wyników oznaczeń
- ocenÄ™ nara\
enia zawodowego
37 38
Zasady poboru próbek powietrza przy pomiarach
Oznakowanie czynników szkodliwych
stacjonarnych
w środowisku pracy
Chronometra\
pracy Punkty pomiarowe
Liczba próbek
Stałe stanowisko pracy o jednorodnym
procesie technologicznym Na stanowisku pracy 5  7
(brak etapów)
A  Substancja o działaniu uczulającym
C  substancja o działaniu \
rÄ…cym
Stałe stanowisko pracy o procesie
technologicznym składającym się z 2- Na stanowisku pracy Co najmniej 4 dla ka\
dego etapu
C (r-r)  substancja o działaniu \
rÄ…cym w roztworach
3 etapów, trwających nie krócej ni\
2h
Ft - substancja o działaniu toksycznym na płód
Co najmniej 4 w okresie przebywania
I - substancja o działaniu dra\
niÄ…cym
Pracownik obsługuje 2-3 stanowiska Na ka\
dym ze stanowisk pracy pracownika na danym stanowisku
pracy
Sk  substancja wchłaniająca się przez skórę
Rc  czynnik rakotwórczy dla ludzi
Pracownik lub grupa pracowników
Wybrano losowo 1 punkt na 4
obsługuje więcej ni\
3 stanowiska 5  7 w ka\
dym z wybranych punktów
Rp  czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi
pracowników, nie mniej ni\
2 punkty
pracy lub miejscem pracy jest całe pomiarowych
pomiarowe w pomieszczeniu
pomieszczenie robocze
39 40
Uregulowania dotyczące bezpieczeństwa przy produkcji, obrocie i stosowaniu
Metody oznaczania substancji szkodliwych
niebezpiecznych substancji chemicznych
1. Uregulowania międzynarodowe (Dyrektywy Rady Unii Europejskiej, Konwencja Międzynarodowej
w powietrzu
Organizacji Pracy)
- Dyrektywa 67/548/EWG  w sprawie zbli\
enia przepisów prawnych państw członkowskich
dotyczÄ…cych klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych, wraz z jej kolejnymi
nowelizacjami
- Dyrektywa 88/379/EWG  w sprawie zbli\
enia przepisów prawnych państw członkowskich
- spektrometria w świetle widzialnym
dotyczących klasyfikacji, pakowania i etykietowania niebezpiecznych preparatów
" w nadfiolecie - Konwencja nr 148  dotycząca ochrony pracowników przed zagro\
eniami zawodowymi w
środowisku pracy, spowodowanymi zanieczyszczeniami powietrza, hałasem i wibracją
" w świetle widzialnym
- Konwencja nr 155  dotycząca bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy
" w podczerwieni
- Konwencja nr 170  dotycząca bezpieczeństwa przy u\
ywaniu substancji chemicznych w pracy
" Zalecenie nr 177  karta charakterystyki substancji niebezpiecznej
- absorpcyjna spektrometria atomowa (ASA)
2. Uregulowania prawne obowiÄ…zujÄ…ce w Polsce
- chromatografia
- Ustawa z dn. 21.05.1963 r. o substancjach trujÄ…cych
" gazowa
- Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 28.12.1963 r.:
" Trucizny  wykaz A: 65 substancji
" cieczowa
" Åšrodki szkodliwe  wykaz B: 187 substancji
- Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 10.02.1964 r.
- Rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 20.05.1964 r.
- RozporzÄ…dzenie ministra \
eglugi z dn. 29.06.1966 r.
- Rozporządzenie ministra komunikacji i spraw wewnętrznych z dn. 02.12.1983 r.
- RozporzÄ…dzenie ministra komunikacji z dn. 6.10.1987 r.
- Ustawa o ochronie przeciwpo\
arowej z dn. 24.08.1991 r.
- Obwieszczenie ministra pracy i polityki socjalnej z dn. 17.05.1995 r.
41 42
PYA
Y
Parametry pyłów
" StÄ™\
enie, wymiary i kształt cząstek
" Skład chemiczny i struktura krystaliczna
Pyłem nazywamy cząstki ciała stałego, sedymentujące pod
" Właściwości wybuchowe
wpływem siły cię\
kości, które mogą przez pewien czas pozostać
" A
adunek elektrostatyczny
w stanie zawieszonym w gazowej fazie rozpraszajÄ…cej
43 44
Wymiary czÄ…stek emitowanych na stanowiskach pracy
zale\
y od sposobu ich powstawania.
y
ródła emisji pyłów
CzÄ…stki wytworzone w wyniku rozdrobnienia np. w procesie mielenia,
szlifowania, kruszenia ciał stałych, które zostają w tych procesach
" Mielenie
rozproszone i zawieszone w powietrzu, tworzą najczęściej aerozol
" Kruszenie
polidyspersyjny (zawierający cząstki o ró\
nych wymiarach)
" Przesiewanie
CzÄ…stki powstajÄ…ce na drodze zestalania siÄ™ par metali lub innych
" Transport
związków, mających w temperaturze pokojowej postać ciała stałego,
" Mieszanie ciał sypkich
sÄ… fazÄ… rozproszonÄ… regularnych czÄ…stek i tworzÄ… z powietrzem aerozol
monodyspersyjny (zawierajÄ…cy czÄ…stki o jednakowych wymiarach)
" Ostrzenie
" Szlifowanie
" Polerowanie
" Inne
45 46
y
ródłami pyłów występujących w środowisku pracy są
Rodzaje i właściwości pyłów
najczęściej (T. Jaroszczyk i inni, 1981):
1. Ditlenek krzemu (SiO2)
- Pylenie powstające podczas wytwarzania produktów i przemieszczania
- odmiany bezpostaciowe (absorbent do oczyszczanie wody, leków, paliw)
materiałów wykorzystywanych w procesie technologicznym, gdzie pył jest
- odmiany krystaliczne - wolna krystaliczna krzemionka (przemysł chemiczny, szklarski,
produktem, materiałem lub składnikiem produktu lub materiału (np.
ceramiczny, optyczny, odlewniczy, elektroniczny)
rozdrabnianie, mieszanie, dozowanie, transport za pomocą ró\
nych
przenośników)
Odmiany krystaliczne określa się terminem wolna krystaliczna krzemionka
- Pylenie powstające w wyniku stosowania materiałów pylistych w procesach
technologicznych, gdzie pył jest czynnikiem roboczym (np. malowanie
2. Pyły krzemianów o strukturze włóknistej (azbest)
natryskowe, metalizacja, ochrona roślin, grafitowanie, talkowanie)
- Pylenie powstające jako uboczny skutek procesów technologicznych (np.
3. Sztuczne włókna mineralne
skrawanie materiałów kruchych, szlifowanie, polerowanie, spawanie i cięcie,
" włókna szklane
spalanie)
" wełna mineralna
- Pylenie bezpośrednio nie związane z procesami technologicznymi (np.
" włókna ceramiczne
zanieczyszczenie atmosfery)
- Pylenie wtórne (np. pyły zalegające powierzchnie maszyn i urządzeń,
4. Materiały azbestopochodne (talk)
konstrukcji nośnych)
47 48
Kwarc jest jednym z najczystszych minerałów występujących w przyrodzie.
Rozpuszczalność kwarcu w wodzie i płynach ustrojowych jest minimalna i zale\
y
głównie od temperatury i ph roztworu, stopnia krystalizacji i wymiaru cząstek.
Azbest jest nazwą handlową i odnosi się do sześciu
Występujący w przyrodzie krystaliczny dwutlenek krzemu jest bardzo
minerałów włóknistych z grupy serpantynu
szeroko stosowany w przemyśle:
- chemicznym
i amfibolu
- szklarskim
- ceramicznym
- materiałów budowlanych i ściernych
- optycznym
- elektronicznym
- w odlewnictwie
49 50
Zastosowania azbestu
do produkcji:
Podstawowe odmiany azbestu
- wyrobów azbestowo  cementowych (70% światowego zu\
ycia
azbestu)
- materiałów ciernych (15% światowego zu\
ycia azbestu)
- Azbestowych wyrobów włókienniczych
serpentyny amfibole
- Papierów i tektury azbestowej
- chryzotyl - tremolit
- Farb, szkliwa, asfaltów
(azbest biały) - aktynolit
- antofylit
Ze względu na właściwości cieplne, włókna azbestowe są cenionym
- krokidolit
surowcem do produkcji wyrobów ciernych, z których produkuje się
(azbest niebieski)
okładziny sprzęgłowe i hamulcowe do pojazdów mechanicznych.
- amosyt
Materiały cierne mogą zawierać do 40% włókien azbestowych
(azbest brÄ…zowy)
(pozostałość stanowią: guma, tworzywa sztuczne, metale i inne
składniki)
51 52
Azbest jest stosowany jako składnik wielu produktów przemysłowych,
Kancerogenne wymiary azbestu
bÄ…dz
w celu wzmocnienia ich wytrzymałości, bądz
w charakterze
wypełniacza (np. niektóre rodzaje farb, wyroby z mas plastycznych).
Azbest jest dodawany do asfaltu, w celu zwiększenia jego wytrzymałości
" dÅ‚ugość włókien L>5µm
na ścieranie, zwiększenia odporności na działanie niskich temperatur oraz
zmniejszenia przepuszczalnoÅ›ci wody. " Å›rednica włókien d>3µm
" stosunek L/d = 3:1
Z azbestu produkowane są równie\
wyroby włókiennicze, takie jak
tkaniny ognioodporne przeznaczone na koce i kurtyny.
Oprócz wymiarów włókien azbestu, na jego rakotwórczość
wpływają równie\
:
- skuteczność osadzania
- trwałość włókien w tkance
53 54
Metody eliminacji zagro\
enia
Badania doświadczalne potwierdziły, \
e im włókna azbestowe są dłu\
sze, tym
bardziej niebezpieczne zarówno ze względu na rozwój pylicy azbestowej, jak i na
- Eliminacja azbestu z procesów technologicznych i z wyrobów
rozwój nowotworów; wskazano przy tym tak\
e na znaczenie średnicy włókien.
- Zmniejszanie stÄ™\
enia pyłu z zawartością azbestu za pomocą wszelkich
dostępnych środków organizacyjnych i technicznych
Wśród innych mo\
liwych przyczyn rakotwórczości pyłów azbestowych nale\
y
a) zmiany w technologii procesu
wymienić:
- działanie na układy odpornościowe b) stosowanie (w miarę mo\
liwości) metod mokrych
- działanie na ró\
nicowanie się komórek i zmiany w procesie rozmna\
ania siÄ™
c) stosowanie obróbki wiórowej zamiast szlifowania lub przecinania tarczami
komórek szlifierskimi
- zawartość metali związanych chemicznie w cząsteczce azbestu; Mg, Fe, Ca, Na,
d) spajanie włókien azbestowych z innymi materiałami w celu zapobiegania
Ni, Co tworzenia się pyłu
- właściwości powierzchniowe włókien
e) automatyzację procesów i hermetyzację
- zanieczyszczenia rakotwórczymi metalami  Fe, Ni, Co, Cr
f) mechanizacjÄ™ transportu
- adsorpcja i przenoszenie substancji organicznych
g) instalowanie urządzeń wentylacyjnych
- hamowanie aktywności niektórych enzymów
- Ograniczanie czasu ekspozycji pracownika
- interakcje z DNA
- Systematyczne badania lekarskie
- Szkolenie pracowników w zakresie metod pracy zmniejszających zagro\
enie
55 56
W procesie postępowania z odpadami azbestowymi nale\
y pamiętać, aby:
Metody pomiaru stÄ™\
enia pyłu
- odpadów azbestowych nie mieszać z innymi odpadami, których nie dotyczą
\
adne specjalne wymagania co do usuwania
- worki z odpadami niezwłocznie szczelnie zamykać po ka\
dorazowym ich
dopełnieniu
- worki i pojemniki z odpadami azbestowymi, oczekujące na usunięcie,
- Metody wagowe, za pomocą których określa się masę cząstek pyłu
oznakowywać w sposób umo\
liwiajÄ…cy ich identyfikacjÄ™
zawartego w jednostce objętości powietrza
- odpady azbestowe transportować w szczelnych, zamkniętych pojemnikach
- Metody liczbowe, za pomocą których określa się liczbę cząstek pyłu
lub inny sposób nie powodujący emisji pyłu azbestowego do środowiska
zawartego w jednostce objętości powietrza
- odpady wrzucać do wykopu z zachowaniem wszelkich środków ostro\
ności;
ka\
dą ich warstwę przysypywać warstwą ziemi o grubości 20 cm, a po
wypełnieniu wykopu całość przykryć warstwą ziemi o grubości nie mniejszej
ni\
2 m.
57 58
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enia pyłów
Przy określaniu wartości NDS, dla znacznej grupy pyłów, istotnym
parametrem jest zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w pyle
całkowitym i pyle respirabilnym.
Najwy\
sze dopuszczalne stÄ™\
enie pyłów
Zawartość wolnej krystalicznej krzemionki w ró\
nych pyłach jest
następująca: " NDS dla pyłu całkowitego  wszystkie pyły
- od 70% do 100%: w pyłach kwarcu, piasku kwarcowego " NDS dla pyłu respirabilnego  pyły pylicotwórcze, grafitu naturalnego,
talku nie zawierającego włókien mineralnych, pyłów cementu
- od 10% do 70%: w pyłach granitu, iłu, popiołu węgla brunatnego, gliny,
portlendzkiego i hutniczego, pyłów fosforanów, krzemionek
gipsu, popiołu węgla kamiennego, wapienia, dolomitu
bezpostaciowych naturalnych i syntetycznych
- poni\
ej 10%: w pyłach cegły magnezytowej, cementu, korundu, wełny
" NDS dla włókien respirabilnych  pyły włókniste: azbest, sztuczne
szklanej, mosiÄ…dzu, miedzi, tworzyw sztucznych
włókna mineralne i włókna ceramiczne
Pyły respirabilne  pyły, których wymiary cząstek wynoszą poni\
ej 7µm.
59 60
Parametry wpływające na skutki działania pyłu na ROZPORZ
DZENIE
MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOA
ECZNEJ
człowieka
z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie najwy\
szych dopuszczalnych stÄ™\
eń i natę\
eń czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
(Dz. U. z dnia 18 grudnia 2002 r.)
" StÄ™\
enie pyłu, wymiary i kształt cząstek
" Skład chemiczny i struktura krystaliczna
" Rozpuszczalność pyłu w płynach ustrojowych
WYKAZ WARTOŚCI NAJWYśSZYCH DOPUSZCZALNYCH
" Właściwości osobnicze człowieka
ST
śEC
PYA
OWYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA
ZDROWIA W ÅšRODOWISKU PRACY
" CiÄ™\
kość wykonywanej pracy
61 62
Pyły zawierające wolną krzemionkę powy\
ej 50%
- pył całkowity  2mg/m3
- pył respirabilny  0,3mg/m3
Biologiczne działanie pyłów
Pyły zawierające wolną krzemionkę od 2% do 50%
przemysłowych
- - pył całkowity  4mg/m3
- pył respirabilny  1mg/m3
63 64
Ze względu na rodzaj działania biologicznego,
szkodliwego dla człowieka, pyły przemysłowe mo\
na
podzielić na pyłu o działaniu:
Wnikanie pyłu do dróg oddechowych,
osadzanie cząstek w ró\
nych odcinkach oraz
- Dra\
niÄ…cym
eliminacja lub zatrzymanie pyłu zale\
Ä… przede
- Zwłókniającym
wszystkim od wymiaru czÄ…stek
- Rakotwórczym
- alergizujÄ…cym
65 66
Choroby wywołane oddziaływaniem pyłów na
Ze względu na skutki zdrowotne najwa\
niejsze są cząstki o średnicy
układ oddechowy
poni\
ej 7µm umo\
liwiajÄ…cej ich przenikanie do obszaru wymiany
gazowej.
Nara\
enie na czÄ…stki:
Ta frakcja pyłu nazywa się frakcją respirabilną i jest odpowiedzialna za
" krzemionki
rozwój pylicy płuc, większości nowotworów oraz zapalenia pęcherzyków
krzemica
płucnych.
rozedma płuc
nowotwory (prawdopodobnie)
Nierespirabilnego pyłu nie mo\
na traktować jako obojętnego pod
" pyłów włóknistych
względem biologicznym.
pylica płuc
nowotwory
Część nierespirabilna pyłu, uszkadzając mechanizm eliminacji pyłu z
" pyłu drewna twardego
organizmu przez niszczenie nabłonka migawkowego (przewlekłe nie\
yty
rak nosa
oskrzeli) powoduje, \
e wnikanie pyłu do obszaru pęcherzykowego jest
rak zatok przynosowych
Å‚atwiejsze
67 68
Pyły pochodzenia roślinnego i zwierzęcego zawierające zazwyczaj
drobnoustroje i ich toksyczne produkty przemiany materii mogÄ…
wywoływać w płucach i oskrzelach ró\
nego rodzaju odczyny o
Pylica płuc  nagromadzenie pyłu w płucach i reakcja tkanki płucnej na
charakterze zapalnym.
jego obecność.
Nieorganiczne pyły o strukturze włóknistej charakteryzuje oprócz
W zale\
ności od zmian anatomopatologicznych pylice dzieli się na:
działania dra\
niącego i zwłókniającego, tak\
e działanie nowotworowe.
- kolagenowe  charakteryzuje je patologiczny rozwój tkanki łącznej
(włókien kolagenowych) powodujący trwałe uszkodzenie struktury
Wiele substancji występujących w przemyśle i rolnictwie pod postacią
pęcherzyków płucnych i zmiany bliznowate. Najsilniejsze działanie
pyłów mo\
e wykazywać działanie alergizujące powodując wystąpienie
zwłókniające wykazuje wolna krystaliczna krzemionka i azbesty.
astmy oskrzelowej (pył mąki , bawełny, siana, drewna włosia i piór.
- niekolagenowe  reakcja tkanki płucnej jest minimalna i nie prowadzi do
uszkodzenia struktury pęcherzyków. Reakcja na pyły o słabym działaniu
Najczęstsze choroby wywołane przez tego rodzaju pyły to:
zwłókniającym lub niezwłókniającym mo\
e być odwracalna.
- byssinoza  wywołana wdychaniem pyłów bawełny, lnu i konopi
- alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
- płuco farmera  wywoływane wdychaniem pyłów gnijących produktów
roślinnych, zwłaszcza gnijącego siana
69 70
Wentylacja
Zapobieganie niekorzystnym skutkom
nara\
enia na pyły
- Naturalna
- Mechaniczna
Podejmując działania zmierzające do ochrony pracowników przed a. ogólna
nara\
eniem na pyły, szczególna uwagę nale\
y zwrócić na najbardziej
- wywiewna
szkodliwe pyły, tzn. pyły zawierające wolną krystaliczną krzemionkę oraz
- nawiewna
pyły azbestu.
b. miejscowa
- wywiewna
- nawiewna
71 72
Klasyfikacja filtrów powietrza
Celem wentylacji polegającej na ciągłej lub okresowej
wymianie powietrza w pomieszczeniach jest:
Podstawowymi wskaz
nikami u\
ytkowymi filtrów są:
- Skuteczność filtracji
- Poprawa stanu i składu powietrza na stanowiskach pracy
- Opory przepływów
zgodnie z wymaganiami higienicznymi (ochrona zdrowia
człowieka) i technologicznymi (konieczność uzyskania
Parametry te zale\
Ä… od:
produktów o określonych właściwościach)
- Własności pyłów (składu ziarnowego cząstek, stę\
enia zapylenia,
- Regulacja takich parametrów środowiska powietrznego
gęstości pyłu, kształtu cząstek, własności elektrostatycznych,
własności chemicznych, zwil\
alności pyłu)
w pomieszczeniach, jak: stÄ™\
enie zanieczyszczeń,
- Własności przepływającego powietrza (temperatury, wilgotności,
temperatura, wilgotność, prędkość i kierunek ruchu
prędkości)
powietrza
- Parametrów strukturalnych filtru (grubości, gęstości upakowania)
73 74
ARSEN
Występowanie  występuje w skorupie ziemskiej jako arsenopiryt (FeAsS).
Zastosowanie  80% produkcji wykorzystuje się do produkcji pestycydów, 10% do
produkcji szkła. Pozostałe ilości związków arsenu u\
ywa siÄ™ w garbarstwie, do produkcji
impregnatów do drewna, w elektronice przy produkcji mikroprocesorów (związki As są
półprzewodnikami).
METALE
y
ródła nara\
enia
- huty metali kolorowych (zwłaszcza miedzi)
- produkcja pestycydów
- woda pitna i \
ywność pochodzenia morskiego
- huty i elektrociepłownie spalające węgiel z du\
Ä… domieszkÄ… arsenu
- zanieczyszczone powietrze
- papierosy (d0 20µg dziennie)
- leki zawierajÄ…ce arsen
75 76
ARSEN
ARSEN
Objawy zatrucia
U pracowników hut metali stwierdzono 8  krotnie wy\
sze stÄ™\
enie arsenu w
płucach
- wymioty
- biegunka, często krwawa
Arsen w r-rze jest bardziej toksyczny ni\
w postaci stałej ze względu na lepsze
wchłanianie.
- skurcze mięsni
- obrzęk twarzy
Śmiertelna dawka arszeniku (As2O3) dla człowieka wynosi 70  180 mg (1-3
mg/kg m.c.)
- zaburzenia czynności serca
77 78
ARSEN
ARSEN
Efekty odległe nara\
enia
- zmiany skórne (zgorzel kończyn  zanik krą\
enia w stopach i dłoniach)
- dawka dzienna 0,05  0,5 mg/kg  neuropatia obwodowa (drętwienie dłoni i stóp)
- utrata słuchu NDS w miejscu pracy dla arsenu i jego związków
- nowotwory płuc (nara\
enie inhalacyjne)
nieorganicznych wynosi 0,01mg/m3
- nowotwory skóry (droga pokarmowa)
- nowotwory pęcherza, nerek, wątroby
- perforacja przegrody nosowej oraz wyczuwalny zapach czosnkowy
Dopuszczalne stÄ™\
enie w wodzie pitnej 10µ
µg/l
µ
µ
- zapalenie gardła, krtani i oskrzeli
- zmiany w EKG
- uszkodzenie obwodowych naczyń krwionośnych i tendencja do ich zwę\
ania pod
wpływem zimna
79 80
CHROM
CHROM
Występowanie  rudy chromu (\
elaziak chromowy FeOCr2O3)
Objawy zatrucia
- wymioty
Zastosowanie  głownie metalurgia, do produkcji ferrochromów i innych stopów
- biegunka, często krwawa
kwasoodpornych, w produkcji środków grzybobójczych i środków ochrony drewna.
W póz
niejszym okresie pojawiajÄ… siÄ™
Kwas chromowy stosowany w galwanizacji, siarczan chromu w garbarstwie.
- martwica wątroby i kanalików nerkowych
Chromit stosowany jest w produkcji cegieł na wymurówki pieców hutniczych.
- uszkodzenie układu krwiotwórczego
Chromiany  inhibitory korozji np. w silnikach Diesla.
Zatrucia przewlekłe
y
ródła nara\
enia
- chrom jest silnym alergenem (uczulenia powstają w ciągu 6  9 miesięcy)
- wydobycie i przeróbka rud chromu
- perforacja przegrody nosowej (utrata czucia i smaku)
- spawanie z zastosowaniem elektrod chromowo  niklowych
- zapalenie i stany alergiczne oskrzeli (astma)
- przemysł chemiczny, tekstylny, budownictwo
- produkty codziennego u\
ytku (barwniki, środki piorące, cement, preparaty ochrony drewna)
Efekty odległe nara\
enia
 mogą powodować egzemy i uczulenia
- działanie mutagenne
- zmiany rozwojowe u potomstwa (rozszczep podniebienia, przepukliny, zmiany
Wchłanianie
kostne)
- chrom wchłania się drogą inhalacyjną, pokarmową i przez skórę
- nowotwory miejscowe (w zale\
ności od miejsca podania)
81 82
- znaczenie wydajniej wchłania się chrom sześciowartościowy ni\
trójwartościowy
CYNK - Zn
CHROM
Występowanie, zastosowanie, nara\
enie
Śmiertelna dawka rozpuszczalnych chromianów wchłanianych
- ZnO występuje w postaci dymu w czasie wytapiania, odlewnia metalu i jego stopów,
drogÄ… pokarmowÄ… wynosi ok. 5g (50-70 mg/kg m.c.)
podczas spawania i cięcia palnikiem acetylenowo  tlenowym, a tak\
e w trakcie
galwanizowania
- do środowiska emitowany jest w postaci pyłów z hut cynku  stę\
enie w glebach
wokół hut cynku wynosi 10-80 mg/kg
NDS dla Cr6+ - 0,1 mg/m3
- spalanie węgla, ropy naftowej i jej produktów
NDS dla Cr3+ - 0,5 mg/m3 - spalanie stałych odpadów komunalnych
- ze względu na łatwą rozpuszczalność przedostaje się ze zwałowisk górniczych do wód
gruntowych
- znajduje zastosowanie jako składnik stopów, powłok antykorozyjnych,
w odlewnictwie ciśnieniowym, galwanizacji stali
83 84
CYNK - Zn
- Zapotrzebowanie w organizmie  10-15mg dziennie GLIN-Al
- wchłanianie z przewodu pokarmowego  58-77%
- okres półtrwania w organizmie  58-5000 dni
WYST
POWANIE, ZASTOSOWANIE, NARAśENIE
Zatrucie ostre -  gorączka odlewników  objawy pojawiają się nagle, zwykle po
4-12h po nara\
eniu (bóle głowy, mięśni, gorączka, dreszcze, bóle w klatce
- najwa\
niejszym z
ródłem glinu są rudy: boksyt, kryolit, kaolin
piersiowej), objawy ustępują samoistnie po 24-48h
- najbardziej szkodliwy jest fluorek glinu
- stosowany do produkcji stopów lekkich
Tlenkowi cynku w powietrzu towarzyszÄ… zwykle inne metale tj. As, Cd, Mn, Pb,
- w metalurgii stosowany jako odtleniacz
Hg, Ni, Co  znaczenie bardziej toksyczne od cynku
- Al2O3 stosowany jest do produkcji cementu, szkła, emalii, porcelany,
cegieł ogniotrwałych
Długotrwałe nara\
enie na działanie pyłu cynku i ZnO powoduje podra\
nienie
- z
ródłem tego pierwiastka jest emisja pyłów ze spalania węgla, spalania
dróg oddechowych,  gorączkę odlewników , bezsenność, upośledzenie pamięci,
odpadów, z przemysłu metalurgicznego i ceramicznego
zaburzenia słuchu, nadmierną potliwość, próchnicę zębów
NDS dla dymów cynku 5mg/m3
85 86
GLIN - Al
GLIN-Al
LOSY W ORGANIZMIE
TOKSYCZNOŚĆ PRZEWLEKA
A
- wchłanianie drogą pokarmową lub oddechową
-  gorączka odlewników
- dziennie z \
ywnością wprowadza się do organizmu 10  opary tlenku glinu w stę\
eniu > 15mg/m3
100mg Al.
- pylica
- istniejÄ… przypuszczenia, \
e Al kumuluje się w kościach, - mią\
szowe zwłóknienie płuc, odma opłucnowa
mózgu i wątrobie, chorych ze zmniejszoną wydolnością
- włókniste zmiany w płucach na skutek wdychania
nerek oraz u osób dializowanych sproszkowanego glinu  pylica aluminiowa: stopniowo rozwija
się duszność wysiłkowa, przyczyną śmierci jest niewydolność
- zespoły chorobowe: niedokrwistość, choroba
krÄ…\
enia i niewydolność oddechowa
Alzheimera, choroba Parkinsona, padaczka, nagłe
- bardzo istotnym z
ródłem nara\
enia są płyny dializacyjne
zatrzymanie akcji serca, zmiany włókniste w płucach,
(woda u\
ywana do dializ), stÄ™\
enie Al nie powinno przekraczać
zaburzenia odporności organizmu, zapalenie kontaktowe
5µg/dm3
skóry, cukrzyca, nowotwory (śródbłoniak, mięsak),
zaburzenia rozwojowe płodu  zespół Downa
87 88
GLIN - Al
KADM
Występowanie  rudy metali kolorowych (siarczki)
Åšrednie stÄ™\
enia fizjologiczne glinu u ludzi:
- 20mg/kg  w płucach
Zastosowanie  produkcja akumulatorów Cd-Ni (37%), antykorozyjne
- 5-10mg/kg  w kościach
powlekanie galwaniczne powierzchni stalowych (25%), barwniki do tworzyw
- 0,25-0,75mg/kg  w mózgu
sztucznych i szkła (22%), stabilizatory PCV (12%), elektronika
- 7,2 µg/dm3 - w osoczu
Naturalne z
ródła emisji  wulkany
y
ródło nara\
enia dla populacji generalnej  po\
ywienie ok. 90%
Wartości toksyczne
Wchłanianie
- ekspozycja na pyły glinu o stę\
eniu 5  28mg/m3 powoduje,
- droga inhalacyjna
\
e stÄ™\
enie Al w osoczu wynosi 14 - 238 µg/dm3
- droga pokarmowa
- u ludzi zawodowo nara\
onych na pyły i dymy związków glinu
stwierdza się największe stę\
enie tego metalu w płucach
y
ródła nara\
enia
(200 - 300 µg/g)
- dym papierosowy (1 paczka papierosów dziennie = 4,4  6,0µg Cd)
- huty metali
W Polsce NDS dla tlenku glinu wynosi 2mgAl/m3
89 90
- produkcja akumulatorów
KADM
KADM
Objawy zatrucia inhalacyjnego
- gorÄ…czka
- bóle głowy, gardła i w klatce piersiowej
- zaburzenia oddychania
Efekty odległe nara\
enia
- kaszel
- działanie mutagenne
- zapalenie spojówek
Objawy zatrucia drogą pokarmową - zmiany rozwojowe u potomstwa a nawet śmierć
- wymioty
- nowotwory
- biegunka
- silne bóle brzucha
Zatrucia przewlekłe
NDS dla dymów i pyłów kadmu - 0,01 mg/m3
- choroba  Itai  itai
- uszkodzenie nerek
- schorzenia kości
- choroba nadciśnieniowa
- anemia
91 92
- utrata węchu (przy nara\
eniu na pyły tlenku kadmu)
NIKIEL
NIKIEL
Zastosowanie
 stopy metali
 galwaniczne powłoki ochronne metali przed czynnikami
\
rÄ…cymi
Wchłanianie
 przedmioty codziennego u\
ytku (armatura, części
- droga inhalacyjna (75%)
samochodowe, narzędzia medyczne, monety)
- droga pokarmowa (10%)
 protezy ortopedyczne
 akumulatory kadmowo - niklowe
 barwniki do ceramiki i szkła
Objawy zatrucia
 elektrotechnika
- niska toksyczność ostra
Najwy\
sze nara\
enie zawodowe  zakłady metalurgiczne
- zatrucie karbonylkiem niklu (krwotok, obrzęk i zapalenie płuc,
przerabiajÄ…ce rudÄ™ niklowÄ…
zmiany w wątrobie nerkach i śledzionie)
Zanieczyszczenie środowiska niklem
-kopalnie i huty
-spalanie węgla
93 94
OA
ÓW
NIKIEL
Zastosowanie
- produkcja alkilowych związków ołowiu
Zatrucia przewlekłe
- dodatek do benzyn
- alergie (10% kobiety, 1% mÄ™\
czyz
ni)
- barwniki chemiczne
- egzema pęcherzykowa rąk
- stopy ołowiu
- reakcje alergiczne
- powłoki kabli
- pylica płuc
- stopy lutownicze
- podra\
nienie dróg oddechowych i spojówek
- mosiÄ…dze
- osłony przed promieniowaniem jonizującym
Efekty odległe nara\
enia
- działanie rakotwórcze przy nara\
eniu drogÄ… inhalacyjnÄ…
y
ródło nara\
enia
- \
ywność
Zatrucie śmiertelne przy nara\
eniu na stÄ™\
enie powy\
ej 50mg/m3
- gleba
- kurz
przez okres 30 minut  2 godzin
- farby
- powietrze atmosferyczne (sÄ…siedztwo hut, ruch samochodowy)
95 96
OA
ÓW OA
ÓW
Najwy\
sze nara\
enie zawodowe  huty ołowiu (wytop, rafinacja,
Zatrucia przewlekłe
przetwarzanie)
- zmniejszenie zdolności uczenia się
- zaburzenia pamięci
Wchłanianie
- zmiany w obwodowym układzie nerwowym
- droga inhalacyjna (40% Pb zatrzymywana jest w drogach oddechowych)
- niedokrwistość
- droga pokarmowa (10% - dorośli, nawet 50% - dzieci)
- niewydolność nerek
Objawy zatrucia
Efekty odległe nara\
enia
- niska toksyczność ostra
- czynnik prawdopodobnie rakotwórczy dla ludzi (2B)
- kolka ołowicza (brak łaknienia, niestrawność, bóle brzucha, bladość skóry)
- uszkodzenie nerek (krwiomocz)
Åšmiertelna dawka Pb podanego drogÄ… pokarmowÄ… wynosi ok. 20-30g.
- encefalopatia ołowicza (u dzieci  otępienie, dra\
liwość, ból głowy,
dr\
enie mięśni, halucynacje, zaburzenia pamięci i brak koncentracji,
drgawki, parali\
, śpiączka) NDS w środowisku pracy dla ołowiu i jego zw. nieorganicznych  0,05%mg/m3
97 98
RT
Ć
RT
Ć
Występowanie  najczęściej w postaci siarczków (cynober, HgS) Wchłanianie
- droga inhalacyjna (80% dawki)
Zastosowanie - droga pokarmowa (0,01% dawki)
- baterie alkaliczne, świetlówki
- aparatura pomiarowa (termometry, barometry) Objawy zatrucia
- elektrolityczna produkcja chloru - niewydolność układu oddechowego
- produkcja farb
- stomatologia Zatrucia przewlekłe
- produkcja pestycydów - nadmierna pobudliwość
- stany depresyjne
y
ródła emisji - bóle głowy
- naturalne (wulkany, wietrzenie skał) - dr\
enie mięśni
- cywilizacyjne (1/3 całości rtęci uwalnianej do środowiska) - bezsenność
y
ródło nara\
enia zawodowego - stany lękowe
- pary rtęci (przemysł wydobywczy, chemiczny) - pogorszenie pamięci
y
ródło nara\
enia populacji generalnej - zapalenie jamy ustnej (przy wysokiej ekspozycji)
- spo\
ywanie metylortęci zawartej w rybach - encefalopatia rtęciowa (uszkodzenie mózgu)
99 100
Nara\
enie, toksykokinetyka i efekty krytyczne dla wybranych metali
Wchłanianie
Główne z
ródło
Epidemia zatruć
nara\
enia NarzÄ…d (efekt) Populacja
Metal Kumulacja
w populacji krytyczny krytyczna
RT
Ć generalnej
Z przewodu Inhalacyjne
pokarmowego
- dzieci, ska\
one
mleko, Japonia
- ska\
ony olej
-
sojowy, Japonia
Nowotwory płuc i
As  owoce morza , woda 55-95% (As2O3) 40-60% Skóra - woda pitna,
skór
250µg/g we wÅ‚osach E" 1µg/ml we krwi E" 1µg/dobÄ™ ze studni gÅ‚Ä™binowych 75- (As2O3) Tajwan
- woda pitna,
85%(organiczny)
Bangladesz
(pobranie)
Uczulenia,
Cr Przedmioty <0,5% (Cr3+) Brak danych - nowotwory płuc - -
codziennego u\
ytku ~5% (Cr6+) Cr6+
Starsze
Uszkodzenie nerek,
Nerki,
kobiety,
W Polsce NDS dla rtęci i jej związków
-choroba Itai  itai,
nowotwory płuc
Cd śywność, papierosy ~5% 50-80% wątroba
wieloródki
ska\
ony ry\
, Japonia
 0,01 mg/m3 dla połączeń organicznych
Uczulenia,
Ni Przedmioty 1% (z po\
ywienia) ~75% - - -
nowotwory płuc
codziennego u\
ytku 27% (z wodÄ…)
 0,15 mg/m3 dla połączeń nieorganicznych
Ośrodkowy układ
Pb śywność, gleba, kurz 10% (dorośli) ~40% Kości Dzieci - dzieci, Australia
 0,2 mg/m3 dla par rtęci nerwowy
~50% (dzieci)
Hg
Hg0 Przemysł ~0,01% 80% Mózg o.u.n - -
Hg2+ Przemysł ~10% Brak danych Nerki uszkodzenie nerek - -
CH3Hg+  owoce morza ~95% Brak danych Włosy o.u.n Płód - ska\
one ryby,
101 102
(ryby) Japonia
OZON
Właściwości
- gaz o barwie jasnoniebieskiej
- lepiej rozpuszczalny w wodzie ni\
tlen
- warstwa ochronna Ziemi przed promieniowaniem nadfioletowym
- gaz ciÄ™\
szy od powietrza
WYBRANE ZWI
ZKI
- nietrwały, łatwo ulega rozkładowi. Przyspiesza go jeszcze wzrost
temperatury, wilgotności i zanieczyszczeń powietrza
NIEORGANICZNE
- temperatura topnienia wynosi 80,5 K, temperatura krzepnięcia 22 K,
a temperatura wrzenia 161,66 K
- bardzo silny zwiÄ…zek utleniajÄ…cy
Zastosowanie
- dezynfekcja
- stacje uzdatniania wody
103 104
OZON
OZON
Wchłanianie Kontakt ze skórą (w postaci ciekłej)
- układ oddechowy - odmro\
enia
Objawy zatrucia Zatrucie przewlekłe
- podra\
nienie spojówki i śluzówki nosa i gardła - złe samopoczucie
- suchość w gardle - nadpobudliwość
- nudności - zmęczenie
- wymioty - ból głowy
- kaszel - pieczenie oczu
- ogólne osłabienie - przewlekłe zapalenie oskrzeli
- senność
- zawroty i bóle głowy NDS w środowisku pracy  0,15 mg/m3
- uczucie zmęczenia
NDS w powietrzu atmosferycznym
Zatrucie ostre - wartość Å›redniodobowa 30µ
µg/m3
µ
µ
- uszkodzenie czerwonych krwinek - wartość chwilowa 100µ
µg/m3
µ
µ
105 106
Ozon a \
ycie na Ziemi Ozon a \
ycie na Ziemi
Ró\
ne postacie zmian nowotworowych skóry
Zniekształcone ciała
\
ab z Minnesoty
107 108
TLENEK W
GLA
TLENEK W
GLA
Objawy zatrucia
Właściwości
- Faza poczÄ…tkowa
- BARDZO TOKSYCZNY
" Bóle i zawroty głowy
- niedra\
niÄ…cy
" Uczucie tętnienia w skroniach
- bez zapachu i koloru
" Osłabienie słuchu
- Å‚atwo miesza siÄ™ z powietrzem we wszystkich proporcjach
" Szum w uszach
" Zobojętnienie wobec czynników zewnętrznych
y
ródła nara\
enia
- Faza II
- spalanie paliw
" Nudności
- spalanie węgla
" Wymioty
- palenie tytoniu
" Zaburzenia świadomości
" ÅšpiÄ…czka
Wchłanianie
- Faza III
- układ oddechowy (wysokie powinowactwo do hemoglobiny)
" Przyspieszenie i pogłębienie oddechu
" Szczękościsk
" Obrzęk mózgu
109 110
TLENEK W
GLA
DWUTLENEK W
GLA
Zatrucie przewlekłe
Właściwości
- przy stałym nara\
eniu (utrata czucia w palcach, osłabienie pamięci, upośledzenie
- bezbarwny
psychiczne)
- bezwonny
- stałe nara\
enie na małe stę\
enia (bóle i zawroty głowy, uczucie zmęczenia,
- rozpuszczalny w wodzie
nudności, senność, niemiarowe tętno, zaburzenia ciśnienia krwi)
- skroplony ma postać ruchliwej cieczy
- zmiany we krwi (zwiększenie poziomu hemoglobiny)
- niewydolność narządów krwiotwórczych
Zastosowanie
- środek gaśniczy
Oddychanie powietrzem z domieszkÄ… CO>0,2% prowadzi do ostrego zatrucia
- przemysł chemiczny
- przemysł spo\
ywczy do wyrobu napojów gazowanych
NDS CO w środowisku pracy  30 mg/m3
NDSCh CO - 180 mg/m3
111 112
DWUTLENEK W
GLA
DWUTLENEK W
GLA
Objawy zatrucia
- gaz  duszÄ…cy biernie (niedotlenienie)
" zawartość 4% w powietrzu
"
"
"
- bóle głowy
y
ródła nara\
enia
- szum w uszach
- z
le wentylowane pomieszczenia, gdzie odbywa siÄ™ fermentacja
- wzrost ciśnienia krwi
(browary, wytwórnie win itd.)
- zaburzenia oddechu
- kopalnie węgla i soli potasowych
- duszność
- przy produkcji i stosowaniu stałego dwutlenku węgla (tzw. "suchego lodu )
- niepokój
- spalanie paliw
" zawartość 10% w powietrzu
"
"
"
- zamroczenie
Wchłanianie - drgawki
- śpiączka
- układ oddechowy
" zawartość powy\
ej 20% w powietrzu
"
"
"
- jako  suchy lód powoduje odmro\
enia
- mo\
e spowodować zgon
NDS CO2 w środowisku pracy  9000 mg/m3
NDSCh CO2 - 27000 mg/m3
113 114
DWUTLENEK SIARKI
DWUTLENEK SIARKI
Właściwości
Zastosowanie
- bezbarwny
- środek dezynfekcyjny i grzybobójczy
- o duszÄ…cej woni
- przemysł chłodniczy
- rozpuszczalny w wodzie
- przemysł celulozowy
- włókienniczy
y
ródła nara\
enia
- przemysł spo\
ywczy (środek konserwujący)
- wytapianie \
eliwa
- gaz koksowniczy
Wchłanianie
- domieszka gazu wielkopiecowego
- inhalacyjne
- rafinerie nafty
- dermalne
- zakłady wulkanizacyjne
- cukrownie
- spalanie węgla i gazu
115 116
DWUTLENEK SIARKI
DWUTLENEK SIARKI
Objawy zatrucia
- podra\
nienie błon śluzowych oczu
- podra\
nienie dróg oddechowych
Objawy zatrucia przewlekłego
- podra\
nienie skóry
- nie\
yt dróg oddechowych
" ekspozycja na stÄ™\
enie 20-30 mg/m3
- zapalenie spojówek
- silne pieczenie
- Å‚zawienie
- zaczerwienienie i obrzęk spojówek
Zgon przy nara\
eniu na stÄ™\
enie 1000 - 1500 mg/m3
- uszkodzenie rogówki
NDS SO2 w środowisku pracy  2mg/m3
" układ oddechowy
NDSCh SO2 - 5mg/m3
- katar i suchy kaszel
- pieczenie i ból gardła
- duszność
- nudności i zawroty głowy
- wymioty, bóle brzucha
117 118
TLENKI AZOTU
TLENKI AZOTU
Właściwości Objawy zatrucia ostrego
- bezbarwny - spadek ciśnienia krwi
- bezwonny - zawroty i bóle głowy
- niepalny, ale podtrzymuje palenie substancji palnych - początkowo słaby kaszel
- rozpuszczalny w wodzie - po pewnym czasie silny kaszel, wymioty, nudności, uczucie leku, utrata
-  gaz rozweselający przytomności, drgawki i śmierć na skutek obrzęku płuc i niewydolności
krÄ…\
enia
Zastosowanie - przy bardzo wysokich stÄ™\
eniach
- przemysł chemiczny (nawozy, barwniki, leki, materiały wybuchowe) " \
ółte zabarwienie skóry i włosów
" natychmiastowy zgon
Wchłanianie
- inhalacyjne
119 120
TLENKI AZOTU
Objawy zatrucia przewlekłego
- podra\
nienia i stany zapalne błon śluzowych dróg oddechowych i oczu
- bóle głowy
- zaburzenia snu
ŚRODKI UZALEśNIAJ
CE
- duszności spadek ciśnienia krwi
- kaszel
- podra\
nienie spojówek
- uszkodzenie szkliwa i zębiny
- zwolnienie tętna
Zgon przy kilkuminutowym nara\
eniu na stÄ™\
enie 760  2660 mg/m3
NDS w środowisku pracy  5mg/m3
NDSCh SO2 - 10mg/m3
121 122
Cechy, objawy uzale\
nienia
- Przymus u\
ywania substancji psychoaktywnej
UZALEśNIENIE jest chorobą psychiki i emocji.
Polega na utracie kontroli nad własnym \
yciem,
- Upośledzenie kontroli nad u\
ywaniem danej substancji
za\
ywaniu środków odurzających pomimo skutków jakie
- Zale\
ność fizyczna (objawy abstynencyjne)
wywołują oraz na wzrastającej tolerancji organizmu.
- Wzrost tolerancji (przystosowanie organizmu)
- Występowanie powa\
nych problemów zdrowotnych
- Destruktywność (fizyczna, psychiczna, społeczna)
123 124
Statystyka
- Około 10.000.000 Polaków pali regularnie 15- 20 sztuk
Nikotynizm
papierosów dziennie
- Prawie 5.000.000 tych osób pali dłu\
ej ni\
20 lat
- Ka\
dego roku 100.000 zgonów w Polsce ma
bezpośredni związekz negatywnymi skutkami palenia
Nikotynizm czyli palenie tytoniu to nie tylko
tytoniu, przy czym ponad połowa z nich (60%) dotyczy
farmakologiczne uzale\
nienie od nikotyny, ale
osób w wieku 35- 69 lat
- W Polsce codziennie zaczyna palić około 500 nieletnich
przede wszystkim nawyk o charakterze
chłopców i dziewcząt, a rocznie próbuje palenia około
behawioralnym, psychologicznym i społecznym.
180.000 dzieci
- Szacuje siÄ™, i\
dzieci w Polsce wypalajÄ… rocznie od 3 do
4 mld sztuk papierosów
125 126
1. Nikotyna - palenie papierosów pozwala na wchłonięcie 0,05- 0,15
mg nikotyny podczas jednego zaciągnięcia, daje to 1- 2 mg po
wypaleniu jednego papierosa.
Składniki dymu tytoniowego
Podana do\
ylnie dawka nikotyny zawarta w jednym papierosie
mo\
e zabić dorosłego człowieka
Nikotyna działa na wszystkie narządy naszego ciała w szczególności na:
" ośrodkowy układ nerwowy - powoduje w zale\
ności od stę\
enia albo pobudzenie
W dymie tytoniowym znajduje się ponad 4000 ró\
nych (płytkie zaciąganie) albo uspokojenie (głębokie zaciąganie) co stanowi mechanizm
uzale\
nienia biologicznego od nikotyny.
substancji o działaniu:
Bardzo wysokie stÄ™\
enie nikotyny blokuje przewodzenie impulsów w układzie
- toksycznym,
nerwowym.
" układ krą\
enia - przyspieszenie czynności pracy serca, wzrost ciśnienia tętniczego
- mutagennym (uszkadzajÄ…cym DNA),
krwi, skurcz naczyń obwodowych.
- taratogennym (uszkadzającym płód),
" układ oddechowy - zwiększenie głębokości i częstości oddechów. Dawki
śmiertelne pora\
ają ośrodek oddechowy w rdzeniu przedłu\
onym.
- kancerogennym (powodującym rozwój nowotworów).
" układ pokarmowy - małe dawki pobudzają perystaltykę jelit a wy\
sze opóz
niajÄ…
perystaltykę powodując zwolnienie opró\
niania \
ołądka co przedłu\
a uczucie sytości
po jedzeniu.
127 128
3. Substancje dra\
niące - są to substancje, które działają
2. Substancje smołowate (rakotwórcze) - podra\
niajÄ… tkankÄ™
głównie
płuc i mogą prowadzić do przewlekłych stanów zapalnych oraz
w drogach oddechowych i w skład ich wchodzą:
nowotworów
· zwiÄ…zki zwÄ™\
ajÄ…ce oskrzela i powodujÄ…ce kaszel
Do najwa\
niejszych nale\
Ä…:
· zwiÄ…zki upoÅ›ledzajÄ…ce ruch rzÄ™sek w drogach
- węglowodory aromatyczne (np. benzopiren)
oddechowych  zaburzajÄ… one funkcjÄ™ samooczyszczajÄ…cÄ…
- nitrozaminy (np. N-nitrozonornikotyna)
oskrzeli i płuc doprowadzając do częstych infekcji
- estry kwasów tłuszczowych
· zwiÄ…zki pobudzajÄ…ce wydzielanie Å›luzu- du\
e ilości śluzu
- metale ciÄ™\
kie
mogą być przyczyną częściowego lub całkowitego
zamknięcia oskrzeli
- pierwiastki promieniotwórcze (np. kadm, polon)
- chlorek winylu
129 130
Szkodliwe działanie papierosów polega na:
4. Tlenek węgla - stanowi od 1- 5% wdychanego gazu i jest
wynikiem niecałkowitego spalania dymu tytoniowego.
- podniesieniu poziomu ryzyka choroby wieńcowej
- niebezpieczeństwie zawału
Gaz ten około 200 razy łatwiej wią\
e siÄ™ z hemoglobinÄ…
- przeroście i rozszerzeniu serca
- zapaleniu \
ył i tętnic
tworząc karboksyhemoglobinę, która nie przenosi tlenu
- uszkodzeniu zębów i dziąseł
obni\
ając w ten sposób stę\
enie hemoglobiny nawet o 15%.
- licznych problemach w obszarze układu pokarmowego (biegunki,
wrzody jelit i \
ołądka, nowotwory \
ołądka)
Tlenek węgla powoduje zmniejszenie tolerancji wysiłku,
- wywołaniu rozedmy płuc
- zwiększeniu podatności na gruz
licÄ™
wzrost agregacji płytek krwi co mo\
e być związane
- obni\
eniu odporności organizmu na przeziębienia
z rozwojem mia\
d\
ycy, zmniejszenie wagi ciała dzieci matek
- problemach w skupieniu uwagi
palÄ…cych
- zwiększonej męczliwości
- nadpobudliwości nerwowej
- osłabieniu narządów zmysłów
131 132
Palenie a choroby
Palenie papierosów wywołuje:
Zdrowotne powikłania wynikające z palenia papierosów
mieszczą się w trzech podstawowych grupach schorzeń:
- nowotworach,
- co drugi zgon z powodu chorób nowotworowych
- chorobie wieńcowej serca
u mÄ™\
czyzn i około 15% zgonów nowotworowych
- niewydolności płuc.
u kobiet
Wśród nich wymienić nale\
y:
a. nowotwory złośliwe płuc
- około 40% przypadków choroby niedokrwiennej
b. nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku
serca
c. choroba wieńcowa serca
d. inne narządy: układ krwionośny, oddechowy, pęcherz
- 80- 90% przewlekłych obturacyjnych chorób płuc
moczowy, trzustka, nerki, \
ołądek
133 134
Zmiany wywołane rzuceniem palenia
Nikotynowa terapia zastępcza
Po 20 minutach - tętno obni\
y się oraz ciśnienie tętnicze krwi powróci do
normy
Po 8 godzinach - poziom tlenu we krwi wzrośnie, a poziom tlenku węgla
Nikotynowa terapia zastępcza jest to popularna metoda
zniknie
leczenia farmakologicznego, która łagodzi objawy głodu
Po 1 dniu
nikotynowego (pragnienie nikotyny, dra\
liwość, frustracja,
- ciśnienie krwi i tętno spada do normalnego poziomu
gniew, lęk, trudności w koncentracji, niepokój, bezsenność,
- mogą wystąpić objawy abstynenckie (nadmierna nerwowość, bóle głowy,
zwolnienie czynności pracy serca, zwiększenie apetytu,
trudności z koncentracją)
zwiększenie masy ciała)
- wzrasta apetyt
- guma do \
ucia
Po 2 tygodniach
- plastry nikotynowe
- stabilizuje się układ krą\
enia
- poprawie ulega funkcja układu oddechowego nawet o 30%
- podwy\
sza się poziom tolerancji wysiłku ( nie męczysz się tak łatwo
135 i szybko jak kiedyÅ›) 136
Po 6 miesiÄ…cach
- poprawia się funkcja układu odpornościowego, twój organizm łatwiej
Co 10 sekund na świecie umiera ktoś na
zwalcza infekcje
chorobę wywołaną paleniem tytoniu
- ustępuje apetyt na słodkie potrawy
- regenerują się rzęski w drogach oddechowych
- cera ulega odświe\
eniu
Po 1 roku
- obni\
a się ryzyko zawału mięśnia sercowego
- znacznie zmniejsza się niebezpieczeństwo powrotu do nałogu
Po 5 latach
- ryzyko zachorowania na raka płuc, jamy ustnej, krtani i przełyku
zmniejszy się o połowę
- regeneracji ulegają zniszczone komórki
- poprawia się funkcja samoregulacji płuc
Po 10 latach
- ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy jest takie samo jak osób
niepalÄ…cych 137 138
Porównanie właściwości fizykochemicznych
niektórych alkoholi
Alkohole
Alkohol Gęstość
Temp. topnienia [° Temp. wrzenia [°
°C] °C]
° °
° °
Metylowy -98 +64,5 0,792
Alkohole  otrzymywane są metodą fermentacji węglowodanów
(etanol), suchej destylacji drewna (metanol) lub syntezy
chemicznej (metanol, glikol etylowy)
Etylowy -116 +78,4 0.790
Glikol etylowy -13 +197,6 1,113
139 140
Alkohol etylowy (etanol, C2H5OH)
Wchłanianie i metabolizm
Właściwości
- 25% w \
ołądku, reszta w jelitach
- ciecz palna
- szybkość wchłaniania zale\
y od rodzaju napoju i stopnia wypełnienia
- l\
ejsza od wody
przewodu pokarmowego
- o przyjemnej i ostrej woni
- wchłania się w postaci par w drogach oddechowych
- piekący smak - nie wchłania się przez skórę
- metabolizm  dorosły mę\
czyzna (70kg) metabolizuje ok. 7g alkoholu/godzinÄ™
- łatwo przenika do ośrodkowego układu nerwowego (niedotlenienie 
zaburzenia czynnościowe)
Toksyczność i objawy zatrucia
Zastosowanie
- zmiany psychiczne (kolejno pobudzenie i depresja)
- u\
ywka
- zaburzenia mowy i koordynacji ruchów
- rozpuszczalnik farb, lakierów, mas plastycznych, \
ywic - utrata samokontroli
syntetycznych i naturalnych - zaburzenia świadomości
- utrata przytomności
- produkcja środków kosmetycznych
- produkcja środków leczniczych
- glikol etylowy  rozpuszczalnik celulozy, płyny niezamarzające 141 142
Interakcje  alkohol + leki
Skutki spo\
ywania
- neuroleptyki
- uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego
· upoÅ›ledzenie oÅ›rodka oddechowego
· psychozy
· uszkodzenia wÄ…troby
· majaczenie alkoholowe
- ataraktyki (np. relanium)
· halucynacje
· zaniki pamiÄ™ci · upoÅ›ledzenie psychomotoryczne
· zaburzenia orientacji
- preparaty przeciwbólowe narkotyczne (np. morfina)
· zanik intelektu
· wzrost wra\
liwości na alkohol
· zanik uczuć wy\
szych
· obni\
enie dawki śmiertelnej
- uszkodzenia wątroby (marskość poalkoholowa)
- leki przeciwcukrzycowe, przeciwdepresyjne i wiele
- alkoholizm
innych
143 144
StÄ™\
enie alkoholu etylowego w:
StÄ™\
enie alkoholu we krwi zale\
y od:
- spirytusie wynosi 95%
- ilości i rodzaju spo\
ytych napojów alkoholowych
- wódce wynosi ok. 40%
- cech indywidualnych osoby pijącej (płeć, wiek, waga itp.)
- winie wynosi ok. 12%
- czasu konsumpcji
- piwie wynosi ok. 5%
Oznacza to, \
e konsumujemy 10g alkoholu etylowego wtedy, gdy
Zagro\
enie \
ycia  dawka ok. 250g alkoholu
wypijemy mały kieliszek wódki (25g) lub lampkę wina (100g) lub
małe piwo (250g).
StÄ™\
enie alkoholu we krwi człowieka wynoszące ok. 30/00
mo\
e stanowić nawet zagro\
enie \
ycia.
Drugą miarą słu\
ącą do oceny wpływu alkoholu etylowego na człowieka
jest stÄ™\
enie alkoholu we krwi po spo\
yciu.
Za pomocÄ… tego wskaz
nika określa się stopień nietrzez
wości.
StÄ™\
enie wielkości 40/00 jest typowym zatruciem
śmiertelnym.
Poziom alkoholu we krwi oblicza się w promilach (0/00) określając, ile
gramów alkoholu etylowego znajduje się w jednym litrze surowicy
NDS dla alkoholu jako rozpuszczalnika  1900 mg/m3
krwi.
145 146
OBJAWY CHOROBY ALKOHOLOWEJ
StÄ™\
enie alkoholu we krwi  objawy
o dojmująca chęć picia (głód alkoholowy) - narastające poczucie wewnętrznego przymusu, \
eby
napić się alkoholu, któremu towarzyszą doznania podobne do głodu
- 0,25 - rozgrzanie, wesołość, podchmielenie, odhamowanie
o utrata kontroli nad piciem - człowiek nie potrafi przewidzieć, kiedy zacznie pić i kiedy
przestanie ani ile wypije
- 0,55 - rozluz
nienie, osłabienie czujności, bycie  na rauszu ,
o inna ni\
dawniej reakcja na alkohol - znacznie słabsza lub o wiele mocniejsza głowa. Mo\
na
upośledzenie zdolności prowadzenia pojazdów
wypić du\
o więcej ni\
dawniej bez objawów upicia się, bądz
te\
wystarczy niewielka ilość alkoholu,
\
eby poczuć się pijanym
- 0,75 - uczucie  wstawienia , zataczanie siÄ™, mo\
liwość
o regularne \"klinowanie\" - gdy złe samopoczucie wynikające z nadu\
ycia alkoholu leczy siÄ™
występowania przesadnych reakcji emocjonalnych, pogorszenie alkoholem
o picie ciągami - kiedy przez kilka dni lub nawet tygodni pijący właściwie nie trzez
wieje
koordynacji ruchowej
o utrata pamięci (\"Urwany film\") - gdy człowiek normalnie rozmawia i działa, lecz nie jest
wstanie odtworzyć w pamięci tego, co zdarzyło się po wypiciu np: jak dotarł do domu lub w jaki
- 1,00 - upośledzenie kontroli nad własnym ciałem, często
sposób znalazł się w obcym miejscu
hałaśliwość, stwarzanie kłopotliwych sytuacji, gadatliwość,
o próby podejmowania abstynencji zakończone nawrotami picia  nieskuteczne usiłowania, by
przekonać siebie i innych, \
e mo\
na zapanować nad chęcią picia. Osoby, dla których alkohol nie
znaczne pogorszenie zdolności prowadzenia pojazdów
stanowi problemu, nie muszą tego nikomu udowadniać.
o objawy odstawienia, zwane te\
objawami abstynencyjnymi  charakterystyczne dolegliwości,
- 1,50 - wyraz
ne upojenie alkoholowe, brak zdolności logicznego
pojawiające się po przerwaniu dłu\
szego picia:
myślenia, problemy z chodzeniem, mówieniem, prowadzeniem
-silny lęk
-dreszcze i dr\
enie kończyn
samochodu
-skurcze mięsni
- 3,00 - utrata koordynacji ruchowej, senność
-pocenie siÄ™
-nudności i wymioty
147 148
- 4,00 - utrata przytomności, ryzyko zgonu
-niekiedy te\
zaburzenia świadomości, nawet majaczenie
FAZY CHOROBY ALKOHOLOWEJ
FAZA OSTRZEGAWCZA
FAZA WST
PNA
- Szukam sam okazji do picia
(picie towarzyskie)
- Na przyjęciach sam inicjuję kolejki , poganiam innych aby zaspokoić
swoje większe zapotrzebowanie na alkohol
- Picie sprawia przyjemność
- Alkohol wyraz
nie poprawia mi samopoczucie , przynosi ulgÄ™ w sytuacjach
stresu
- Dostrzegam, \
e alkohol "dobrze mi robi"
- Dolegliwości po odstawieniu alkoholu są coraz silniejsze, odkrywam
- Częściej mam ochotę na picie
zbawcze działanie wypijanego w tej sytuacji alkoholu , tzw. klina , piję go
- Mogę coraz więcej wypić, bez objawów upojenia
jednak jeszcze ukradkiem
149 150
FAZA CHRONICZNA
FAZA KRYTYCZNA
(przewlekła)
- Coraz częściej picie kończy się upojeniem , coraz częściej mam kaca moralnego , na kaca
- Coraz trudniej mi utrzymać dłu\
szÄ… abstynencjÄ™, ciÄ…gi picia dochodzÄ… do
pomaga klin
kilkunastu dni
- Zaczynam zaniedbywać swoje obowiązki rodzinne , dochodzi do konfliktów z powodu
- Zaczynam potrzebować picia alkoholu rano, inaczej trudno mi pracować,
alkoholu
pojawia siÄ™ kac gigant
- Wa\
niejszy staje siÄ™ dla mnie alkohol , wybieram picie i pijÄ…cych od bliskich
- Zaczynam pić w samotności
- Alkohol zaczyna wpływać na moją prace , przestaje mnie ona interesować pojawiają się
- Spada tolerancja na alkohol, upijam siÄ™ kilka razy w ciÄ…gu dnia
kłopoty w pracy
- Zaczynam u\
ywać ró\
nych wytłumaczeń dla swojego picia
- Odchodzą bliscy, ja sam gotów jestem sprzedać na alkohol ubranko, dziecko,
- Agresywność wobec otoczenia pozwala mi odsunąć od siebie wyrzuty sumienia
siebie
- Potrafię jeszcze na jakiś czas zaprzestać picia, po to aby zobaczyli to inni, sam nie mogę
- Znacznie pogarsza siÄ™ stan zdrowia, doprowadzam siÄ™ do skrajnego
doczekać się końca upijam się dzień wcześniej
wyczerpania
- W czasie picia zaniedbujÄ™ jedzenie, wyglÄ…d, pojawiajÄ… siÄ™ problemy seksualne
- PijÄ™ alkohole techniczne
- Utraciłem kontrolę nad piciem, ka\
de rozpoczęte picie kończy się ciągiem, nie jestem
- PojawiajÄ… siÄ™ psychiczne zaburzenia po odstawieniu alkoholu (delirium,
w stanie zaplanować czasu, ilości wypijanego alkoholu
padaczka, halucynoza)
- Ja ju\
wiem, \
e jestem alkoholikiem, choć nie chcę słyszeć tego od innych-nie chcę się
- Jestem nawet kilkanaście razy na detoksykacji, \
yję w błędnym kole picia
leczyć
poza marginesem społeczeństwa, piję ostrym ciągiem, leczę kaca ,mam kilka
- Często tracę pracę, nie mam bliskich, rozpada się rodzina, ogarnia mnie uczucie pustki
i beznadziei, pojawiają się myśli, próby samobójcze dni przerwy zaczynam pić itd...
151 152
Alkohol metylowy
MITY O ALKOHOLU
Zastosowanie
- rozpuszczalnik farb, lakierów
- w cieczach niezamarzajÄ…cych
· Lampka wina, kufel piwa czy \"kieliszek\" wódki nikomu
- w preparatach do czyszczenia
jeszcze nie zaszkodziły
- w syntezie organicznej
· MÄ™\
czyzna jest bardziej odporny na alkohol ni\
kobieta
- w mieszankach do silników spalinowych
· Alkohol poprawia odporność organizmu
- jako środek do ska\
enia alkoholu etylowego dla celów
· Alkohol relaksuje i jest dobrym Å›rodkiem na zdenerwowanie
przemysłowych
· Alkohol zapobiega chorobie wieÅ„cowej i zawaÅ‚om serca
· Alkoholik to ktoÅ›, kto musi pić codziennie
Wchłanianie i metabolizm
- wchłania się podobnie jak etanol
- wchłania się tak\
e przez skórę
- max stÄ™\
enie po 1 godzinie od spo\
ycia
153 - dłu\
szy czas eliminacji z organizmu ni\
etanolu 154
Alkohol metylowy
Objawy zatrucia
Åšrodki odurzajÄ…ce
- początkowo bóle i zawroty głowy
- nudności
- wymioty
Uzale\
nienie charakteryzuje siÄ™ m.in.:
- bóle brzucha
- w póz
niejszym okresie ślepota
- ciÄ™\
ka kwasica prowadząca do śpiączki i zgonu
- rozwojem tolerancji
- występowanie objawów abstynencyjnych
Zatrucia przewlekłe
- przyjmowaniem substancji w wy\
szych dawkach i przez dłu\
szy czas ni\

- zapalenie dróg oddechowych
planowano pierwotnie
- bóle głowy
- zaburzenia widzenia
- nieskutecznością prób przerwania stosowania lub obni\
enia dawki
- zmiany zapalne na skórze
- zmianami aktywności zawodowej i społecznej w związku z u\
ywaniem
substancji
Doustna dawka śmiertelna metanolu wynosi
- kontynuowaniem przyjmowania substancji pomimo szkód zdrowotnych lub
30-100ml.
problemów psychologicznych
NDS w środowisku pracy 100 mg/m3
155 156
NDSCh w środowisku pracy 300 mg/m3
OPIUM
Dawka śmiertelna dla dorosłych wynosi 1  2 g opium (~10% morfiny)
lub 20 - 30g nalewki opiumowej (~1% morfiny) Dla dzieci 10 razy mniej!
HEROINA
Objawy zatrucia
- silne zwÄ™\
enie z
renic przy zachowanej świadomości
Po przyjęciu 10 mg występuje sen trwający 2 dni.
- narasta senność i dochodzi do śpiączki
- zaburzenia oddychania (zwolnienie, pogłębienie, niemiarowość) a\
do
zahamowania
Po przyjęciu 70 mg i więcej mo\
e wystąpić pora\
enie ośrodka
- skóra jest blada, zimna, sucha
oddechowego i zgon
Przewlekłe przyjmowanie
- uszkodzenie narządów mią\
szowych
Skutki za\
ywania
- zaburzenia hormonalne
- uszkodzenie układu nerwowego
- zaburzenia układu odpornościowego
- zwyrodnienia narządów
- zmiany zapalenie skóry
- stany zapalne
- zapalenie naczyń \
ylnych
- podra\
nienia i martwicę błony śluzowej nosa (tabaka)
- zaka\
enia
- zatrucia
- wczesna umieralność
- zaburzenia seksualne
157 158
- próchnica zębów
MORFINA
KOKAINA
Doustna dawka śmiertelna wynosi 0,2-0,4 g, a podskórna 0,1-0,2 g, dla
Dawka śmiertelna doustna wynosi 1-1,5g, podskórna 0,2-0,3g.
osób nieuzale\
nionych
Drogi wchłaniania
Objawy zatrucia
- spojówki
- zwÄ™\
enie z
renic przy zachowanej świadomości
- błony śluzowe nosa
- narastająca senność, przechodząca w pogłębiający się sen, a następnie
- przewód pokarmowy
sen narkotyczny
- układ oddechowy
- oddech coraz wolniejszy, płytszy, w końcu ulega zatrzymaniu
- z powierzchni ran
Objawy zespołu abstynencyjnego
Objawy przewlekłe (narkomania)
- obni\
enie nastroju
- nerwobóle
- lęk
- zmiany czucia i nastroju
- głód kokainy  psychiczny
- suchość skóry
- znu\
enie
- zmiany w narzÄ…dach
- zmęczenie
- suchość błon śluzowych gardła i górnych dróg oddechowych
- początkowo bezsenność, a następnie zwiększona potrzeba snu
- objawy abstynencji występują po 5-8 godzinach od przerwania
159 160
- wzmo\
ony apetyt
podawania morfiny
LSD (dietyloamid kwasu d-lizergowego)
KANNABINOLE
Właściwości
- biała krystaliczna substancja
- rozpuszczalna w wodzie
- w postaci tabletek, kapsułek i płynów
- haszysz (\
ywica z konopi)
- haszysz płynny  ciecz ciemnobrązowa
Objawy po przyjęciu
- marihuana  liście i szczyty konopi z niewielką ilością \
ywicy
- rozszerzenie z
renic
- dr\
enia mięśniowe
- zaburzenia koordynacji i sprawności ruchowej
Objawy za\
ywania
- wzrost ciśnienia krwi
- początkowo pobudzenia, następnie senność
- przyspieszenie czynności serca
- przekrwienie gałek ocznych - wzrost temperatury ciała
- ślinotok
- suchość w ustach
- mdłości
- zawroty głowy
- iluzje i omamy
- potrzeba częstego oddawania moczu
- zaburzenia percepcji
- nastrój ekstatyczno  euforyczny
- bladość skóry
- czasami lęk
- zaburzenia pamięci
Objawy zatrucia
- urojenia o ró\
nej treści
- zmiany w płucach
Skutek dziaÅ‚ania po przyjÄ™ciu 20-25µg, narkomani przyjmujÄ… 100-250µg.
- osłabienie pamięci
161 162
- opóz
niony refleks przy prowadzeniu pojazdów
Dawka śmiertelna to 0,1-1,0mg/kg m.c.
AMFETAMINA I JEJ POCHODNE
AMFETAMINA I JEJ POCHODNE
Zatrucie ostre
Właściwości
- niepokój
- dra\
liwość
- powodują przejściowe, krótkotrwałe przyspieszenie procesów kojarzenia
- suchość w ustach
- znoszą uczucie głodu
- omamy
- mogą znosić uczucie zmęczenia, wywołując  dobre samopoczucie
- zlewne poty
- przejściowo zwiększają wydolność fizyczną
- rozszerzenie z
renic
- u\
ywane jako środki dopingujące
- podwy\
szona temperatura ciała
- odznaczają się znaczną toksycznością
- bezsenność
- wchłania się z przewodu pokarmowego
- brak Å‚aknienia
- okres połowicznego wydalania wynosi 10-30 godzin
- zaczerwieniona skóra
- zaburzenia czynności serca
Objawy zatrucia po przyjęciu dawki 30-100mg amfetaminy.
- podwy\
szone ciśnienie tętnicze
- urojenia o treści prześladowczej
- śmierć na skutek pora\
enia ośrodka oddechowego lub zatrzymania
163 164
czynności serca