Przewodnik
po prawie Unii Europejskiej
Okładka:
Praca autorstwa Wiktorii Kałwak z Państwowego Zespołu Szkół Plastycznych
im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, wyróżniona w ogólnopolskim konkursie na plakat
pod hasłem  Traktat rzymski jako ogniwo w procesie integracji europejskiej ,
ogłoszonym przez UKIE w ramach V edycji programu  Moja szkoła w Unii Europejskiej
Projekt graficzny serii:
Techna Studio
www.techna.pl
Skład i przygotowanie poligraficzne:
Techna Studio
www.techna.pl
Zdjęcia: The Audiovisual Library of the European Commission
Publikacja dystrybuowana nieodpłatnie
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
al. J.Ch. Szucha 21
00-580 Warszawa
www.msz.gov.pl
www.polskawue.gov.pl
Warszawa 2010
ISBN 978-83-7567-006-6
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
Dlaczego mówimy o  prawie Unii Europejskiej ,
a nie  prawie Wspólnot Europejskich ? 2
Co to jest acquis communautaire? 2
Czym jest prawo pierwotne Unii Europejskiej? 2
Co się stało z EWWiS, skoro umowa w sprawie
jej powołania została zawarta w 1951 r. na 50 lat? 3
Co to sÄ… traktaty rzymskie? 3
W jakim celu przyjęto Traktat o fuzji? 4
Co wniósł do procesu integracji Jednolity Akt Europejski? 4
Jakie istotne zmiany wniósł Traktat z Maastricht? 5
Jakie kwestie reguluje Traktat z Amsterdamu? 5
W jaki sposób Traktat z Nicei zreformował Unię Europejską? 7
Jakie są najważniejsze postanowienia Traktatu z Lizbony? 8
Co to jest prawo wtórne Unii Europejskiej? 10
Co to sÄ… umowy mieszane? 13
Czy w obrębie aktów prawnych prawa UE istnieje hierarchia? 14
Jakie są cechy szczególne prawa UE? 14
Jakie zasady regulują relacje między prawem UE
a prawem państw członkowskich? 15
Dlaczego prawo unijne ma pierwszeństwo
przed prawem krajowym państw członkowskich? 15
Co oznacza termin  bezpośrednie stosowanie prawa UE ? 15
Jak przebiega proces tworzenia prawa UE? 16
Na czym polega zwykła procedura prawodawcza? 16
Co to są Zielone Księgi? 18
Co to są Białe Księgi Unii Europejskiej? 18
Co to jest Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej? 18
Jak siÄ™ numeruje dokumenty wydawane w ramach Unii Europejskiej? 19
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
Dlaczego mówimy o  prawie Co to jest
Unii Europejskiej , a nie  prawie acquis communautaire?
Wspólnot Europejskich ?
Pod pojęciem acquis communautaire rozumie się
1 listopada 1993 r., kiedy wszedł w życie Traktat
przede wszystkim prawo Unii Europejskiej składa-
o Unii Europejskiej (tzw. Traktat z Maastricht), Unia
jące się z prawa pierwotnego oraz prawa wtórnego,
Europejska stała się faktem. Nie została ona jednak
stanowionego przez właściwe instytucje UE, a także
nową organizacją międzynarodową ani nie zastąpiła
orzecznictwo sądowe, zwyczaje oraz wspólne war-
Wspólnot Europejskich. Nadal bowiem równolegle
tości europejskie.
z Unią Europejską istniały i działały Wspólnoty
Europejskie, stanowiące I filar UE, mówiąc najogól-
Czym jest prawo pierwotne
niej  integracjÄ™ gospodarczÄ…. Dopiero na mocy
Unii Europejskiej?
postanowień Traktatu z Lizbony system filarowy
został zlikwidowany i zastąpiony jednolitym reżi-
Pierwotne z
ródła prawa UE to przede wszystkim
mem prawnym Unii, jako spójnej organizacji mię-
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dawny
dzynarodowej (z wyłączeniem Europejskiej Wspól-
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę
noty Energii Atomowej). Poprzez jednoznaczne
Gospodarczą, a następnie Wspólnotę Europejską)
przyznanie osobowości prawnej Unia, specyficzna
i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę
forma współpracy, obejmująca dawną Wspólnotę
Energii Atomowej (EURATOM) z 25 marca 1957 r.,
Europejską oraz pozostałe obszary funkcjonowania
Traktat o Unii Europejskiej z 7 lutego 1992 r. oraz
dawnej UE, przekształcona została w organizację
załączone do nich aneksy i protokoły, z póz
niej-
międzynarodową o nazwie Unia Europejska.
szymi uzupełnieniami i poprawkami,
wynikajÄ…cymi m.in. z:
Traktatu o fuzji (obowiÄ…zujÄ…cego
od 1 lipca 1967 r.),
Jednolitego Aktu Europejskiego
(obowiÄ…zujÄ…cego od 1 lipca 1987 r.),
Traktatu o Unii Europejskiej
(obowiÄ…zujÄ…cego od 1 listopada
1993 r.),
Traktatu z Amsterdamu (obowiÄ…-
zujÄ…cego od 1 maja 1999 r.),
Traktatu z Nicei (obowiÄ…zujÄ…cego
od 1 lutego 2003 r.),
Traktatu z Lizbony (obowiÄ…zujÄ…-
cego od 1 grudnia 2009 r.).
2
Do z
ródeł unijnego prawa pierwotnego zalicza
Co to sÄ… traktaty rzymskie?
siÄ™ ponadto wszystkie traktaty o przystÄ…pieniu
nowych państw do Wspólnot Europejskich i Unii
Określenie  traktaty rzymskie stosuje się w odnie-
Europejskiej oraz ogólne zasady prawne wynikające
sieniu do Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europej-
z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Pod-
skiej (TFUE), pierwotnie nazywanego Traktatem
stawowych Wolności, konstytucyjnych porządków
ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospo-
prawnych państw członkowskich oraz wiążących darczą (póz
niej Wspólnotę Europejską), oraz do
je umów międzynarodowych, do których należą Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę
Energii Atomowej (TEWEA). Oba traktaty zostały
np. prawa podstawowe UE.
podpisane w Rzymie (stÄ…d ich nazwa) 25 marca
1957 r. przez BelgiÄ™, FrancjÄ™, Niderlandy, Luk-
Co się stało z EWWiS,
semburg, RepublikÄ™ FederalnÄ… Niemiec i WÅ‚ochy.
skoro umowa w sprawie
Ich wejście w życie było bardzo ważnym krokiem
jej powołania została zawarta
w kierunku integracji europejskiej. Traktat o EWG
w 1951 r. na 50 lat?
w oryginale składa się ze wstępu i 248 artykułów.
Traktat o EWG został zawarty na czas nieograni-
23 lipca 2002 r. wygasł tzw. traktat paryski, który czony i miał być przede wszystkim fundamentem
dla ścisłego związku narodów europejskich. Cele
ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali
utworzenia EWG zostały sformułowane w art. 2.
(EWWiS). Traktat ten, podpisany 18 kwietnia
Przepis ten stanowił, że Wspólnota ma misję popie-
1951 r. w Paryżu, wszedł w życie 23 lipca 1952 r.
rania harmonijnego rozwoju działalności gospodar-
Zawarty został na 50 lat, regulował i wspierał
czej w całej Wspólnocie, stałego i zrównoważonego
przekształcenia sektorów węgla i stali w Europie
wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego
Zachodniej. Kompetencje EWWiS, które nie stały
podniesienia poziomu życia i zapewnienia ściślej-
się w ciągu 50 lat bezprzedmiotowe, leżą w gestii
szych stosunków między państwami, które skupia
Unii Europejskiej.
przez ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe
W związku z wygaśnięciem EWWiS:
zbliżanie polityk gospodarczych państw członkow-
zaostrzono reguły konkurencji i pomocy pań- skich. Działania i środki, dzięki którym to zadanie
stwa w obu sektorach,
miało zostać zrealizowane, zostały zawarte w treści
art. 3. Warto wymienić najważniejsze, do których
dopuszczono pomoc publicznÄ…, pod warunkiem
zaliczono: zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych
że służy to  bezpieczeństwu dostaw energe-
oraz środków równoważnych w eksporcie i impor-
tycznych ,
cie, ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy
pomoc  operacyjna , która zapewnia płynność
celnej, wspólnej polityki handlowej oraz zniesienie
nierentownym kopalniom, jest systematycznie
przeszkód w swobodnym przepływie pracowników,
zmniejszana,
usług i kapitału. Drugi układ  Traktat ustanawia-
dotowany węgiel nie może być eksportowany jący Europejską Wspólnotę Energii Atomowej
do innych krajów UE. (EURATOM)  miał na celu przyczynienie się do
3
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
rozwoju europejskiego przemysłu nuklearnego,
Co wniósł do procesu integracji
a także zapewnienie międzynarodowej kontroli nad
Jednolity Akt Europejski?
nim oraz nad handlem materiałami i urządzeniami
wykorzystywanymi w przemyśle nuklearnym. Do
Genezą przyjęcia Jednolitego Aktu Europejskiego
zadań, jakie wynikały z traktatu, należało: rozwija-
(JAE) była polityczna wola dokończenia budowy
nie badań i upowszechnianie wiedzy technicznej,
wspólnego (jednolitego) rynku i przejście do fazy
przejęcie funkcji regulatora w zaopatrzeniu krajów
rynku wewnętrznego. Jednolity Akt Europejski
członkowskich w minerały i paliwa nuklearne,
zawarto w Luksemburgu (17 lutego 1986 r.) oraz
zachęcanie do inwestowania kapitału w przemysł
w Hadze (28 lutego 1986 r.). JAE wszedł w życie
nuklearny i do budowy urządzeń niezbędnych dla
1 lipca 1987 r. Traktat ten zmieniał i uzupełniał
tego przemysłu. Traktaty rzymskie weszły w życie
przepisy traktatów ustanawiających Wspólnoty.
1 stycznia 1958 r.
Zmiany wprowadzone na mocy JAE można usze-
regować w następujący sposób:
W jakim celu przyjęto
zwiększenie uprawnień decyzyjnych Parlamen-
Traktat o fuzji?
tu (wprowadzenie procedury współpracy oraz
objęcie procedurą zgody przyjmowania traktatów
Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG), Euro-
akcesyjnych oraz umów stowarzyszeniowych),
pejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS) oraz
rozszerzenie kręgu spraw, w których Rada podej-
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURA-
muje decyzje większością kwalifikowaną,
TOM) na mocy traktatów założycielskich miały
stworzenie podstaw prawnych do funkcjonowania
własne, niezależne instytucje. Już od 1 stycznia
1958 r. Wspólnoty, na podstawie Konwencji o nie- Rady Europejskiej,
których wspólnych instytucjach Wspólnot Europej-
stworzenie podstawy prawnej dla póz
niejszego
skich, miały wspólne Europejskie Zgromadzenie
utworzenia SÄ…du Pierwszej Instancji,
Parlamentarne oraz Trybunał Sprawiedliwości.
wprowadzenie do traktatów założycielskich prze-
Postanowieniami tej konwencji powołano także,
pisów dotyczących rynku wewnętrznego,
wspólny dla EWG i EWEA, Komitet Ekonomiczno-
wprowadzenie pojęcia Unii Gospodarczej i Walu-
Społeczny. Traktat o fuzji został podpisany 8 kwiet-
towej,
nia 1965 r. Na jego podstawie powstała wspólna
włączenie do Traktatu ustanawiającego EWG
Rada Ministrów  po połączeniu Rad Ministrów
nowych dziedzin objętych określonymi kompe-
EWG i EURATOM z Radą Ministrów EWWiS oraz
wspólna Komisja  po połączeniu Komisji EWG tencjami Wspólnoty, tj. spójności społeczno-eko-
i EURATOM z Wysoką Władzą EWWiS. Traktat nomicznej, badań naukowych i rozwoju techno-
o fuzji zaczął obowiązywać 1 lipca 1967 r. logicznego oraz ochrony środowiska.
4
utworzenie Funduszu Spójności (w celu transferu
Jakie istotne zmiany wniósł
środków finansowych z bogatszych państw UE do
Traktat z Maastricht?
biedniejszych),
współpraca policyjna i w zakresie polityki imigra-
Traktat o Unii Europejskiej, podpisany 7 lutego
cyjnej  na podstawie porozumień międzyrządo-
1992 r. w Maastricht, wszedł w życie 1 listopada
wych państw członkowskich,
1993 r. Traktat podzielony jest na 6 części, usta-
nawia nową formę współpracy  Unię Europejską
zmiany instytucjonalne, m.in.: rozszerzenie
oraz zawiera poprawki do traktatów rzymskich.
uprawnień legislacyjnych Parlamentu Europej-
Najważniejsze postanowienia:
skiego, rozszerzenie uprawnień Trybunału Spra-
wiedliwości Wspólnot Europejskich.
powołanie Unii Europejskiej składającej się
z trzech filarów (I filar: EWG przemianowana
na WE, EWWiS, EURATOM, II filar  Wspólna
Jakie kwestie reguluje Traktat
Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa, III filar
z Amsterdamu?
 współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedli-
wości i spraw wewnętrznych),
Deklaracja przyjęta przez sygnatariuszy Traktatu
zobowiązanie Wspólnoty do utworzenia Unii
z Maastricht przewidywała zwołanie konferencji mię-
Gospodarczej i Walutowej, dysponującej wspól-
dzyrzÄ…dowej w celu dokonania przeglÄ…du m.in. posta-
ną walutą i wspólnym bankiem centralnym (miało
nowień dotyczących procedury współdecydowania,
to być osiągnięte w trzech etapach),
Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz
rozwijanie nowych wspólnych polityk: zagranicz-
hierarchii aktów prawnych. Konferencja Międzyrzą-
nej i obrony,
dowa poprzedzająca przyjęcie Traktatu z Amsterdamu
wprowadzenie obywatelstwa
unijnego, określenie praw
obywateli państw członkow-
skich (m. in.: swoboda prze-
mieszczania siÄ™, czynne i bier-
ne prawo wyborcze w wybo-
rach samorzÄ…dowych i euro-
pejskich, prawo do opieki
dyplomatycznej i konsularnej
ze strony wszystkich państw
członkowskich Unii),
potwierdzenie i rozszerzenie
uprawnień WE w takich dzie-
dzinach, jak m. in.: edukacja,
sieci transeuropejskie, prze-
mysł, zdrowie, kultura, ochro-
na konsumenta,
5
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
rozpoczęła się 29 marca 1996 r. w Turynie. Głów- na 87  jeżeli głosowano na wniosek Komisji;
nym jej celem było uzgodnienie zmian w traktatach w innych sprawach wymagane były 62 głosy  za ,
rzymskich i Traktacie o UE, koniecznych w kontekście
które obejmowały co najmniej 10 członków UE;
przyjęcia nowych państw członkowskich (w 1995 r.
waga głosów: Niemcy, Francja, Włochy, Wielka
do Wspólnot przystąpiły: Austria, Finlandia i Szwe- Brytania  po 10 głosów, Hiszpania 8 głosów,
cja), dokonujÄ…cych siÄ™ transformacji systemowych
Belgia, Grecja, Niderlandy i Portugalia po 5 gło-
w krajach Europy Åšrodkowej i Wschodniej i bliskiej
sów, Austria, Szwecja po 4 głosy, Dania, Irlandia
perspektywy rozpoczęcia z niektórymi z nich nego-
i Finlandia  3 głosy, Luksemburg  2 głosy),
cjacji akcesyjnych. Reforma UE, majÄ…ca na celu
struktury i zasad funkcjonowania Komisji Euro-
usprawnienie i dostosowanie mechanizmów funkcjo-
pejskiej, w szczególności liczby komisarzy, prawa
nowania Wspólnot do nowej rzeczywistości, była nie-
inicjatywy ustawodawczej i roli przewodniczÄ…ce-
unikniona. Konferencję międzyrządową przygotowała
go Komisji,
Grupa Refleksyjna, która zajmowała się określeniem
jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot
przyszłego kształtu Unii. Konferencja odbywała się
Europejskich w takich kwestiach, jak prawa pod-
na podstawie propozycji Grupy Refleksyjnej, która
stawowe czy sprawy związane z bezpieczeństwem
określiła najpilniejsze kwestie, jakie powinny się
wewnętrznym Unii,
znalez
ć w nowym traktacie (nie chodziło o rewizję
całego traktatu), do których zaliczono: zbliżenie Unii
wzmocnienia roli Europejskiego Trybunału Obra-
Europejskiej do jej obywateli, usprawnienie systemu
chunkowego, Komitetu Regionów i Komitetu Eko-
instytucjonalnego Unii w kontekście jej przyszłego
nomiczno-Społecznego,
rozszerzania oraz udzielenie Unii szerszego mandatu
lepszego informowania i szerszego udziału par-
do działań w zakresie polityki zagranicznej i bezpie-
lamentów krajowych w działaniach UE,
czeństwa. Projekt traktatu został przyjęty podczas
umocnienia zasady subsydiarności,
spotkania Rady Europejskiej w Amsterdamie 16-17
możliwości pogłębiania współpracy niektórych
czerwca 1997 r.
z państw członkowskich (tzw. wzmocnionej
Traktat z Amsterdamu został podpisany 2 paz
dzier-
współpracy).
nika 1997 r., obowiÄ…zuje zaÅ› od 1 maja 1999 r.
Reformy instytucjonalne ujęte w traktacie związane Oprócz wyżej wymienionych kwestii Traktat
były z planowanym przyjęciem nowych członków z Amsterdamu zmienił także:
UE. Przeprowadzone zmiany dotyczyły następują-
zasady prowadzenia polityki zagranicznej UE
cych zagadnień:
 wprowadzono nowy instrument tej polityki,
zakresu zastosowania i zmian w procedurze
czyli tzw. wspólne strategie oraz nową funkcję
współdecydowania,
wysokiego przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki
sposobu ważenia głosów w Radzie i rozszerze- Zagranicznej i Bezpieczeństwa; włączono także
tzw. misje petersberskie do tytułu V traktatu, co
nia obszarów tematycznych, w których decyzje
oznacza, że Unia może prowadzić misje humani-
podejmowane są kwalifikowaną większością
głosów (przy głosowaniu kwalifikowaną więk- tarne i pokojowe oraz wprowadzać siły zbrojne
szością głosów wymagane były 62 głosy  za w celu reagowania w sytuacjach kryzysowych,
6
problematykę obywatelstwa Unii  podjęto decy- skład Komisji Europejskiej,
zję o zreformowaniu tego obszaru poprzez między
zakres decyzji podejmowanych kwalifikowanÄ…
innymi: rozszerzenie pojęcia obywatelstwa i uzu-
większością głosów.
pełnienie listy praw obywatelskich, poprawienie
Konferencję międzyrządową zakończono uzgod-
instrumentarium UE w kwestii tworzenia systemu
nieniem nowego traktatu podczas spotkania Rady
ochrony zdrowia obywateli, sprecyzowanie celów
Europejskiej w Nicei 11 grudnia 2000 r. Nowa
w dziedzinie ochrony konsumenta, zapewnienie
umowa wprowadziła następujące zmiany:
ochrony prawa obywateli do dostępu do doku-
ułatwiła wzmocnioną współpracę między pań-
mentów organów UE i posługiwania się językiem
stwami członkowskimi UE,
ojczystym w kontaktach z organami UE.
dokonała reformy Komisji Europejskiej  liczba
komisarzy w 2005 r. została ograniczona do jed-
W jaki sposób Traktat z Nicei
nego z każdego kraju. Kiedy Unia będzie liczyć
zreformował Unię Europejską?
27 członków, liczba komisarzy osiągnie maksy-
malną wartość i od tego momentu Rada UE, dzia-
Kolejne potrzeby przeprowadzenia zmian w istnie-
łając jednomyślnie, ograniczy liczbę komisarzy
jÄ…cych podstawach prawnych Unii Europejskiej
nie pojawiły się nagle. Już w trakcie
zawierania Traktatu z Amsterdamu jego
sygnatariusze mieli świadomość, że
reforma Unii Europejskiej nie nadąża
za wewnętrznymi i zewnętrznymi uwa-
runkowaniami. Po Traktacie z Amster-
damu nadal toczyła się debata nad
przyszłością Unii Europejskiej i nad
nowymi wyzwaniami, którym musiała
sprostać. Na spotkaniu w Kolonii 3 4
czerwca 1999 r. Rada Europejska
podjęła decyzję o rozpoczęciu przy-
gotowań do następnej konferencji
międzyrządowej w 2000 r. Celem
zainaugurowanej 14 lutego 2000 r.
konferencji było uzgodnienie niezbęd-
nych  z punktu widzenia przyszłego
do mniejszej niż liczba państw członkowskich,
rozszerzenia UE i usprawnienia funkcjonowania
wprowadzajÄ…c zarazem w Komisji system rotacyj-
Unii  reform instytucjonalnych. Trzema najważ-
ny przy zachowaniu równości wszystkich krajów.
niejszymi kwestiami były:
Uzgodniono również, że przewodniczący Komisji
podział głosów w Radzie UE i system podejmowa- będzie wybierany w drodze głosowania większo-
nia decyzji kwalifikowaną większością głosów,
ścią kwalifikowaną w Radzie UE (a nie w drodze
7
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
nieformalnych konsultacji i ustaleń szefów rzą- proponowanych członków Komitetu odbywa się
dów i państw), odtąd na podstawie decyzji Rady UE podejmowa-
nej kwalifikowaną większością głosów.
reformowała system ważenia głosów w Radzie
przy głosowaniu kwalifikowaną większością Traktat z Nicei, po podpisaniu 26 lutego 2001 r.,
głosów, został poddany procedurze ratyfikacyjnej, a po jej
zakończeniu wszedł w życie 1 lutego 2003 r.
rozszerzyła zakres podejmowania decyzji kwalifi-
kowaną większością głosów w Radzie UE  w ten
sposób będą podejmowane decyzje w ponad
Jakie są najważniejsze
30 przypadkach, w których dotychczas traktat
postanowienia Traktatu z Lizbony?
wymagał jednomyślności,
dokonała pewnych zmian w składzie Parlamentu
Traktat z Lizbony, zmieniajÄ…cy Traktat o Unii
Europejskiego, ustalajÄ…c liczbÄ™ deputowanych
Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę
na 732,
rozszerzyła skład wspólnotowych orga-
nów wymiaru sprawiedliwości i Trybuna-
łu Obrachunkowego. W skład Trybunału
Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia
z każdego państwa członkowskiego i 8
rzeczników generalnych, przy czym jeżeli
Trybunał tego zażąda, Rada może zwięk-
szyć liczbę rzeczników,
wzmocniła regionalny mandat Komitetu
Regionów, poprzez powiązanie mandatu
w Komitecie z mandatem do sprawowania
władzy na szczeblu lokalnym lub regio-
nalnym, a także rozszerzyła spektrum
partnerów społecznych, którzy powinni
być uwzględniani przy obsadzaniu man-
datów w Komitecie Ekonomiczno-Spo-
łecznym. Określono maksymalną liczbę
członków obu komitetów  350 członków
(obecnie 344); nowym państwom człon-
kowskim przyznano następującą liczbę
miejsc: Polska  21, Rumunia  15, Buł-
garia, Czechy i Węgry po 12, Słowacja
i Litwa po 9, A
otwa, SÅ‚owenia, i Estonia
po 7, Cypr  6 oraz Malta  5; nominacja
8
Europejską, został podpisany 13 grudnia 2007 r. wiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki
w Lizbonie, a wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. bezpieczeństwa, który jednocześnie pełni funk-
cjÄ™ wiceprzewodniczÄ…cego Komisji Europejskiej
Przyjęcie Traktatu z Lizbony ma na celu demokra-
i przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych
tyzację i przybliżenie Unii Europejskiej do obywa-
(łącząc wcześniejsze funkcje wysokiego przed-
teli, uproszczenie unijnego systemu decyzyjnego,
stawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej
a także umocnienie pozycji Unii na arenie między-
i Bezpieczeństwa oraz komisarza ds. stosunków
narodowej.
zewnętrznych) oraz kieruje Europejską Służbą
Najważniejsze zmiany wprowadzane w funkcjono-
Działań Zewnętrznych;
waniu Unii Europejskiej postanowieniami Traktatu
możliwość zmniejszenia liczby komisarzy w sto-
z Lizbony to:
sunku do liczby państw członkowskich do 2/3
nadanie Unii Europejskiej osobowości prawnej,
obecnego składu Komisji Europejskiej i wpro-
co oznacza, że Unia przekształcona została w jed-
wadzenia zasady równej rotacji po 2014 r.;
nolitą organizację międzynarodową. Konsekwen-
wzmocnienie roli Parlamentu Europejskiego
cją tej decyzji było zniesienie struktury filarowej,
w unijnym procesie decyzyjnym poprzez rozsze-
ujednolicenie procesu decyzyjnego oraz katalogu
rzenie zakresu zastosowania procedury współde-
instrumentów prawnych. Nowa Unia Europejska
cydowania, przemianowanej na  zwykłą procedu-
 wchłonęła m.in. dotychczasową Wspólnotę
rę prawodawczą , a także ustalenie liczby posłów
Europejską, w związku z czym TWE zmienił nazwę
na 750, nie liczÄ…c przewodniczÄ…cego;
na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
umożliwienie parlamentom narodowym państw
(TFUE);
członkowskich wyrażania opinii co do zgodno-
sprecyzowanie zakresu kompetencji powierzo-
ści projektów unijnych aktów prawnych z zasadą
nych Unii oraz jaśniejsze rozgraniczenie kompe-
pomocniczości (subsydiarności);
tencji Unii i jej państw członkowskich;
przyznanie prawa inicjatywy obywatelskiej grupie
umocnienie ochrony praw podstawowych poprzez
miliona obywateli Unii pochodzÄ…cych ze znacznej
nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru
liczby państw członkowskich;
prawnie wiążącego (Polska postanowiła osta-
uporzÄ…dkowanie procedur stanowienia i katalogu
tecznie przystąpić do tzw. protokołu brytyjskiego,
z
ródeł prawa pochodnego UE poprzez ogranicze-
co oznacza, że ani Trybunał Sprawiedliwości UE,
nie ich liczby;
ani sądy polskie nie mogą uznać, że polskie akty
sprecyzowanie procedur stanowienia prawa pier-
prawne lub praktyki administracyjne sÄ… sprzeczne
wotnego Unii;
z postanowieniami Karty, jeśli równocześnie nie
naruszałyby zasad określonych w innych aktach
ograniczenie zasady jednomyślności i rozszerze-
prawa UE);
nie zakresu głosowania większością kwalifikowa-
nÄ… w Radzie;
ustanowienie stanowiska przewodniczÄ…cego
Rady Europejskiej, który przygotowuje, organi- oparcie systemu głosowania większością kwa-
zuje i kieruje pracami Rady Europejskiej, oraz lifikowaną w Radzie na tzw. podwójnej większo-
wprowadzenie stanowiska wysokiego przedsta- ści (przyjęcie aktu prawnego przez Radę będzie
9
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
wymagało poparcia 55% państw członkowskich, fizycznych i prawnych), których dotyczy określona
reprezentujących 65% ogólnej liczby obywateli w tym akcie sytuacja. Obowiązuje w całości we
Unii). Zasada ta obowiązywać będzie po 1 listo- wszystkich państwach członkowskich. Jest sto-
pada 2014 r., z zastrzeżeniem okresu przejścio- sowane wprost (bezpośrednio), co oznacza, że,
wego od 1 listopada 2014 r. do 31 marca 2017 r., co do zasady, nie wymaga dodatkowych zabiegów
kiedy to każde państwo będzie mogło zażądać wdrażających je do prawa krajowego. Na przepisy
przeprowadzenia głosowania według formuły rozporządzeń można się powoływać przed orga-
nami administracyjnymi i sądowymi państw człon-
ustanowionej na mocy Traktatu z Nicei;
kowskich na równi z przepisami prawa krajowego.
podkreślenie szczególnego, odrębnego od pozo-
W sytuacji gdy prawo krajowe jest sprzeczne
stałych polityk, charakteru Wspólnej Polityki
z przepisami danego rozporzÄ…dzenia, przepisy
Zagranicznej i Bezpieczeństwa;
rozporządzenia mają pierwszeństwo stosowania
zwiększenie elastyczności działania w ramach
przed prawem krajowym. ObowiÄ…zek uchylenia koli-
Unii.
dujÄ…cej z prawem unijnym normy prawa krajowego
spoczywa na państwie członkowskim UE.
Co to jest prawo wtórne
Rozporządzenie jest stosowane najczęściej w tych
Unii Europejskiej?
dziedzinach funkcjonowania UE, w których uzasad-
nione jest pełne ujednolicanie prawa państw człon-
Prawo stanowione przez poszczególne instytucje
kowskich  np. Wspólna Polityka Rolna, polityka
(organy) Unii jest nazywane prawem wtórnym
handlowa, transportowa, polityka konkurencji.
(pochodnym), a akty prawne, będące efektem
procesu decyzyjnego, są określane jako pochodne Dyrektywa
(wtórne) z
ródła prawa UE.
Dyrektywa wiąże wyłącznie państwa członkowskie,
Każdy z unijnych aktów wywołuje innego rodzaju i tylko te, do których jest skierowana. Nie są nato-
skutki prawne i pozwala na osiągnięcie innych miast adresatami dyrektywy inne podmioty prawa
celów. (w tym jednostki: osoby fizyczne i prawne). Zgodnie
z art. 288 ust. 3 TFUE dyrektywa wiąże co do okre-
Instytucje UE mogÄ…  realizujÄ…c swoje cele
ślonego celu, pozostawiając państwom członkow-
traktatowe  wydawać akty prawne o charakte-
skim pewien zakres swobody co do wyboru form
rze wiążącym oraz niewiążącym. Do wiążących
i środków jego realizacji.
należy zaliczyć rozporządzenia, dyrektywy oraz
decyzje, natomiast do niewiążących należą zale- Inaczej niż w przypadku rozporządzenia, przepisy
cenia i opinie. dyrektywy nie są bezpośrednio stosowane. Pań-
stwa członkowskie  w celu wykonania dyrek-
RozporzÄ…dzenie
tywy  zobowiązane są do wydania przepisów
Rozporządzenie ma zasięg ogólny (ogólną moc wią- ustawowych, wykonawczych lub administracyj-
żącą), tzn. obowiązek stosowania zawartych w nim nych mających na celu jej wdrożenie. Zgodnie
norm prawnych dotyczy zarówno państw (w tym ich z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii
instytucji, włącznie z sądami), jak i jednostek (osób Europejskiej nie stanowi poprawnego wdrożenia
10
prawa UE, jak rynek wewnętrzny, polityka socjalna,
ochrona środowiska.
Mimo iż dyrektywy nie mają, co do zasady, waloru
bezpośredniej skuteczności w porządkach praw-
nych państw członkowskich, Trybunał Sprawiedli-
wości uznał ich bezpośrednią skuteczność w wyjąt-
kowych przypadkach. Osoba fizyczna lub prawna
może, w celu ochrony swego interesu, powołać się
wobec państwa bezpośrednio na postanowienia
dyrektywy, jeżeli spełnione zostaną następujące
warunki: dyrektywa nie została wdrożona w terminie
lub została wdrożona w sposób nieprawidłowy lub
niepełny oraz stosowne postanowienia dyrektywy
sÄ… bezwarunkowe i wystarczajÄ…co precyzyjne co do
treści. Jednak dyrektywa nie ma bezpośredniej sku-
teczności horyzontalnej (nie można się powoływać
na postanowienia dyrektywy wobec osób fizycznych
i prawnych). Tak więc bezpośrednia skuteczność
dyrektywy dotyczy tylko stosunku obywatela do
państwa (bezpośrednia skuteczność wertykalna)
i wyłącznie sytuacji korzystnych dla obywatela.
Decyzja
Zgodnie z art. 288 ust. 4 TFUE decyzja obowiÄ…-
dyrektywy samo jej stosowanie w ramach praktyki
zuje w całości tych, do których jest adresowana.
administracyjnej.
Jest ona instrumentem prawnym stosowanym
Dyrektywa określa termin wdrożenia do porząd- w konkretnych przypadkach. Decyzja może mieć
charakter indywidualny  skierowana jest wówczas
ków prawnych państw członkowskich. Z reguły jest
do wskazanego adresata. Adresatami decyzji mogÄ…
to okres od 1 do 3 lat od uchwalenia dyrektywy.
być zarówno państwa członkowskie, jak i jednostki
Pozwala ona  w odróżnieniu od rozporządzenia 
(osoby fizyczne i prawne). Instytucje UE mają rów-
zachować pewien stopień swobody przez państwa
nież możliwość wydawania decyzji niewskazują-
członkowskie przy podejmowaniu konkretnych
cych adresatów. W porządkach prawnych państw
środków do jej implementacji. Ten instrument
członkowskich decyzji indywidualnej odpowiadają
prawny pozwala również na poszanowanie odrębno-
akty administracyjne.
ści krajowych porządków prawnych. W tym zakresie
dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa Decyzje stosuje się często w prawie konkurencji,
państw członkowskich, a nie jego ujednolicania. polityce handlowej, w ramach Wspólnej Polityki
Stosowane są w szczególności w takich dziedzinach Rolnej oraz Unii Gospodarczej i Walutowej.
11
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
Zalecenia i opinie o UE wyklucza ustanawianie aktów ustawodaw-
czych w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej i jako
i Bezpieczeństwa;
takie nie podlegają kontroli legalności ze strony
akty delegowane: akty nieustawodawcze
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej na
o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmie-
podstawie art. 263 TFUE.
niają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu
Znaczenie zaleceń i opinii polega przede wszystkim
ustawodawczego, wydawane przez KomisjÄ™
na wyrażaniu przez instytucje UE swojego stano-
Europejską na podstawie upoważnienia (delega-
wiska w określonych sprawach oraz na promowa-
cji) zawartego w akcie ustawodawczym (art. 290
niu postulatów co do zachowania się adresatów
TFUE); Parlament Europejski i Rada sprawujÄ…
tych aktów. Adresatami zaleceń i opinii mogą
nadzór nad wydawaniem przez Komisję aktów
być zarówno państwa członkowskie, jaki i osoby
delegowanych: mogą zdecydować o odwołaniu
fizyczne lub prawne.
przekazanych uprawnień albo też mogą uzależnić
Zalecenia sÄ… przyjmowane przez KomisjÄ™, RadÄ™
wejście w życie danego aktu delegowanego od
UE i Europejski Bank Centralny. Natomiast opinie
mogą być przyjmowane przez wszystkie instytucje
UE i są najczęściej wykorzystywane w stosunkach
między samymi organami UE, wyrażającymi sta-
nowisko w określonej sprawie. O ile opinia wyraża
tylko stanowisko czy ocenÄ™ w danej kwestii, o tyle
zalecenie, oprócz cech właściwych opinii, zawiera
rekomendacje do podjęcie przez adresata określo-
nych działań.
Każdy z ww. wiążących typów aktów składa-
jących się na unijne prawo wtórne może mieć
charakter aktu ustawodawczego i nieustawo-
dawczego (tj. aktu delegowanego, wykonawczego
oraz  bez przymiotnika ):
akty ustawodawcze: zgodnie z art. 289 TFUE
rozporzÄ…dzenia, dyrektywy i decyzje przyjmo-
wane przez Parlament i Radę w ramach zwykłej
procedury prawodawczej (akt przyjmowany
jest wspólnie przez Parlament Europejski i Radę
na wniosek Komisji Europejskiej) oraz w ramach
jednej ze specjalnych procedur prawodaw-
czych (akt przyjmowany jest przez Parlament
Europejski z udziałem Rady lub przez Radę
z udziałem Parlamentu Europejskiego). Traktat
12
braku sprzeciwu Parlamentu Europejskiego lub są one traktowane jako odrębne z
ródła prawa,
Rady w terminie określonym przez akt ustawo- wykraczające poza powyższą klasyfikację. Zalicza
dawczy; akty delegowane przyjmujÄ… formÄ™ rozpo- siÄ™ do nich m.in.:
rządzeń delegowanych, dyrektyw delegowanych
umowy zawierane przez UniÄ™ EuropejskÄ… oraz
i decyzji delegowanych Komisji Europejskiej;
wspólnie przez Unię i jej państwa członkowskie
akty wykonawcze: akty wydawane przez Komi- (np. umowy stowarzyszeniowe),
sję Europejską (w ramach Wspólnej Polityki
konwencje zawierane przez państwa członkowskie
Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz  w należycie
 wewnÄ…trz UE (np. Konwencja w sprawie elimi-
uzasadnionych przypadkach  przez Radę), jeśli
nowania podwójnego opodatkowania w przypad-
konieczne jest zapewnienie jednolitych warunków
ku korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw
wykonywania aktów prawnie wiążących (art. 291
z 1990 r.),
TFUE); akty wykonawcze przyjmujÄ… formÄ™ rozpo-
akty prawa  miękkiego  niewiążącego prawnie,
rządzeń wykonawczych, dyrektyw wykonawczych
lecz mającego istotne znaczenie praktyczne. Moż-
i decyzji wykonawczych Komisji Europejskiej.
na do nich zaliczyć uchwały (rezolucje), często
Wykonywanie prawa przez KomisjÄ™ EuropejskÄ…
przyjmowane przez RadÄ™ UE i Parlament Euro-
jest poddane kontroli państw członkowskich
pejski, deklaracje dotyczÄ…ce np. perspektyw
(w ramach tzw. komitologii  procedur komite-
rozwoju integracji w ramach UE czy wytyczne
towych), zgodnie z rozporzÄ…dzeniem Parlamentu
Komisji Europejskiej ujawniajÄ…ce intencje dzia-
Europejskiego i Rady.
łania w określonych dziedzinach, np. równo-
Oprócz powyższych typów aktów prawnych Unii
uprawnienia mężczyzn i kobiet lub prezentujące
Europejskiej w nielicznych, szczególnych przy-
przyjmowany przez Komisję sposób interpretacji
padkach przyjmowane sÄ… akty prawne niemajÄ…ce
aktów prawnie wiążących.
charakteru ustawodawczego, a zarazem niebędące
aktami delegowanymi ani wykonawczymi. SÄ… to
Co to sÄ… umowy mieszane?
np. akty ustanawiane samodzielnie przez RadÄ™
(bez udziału Parlamentu), decyzje przyjmowane
Unia Europejska ma osobowość prawną i może
przez Komisję bezpośrednio na podstawie traktatu,
zawierać umowy międzynarodowe z państwami
decyzje Rady i Rady Europejskiej przyjmowane
w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bez- niebędącymi członkami UE oraz z organizacjami
międzynarodowymi.
pieczeństwa, decyzje wewnątrzorganizacyjne Rady
i Rady Europejskiej czy też rozporządzenia i decyzje
Umowy mieszane sÄ… to umowy regulujÄ…ce kwestie,
Europejskiego Banku Centralnego. Ponadto insty-
które nie leżą w wyłącznych kompetencjach Unii,
tucje UE mogą zawierać wiążące je porozumienia
dlatego ich stroną są jednocześnie UE i państwa
międzyinstytucjonalne.
członkowskie. Do aprobowanego tekstu umowy
Powyższy podział z
ródeł prawa UE nie ma cha- dołącza się deklarację w sprawie podziału sfer
rakteru zamkniętego. Oprócz aktów wymienionych działania i odpowiedzialności Unii i państw człon-
powyżej do prawa pierwotnego i wtórnego zaliczane kowskich w zakresie wykonywania umowy. Zgod-
są również inne rodzaje aktów prawnych; niekiedy nie z zasadą lojalnej współpracy, UE oraz państwa
13
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
Na szczycie hierarchii z
ródeł prawa UE znajdują się
traktaty, na których opierają się Unia Europejska
oraz EWEA. Pierwszeństwo traktatów względem
pozostałych elementów dorobku prawnego wynika
z tego, że akty prawa wtórnego są przyjmowane
przez instytucje wyłącznie w granicach i na pod-
stawie kompetencji określonych w traktatach i na
ich podstawie podlegajÄ… kontroli co do swej legal-
ności.
Następny szczebel w systemie z
ródeł prawa UE
zajmują umowy międzynarodowe, które Unia
zawiera z państwami trzecimi. Kompetencję UE do
zawierania umów międzynarodowych oraz tryb ich
zawierania regulują przepisy traktatu (w szczegól-
ności art. 216, art. 3 oraz art. 218 TFUE).
Następne miejsce w hierarchii z
ródeł prawa unij-
nego zajmujÄ… akty prawa pochodnego. Na czele
hierarchii tych aktów UE znajdują się akty ustawo-
dawcze, następnie akty o charakterze nieustawo-
członkowskie zobowiązane są do ścisłej współ- dawczym i akty niemające charakteru wiążącego.
pracy zarówno w czasie negocjacji i zawierania
umowy, jak i w trakcie jej wykonywania.
Jakie są cechy szczególne
Podstawa prawna i procedura zawierania umów
prawa UE?
mieszanych przez UniÄ™ zawarte sÄ… w traktatach.
Państwa członkowskie zawierają takie umowy
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej  naj-
zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi.
wyższy unijny organ sądowy, którego zadaniem jest
W razie potrzeby Unia Europejska przyjmuje odpo-
m.in. czuwanie nad właściwą interpretacją prawa
wiednie akty służące realizacji przyjętych zobowią-
Unii  w jednym z najbardziej znanych orzeczeń
zań. Umowy mieszane stają się częścią dorobku
 w sprawie C-26/62 Van Gend and Loos z 5 lutego
prawnego UE.
1963 r. stwierdził, że  Wspólnota stanowi nowy
porządek prawnomiędzynarodowy, na rzecz
Czy w obrębie aktów prawnych którego państwa ograniczyły, jakkolwiek w okre-
ślonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek
prawa UE istnieje hierarchia?
prawny, którego podmiotami są nie tylko pań-
stwa członkowskie, ale także jednostki .
W prawie Unii Europejskiej istnieje hierarchia z
ródeł
prawa. Wiąże się ona z podziałem prawa unijnego Prawo unijne tworzy zatem porządek prawny
na prawo pierwotne oraz prawo wtórne. odrębny zarówno od porządku prawa międzyna-
14
rodowego, jak i od systemów prawnych państw prawa unijnego nad prawem krajowym, realizacja
członkowskich. Zasada ta stanowi fundament celów, dla których powołano UE, byłaby niemoż-
istnienia Unii Europejskiej (a wcześniej Wspólnot liwa. Praktyczne uznanie pierwszeństwa stosowa-
Europejskich), wyposażając ją w instytucje kompe- nia prawa unijnego w stosunku do prawa krajowego
tentne do stanowienia aktów prawnych, zapewniając stanowi warunek skuteczności rozwiązywania kolizji
autonomiczny system ochrony prawnej podmiotom, między prawem Unii a prawem krajowym. W przy-
którym prawo unijne nadaje uprawnienia, oraz two- padku gdy kolizja występuje, prawo krajowe, nie
rząc autonomiczny system egzekwowania prawa UE tracąc swojej ważności, nie jest stosowane (pierw-
względem państw członkowskich. szeństwo stosowania prawa unijnego). Nadrzędność
prawa UE znajduje potwierdzenie w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
Jakie zasady regulujÄ… relacje
(m.in. wyrok TS WE z dnia 15 lipca 1964 r. w spra-
między prawem UE a prawem
wie 6/64  Flaminio Costa przeciwko ENEL oraz
państw członkowskich?
wyrok TSWE z dnia 17 grudnia 1970 r. w sprawie
11/70  Internationale Handelsgesellschaft).
Do podstawowych zasad prawa UE należy zaliczyć
Zasada pierwszeństwa stosowania prawa UE nie jest
zasady regulujÄ…ce wzajemne relacje prawa Unii
jednakże wyjątkiem we współczesnych stosunkach
i prawa państw członkowskich. Są to:
międzynarodowych. Wywodzi się z jednej z podsta-
zasada pierwszeństwa prawa UE, z któ-
wowych zasad ogólnych prawa międzynarodowego,
rej wynika nakaz pierwszeństwa stosowania
przestrzeganej przez wszystkie współczesne pań-
wszystkich norm prawa Unii w przypadku kon-
stwa demokratyczne, zgodnie z którą umów mię-
fliktu z jakąkolwiek wcześniejszą lub póz
niejszÄ…
dzynarodowych należy dotrzymywać, także gdy są
normÄ… prawa krajowego;
sprzeczne z normami prawa krajowego.
zasada bezpośredniego stosowania prawa
UE, która oznacza, że normy tego prawa są czę-
Co oznacza termin  bezpośrednie
ścią porządku prawnego państw członkowskich,
stosowanie prawa UE ?
bez potrzeby ich wdrażania do prawa krajowego,
i że normy te stanowią podstawę prawną działań
JednÄ… z zasad regulujÄ…cych status prawa Unii
organów państw członkowskich.
w porządkach prawnych państw członkowskich
jest zasada bezpośredniego stosowania prawa
Dlaczego prawo unijne
UE w państwach członkowskich. Oznacza ona, że
ma pierwszeństwo przed prawem
organy państw członkowskich obowiązane są opie-
krajowym państw członkowskich?
rać swoje działania na normach prawa Unii Euro-
pejskiej, obok norm prawa krajowego. Stosowanie
Nadrzędność prawa Unii Europejskiej stanowi to może mieć charakter negatywny lub pozytywny,
o istocie unijnego porządku prawnego i umożliwia tzn. może polegać na obowiązku powstrzymywa-
realizację jej celów. Gdyby we współpracy państw nia się od pewnych działań lub na obowiązku ich
członkowskich nie istniała zasada nadrzędności podejmowania.
15
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
Zasada ta dotyczy wszystkich wiążących norm dzie o inne procedury niż zwykła procedura prawo-
prawa UE, tj. norm traktatowych oraz norm wyni- dawcza). W wyniku zastosowania tzw. procedury
kających z rozporządzeń, dyrektyw, decyzji oraz kładki Rada Europejska może w określonej dzie-
postanowień umów międzynarodowych.
dzinie zastąpić specjalną procedurę prawodawczą
zwykłą procedurę prawodawczą.
W przypadku rozporządzeń zasada ta oznacza,
że, co do zasady, przepisy rozporządzenia nie
wymagajÄ… implementacji do prawa krajowego
Na czym polega
i w założeniu stanowią wyłączną podstawę działań
zwykła procedura prawodawcza?
organów państw członkowskich w dziedzinie objętej
uregulowaniami rozporzÄ…dzenia.
Zwykła procedura prawodawcza została wpro-
Natomiast w przypadku dyrektyw zasada bezpo-
wadzona do procesu stanowienia prawa na mocy
średniego stosowania polega na obowiązku ich
Traktatu z Lizbony. Jest ona nieznacznie zmody-
właściwego implementowania do porządku krajo-
fikowaną, dawną procedurą współdecydowania.
wego oraz podejmowania działań zgodnych z tre-
Procedura dzieli uprawnienia legislacyjne w rów-
ścią normy dyrektywy, nawet wówczas gdy przepisy
nym stopniu między Parlament i Radę UE, dając
dyrektywy nie zostały właściwie implementowane
zarówno Parlamentowi, jak i Radzie prawo odrzu-
do prawa krajowego.
cenia sformułowanej przez Komisję propozycji legi-
slacyjnej. W przypadku niemożności wypracowania
Jak przebiega proces tworzenia wspólnego stanowiska Parlamentu, Komisji i Rady
UE przewodniczÄ…cy Rady, w porozumieniu z prze-
prawa UE?
wodniczącym Parlamentu Europejskiego, zwołuje
posiedzenie Komitetu Pojednawczego, którego
W tworzenie prawa (pochodnego) UE zaangażowane
prace mogą się zakończyć zawarciem kompromisu
sÄ…, co do zasady, trzy instytucje: Rada Unii Euro-
lub odrzuceniem aktu prawnego. Przebieg zwykłej
pejskiej, Parlament Europejski i Komisja Europej-
procedury prawodawczej określa art. 294 TFUE.
ska. Można wyróżnić dwie podstawowe procedury
Komisja Europejska przedstawia projekt aktu praw-
przyjmowania aktów ustawodawczych:
nego Parlamentowi i Radzie UE. Parlament uchwala
zwykłą procedurę prawodawczą: polega ona
stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je
na przyjęciu aktu ustawodawczego wspólnie przez
Radzie. Wówczas Rada UE, stanowiąc kwalifiko-
Parlament Europejski i RadÄ™. W ramach tej proce-
waną większością głosów, może w pierwszym
dury inicjatywa prawodawcza leży w kompetencji
czytaniu:
Komisji Europejskiej (procedura ta jest zbliżona
przyjąć proponowany akt prawny, zatwierdzając
do dawnej procedury współdecydowania) oraz
stanowisko Parlamentu,
specjalnÄ… procedurÄ™ prawodawczÄ…: akt usta-
wodawczy przyjmowany jest przez Parlament Euro- przyjąć własne stanowisko, jeżeli nie akceptuje
pejski z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem stanowiska Parlamentu; stanowisko Rady kiero-
Parlamentu Europejskiego (chodzi tu więc w zasa- wane jest do Parlamentu (drugie czytanie), wraz
16
z jego uzasadnieniem. Komisja informuje Parla- zwołuje w ciągu sześciu tygodni posiedzenie
ment o swoim stanowisku.
Komitetu Pojednawczego. W jego skład wchodzą
członkowie Rady UE lub ich przedstawiciele oraz,
Parlament Europejski ma od tego momentu trzy
miesiące na podjęcie decyzji. W tym czasie: w tej samej liczbie, przedstawiciele Parlamentu
Europejskiego. Zadaniem Komitetu Pojednawczego
jeśli nie podejmie żadnej decyzji lub zaakcep-
tuje stanowisko Rady UE
z pierwszego czytania, to
może ona przyjąć dany
akt, zgodnie ze swoim
stanowiskiem,
jeśli, działając większo-
ścią głosów, Parlament
odrzuci stanowisko
Rady UE w pierwszym
czytaniu, akt uznaje siÄ™
za nieprzyjęty, bowiem
Rada UE nie ma już pra-
wa do ponownego przed-
łożenia aktu w przypad-
ku zawetowania go przez
Parlament,
jeśli Parlament zgłosi
poprawki do stanowiska
Rady UE z pierwszego
czytania większością głosów, to zmieniony tekst jest osiągnięcie porozumienia między Radą UE
projektu aktu jest przekazywany Radzie i Komisji, i Parlamentem Europejskim co do wspólnego tek-
które wydają opinię co do poprawek.
stu przygotowywanego aktu prawnego. W pracach
Komitetu Pojednawczego uczestniczy także Komisja
Jeśli w ciągu kolejnych trzech miesięcy od prze-
Europejska. Podejmuje ona wszelkie działania na
kazania jej sprawy, Rada UE kwalifikowaną więk-
rzecz pogodzenia stanowisk Rady UE i Parlamentu
szością głosów przyjmie zmiany zaproponowane
Europejskiego. Jeżeli w ciągu sześciu tygodni od
przez Parlament, akt prawny uważa się za przyjęty.
zwołania Komitetu zatwierdzi on wspólny tekst, to
Aby przyjąć poprawki, które otrzymały negatywną
opinię Komisji Europejskiej, Rada UE musi dzia- Parlament większością oddanych głosów (trzecie
łać jednomyślnie. W przypadku gdy Rada UE czytanie) i Rada UE kwalifikowaną większością gło-
ustosunkuje się negatywnie do proponowanych sów przyjmują dany akt, zgodnie z uzgodnionym
przez Parlament poprawek, przewodniczący Rady, przez Komitet Pojednawczy tekstem. Jeśli która-
w porozumieniu z przewodniczÄ…cym Parlamentu,
kolwiek z tych instytucji nie zatwierdzi w terminie
17
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
sześciu tygodni proponowanego aktu, uznaje się
Co to jest Dziennik Urzędowy
go za nieprzyjęty.
Unii Europejskiej?
Ustalone terminy trzech miesięcy i sześciu
tygodni mogą zostać przedłużone maksymalnie
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (w skrócie
o miesiÄ…c i dwa tygodnie, z inicjatywy Parlamentu
Dziennik Urzędowy) jest podstawowym z
ródłem,
lub Rady UE.
w rozumieniu formalnym, regulacji UE. Ukazuje
się w dwudziestu trzech językach urzędowych UE
i składa się z trzech serii:
Co to są Zielone Księgi?
Serii L,
Zielone Księgi to dokumenty wydawane przez
Serii C,
KomisjÄ™ EuropejskÄ…, obejmujÄ…ce pewnÄ… dziedzinÄ™
Serii S.
funkcjonowania Unii Europejskiej, której uregulo-
Seria L (z fr. legislation) zawiera wiążące akty
wanie, uregulowanie na nowo czy też zreformowa-
prawne. W serii C (z fr. communications) publi-
nie jest rozważane. Z reguły są one opracowywane
kowane są dokumenty, które, według Komisji
przez dyrekcje generalne Komisji Europejskiej. MajÄ…
Europejskiej, są istotne dla działalności UE. Publi-
najczęściej formę komunikatu, a ich zasadniczym
kowane są w niej projekty dyrektyw i rozporządzeń,
celem jest zapoczÄ…tkowanie dyskusji (procesu kon-
a także opinie Parlamentu, Komitetu Ekonomiczno-
sultacji) na tematy zwiÄ…zane z danym problemem.
-Społecznego oraz Komitetu Regionów, informacje
Zielone Księgi nie zawierają projektów konkret-
o rozprawach przed Trybunałem Sprawiedliwości
nych rozwiązań legislacyjnych, lecz przedstawiają
UE oraz streszczenia debat parlamentarnych.
wariantowe propozycje uregulowania danej sytuacji.
W serii S (z fr. supplément) publikowane sÄ… ogÅ‚o-
Konsultacje, które są zapoczątkowane wydaniem
szenia o przetargach organizowanych przez państwa
Zielonej Księgi, mogą zostać sfinalizowane poprzez
członkowskie oraz Unię Europejską.
wydanie Białej Księgi.
W praktyce dokumenty UE sÄ… dzielone na dwie
kategorie   wymagajÄ…ce publikacji i  niewy-
Co to są Białe Księgi
magające publikacji . Do dokumentów, które są
Unii Europejskiej?
określone jako  wymagające publikacji , zaliczamy:
akty ustawodawcze, akty o charakterze nieustawo-
Biała Księga stanowi zwykle podsumowanie kon-
dawczym przyjęte w formie rozporządzeń, dyrektyw
sultacji dotyczÄ…cych sposobu uregulowania danej
skierowanych do wszystkich państw członkow-
dziedziny funkcjonowania UE, zapoczÄ…tkowanych
skich oraz decyzji, które nie wskazują adresata.
Zieloną Księgą; zwykle zawiera propozycje kon- Natomiast akty  niewymagające publikacji to akty
kretnych rozwiązań legislacyjnych. Dokumenty te
o charakterze nieustawodawczym, przyjęte w for-
zawierają propozycje działań w danej dziedzinie mie dyrektyw skierowanych do jednego lub kilku
i strategii rozwiązania pewnych problemów. Po państw członkowskich oraz decyzji, które wskazują
przyjęciu przez Radę stają się niekiedy oficjalnymi adresata. Warto wiedzieć, że Dziennik Urzędowy
programami działania Unii Europejskiej. w wydaniu rocznym w wersji papierowej zajmuje
18
półkę o długości 3,5 m. Do wersji papierowej dwa
Jak siÄ™ numeruje dokumenty
razy w roku wydawany jest skorowidz ułatwiający
wydawane w ramach
wyszukiwanie konkretnych informacji. Jednak coraz
Unii Europejskiej?
większe znaczenie ma wersja Dziennika Urzędo-
wego na płycie CD-ROM. Dzienniki z serii L i C
Do szybkiego odnajdywania dokumentów euro-
wydawane są w miesięcznych, dwumiesięcznych,
pejskich niezbędna jest wiedza na temat zasad ich
półrocznych i rocznych zestawieniach, natomiast
numeracji. Wszystkie dokumenty, których publika-
seria S, która zawiera ogłoszenia o zamówieniach
cja w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej jest
publicznych, wydawana jest codziennie lub dwa
obowiązkowa, mają numer tzw. urzędowy. Składa
razy w tygodniu (tylko w wersji CD).
się on z dwóch członów poprzedzonych skrótem
nazwy organu wydajÄ…cego akt prawny.
Przykład: rozporządzenie Komisji nr 50
z 2000 r. będzie oznaczone w sposób
następujący: Rozporządzenie Komisji
nr 50/2000. Pierwszy człon numeru
oznacza kolejny numer porzÄ…dkowy,
drugi zaÅ›  rok wydania danego aktu.
Dyrektywa Rady nr 30 z 2010 r. będzie
oznaczona następująco: Dyrektywa Rady
2010/30/UE. Dokumenty, których publi-
kacja w Dzienniku Urzędowym UE nie jest
obowiązkowa (dotyczy to m.in. części
decyzji), nie mają numeru urzędowego,
jest on zastąpiony trójczłonowym nume-
rem porządkowym. Przykład: decyzja
Rady nr 194 z 2010 r. będzie oznaczona
w sposób następujący: Decyzja Rady
2010/194/UE. Pierwszy człon numeru
oznacza rok wydania aktu, drugi  wła-
ściwy numer porządkowy, trzeci  skrót
nazwy Unia Europejska, w ramach której
powstał dany dokument (dawna Wspól-
nota Europejska  WE). Po numerze
dokumentu zwykle podawana jest data
jego wydania. Warto pamiętać, że data
ta nie jest tożsama z datą publikacji aktu
prawnego. Dokumenty wewnętrzne Unii
Europejskiej, które nie podlegają publi-
19
Przewodnik po prawie Unii Europejskiej
kacji, są również numerowane. Wszelkie decyzje, akcyzy na olej silnikowy o niskiej zawartości siarki
komunikaty, raporty, propozycje dyrektyw i rozpo- został oznaczony jako COM(2001)563. Dokumenty
rządzeń oraz opinie pochodzące z Komisji oznacza pochodzące od innych organów UE oznaczane są
się poprzez podanie skróconej nazwy tego organu, według odmiennych zasad. I tak: opinia Komitetu
roku wydania i kolejnego numeru porządkowego. Ekonomiczno-Społecznego w sprawie propozycji
Przykład: projekt decyzji Rady w sprawie przy- dyrektywy wprowadzającej zmiany do dyrektywy
znania Irlandii prawa do zróżnicowania wysokości będzie oznaczona CES 1112/2001.
Schemat: y
ródła prawa Unii Europejskiej
y
RÓDA
A PRAWA
UNII EUROPEJSKIEJ
PIERWOTNE
POCHODNE
traktaty stanowiÄ…ce
akty
podstawÄ™ Unii,
ustawodawcze
TEWEA
i traktaty akcesyjne
akty
ogólne zasady
delegowane
prawa
akty
wykonawcze
akty
 bez przymiotnika
porozumienia
między-
instytucjonalne
akty niewiążące
20
Ministerstwo Spraw Zagranicznych
al. J.Ch. Szucha 21, 00-580 Warszawa
www.msz.gov.pl
www.polskawue.gov.pl