Geneza polityki spójności
Unii Europejskiej
dr Magdalena Wojarska
Polityka spójności
Polityka ustanowiona Traktatem o Wspólnocie Europejskiej (art. 158)
służąca wzmacnianiu spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej
(przestrzennej) w Unii Europejskiej poprzez zmniejszenie dysproporcji
w poziomie rozwoju różnych regionów oraz zacofania regionów najmniej
uprzywilejowanych.
Potrzeba jej prowadzenia jest konsekwencjÄ…:
" dużego zróżnicowania stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego
poszczególnych krajów członkowskich Unii;
" istnienia jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich
regionami.
Polityka spójności Unii Europejskiej jest wyrazem solidarności bogatszych
krajów członkowskich (i ich regionów) z krajami (regionami) względnie
uboższymi.
y
ródło: Eurostat Regional Yearbook 2014
(http://ec.europa.eu/eurostat/web/products-statistical-books/-/KS-HA-14-001)
Ewolucja polityki spójności UE
1. Wczesne poczÄ…tki polityki regionalnej (1958  1974);
2. Pierwsza dekada polityki wspólnotowej (1975  1984);
3. Reforma regulaminu Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego w 1985 r.;
4. Pierwszy pakiet Delorsa (1989  1993);
5. Drugi pakiet Delorsa (1994  1999);
6. Lata 2000  2006;
7. Okres programowania 2007-2013;
8. Lata 2014-2020.
 Uwertura bez partytury (1958-1974)
üð Traktat Rzymski nie przewidywaÅ‚ prowadzenia wspólnej polityki
regionalnej (dopuszczał interwencję państw członkowskich w zakresie
rozwoju regionalnego tylko w przypadkach wyjÄ…tkowych,
z zastrzeżeniem, że nie będzie ona zniekształcała wolnej konkurencji);
üð na mocy Traktatu Rzymskiego utworzono EBI w celu waloryzacji regionów
słabo rozwiniętych;
üð w 1965 r. Komisja sporzÄ…dziÅ‚a pierwszy komunikat, dotyczÄ…cy polityki
regionalnej we Wspólnocie, w którym wskazała cele europejskiej polityki
regionalnej;
üð przy okazji fuzji organów wykonawczych Europejskiej Wspólnoty WÄ™gla
i Stali, EWG i Euroatomu utworzono GeneralnÄ… DyrekcjÄ™ Polityki
Regionalnej (tzw. DG XVI) początek prób koordynacji polityk krajowych;
üð nadanie regionalnego wymiaru dwóm funduszom, tj. Europejskiemu
Funduszowi Społecznemu i Europejskiemu Funduszowi Gwarancji
i Ukierunkowania Rolnictwa.
Pierwsza dekada polityki wspólnotowej
(1975-1984)  system kwot krajowych
üð utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w
zawiązku z przystąpieniem do Wspólnot Wielkiej Brytanii;
üð równolegle z EFRR powoÅ‚any zostaÅ‚ Komitet Polityki Regionalnej;
üð polityka regionalna sprowadzaÅ‚a siÄ™ do refinansowania rzÄ…dom krajów
członkowskich wydatków ponoszonych na własną politykę regionalną
rozdział środków opierał się na zasadzie słusznego zwrotu, tj.
określeniu udziałów procentowych należnych każdemu państwu z
EFRR w postaci tzw. kwot krajowych;
üð w 1980 r. wprowadzono pierwszy instrument prawdziwie
wspólnotowej polityki regionalnej, tj. pozostawiono do dyspozycji
Komisji 5% części EFRR (część pozakwotowa); środki te przeznaczone
były na finansowanie akcji specyficznych.
Reforma regulaminu EFRR w 1985 r.
üð reforma ta polegaÅ‚a na zastÄ…pieniu kwot krajowych okreÅ›lonymi
procentowo widełkami interwencji z równoczesnym zagwa-
rantowaniem państwom członkowskim (w skali trzech lat) jedynie
dolnej granicy udziału;
üð stopniowe wprowadzanie zasady dofinansowywania programów
mogących przybierać formę programów inicjowanych przez
Wspólnoty (PIC) lub programów krajowych mających znaczenie dla
Wspólnoty jako całości (PNIC);
üð reorientacja polityki regionalnej w kierunku waloryzowania
endogenicznego potencjału rozwoju i mobilizowania zasobów
lokalnych;
üð oficjalnie uznane zostaÅ‚y zintegrowane operacje rozwoju
(zapoczÄ…tkowane eksperymentalnie przez KomisjÄ™ pod koniec lat 70-
tych);
üð w 1985 r. rozpoczÄ™to nowÄ… akcjÄ™ specyficznÄ… w postaci
Zintegrowanych Programów Śródziemnomorskich.
Reforma funduszy strukturalnych  pierwszy pakiet
Delorsa (1989-1993)
üð reforma podjÄ™ta zostaÅ‚a w nastÄ™pstwie postanowieÅ„ Jednolitego Aktu
Europejskiego;
üð polityka regionalna zostaÅ‚a wprowadzona do Traktatu Rzymskiego jako TytuÅ‚ XVII
poświęcony wyrównywaniu różnic;
üð fundusze strukturalne okreÅ›lone zostaÅ‚y jako narzÄ™dzia polityki regionalnej;
üð w ramach pakietu Delorsa okreÅ›lono m.in. górnÄ… granicÄ™ dochodów budżetowych
Wspólnot (1,2% PKB krajów członkowskich) oraz wprowadzono czwarte z
ródło
dochodów  jednolite opodatkowanie PKB członków Wspólnot;
üð Å›rodki skoncentrowano na ograniczonej liczbie celów;
üð selekcjÄ™ regionów mogÄ…cych korzystać z pomocy finansowej oparto na
wspólnotowych (nie krajowych) kryteriach;
üð pierwszeÅ„stwo przyznano dziaÅ‚aniom objÄ™tym programami wieloletnimi (nie
pojedynczym projektom);
üð do procedury programowania wprowadzono dokument pod nazwÄ… Wspólnotowe
Ramy Wsparcia;
üð wzmocniono koordynacjÄ™ miÄ™dzy funduszami strukturalnymi a innymi
instrumentami finansowymi Wspólnot;
üð umożliwiono Komisji podejmowanie programów transnarodowych (Inicjatyw
Wspólnotowych).
Reforma funduszy strukturalnych  drugi pakiet
Delorsa (1994-1999)
üðreforma miaÅ‚a miejsce w zwiÄ…zku z ratyfikacjÄ… Traktatu
z Maastricht; na mocy Traktatu utworzono m.in. Fundusz
Spójności oraz Komitet Regionów;
üðna szczycie w Edynburgu w 1992 r. podjÄ™to decyzjÄ™ odnoÅ›nie
zwiększenia środków z funduszy strukturalnych do 27,4 mld ecu
w 1999 r.;
üðwzmocnieniu ulegÅ‚y cztery podstawowe zasady polityki
regionalnej: koncentracja funduszy strukturalnych na celach
priorytetowych; dodawalność środków; programowanie działań;
partnerstwo;
üðrozpoczÄ…Å‚ funkcjonowanie czwarty fundusz, tj. Jednolity
Instrument Finansowania Rybołówstwa;
üðaktualny pozostaÅ‚ podziaÅ‚ na programy krajowe i inicjatywy
wspólnotowe (w analizowanym okresie realizowano 13
inicjatyw).
Lata 2000-2006
üðprzyjÄ™cie zasad realizacji polityki regionalnej tego etapu
nastąpiło w trakcie szczytu Berlińskiego;
üðna nowo zdefiniowano cele funduszy (cel 1, cel 2, cel 3);
üðograniczenie przedmiotu inicjatyw wspólnotowych do czterech
dziedzin (INTERREG III, URBAN II, EQUAL, LEADER+);
üðprzyjÄ™to, że Å‚Ä…czna wysokość Å›rodków w skali roku nie może
przekraczać 4% PKB kraju korzystającego z tych środków;
üðwysokość Å›rodków przeznaczonych na politykÄ™ strukturalnÄ… w
tym okresie to 195 mld euro + 30 mld euro zarezerwowanych
dla nowych państw członkowskich.
Lata 2007-2013
üðkoncentracja dziaÅ‚aÅ„ na trzech nowych celach (Konwergencja,
Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie, Europejska
współpraca terytorialna);
üðograniczenie liczby funduszy strukturalnych do dwóch, tj. EFRR i
EFS oraz pozostawienie Funduszu Spójności;
üðrealizacja trzech nowych inicjatyw Komisji Europejskiej (JASPERS,
JEREMIE, JESSICA);
üðuproszczenie systemu wdrażania funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności;
üðzachowanie podstawowych zasad;
üðuczynienie z polityki spójnoÅ›ci podstawowego narzÄ™dzia
realizacji założeń odnowionej Strategii Lizbońskiej.