plik

��Zeszyty Naukowe nr 852 2011 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie Magdalena Zajczkowska Katedra Europejskiej Integracji Gospodarczej Polityka energetyczna Unii Europejskiej 1. Wstp Energia jest niezbdnym czynnikiem rozwoju gospodarczego, uwa|anym przez wiele rzd�w za dobro o charakterze strategicznym. Jej znaczenie dostrzega si na pBaszczyznie gospodarczej (w procesie produkcji d�br i usBug) oraz poli- tycznej (zapewnienie bezpieczeDstwa energetycznego)1. Zagro|enia dla bezpie- czeDstwa energetycznego upatruje si w2: znacznie wikszym stosunku przyrostu ludno[ci do przyrostu ilo[ci wytwarzanej energii, rosncych kosztach wydobycia paliwa niezbdnego do wytworzenia energii, drastycznym zmniejszeniu si lub braku dostpnego paliwa energetycznego, znacznych kosztach przywr�cenia stanu pierwotnego [rodowiska naturalnego, kt�re przekrocz zyski z wydoby- cia i przetworzenia paliwa na energi elektryczn oraz w tempie starzenia si infrastruktury energetycznej. W zwizku z tym coraz bardziej istotne staje si stworzenie sp�jnej polityki energetycznej Unii Europejskiej opartej na bezpie- czeDstwie dostaw i ochronie [rodowiska, uwzgldniajcej przede wszystkim problem ocieplenia klimatu. Polityka energetyczna stanowi cz[ og�lnej polityki gospodarczej i jest nie- rozerwalnie zwizana z ochron [rodowiska, co zmusza kraje do wsp�Bpracy. Jest rozumiana jako caBoksztaBt dziaBaD majcych na celu stworzenie warunk�w do rozwoju i sprawnego funkcjonowania sektora energetycznego, kt�re obej- muj zar�wno faz prognozowania i planowania, jak te| ksztaBtowanie systemu 1 G. Wojtkowska-Aodej, Polityka energetyczna Polski w aspekcie integracji z Uni Europej- sk, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2002, s. 29. 2 Wybrane aspekty stosowania energii odnawialnej, red. R. Ciach, Fundacja Rozwoju Nauk MateriaBowych, Krak�w 2006, s. 5. 82 Magdalena Zajczkowska organizacji i instrument�w regulacji oraz ich implementacj3. Celem polityki energetycznej jest zachowanie bezpieczeDstwa energetycznego oraz uzyskanie takiej stabilno[ci, kt�ra jest w stanie amortyzowa wystpienie potencjalnych kryzys�w energetycznych (gB�wnie zaburzeD w dostawach ropy naftowej oraz gazu), chronic jednocze[nie [rodowisko przed szkodliwymi skutkami proces�w energetycznych. Zadaniem polityki energetycznej jest zatem staBe gwarantowane, wystarczajce, przez przyrod tolerowane i gospodarczo korzystne zabezpieczenie zaopatrzenia w energi 4. 2. Charakterystyka sektora energetycznego Unii Europejskiej PaDstwa czBonkowskie Unii Europejskiej s w 54% zale|ne od dostaw surow- c�w i paliw energetycznych z importu, co ka|dego obywatela Unii kosztuje 700 euro rocznie5. Uzale|nienie od importu energii stale wzrasta, czego dowodz dane przedstawione w tabeli 1. Tylko w 1999 r. nastpiB spadek importu energii, co spowodowane byBo sytuacj gospodarcz na [wiecie oraz w poszczeg�lnych kra- jach czBonkowskich UE. Przedstawione dane uwzgldniaj podziaB kraj�w czBon- kowskich na stare kraje Unii (UE-15) oraz kraje rozszerzenia z 2004 i 2007 r. (UE-12). Kraje UE-12 w mniejszym stopniu s uzale|nione od importu energii z ssiednich paDstw. Przyczyn takiej sytuacji nale|y upatrywa w zacofaniu infra- struktury sektorowej, op�znieniach we wprowadzaniu innowacji oraz strukturze zr�deB energii. Tabela 1. Zale|no[ od importu energii (w %) Wyszczeg�lnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001a 2002 2003 2004 2005 2006 UE-27 43,5 44,1 45 46,1 45,2 46,8 47,4 . 48,9 50,3 52,5 53,8 UE-25 43,7 44,3 45,2 46,5 45,6 47,3 47,9 48,1 49,5 50,7 53,1 54,4 UE-15 46,7 46,8 47,8 48,9 47,8 49,6 50,3 50,4 51,9 53,1 55,5 56,9 a Dane za 2001 r. to dane szacunkowe. yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych Eurostatu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, 28.02.2009. 3 J. Bogdanienko, Gospodarka energetyczna wybranych kraj�w Europy Zachodniej, Wydaw- nictwo Ekonomia i Zrodowisko, BiaBystok 1995, s. 34. 4 R. Sabela, Polityczny i gospodarczy proces integracji UE, Wydawnictwo WSZiB, Krak�w 1999, s. 78. 5 Przewodniczcy Komisji Europejskiej Jos� Manuel Barroso podczas prezentacji drugiego pakietu energetycznego Komisji, 13 listopada 2008. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 83 Przedstawione przez Komisj Europejsk6 prognozy wskazuj, |e je[li nie zostan podjte dziaBania zapobiegawcze, istnieje du|e prawdopodobieDstwo wzrostu tej zale|no[ci do 70% w 2030 r. (w por�wnaniu z 2000 r.). Tendencja ta utrzyma si, poniewa| zapotrzebowanie na energi cigle wzrasta. GB�wnym surowcem energetycznym jest ropa naftowa, kt�ra w 45% jest importowana z rejonu Bliskiego Wschodu, 40% gazu ziemnego pochodzi z Rosji oraz basenu Morza Kaspijskiego, z kt�rego tranzyt r�wnie| jest kontrolowany przez Rosj. {aden z dostawc�w nie ma otwartego rynku, co powoduje znaczne trudno[ci w zapewnieniu bezpieczeDstwa energetycznego Unii. Wysoki stopieD uzale|nienia od dostaw ropy naftowej i gazu z Rosji jest charakterystyczny dla kraj�w UE-10 (rozszerzenie Unii Europejskiej z 2004 r.)7. GB�wnym no[nikiem energii w Unii Europejskiej s paliwa pBynne (ok. 35%). Od ok. 2002 r. udziaB paliw pBynnych w produkcji energii maleje, co jest spo- wodowane dziaBaniami podjtymi w ramach polityki energetycznej Unii Euro- pejskiej. Szczeg�Bowe dane dotyczce struktury produkcji energii pierwotnej przedstawiono w tabeli 2. Tylko ok. 6% produkcji energii pochodzi ze zr�deB odnawialnych. Nale|y podkre[li, |e wykorzystanie zr�deB odnawialnych wzrasta rokrocznie w og�lnym bilansie energetycznym Unii Europejskiej, a docelowy poziom udziaBu energii odnawialnej jest korygowany co pewien okres. Energia elektryczna pochodzenia jdrowego stanowi 29%. * Tabela 2. Produkcja energii pierwotnej w Unii Europejskiej (mln toe ) Wyszczeg�lnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Og�Bem UE-27 942 971 962 940 942 933 933 . 927 923 891 871 UE-25 899 927 921 901 905 894 895 895 889 885 853 833 UE-15 740 767 760 754 767 758 756 754 745 743 713 694 1) paliwa staBe UE-27 275 270 264 237 222 211 210 210 208 201 195 190 UE-25 262 256 253 226 213 201 200 199 197 190 185 179 UE-15 135 129 125 113 107 98 96 96 94 90 86 82 2) ropa naftowa UE-27 169 169 167 171 177 169 158 161 151 140 128 116 UE-25 162 162 160 164 171 163 152 155 145 135 122 111 UE-15 159 159 158 162 168 160 149 152 142 131 119 108 6 EU-25 Energy and Transport Outlook to 2030, European Commission, January 2003, http:// ec.europa.eu/energy/index_en.htm, 28.02.2009. 7 Szerzej zob. A. Jaworski, Strategiczne kierunki polityki energetycznej nowych paDstw Unii Europejskiej, WEBI 2008, nr 1(188), s. 35. 84 Magdalena Zajczkowska cd. tabeli 2 Wyszczeg�lnienie 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 3) gaz UE-27 188 209 201 199 203 207 208 204 199 203 188 179 UE-25 174 196 189 188 191 196 197 193 189 192 178 169 UE-15 167 188 182 181 185 190 191 187 183 185 172 162 4) energia jdrowa UE-27 223 233 235 236 243 243 252 255 256 260 257 255 UE-25 218 228 229 231 237 237 246 248 251 254 251 248 UE-15 204 213 215 216 223 222 229 230 231 234 232 230 5) energia odnawialna UE-27 85 88 92 95 95 99 101 �" 107 115 120 127 UE-25 81 83 87 90 90 94 97 95 102 110 113 121 UE-15 73 75 78 81 81 85 88 85 91 98 101 108 * toe tona ekwiwalentu ropy naftowej. yr�dBo: opracowanie wBasne na podstawie danych Eurostatu: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, 28.02.2009. Energetyka jest uznawana przez paDstwa czBonkowskie za strategiczny dziaB gospodarki, w kt�rym dominuj przede wszystkim interesy narodowe podlegajce regulacjom narodowym, tworzonym w ramach krajowego prawa energetycznego. Coraz wiksze znaczenie maj jednak|e regulacje prawa wsp�lnotowego. Dzieje si tak ze wzgldu na cigBy wzrost zu|ycia energii i tym samym konieczno[ inwestycji w pozyskiwanie paliw energetycznych za granic, ich importowanie i transportowanie8. 3. Pocztki polityki energetycznej Wsp�lnot Europejskich Priorytety polityki energetycznej Unii Europejskiej wynikaj z dokument�w stanowicych pierwotne zr�dBo prawa Wsp�lnot Europejskich. Sektor wglowy jest kontrolowany przez Europejsk Wsp�lnot Wgla i Stali, natomiast przemysB atomowy przez Europejsk Wsp�lnot Energii Atomowej. Obecnie obowizu- jce cele polityki energetycznej wyznaczyB traktat z Maastricht. Jako cel og�lny wskazano w nim utworzenie jednolitego rynku energii w ramach jednolitego 8 Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, PiPG, Warszawa 2002, s. 526. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 85 rynku wewntrznego. Sektor energetyczny zostaB wic poddany mechanizmom rynkowym i wBczony w proces tworzenia jednolitego rynku wewntrznego9. Pocztkiem formalnej wsp�Bpracy paDstw czBonkowskich WE w zakresie polityki energetycznej byBo podpisanie w 1964 r. ProtokoBu w sprawie podjcia krok�w na rzecz wypracowania wsp�lnej polityki energetycznej. Na podstawie tego dokumentu Rada Unii Europejskiej przedstawiBa w 1969 r. wstpne zasady funkcjonowania tej polityki. Kolejne lata nie przyniosBy jednak|e konkretyzacji i realizacji postanowieD protokoBu. Jedynym dziaBaniem, jakie podjBa Rada, byBo zobowizanie paDstw czBonkowskich w styczniu 1971 r. do corocznego przedsta- wiania Komisji plan�w inwestycyjnych w sektorze energetycznym dotyczcych ropy naftowej, gazu naturalnego oraz energii elektrycznej oraz plan�w dotycz- cych importu ropy i gazu10. Od pocztku lat 70. w gospodarce [wiatowej mieli[my do czynienia z dwoma zaBamaniami w zakresie poda|y ropy naftowej, co pocignBo za sob znaczne podwy|ki cen tego surowca. W 1973 r. bezpo[redni przyczyn powstania kryzysu byB konflikt arabsko-izraelski, czego konsekwencj byBa decyzja OPEC o zastoso- waniu embarga11 na eksport ropy do paDstw popierajcych Izrael. Decyzje cenowe OPEC z 1973 r., tj. ustalenie ceny ropy naftowej na poziomie najwy|szym w sto- sunku do dotychczasowych cen informacyjnych, doprowadziBy do tego, |e skoD- czyB si okres taniego zr�dBa energii na [wiecie12. Drugi kryzys naftowy wystpiB na skutek wydarzeD rewolucji islamskiej w Iranie w 1979 r. W 1973 r. kraje wysoko uprzemysBowione nie miaBy zintegrowanego, kom- pleksowego programu postpowania w sytuacji kryzysu energetycznego. IstniaBy programy optymalnego wykorzystania zr�deB energii pochodzenia krajowego i z importu, ale okazaBy si one nieskuteczne lub nieprzydatne, gdy konieczne byBo podjcie wsp�lnych dziaBaD przeciwdziaBajcych sytuacjom kryzysowym13. Do[wiadczenia kryzys�w naftowych14 u[wiadomiBy wBadzom paDstw, |e gwaBtowne zmiany na rynku ropy naftowej mog mie wpByw nie tylko na sytu- acj w sektorze energetycznym, ale przede wszystkim na rozw�j gospodarczy. 9 Szerzej na temat dziaBania KE na rzecz tworzenia konkurencyjnego rynku energii zob. D. Michalski, Problemy unijnej energetyki, WEBI 2006, nr 5(174), s. 36. 10 Z.M. Doliwa-Klepacki, Integracja europejska, Temida 2, BiaBystok 2005, s. 551. 11 Od tego momentu rop naftow okre[la si jako arabsk broD naftow B. Agowska, Poli- tyka naftowa paDstw arabskich Zatoki Perskiej, Ibidem, A�dz 2007, s. 56. 12 L. Bednarz, Nafta, problemy i perspektywy, PWE, Warszawa 1978, s. 206. 13 Jednym z tych program�w byB realizowany w USA program rozwoju wBasnych zr�deB energii Niezale|no[ energetyczna . 14 Lata 1973 1974, 1979 1980 oraz wydarzenia lat 1990 1991 (wojna w Zatoce Perskiej) nie s traktowane przez niekt�rych badaczy jak kryzys naftowy o cechach zaobserwowanych w przy- padku pierwszego i drugiego szoku naftowego. 86 Magdalena Zajczkowska Zauwa|ono potrzeb zmiany modelu systemu energetycznego i zwizanej z nim polityki energetycznej, konieczno[ restrukturyzacji gospodarek oraz zmniejsze- nie ryzyka zwizanego z importem paliw. Skutkiem szok�w naftowych byBo zwol- nienie tempa wzrostu zu|ycia ropy jako surowca energetycznego, przyspieszenie wdra|ania nowych zr�deB i rodzaj�w energii oraz u[wiadomienie konieczno[ci uniezale|nienia si od zagranicznych dostaw ropy. W wyniku kryzys�w nafto- wych nastpiBo ograniczenie zu|ycia ropy naftowej przede wszystkim w krajach spoza OPEC, co spowodowaBo bardziej racjonalne zu|ycie energii i zastpowa- nie ropy innymi no[nikami energii. DoprowadziBo to do restrukturyzacji caBego rynku energetycznego przez wzrost zu|ycia wgla kamiennego i energii jdrowej. Po kryzysach naftowych wydobycie ropy naftowej wzrosBo przede wszystkim w Wielkiej Brytanii i Norwegii. Do czasu kryzys�w naftowych kraje czBonkowskie Wsp�lnot nie widziaBy potrzeby tworzenia wsp�lnej polityki energetycznej. Niespodziewane podniesienie cen ropy naftowej przez paDstwa OPEC byBo zaskoczeniem i przesBank do two- rzenia ram wsp�lnej polityki energetycznej. Krajom czBonkowskim nie udaBo si jednak|e wypracowa wsp�lnego stanowiska. PaDstwa takie jak Wielka Brytania i Francja przedkBadaBy dwustronne negocjacje z dostawcami ropy nad skoordyno- wan polityk obejmujc wszystkie kraje. Skutkiem kryzys�w naftowych byB m.in. pozytywny efekt wdra|ania w kra- jach wysoko uprzemysBowionych technologii energooszczdnych w przemy[le czy budownictwie. Ponadto przystpiono do poszukiwania nowych zB�| ropy naftowej, wicej prdu w energetyce zaczto pozyskiwa ze spalania wgla oraz podjto decyzje o rozbudowie sieci elektrowni atomowych. Rozpoczto r�wnie| proces poszukiwania alternatywnych, odnawialnych zr�deB energii15. Ponadto postulowano zmiany struktury wytwarzania dochodu narodowego w kierunku zwikszania roli usBug kosztem przemysBu przez zahamowanie rozwoju gaBzi przemysBu odznaczajcych si wysok energochBonno[ci, a wspieranie rozwoju nowych gaBzi, takich jak np. elektronika16. Skala zmian na midzynarodowym rynku energetycznym okazaBa si tak wielka, |e szanse powodzenia miaBa tylko wsp�lna midzynarodowa strategia w dziedzinie energetyki. Celowi temu miaBo sBu|y powoBanie w 1974 r. Midzy- narodowej Agencji Energetycznej (International Energy Agency IEA)17 i reali- zowanie w jej ramach midzynarodowego programu energetycznego18. Zgodnie 15 T. Kaczmarek, R. Jarosz, Czy ropa rzdzi [wiatem? Branta, Bydgoszcz 2006, s. 121. 16 J. Danielewski, Energetyka [wiatowa po kryzysach, IKCHZ, Warszawa 1991, s. 11. 17 Kraje czBonkowskie: UE-15, Czechy, SBowacja, Wgry, Polska oraz kraje OECD opr�cz Islan- dii i Meksyku; http://www.iea.org/, 28.02.2009. 18 Energy Policies and Programmes of IEA Countries, 1983 Review, www.oecd-library.org, s. 30. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 87 z zaBo|eniami programu oraz odpowiednio do potrzeb i mo|liwo[ci poszczeg�l- nych kraj�w realizujcych wBasne energo-polityczne cele, wypracowano koncepcj dalszego rozwoju midzynarodowego rynku energetycznego, obejmujc koniecz- no[ jego restrukturyzacji i aktywizacji poszukiwaD rozwizaD alternatywnych. PowoBanie IEA miaBo doprowadzi do znacznych przemian strukturalnych. Jako gB�wne kierunki dziaBaD wskazano19: opracowanie programu zaopatrzenia kraj�w czBonkowskich w rop naftow i produkty ropopochodne (mechanizm antykryzysowy), podjcie wsp�lnych przedsiwzi w celu zmniejszenia zale|no[ci od importu ropy dziki wsp�Bpracy midzy krajami producentami a konsumentami (wsp�lna polityka energetyczna kraj�w czBonkowskich IEA), przystpienie do opracowania program�w badawczych i rozwojowych w celu wykorzystania nowych zr�deB energii. 4. Ewolucja dziaBaD Wsp�lnoty Europejskiej w zakresie polityki energetycznej Konkretne dziaBania podjte przez Rad Unii Europejskiej, a majce zwizek z kryzysem energetycznym polegaBy na powoBaniu do |ycia 17 grudnia 1973 r. Komitetu Energetycznego, kt�ry staB si jednym z organ�w pomocniczych Rady. Jego zadaniem jest przygotowywanie dla Komisji Europejskiej materiaB�w i pro- jekt�w akt�w prawnych z zakresu polityki energetycznej. Ponadto koordynuje on dziaBania paDstw czBonkowskich dotyczce wprowadzania [rodk�w polityki ener- getycznej wypracowanej przez WE20. Pierwszy raport Komisji Europejskiej na temat polityki energetycznej WE ( Ku nowej strategii polityki energetycznej dla Wsp�lnot ) zostaB przedstawiony Radzie 5 czerwca 1974 r. Raport ten podkre[laB konieczno[ stworzenia dBugoter- minowej polityki energetycznej dla Wsp�lnoty, zmniejszania zale|no[ci WE od dostaw ropy spoza WE oraz wypracowania wsp�lnego stanowiska w stosunku do paDstw trzecich eksportujcych rop. Nale|y podkre[li, |e w 1974 r. a| 80% ropy i ok. 35% gazu wykorzystywanego w krajach WE pochodziBo z paDstw trzecich21. Kolejny etap stanowiBo przygotowanie przez Komisj Europejsk i przedstawie- nie Radzie szczeg�Bowego planu polityki energetycznej w postaci dokumentu: Polityka energetyczna Wsp�lnoty cele na 1985 r. Po pewnych zmianach Rada przyjBa ten dokument 17 grudnia 1974 r. PaDstwa czBonkowskie zostaBy zobowi- zane do gromadzenia i przechowywania zapas�w paliw pBynnych (benzyny samo- 19 L. Bednarz, op. cit., s. 245. 20 http://www.consilium.europa.eu/, 28.02.2009. 21 Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 551. 88 Magdalena Zajczkowska chodowej i paliwa lotniczego, oleju napdowego, oleju grzewczego) potrzebnych na okres 90 dni. Program ten nie stanowiB jednak podstawy tworzonej polityki energetycznej WE, ale byB zbiorem wsp�lnych plan�w lub skoordynowanych akcji WE i paDstw czBonkowskich, kt�re miaBy umo|liwi wyj[cie z sytuacji kryzyso- wej powstaBej po szoku naftowym na pocztku lat 70. Program ustanawiaB zesp�B [rodk�w majcych na celu redukcj udziaBu importowanej ropy naftowej w bilan- sie energetycznym paDstw czBonkowskich do 1985 r. wraz ze wzrostem udziaBu zasob�w wBasnych. ZawieraB r�wnie| katalog docelowych wskaznik�w w dzie- dzinie energetyki, Bcznie z wytycznymi dotyczcymi nakBad�w inwestycyjnych na energetyk. W 1976 r. WE uzgodniBa plan dziaBania na wypadek potencjalnego zaBamania si poda|y ropy naftowej. DziaBania te byBy zgodne z planem przygoto- wanym przez Midzynarodow Agencj Energetyczn i opieraBy si na dzieleniu si z pozostaBymi paDstwami WE posiadanymi zapasami ropy22. W 1980 r. oraz w 1986 r. Rada UE uchwaliBa program Ku nowej strategii polityki energetycznej . Przedstawiono w nim kolejne wskazniki docelowe, kt�re miaBy zosta osignite przez paDstwa czBonkowskie w zakresie wsp�lnotowej polityki energetycznej. Wytyczne miaBy zosta zrealizowane do 1995 r., a doty- czyBy: ograniczenia udziaBu ropy naftowej w og�lnej konsumpcji energii w WE do 40%, udoskonalenia wykorzystania zr�deB energii o 20%, zmniejszenia udziaBu ropy naftowej w tworzeniu energii elektrycznej do nie wicej ni| 15% oraz istot- nego zwikszenia udziaBu energii sBonecznej i wiatru oraz odnawialnych zr�deB energii w bilansie energetycznym WE23. Od poBowy lat 70. podjto jednocze[nie zobowizania zwizane z harmoniza- cj prac badawczych w zakresie energetyki. Wsparcie finansowe ukierunkowano na projekty zwikszajce wykorzystanie wBasnych zr�deB energii w og�lnym bilan- sie energetycznym. Komisja d|yBa do tego, by finansowanie prac badawczych przez WE wynosiBo ok. 25%, natomiast wkBad paDstw czBonkowskich wynosiB ok. 0,15% ich dochodu narodowego brutto. W latach 1976 1979 oraz 1980 1983 reali- zowano pierwszy i drugi czteroletni projekt badawczy dotyczcy rozwoju nowych zr�deB energii w WE i sposob�w oszczdzania energii. Kolejny program badaD naukowo-technicznych zostaB zrealizowany w latach 1984 1997, a jego celem byBo zwikszenie efektywno[ci wykorzystywania zr�deB energetycznych24. W 1990 r. oraz w 1995 r. uruchomiono dwie tury programu TCHERMIE, kt�rego celem jest wspieranie wprowadzania nowych technologii w energetyce w UE, przede wszystkim energooszczdnych i proekologicznych oraz utylizacji odpad�w energetycznych. Od 1991 r. w ramach programu sieci transeuropejskich 22 Ibidem, s. 552. 23 Ibidem. 24 Ibidem, s. 553. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 89 realizowanych jest wiele projekt�w budowy system�w przesyBania ropy naftowej i gazu midzy paDstwami WE. W 1993 r. rozpoczto realizacj programu rozwoju energetyki alternatywnej ALTENER, kt�rego celem jest wspieranie badaD nad wykorzystaniem alternatywnych zr�deB energii. Program wspiera projekty doty- czce urzdzeD wykorzystujcych energi ze zr�deB odnawialnych, w tym budow elektrowni wodnych, sBonecznych, wiatrowych. W 1997 r. rozpoczto realizacj programu ALTENER II, kt�ry wspiera r�wnie| projekty zwizane z redukcj emisji CO2. Wa|nym wydarzeniem byBo uchwalenie w 1995 r. przez Komisj Europejsk biaBej ksigi Wytyczne polityki energetycznej dla Unii Europejskiej. Dokument ten ustaliB trzy podstawowe zasady polityki energetycznej WE25: caBkowita konkurencyjno[ (miaBa zosta osignita przez liberalizacj rynku energii w ramach rynku wewntrznego WE), bezpieczne przesyBanie energii, ochrona [rodowiska. Pierwszym rezultatem podjtych dziaBaD byBo uchwalenie w 1996 r. dyrektywy w sprawie wp�lnych zasad w ramach rynku energii elektrycznej26, a w 1997 r. w sprawie gazu. Dnia 11 listopada 1997 r. zostaBa przyjta przez Komisj Europejsk kolejna biaBa ksiga Energia dla przyszBo[ci: odnawialne zr�dBa energii27. Zwikszenie udziaBu energii odnawialnej w bilansie energetycznym Unii Europejskiej jest form realizacji midzynarodowych zobowizaD, gB�wnie w zakresie ochrony [rodowiska. Komisja Europejska zaleciBa paDstwom czBonkowskim zwikszenie wykorzystania odnawialnych zr�deB energii do 12% do 2010 r. W ksidze znalazBy si regulacje prawne i fiskalne majce przyczyni si do pokonania przeszk�d w rozwoju wykorzystywania odnawialnych zr�deB energii28: 25 Ibidem. 26 Dyrektywa nr 96/92 z 16 grudnia 1996 r. w sprawie wsp�lnych zasad w ramach rynku ener- gii elektrycznej ustanowiBa m.in. system SB (Single Buyer). Przyjcie takiego rozwizania stwa- rza indywidualnemu odbiorcy energii elektrycznej mo|liwo[ negocjowania i zawierania um�w o dostaw energii z dowolnym dostawc. Ponadto dyrektywa ta ustanowiBa system TPA (Third Person Access). System ten umo|liwia indywidualnemu odbiorcy dostaw energii od wybranego przez niego producenta, bez wzgldu na odlegBo[ midzy nimi. PrzesyB energii mo|e nastpi z wykorzystaniem sieci nale|cych do innego producenta. 27 Energy for the Future: Renewable Sources of Energy, White Paper for a Community Stra- tegy and Action Plan, COM (97)599 final (26.11.1997). 28 A. Plutowicz, Odnawialne zr�dBa energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej jako istotny element zr�wnowa|onego rozwoju [w:] Regionalizacja a globalizacja we wsp�Bczesnym [wiecie, t. 2, red. J. Rymarczyk, B. Drelich-Skulska, W. Michalczyk, AE we WrocBawiu, WrocBaw 2007, s. 246. 90 Magdalena Zajczkowska bodzce finansowe dla konsument�w kupujcych sprzt i usBugi wykorzystu- jce energi odnawialn, subsydia na budow instalacji, dotacje i tanie kredyty dla maBych i [rednich przedsibiorstw, elastyczne stawki amortyzacji inwestycji, ulgi podatkowe dla trzeciej strony finansujcej inwestycje. W kwietniu 2003 r. Komisja Europejska zaproponowaBa zwikszenie z dniem 1 stycznia 2007 r. ilo[ci przechowywanych przez poszczeg�lne paDstwa czBon- kowskie zapas�w paliw i gazu. W wypadku paliw zapasy miaBy pokry zapo- trzebowanie na 120 dni, natomiast w wypadku gazu na 60 dni. Zaproponowano r�wnie|, by 1/3 tych zapas�w byBa przechowywana na koszt paDstwa. Dow�d potwierdzajcy speBnianie tych wymog�w paDstwa miaBy przedstawia do koDca lipca ka|dego roku29. PrzeBom na forum Unii Europejskiej nastpiB podczas sesji Rady Europejskiej w Barcelonie w marcu 2002 r. Postanowiono otworzy rynek energii dla komercyj- nych u|ytkownik�w gazu i energii elektrycznej (Bcznie 60% rynku)30 od 2004 r. Plany liberalizacji rynku energii UE byBy skutecznie blokowane do 2001 r. przez Francj, kt�ra obawiaBa si dziaBalno[ci zagranicznych firm na poszcze- g�lnych rynkach paDstw UE, w tym przede wszystkim francuskim. Francja jest bowiem [wiatowym liderem w energetyce jdrowej. DziaBajca w tym kraju paD- stwowa31 sp�Bka Areva produkuje reaktory jdrowe dla wielu kraj�w spoza UE (Libii, Algierii, Egiptu, Arabii Saudyjskiej, Kataru, Tunezji, Maroka czy Jorda- nii). Francja nie ma rezerw ropy naftowej ani gazu ziemnego. Dziki 58 czynnym reaktorom jdrowym pokrywa 80% zapotrzebowania kraju na prd, co gwaran- tuje jej bezpieczeDstwo energetyczne. Ceny energii elektrycznej we Francji s najni|sze w Europie, a obecna sytuacja w tym kraju jest efektem do[wiadczeD i inwestycji w badania w zakresie energetyki jdrowej32. Wa|nym etapem w tworzeniu wsp�lnego stanowiska w zakresie polityki ener- getycznej byBo podpisanie w Hadze w grudniu 1991 r. Europejskiej karty ener- getycznej jako deklaracji o charakterze niewi|cym. Stronami byBy: Wsp�lnota Europejska, 37 europejskich czBonk�w Organizacji Wsp�Bpracy Gospodarczej i Rozwoju i 12 byBych republik radzieckich. Celem karty jest stworzenie przyja- znego klimatu dla dostpu do rynku energetycznego, liberalizacja handlu energi, bezpieczeDstwo wykorzystywania energii, ochrona [rodowiska towarzyszca wykorzystywaniu energii, rozw�j badaD naukowych oraz technologii w dziedzinie 29 Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 554. 30 Ibidem, s. 554. 31 79% udziaB�w nale|y do Komisariatu ds. Energii Atomowej. 32 W. SmoczyDski, Dyplomacja jdrowa, Polityka z 2.02.2008, s. 51. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 91 produkowania i wykorzystywania energii, szkolenie kadr sektora energetycz- nego33. W 1994 r. zostaB podpisany przez te same kraje Traktat o Europejskiej kar- cie energetycznej, kt�ry wszedB w |ycie w 1998 r. Traktat ratyfikowaBo 38 paDstw, w tym 13 paDstw UE. Reguluje on zasady handlu energi, zasady konkurencji, przesyBania energii, przekazywania technologii w tej dziedzinie oraz ochron [ro- dowiska przy produkcji i wykorzystywaniu energii. 5. Zielona ksiga Komisji Europejskiej z 8 marca 2006 roku W marcu 2006 r. Komisja Europejska opublikowaBa zielon ksig Europejska strategia na rzecz zr�wnowa|onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii , kt�ra stanowi wa|ny dokument na drodze tworzenia wsp�lnej polityki energetycznej Unii Europejskiej. Kierujc si trzema gB�wnymi zasadami34: zapewnieniem zr�wnowa|onego rozwoju, konkurencyjno[ci oraz bezpieczeDstwem dostaw energii, Komisja wyr�|niBa w strategii sze[ priorytetowych obszar�w35: dokoDczenie budowy europejskich rynk�w wewntrznych energii elektrycz- nej i gazu, solidarno[ paDstw czBonkowskich, bezpieczeDstwo i konkurencyjno[ zaopatrzenia w energi, zmiany klimatu, innowacje w zakresie technologii energetycznych, sp�jna zewntrzna polityka energetyczna. Zielona ksiga zostaBa przedBo|ona do midzyrzdowych konsultacji paDstw czBonkowskich, co zaowocowaBo przedstawieniem w styczniu 2007 r. Radzie oraz Parlamentowi Europejskiemu kolejnych propozycji. W przedstawionym pakiecie dziaBaD na rzecz ustanowienia wsp�lnej polityki energetycznej podkre[lono, |e dotychczasowe ustalenia nie gwarantuj zmniejszenia emisji gaz�w cieplarnia- nych do atmosfery. Zachowanie dotychczasowego ksztaBtu polityki energetycznej spowoduje wzrost emisji CO2 o 5% do 2030 r. Niepodjcie dziaBaD doprowadzi r�wnie| do wzrostu zale|no[ci Unii Europejskiej od importu energii z dotychcza- sowych 50% do 65%, a zale|no[ w wypadku ropy i gazu wzro[nie odpowiednio z 82% do 93% i z 57% do 84%. PowoBujc si na stanowisko IEA, Komisja pod- kre[liBa, |e do 2030 r. [wiatowe zapotrzebowanie na rop naftow wzro[nie o 41%. Niezaspokojenie rosncego popytu niesie ponadto ze sob ryzyko natury politycz- 33 Z.M. Doliwa-Klepacki, op. cit., s. 555. 34 K. Bolesta, Zielona Ksiga: Europejska strategia na rzecz zr�wnowa|onej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, WEBI 2006, nr 7/8(176/177), s. 23. 35 Green Paper A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy, SEC (2006) 317, COM(2006) 105 final, Brussels, 8.03.2006. 92 Magdalena Zajczkowska nej i ekonomicznej, a mechanizmy przeciwdziaBania kryzysom energetycznym oraz zapewnienia solidarno[ci midzy paDstwami UE nie funkcjonuj. Biorc pod uwag obecne uwarunkowania, Komisja wskazaBa trzy gB�wne problemy: zmiany klimatu, wzrastajca zale|no[ UE od importu, wy|sze ceny energii i wzajemna zale|no[ energetyczna paDstw Unii. Realizacja okre[lonych zadaD ma nastpi przez stworzenie wewntrznego rynku energii, zwikszenie efektywno[ci wykorzystania energii oraz zwikszenie znaczenia energii odnawialnej. Na szczeg�ln uwag zasBuguje ustalony przez Komisj wi|cy cel: do 2020 r. energia odnawialna w og�lnym bilansie energetycznym Unii Europejskiej ma stano- wi 20%. Nale|y podkre[li, |e ustalenie takiego poziomu jest celem bardzo ambit- nym. W 2010 r. najprawdopodobniej nie uda si bowiem osign zaBo|onych przez Komisj w 1997 r. 12%. Ponadto Komisja zaBo|yBa zwikszenie udziaBu biopaliw do 2020 r. do minimum 10% w og�lnym bilansie zu|ycia paliw36. W dokumencie ze stycznia 2007 r. Komisja Europejska podkre[liBa znaczenie odnawialnych zr�deB energii w trzech sektorach: wytwarzaniu energii elektrycznej, transporcie oraz cie- pBownictwie i chBodnictwie. W ka|dym z tych sektor�w aktualna i przyszBa funkcja zr�deB odnawialnych jest odmienna: niska stopa wzrostu w sektorze ciepBownictwa (chBodnictwa), stabilna tendencja wzrostowa w zakresie wytwarzania energii elek- trycznej oraz zwikszenie znaczenia w transporcie37. 6. Perspektywy rozwoju polityki energetycznej Unii Europejskiej Na szczycie Unii Europejskiej w marcu 2007 r. przyw�dcy paDstw czBonkow- skich przyjli wikszo[ propozycji Komisji Europejskiej. Ponadto uzgodniono, |e Unia do 2020 r.38: zaoszczdzi 20% zu|ywanej energii w por�wnaniu z planami na 2020 r. przez zwikszenie wydajno[ci energii, ograniczy emisj gaz�w cieplarnianych o 20% w por�wnaniu z 1990 r., zwikszy udziaB energii odnawialnej w caBkowitym zu|yciu energii do 20%, co stanowiBoby prawie trzykrotny wzrost w por�wnaniu z obecnym poziomem, 36 M. TatarzyDski, Polityka energetyczna Unii Europejskiej, BezpieczeDstwo Narodowe 2007, nr 3 4, s. 111. 37 A. Gawlikowska-Fyk, BezpieczeDstwo energetyczne Unii Europejskiej, WEBI 2008, nr 1(188), s. 43. 38 Europa w ruchu, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji, http://ec.eu- ropa.eu/publications/booklets/move/75/index_pl.htm, 28.02.2009. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 93 zwikszy udziaB wykorzystania biopaliw w zu|yciu benzyny i oleju napdo- wego w transporcie do minimum 10%, zachowujc zasad zr�wnowa|onej pro- dukcji biopaliw zar�wno miejscowych, jak i wytwarzanych poza granicami UE. Przewidziano ponadto specjalne zachty dla producent�w biopaliw z odpa- d�w, resztek lub innych zr�deB niezwizanych z przemysBem spo|ywczym. Je[li chodzi o postanowienia dotyczce energii odnawialnej, osignito kompromis: 20-procentowy cel ma osign Unia Europejska jako caBo[, a nie ka|de z paDstw czBonkowskich. Wa|ne postanowienia dotyczyBy integracji unijnych rynk�w energii opartej na d|eniu do bardziej konkurencyjnych rynk�w elektryczno[ci i gazu. Ponadto podkre[lono konieczno[ silniejszej integracji polityki energetycznej UE z innymi dziedzinami polityki, nie tylko w zakresie [rodowiska naturalnego, ale tak|e badaD, rolnictwa oraz handlu. Najwa|niejszymi elementami polityki energetycznej Unii s39: bardziej efektywne rynki energii i gazu, dywersyfikacja, ambitne dziaBania na rzecz odnawialnych zr�deB energii, oszczdno[ energii, wsp�Bpraca midzynarodowa. W dniu 13 listopada 2008 r. Komisja Europejska przedstawiBa propozycje doty- czce bezpieczeDstwa energetycznego, mechanizmu solidarno[ci oraz racjonaliza- cji zu|ycia energii. UzupeBniaj one dotychczasowy pakiet klimatyczny i obejmuj now strategi na rzecz stworzenia mechanizmu solidarno[ci midzy paDstwami czBonkowskimi oraz now strategi w zakresie sieci energetycznych. Przedsta- wione zaBo|enia maj zachci do inwestycji w sieci o wy|szej wydajno[ci oraz przystosowane do przesyBu energii ze zr�deB nisko emisyjnych. Okre[lono ponadto obszary wymagajce podjcia dodatkowych dziaBaD, a majce zagwarantowa bezpieczeDstwo dostaw energii. Podkre[lono konieczno[ wsparcia projekt�w budowy potrzebnej infrastruktury oraz lepszego wykorzystania wBasnych zr�deB energii, zar�wno kopalnych, jak i odnawialnych. Przedstawiono r�wnie| wnioski dotyczce racjonalizacji zu|ycia energii, co ma sBu|y oszczdno[ciom w wa|- nych obszarach (budynki oraz dobra zu|ywajce energi), a tak|e zwikszeniu wagi [wiadectw charakterystyki energetycznej i sprawozdaD z inspekcji system�w ogrzewania i klimatyzacji40. Przedstawiony przez Komisj Europejsk plan zostaB przyjty na szczycie Unii Europejskiej w grudniu 2008 r. Potwierdzono realizacj programu 20-20-20-10. Jednocze[nie na lata 2013 2014 przesunito konieczno[ 39 Ibidem. 40 europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/08/1696&format=DOC&aged=0&la nguage=PL&guiLanguage=en, 28.02.2009. 94 Magdalena Zajczkowska zakupu zezwoleD na emisj CO2, a do 2020 r. w stosunku do niekt�rych kraj�w wymaganie peBnego zakupu praw do emisji CO2 dla energetyki. Ustalono, |e wpBaty z pozwoleD na emisj CO2 do atmosfery pozostan do dyspozycji rzd�w paDstw czBonkowskich. Bardzo du|e znaczenie dla caBego pakietu ma kwestia inwestycji. Niezbdne s nakBady na europejskie sieci energetyczne, aby wymieni przestarzaB infrastruk- tur i przystosowa sieci do przesyBu energii pochodzcej ze zr�deB odnawialnych i niskoemisyjnych41. 7. ZakoDczenie Obecnie Unia Europejska podjBa dziaBania zamierzajce nie tylko do tworze- nia konkurencyjnego rynku wsp�lnotowego, ale r�wnie| do42: - ograniczenia popytu na energi elektryczn, m.in. przez wzrost obci|eD podatkowych zawartych w cenach energii dla klient�w przemysBowych, rozwoju produkcji energii ze zr�deB odnawialnych, zagwarantowania bezpiecznego wytwarzania energii elektrycznej z energii nuklearnej. Pocztek problem�w zwizanych z bezpieczeDstwem dostaw oraz z ustaleniem wsp�lnej polityki w sektorze energii datuje si na lata 70. XX w. Bli|sza ana- liza podjtych dziaBaD prowadzi jednak do wniosku, |e dopiero okres od 2006 r., w kt�rym przedstawiono zielon ksig, stanowi czas intensywnego poszukiwania skutecznych instrument�w zapewnienia bezpieczeDstwa energetycznego krajom Unii Europejskiej. Z uwagi na specyfik sektora energetycznego oraz wyzna- czone cele globalne tylko podjcie dziaBaD na szczeblu midzynarodowym mo|e doprowadzi do realizacji wyznaczonych zadaD. DziaBania paDstw czBonkowskich wpisuj si w og�ln tendencj wyznaczon przez instytucje midzynarodowe, takie jak ONZ. Midzynarodowa konferencja klimatyczna ONZ, kt�ra odbyBa si w grudniu 2008 r. w Poznaniu, jest pocztkiem negocjacji midzynarodowych dotyczcych [wiatowego ograniczenia emisji gaz�w cieplarnianych. Podczas kon- ferencji ustanowiono ponadto zasady dziaBania funduszu adaptacyjnego. Rozmowy bd kontynuowane na spotkaniu w grudniu 2009 r. w Kopenhadze; maj one pro- wadzi do osignicia midzynarodowego porozumienia w sprawie ograniczenia emisji gaz�w cieplarnianych. Oceniajc podjte dziaBania w zakresie tworzenia polityki energetycznej Unii Europejskiej, nale|y stwierdzi, |e nie wypracowano caBo[ciowej polityki, 41 Ibidem. 42 A. Piebalgs, The EU Energy Commisioner s Point of View, European Review of Energy Markets 2005, nr 1, s. 4. Polityka energetyczna Unii Europejskiej 95 a jedynie rozwizania dotyczce niekt�rych jej segment�w, przede wszystkim liberalizacji rynku energii elektrycznej i sektora gazowego. Biorc pod uwag wzrost importu energii spoza Unii Europejskiej i perspektywy utrzymywania si tej tendencji, niezbdne jest przyjcie odpowiednich instrument�w wspierajcych dziaBania zar�wno na szczeblu unijnym, jak i poszczeg�lnych paDstw czBonkow- skich. GB�wny kierunek podejmowanych dziaBaD powinno stanowi wsparcie dla sektora odnawialnych zr�deB energii. Z uwagi na koszty inwestycji oraz dBugi czas wdra|ania nowych rozwizaD technicznych i technologicznych konieczne jest przyjcie odpowiednich rozwizaD mo|liwie jak najszybciej. Doprowadzi to do trwaBych, bezpiecznych i konkurencyjnych dostaw energii. Literatura Bednarz L., Nafta, problemy i perspektywy, PWE, Warszawa 1978. Bogdanienko J., Gospodarka energetyczna wybranych kraj�w Europy Zachodniej, Wydawnictwo Ekonomia i Zrodowisko, BiaBystok 1995. Bolesta K., Zielona Ksiga: Europejska strategia na rzecz zr�wnowa|onej, konkurencyj- nej i bezpiecznej energii, WEBI 2006, nr 7/8 (176/177). Danielewski J., Energetyka [wiatowa po kryzysach, IKCHZ, Warszawa 1991. Doliwa-Klepacki Z.M., Integracja europejska, Temida 2, BiaBystok 2005. Energy for the Future: Renewable Sources of Energy, White Paper for a Community Strategy and Action Plan, COM (97)599 final (26.11.1997). Energy Policies and Programmes of IEA Countries, 1983 Review, www.oecd-library.org. EU-25 Energy and Transport Outlook to 2030, European Commission, January 2003, http://ec.europa.eu/energy/index_en.htm, 28.02.2009. Europa w ruchu, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji, 28.02.2009. Gawlikowska-Fyk A., BezpieczeDstwo energetyczne Unii Europejskiej, WEBI 2008, nr 1 (188). Green Paper. A European Strategy for Sustainable, Competitive and Secure Energy, SEC(2006) 317, COM (2006) 105 final, Brussels, 8.03.2006. Jaworski A., Strategiczne kierunki polityki energetycznej nowych paDstw Unii Europej- skiej, WEBI 2008, nr 1 (188). Kaczmarek T., Jarosz R., Czy ropa rzdzi [wiatem? Branta, Bydgoszcz 2006. Agowska B., Polityka naftowa paDstw arabskich Zatoki Perskiej, Ibidem, A�dz 2007. Piebalgs A., The EU Energy Commisioner s Point of View, European Review of Energy Markets 2005, nr 1. Plutowicz A., Odnawialne zr�dBa energii w polityce energetycznej Unii Europejskiej jako istotny element zr�wnowa|onego rozwoju [w:] Regionalizacja a globalizacja we wsp�Bczesnym [wiecie, t. 2, red. J. Rymarczyk, B. Drelich-Skulska, W. Michalczyk, AE we WrocBawiu, WrocBaw 2007. Prawo Unii Europejskiej. Prawo materialne i polityki, red. J. Barcz, PiPG, Warszawa 2002. Sabela R., Polityczny i gospodarczy proces integracji UE, Wydawnictwo WSZiB, Krak�w 1999. 96 Magdalena Zajczkowska SmoczyDski W., Dyplomacja jdrowa, Polityka z 2.02.2008. TatarzyDski M., Polityka energetyczna Unii Europejskiej, BezpieczeDstwo Narodowe 2007, nr 3 4. Wojtkowska-Aodej G., Polityka energetyczna Polski w aspekcie integracji z Uni Euro- pejsk, Wydawnictwo SGH, Warszawa 2002. Wybrane aspekty stosowania energii odnawialnej, red. R. Ciach, Fundacja Rozwoju Nauk MateriaBowych, Krak�w 2006. European Union Energy Policy Energy is a factor in economic growth, and one seen by many governments as a strategic good. Energy policy must therefore be shaped within a general framework of economic policy as well as at the EU and national levels. Secure delivery and competition in the energy sector must be ensured while respecting the principles of environmental protection, which will require countries to broadly cooperate. The goal of the article is to present the development of the European Union s energy policy. Growth in the import of energy leads to the need to employ measures to guarantee energy independence, above all by supporting growth in the renewable energy sector.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2014 vol 09 POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO
ABC UE Wspólna polityka transportowa Unii Europejskiej (2002)
Geneza polityki spójności Unii Europejskiej prezentacja
Fundamentalne cele polityki społecznej Unii Europejskiej
2014 nr 32 Sztuka przekonywania Polska a polityka wschodnia Unii Europejskiej w latach 2004–2014
ABC UE Polityka społeczna Unii Europejskiej (2002)
Polityka energetyczna Rosji – szanse i wyzwania dla Polski i Unii Europejskiej raport
Gaz ziemny w polityce energetycznej Polski i Unii Europejskiej
Polska wobec europejskiej polityki energetycznej
Polityka Unii Europejskiej wobec Chin
Funkcjonowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa Unii Europejskiej
Polityka pieniÄ™ĹĽna nowych paĹ„stw czĹ‚onkowskich Unii Europejskiej

więcej podobnych podstron