Wprowadzenie do zagadnień związanych z autyzmem
Strona główna > Zaburzenia rozwoju > Autyzm
1. Czym jest autyzm?
Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym  występuje w nim uszkodzenie systemu porządkującego otrzymywanych za pomocą zmysłów informacji, które
sprawia iż dziecko na określone bodz
ce reaguje nadwrażliwością, obniżoną wrażliwością lub tzw.  białym szumem", czyli wadliwym funkcjonowaniem
ośrodka mózgu odpowiedzialnego za odbiór i integrację bodz
ców. Uszkodzenie systemu następuje w momencie, gdy uszkodzona część mózgu osiągnie
dojrzałość. Zaburzenie to może przebiegać u konkretnych osób w bardzo różnym nasileniu, tzn. że pewne objawy określane jako  autystyczne mogą
być łagodniejsze od innych. U większości dzieci z autyzmem możemy zaobserwować zmienną gamę symptomów i stopni ich występowania, dlatego
zazwyczaj diagnozuje się Głębokie Zaburzenia Rozwojowe lub Nietypowe Zaburzenia Rozwoju (Pedagogika Specjalna pod red. Dykcika).
Autyzm wczesnodziecięcy  jest to zespół poważnych zaburzeń rozwojowych dziecka, manifestujący się do 30 miesi ąca życia oraz związany
z wrodzonymi dysfunkcjami układu nerwowego. Opisany został przez Leo Kannera w 1943 roku, jako specyficzny zespół zaburzeń cechujący się takimi
objawami jak: zamknięcie się w sobie i osłabienie kontaktów ze światem zewnętrznym, a także myślenie w oderwaniu od rzeczywistości.
Jest to zaburzenie rozwojowe występujące najczęściej po upośledzeniu umysłowym, epilepsji i dziecięcym porażeniu mózgowym. Na każde 10 000
urodzeń występuje 5 15 przypadków autyzmu, jednocześnie po uwzględnieniu dzieci o cechach autystycznych wskaz
nik ten wzrasta do 21 dzieci na
każde 10 000 urodzeń. Pojawia się on zazwyczaj 4 krotnie częściej u pierworodnych dzieci płci męskiej niż u dziewcząt, przy czym dziewczynki
dotknięte autyzmem wykazują częściej poważniejsze formy zaburzenia oraz charakteryzują się niższą inteligencją.
2. Etiologia autyzmu
Pomimo, że badania nad przyczynami występowania autyzmu trwają od czasu jego opisania przez Leo Kannera w 1943 roku, to do chwili obecnej nie
udało się rozstrzygnąć problemu dotyczącego etiologii autyzmu wczesnodziecięcego. Celem rozstrzygnięcia tego problemu nie jest ciekawość naukowa,
lecz związane jest to z opracowaniem skutecznego programu profilaktyczno terapeutycznego.
Istnieje szereg koncepcji analizujących przyczyny powstawania zaburzeń autystycznych. Należą do nich między innymi:
a. psychoanalityczna koncepcja autyzmu
b. biologiczna koncepcja autyzmu
c. genetyczna koncepcja autyzmu
3. Charakterystyka cech  autystycznych
Autyzm opisywany jest jako zespół zaburzeń, które charakteryzują się trudnościami w nawiązywaniu znaczących kontaktów z otoczeniem. Większość
dzieci z tym zaburzeniem przejawia obsesyjne i/lub lękowe pragnienie utrzymania stałości środowiska, w którym przebywa, rodzaju zabawy
oraz zaburzenia w komunikacji z otoczeniem, takie jak mutyzm i zmienne tempo mowy, kłopoty z komunikacją werbalną i pozawerbalną, echolalia
i nieużywanie zaimka  Ja ,  Ty , wypowiedzi niekomunikatywne, a także większe zainteresowanie przedmiotami niż ludz
mi. Charakteryzują się one
także dziwacznością zachowań, autostymulacyjnymi ruchami stereotypowymi.
Zgodnie z koncepcją L. Wing prezentującą rozbudowaną objawową charakterystykę zaburzeń występujących w autyz
mie, należy stwierdzić, że błędne
jest diagnozowanie oparte o mechaniczną analizę odnoszącą się jedynie do specyfikacji zachowań celem odniesienia wyników uzyskanych przez dziecko
do odpowiedniego przedziału punktowego według Mi ędzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO (ICD 10) lub według Amerykańskiej Klasyfikacji
Psychiatrycznej (DSM IV).
Odejście od takiego podejścia umożliwia nam indywidualne spojrzenie na diagnozę autyzmu jako na niejednorodne etiologicznie i obrazowo zaburzenie
rozwojowe (za: L. Wing w: J. Błeszczyński). Autorka wykazała, że autyzm możemy rozpatrywać zgodnie z sygnałami zawartymi w poszczególnych
sferach rozwojowych z uwzględnieniem nasilenia występowania cech autystycznych wyszczególnionych w opisach, takich jak:
Życie społeczne  charakteryzuje się ono szczególnie w dzieciństwie brakiem zainteresowania osobami, natomiast w starszym wieku uwidacznia się
zainteresowanie osobami wyraz
nie starszymi.
kontakt z innymi  stereotypowość charakteryzująca się brakiem zainteresowania zabawami, działaniami twórczymi, zaburzeniem umiejętności
l
naśladownictwa oraz licznymi stereotypiami
rozwój emocjonalny  brak zachowania dystansu do niebezpiecznych sytuacji i przedmiotów bądz
reagowanie panicznym lękiem wobec innych
l
osób.
zachowania aspołeczne  szczególnie nasilają się w sytuacji zmiany miejsca pobytu lub struktury ułożenia przedmiotów, co może mieć istotny
l
wpływ podczas badań i obserwacji w instytucjach nie znanych dziecku z autyzmem
Komunikacja  brak zainteresowania komunikacją z innymi,
zaburzenia mowy  echolalia, wypowiedzi stereotypowe, niedojrzałość struktur gramatycznych, zaburzenia szyku wypowiedzi, nieprawidłowe
l
użycie zaimków ja/on i innych części mowy, trudności w modulacji i artykulacji głosek
komunikacja pozawerbalna  trudności w rozumieniu znaczenia mowy, ograniczony kontakt wzrokowy lub jego brak, niekomunikatywność osób
l
z autyzmem, zróżnicowanie w odbiorze bodz
ców różnymi kanałami (wzrokowym, słuchowym i innymi).
Wyobraz
nia  brak elastyczności i spontaniczności w procesie myślenia oraz trudności w zabawie i podczas wykonywania zadań, a także niemożność
skupienia uwagi lub skupianie uwagi na elementach nieistotnych i z pogranicza istotności.
Rozwój fizyczny, czyli motoryka
zaburzenia mowy  echolalia, wypowiedzi stereotypowe, niedojrzałość struktur gramatycznych, zaburzenia szyku wypowiedzi, nieprawidłowe
l
użycie zaimków ja/on i innych części mowy, trudności w modulacji i artykulacji głosek
komunikacja pozawerbalna  trudności w rozumieniu znaczenia mowy, ograniczony kontakt wzrokowy lub jego brak, niekomunikatywność osób
l
z autyzmem, zróżnicowanie w odbiorze bodz
ców różnymi kanałami (wzrokowym, słuchowym i innymi).
Wyobraz
nia  brak elastyczności i spontaniczności w procesie myślenia oraz trudności w zabawie i podczas wykonywania zadań, a także niemożność
skupienia uwagi lub skupianie uwagi na elementach nieistotnych i z pogranicza istotności.
Rozwój fizyczny, czyli motoryka
trudności podczas wykonywania ruchów precyzyjnych związanych z zaprogramowaną czynnością złożoną (np. orientacja przestrzenna) wraz
l
z umiejętnością wykonywania czynności i ruchów precyzyjnych nie wymagających kontroli i skupienia uwagi,
fenomenalne właściwości zmysłu równowagi wraz z możliwością wykonywania ruchów wokół własnej osi przy niezaburzonej równowadze,
l
nadaktywność ruchowa połączona z precyzją i niezwykłą sprawnością ruchów o nieuzasadnionej celowości.
l
Inne sfery rozwojowe  czynności nie wymagające angażowania mowy czynnej wykazują specyficznie wysoki poziom rozwoju, możemy do niej zaliczyć
przede wszystkim pamięć mechaniczną, której efekty obserwujemy w wielu sytuacjach życia codziennego.
Współwystępujące zaburzenia  problemy ze snem, efekt podawania środków farmakologicznych.
4. Mowa i język w autyz
mie
Zaburzenia mowy w autyz
mie s ą jedną z bardziej charakterystycznych cech występujących w autyz
mie i dotyczących zarówno mowy biernej jak
i czynnej. Mają one podstawowe znaczenie dla rozwoju w związku z tym, że proces kodowania doświadczeń językowych jest poważnie zaburzony
lub w ogóle nie zachodzi. Rozwój mowy jest zależny od prawidłowego rozwoju fizycznego, psychicznego i ruchowego oraz sprawności analizatorów
słuchowych, wzrokowych i kinestycznych. Powodem występujących zaburzeń w rozwoju mowy jest prawdopodobnie fakt, iż dzieci autystyczne nie
przechodzą przez etap emocjonalnej intonacji przekazywanych sygnałów językowych.
Takie zaburzenia w autyz
mie nie mają jedynie charakteru prostego zaburzenia w rozwoju mowy, ze względu posługiwania się przez dzieci autystyczne
echolalią w dialogu społecznym bądz
poprzez używanie języka w bardzo ograniczonym zakresie. Istotne jest również zwrócenie uwagi na fakt, iż dzieci
z rozwojowymi zaburzeniami ekspresji słownej odczuwają naturalną potrzebę kontaktów z innymi ludz
mi o komunikacyjnym znaczeniu społecznym (za:
J. Błeszczyński).
Rehabilitacja dzieci z autyzmem polega głównie na wzbogacaniu zasobu słownictwa składającego się na wyrażenia i zwroty poprzez ich naśladownictwo.
Jednakże takie umiejętności tych dzieci nie powoduje przyswajania zasad gramatycznych ani transferu nabytych umiejętności na inne dziedziny życia.
Ich umiejętności językowe bardzo często ujawniają się bądz
rozwijają w okresie póz
niejszego rozwoju.
5. Terapia rodzin
1. Rodzina
Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeństwa i/lub stosunkiem rodzice dzieci, może obejmować 2 3 pokolenia. Jest oparta
na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań. Role członków określone są nie tylko przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe,
lecz także przez zbiorowości szersze takie jak: państwo, kościół, społeczność lokalna i różne inne specjalne instytucje opieki nad rodziną.
2. Funkcje spełniane przez rodzinę
Funkcja Seksualno Prokreacyjna  dzięki tej funkcji następuje powiększenie się grupy społecznej jaką jest rodzina i rozwój społeczeństwa. Pożycie
seksualne traktowane jest jako wartość autonomiczna, która niekoniecznie jest związana z zamiarami prokreacyjnymi. Jest ono wyrazem miłości
i jednocześnie jest czynnikiem podtrzymującym trwałość rodziny.
Funkcja Kontrolna  współczesne warunki życia nie sprzyjają roztaczaniu przez rodzinę nieformalnej kontroli nad swymi członkami. W dzisiejszych
warunkach socjalno bytowych jednostka posiada możliwość realizowania swych indywidualnych celów i życiowych programów, które są niezależne od
interesów rodziny. Ważnym czynnikiem jest również to, że poszerza się zakres swobody i wzrasta autonomia jednostek wewnątrz rodziny i ich
możliwości decydowania o sobie i swoich losach. Stan taki wynika ze specyficznych warunków spędzania przez członków rodziny większości czasu poza
domem.
Funkcja Materialno Ekonomiczna  dzięki tej funkcji uwidacznia się partykularyzacja dochodów członków rodziny, tzn. do wspólnej kasy rodziny trafia
tylko część uzyskanych pieniędzy, reszta pozostaje w gestii poszczególnych członków rodziny i może być przeznaczana na indywidualne cele. Istotna
jest również pozycja zajmowana w społeczeństwie przez rodziców oraz ich stan wykształcenia i posiadania. Jest to czynnik nadający pozycję społeczną
dzieciom.
Funkcja Socjalizacyjno Wychowawcza  zadaniem tej funkcji jest oddziaływanie szczególnie na dzieci, celem wykształcenia w młodym człowieku
określonych norm zachowań we wszystkich dziedzinach życia. Są one przekazywane przez rodziców i szkołę.
Funkcja ta zmierza do wychowania czyli do uspołecznienia jednostek poprzez przekazanie im pewnych norm i hierarchii wartości. Należy jednak zwrócić
uwagę na fakt że obecnie nastąpiła silna indywidualizacja postaw życiowych matek i ojców oraz ich działań wychowawczych, przez co zwiększył się
zakres swobody i niezależności szczególnie młodzieży.
Obecnie funkcja socjalno wychowawcza rodziny jest coraz częściej przejmowana przez inne instytucje. Przejmowanie tych funkcji od rodziny przez inne
instytucje sprawia, że dzieci mogą przejmować inne normy wychowawcze, niekontrolowane przez rodzinę takie jak: internet, telewizja, radio, prasa,
instytucje społeczne.
Funkcja Emocjonalno Ekspresyjna  jest to funkcja, która zaspakaja wobec każdego członka rodziny wszelkie potrzeby emocjonalnego i intymnego
współżycia. Funkcje te są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania jednostki we współczesnym świecie.
W rodzinie zaspokajamy również swoje potrzeby uczuciowe, przynależności do innych osób, przyjaz
ni i miłości oraz uznania i szacunku społecznego.
Jedynie w rodzinie można w sposób prawie bezkarny wyrażać swoje emocje, gdyż poza rodziną istnieją coraz mniejsze możliwości uzyskania
emocjonalnego wsparcia.
Trzeba zwrócić uwagę również na fakt, że w obecnym świecie istnieje coraz wi ększa wyrozumiałość i tolerancja dla przedmałżeńskich
i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych oraz wzrasta tolerancja wobec osób rozwiedzionych, niezamężnych matek i par niezalegalizowanych
oraz homogenicznych związków nieformalnych.
3. Funkcjonowanie rodziny dziecka autystycznego
Obecność dziecka lub dzieci jest istotne z punktu widzenia funkcjonowania rodziny. Pojawienie się w rodzinie dziecka niepełnosprawnego,
a szczególnie autystycznego może zaburzyć funkcjonowanie rodziny jako całości lub też scementować więzi rodzinne. Szczególnie bolesne jest
funkcjonowanie rodzin w których wzajemne relacje ulegają osłabieniu bądz
zerwaniu z uwagi na obecność dziecka autystycznego. Pojawienie się
dziecka niepełnosprawnego w rodzinie powoduje dodatkowe obciążenia dla rodziców między innymi, takie jak (za: P. Randal, J. Parker):
i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych oraz wzrasta tolerancja wobec osób rozwiedzionych, niezamężnych matek i par niezalegalizowanych
oraz homogenicznych związków nieformalnych.
3. Funkcjonowanie rodziny dziecka autystycznego
Obecność dziecka lub dzieci jest istotne z punktu widzenia funkcjonowania rodziny. Pojawienie się w rodzinie dziecka niepełnosprawnego,
a szczególnie autystycznego może zaburzyć funkcjonowanie rodziny jako całości lub też scementować więzi rodzinne. Szczególnie bolesne jest
funkcjonowanie rodzin w których wzajemne relacje ulegają osłabieniu bądz
zerwaniu z uwagi na obecność dziecka autystycznego. Pojawienie się
dziecka niepełnosprawnego w rodzinie powoduje dodatkowe obciążenia dla rodziców między innymi, takie jak (za: P. Randal, J. Parker):
Brak możliwości odpoczynku  wielu rodziców ma trudności ze znalezieniem pomocy do dziecka. W efekcie czego nie mają możliwości oderwania
l
się od problemów swoich autystycznych dzieci.
Przeżywanie bardzo silnych negatywnych emocji  w rezultacie ulegają zakłóceniu lub poważnemu zaburzeniu relacje między członkami rodziny
l
(szczególnie między rodzicami oraz między rodzicami a niepełnosprawnym dzieckiem)
Przeżywanie negatywnych emocji, szczególnie w momencie poznania diagnozy oraz emocjonalnych i praktycznych problemów związanych
l
z opieką nad dzieckiem o zaburzonym rozwoju
Przezywanie stresu związanego z trudnymi relacjami z najbliższymi osobami, które wpływają destrukcyjnie na rodzinę poprzez swoje postawy
l
i zachowania, zamiast służyć wsparciem w tym trudnym okresie dla rodziny
Poczucie winy  utrzymujące się do momentu uświadomienia sobie faktu, że zachowania pozostają bez jakiegokolwiek wpływu na zachowywanie
l
się dziecka
Społeczna izolacja rodziców  fakt wychowywania dziecka z zaburzeniami rozwoju powoduje, że rodzice muszą pozostawać bez przerwy
l
w dyspozycji dziecka, co nie zawsze budzi współczucie wśród innych dorosłych.
Opracowanie: Bartosz Drelichowski, Kraków 2003 r.
Bibliografia:
1. Barbaro B.  Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny Wydawnictwo Collegium Medicum UJ, Kraków 1999)
2. Baron Cohen Simon, Bolton Patrick  Autyzm: Fakty
3. (Krajowe Towarzystwo Autyzm, Kraków 1999)
4. Błeszczyński Jacek  Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia (Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Słupsk 1998)
5. Bogdanowicz Marta  Integracja percepcyjno motoryczna. Metody diagnozy i terapii dzieci (Centrum Metodyczne MEN, Warszawa 1990)
6. Bogdanowicz Marta  Metoda dobrego startu (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985)
7. Bogdanowicz Marta, Kisiel B., Przasnyska M.  Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka (Wydawnictwa Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 1992)
8. Brauner Alfred  Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach, fikcja literacka i rzeczywistość kliniczna
(Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993)
9. Brauner Alfred i Francoise  Postępowanie wychowawcze w upośledzeniu umysłowym (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995)
10. Copoland James  Z miłości do Ani: Krzyk i wyzwolenie (Fundacja Synapsis, Warszawa 1995)
11. Delacato Carl H.  Dziwne i niepojęte dziecko autystyczne (Fundacja Synapsis, Warszawa 1995)
12. Demel G.  Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola (Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998)
13. Doman Gleen  Jak nauczyć dziecko czytać (Publishing House  Excalibur, 1992)
14. Dykcik Władysław  Autyzm: kontrowersje i wyzwania (Wydawnictwo Eruditus, Poznań 1994)
15. Dykcik Władysław  Pedagogika specjalna (Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001)
16. Emiluta Rozyja D.  Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym (Centrum Metodyczne MEN, Warszawa 1994)
17. Encyklopedia PWN (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991) Frydrychowicz Anna  Testy psychologiczne i pedagogiczne w poradnictwie.
Przewodnik metodyczny (Centrum Metodyczne MEN, Warszawa1998)
18. Gałkowski Tadeusz  Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym (Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995)
Strona główna > Zaburzenia rozwoju > Autyzm