Wprowadzenie do buddyzmu z
islamskiego punktu widzenia
Wersja do druku strony: http: / / www.berzinarchives.com / web / pl /
archives / study / islam / general / buddhist_islamic_view.html
Poprawione w grudniu 2006, na podstawie wersji opublikowanej wcześniej:
Berzin, Alexander. Buddhism and Its Impact on Asia.
Asian Monographs, no. 8.
Cairo: Cairo University, Center for Asian Studies, June 1996.
Tłumaczenie na polski: Milena Bianga
Budda nie jest wszechmogącym Bogiem
Założyciel buddyzmu, Ś akjamuni, 2500 lat temu był księciem małego
państewka Kapilawastu na granicy obecnych północnych Indii i Nepalu.
Zobaczywszy fizyczne i psychiczne cierpienia swoich poddanych,
Ś akjamuni porzucił swoje królewskie życie i spędził wiele lat na medytacji,
poszukując sposobu, w jaki wszystkie istoty mogłyby wyzwolić się od
swoich problemów i uzyskać trwałe szczęście. W wyniku swojego
głębokiego współczucia dla innych oraz głębokiego zrozumienia był w
stanie przezwyciężyć wszystkie swoje braki, ograniczenia i problemy i
urzeczywistnić cały swój potencjał, dzięki czemu stał się Buddą. Budda nie
jest wszechmogącym Bogiem, dosłownie jest to ktoś "całkowicie
przebudzony", kto jest w stanie jak najlepiej pomagać innym. Budda
Ś akjamuni spędził resztę swojego życia, nauczając innych technik
umożliwiających przebudzenie, które sam osiągnął, tak aby oni także mogli
stać się w pełni oświeconymi buddami.
Odniesienia do Buddy w Koranie
Urdyjski uczony Abu'l Kalam Azad z połowy XX wieku w swoim komentarzu
do Koranu, Tafsir Sura Fatiha, twierdzi, że prorok Dhu'l-Kifl ("człowieka z
Kifl"), wymieniony dwukrotnie w Koranie (21,85 i 38,48) i określony jako
cierpliwy i dobry, to Budda Ś akjamuni. Choć większość uczonych utożsamia
Dhu'l-Kifl z prorokiem Ezechielem, Azad wyjaśnia, że "Kifl" to arabska
forma słowa Kapila, które jest skróconą wersją Kapilawastu. Uważa także,
że wymienione w Koranie drzewo figowe (95,1-5) odnosi się również do
Buddy, ponieważ osiągnął on oświecenie pod takim właśnie drzewem.
Niektórzy uczeni akceptują teorię Azada i na jej poparcie wskazują, że
żyjący w XI wieku muzułmański historyk z Indii, al-Biruni, określał Buddę
jako proroka. Inni obalają ten ostatni dowód i wyjaśniają, że al-Biruni po
prostu opisywał to, że mieszkańcy Indii uważali Buddę za proroka.
Niektórzy uczeni wiążą przepowiedzianego Buddę przyszłości, Majtreję,
zwanego Kochającym lub Miłościwym, z prorokiem Mahometem jako sługą
Miłościwego. Choć prawdy, jakie Budda urzeczywistnił pod drzewem
figowym, nie są określane jako objawienie, to póz
niejsi wielcy mistrzowie
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia 1
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
buddyjscy uzyskali w sposób objawiony święte teksty, na przykład w IV
wieku indyjski mistrz Asanga otrzymał je bezpośrednio od Majtrei w
Tuszicie, Niebie Pełnym Radości.
Buddyści jako "ludzie Księgi"
Osiągnięcie Buddy i nauczane przez niego techniki umożliwiające innym
uzyskanie tego samego są znane w sanskrycie jako "Dharma", co
dosłownie znaczy "środki zapobiegawcze". Są to środki i metody, które
należy zastosować, aby uniknąć przynoszenia cierpienia sobie i innym.
Począwszy od II wieku p.n.e., wykłady Buddy ich dotyczące - do tego
momentu przekazywane ustnie - zostały spisane, tworząc święte teksty. Na
terenach dzisiejszego Uzbekistanu oraz północnego Afganistanu, gdzie
Arabowie po raz pierwszy zetknęli się z buddystami, najbardziej
rozpowszechnione były wersje tych tekstów w przekładzie na język
staroturecki oraz sogdyjski. W tych językach termin "Dharma" był
tłumaczony za pomocą zapożyczonego z języka greckiego słowa "nom"
oznaczającego "prawo".
Koran nauczał tolerancji wobec religii wyznawanych przez "ludzi Księgi",
które to określenie dotyczyło chrześcijaństwa i judaizmu. Kiedy Arabowie
spotkali buddyzm, to - choć wyznawcy tej religii nie byli w ścisłym
znaczeniu tego terminu "ludz
mi Księgi" - przyznali buddystom ten sam
status i prawa, jakie pod rządami arabskimi mieli chrześcijanie i żydzi.
Mogli oni praktykować swoją religię, o ile wyznawcy świeccy płacili
pogłówne. Tak więc wydaje się, że oficjalna koncepcja "ludzi Księgi" została
rozszerzona o tych, którzy przestrzegają kodeksu etycznego wyznaczonego
przez wyższy autorytet.
Podstawowe nauki buddyjskie
Cztery Szlachetne Prawdy
Najbardziej podstawowe nauki Dharmy są znane jako Cztery Szlachetne
Prawdy, cztery fakty postrzegane jako prawdziwe przez wysoce
urzeczywistnione istoty. Budda zobaczył, że każdego spotykają (1)
prawdziwe problemy. Choć można korzystać z wielu przyjemności, to nie
można zaprzeczyć, że życie jest trudne. Choroba, starość i śmierć - własna
i bliskich - frustracje życiowe, rozczarowania w relacjach z innymi itd. -
wszystko to jest wystarczająco trudne. Ale ludzie swoimi postawami
wynikającymi z pomieszania czynią te sytuacje jeszcze trudniejszymi.
(2) Prawdziwą przyczyną problemów jest brak świadomości czy też
niewiedza o rzeczywistości. Na przykład wszyscy ludzie myślą, że są
centrum wszechświata. Kiedy jako małe dzieci zamykają oczy, wydaje im
się, że wszyscy inni przestają wtedy istnieć. Z powodu tej iluzji uważają, że
są jedyną ważną istotą i że muszą zawsze uzyskać to, czego chcą. W
wyniku takiej egocentrycznej postawy opartej na przekonaniu o własnej
ważności wszczynają kłótnie, walki, a nawet wojny. Ale gdyby prawdą było
to, że stanowią centrum wszechświata, wówczas wszyscy by się z tym
Odniesienia do Buddy w Koranie 2
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
zgodzili. Jednak nikt się z tym nie zgodzi, ponieważ wszyscy uważają, że
sami są wszechświata. Wszyscy nie mogą mieć racji.
Jednak jest możliwe (3) prawdziwe wyeliminowanie problemów, tak aby już
ich nigdy nie doświadczać. Tak stanie się, jeśli wejdziemy na (4) prawdziwą
ścieżkę umysłu, dzięki której zrozumiemy rzeczywistość. Innymi słowy, jeśli
w pełni zrozumiemy fakt, że wszyscy jesteśmy powiązani i współzależni i że
nikt nie jest centrum wszechświata, wtedy będziemy mogli znalez
ć
rozwiązania swoich problemów i żyć razem w pokoju i harmonii.
Podstawową postawą w buddyzmie jest zatem podejście naukowe i
racjonalne. Aby wyeliminować problemy, musimy zidentyfikować ich
przyczyny i usunąć je. Wszystko podlega prawu przyczyny i skutku.
Pustka i współzależność
Głównymi punktami w naukach Buddy jest zatem widzenie rzeczywistości,
czyli współzależności wszystkich i wszystkiego, a w konsekwencji
rozwinięcie równej miłości i współczucia dla wszystkich istot. Najwyższa
zasada, która jednoczy wszystko, jest nazywana "pustką" poza wszystkimi
nazwami i pojęciami. Pustka odnosi się do faktu, że nic nie istnieje w
niemożliwy, wymyślony sposób, jako coś naprawdę niezależnego od
wszystkiego innego, ale że wszystkie istoty i rzeczy powstają zależnie od
siebie nawzajem. Ponieważ wszystkie żywe stworzenia i środowisko są
współzależne, musimy rozwinąć w sobie miłość, troskę i współczucie dla
wszystkich innych istot i wziąć odpowiedzialność za aktywne niesienie im
pomocy. Aby utrzymać skupienie na tych dwóch aspektach, pustce i
współczuciu, czyli mądrości i metodach, musimy mieć doskonałą
koncentrację i solidną podstawę w postaci etycznej samodyscypliny. Budda
nauczał wielu technik ćwiczenia siebie we wszystkich tych dziedzinach.
Etyka i karma
Budda szczególnie podkreślał wagę prowadzenia etycznego życia opartego
na surowych zasadach moralnych. Zalecał, aby próbować pomóc innym, a
jeśli to niemożliwe, to przynajmniej im nie szkodzić. Wyjaśniał podstawy
etyki w kategoriach naukowych zasad prawa karmy, czyli prawa przyczyny
i skutku. "Karma" nie oznacza losu, ale odnosi się do impulsów, które są
motywacją naszych fizycznych, słownych i psychicznych działań i które im
towarzyszą. Impulsy, aby działać pozytywnie lub negatywnie, powstają w
wyniku wcześniejszych uwarunkowań i powodują, że wchodzimy w
sytuacje, w których doświadczymy pewnego poziomu szczęścia lub
cierpienia. Te sytuacje wydarzą się w tym życiu lub w przyszłych żywotach.
Odradzanie się
Podobnie jak inne religie indyjskie, buddyzm zakłada odradzanie się, czyli
reinkarnację. Mentalne kontinuum jednostki, z jej instynktami, talentami
itd., pochodzi z poprzednich i przechodzi do następnych żywotów. W
zależności od naszych działań i skłonności rozwiniętych przez nie,
jednostka może odrodzić się w niebie albo w piekle, jako zwierzę, człowiek
Cztery Szlachetne Prawdy 3
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
albo jakikolwiek z różnych rodzajów duchów. Wszystkie istoty doświadczają
niekontrolowanego odradzania się z powodu siły ich przeszkadzających
postaw, takich jak przywiązanie, złość czy naiwność, oraz wyzwalanych
przez nie karmicznych impulsów, aby działać kompulsywnie. Jeśli idziemy
za negatywnymi impulsami, które powstają w naszym umyśle w wyniku
przeszłych wzorców zachowań, i działamy destrukcyjnie, w efekcie
doświadczymy cierpienia i nieszczęść. Z drugiej strony, jeśli angażujemy
się w konstruktywne uczynki, doświadczymy szczęścia. Szczęcie czy
nieszczęście każdej jednostki nie jest zatem karą czy nagrodą, ale jest
tworzone przez poprzednie działania tej osoby zgodnie z prawem
przyczyny i skutku.
Podstawą etyki buddyjskiej jest powstrzymywanie się od dziesięciu
szczególnie destrukcyjnych działań. Są to fizyczne działania: zabijanie,
kradzież i nieodpowiednie zachowania seksualne; werbalne działania:
kłamanie, szorstka i okrutna mowa oraz bezsensowna paplanina; mentalne
działania: pożądliwe i złośliwe myśli oraz fałszywe, wrogie myślenie, w
którym zaprzeczamy wartości czegoś pozytywnego. Budda nie nauczał
zbioru praw, takiego jak Sharia, który określałby kary za negatywne czyny.
Niezależnie od tego, czy ludzie nagrodzą czy ukarzą tych, którzy zachowują
się destrukcyjnie, osoby działające w sposób negatywny jako skutków
swoich czynów doświadczą cierpienia.
Praktyka religijna i medytacja
Budda zauważył, że nie tylko wszyscy mamy takie same możliwości
przezwyciężenia wszystkich naszych problemów i osiągnięcia stanu Buddy,
ale także że wszyscy ludzie są indywidualnościami i różnią się
preferencjami, zainteresowaniami i talentami. Biorąc pod uwagę te różnice,
Budda nauczał wielu rozmaitych metod pracy nad sobą, które umożliwiają
przekroczenie swoich ograniczeń i urzeczywistnienie własnego potencjału.
Metody te obejmują studiowanie nauk oraz praktyki religijne, takie jak
wykonywanie trzech pokłonów przed modlitwą, ofiarowywanie szczodrych
datków potrzebującym i osobom, które poświęciły się życiu duchowemu,
powtarzanie imion Buddy i świętych sylab (mantr), które odlicza się za
pomocą paciorków różańca, pielgrzymki do świętych miejsc i okrążanie
świętych pomników, a zwłaszcza medytacja. Medytacja to rozwijanie
korzystnego nawyku i wykonuje się ją, ciągle wzbudzając takie pozytywne
postawy, jak miłość, cierpliwość, uważność, koncentracja i postrzeganie
rzeczywistości, a następnie praktykowanie patrzenia na sytuacje ze
swojego własnego życia z perspektywy tych postaw.
Co więcej, Budda mówił ludziom, aby nie przyjmowali jego słów na wiarę,
ale badali je samodzielnie jakby kupowali złoto. Dopiero kiedy ktoś przez
doświadczenie osobiste zobaczy coś korzystnego w naukach Buddy,
powinien je zastosować w swoim życiu. Nie musi w tym celu zmieniać
kultury ani nawet religii, powiedział Budda. Każdy, kto znajdzie coś
pożytecznego w jego naukach, może z nich skorzystać.
W buddyzmie nie ma ustalonych pór dnia, o których należy się modlić, nie
ma nabożeństw prowadzonych przez duchownych dla wyznawców
Odradzanie się 4
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
świeckich, nie ma też szabasu. Ludzie mogą modlić się o dowolnej godzinie
i w dowolnym miejscu. Najczęściej jednak modlą się i medytują w
świątyniach buddyjskich albo przed ołtarzami we własnych domach. Często
w tych miejscach są posągi i malowidła przedstawiające buddów i
bodhisattwów, czyli tych, którzy całkowicie poświęcili się pomaganiu innym
i osiągnięciu stanu buddy. Ludzie nie czczą tych przedmiotów ani nie
modlą się do nich, ale używają ich, aby skupić swoją uwagę na wspaniałych
istotach, które one przedstawiają. Ponieważ buddowie i bodhisattwowie nie
są wszechmocnymi bogami, celem modlitwy jest czerpanie od nich
inspiracji i uzyskanie ich przewodnictwa, tak aby modlący się mogli
zrealizować swoje dobre zamiary.
Dieta i unikanie alkoholu
W buddyzmie nie ma również ustalonych zasad dietetycznych. Buddystów
zachęca się, aby zostali wegetarianami, ale nawet jeśli ktoś je tylko rośliny,
to i tak w żadnej formie rolnictwa nie da się uniknąć zabijania owadów.
Należy starać się zminimalizować szkodzenie zwierzętom i owadom
spowodowane naszą potrzebą jedzenia. Czasami konieczne jest jedzenie
mięsa, na przykład ze względów medycznych, lub aby nie obrazić swojego
gospodarza albo kiedy nie jest dostępne inne pożywienie. W takich
przypadkach dziękuje się zwierzęciu, które straciło przez nas życie, i modli
się za jego lepsze odrodzenie.
Budda także zalecał swoim wyznawcom, aby nie pili nawet kropli alkoholu.
Trening buddyjski ma na celu rozwinięcie świadomości, dyscypliny i
samokontroli. Wszystkie te cele zostają zaprzepaszczone, jeśli ktoś
spożywa alkohol. Jednak nie wszyscy buddyści postępują zgodnie z tą radą
Buddy.
Tradycja klasztorna
W buddyzmie istnieje zarówno tradycja klasztorna, jak i świecka. Są mnisi i
mniszki, które składają setki ślubowań, w tym całkowitego celibatu. Golą
głowy, noszą specjalne szaty i żyją w społecznościach klasztornych.
Poświęcają swoje życie studiowaniu nauk, medytacji, modlitwie i
wykonywaniu ceremonii na rzecz społeczności świeckiej. Z kolei wyznawcy
świeccy wspierają klasztory, bezpośrednio dostarczając im jedzenie albo
oferując datki mnichom, którzy przychodzą do ich domów codziennie rano,
aby o nie poprosić.
Równość
Choć społeczność indyjskich wyznawców hinduizmu w czasach Buddy była
podzielona na kasty, przy czym niektóre z grup o niższym statusie były
nawet uważane przez inne za niedotykalne, Budda ogłosił, że w jego
społeczności klasztornej wszyscy są równi. Z tego względu zniósł różnice
kastowe w przypadku tych, którzy opuścili społeczeństwo, aby zamieszkać
w klasztorach męskich albo żeńskich, i postanowili poświęcić swoje życie
praktyce duchowej. Hierarchia w instytucjach klasztornych była oparta na
Praktyka religijna i medytacja 5
Wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
szacunku dla tych, którzy zostali najwcześniej wyświęceni i najdłużej
zachowywali swoje ślubowania. Na zgromadzeniach modlitewnych młoda
osoba wyświęcona wcześniej niż starsza była sadzana jako pierwsza i to
najpierw jej podawano jedzenie i herbatę. Zgodnie z azjatyckim
zwyczaj em, ki edy mężczyz
ni i kobiety zbierali si ę razem na
zgromadzeniach religijnych, siadali osobno, a mężczyz
ni zajmowali miejsca
z przodu.
Równość 6