www.student.e-tools.pl
Psychopatologia człowieka dorosłego
PSYCHOPATOLOGIA OGÓLNA
T. Bilikiewicz  twórca gdańskiej szkoły psychiatrycznej,  Psychiatria kliniczna . Jego klasyfikacja jest bliska
innym propozycjom, system spójny i przystawalny do medycyny.
Trzy poziomy diagnostyczne w medycynie:
1. poziom symptomologiczny  objawowy, mówimy o objawach chorób psychicznych, psychopatologia
ogólna to nauka o objawach zaburzeń psychicznych.
2. poziom syndromologiczny  zespół, zaburzenia charakteryzują się objawami grupującymi się w zespoły
3. poziom nozologiczny
ad. 1  poziom symptomologiczny. Objaw informuje nas, że ze stanem zdrowia coś nie tak, ale nie znamy
przyczyny. Np. stan gorączkowy może mieć wiele przyczyn. Objaw to informacja niewiele mówiąca o istocie
choroby.
ad. 2  poziom syndromologiczny. Kilka objawów, zespół objawów, np. gorączka i inne objawy to angina. Ale
nie wiemy jaka bakteria tą anginę spowodowała. Zespoły mogą być podobne mimo różnic w chorobach.
ad.3  poziom nozologiczny. Rozpoznanie choroby.
W psychiatrii nie ma takiego komfortu diagnostycznego, jak w innych dziedzinach. Wiemy, co to za choroby,
ale nie znamy dokładnie przyczyn.
ŚWIADOMOŚĆ  to pojęcie jest używane w różnych znaczeniach, np. kontekst społeczno-historyczny 
świadomość dziejowa, korzeni, cywilizacyjna, conscientia.
W psychopatologii mówimy o zaburzeniach świadomości w węższym znaczeniu.
ŚWIADOMOŚĆ  towarzyszące zjawiskom psychicznym poczucie ich przeżywania. Jest to elementarna cecha
zjawisk psychicznych, bez świadomości nie ma innych zjawisk, nic nie przeżywamy.
Świadomość jest światłem wszystkich naszych przeżyć psychicznych. Nasilenie świadomości jest różne, ulega
wahaniom w rytmach 1,5 godzinnych. Też fluktuacje w rytmach dobowych.
Są to zmiany natury ilościowej. Ale też świad. ulega zmianom jakościowym, fizjologicznym  zasypianie. Przed
zaśnięciem rzeczywistość trochę inaczej wygląda. Inne obrazy, trochę inny świat, inna orientacja w czasie i
przestrzeni. Te zjawiska to sny hipnagogiczne. Nie są to jednak marzenia senne.
Sen nie jest całkowitym wygaszeniem świad., jest to wprowadzenie jej w inny wymiar. O tym świadczy fakt, że
możemy śledzić upływający czas lub np. sen matki.
Marzenie senne  w nim osobowość ulega głębokiej zmianie. Jaz
ń pozostała naszą jaz
nią. Budząc się, nie
wiemy, co jest prawdą. Czasem utrzymują się zaburzenia orientacji. Są to sny hipnopompiczne.
Strumień świadomości  ciąg świadomych przeżyć stanowiący miarę upływającego czasu. Przeżywając zjawiska
świadomości, przeżywamy czas. Przez naszą świadomość przesuwa się stale ciąg świadomych przeżyć.
Świadomość jest to psychologiczne teraz. W psychologicznym teraz obecne jest zwracanie się podmiotowego ja
(jaz
ni) ku przedmiotom poznania. Uwaga zawsze jest jednokierunkowa. Podzielność uwagi jest tylko jej
oscylowaniem pomiędzy dwoma jej przedmiotami.
Na podobieństwo pola widzenia mówimy o polu świadomości. Obserwując przepływ strumienia świadomości,
gdybyśmy go zatrzymali, otrzymalibyśmy pole świadomości, i w tym polu znalazłyby się punkty ostrego
postrzegania przedmiotu, na którym ześrodkowana jest uwaga. Pole świad. zawiera wszystkie doznania, które
docierają do nas ze wszystkich narządów zmysłów, również stany emocjonalne, wyobrażenia, wspomnienia.
Wszystko, co przeżywamy, może stać się przedmiotem ześrodkowania uwagi. Punkt, na którym jest uwaga w
polu świad. to apercepcja. Reszta, która przepływa, ale nie przyciąga uwagi, to są percepcje. Świadoma uwaga
oscyluje między zjawiskami.
Apercepcja to pkt, na który ześrodkowujemy świadomą uwagę, najbardziej uświadomiony. Im dalej od
apercepcji, tym mniej światła. Pole świad. też ma swoje granice, o których nie mówimy, że jest nimi
nieświadomość, gdyż są też zjawiska podświadome. Są to zjawiska psychiczne tak słabo odczuwalne, że jak
gdyby ich nie ma w polu świad.
Odgrywają olbrzymią rolę w psychice, dzięki nim zachowujemy to, co przeżywaliśmy w strumieniu świad.
Dzięki nim mamy pokłady pamięciowe, podświadomie układamy wypowiedz
, prowadzimy samochód.
JAy
C
 termin urobiony od  ja . Jaz
ń jest podmiotem naszej świad., przeżywanych zjawisk psych. Jest
niepodzielna, zawsze ta sama.
Osobowość może ulegać zmianom nie tylko w chorobach psych., ale normalnie w rozwoju osobniczym. Jednak
bez względu na zmiany osobowości, to zawsze jestem ja.
Jaz
ń nie podlega żadnym zmianom intensywności. Jest trwała w czasie. Podścielisko wszystkich zjawisk
psychicznych. Jaz
ń to przedmiot, jest obecna, kiedy nie ma świad. Jaz
ń trwa, bo zachowują się warunki jej
trwania. Takim warunkiem jest ciągłość pamięciowa zdarzeń.
Związki świadomości z pamięcią  gdy kończy się świadome pamiętanie, zaczyna się pamiętanie. Świad.
przeistacza się w pamięć. Przyszłość staje się teraz
niejszością i odchodzi w niebyt. Jeżeli coś zostało
1
www.student.e-tools.pl
zapamiętane, możemy ponownie to co zapamiętaliśmy, mieć w strumieniu świad. Staje się na nowo zjawiskiem
psych. Pamięć może ponownie przeistoczyć się w świadomość.
ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI
Mogą mieć charakter ilościowy lub jakościowy.
Ilościowe zaburzenia świadomości  mogą dotyczyć wysycenia światła świadomości lub pola świad. Są
zrozumiałe, gdyż przypominają normalne stany świad. Te zaburzenia mogą mieć trzy poziomy:
1. senność patologiczna (somnolencja)  poziom najłagodniejszy, spowodowany najczęściej czynnikami
chorobotwórczymi natury toksycznej, np. alkohol, substancje neurotoksyczne, też w zaburzeniach krążenia,
itp.
2. sopor  półśpiączka, sen głęboki  sen tak głęboki, że tylko silniejszymi bodz
cami można na krótko obudzić
chorego, który zasypia znów, np. intoksykacja w schorzeniach wątroby, nerek, cukrzycy  nadmiar cukru
lub przedawkowanie insuliny, urazy głowy, zaburzenia krążenia mózgowego, guzy
3. śpiączka  poziom najgłębszy  głęboka śpiączka powoduje zniesienie wszystkich odruchów, chorzy nie
reagują na żadne bodz
ce; urazy głowy, śpiączka cukrzycowa, wątrobowa, mocznikowa, hipoglikemiczna,
głęboka narkoza.
Stany zawężonego pola świadomości  zdarzają się w stanach przeżywania silnych emocji.
�% W stanach afektu patologicznego może dojść do działań, czynów gwałtownych, całkowicie
niekontrolowanych, których sprawca może zupełnie nie pamiętać. Stan afektu patologicznego może być
podstawą do orzeczenia, że sprawca zostanie całkowicie zwolniony od odpowiedzialności.
�% Istnieją też stany krótkiego spięcia, gdzie też orzekamy o niepoczytalności. Wystęouje u ludzi, którzy przez
długi czas znosili znęcanie się nad nimi, upokorzenia.
Jakościowe zaburzenia świadomości  wyrażają się zablokowaniem funkcji pamięci częściowo lub całkowicie i
wynikającymi z tego zaburzeniami orientacji. Orientacja ulega zaburzeniom w jednym lub wielu kierunkach:
czasie, miejscu, otoczeniu, sytuacji własnej i własnej osobowości.
W zaburzeniach świad. jakościowych mniej sprawne stają się też inne funkcje (pamięć, skupienie, rozumowanie,
myślenie spowolnione, chaotyczne), zmienia się też życie emocjonalne.
Zaburzenia jakościowe obserwujemy w trzech zespołach psychotycznych:
1. majaczeniu
2. zamroczeniu
3. splątaniu
Zaburzenia świadomości kształtują obraz tych trzech psychoz.
1. Majaczenie (stan majaczeniowy, zespół majaczeniowy)  jest psychozą ostrą, powstającą w następstwie
intoksykacji, np. przewlekłe nadużywanie alkoholu  zmiany w strukturze mózgu, delirium tremens 
drżenie, zmiany w świad.
Maj. jest to psychoza ostra i niebezpieczna dla życia. Zaczyna się od objawów zwiastunowych, nadmiernie
plastyczne sny, nasilanie drżenia, poczucie bezsenności. Te objawy nasilają się w godzinach wieczornych i
nocnych  jest to wspólna cecha trzech psychoz. Plastyczne sny rozwijają się w omamy. Omamy wzrokowe
są charakterystyczne dla maj., nieobecne w in. psychozach. Omamy to widzenie rzeczy, ludzi, zwierząt,
sytuacji, które nie istnieją. Bardzo często dochodzi do tego w okresie wymuszonej abstynencji w szpitalu.
Chory może być rozbawiony, pobudzony, gorączkuje, czasem ucieka przed omamami. Wymaga
dożywienia, dowitaminizowania, uspokojenia. Maj. zawsze wymaga leczenia w warunkach szpitala
psychiatrycznego. Maj. może być też spowodowane: kokainą, innymi substancjami. W majaczeniu
spowodowanym kokainą charakterystyczne są mniejsze insekty, też postaci ludzkie.
W maj. występują zaburzenia we wszystkich kierunkach orientacji oprócz orientacji we własnej osob.
Omamy wzrokowe, słuchowe, czuciowe, węchowe, smakowe.
Atropina powoduje stany maj., śpiączka atropinowa. Małe dawki są niebezpieczne, zaś duże powodują sen
podobny do fizjologicznego. Po przebyciu majaczenia wspomnienia tego, co się przeżywało, są bogate, z
czasem się ulatniają, chyba, że zostały opowiedziane, zapisane.
Wykład 2.
ad 1. Przy majaczeniu zaburzenia jakościowe świadomości wyrażają się zniesieniem orientacji w czasie,
miejscu, sytuacji własnej. Do maj. należą omamy, urojenia związane z omamami, lęk. Są też objawy typowe
dla różnych form maj., np. drżenie  w majaczeniu drżeniowym.
2. Zamroczenie (stan pomroczny, zespół zamroczeniowy, obnubilatio  zachmurzenie)  jest to psychoza
rozpoczynająca się nagle i nagle się kończąca. W zamroczeniu dochodzi do nagłej przemiany jakoś. świad.
Świad. przestawia się na inna osob. Człowiek staje się innym człowiekiem. Traci orientację we wszystkich
kierunkach, również we własnej osobowości. Osob. przybiera cechy obce osob. podst., niemożność
czerpania z doświadczeń poprzednich, z zasobów pamięci. Zachowania czł. stają się niezrozumiałe.
Wśród postaci klinicznych jako najbardziej diagnostyczny opisuje się przypadek zamroczenia jasnego. Jest
to obraz wyrazisty, ale rzadko spotykany w życiu. Mówi się, że wymyślili go prawnicy. Ludzie żyjący
2
www.student.e-tools.pl
podwójnym życiem, np. dr Jekyll i mr Hyde.
Zamroczenie jasne  nagła przemiana osob. i początek drugiego życia. Człowiek porządny, szanowany w
innej osobowości przejawia inne cechy, upodobania, zainteresowania. Zmiana naprzemienna osobowości.
Rzadko występuje taka czysta postać, choć w podręcznikach jest taki opis.
Przypadki zamroczenia obserwowane w praktyce klinicznej cechują się mniejszym lub większym
przyćmieniem świad., objawami zaburzeń ilościowych świad. Ta postać z przyćmieniem świad. ma związek
z padaczką Obserwujemy objawy stanu pomrocznego po przeminięciu dużego napadu padaczkowego.
Napad padaczkowy : 1. faza toniczna, jednocześnie kurczą się wszystkie mięśnie szkieletowe, ciało się
napręża, czas trwania kilka do kilkunastu sekund, skurcz tężcowy; 2. faza kloniczna, rytmiczne drgawki,
kurczenie i rozkurczanie się mięśni  w czasie obu faz chory nie oddycha, całość dużego napadu trwa ok. 1
minuty, nie dłużej niż 2 min.
Często chory po ataku drgawek odzyskuje świadomość, ale nie zawsze.
Chory nie poznaje otoczenia, broni się przed ludz
mi, ucieka, bywa agresywny, uważa, że inni są wobec
niego wrodzy. Ten stan zostaje potem zapomniany.
Taki stan pomroczny po napadach padaczkowych może trwać kilka minut, ale może przeciągać się do
godzin, dni, a nawet tygodni.
W przebiegu padaczki mogą pojawiać się stany pomroczne poprzedzające napady drgawkowe  najpierw
stan pomroczny, a potem duży napad.
Ekwiwalenty padaczkowe  napady psychomotoryczne  takie stany pomroczne, które pojawiają się
niezależnie od napadów drgawkowych.
Stany pomroczne mogą zdarzać się w stanach niedokrwienia, zatoru tętnicy mózgowej, miażdżycy
mózgowej, zaburzeniach krążenia mózgowego. Często w zaburzeniach neurologicznych obserwujemy
zamroczenie z zaburzeniami świad. z zanikiem orientacji we wszystkich kierunkach.
Chory może zrobić krzywdę sobie lub innym w stanie urojeniowym, trzeba przed tym chorych
zabezpieczyć. Ta psychoza też nasila się w godzinach wieczornych i nocnych.
Inna postać zamroczenia pojawia się u ludzi zdrowych, u których nie ma zaburzeń wyjaśniających ten stan.
- somnambulizm (sennowłóctwo)  czł. wstaje w nocy, wykonując różne czynności w sposób zborny i
ostrożny. Nieraz zadziwiająca sprawność. Rano dziwią się, że obudzili się gdzie indziej niż zasnęli.
Doszukiwano się związków z ukrytą padaczką, ale nie potwierdziły tego badania
- somnilokwencja (somnilokwia)  czł. mówi przez sen, spontanicznie nawiązuje dialog z inną osobą,
która rzeczywiście może nawiązać rozmowę. Osoba może zdradzać swoje osobiste tajemnice. Istnieje
środek narkotyczny, powodujący podobne skutki. Po podaniu tego środka, można uchwycić moment,
kiedy chory traci kontrolę nad tajemnicami. W leczeniu nerwic stosuje się narkoterapię półśpiączkową,
podaje się środek służący do narkozy, aby znieść opory i móc prowadzić terapię. Założeniem tej
metody jest, aby dotrzeć do węzła konfliktowego, który leży w głębokiej podświadomości chorego, a
który być może leżał u podstaw nerwicy.
Upojenie senne (zespół Elpenor  od towarzysza Odyseusza)  kolejna postać zamroczenia, stosunkowo
rzadka. Pierwowzory upojenia sennego zdarzają się u ludzi w pełni zdrowych. Po wyrwaniu z głębokiego
snu przechodzimy fazę dezorientacji i dopiero układamy sobie okoliczności, w jakich poszliśmy spać Jest
to stan pomroczny, całkowitej dezorientacji we wszystkich kierunkach, trwający dłużej.
Upojenie patologiczne  może wyglądać podobnie. Jest to inaczej stan pomroczny sprowokowany
niewielką ilością alkoholu, takiej dawki, która nie mogła wprowadzić chorego w stan upojenia
alkoholowego, ale spowodowała zaburzenia jakościowe świad. Upojenie patologiczne to co innego niż
upojenie na podłożu patologicznym.
Inne postaci stanu pomrocznego:
- stany ekstatyczne  b. rzadkie, też wiążą się z zaburzeniem orientacji. Treścią stanów ekstatycznych
mogą być doznania religijne, też inne przyjemne doznania, zdarzają się w przebiegu padaczki.
- stany onejroidalne  stany zamroczeniowe, stany onejroidalno-majaczeniowe, głębsze zaburzenia
świad.
Stan pomroczny kończy się zazwyczaj snem terminalnym. Chory budzi się zdezorientowany tym, co działo
się z nim podczas zamroczenia. Mogą zostać tzw. wyspy pamięciowe, pojedyncze wspomnienia. Reszta
objęta jest całkowitą niepamięcią.
Nie jesteśmy w stanie wyprowadzić chorego ze stanu zamroczenia w sposób aktywny przy pomocy leków.
Co najwyżej możemy podać środki uspokajające, możemy chorego zabezpieczyć. Żaden z leków się nie
sprawdził, także trzeba czekać na samoistne przeminięcie stanu pomrocznego. Jeśli chory w stanie
pomrocznym naruszył prawo, jest całkowicie zwolniony od odpowiedzialności karnej.
3. Splątanie (amencja)  najgłębsze zaburzenie świadomości i osobowości. Nie ma śladów orientacji w
jakimkolwiek kierunku. Splątanie przebiega z pobudzeniem psychoruchowym, bezładnym miotaniem się,
niszczeniem wszystkiego w otoczeniu, nie ma śladu kontaktu intelektualnego z chorym. Chory wyrzuca z
siebie pojedyncze słowa i zdania bez związku logicznego. Porozrywanie wątków myślowych 
3
www.student.e-tools.pl
inkoherencja. Stan splątania występuje w następstwie ciężkiego zatrucia różnymi substancjami
toksycznymi, też np. zatrucia lekami lub w następstwie ciężkich schorzeń somatycznych, czasem w okresie
przedśmiertnym, takie miotanie się może przyspieszyć śmierć. Leki uspokajające zawodzą z reguły,
pozostają szoki elektryczne. Jeśli chory przeżyje splątanie, nic z niego nie pamięta.
Wszystkie te psychozy, jeśli miną i chory przeżyje, nie pozostawiają żadnego śladu w psychice chorego,
powraca on do normalności.
Wykład 3.
SPOSTRZEGANIE I ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA
Spostrzeganie jest elementarnym warunkiem poznania otaczającej nas rzeczywistości. Świat otaczający, jak
również nasz własny organizm, jest z
ródłem różnorakich podniet. Podniety te mają charakter fal
elektromagnetycznych, fal akustycznych, docierają do nas podniety natury chemicznej i mechanicznej.
Część tych podniet, które do nas docierają, jesteśmy w stanie rozpoznawać, odbierać, dzięki naszym narządom
zmysłów. Ale reagujemy tylko na część docierających podniet. Spora ich część nie wywiera na nas żadnego
wrażenia.
U czł. występuje szczególna wrażliwość na niektóre bodz
ce, ale nieszczególny zakres odbieranych fal.
- czł. odbiera dość wąski fragment zakresu fal elektromagnetycznych, światło widzialne, od fioletu do
czerwieni. Bardzo duża precyzja odróżniania długości fal, odróżniamy fiolet od czerwieni. Nie
odbieramy żadnych fal dłuższych lub krótszych od długości fal światła widzialnego.
- dociera do nas też tylko wąski zakres tych fal, nie odbieramy ultra- i infradz
więków, choć są zwierzęta,
które dzięki nim orientują się w rzeczywistości.
Najprostszym zjawiskiem psychicznym powstałym pod wpływem podniet jest wrażenie (czucie). Warunkiem
powstawania wrażeń jest sprawny narząd zmysłowy, sprawne drogi doprowadzające i sprawne okolice mózgu,
do którego podniety docierają w formie pobudzenia. Razem te elementy tworzą analizator zmysłowy. Jeśli coś
jest niesprawne, wrażenia nie powstają.
Wrażenia jako te najprostsze elementy zmysłowe w praktyce nie występują w normalnym życiu. Są tylko
składowymi wrażeń jedno- lub różnorodnych.
Cechy wspólne wrażeń:
- siła wrażeń  mogą być silniejsze lub słabsze. Aby powstało wrażenie, siła podniety musi przekroczyć
próg wrażenia. S. w. zależy od siły podniety, ale też od wrażliwości narządów zmysłów
- jakość wrażeń  dotyczy zróżnicowania wrażeń w obrębie tego samego zmysłu. Istnieje możliwość
stopniowego przechodzenia jednych wrażeń w drugie (od jednej barwy do innej, od jednego smaku do
innego), podobne wrażenia powstają pod wpływem podniet swoistych (adekwatnych) dla danego
narządu zmysłu (ale: gdy ktoś nas uderzy w oko lub potraktuje je prądem  reakcją jest blask, prąd w
ucho  trzask, na skórze  ból  istnieje możliwość powstania wrażeń pod wpływem podniet
nieswoistych)
- modalność wrażeń  zróżnicowanie wrażeń wynikające ze zróżnicowania narządów zmysłów, czym
innym jest wrażenie wzrokowe i słuchowe, są to wrażenie nieporównywalne, bez możliwości
przechodzenia stopniowego od wr. wzrokowych do słuchowych
- czas trwania wrażeń  może być ostro ograniczony. Po włączeniu lampki widzimy jej blask, po
zgaszeniu blasku nie ma. Tak też z słuchowymi. Inaczej z wrażeniami smakowymi  pozostają
- właściwości przestrzenne  wzrok  widzenie stereoskopowe, dotykiem można umiejscowić przedmiot
w przestrzeni, słuch ma pewne właściwości przestrzenne, przy węchu i smaku właściwości
przestrzenne słabo wyrażone.
Wrażliwość  zdolność odczuwania słabych podniet. Wrażliwość naszych zmysłów jest bardzo duża, choć
niektóre zwierzęta nas pod tymi względami przewyższają, np. drapieżniki. Wrażliwość nie jest cechą stałą, obok
różnic osobniczych i gatunkowych istnieją warunki zmieniające wr. czł.
Czułość  zdolność do odczuwania słabych różnic między podnietami. Najsłabsze różnice, które dają wrażenie
różnicy to próg różnicy. Po to, aby np. dostrzec różnice oświetlenia, potrzebna jest różnica min. 1%. Czułość
wzroku jest stosunkowo duża, bo aby dostrzec różnicę w brzmieniu np. orkiestry czy chóru, różnica musi
wynosić ok. 10 %. W zakresie innych zmysłów ta różnica wnosi jeszcze więcej, np. przy podnoszeniu ciężarów
ok. 17 %.
Wrażliwość i czułość nie są czymś stałym, zmieniają się w wyniku adaptacji. Jeśli podnieta jest dostatecznie
silna i działanie jest długie, działanie podniety słabnie (dot. wzroku, słuchu, smaku, węchu, czucia). Jest to
adaptacja.
Wrażliwość wzrasta, gdy działają na nas słabe podniety, a najbardziej wtedy, gdy podniet brakuje. Przy
przebywaniu w zaciemnionym pomieszczeniu wrażliwość może wzrastać 200 000 x. Dotyczy to wszystkich
pozostałych zmysłów.
Wrażliwość pod wpływem odczuwania innych słabych podniet wzrasta. Inna silna podnieta uniemożliwia
odczuwanie innych słabych podniet (np. słońce i gwiazdy).
4
www.student.e-tools.pl
Prawo kontrastu  na ciemnym tle obrazy wydają się jaśniejsze i odwrotnie. Słodycze powodują wzrost
kwaśności czegoś kwaśnego.
Wrażliwość zmienia się też pod wpływem działalności i konieczności życiowych, np. muzyk, malarz, kiper, czł.
niewidomy.
Wrażenia jako pojedyncze doznania praktycznie nie występują, można je wywołać eksperymentalnie. Normalnie
przeżywamy zespoły wrażeń. Rzecz nie polega na sumowaniu wrażeń, jawią się nam struktury, zespoły wrażeń
jedno- lub różnorodnych. Struktury wrażeń są układane w struktury spoiste, dołącza do tego obróbka
intelektualna  są to WYOBRAŻENIA SPOSTRZEGAWCZE, które powstają zasadniczo wtedy, gdy zespoły
wrażeń docierają do naszego strumienia świadomości.
Oprócz wyobrażeń spostrzegawczych są też WYOBRAŻENIA ODTWÓRCZE i WYTWÓRCZE, oba rodzaje są
wyobrażeniami pochodnymi. Możliwe są tylko wtedy, gdy przeżyliśmy wcześniej wyobrażenia spostrzegawcze.
Wyobrażenie odtwórcze jest przywołaniem do strumienia świadomości wyobrażenia spostrzegawczego.
Wyobrażenie wytwórcze jest to wyobrażenie stworzone przez nasz umysł, fantazja, która może zawierać
elementy wyobrażenia spostrzegawczego i odtwórczego.
Jeżeli ktoś urodził się niewidomy, z natury rzeczy nie może mieć wyobrażeń wzrokowych odtwórczych i nie
może też tworzyć fantazji zawierających obrazy wzrokowe. Tak samo z kimś, kto jest głuchy, pozbawiony
czucia, bólu, węchu, smaku.
Wyobrażenia odtwórcze i wytwórcze różnią się od wyobrażeń spostrzegawczych pewnymi właściwościami,
wyobrażenia odtwórcze wykazują pewne luki, nigdy nie są wiernym odbiciem przedmiotu. Odtwórcze ni mają
cech stałości, w przeciwieństwie do wyobr. spostrzegawczego, znika przy odwróceniu uwagi. Wyobrażenie
spostrzegawcze dostarcza rzeczywistego obrazu przedmiotu, a wyobrażenie odtwórcze to tylko kopia
przedmiotu, są bezcielesne, nie mają konkretności i solidności rzeczywistego przedmiotu.
SPOSTRZEŻENIE  całość złożoną z wyobrażenia spostrzegawczego, sądu realizującego i sądu
klasyfikacyjnego. Jest to już obraz opracowany myślowo, towarzyszy mu przekonanie, że to co spostrzegamy,
istnieje w rzeczywistości  jest to sąd realizujący. Sąd klasyfikujący  spostrzeżenie to nie suma wrażeń, ale
rozpoznanie, zaliczenie do określonej grupy zjawisk, to rozpoznanie może być mniej lub bardziej swoiste.
ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA
Najbardziej spektakularne to omamy i złudzenia patologiczne.
1. Omamy  powstawanie u chorego wyobrażeń spostrzegawczych mimo, że na narządy zmysłów nie działają
żadne podniety, które by mogły być z
ródłem tych wyobrażeń spostrzegawczych. Takim wyobrażeniom
towarzyszy przekonanie, że powstały one w następstwie zadziałania podniety  przekonanie o jego
rzeczywistości. Obecne jest rzutowanie na zewnątrz tego, co chory spostrzega (rzeczy, osób) w otoczenie.
Jeżeli są to omamy czuciowe lub czuciowo-ustrojowe, również musi być ten warunek spełniony. Chory jest
przekonany, że to co spostrzega pochodzi ze świata otaczającego.
2. Złudzenia patologiczne  są zaburzeniami spostrzegania, w których błędny jest sąd klasyfikujący,
wyobrażenie spostrzegawcze powstało w następstwie podniet płynących ze świata otaczającego, ale
wyobrażenie spostrzegawcze zostało błędnie zinterpretowane, zakwalifikowane.
Wszyscy ulegamy złudzeniom, czasami niechcianym, często chcianym, bez trudu dopowiadamy sobie trzeci
wymiar dwuwymiarowego obrazu. Złudzenia niechciane powstają pod wpływem np. strachu. Nasze
złudzenia są szybko korygowane.
Złudzenia w psychopatologii różnią się od tych normalnych tym, że nie są korygowane, nie poddają się próbom
perswazji, sprzęgają się z urojeniami. Chory miewa napady psychosensoryczne, np. napady szokowe, gdy
choremu jawi się jakiś przedmiot, zwykle ten sam. Ale to nie są omamy, ponieważ chory zdaje sobie sprawę, że
to co mu się napadowo pojawia, nie jest rzeczywiste.
Nie są też omamami ugłośnione myśli, chory wie, że są to jego własne myśli, ale on je słyszy w swojej głowie,
to nie ktoś mówi do niego.
Omamów mamy tyle, ile narządów zmysłów.
Przyjęło się nazywać omamami zjawiska nie mające związku z narządami zmysłów, omamy psychiczne. Chory
czuje w sobie zdolność do przekazywania swoich myśli, zdolność odbierania myśli innych, docierają do niego w
drodze myślowej nakazy, zakazy, on sam czuje zdolność przekazywania rozkazów innych.
Przyjęło się też nazywać omamami pewne zaburzenia pamięci  są to omamy pamięciowe. Omamy pamięciowe
to przekonanie chorego, że to, co jest wyłącznie wytworem jego wyobraz
ni, rzeczywiście miało miejsce, do
wyobrażenia wytwórczego dołącza się sąd realizujący.
INNE ZABURZENIA SPOSTRZEGANIA
Obserwujemy u niektórych chorych wzmożenie natężenia spostrzeżeń. Np. jak czł. jest chory, z
le się czuje,
zbyt ostro spostrzega.
Tak jest w neurastenii, ale też intensywniej są przeżywane wrażenia w stanie maniakalnym.
Obniżenie natężenia spostrzeżeń  gdy jesteśmy znużeni, aż do zaśnięcia. Takie obniżenie jest też w stanach
depresyjnych. W zespole katatonicznym obojętność na wszystko osiąga niezwykłe rozmiary.
Poczucie obcości spostrzeżeń  wszystko wydaje się obce, nierealne, np. własne ciało, umysł, istnienie, stany
5
www.student.e-tools.pl
depersonalizacji.
Zmiany wielkości spostrzeżeń:
- mikropsja  to, co chory spostrzega, wydaje się dziwnie małe.
- makropsja  to, co chory spostrzega jest dziwnie wielkie
Dotyczy to też omamów.
METAMORFOGNOZJA CORPORALIS  zmienione odczuwanie własnego ciała. Głowa wydaje się dziwnie
wielka, proporcje się zmieniają.
Lęk przed zmianami własnego ciała  DYSMORFOFOBIA.
OBJAWY FANTOMOWE  zjawiska normalne, odczuwanie brakującej części własnego ciała.
Wykład 4.
Psychiczne objawy ogniskowe, które mogą być mylone z zaburzeniami spostrzegania
Psychiczne objawy ogniskowe są objawami neurologicznymi  nie należą do psychiatrii. Powstają w następstwie
ogniskowego uszkodzenia struktur korowych mózgu, np. w następstwie guza mózgu, wylewu krwi lub innych
czynników, uszkadzających miejscowo korę mózgową.
To ogniskowe uszkodzenie wyraża się pewnymi dysfunkcjami psychicznymi:
- agnozje  ogniskowe zaburzenia poznania zmysłowego
- apraksje  zaburzenia działania
- afazje
Zalicza się tu też inne objawy, pochodne tych trzech zaburzeń.
Agnozja  rozróżniamy agnozję czuciową, agnozję wzrokową i agnozję słuchową. Rozpoznajemy przedmioty
także za pomocą czucia  ludzie z agnozją czuciową nie rozpoznają przedmiotów, czują, ale informacja w
mózgu nie zostaje rozpoznana. Może to też dotyczyć wzroku, chory widzi, ale nie rozpoznaje  agnozja
wzrokowa. Chory słyszy, ale nie rozpoznaje z
ródła dz
więku  agnozja słuchowa.
Apraksja  zaburzenia działania, mimo sprawnego aparatu ruchowego. Po to, aby wykonać nawet prostą
czynność, należy uruchomić pewien ciąg działań. Chorzy z apraksją utracili zdolność wykonania tego ciągu
działań w wyniku ogniskowego uszkodzenia mózgu. Apraksje: innerwacyjna, ideokinetyczna, ideacyjna.
Afazja:
- czuciowa
- ruchowa
- amnestyczna
- afazja czuciowa  de facto jest agnozją słuchową, jej istotą jest utrata zdolności rozumienia mowy
znanej choremu, utrata zdolności rozpoznawania dz
więków mowy, słów, a przy tym sprawność
intelektualna może nie być w większym stopniu upośledzona, o czym świadczą wypowiedzi chorego,
które mogą być w pełni poprawne, zwarte, logiczne, wskazujące na dobrą orientację chorego we
wszystkich kierunkach
- afazja ruchowa  de facto jest apraksją  chory traci zdolność posługiwania się aparatem mowy, który
skądinąd jest sprawny  wie, co chciałby powiedzieć, ale nie potrafi tego zrobić. Mowa wewnętrzna
nie jest w stanie zmienić się w mowę zewnętrzną. Przy mniejszym nasileniu afazji ruchowej chory
zniekształca jedynie wypowiadane słowa, mówi niegramatycznie (agramatyzmy), może to dotyczyć
tylko słów mówionych, ale też słów pisanych
- afazja amnestyczna  wyraża się trudnością w znalezieniu właściwego słowa na nazwanie znanego
choremu przedmiotu, wiemy to stąd, że chory rozpoznaje to słowo wśród innych słów. Afazja
amnestyczna jest de facto zaburzeniem przypominania.
Do psychicznych objawów ogniskowych zalicza się:
- logoklomia  zwielokrotnione głoski danego wyrazu
- polilalia  wielokrotne powtarzanie słowa lub zdania
- akalkulia  utrata zdolności liczenia
- aleksja  utrata zdolności rozpoznawania tekstu pisanego, jest to szczególna forma agnozji wzrokowej
- agrafia  utrata zdolności pisania
- iteracja  powtarzanie tych samych zdań jako odpowiedzi na pytania różnej treści
Znajomość tych zjawisk jest potrzebna, gdyż np. w schizofrenii występuje zjawisko tzw. sałaty słownej,
powtarzanie słów, zdań, przypomina to polilalie i iteracje. Te powtórzenia w schizofrenii nazywamy
perseweracjami.
MYŚLENIE I ZABURZENIA MYŚLENIA
Myślenie jest to najwyższa czynność poznawcza, nie jest to odrębna czynność psychiczna, jest powiązana z
innymi czynnościami. Myślenie nie jest jedyną czynnością poznawczą, gdyż w świecie zwierzęcym
obserwujemy tzw. gnozę gatunkową  instynkty i odruchy bezwarunkowe. Są one też obecne u człowieka i w
pierwszych dniach życia zapewniają mu przetrwanie. Ta wiedza jest nazywana gnozą gatunkową. Jest ona
wzbogacana gnozą wynikającą z uczenia się, z odruchów warunkowych.
6
www.student.e-tools.pl
Wyższą formą gnozy gatunkowej jest myślenie archaiczne, prelogiczne. Te formy gnozy są wykorzystywane
przez człowieka, ale najwyższą formą gnozy jest myślenie abstrakcyjne. Umożliwia tłumaczenie pewnych
zjawisk za pomocą innych zjawisk, dzięki myśleniu poznajemy związki między faktami, trwałość tych
związków zapewnia nam przewidywanie faktów. Dzięki myśleniu mamy możliwość poznawania ogólnych cech
rzeczy i zjawisk. Dzięki myśleniu rozwinęliśmy zdolność porozumiewania się za pomocą mowy  myślimy za
pomocą symboli słownych, jest to mowa wewnętrzna. Dzielimy się naszymi myślami z otoczeniem za pomocą
mowy zewnętrznej.
Myślenie abstrakcyjne jest czysto człowieczą jakością psychiczną. Leży ono u podstaw najprostszego
uogólnienia. Istotą myślenia abstrakcyjnego jest poszukiwanie wspólnych cech dwu lub większej liczby
przedmiotów, zjawisk, a odrzucanie cech nieistotnych  abstrahowanie.
Składowe myślenia abstrakcyjnego:
- umiejętność tworzenia pojęć  pojęcia to ogólne, lecz istotne cechy przedmiotów lub zjawisk. Te
pojęcia tworzymy w procesie abstrahowania  oddalamy się od wyobrażenia spostrzegawczego danego
przedmiotu, po to, by odrzucić nieistotne szczegóły, a znalez
ć cechy wspólne. Istnieje też inna
możliwość: nie musimy oddalać się od wyobrażenia spostrzegawczego, lecz jeden przedmiot uznajemy
za typ, przykład reprezentujący wszystkie inne przedmioty.
Różnice między pojęciami zależą od stopnia abstrakcji  im ten stopień niższy, tym węższy zakres pojęcia, a
bogatsza jego treść, im wyższy stopień, tym konkretna treść pojęcia uboższa. Ważna jest treść i zakres pojęcia.
- w myśleniu posługujemy się sądami. Sądy to myślowe stosunki między
przedmiotami, zjawiskami, co do których mamy przekonanie, że istnieją lub nie. W skład sądu wchodzą zawsze
pojęcia. Znajomość przedmiotu to umiejętność wypowiedzenia o nim trafnych sądów.
- wnioskowanie  umiejętność wysnucia sądów na temat przedmiotów, niekonieczna jest do tego
znajomość przedmiotu lub zjawiska.
- rozumowanie  umiejętność snucia całego ciągu sądów aż do określonego wyniku.
- analiza i synteza
W myśleniu mówimy o inteligencji, którą rozumiemy jako sprawność umysłową, czyli umiejętność
posługiwania się składowymi myślenia.
ZABURZENIA CZYNNOŚCI MYŚLOWYCH
Dzielimy je na trzy grupy:
1. zaburzenia treści myślenia
2. zaburzenia toku myślenia
3. zaburzenia sprawności myślenia
1. zaburzenia treści myślenia
- urojenia
- idee nadwartościowe
- myśli natrętne
- konfabulacje
- mitomania  pseudologia fantastica
Urojenia  delusiones. Definiujemy je jako przekonanie chorego o prawdziwości nieprawdziwych sądów,
które wypowiada. Przy tym występuje oporność na perswazję  chory nie przyjmuje żadnych argumentów na
temat nieprawdziwości tego sądu. Sądy, jakie chory wypowiada, muszą kłócić się z doświadczeniem otoczenia,
muszą mieć element nieprawdopodobieństwa, absurdalności, a ten element może dotyczyć albo treści urojenia,
albo okoliczności, na jakie chory się powołuje, aby uprawdopodobnić te sądy.
Nazywamy urojenia w zależności od ich treści: ksobne (w których chory jest przekonany, że jest obiektem
zainteresowania mniejszej lub większej grupy ludzi, obserwują go, itd., cel inwigilacji czasem jest konkretny,
czasem nieznany, powołują się na złudzenia patologiczne). Nie liczy się treść urojeń, liczy się patologiczna
właściwość ich tworzenia się. Treść zależy od wykształcenia, wiedzy, przekonań, otoczenia społ., to wszystko
jest wplatane w treść urojenia. Chory czuje się zagrożony, raczej zdziwiony tak wielkim zainteresowaniem,
obecny element wielkościowy. Urojenia prześladowcze różnią się od ksobnych tylko poczuciem zagrożenia.
Urojenia zazdrości, hipochondryczne  nie przyjmuje żadnych argumentów i wyników badań, urojenia
grzeszności i winy  wyprowadzane z drobnych grzeszków i uchybień, urojenia samooskarżające, poniżenia,
upośledzenia, zubożenia, nicości  i w tych urojeniach jest obecny pewien element wielkościowy.
Osobną grupę stanowią urojenia wielkościowe sensu stricte, z przechwałkami o swojej wiedzy, bogactwie,
wielkości.
Urojenia mogą tworzyć zwarte systemy, chory dba o szczegóły. Czasem są krótkotrwałe i ulotne i chory nie
zabiega o to, aby podbudować je jakimiś dowodami.
Idee nadwartościowe  jest to pogranicze normy i patologii. Bywają idee nadwartościowe u ludzi
przejawiających szczególne uzdolnienia w różnych dziedzinach. Te idee są naładowane emocjami, są silne,
długotrwałe, zrośnięte z osobowością. Człowiek nie widzi niczego i nikogo poza ideą, ona angażuje go bez
7
www.student.e-tools.pl
reszty. Bywało to bardzo dobre w historii ludzkości, czasem jednak idee ocierają się o urojenia.
Myśli natrętne  myśli sprzeczne z przekonaniami chorego, z których absurdalności zdaje sobie sprawę, ale
nie jest w stanie odpędzić ich od siebie. Np. osoba religijna  myśli bluz
niercze, nieprzyzwoite. Takie myśli
mogą dotyczyć wielu dziedzin, zadręczają, są związane z psychiką patologiczną, zawierają elementy magiczne,
rytuały, z myśli natrętnych wynikają czynności natrętne. Np. przekonanie, że wszystko jest brudne. Chorzy mają
poczucie absurdalności tego, co narzuca się im w myślach. Próby powstrzymania są z
ródłem głębokiej udręki.
Takie myśli mogą całkowicie sparaliżować funkcjonowanie społeczne. Są dość oporne na leczenie.
Konfabulacje  przez niektórych są zaliczane do zaburzeń pamięci. Objawy te występują tam, gdzie chory
utracił zdolność zapamiętywania. Ci chorzy też starają się ukryć lukę pamięciową, starają się ukryć zaburzenia
orientacji. Robią to w ten sposób, zwłaszcza w nastroju euforycznym, że przyjmują każdą sugestię rozmówcy, a
nawet ją uzupełniają. Zmyślanie na bieżąco w celu ukrycia luki pamięciowej. Chory nie pamięta, co przed
chwilą zmyślał.
Mitomania  pierwowzory zdarzają się w przechwałkach w celu imponowania. Szczególną skłonność do
mitomanii z elementami bezkrytycyzmu mają ludzie z zaburzoną osobowością w następstwie uszkodzeń
organicznych  charakteropatii, również w zespołach maniakalnych.
Wykład 5.
2. zaburzenia toku myślenia
a) przyspieszenie toku myślenia  tachyphrenia  obserwujemy niemal wyłącznie w zespołach maniakalnych,
wyraża się wielomównością, przyspieszeniem toku myślenia ze skłonnością do zmiany wątków myślenia, z
tym, że wypowiedzi tych chorych są poprawne pod względem przyczynowo-logicznym, w miarę
przyspieszania się toku myślenia, treść tych wypowiedzi staje się coraz bardziej powierzchowna. Chory
traci zdolność do głębszego skupienia się na tym, co mówi. Krańcową postacią jest gonitwa myśli. Pewne
elementy przyspieszenia myśli można obserwować po niektórych używkach (w małych ilościach, alkohol,
niektóre narkotyki)
b) bradyphrenia  zwolnienie toku myślenia - ma to pewne pierwowzory w codziennym życiu: zmęczenie,
nienajlepsza kondycja, choroba, trudniej odbieramy słowa, mamy uboższe skojarzenia. Patologiczne
spowolnienie w depresjach, zwłaszcza w depresji endogennej, w chorobach afektywnych.
Brak spontanicznych wypowiedzi, zapytań, odpowiedzi jednozdaniowe, lakoniczne, nie podtrzymują
rozmowy, chorym sprawia trudność przypomnienie sobie nawet prostych zdarzeń, odpowiadają z
opóz
nieniem, nastrój przygnębienia, trudności w zapamiętywaniu, co związane z zaburzeniami uwagi.
Bradyphrenia też w zespołach katatonicznych hipokinetycznych. Opóz
nienie odpowiedzi, czasem trzeba
zapytać kilka razy, żeby uzyskać lakoniczną odpowiedz
, na niektóre pytania chory w ogóle nie odpowiada.
Ta szczególna bradyphrenia w zespołach katatonicznych hipokinetycznych wyraża się też otamowaniami,
chory zaczyna odpowiadać na zadane pytanie, nagle przerywa i po dłuższym czasie kończy swoja
odpowiedz
. W krańcowo nasilonym zespole katatonicznym hipokinetycznym chory w ogóle przestaje
mówić.
c) rozkojarzenie  dissocatio  zatracanie się konsekwencji przyczynowo-logicznej w myśleniu.
Odstępowanie od zasady przyczynowo-logicznej w myśleniu na rzecz choremu tylko właściwego sposobu
kojarzenia. Chory nie dostrzega sprzeczności logicznej wypowiadanych sądów. Pod względem formalno-
logicznym wypowiedzi chorego mogą nie być chaotyczne, ciąg myślowy zachowany. Zaburzenie może nie
przejawiać się we wszystkim, co chory mówi. Gdy rozkojarzenie jest znaczne, wszystkie wypowiedzi
chorego wydają się przypadkowe, jakby się bawił słowami. Może mówić słowa, kierując się ich
dz
więkowym podobieństwem, szeregować rzeczywistość wg barw. Nie korzysta ze swojej wiedzy. Przy
krańcowym nasileniu można zaobserwować tzw. sałatę słowną  wypowiadanie przypadkowych słów i
zdań. Jest to objaw swoisty dla schizofrenii i zespołów z kręgu schizofrenicznego. Objaw świadczy o
rozpadzie struktury osobowości.
d) inkoherencja  porozrywanie wątków myślowych, brak śladów kojarzenia, może przypominać
rozkojarzenie, ale występuje tylko w splątaniu (amencji). Wypowiadanie słów zupełnie bez ładu i składu.
3. obniżenie sprawności umysłowej
a) niedorozwój umysłowy  niewykształcenie sprawności umysłowej w dostatecznym stopniu 
oligofrenia
b) zespoły otępienne  demencja
ad a) obniżenie sprawności umysłowej typu oligofrenicznego następuje w wyniku uszkodzenia struktur
mózgowych, w życiu płodowym, we wczesnym okresie życia, itd. to uszkodzenie niezależnie od
działającego czynnika hamuje możliwość pełnego rozwoju inteligencji w stopniu nieznacznym,
umiarkowanym lub znacznym. Brak myślenia abstrakcyjnego. Myślenie konkretne może być dobrze
rozwinięte (nieznaczne zaburzenie). Głębszy niedorozwój myślenia uniemożliwia choremu przyswojenie
słów o znacznym stopniu abstrakcji.
ad b) sprawność inteligencji zmniejszyła się pod wpływem uszkodzenia struktur mózgowych, dochodzi do
8
www.student.e-tools.pl
ograniczenia sprawności, ale jej poziom nie spada do poziomu niedorozwoju. Głównie zaburzenia pamięci i
czynności intelektualnych.
PAMI
Ć
Nie istnieje uniwersalna definicja pamięci.
Definicja Bilikiewicza:
Pamięć  zdolność ustroju do zachowania się w sposób, który został zmodyfikowany poprzednim
doświadczeniem.
Treść pamięci powstaje z przetworzenia się przeżyć świadomych, to, co zdołaliśmy zatrzymać ze strumienia
świadomości, tworzy zasoby naszej pamięci. Świadomość jest energią psychiczno-dynamiczną, która poprzez
pamięć staje się energią psychiczno-potencjalną, która znów może stać się energią psychiczno-dynamiczną
poprzez powrót do strumienia świadomości.
Przy ocenianiu pamięci bierzemy pod uwagę:
- wierność pamięci  podobieństwo do rzeczywistego obrazu. Wierność zmniejsza się wraz z upływem
czasu
- trwałość  czas, w którym zachowana jest zdolność do odtwarzania tego, co kiedyś było obecne w
strumieniu świadomości
- szybkość zapamiętywania  jest walorem tylko wtedy, jeżeli towarzyszy jej dbałość
- gotowość pamięci  umiejętność łatwego przypominania potrzebnych w danej chwili danych
pamięciowych
- pojemność (zakres) pamięci  zdolność zapamiętywania możliwie dużej liczby szczegółów w
określonym czasie. Zakres określa się też nazwą pojemność, co jest mylące, gdyż sugeruje określoną
pojemność naszej pamięci. Jest odwrotnie: im bardziej ćwiczymy pamięć, tym bardziej jej pojemność
wzrasta. Dzięki wzrastającej zawartości łatwiej nam nowe dane zapamiętać.
ZABURZENIA PAMI
CI
(nadczynność pamięci  nie jest to zaburzenie  możliwość przywołania do strumienia świadomości zasobów,
których w normalnych warunkach nie bylibyśmy w stanie przywoływać, np. w zagrożeniach życia  całe życie
przed oczami, łącznie ze zdarzeniami, o których nie myśleliśmy, że zostały zapamiętane, też u ludzi z
otępieniem starczym  świetnie pamiętają zdarzenia z dzieciństwa)
a) niedoczynność pamięci  może mieć charakter czynnościowy albo organiczny, trwały
- niedoczynność czynnościowa  możemy mieć czynnościowe kłopoty z zapamiętywaniem, normalne
stany zaangażowania emocjonalnego mogą zaburzać proces zapamiętywania, z powodu trudności w
skupieniu uwagi. Także w normalnych warunkach ulegają zatarciu zasoby pamięciowe  dzięki
zapominaniu dystansujemy się od zdarzeń przykrych. Przypominanie też sprawia nam kłopoty w
normalnym życiu
- w stanach psychopatologicznych czynnościowe zaburzenie pamięci są podobne, różnica polega na
tym, że są one spowodowane np. depresją, nerwicą, lękiem, niepokojem i innymi stanami zaburzeń
emocjonalnych, które utrudniają skupienie uwagi, a przez to możliwość korzystania z pamięci, która
nie jest de facto upośledzona. Przemija depresja, udaje się opanować niepokój, napięcia i sprawność
pamięci wraca do normy
- prawdziwą niedoczynnością pamięci jest niedoczynność agoniczna. Też może dotyczyć zaburzeń
zapamiętywania, przechowywania i wydobywania.
Zaburzenia zapamiętywania - chorzy mają problem z zapamiętywaniem bieżących zdarzeń, jeśli sobie
zdają z tego sprawę, zapisują sobie rzeczy istotne. Jeśli zdolność zapamiętywania jest zniesiona,
chorzy niczego nie są w stanie zachować w pamięci. Powstaje luka w pamięci, obejmująca czas od
momentu powstania zaburzenia. Dzięki pamięci mamy orientację we wszystkich kierunkach. Problemy
z zapamiętywaniem powodują kłopoty w orientacji. Zaburzenia zapamiętywania są charakterystyczne
dla zespołu otępiennego. Luka pamięciowa wiąże się nie tylko z utratą zdolności do zapamiętywania,
ale też z tym, że zasoby pamięciowe, powstałe wcześniej, mogą ulegać zniszczeniu. Przez to luka
pamięciowa może obejmować okres znacznie dłuższy niż czas, jaki upłynął od zniesienia zdolności do
zapamiętywania. Im świeższe zdarzenie, tym większa podatność na zaburzenie.
Zaburzenia przypominania - te zaburzenia organiczne są fazą wstępną afazji amnestycznej. Chory nie
jest w stanie przywołać w danym momencie nazwy jakiegoś przedmiotu. Wie, że go znał, ale nie jest
w stanie odtworzyć.
b) niepamięć (amnezja) - luka pamięciowa, ograniczona: - co do treści, - co do czasu.
- co do czasu - codziennie mamy luką pamięciową dotyczącą czasu podczas snu. Ta luka pamięciowa
spowodowana jest spowodowana jest fizjologicznym wygaszeniem światła świad. podczas snu.
Jeśli zmiany świad. nastąpiły z przyczyn patologicznych, też objęte są niepamięcią. Np. stany
somnolencji, soporu, całkowitą niepamięcią objęte są stany śpiączki.
Śpiączka tym różni się od stanu snu fizj., że świad. jest całkowicie wygaszona. Stany zaburzenia
jakościowego świad. są objęte niepamięcią, to amnesia vera - amnezja prawdziwa. Chory nie pamięta,
9
www.student.e-tools.pl
co się działo w stanie zaburzenia.
Niepamięć prawdziwa może być: - całkowita, - częściowa.
Niepamięć prawdziwa powstaje w wyniku zaburzeń ilościowych i jakościowych świad. lub też tam,
gdzie tych zaburzeń nie ma, ale chory np. utracił zdolność do zapamiętywania lub też po zniszczeniu
zasobów pamięciowych.
W stanie majaczenia niepamięć częściowa, poszczególne fragmenty mogą się zachować, jeśli
pomożemy choremu je utrwalić. Po stanie splątania - całkowita niepamięć.
Oprócz niepamięci prawdziwej obserwujemy też niepamięć wsteczną (amnesia retrograda) i czasem
niepamięć następczą (amnesia anterograda). Najłatwiej uchwycić niepamięć wsteczną, gdy nastąpiła
nagła utrata przytomności, np. w wyniku urazu głowy. A
atwo uchwycić moment utraty przytomności i
po przebudzeniu okazuje się nierzadko, że chory nie pamięta nie tylko okresu braku przytomności, ale
też krótszego lub dłuższego (od kilku sekund do kilku lat) okresu przed urazem. Niepamięć wsteczna
może stopniowo skracać się, nie jest niepamięcią prawdziwą.
Niepamięć następcza - ktoś odzyskał świad. po okresie nieprzytomności lub był w stanie majaczenia i
po odzyskaniu normalnej świad. chory może pamiętać wszystko, co działo się w stanie majaczenia. Po
okresie braku przytomności ktoś może rozmawiać normalnie. Następnego dnia chory nie pamięta, że z
kimkolwiek rozmawiał. Wspomnienia z okresu majaczenia szybko się zacierają.
Niepamięć może też być wynikiem utraty zdolności zapamiętywania.
- co do treści - często osoby chore nie pamiętają pewnych treści ze swoich psychoz.
Niepamięć co do treści obserwujemy w histerii, blokowany jest dostęp do pewnych treści. Jest to
niepamięć rzekoma, gdyż pod wpływem hipnozy chorzy mogą dokładnie opowiadać o tym, co się
działo. Wypieranie w ostrych psychozach określane jest jako niepamięć retropsychotyczna.
Rzeczywistość z czasu psychozy nie przystaje do rzeczywistości podstawowej, dlatego jest wypierana.
- złudy pamięciowe - niedokładność odtwarzania. Występuje to też w normalnym życiu.
W psychopatologii ta tendencja osiąga większe rozmiary. W złudach pamięciowych mamy też
złudzenia. Złudzenie to zniekształcenie wspomnień przez patologiczny afekt, np. w stanach
maniakalnych. Złudzenia patologiczne ściśle zlewają się z treścią urojeń. Omamy pamięciowe - do
wyobrażeń odtwórczych fizj., patol. dołącza się sąd realizujący.
Złudy pamięciowe utożsamiające - zjawiska typu d�ją vu (już widziane), d�ją v�cu (już przeżywane),
jamais vu (poczucie obcości w znanych miejscach). Te zjawiska w padaczce skroniowej. Po krótkim
czasie powraca normalna świad. i orientacja.
Pamięć warunkuje orientację, dzięki niej mamy orientację w czasie. Zaburzenia orientacji trwałe tam, gdzie
chory utracił zdolność zapamiętywania, zasoby pamięciowe.
Wykład 6.
UCZUCIA
Affectus = affectivitas - uczuciowość.
Uczucia są związane z czuciem i ten związek od początku istnienia życia. Określają podmiotowy stosunek do
rzeczy. Wszystkie funkcje psychiczne są ściśle powiązane z uczuciami. Uczucia i czucia (wrażenia) są czymś
innym, w tych drugich brak subiektywnego stosunku do tego, co się dzieje. Uczucie są czymś trudnym do
porównywania w przeżywaniu, subiektywnym, takie same uczucia mogą być bardzo różne. Najbardziej
pierwotne to przyjemność i przykrość.
Ból jest to czucie i uczucie. W wyniku operacji neurochirurgicznych odkryto, że czucie i uczucie to co innego,
np. wypreparowano fragment kory przedczołowej.
Podłoże strukturalne życia uczuciowego to układ wegetatywny na szczeblu ośrodkowego UN. Układ
wegetatywny - autonomiczny, funkcjonuje poza naszą świadomością, steruje wnętrzem naszego ciała, nasza
świadoma psychika jest z tego zwolniona. Ten układ niezależny od naszej woli. Uczucia powstające na tym
szczeblu są od naszej woli niezależne. Możemy na nie wpływać np. przez wywołanie odpowiedniej sytuacji, ale
nie nakazami czy zakazami. Ścisły związek między uczuciami a AUN widać też w ekspresji tych stanów
uczuciowych: mimika, pantomimika, zmiany wegetatywne.
Ewolucyjny podział uczuć:
W toku ewolucji życie uczuciowe było wzbogacane przy zachowaniu form wcześniejszych.
3 poziomy życia uczuciowego:
I poziom - uczuciowość protopatyczna (pierwotna) - zawiera popędy - to, co przynosimy ze sobą na świat przy
narodzeniu. W ocenie klinicznej: popęd do odżywiania, popęd płciowy, sen, popęd samozachowawczy
II poziom - uczuciowość archaiczna - związana z psychiką archaiczną, zachowane są tu popędy, zawiera
najpierwotniejsze uczucia przeobrażone przez hamulce psychiki archaicznej, ten poziom stosunkowo najmniej
poznany, uczucia archaiczne - zazdrość, lęk, chciwość, pragnienie władzy, pożądanie, uczucia magiczne
III poziom - uczuciowość wyższa - uczuciowość intencjonalna, intelektualizowana, determinująca, ta
uczuciowość hamuje uczucia archaiczne, ma powiązania z niższymi poziomami życia uczuciowego, ale są one
10
www.student.e-tools.pl
zmodyfikowane, przekształcone, kontrolowane, uczucia wyższe: przyjaz
ń, miłość, uczucia patriotyczne,
społeczne, religijne, radość twórcza, współczucie, uczucia estetyczne, dążenie do osiągnięć, itd.
Oceniając uczucia staramy się określić właściwości życia uczuciowego, takie jak:
- rodzaj uczucia - przyporządkowanie obserwowanego stanu uczuciowego do poziomu i do treści;
- przedmiot uczucia - stany uczuciowe związane z kimś, czymś;
- kierunek uczucia (depresja endogenna - przygnębienie, którego nie możemy zrozumieć, nie ma
widocznej, zewnętrznej przyczyny, te bezprzedmiotowe stany uczuciowe wiązane są czasem z jakąś
osobą, przedmiotem, choć związek ten jest wątpliwy);
- siła uczucia;
- głębia uczucia - uczucia silne mają znaczenie, gdy są jednocześnie głębokie, mogą wtedy
ukierunkować naszą całą aktywność w celu zdobycia osoby, przedmiotu; uczucia głębokie są trwałe,
utrzymują naszą aktywność przez dłuższy czas;
- trwałość uczucia - cechuje uczucia głębokie, ale w stanach patologicznych są wyjątki, np. długotrwałe
rozdrażnienie, trwałe są uczucia towarzyszące urojeniom w stanach patologicznych;
- zdolność modulacji - zmienia się w rozwoju osobniczym:
�% w dzieciństwie - nadmierna - dziecko łatwo jest rozdrażnić, ale też łatwo wyprowadzic z tego stanu
�% w wieku dorosłym modulacja afektu stabilizuje się na pewnym poziomie, różnice międzyosobnicze
�% w wieku podeszłym może się pojawić chwiejność afektywna
�% modulacja może ulec upośledzeniu - przede wszystkim w schizofrenii, sztywność afektywna - chory
trwa w tym samym nastroju niezależnie od sytuacji, temperamentu
�% pozorne upośledzenie modulacji - stany zalegania afektu;
- ekspresja życia uczuciowego - mimiczny i pantomimiczny wyraz stanu uczuciowego, istnieją
społecznie akceptowane modele ekspresji uczuć, w warunkach patologicznych może być zaburzona: -
bardzo uboga (sztywność afektywna, zaleganie nastroju, stępienie), - bardzo pobudzona;
- zdolność panowania nad sobą - zdolność poskramiania nadmiernej ekspresji;
- siła pobudzająca uczuć - uczucia są energią, te zasoby energetyczne są największe w sferze
popędowej, decydują one o tzw. napędzie psychoruchowym;
- zjawisko katatynii - łatwo dajemy wiarę temu, co chcielibyśmy, aby było prawdą - wpływ uczuć na
intelekt, uczucia mogą "upośledzać" działania intelektu
- zjawisko irradiacji - przenoszenie emocji na obiekt, miejsce, czas, z którymi były związane jakieś
subiektywnie ważne stany emocjonalne
Zaburzenia życia uczuciowego
Nie pojawiają się w nich jakieś nowe jakości, których nie ma w naszych przeżyciach, np. melancholia czy
depresja to przygnębienie, które zdarza się każdemu.
Lęk - biologiczny sygnał zagrożenia, chroni nasze życie. U chorych okoliczności pojawiania się lęku są nieco
inne niż normalnie.
Stany wzmożonego pobudzenia - jest to zjawisko patologiczne, gdy wzmożony nastrój pojawia się z przyczyn
endogennych w stanie maniakalnym. Też euforia w organicznym uszkodzeniu mózgu.
Drażliwość - objaw psychopatologiczny - byle drobiazg przeszkadza choremu.
Z oceną emocjonalności wyższej bywają problemy, gdyż czasem zapominamy, że oceniamy ją z biologicznego
pktu widzenia. Uczuciowość wyższa musi być kształtowana i czasem może zostać wypaczona.
Zmiany czasu trwania afektu:
- zaleganie nastroju; lepkość afektywna
- chwiejność
- ambiwalencja - jeden z zespołów rozpadu struktury osobowości w schizofrenii.
Wykład 7.
WOLA, D
ŻENIE, DZIAA
ANIE
Przyjmujemy, że odpowiadamy za nasze działania, ponieważ posiadamy wolną wolę.
Wola - zdolność dokonywania wyboru kierunku aktywności.
Podejmujemy działanie, kierując się określonymi motywami - pod wpływem POBUDEK. Pobudki mają
kierunek i cel, mogą pochodzić ze sfery życia uczuciowego lub mogą być rozumowe. Uczuciowe mogą
pochodzić z poziomu: - popędowego; - archaicznego; - wyższego.
W procesie wychowania dążymy do poskramiania pobudek pochodzących z niższych poziomów życia
uczuciowego.
Potrzeba - odczuwany brak czegoś.
Popęd jest największą siłą napędową naszych działań, pod warunkiem, że ta energia zostanie odpowiednio
ukształtowana przez wyższe poziomy życia uczuciowego.
Nie możemy kierować się popędami wprost. Kierujemy się PRAGNIENIAMI. Są to uświadomione dążności do
określonego celu, u ich z
ródeł mogą leżeć popędy. Można poprzestać na pragnieniu.
11
www.student.e-tools.pl
Aby pragnienie przemieniło się w działanie, potrzebna jest decyzja. Postanowienie, że chcę działać, jest aktem
woli.
Analiza działania kierowanego wolą:
1) świadomość celu
2) jak mam działać, jakie przedsięwziąć środki, czy leżą one w moich możliwościach, czy trudy działania są
warte celu, w 1) i 2) istotne są pobudki (najczęściej uczuciowe, mogą też być rozumowe, ale te są
najczęściej racjonalizacją pobudek uczuciowych)
3) zapada postanowienie - decyzja
1), 2) i 3) to działania w myśli - rozważania.
Jeśli treścią decyzji jest działanie, to je rozpoczynam. Może dotyczyć łańcucha działań, rozciągniętego w czasie
nawet na lata.
W warunkach normy psychicznej działania mogą być dokonywane z pobudek pochodzących z różnych
poziomów życia uczuciowego.
Działań dokonujemy za pomocą ruchów fizycznych, jak również w znaczeniu aktywności psychicznej.
Działania w znaczeniu fiz. mogą być mimowolne lub dowolne. Dotyczy to też działań psych., nad którymi nie
zawsze do końca panujemy, co widać w niektórych chorobach.
Ruchy mimowolne - to są f& odruchy mięśniowe i f& automatyzmy, przez które rozumiemy złożone sprzężenia
odruchów. Bardziej złożone to ruchy ideomotoryczne - zaliczamy do nich ruchy instynktowe, z którymi
przychodzimy na świat i ruchy naśladowcze, np. ziewanie, uporczywe używanie jakiegoś słowa. W
psychopatologii są to zjawiska echa - echolalia i echopraksja.
Do ruchów mimowolnych zaliczamy też ruchy zmechanizowane, które początkowo były dowolne, a teraz są
mimowolne, np. prowadzenie samochodu. Te ruchy są inicjowane aktem woli, ale dalej już nie trzeba woli,
świadoma kontrola nie jest konieczna do skutecznego wykonania.
Ruchy dowolne - ruchy, gdzie jest zaangażowana wola, określony cel działania, środki, pobudki, są to cechy
woli.
Oceniając cechy woli staramy się określić samodzielność aktów woli, czyli świadomość pobudek i świadomość
środków działania.
Samodzielność może być zaburzona w dwóch kierunkach:
- albo przez nadmierną sugestywność
- albo przez zupełny zanik sugestywności.
Zdecydowanie - zdolność podejmowania we właściwym czasie umotywowanych decyzji i wprowadzanie ich
w czyn.
Zaburzenia:
- decyzje mogą być podejmowane zbyt szybko, bez przemyślenia (tak u chorych z zespołem
maniakalnym)
- nadmiar wątpliwości, gubienie się w nich, niezdecydowanie, niepewność (tak w nerwicy natręctw,
zespołach depresyjnych, też w nerwicy neurastenicznej)
Panowanie nad sobą - może być rozumiane dwojako:
- umiejętność zmuszania siebie do wykonania raz powziętych decyzji wbrew przeciwstawnym
pobudkom
- zdolność poskramiania zachowań impulsywnych, uwarunkowanych stanami napięcia emocjonalnego,
rozdrażnieniem
Wytrwałość
Energia - ma wartość wtedy, gdy towarzyszy jej wytrwałość działań, bez niej to słomiany ogień.
Napęd psychoruchowy - określa czasem cechy aktów woli. Jest to wewnętrzna siła poruszająca człowieka do
podjęcia, a więc zapoczątkowania i podtrzymywania aktywności. Energia tego poziomu pochodzi z życia
uczuciowego, z wszystkich poziomów.
W ocenie woli, dążeń, działań bierzemy pod uwagę też spontaniczność i inicjatywę aktów woli.
Zaburzenia napędu psychoruchowego
W chorobach psychicznych:
- obniżenie
- wzmożenie n. p.
�% obniżenie napędu psychoruchowego - jeden z najistotniejszych objawów depresji endogennej, ale jest też
obecny w innych depresjach, wyraża się bradyfrenią, bradykinezą, spowolnienie aktywności ruchowej,
wypowiedzi stają się skąpe, chory jest mało spontaniczny, raczej odpowiada na pytania niż inicjuje rozmowę,
ma poczucie niższej sprawności umysłowej, ma trudności w przypominaniu i zapamiętywaniu, trudności z
wykonywaniem prostych, codziennych czynności związanych z ubieraniem się, higieną osobistą, innych
czynności domowych. Podejmowanie decyzji jest dla chorego udręką, w krańcowym nasileniu - stan osłupienia,
znieruchomienia, choć zdarza się on rzadko, chory przestaje mówić i zajmować się czymkolwiek - stupor
melancholians. Obserwujemy to też w zespołach katatonicznych hipokinetycznych. W zespołach depresyjnych
12
www.student.e-tools.pl
chorzy są głęboko przygnębieni, w zespołach katatonicznych - zobojętnieni. W zesp. kat. - zjawisko
otamowania, wyrażające się w mówieniu i zachowaniu, chory przerywa wypowiedz
i po pewnym czasie ją
wznawia. W krańcowym nasileniu objawów zespołu katatonicznego hipokinetycznego chorzy przestają mówić
(mutyzm), nieruchomieją (osłupienie katatoniczne), nie reagują na nic, co dzieje się w ich otoczeniu, mogą
nawet przestać jeść, przełykać - ale są to rzadkie przypadki. Obniżenie napędu psychoruchowego może też
występować w zespołach psychoorganicznych, nerwicach - szczególnie w nerwicach neurastenicznych.
�% wzmożenie napędu psychoruchowego - może się wyrażać wzrostem aktywności psychoruchowej chorych, jeśli
ten wzrost niewielki, to może się przyczynić do polepszenia funkcjonowania intelektualnego, pomysłowość -
zespoły hipomaniakalne. Ale jeżeli to wzmożenie jest za duże, to obserwujemy chaos, spłycone myślenie,
lekkomyślne procesy woli. Są to objawy prostego wzmożenia napędu psychoruchowego. Stany pobudzenia
psychoruchowego z rozhamowaniem sfery popędowej - w niektórych postaciach stanu pomrocznego. Niepokój
psychoruchowy też może występować w depresji endogennej - akatisia, chory nie może znalez
ć sobie miejsca.
przymus chodzenia - tasikinesia. Pobudzenie psychoruchowe z głębokim rozkojarzeniem obserwujemy w
zespole katatonicznym hiperkinetycznym - chorzy niszczą wszystko, są agresywni. Bezładne pobudzenie w
amencji, sałata słowna. Elementy pobudzenia psychoruchowego obserwujemy w zespole hebefrenicznym, ale
nie jest to główny objaw.
Zaburzenia samodzielności aktów woli
�% stany wzmożonej sugestywności - w niedorozwoju umysłowym, w zespołach psychoorganicznych,
otępiennych (zwłaszcza gdy zaburzenia funkcji poznawczych), w histerii - ten objaw pomaga w diagnozowaniu
histerii i można to wykorzystywać w celach terapeutycznych. Zdarza się, że w prostych rodzinach objawami
choroby (histerii) zarażają się współmałżonkowie osób chorych. W psychozach - wzmożona sugestywność w
zespole katatonicznym hiperkinetycznym, często dołącza się tu zespół kataleptyczny - katalepsja workowata -
flexibilitas. W tym zespole wzmożona sugestywność objawia się tym, że ciało chorego można ustawiać w
dowolnych pozycjach. Niepełna giętkość - chorzy pozwalają ustawić swoje ciało w niewygodnej pozycji, ale
trwają w niej dłużej niż normalnie się to czyni. Wzmożona sugestywność w zespole katatonicznym może się też
objawiać automatyzmami nakazowymi - chorzy bezwolnie wykonują wszystko, co im się mówi. O wzmożonej
sugestywności świadczą też - echolalia, echopraksja, echomimia.
�% obniżenie sugestywności - obserwujemy też w zespole katatonicznym hipokinetycznym, zwłaszcza gdy do
obrazu tego zespołu dołącza się katalepsja sztywna. Stan ten można wywołać przez podanie niektórych
substancji chemicznych. W łagodniejszych postaciach obniżenie sugestywności objawia się:
- negatywizmem biernym - chory nie wykonuje poleceń, ale zrobi to z pomocą
- negatywizmem czynnym - chory broni się np. przed założeniem mankietu do mierzenia ciśnienia lub
robi coś przeciwnego do tego, co mu polecono
Katalepsja workowata i sztywna mogą przechodzić jedna w drugą.
Zaburzenia przebiegu działań dowolnych:
�% zmanierowanie i dziwactwa ruchowe - zwłaszcza w zespole hebefrenicznym w schizofrenii - niepotrzebne
grymasy, mimika;
�% stereotypie ruchowe i słowne - w niedorozwoju umysłowym;
�% zaburzenia mowy - spowodowane psychozą, a nie organicznym uszkodzeniem, neologizmy schizofreniczne,
perseweracja, werbigeracja, inkoherencja, rozkojarzenia;
�% natręctwa myślowe i ruchowe - chorzy odczuwają przymus myślenia o kimś, o czymś, przymus wykonywania
pewnych czynności, chociaż mają świadomość bezsensu tego, co robią, chorzy niejako tracą kontrolę nad
własnymi działaniami.
Wykład 8.
ZABURZENIA ŻYCIA POP
DOWEGO
Działania popędowe:
- czyny bez zastanowienia, dokonywane tylko pod wpływem popędu lub silnego afektu patologicznego, bez
liczenia się z konsekwencjami.
Wg tej definicji mogą być tylko stany afektu patologicznego i stany krótkiego spięcia.
Stany afektu patologicznego - reakcje afektywne niewspółmierne, spowodowane organicznymi zaburzeniami
mózgu. Afekt patologiczny powoduje zwężenia pola świadomości. Taki chory może dokonać aktu agresji w
stosunku do kogoś z otoczenia lub samego siebie.
Podobnie dzieje się w stanach krótkiego spięcia. W tym stanie też dochodzi do głębokiego zwężenia pola
świadomości w następstwie długotrwałych upokorzeń, pogardy, pewna sytuacja staje się "kroplą wody
przepełniającą dzban" i człowiek dokonuje czynu gwałtownego w stosunku do osoby nad nim się znęcającej. To
są działania popędowe gwałtowne.
Inne działania popędowe:
- depresja endogenna - zamiary samobójcze, czasem zupełnie nagle pojawia się taki pomysł i następuje
jego wykonanie
13
www.student.e-tools.pl
- stan pomroczny - działania gwałtowne, być może spowodowane urojeniami
- inne psychozy - czyny gwałtowne, które są reakcją obronną na zagrażające urojenia
- ć% piromania - skłonność do podpalania, radość z widoku ognia - czasem piromania jako fascynacja
ogniem pojawia się u upośledzonych umysłowo i może wymknąć się spod kontroli
ć% poriomania - skłonność do wędrowania, wyjazdów daleko od domu, bywa jednym z objawów stanu
pomrocznego lub głębszego upośledzenia
ć% kleptomania - skłonność do kradzieży, jeśli nie wynikają z potrzeby, lecz dla przyjemności
ć% ablutomania - natręctwo mycia rąk
ć% ptyzeomania - przyjemność z przymusu spluwania
ć% dipsomania - okresowe nadużywanie alkoholu
ć% tanatomania - znajdowanie przyjemności w ocieraniu się o śmierć, czyli
dokonywanie prób samobójczych, ale nieudanych, podobne do masochizmu
Tu mówimy o działaniach popędowych, jeśli wymknęły się one spod kontroli wyższych poziomów życia
uczuciowego i spod kontroli intelektu.
W schizofrenii występuje zjawisko paragnomenu, które różni się od działań popędowych tym, że działania
popędowe występują pod wpływem silnego afektu patologicznego, popędu, zaś paragnomen to takie zamachy
samobójcze, które nie były warunkowane żadnymi stanami uczuciowymi.
Podobne do działań popędowych są chorobliwe automatyzmy. Wymykają się one spod kontroli chorego, np. jak
w histerii: ręka sama pisze, usta same mówią. Też w schizofrenii - "coś" mówi, myśli za chorego, zmusza do
określonych działań, ruchów.
W codziennej praktyce psychiatrycznej ograniczamy się do oceny podstawowych popędów:
odżywiania, płciowego, samozachowawczego oraz oceniamy sen.
Popęd do odżywiania może ulec wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu. Może to być spowodowane innymi niż
psychiczne czynnikami, np. zmianami hormonalnymi.
Wzmożenie popędu do odżywania to bulimia - polifagia psychogenes. Wyraża się wzmożonym uczuciem
głodu, zaspokajanego nadmierną ilością pożywienia. Obserwujemy żarłoczność, zjadane jest wszystko, co
nadaje się do zjedzenia. Może to nawet doprowadzić do pęknięcia żołądka. Gdy niemożliwe jest już zjedzenie
większej ilości, prowokowane są wymioty. Albo też są one prowokowane zawsze, aby zaspokoić popęd, a nie
przybrać na wadze. Bywa to spowodowane czynnikami psychogennymi.
Depresje endogenne - zazwyczaj z obniżeniem popędu, ale jest część takich depresji, gdzie popęd jest
wzmożony i niepokój i lęk jest tłumiony przez nadmierne jedzenie.
Czasem przy organicznym uszkodzeniu struktur mózgu w okolicach skroniowych.
Obniżenie łaknienia - objaw częsty w depresjach endogennych, nerwicach, zespole katatonicznym
hipokinetycznym, ale też w normalnych warunkach u zdrowych ludzi w stanach napięcia emocjonalnego zanika
uczucie głodu
Ograniczanie jedzenia nie musi być warunkowane obniżeniem popędu do odżywiania. Anorexia nervosa - bywa
to objaw odosobniony, choroba jednoobjawowa. Nie sposób dopatrzyć się u tych chorych innych odchyleń niż
zaburzenie widzenia własnego ciała. Diagnoza anorexia nervosa - tylko u tych kobiet, u których nie ma żadnych
innych zaburzeń psychicznych.
Zboczenie popędu do odżywiania - paroreksja. Skłonność do spożywania rzeczy niejadalnych, w schizofrenii -
wiąże się z zanikiem uczuciowości wyższej i obrzydzenia. Zdarza się w nerwicy histerycznej, motywy trudne do
zrozumienia.
Do zaburzeń życia popędowego zalicza się też nałogi, są to popędy wytworzone sztucznie. Na ogół dotyczą
środków mających działanie euforyzujące bądz
środków wywołujących barwne wizje. Mówimy o nałogach, gdy
doszło już do rozwinięcia się wewnętrznej potrzeby psychicznej, ale też somatycznej zażywania danego środka
odurzającego. Próba rzucenia nałogu to stan głodu przypominający uczucie rzeczywistego głodu.
Popęd samozachowawczy - też może ulegać wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu. Popęd samozachowawczy to
I prawo biologiczne, prawo zachowania życia osobniczego, wszystko, co zagraża życiu, budzi lęk i potem
zachowania obronne.
Wzmożenie - nadmierna troska o życie i zdrowie, głównie w nerwicach, każda nerwica ma element
hipochondryczny. Także w depresji endogennej, gdzie zdarzają się zamachy samobójcze, obserwujemy niepokój
o swój stan zdrowia, stan serca, itd. - dolegliwości hipochondryczne, lęk, poczucie ciągłego zagrożenia. Lęk tak
wielki, że próby samobójcze są podejmowane po to, aby się od niego uwolnić.
Obniżenie - w depresjach endogennych i w schizofrenii - we wszystkich postaciach.
Zboczenie - to zjawiska jak tanatofilia, ale też ocieranie się o śmierć, poszukiwanie takich sytuacji, zwłaszcza
w tanatomanii.
Wykład 9.
ZABURZENIA POP
DU PA
CIOWEGO
14
www.student.e-tools.pl
Popęd płciowy może ulegać wzmożeniu, obniżeniu lub zboczeniu.
Wzmożenie - wyraża się wzrostem aktywności seksualnej, obserwujemy w zespołach maniakalnych w
chorobie afektywnej dwubiegunowej. W zespołach maniakalnych wzrastają wszystkie popędy, nastrój i
aktywność, ukierunkowana dosyć często w stronę pozyskiwania partnerów/ partnerek do pożycia płciowego.
Pozorne przejawy wzrostu potrzeb seksualnych obserwujemy czasem w schizofrenii, w rzeczywistości w
schizofrenii popędy ulegają obniżeniu, ale ponieważ popędy nie mają hamulców ze strony wyższej
uczuciowości, może się to wyrażać obnażaniem się, zachowaniem nieprzyzwoitym, zaczepianiem.
Podwyższenie popędu obserwujemy przy używkach, zwłaszcza alkohol w małych dawkach. W dużych dawkach
alkohol nie powoduje wzrostu popędu, tylko znikają hamulce.
Obniżenie - obserwujemy we wszystkich depresjach, zwłaszcza endogennych. Zdarza się, że obniżenie popędu
płciowego w wyniku depresji (oziębłość, impotencja) jest najbardziej dla chorego niepokojącym objawem.
Występuje w schizofrenii, często osoby cierpiące na tą chorobę nie zawierają związków małżeńskich, choć
deklarują to w przyszłości.
Obserwujemy obniżenie popędu płciowego w zespołach psychoorganicznych, a więc w trwałych następstwach
organicznego uszkodzenia struktur mózgowych. Paradoksalnie ten obniżony popęd, nie hamowany uczuciami
wyższymi, intelektem, może objawiać się agresywnymi zachowaniami seksualnymi.
Odosobnione wzmożenie aktywności seksualnej, zarówno u K i u M, nazywamy erotomanią - tylko wtedy,
gdy nie znajdujemy innych przyczyn rozhamowujących zachowania seksualne. W erotomanii (zwłaszcza u M)
znajdujemy dowartościowanie się przy pomocy zachowań seksualnych, przy niepełnym poczuciu własnej
męskości.
U M - odosobniony wzrost aktywności seks. określany jest jako SATYRIAZIS. U K jest to NIMFOMANIA.
Zboczenie popędu płciowego może dotyczyć:
- kierunku popędu
- form jego zaspokajania
�% samogwałt - forma zastępcza zaspokajania p. p. , gdy niemożliwe jest jego zaspokojenie przez pożycie seks.
Może się to utrwalić tak, że pożycie seks. nie daje satysfakcji, samogwałt staje się formą dominującą,
przedkładaną nad naturalną formę zaspokajania p. p. Samogwałt stanowi formę finalizowania innych zboczeń
seksualnych.
�% narcyzm - zakochanie się w obrazie własnego ciała, zachwycanie się nim, może to być czynnikiem
podniecającym seksualnie i to podniecenie jest finalizowane samogwałtem.
�% pigmalionizm - elementem tego zboczenia mogą być elementy występujące w normalnym życiu seksualnym i
są normalne, jeśli nie są dominujące. Jest to zakochanie się w rzez
bie, obrazie, figurze, dążenie do aktu
płciowego z rzez
bą.
�% ekshibicjonizm - znajdowanie szczególnej przyjemności w obnażaniu swoich narządów płciowych, składanie
oferty seksualnej - mimo że dana osoba wie, że ta oferta nie zostanie przyjęta. Podniecenie jest finalizowane
samogwałtem. To zboczenie występuje u M, u K nie, bo one znajdują społecznie aprobowane możliwości
pokazywania własnego ciała.
�% fetyszyzm - też element składowy życia płciowego, szczególnie hołubiony przedmiot związany z ukochaną
osobą. Forma psychopatologiczna, gdy M poszukuje części garderoby osobistej, aby uzyskać stan podniecenia,
mimo że ma możliwość normalnego zaspokojenia popędu, te części garderoby zdobywa kradnąc.
�% oglądactwo (podglądactwo) - podglądanie obnażonej kobiety, często u młodych M, też u dorosłych. O
zboczeniu mówimy, gdy jest to zasadniczy warunek uzyskania satysfakcji seksualnej.
�% ocieractwo (frotelisus) - dana osoba osiąga szczególne podniecenie seks. przy ocieraniu się o ciało kobiety w
zatłoczonym miejscu. Mimo że mają możliwość normalnego życia seks., jest to im szczególnie potrzebne. Ale
jest to też element normalnego życia płciowego.
�% nekrofilia - poszukiwanie kontaktu płciowego ze zwłokami, z martwym ciałem kobiety, może to mieć
charakter zastępczy, o zboczeniu mówimy, gdy M nie szuka kontaktu z żywą, tylko z martwą kobietą. Może
wtedy pracować w zawodach takich jak grabarz, pracownik prosektoryjny.
�% gerontofilia - przedkładanie partnerstwa seks. z osobą w podeszłym wieku, ze znamionami starości.
�% zoofilia - zaspokajanie popędu płciowego ze zwierzętami, dużymi i małymi. Jest to zdrowe, jeśli jest to forma
zastępcza, a nie dominująca.
�% pedofilia - homo- lub heteroseksualna, partnerami kontaktu seks. są dzieci, akty gwałtu, często połączone z
zabójstwem.
�% sadyzm, masochizm - s.: warunkiem osiągnięcia satysfakcji jest zadawanie cierpień, gwałcenie umierającej K
jest szczególnie podniecające, najczęściej u M, m.: obecny i u M, i u K, warunkiem satysfakcji jest ból.
�% homoseksualizm - jest to zboczenie w sensie biologicznym, pogwałcenie II prawa biologicznego - prawa
zachowania gatunku.
ZABURZENIA SNU
- sen niepełny; - wybudzanie się; - brak snu; - budzenie się wśród koszmarów; - nadmierna potrzeba snu; -
15
www.student.e-tools.pl
zaburzenia zasypiania; - skrócenie czasu snu. Te zaburzenia częste w depresji.
Wykład 10.
ZABURZENIA CHARAKTERU, TEMPERAMENTU I OSOBOWOŚCI
Charakter, temperament i osobowość nie są oddzielnymi funkcjami psychicznymi, zachodzą na siebie, ale są
różnie definiowane.
a. CHARAKTER: ogół dyspozycji psychicznych, szczególnie dyspozycji uczuciowych, które rozstrzygają o
postępowaniu człowieka. Są to znamiona woli, sposoby reagowania uczuciowego na określone doznania i
bodz
ce, zasady postępowania w życiu z rozważeniem, czy są one oparte na uczuciowości wyższej, czy
postępowanie uwzględnia przesłanki rozumowe.
Charakter normalny z przyrodniczego punktu widzenia, to charakter mający znamiona umożliwiające
człowiekowi współżycie z innymi ludz
mi zgodnie z prawami i normami społecznymi. Z przyrodniczego punktu
widzenia charakter normalny to charakter przeciętny. A ci, którzy kierują się wyższymi racjami, buntują się
przeciwko wadliwym warunkom ładu społecznego mają charakter ponadprzeciętny.
Cechy dodatnie charakteru: wierność własnym poglądom, zasadom i sumieniu.
Cechy ujemne charakteru: uleganie złym wpływom wbrew własnym poglądom, zasadom i sumieniu.
Charakter wadliwy, gdy wyższe pobudki ustępują niższym, gdy znikają hamulce.
b. TEMPERAMENT: składowa pojęcia "charakteru". Zespół dyspozycji uczuciowych, które warunkują sposób
reagowania człowieka na wpływy zewnętrzne. Już od Hipokratesa próbowano klasyfikować rodzaje
temperamentu za pomocą typów. Podział: temperament sangwiniczny, choleryczny, melancholiczny i
flegmatyczny. Wg Hipokratesa temperament jest uwarunkowany ilością soków życiowych w organizmie: krew
(sanguinis), żółć (chole), czarna żółć (melajna chole) i flegma. Już Hipokrates szukał fizjologicznych podstaw
temperamentu.
c. OSOBOWOŚĆ: ogół dyspozycji i cech psychicznych, także schemat własnego ciała, dzięki człowiek stanowi
zwartą jednostkową całość. Jest to więc temperament, zdolności intelektualne, usytuowanie człowieka w
środowisku społecznym, itd. Człowiek wie, że stanowi niepodzielną całość. Mimo tej zwartości, osobowość
cechuje się zmiennością w czasie. Obserwujemy rozwój osobowości, uwarunkowany zewnętrznie, ale także
własnym dążeniem do doskonałości. Zręby osobowości przynosimy na świat. Poprzez środowisko, otoczenie,
rodzinę, przyjaciół, wychowawców, szkołę, książki, filmy, tradycję kulturową - osobowość się rozwija.
Ad a. Pewne odchylenia charakterologiczne są zjawiskiem powszechnym, gdyż charakter cechuje też zmienność
w czasie. Jednak charakter każdego z nas ma jakąś trwalszą strukturę. Wiemy, że zmienia się usposobienie, a
więc charakter, gdy jesteśmy chorzy, niewyspanie, ktoś zrobił nam krzywdę lub coś nam się nie udało. Charakter
podlega pewnym odchyleniom w każdej chorobie somatycznej i obserwujemy jego ilościowe odchylenia w
każdej chorobie psychicznej. Mimo tych zmian ilościowych zasadniczy zrąb charakteru pozostaje taki sam.
Odchylenia charakteru są sprawą tak oczywistą w zaburzeniach psychicznych, że nawet się ich nie umieszcza w
opisie choroby. Zapisujemy je jedynie, gdy zaburzenia sprowadza się do zaburzeń charakteru. Tak dzieje się
przy organicznym uszkodzeniu struktur mózgu. Przy takim zaburzeniu mogą nie być zaburzone funkcje
poznawcze, a tylko funkcje odpowiadające za charakter - mówimy wtedy o charakteropatii.
Charakteropatia wyraża się zmiennością afektywną, wybuchowością, zaleganiem afektu, obniżeniem
uczuciowości wyższej, mniejszą kontrolą nad popędami, lepkością afektu, przechodzeniem od euforii do
dysforii.
Psychopatia - podobne zaburzenia charakterologiczne obserwujemy czasem u ludzi, którzy nie mają
uszkodzonych struktur mózgu, po prostu właściwości charakterologiczne odziedziczyli po przodkach, nie w
znaczeniu patologii biologicznej. Mimo wysiłków wychowawczych odbiegają od normy, trudno wychowaniem
korygować odchylenia, które utrudniają im adaptację do warunków społecznych. Te odchylenia nie są
uwarunkowane czynnikami uszkadzającymi, czyli nie traktujemy ich jako chorych. Traktujemy ich w ramach
wariantu normy. Jeśli inność idzie w kierunku pozytywnym, to są ludzie ponadprzeciętni. Tych odwrotnych
określamy jako osobowość nieprawidłową. Psychopatia nie zawiera patologii w znaczeniu biologicznym, nie
czujemy się zobowiązani zajmować się nimi, bo z definicji wynika, że są to ludzie o sprawnym intelekcie, stąd
powinni sami korygować nieprawidłowości w swoim charakterze.
Socjopaci - przychodzą na świat z normalną strukturą charakteru, ale w wyniku zaniedbań wychowawczych,
ujemnych wpływów środowiska charakter normalny w swojej strukturze może ulec wypaczeniu. Taki osobnik
woli doraz
nie zaspokajać swoje potrzeby życiowe, emocjonalne, bez oglądania się na innych i konsekwencji
swoich działań, choć wie, że jego postępowanie jest naganne. Leczyć go nie można, bo nie jest chory, zajmują
się nim psychologowie i pedagodzy.
HOMILOPATIE - odchylenia charakteru i osobowości zarazem, wynikają z ograniczeń w następstwie jakiejś
ułomności czy kalectwa. Rozwój osobowości z trwałym kalectwem np. brakiem słuchu, zdolności mowy,
wzroku, zniekształceniem, przebiega inaczej. Tzn. rozwój może iść w kierunku albo szukania możliwości w tym
zakresie, który nie jest ograniczony przez ułomność, albo też w kierunku zgorzknienia, poczucia krzywdy idt.
16
www.student.e-tools.pl
Ad b. Temperament też się zmienia, zachowując swoją strukturę w chorobach somatycznych. W schorzeniach
psychicznych ulega on głębszym zmianom: w schizofrenii, w chorobie jedno i dwubiegunowej w depresji
endogennej temperament wygasa niemal do zera, też wygasa w zespołach psychoorganicznych. W psychozie
maniakalnej temperament wzrasta, chory jest impulsywny, energiczny, stale gotowy do różnych rzeczy. W
opisie klinicznym nie opisujemy temperamentu tylko opisujemy poszczególne wymiary życia uczuciowego.
Ad c. Osobowość - zmienna w czasie, przy tym zachowuje podstawową strukturę. W warunkach optymalnych
dążymy do rozwoju osobowości. Tam gdzie tego dążenia zabrakło stoimy w miejscu, a więc cofamy się.
Osobowość zmienia się w chorobach somatycznych w wyniku ograniczeń.
W zasadniczej większości chorób psychicznych podstawowy zrąb osobowości pozostaje bez zmian, zmiany
ilościowe. Chory miał rozwiniętą uczuciowość wyższą, w wyniku choroby zubożała jak w schizofrenii. W
chorobach psychicznych mówimy o zmianach pozytywnych, czyli o objawach pojawiających się jedynie w
chorobie. Osobowość podstawowa nosi na sobie ciężar objawów, naddatek, jak omamy, urojenia itd.
Choroby, a szczególnie psychiczne przebiegają zawsze z odchyleniami osobowości natury ilościowej, zwłaszcza
w zespołach psychoorganicznych, w depresjach - zubożenie osobowości.
Jakościowe zaburzenia struktury osobowości - w stanie pomrocznym i schizofrenii. W stanie pomrocznym nagły
rozwój osobowości o cechach zupełnie różnych od osobowości podstawowej, nagły też jej zanik po przeminięciu
stanu pomrocznego - rozdwojenie naprzemienne, przy powtarzających się cyklicznie stanach pomrocznych może
zachować się ciągłość pamięciowa tej nowej osobowości.
W schizofrenii - zaburzenia osobowości typu schizofrenicznego, jednoczesny rozpad struktury osobowości, nie
ma naprzemienności, osobowość podstawowa ulega rozpadowi. Pierwszym objawem rozpadu,
najpoważniejszym, bo obejmującym całą osobowość, jest rozpad pomiędzy osobowością, a środowiskiem
społecznym: zamykanie się w sobie, zanikanie chęci kontaktu z innymi, w końcowej postaci nawet z
najbliższymi - autyzm, a przecież zerwanie związków zagraża naszej egzystencji biologicznej. Drugi objaw:
dereizm - oderwanie myślenia od rzeczywistości. Myślenie ma zapewnić środki do egzystencji biologicznej,
dopiero potem można się nim inaczej posługiwać. Chorzy nie myślą o tym, kto ich utrzyma, itd., zaś żyją
systemami filozoficznymi, religijnymi itp. Gdyby ich zostawić samym sobie, zginęliby. Choroba odebrała im
troskę o elementarne potrzeby. Trzeci objaw: w warunkach normalnych życie uczuciowe i intelektualne
przenikają się, warunkują, są w harmonii. Istnieje wzajemne dostosowanie między nimi. W schizofrenii to się
rozpada, zatraca się ta harmonia, mówimy o paratygmii - niedostosowaniu afektu. Chory mówi o rzeczach
strasznych, ale nie dostrzega, że są straszne. Parafonia - jest to niedostosowanie intonacji głosu, paramimia -
niedostosowanie mimiki. Chory nie dostrzega sprzeczności dwóch wypowiadanych obok zdań - ambisentencja,
która jest wyrazem rozkojarzenia. Współistnienie sprzecznych uczuć - ambiwalencja. Ze sprzecznych myśli i
uczuć wynikają sprzeczne dążenia - ambitendencja. Te objawy występują tylko w schizofrenii, lub zespołach z
kręgu schizofrenicznego. Jeśli brak choć części objawów rozpadu, nie można zdiagnozować schizofrenii.
Wykład 11.
PSYCHOPATOLOGIA SZCZEGÓA
OWA (poziom syndromologiczny i nozologiczny - choroby sensu stricte)
SCHIZOFRENIA (schizei - rozszczepiam, frenos - umysł)
Ze względu na głęboką destrukcję życia psychicznego, na częstą konieczność hospitalizacji jest to bardzo
poważna choroba. Jest to choroba przewlekła i nieuleczalna.
W psychiatrii istnieje niewiele chorób, w których wysuwamy jednolite diagnozy etiologiczne: schizofrenia,
cyklofrenia - choroba afektywna jedno i dwubiegunowa, paranoia prawdziwa - paranoia vera, parafrenia - nie
wszyscy przypisują jej jednolitość etiologiczną. Są zespoły, w których objawy są szczególnie swoiste, wiążące
się z którąś z chorób. Ale są też zespoły, które nie są bardzo swoiste, np. zespoły depresyjne.
Schizofrenia w swoim kręgu ma trzy zespoły swoiste, których najczęstszym, jeżeli nie jedynym powodem, jest
ta właśnie choroba:
- zespół katatoniczny - hipo i hiperkinetyczny,
- zespół paranoidalny,
- zespół hebefreniczny.
Każdy z tych zespołów jest zespołem czynnościowym, a więc przemijającym, poddającym się leczeniu.
Natomiast schizofrenia jako choroba jest ze swej natury przewlekła i nieuleczalna. Zespoły z kręgu
schizofrenicznego poddają się aktywnemu leczeniu psychiatrycznemu, mogą nawet samoistnie przeminąć, ale
proces schizofreniczny nie mija.
Etapy przebiegu schizofrenii:
- schizofrenia prosta - cała choroba sprowadza się do objawów prostego przewlekłego procesu
schizofrenicznego
- jeżeli w tym prostym procesie pojawi się któryś z zespołów z kręgu schizofrenicznego, mówimy o
schizofrenii przewlekłej z zespołem katatonicznym lub hebefrenicznym itd. lub o schizofrenii
katatonicznej itp.
- jeżeli udało się wyleczyć chorego z objawów tych ostrych psychoz, pozostaje prosty przewlekły proces
17
www.student.e-tools.pl
schizofreniczny, ale każdy z zespołów pogłębia chorobę - pojawiają się objawy ubytkowe.
Schizofrenia może zaczynać się we wczesnym dzieciństwie, kształtuje wtedy dalszy rozwój osobowości
chorego. Najczęściej pojawia się w wieku młodzieńczym, od okresu pokwitania do 25 r. ż. Objawy mogą się
rozwijać niepostrzeżenie, mogą nie budzić obaw. Patrząc wstecz, można je sobie uzmysłowić. Zmienia się
usposobienie, zanika dynamika życiowa, wygasa krąg zainteresowań, pojawiają się trudności w mobilizacji do
nauki, kłopoty ze snem, zmęczenie, wycofywanie się z aktywności społecznej, zubożenie związków. Jest to
stopniowe, powolne zamykanie się w sobie, w kręgu własnych myśli. Natłok myśli, pojawiają się myśli
oderwane od rzeczywistości, następuje pogorszenie wyników w nauce. Coraz bardziej uwidaczniają się objawy.
Pogłębia się autyzm, zanikanie potrzeby więzi, pogłębia się dereizm, przy jednoczesnym deklarowaniu
zainteresowań mniej lub bardziej niekonwencjonalnych. Zainteresowania są częściowo rozwijane, pojawiają się
dziwne, opacznie pojmowane wątki. Rozpad pomiędzy myśleniem a rzeczywistością. Myślenie nie służy
podstawowym celom biologicznym. Rozpada się harmonia między strukturami życia psychicznego, między
życiem uczuciowym a intelektualnym - paratymia. Wyraża się to paramimią i parafonią. Rozpada się spójność
poszczególnych funkcji psychicznych, rozpada się zasada przyczynowo - logiczna. Co jest w oczywisty sposób
sprzeczne, nie jest tak postrzegane przez chorych - ambisentencja. W życiu uczuciowym ambiwalencja. Z tych
sprzeczności wynika sprzeczność dążeń - ambitendencja. Chory tworzy inny świat obok rzeczywistego i one się
jakoś dziwnie przenikają. Chory przerzuca własne myśli, własne stany uczuciowe na osoby z otoczenia -
TRANZYTYWIZM. Może też "wchłaniać" w siebie treści wypowiadane przez innych, przyswaja je jako
własne. Może też czuć w sobie obecność innych osób - APERSONIZACJA.
Są to wszystko objawy bardzo specyficzne, obecne tylko w schizofrenii, a szczególnym objawem jest zaburzenie
kontaktu afektywnego. Dostrzegamy usztywnienie kontaktu na jednym poziomie, np. poziom zobojętnienia,
obniżonego nastroju lub dziwnego rozbawienia. Zaburzona modulacja afektu. Afekt sztywny, niedostosowany.
Zjawiskiem powszechnym w schizofrenii jest zanikanie uczuciowości wyższej, a przynajmniej jej obniżanie się.
Jest ona najczulsza, najmłodsza filogenetycznie, stąd najwrażliwsza na uszkodzenia.
Ale obniżeniu ulegają w schizofrenii też niższe poziomy życia psychicznego, np. życia popędowego. Ulega
obniżeniu napęd psychoruchowy, co powoduje bierność, wycofywanie się. Stąd chorzy nie dokonują z reguły
aktów aspołecznych. Zdarzają się nieoczekiwanie akty autoagresji, ale nie wynikają z afektu, są robione na
zimno, próby samobójcze, samookaleczanie się. Są to paragnomeny. Zdarzają się również zimne, bezuczuciowe
akty agresji wobec bliskich, ale jest to bardzo rzadkie.
Człowiek żyje we własnym świecie, jest inny, jeśli rozpad nie posunął się zbyt daleko, może osiągnąć wiele w
jakiejś dziedzinie. Wywołuje wtedy zainteresowanie. Zdarza się rzadko tzw. schizofrenia paradoksalna,
użyteczna społecznie, nie tylko nie powoduje rozpadu uczuciowości wyższej, ale wręcz pojawiają się skłonności
do działalności społecznej. Swoim odmiennym spojrzeniem powodują zaangażowanie u innych ludzi.
Okres schizofrenii prostej może trwać z różną długością, nawet latami, a czasem cały przebieg choroby cechuje
schizofrenia prosta. Zdarza się to rzadko, najczęściej o diagnozie decyduje pojawienie się któregoś z ostrych
zespołów psychotycznych, wtedy już nie ma wątpliwości.
Zdarza się nierzadko, że początek choroby jest nagły, nie jest poprzedzony okresem schizofrenii prostej. Zdarza
się, że pojawiają się objawy anankastyczne, czyli zespół natręctw, które są zapowiedzią procesu
schizofrenicznego. Zdarza się też, że jako pierwsze pojawiają się objawy depresyjne, wśród których tylko
doświadczony psychiatra może dostrzec chorobę, gdyż uwidacznia się autyzm i objawy sztywności afektywnej.
Prawdopodobieństwo zachorowania wynosi 0,85%. Liczbę zachorowań na schizofrenię stabilizuje biologiczne
oczyszczanie choroby, zwłaszcza u M, gdyż wygasa popęd płciowy, aktywność seksualna. Szczególnie M
pozostają z stanie bezżennym. Również K, jeśli zawierają związek, nie wynika to z ich aktywności, lecz z
biernego przyzwolenia.
Prawdopodobieństwo zachorowania znacznie wzrasta - do 16%, gdy któreś z rodziców choruje na schizofrenię.
Ktoś z rodzeństwa - prawdopodobieństwo 11%. Gdy któreś z dziadków chorowało, u wnuków spada do 3%.
Siostrzeńcy - 2%.
Koncepcje etiologiczne:
- doszukiwanie się przyczyn choroby w zaburzeniach przemiany azotowej
- zaburzenia czynności wątroby
- intoksykacja zewnątrz- lub wewnątrzpochodna
- szczególna postać choroby gośćcowej - przewlekła choroba gośćcowa mózgu
- bakteryjne pochodzenie choroby
- poważnie brano pod uwagę wirusowe pochodzenie choroby
- schizofrenia jest następstwem pewnych procesów immunologicznych, będących reakcją na infekcję
- zaburzenie gospodarki węglowodanowej
- zaburzenie równowagi kwasowo - zasadowej
- zależność od diety - produkty zbożowe, zwłaszcza pszenica
- najbardziej prawdopodobna jest teoria genetyczna: czynnik genetyczny jest odpowiedzialny za
enzymopatię, zaburzającą procesy przemiany materii w OUN. Wysunięto przypuszczenie, że choroba
18
www.student.e-tools.pl
ta ma przedstawicielstwo w genie częściowo dominującym, co czwarty człowiek posiadający ten gen
odpowiadający za zaburzenia metabolizmu w OUN choruje w sensie klinicznym, a pozostałe osoby są
odpowiedzialne za przenoszenie choroby. Obecność tych genów przechodzi w fenotyp z dużym
udziałem czynników zewnętrznych, np. ciężkie urazy psychiczne, szczególne obciążenia schorzeniami
somatycznymi, wszystko, co uszkadza mózg, może doprowadzić do ujawnienia się choroby.
Zespoły schizofreniczne:
1) zespół katatoniczny (hipo- i hiperkinetyczny)
(patrz: napęd psychoruchowy, zaburzenia toku myślenia, bradyphrenia, bradykineza)
Stan obojętności pogłębiający się nawet w stan bezczynności. Ubożeje kontakt intelektualny z tymi chorymi,
wypowiedzi zdawkowe, lakoniczne. Nie widać, aby cierpieli, są zobojętniali. Bywa, że bradyphrenia i
bradykineza w zespole katatonicznym hipokinetycznym to trwały stan, ale zdarza się, że przebiega pośród
otamowań - chory dużo i chętnie mówi, do momentu, gdy następuje zatamowanie rozmowy. Tak samo bywa z
czynnościami ruchowymi. Gdy chory nie jest leczony, objawy pogłębiają się, chory leży lub siedzi bezczynnie,
nie interesuje się niczym. Gdyby dopuścić do rozwijania się objawów, doszłoby do całkowitego
znieruchomienia. Negatywizm bierny (chory nie wykonuje poleceń, ale nie protestuje) przechodzi w
negatywizm czynny (nie tylko nie wykonuje poleceń, ale wykazuje też opór albo czyni coś dokładnie
odwrotnego).Do obrazu zespołu katatonicznego hipokinetycznego często dołączają się objawy kataleptyczne
(katalepsja workowata), a nawet katalepsja sztywna - chory zastyga w jednej pozycji.
Najskuteczniejszą formą leczenia są elektrowstrząsy. Taki wstrząs to de facto duży napad padaczkowy, kiedyś
stosowano kamforę, wstrząsy kardiazonowe, teraz elektryczne. Kiedyś do leczenia elektrycznego używano
węgorzy elektrycznych, czasem stosowano je do leczenia zaburzeń psychicznych. Te wstrząsy zaczęto stosować,
gdyż zaobserwowano, że wśród chorych na padaczkę nie spotyka się schizofreników. Zaczęto prowokować
napady padaczkowe, początkowo za pomocą kamfory. Jednak współwystępowanie tych chorób się zdarza.
(Wstrząs padaczkowy - w. 2.)
Wykład 12.
Czasami u tego samego chorego obserwujemy zespół katatoniczny hiperkinetyczny - z pobudzeniem
psychoruchowym. Zespół ten zaczyna się od bezładnych urojeń, omamów, narasta pobudzenie psychoruchowe,
wszystkie ruchy są niecelowe, niezrozumiałe, chaotyczne, bezładne, nie wiążą się w całość. Chory tańczy,
śpiewa, skacze, rzuca przedmiotami, niszczy wszystko. Nie dostrzega się mimo to u chorego emocji, wydaje się
zobojętniały. Zdarzają się akty agresji, dotyczą własnego ciała chorego, ale też chory może atakować bez
żadnego wyraz
nego powodu kogoś z otoczenia. Jest to nieoczekiwane działanie o charakterze paragnomenu.
Brak przydz
więku afektywnego do działania i wypowiedzi, zanik wstydu i uczuć wyższych, występuje
perseweracja. Kontakt intelektualny z chorym jest niemożliwy, prawie nie ma śladów kojarzenia. Czasami ten
zespół podobny jest do splątanie, czasem te dwie psychozy się sprzęgają. Zdarza się, że ten zespół prowadzi do
śmierci chorego, prawdopodobnie z wyczerpania jego sił. W szczególnie silnej postaci zespół ten jest
bezwzględnym nakazem do zastosowania wstrząsów elektrycznych, bo nie działają żadne leki uspokajające.
2) zespół paranoidalny - jest chyba najczęstszy z zespołów schizofrenicznych.
Główne objawy: urojenia - najczęściej prześladowcze lub ksobne, omamy - słuchowe, mogą być też czuciowe,
czuciowo - ustrojowe, węchowe, smakowe, także psychiczne. Urojenia i omamy są też obecne w innych
zespołach psychotycznych spoza kręgu schizofrenicznego. Różnica polega na tym, że w schizofrenii i we
wszystkich zespołach z kręgu schizofrenicznego obecne są objawy rozpadu struktury osobowości, rozkojarzenie.
Struktura systemu urojeniowego jest niespójna, głęboko absurdalna, urojenia splatają się w sposób rozkojarzony
z omamami. Chory nie jest w stanie stworzyć spójnego systemu urojeniowego, wypowiada treści urojeń bez
przekonania. Mimo barwności objawów, zagrożeń wynikających z treści urojeń, zespoły paranoidalne
stosunkowo dobrze poddają się leczeniu, obecnie najczęściej lekami neuroleptycznymi.
3) zespół hebefreniczny - pojawia się najczęściej u ludzi młodych, nie zawsze jest początkiem schizofrenii.
Objawy: głębokie rozprzężenie życia uczuciowego, niezwykła dziwaczność tych chorych. Śmiech bez powodu,
zimny, bezradosny. Zachowanie krnąbrne, kpiarskie, błazeńskie, krotochwilne. Są nietaktowni, nachalni,
zatracają poczucie dystansu, przybierają sztuczne pozy, drwiące miny, nieszczery patos. Zanik poczucia
obowiązku, brak troski o własne sprawy. Brak wstydu w sposobie życia, zupełne nieliczenie się z opinią
otoczenia. Zanim ambicji i uczuć wyższych, syntonii uczuciowej. Zachowania wyzywające, często puerylne
(mówienie jak dzieci, spieszczanie, szczebiotanie). Tok myślenia przebiega wśród perseweracji, neologizmy,
werbigeracje, paratymia, parafonia, paramimia. W zespole hebefrenicznym rozpad osobowości niemal tak
głęboki jak w katatonii hiperkinetycznej, nie obserwujemy większego pobudzenia psychoruchowego, chyba że
ten zespół zbiega się z zespołem katatonicznym hiperkinetycznym. Mimo tak głębokiego rozpadu struktury
osobowości zespół hebefreniczny może całkowicie ustąpić i poddaje się leczeniu (wstrząsowe, częściej
neuroleptyczne.)
Zespoły z kręgu schizofrenicznego mogą się splatać ze sobą. Zasadniczo u chorych na schizofrenię pojawia się
jeden typ zespołu, ale nie zawsze tak jest.
19
www.student.e-tools.pl
Przebieg schizofrenii:
Rzadko sprowadza się do schizofrenii prostej o przebiegu łagodnym, z niezaburzonym w większym stopniu
funkcjonowaniem społecznym. Najczęściej pojawiają się zespoły. Przebycie ostrego zespołu nie jest obojętne
dla dalszego przebiegu choroby, bo po jego przeminięciu pogłębiają się objawy ostrego rozpadu struktury
osobowości i proces schizofreniczny - dlatego dąży się do zapobiegania nawrotom. Ale nawet tam, gdzie
pojawiają się objawy zespołu, to po wyleczeniu z nich podstawowy proces chorobowy może nie być głęboki,
chory może powrócić do normalnego życia i przy odpowiedniej dyscyplinie terapeutycznej może utrzymywać
się przez długo czas w dobrym stanie. Niestety, przy częściej powracających zaostrzeniach - objawach
psychotycznych ostrych, coraz trudniej jest chorym pracować, w związku z czym przechodzą na rentę. Bywają
przebiegi bardzo ciężkie, powodujące głęboką destrukcję struktury osobowości, niepoddające się próbom
leczenia - zalegające w szpitalach psychiatrycznych nawet do końca życia.
CYKLOFRENIA
Choroba afektywna o przebiegu cyklicznym, jedno- i dwubiegunowa, kiedyś przyjmowano hipotetycznie ich
jednolitość etiologiczną, teraz coraz więcej przemawia za tym, że są to dwie różne choroby - czymś innym jest
choroba afektywna jednobiegunowa, czymś innym choroba afektywna dwubiegunowa.
Zarówno w chorobie jedno-, jak i dwubiegunowej występują niemal identyczne fazy depresyjne.
Dziedziczność zdaje się tu odgrywać znaczącą rolę. Prawdopodobieństwo zachorowania - jak na schizofrenię
kiedyś - 0,4%. Wydaje się, że są to choroby częstsze niż schizofrenia. Pokrewieństwo schizofrenii z chorobami
afektywnymi, zwłaszcza z dwubiegunową, - uwidacznia się w fakcie, że przy obciążeniu schizofrenią u
potomstwa pojawiają się przypadki choroby afektywnej dwubiegunowej, ale też jednobiegunowej i odwrotnie.
Prawdopodobieństwo zachorowania, gdy choruje ktoś w rodzinie, podobne jak w schizofrenii. Przy chorobie
afektywnej dwubiegunowej to prawdopodobieństwo zdaje się przekraczać prawdopodobieństwo przy
schizofrenii.
Ta choroba opisywana już w starożytności. Częstsza jest choroba afektywna jednobiegunowa. Przypadki
zachorowań częstsze u K niż u M (2:1, nawet 3:1). Jest to też choroba przewlekła i nieuleczalna, pod
warunkiem, że została postawiona poprawna diagnoza.
Jako podstawowy proces jest bezobjawowa - gdy ktoś na nią choruje, wiemy, że gdy pojawiła się faza
depresyjna lub maniakalna i poprawne było rozpoznanie, to należy spodziewać się pojawiania kolejnych faz
mimo wyleczenia lub samoistnego przeminięcia tej pierwszej fazy.
Istotą tej choroby jest skłonność do okresowego pojawiania się faz depresyjnych, maniakalnych lub na zmianę.
Kłopoty diagnostyczne z określeniem, czy jest to choroba jedno- czy dwubiegunowa, gdyż fazy depresyjne są
niemal identyczne. Gdy pojawia się depresja, nie wiemy, czy kolejne fazy będą depresyjne czy maniakalne. Gdy
kolejne trzy fazy są depresyjne, zmniejsza się prawdopodobieństwo, że następne fazy będą maniakalne i jest to
prawdopodobnie choroba jednobiegunowa. Gdy pojawia się faza maniakalna, lub wahnięcia w stronę nastroju
hipomaniakalnego, jest to choroba dwubiegunowa.
Etiologia: duże prawdopodobieństwo uwarunkowań genetycznych.
Zaburzenia przemiany amin biogennych w mózgu - katecholaminy: noradrenalina, dopamina i pochodne, oraz
serotonina. Leki przeciwdepresyjne wpływają na ich poziom w mózgu. Nie wiemy, co powoduje te okresowe
zaburzenia przemiany amin - nagle się pojawiają, a potem znikają.
Przebieg:
Fazy depresyjne w chorobie afektywnej trwają przeciętnie 6-9 miesięcy, musi trwać co najmniej 1 miesiąc, aby
uznać za fazę. Także czas trwania faz maniakalnych liczy się w miesiącach, zwykle 3-6 miesięcy, ale mogą być
też krótkie, mogą być parodniowymi wahaniami.
Choroba jednobiegunowa - druga faza statystycznie może pojawiać się po 6-10 latach. Po drugiej fazie czas
remisji krótszy o połowę, po trzeciej również, po czwartej rytm fazowy stabilizuje się U tego samego chorego
czas trwania faz zbliżony - można przewidywać, jak długo będzie trwała faza. Leczenie lekami
przeciwdepresyjnymi powoduje zawieszenie objawów, choroby, nie likwiduje jej, biegnie ona swoim
endogennym rytmem. Mimo zaniku objawów leczenie powinno być kontynuowane. Pierwsza faza pojawia się
ok. 25 r. ż. , sporo przypadków z pierwszą fazą w i po okresie przekwitania, większość - 25 - 40 r. ż.
Choroba dwubiegunowa - rytm fazowy częstszy, nieregularny, nie można przewidzieć, jaka będzie następna
faza. Okresy remisji są krótsze. Pojawia się wcześniej niż jednobiegunowa, 1. faza około 20 r. ż. Stąd można
przypuszczać, że jeśli depresja pojawi się ok. 20 r. ż., to prawdopodobne jest, że jest to choroba afektywna
dwubiegunowa.
Choroba afektywna ciężko destabilizuje życie chorego, w fazie depresji bardzo duże jego cierpienie, w fazie
maniakalnej dużo działań uciążliwych dla otoczenia.
Choroba afektywna jednobiegunowa:
Faza depresyjna:
Jest to depresja endogenna, zalegający nastrój przygnębienia rzutuje na całe życie chorego. Objawy:
�% zmniejszenie życia popędowego
20
www.student.e-tools.pl
- zaburzenia snu, np. wczesne wybudzanie się, po 1-3 h snu
- obniżenie popędu płciowego - niechęć do współżycia u K, utrata potencji u M
- obniżenie łaknienia - w związku z tym utrata wagi
- obniżenie popędu samozachowawczego - utrata radości życia, świat wydaje się szary, beznadziejny,
myśli samobójcze lub pragnienie, żeby świat się skończył, skrywane w trosce o skuteczność zamiary i
próby samobójcze. Bardzo duże zagrożenie zamachem samobójczym. Mimo leczenia
psychiatrycznego znaczna ilość chorych ginie śmiercią samobójczą, nawet w szpitalu, chorzy potrafią
zmylić nawet wzmożoną czujność personelu.
�% obniżenie napędu psychoruchowego - zmniejsza się aktywność psychoruchowa chorych, praca staje się trudna,
podejmowanie decyzji staje się bardzo trudne, poczucie gorszej sprawności umysłowej, pamięciowej, utrudnione
kojarzenie (bradyphrenia), bradykineza, trudności w mobilizowaniu się do działań. To obniżenie napędu wydaje
się niektórym gorszym objawem niż zaleganie nastroju przygnębienia
�% lęk - jest to podstawowy objaw wg Bilikiewicza. Lęk prekordialny - umiejscawiany w okolicach serca. Lęk
bezprzedmiotowy, ale ze skłonnością do wtórnego uprzedmiotowiania się. Chory wyprowadza ten lęk z
zagrożenia śmiercią - paradoks: myśli samobójcze i poczucie zagrożenia śmiercią. Często urojenia
hipochondryczne, np. serce mi stanie.
Wykład 13.
�% w depresji endogennej dość charakterystyczny jest rytm dobowy, jeśli chodzi o objawy. Nawet jeśli chory
zasypia bez trudu, to obserwujemy wczesne wybudzanie, choć bywają przypadki z wzmożoną potrzebą snu. Po
nieprzespanej nocy chorzy rano wstają ze wzmożonymi objawami, czują się najgorzej w godzinach rannych. W
godzinach popołudniowych chorzy mogą się czuć całkiem niez
le, możliwy brak objawów
�% poczucie winy - objaw różnicujący depresję endogenną od innych rodzajów depresji. To poczucie winy
spowodowane niemożnością mobilizacji do działania może nasilać chęć próby samobójczej.
Depresję endogenną trzeba leczyć w warunkach klinicznych! Pełnoobjawowy obraz depresji nie jest objawem
najczęstszym, jest to czubek góry lodowej. Rozpoznanie takiej depresji nie nastręcza trudności. Reszta depresji
to depresje o przebiegu nie bardzo typowym, kompletnym. Zazwyczaj obserwujemy zaburzenia snu, ale zdarza
się, że chory mają potrzebę snu cały czas. Brak łaknienia, ale niektórzy chorzy jedzą więcej, aby stłumić
niepokój. Z reguły obserwujemy spowolnienie, ale u niektórych chorych - niepokój psychoruchowy, nie mogą
usiedzieć w miejscu, stale coś robią. Dolegliwości hipochondryczne, z reguły występujące w nerwicach, czase
występują w depresji i zdarza się psychiatrom rozpoznać nerwicę tam, gdzie jest depresja. Dolegliwości bólowe
mogą skłaniać tych chorych do szukania pomocy u specjalistów, w zależności od umiejscowienia bólu. Często
bóle głowy - neurolog nie znajduje podstawy dla nich, ale bardzo skuteczny okazuje się jeden z leków
antydepresyjnych.
Fazy depresyjne w przebiegu choroby afektywnej jedno- lub częściej dwubiegunowej mogą ulegać
schizofrenizacji, ściślej katatonizacji. Zdarza się to rzadko, ale mogą też wtedy dojść objawy katatoniczne.
Depresja endogenna jest zespołem z kręgu choroby afektywnej. Depresja endogenna może wyrastać na innym,
nieswoistym podłożu, np. schizofrenii. Trzeba umieć różnicować depresję endogenną od innych postaci depresji.
Znamy całe ich spektrum i endogenne są tylko częścią z nich. Depresje, które mogą być podobne do endogennej,
mogą się pojawiać na podłożu organicznym. Depresje mogą się pojawiać także w przebiegu leczenia niektórymi
lekami, np. w leczeniu hormonalnym lub też leki na nadciśnienie. Czasami jest trudno rozpoznać, czy dana
depresja jest endogenna czy reaktywna. Chorzy na depresję endogenną eksponują pewne czynniki sprawcze,
należy sprawdzić, czy tak jest w istocie, czy też tylko chory przypisuje im sprawstwo. Zdarza się jednak, że
czynniki zewnętrzne mogą sprowokować wystąpienie depresji endoreaktywnej.
W depresji reaktywnej obserwujemy największe nasilenie objawów bezpośrednio po zadziałaniu czynnika
reaktywnego. W tej depresji chorzy mają poczucie krzywdy, a nie winy. Ogłaszają to, że skrzywdził ich jakiś
człowiek albo los. W tej depresji nie ma rytmu dobowego. Trudności w zasypianiu, a nie w budzeniu się. Nie ma
spowolnienia, bezradności. Może być depresja z wyczerpania, nerwicowa, itd.
Ważna dla występowania depresji jest też pora roku. Najwięcej depresji endogennych obserwujemy póz
ną
jesienią, wczesną wiosną Nawet w nietypowych objawach depresji obserwujemy objawy zwiastunowe w tych
porach roku. Pora roku ma największe znaczenie w chorobie jednobiegunowej, w dwubiegunowej nie ma
takiego wpływu, może wystąpić nawet w środku lata.
Elementarną zasadą w postępowaniu z chorymi jest, aby ich nie mobilizować na siłę, nie oczekiwać od nich
współpracy, nie mówić, że coś od nich zależy. Trzeba ich usprawiedliwiać, mówić, że ich stan jest zależny od
choroby, ale że są coraz lepsze metody leczenia. Stosuje się trójcykliczne leki przeciwdepresyjne. Depresja
wynika z zaburzenia przemiany amin biogennych noradrenaliny i serotoniny, rozwój psychiatrii jest skierowany
na wpływanie na te przemiany. Najskuteczniejsze są leki stare. Depresję leczyło się też wstrząsami
elektrycznymi, najskuteczniej bez osłony skolimowej - bez znieczulenia. Po 3-5 sesjach depresja mijała prawie
w całości, potem kończyło się terapię lekami. Teraz, z osłoną skolimową, trzeba więcej wstrząsów.
Choroba afektywna dwubiegunowa
21
www.student.e-tools.pl
Najprawdopodobniej nie jest to inna postać tej samej choroby, lecz inna choroba niż choroba afektywna
jednobiegunowa. Pojawia się wcześniej - ok. 20 r. ż. Nie ma prawidłowości, że okresy remisji skracają się w 4
pierwszych fazach. Okresy remisji zazwyczaj krótsze niż w chorobie jednobiegunowej. Obraz fazy depresyjnej
jest niemal identyczny, ale objawy depresji rozwijają się szybciej. Obecne są wszystkie objawy typowe dla fazy
depresyjnej choroby jednobiegunowej. Choroba periodyczna, ale obok faz depresyjnych obecne też fazy
maniakalne. Jest to periodyczność nieregularna - nie można przewidzieć, jaka będzie następna faza choroby,
rzadko zdarza się naprzemienność faz. Po przeminięciu fazy zwykle okresy remisji. W szczególnie ciężkich
przypadkach fazy przechodzą jedna w drugą i to może następować z dnia na dzień.
Fazy maniakalne: trwają krócej niż fazy depresyjne. Objawy:
�% zaleganie wzmożonego nastroju z elementami ekspansji
�% wzmożenie całego życia popędowego - radość życia, istnienia, mniej to widać w zakresie innych popędów,
chorym szkoda czasu na spanie, nie objadają się, ale nie ma zaniku łaknienia, chętnie sięgają po używki
�% wzmożony popęd psychoruchowy, wzmożona aktywność, potrzeba działania, łatwo zmieniają się upodobania,
chorzy stają się wielomówni, pełni optymizmu, towarzyscy, syntoniczni - ten dobry nastrój udziela się
otoczeniu. Jeśli napęd psychoruchowy jest umiarkowanie wzmożony, łatwo zdobywają znajomych, łatwo
uruchamiają swoje zdolności, talenty i potrafią je dobrze wykorzystać. Ale w miarę narastania tego pobudzenia
psychoruchowego myślenie staje się coraz płytsze, powierzchowne, zainteresowania coraz bardziej zmienne,
narasta niecierpliwość, chwiejność afektywna, rozdrażnienie. Lekkomyślnie trwonią wszystkie dobra, jakimi
dysponują. Rozwijają aktywność seksualną, dużo piją, sięgają po używki, żyją "pełnią życia". Drażliwość,
wybuchowość, co może skutkować wykroczeniami.
�% zdają sobie sprawę z nienaturalności swojego stanu, ale trudno się godzą na leczenie psychiatryczne, bo ten
stan jest subiektywnie przyjemny. Nie są oni niebezpieczni ani dla siebie, ani dla otoczenia, chyba że w
szczególnych przypadkach - stanu szałowe. Gdy stan maniakalny trwa miesiącami, chory może zrujnować
siebie, finanse rodziny, jej opinię. Taki stan maniakalny trwa 0,5 - 1 miesiąca, nieleczony - 3-6 miesięcy, może
też trwać latami. Nie ma leków specyficznych leczących stan maniakalny, stosuje się leki neuroleptyczne,
uspokajające, zmniejszające napęd psychoruchowy.
Choroby afektywne jedno- i dwubiegunowe są przewlekłe i nieuleczalne. W chorobie afektywnej
dwubiegunowej istnieje pewne możliwość zapobiegania nawrotom choroby: sole litu i karbamazepina,
przyjmowane codziennie przez lata zapobiegają nawrotom lub łagodzą przebieg nawrotu. Zdarza się, że choroba
afektywna dwubiegunowa przebiega jednofazowo: występują tylko fazy maniakalne przedzielone okresami
remisji. Fazy maniakalne również były leczone wstrząsami, ale obecnie są one traktowane jako ostateczność.
Wykład 14.
PARANOIA (OBA

D)
Choroba psychiczna, choć nie jest przez wszystkich traktowana jako choroba, lecz jako zespół. Jest to rzadka
choroba, pojawia się z przyczyn endogennych, które nie są znane. Paranoia jako choroba nazywa się paranoia
vera - paranoia prawdziwa albo przewlekła. Obok paranoi rozpoznajemy zespoły paranoiczne, które nie mają
żadnego związku z paranoią prawdziwą - jest to inna sytuacja niż zespoły w schizofrenii lub cyklofrenii.
Paranoia prawdziwa ma objawy inne niż zespoły paranoiczne.
Paranoia prawdziwa ma dwie postaci:
paranoia ksobna (paranoia sensitiva)
obłęd prześladowczy (paranoia persecutoria)
Wszystkie postaci obłędu zawierają urojenia, opierające się na błędnej interpretacji rzeczywistych spostrzeżeń.
Przeróbka spostrzeżeń jest pod względem formalno-logicznym prawidłowa, błędne jest tylko założenie
urojeniowe. W każdym obłędzie urojenia tworzą zwartą, usystematyzowaną całość, są logiczne pod względem
formalnym. Chorzy dążą do uzasadnienia swoich przekonań. Brak rozpadu struktur osobowości i zaburzeń
kontaktu emocjonalnego. Urojeniom towarzyszy właściwy wydz
więk afektywny. W obłędzie prześladowczym
afekt napięty, lęk, działania obronne.
W paranoi ksobnej obecne urojenia ksobne - chory czuje się obiektem zainteresowania otoczenia, jest śledzony,
obserwowany. Chory może czuć się obserwowany z pomocą urządzeń: aparaty podsłuchowe, rejestrujące jego
słowa, czynności. Spotykani ludzie interesują się nim, obserwują go, wymieniają się przy tej czynności. Może to
dotyczyć konkretnych sytuacji, ale prześladowcy dają choremu do zrozumienia, że wiedzą o nim wszystko,
nawet w kinie, gazetach czy TV - teksty są zwrócone do niego. Chorego może zastanawiać, dlaczego tak wielu
ludzi się nim interesuje, dlaczego go obserwują i inwestują w tą obserwację.
Obłęd prześladowczy różni się tylko przekonaniem, że ktoś chce go zniszczyć i angażuje do tego różne środki,
różnych ludzi. Ten ktoś chce uniknąć odpowiedzialności za to zabójstwo. Chory może podejmować jakieś
działania obronne, atakować zagrażających mu ludzi, broniąc się, może dokonać zabójstwa. Chory może w
sposób niespodziewany, skryty, zmieniać miejsce zamieszkania, ale to nie przynosi poprawy.
Myślano, że paranoia prawdziwa, w odróżnieniu od zespołów paranoicznych, podlega leczeniu
neuroleptycznemu. Ale paranoia nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Chory trwa w swoich
22
www.student.e-tools.pl
przekonaniach do końca życia, może się zmieniać, łagodnieć jego stosunek emocjonalny do urojeń.
ZESPOA
Y PARANOICZNE
Mają zasadniczo charakter reaktywny, wyrastają z przyczyn reaktywnych, z tym, że czynniki te padają na
człowieka z pewnymi zaburzeniami osobowości, o osobowości nieprawidłowej, choć jeszcze w granicach
normy. Ta osobowość nieprawidłowa może mieć charakter homilopatyczny, czyli wynikać z kalectwa,
niedowidzenia, itd. czy innych czynników ograniczających rozwój osobowości, np. organiczne uszkodzenie
OUN. Mogą wyrastać na podłożu schizofrenicznym lub na podłożu choroby afektywnej jedno- lub
dwubiegunowej. Istotą każdego zespołu paranoicznego są urojenia, podobnie jak w paranoi prawdziwej.
Nazwy zespołów tworzymy od treści urojeń:
- obłęd pieniaczy (p. querulatoria)
- o. zazdrości (p. invidiva, emulatoria)
- o. posłannictwa religijnego
- o. reformatorski (p. reformatoria)
- o. wynalazczy
- o. odkrywczy (p. inventoria)
- o. erotyczny (p. erotica)
- o. urojonej choroby (p. hipochondriaca)
- o. pasożytniczy (p. parasitaria)
- o. sytuacyjny (p. situativa)
- o. udzielony (p. sugesta)
- o. genealogiczny (p. originaria)
Większość obłędów jest nieuleczalna.
Aby podkreślić element reaktywny, opisuje się paranoia u ludzi głuchych albo niewidzących, którzy wzrastali w
środowisku prostym, nie dającym możliwości komunikacji, stąd nabierają przekonania, że otoczenie jest im
niechętne, gardzi nimi, krzywdzi ich, działa przeciwko nim. Z tego mogą wynikać urojenia prześladowcze. A
jedyną przyczyną tych urojeń był fakt, że zaniedbano nauczenia ich innych sposobów komunikacji z otoczeniem.
�% Obłęd pieniaczy (p. querulatoria) - zazwyczaj zaczyna się od dochodzenia jakiejś słusznej krzywdy, którą
choremu wyrządzono. Krzywda ta nie spotkała się z zadośćuczynieniem. Zaczyna się od najniższych instancji,
taki człowiek napotyka dziwny opór, wynikający z przyczyn formalnych. Zaczyna się rozwijać przekonanie, że
celowo i świadomie uruchamiane są działania przeciwko niemu, wrogie. Odwołuje się do coraz wyższych
instancji, coraz większa aktywność w dochodzeniu krzywdy. Chory, zaniedbując całą resztę, inwestuje w
udowodnienie, że to ona ma rację, systematycznie gromadzi pisma, dokumenty. Ci chorzy są bardzo skrupulatni
w dochodzeniu swej racji. Sprawa trafia do najwyższych instancji.
�% Obłęd udzielony (p. sugesta) - rzadki, zdarza się, że tym urojeniowym przekonaniom ulega osoba blisko
związana z chorym i angażuje się razem z nim w dochodzenie racji głoszonych przez chorego. Takie osoby
towarzyszą chorym z zespołem paranoicznym.
�% Obłęd zazdrości (zespół Otella) - przekonanie, że współmałżonek zdradza chorego, początek może być
wiązany z jakimś zdarzeniem. Zazdrość jest naturalnym uczuciem, ale w tym obłędzie przybiera rozmiary
karykaturalne. Każdy gest, spojrzenie, grymas, spotkanie, spóz
nienie, plamki czy włosy na odzieży - to wszystko
jest włączane do systemu urojeń. Element absurdu dotyczący okoliczności, na które powołują się chorzy.
Odmianą jest obłęd zazdrości u alkoholików - alkohol powoduje wzrost zainteresowania seksualnego, ale obniża
sprawność seksualną. Alkohol jest niechętnie widziany przez partnerkę Staje się to powodem do zazdrości.
�% Obłęd erotyczny - występuje prawie wyłącznie u K. Pojawia się głębokie przekonanie, że zakochał się w danej
osobie jakiś M, przekonanie nie poddające się perswazji. Ten M nie może spotykać się z K, gdyż jest otoczony
osobami jej niechętnymi, które blokują mu dostęp do niej, ale on ją na pewno kocha, gdyż w czasie publicznego
występu spojrzał na nią w sposób specjalny. Z reguły są to sławni M.
�% Obłęd genealogiczny (p. originaria) - przekonanie, że biedni rodzice nie są rodzicami chorego, ale więli go na
wychowanie, a on jest dzieckiem innych rodziców lub innego ojca, jest dzieckiem arystokratycznym, o lepszym
pochodzeniu społecznym. Nie jest to pseudologia fantastica - to nie jest świadome zafałszowanie. Ci chorzy są o
tym głęboko przekonani, powołują się na bardzo wątpliwe dowody.
�% Obłęd urojonej choroby - głównie przekonanie o zarażeniu chorobą, kiła, AIDS, choroba nowotworowa. Próby
perswazji przy pomoc badań absolutnie nie trafiają do przekonania, gdyż chorzy powołują się na margines błędu.
�% Obłęd pasożytniczy - odmiana w/w, chory jest przekonany, że toczą go jakieś niedostrzegalne robaki.
�% Obłęd sytuacyjny (p. situativa) - zdarza się u skazańców, bardzo długo przebywających w więzieniu,
przekonanie o ułaskawieniu, które jeszcze nie dotarło do władz więziennych.
PARAFRENIA
Istnieje parafrenia jako choroba endogenna (tak uznaje się w Gdańsku), sensu stricte, a obok niej istnieją zespoły
parafreniczne. Struktura objawów, zarówno w parafrenii, jak i w zespołach parafrenicznych, jest taka sama.
23
www.student.e-tools.pl
Obserwujemy zazwyczaj w starszym wieku zespoły parafreniczne. Podłożem strukturalnym zespołów
parafrenicznych jest organiczne uszkodzenie mózgu. Zdarza się jednak zespół parafreniczny u ludzi młodszych,
u których nie ma uszkodzenia mózgu. Stąd przyjęło się uznawać parafrenię jako chorobę. Parafrenia występuje
rzadko, częściej zespoły.
Parafrenia - obłęd z omamami, czyli urojenia i omamy, tak jak w zespole paranoidalnym, ale tu bez rozpadu
struktury osobowości.
W zespole parafrenicznym, podobnie jak w zespole paranoicznym, urojenia tworzą zwarty system, są
ustrukturalizowane, powiązane w całość, z tym, że obok złudzeń występują omamy. W zespole parafrenicznym
występują wszystkie omamy oprócz wzrokowych, również psychiczne, tak też w parafrenii.
Właśnie omamy inicjują przekonania urojeniowe, że chory jest obiektem zainteresowania, obserwacji, ale też
wrogich poczynań, zazwyczaj dla uzyskania dóbr, mających doprowadzić do śmierci chorego. Chorzy są o tym
głęboko przekonani, gdyż docierają do nich głosy grupy osób, które omawiają, planują sposoby spowodowania
śmierci, dokuczenia, szykanowania chorego. Ale do chorego docierają też inne odgłosy, które mają zagłuszać
tamte głosy. Słowa nie są skierowane do chorego. Chorzy są tak przekonani o zagrożeniu, że zwracają się do
urzędów, policji z prośbą o pomoc. Zazwyczaj są to osoby samotne. Często są przekonani, że są zatruwani,
dostrzegają zmieniony smak produktów, które sami kupują - sprzedają im specjalnie spreparowane produkty.
Bywa, że chorzy darzą zaufaniem tylko 1 sklep i 1 sprzedawcę.
Psychoza ta ma charakter przewlekły i praktycznie nieuleczalny, można jedynie złagodzić lęk, niepokój,
poczucie zagrożenia, ale nie można chorego wyleczyć do końca. Ci ludzie nie podejmują innych działań poza
skargami, żadnych działań obronnych, agresywnych.
Szczególną odmianą takiego zespołu parafrenicznego o przebiegu ostrym, epizodycznym, przemijającym jest
ostra omamica alkoholowa (hallucinosis acuta potatorum). U niektórych przewlekłych alkoholików pojawia się
ta omamica zamiast majaczenia, omamy wszystkie oprócz wzrokowych. Przekonanie o zagrożeniu ze strony
mniejszej lub większej ilości ludzi, bardzo duże zagrożenie, skłaniające do panicznej ucieczki. Nie ma zaburzeń
jakościowych świadomości. Jest to psychoza krótkotrwała, przemijająca. Pamięć przeżyć pozostaje.
Podobna psychoza zdarza się też u farmakomanów, też narkomanów, ale szczególnie u tych pierwszych. Którzy
przez dłuższy czas zażywali uzależniające leki uspokajające, euforyzujące, przeciwlękowe. Leki uspokajające,
nasenne, przepisywane chorym, mają działanie euforyzujące i coraz większe dawki prowadzą do uzależnień.
Halucynoza pojawia się przy próbie odstawienia leków, podobna do halucynozy alkoholowej, urojenia, omamy,
zagrożenie. Trwa do kilkudziesięciu minut. Brak zaburzeń świadomości.
Wykład 15.
ZESPOA
Y PSYCHOORGANICZNE
Zespół psychoorganiczny - trwałe odchylenia w stanie psychicznym, spowodowane organicznym uszkodzeniem
struktur mózgu.
To uszkodzenie może być spowodowane wielorakimi przyczynami:
- uraz mózgu, który może być przyczyną wstrząśnienia mózgu, zranienia mózgu, stany zapalne opon
mózgowych - po ich przeminięciu mogą pozostać objawy zesp. psychoorg.,
- bakteryjne lub wirusowe stany zapalne,
- różnej natury guzy mózgu - guzy nowotworowe złośliwe i łagodne, podobnie jak guz mogą działać
inne czynniki ścieśniające wewnątrzczaszkową - ropnie mózgu, kilaki mózgu, wylewy krwi do mózgu,
ale też krwiaki podoponowe, uciskające na mózg,
- czynniki naczyniowe, choroby serca - np. migotanie przedsionków, zmiany w kręgach szyjnych
powodujące niedokrwienie mózgu, zmiany miażdżycowe w naczyniach mózgowych,
- zmiany zwyrodnieniowe w mózgu,
- zatrucia substancjami toksycznymi, np. długotrwałe nadużywanie alkoholu, narkotyków, niektórych
leków psychotropowych,
- choroby zakaz
ne, zwłaszcza te przebiegające z gorączką,
- stany śmierci klinicznej;
- niedoczynność trzustki, nerek, wątroby - również mogą wpływać na OUN,
- naturalne zmiany inwolucyjne w mózgu następujące w wieku podeszłym.
O ZP zasadniczo mówimy u ludzi dorosłych. We wcześniejszych okresach życia takie zmiany prowadzą do
zatrzymania rozwoju umysłowego.
Objawy ZP mogą być bardzo łagodne, nawet tak, że można mieć problemy z diagnozą - należy przeprowadzić
dokładny wywiad lekarski, bardzo ważne jest badanie neurologiczne, gdyż te zmiany, które spowodowały
zmiany w stanie psychicznym, mogły też spowodować odchylenia w stanie neurologicznym. Pomocne badania
psychologiczne.
Sposoby badania mózgu:
- pneumoencefalografia - zdjęcie przeglądowe czaszki oraz jej zdjęcie po usunięciu płynu mózgowo -
rdzeniowego i wtłoczeniu powietrza;
24
www.student.e-tools.pl
- arteriografia - do tętnicy szyjnej podaje się środek kontrastowy, który przedostaje się do coraz
drobniejszych naczyń, przy czym wykonuje się serię zdjęć;
- elektroencefalografia - mniej inwazyjna forma, badanie prądów bioelektrycznych w mózgu;
- echoencefalografia - badanie z użyciem ultradz
więków;
- scydygrafia mózgowa;
- tomografia komputerowa - uwidacznia komory mózgowe, struktury wewnątrzmózgowe, powierzchnię
mózgu, b. dokładny obraz;
- rezonans magnetyczny - sposób jeszcze dokładniejszy, uzyskujemy barwne obrazy struktur mózgu.
Obraz kliniczny ZP:
Bez względu na przyczyny jest on podobny, stąd nie można wnioskować o przyczynach na podstawie objawów.
Dwie postaci ZP:
I - przeważają odchylenia sfery intelektualnej - postać otępienna, obecne też objawy charakteropatyczne;
II - przeważają odchylenia życia uczuciowego i w konsekwencji charakteru - postać charakteropatyczna, obecne
też objawy otępienne.
I. Otępienie - spadek sprawności w zakresie funkcji poznawczych. Najczulsza wydaje się sprawność
pamięciowa. Najwcześniej obniżenie sprawności zapamiętywania. Chory może zdawać sobie z tego
sprawę, nie ufa swojej pamięci i pomaga sobie robiąc notatki. Jeżeli narastają trudności z
zapamiętywaniem, chory gubi się w tych zapiskach. Kiedy trudności jeszcze bardziej narastają, chory
może nie zapamiętać bieżącego miesiąca. W miarę narastania zaburzeń pamięci, chory nie jest w stanie
podać nawet ważnych niedawnych zdarzeń. Informacje starsze są lepiej pamiętane. Z tych trudności
wynika luka pamięciowa. Nie są zapamiętywane czynności bieżące, ulegają zniszczeniu zasoby
pamięciowe świeższej daty. Jeżeli otępienie głębsze, mogą wypadać z pamięci całe obszary życia,
zostaje pamięć dzieciństwa, obrazy z dzieciństwa niezwykle szczegółowe, w tych obrazach
nadczynność pamięci.
Następstwem zaburzeń zapamiętywania i przechowywania są trwałe zaburzenia orientacji, głównie orientacji w
czasie, ale też miejscu, otoczeniu, sytuacji własnej i własnej osobowości, chory może nie pamiętać, że jest ojcem
i dziadkiem, ale pamięta datę urodzenia.
Myślenie ogólnie mniej sprawne, wolniejszy przebieg wykonywania operacji umysłowych, obliczeń, zwolnienie
toku myślenia, obniżenie sprawności skojarzeń. Na dość wysokim poziomie pozostają te sprawności, które były
wykorzystywane w pracy zawodowej. Głównie cierpi zdolność myślenia syntetycznego, wypowiedzi chorego
rozwlekłe, gubienie się w szczegółach.
Głębsze otępienie powoduje męczliwość, zaburzenie zdolności pojmowania. Na dobrym poziomie zachowuje się
zasób słów i pojęć, język, chory używa go w sposób właściwy - różni się od niedorozwoju. Chory głęboko
otępiały, z zaburzeniami orientacji nawet we wszystkich kierunkach, może prowadzić rozmowę na stosunkowo
wysokim poziomie, używając bogatego słownictwa i może nas mylić sprawnością językową.
W otępieniu nigdy nie spada sprawność intelektualna do poziomu niedorozwoju. Ta sprawność kształtuje się
różnie, w zależności od tego, jakie obszary mózgu zostały uszkodzone. Mniej cierpi zdolność przypominania.
Może być zaburzona, gdy uszkodzone odpowiadające za to obszary mózgu.
W zespole otępiennym głównie zaburzenia zapamiętywania i przechowywania.
II Charakteropatia - wyraża się zaburzeniami w sferze życia uczuciowego - wszystkie 3 poziomy. Dla
zachowania życia najbardziej potrzebne życie popędowe. Uczuciowość popędowa najmniej wrażliwa na
uszkodzenia. Najbardziej - uczuciowość wyższa. Uczuciowość wyższa nie sprawuje kontroli nad niższymi
poziomami. Brak kontroli nad popędami może też wynikać z obniżenia sprawności umysłowej. Stępienie życia
uczuciowego.
Typowe zaburzenie - afekt chwiejny (affect labilitas) - rozrzewnianie się, łatwe przechodzenie w błogostan.
Euforia - chory nie dostrzega obniżonej sprawności intelektualnej.
Z reguły przeważa dysforia - obniżenie nastroju i rozdrażnienie. Najczęściej - łatwe przechodzenie od euforii do
dysforii. W euforii brak ekspansywności jak u chorych w stanie maniakalnym, pewne jej elementy - chory
żartobliwy, krotochwilny. MORIA - wzmożenie nastroju z elementami ekspansji. Wybuchowość, brak kontroli,
zaleganie afektu, nietrzymanie afektu, rozdrażnienie, lepkość afektywna.
Podobne objawy obserwujemy też w niedorozwoju - jest to głównie zaburzenie sprawności intelektualnej, ale
towarzyszą temu objawy charakteropatyczne. W niedorozwoju uczuciowość wyższa nie rozwinęła się w pełni.
W charakteropatii obserwujemy bądz
euforię, bądz
dysforię. W niedorozwoju - np. w zespole Downa przeważa
euforia, nastrój pogodny, w innych formach - dysforia, rozdrażnienie, lepkość afektu. Niedorozwój jest
szczególną postacią ZP. Zahamowanie rozwoju intelektualnego i rozwoju uczuciowego.
Niektóre objawy występujące w ZP i niedorozwoju występują też w innych zespołach:
- np. stan pomroczny - zaburzenia orientacji, gorsza sprawność intelektualna, stępienie życia
uczuciowego. Podobieństwo - stan pomroczny jest też uwarunkowany organicznie, ale jest to stan
psychotyczny, czynnościowy, przemijający.
- stan maniakalny - podobnie opisujemy w nim zaburzenia życia uczuciowego - wybuchowość,
25
www.student.e-tools.pl
nietrzymanie afektu, drażliwość.
Te same czynniki, które doprowadzają do ZP, mogą być przyczyną stanów psychotycznych, przemijających:
stan pomroczny, splątanie, ostra omamica. Zespół psychoorganiczny jest stanem trwałym, ma trwałe następstwa.
Wykład 16.
PSYCHOGENNE ZABURZENIA SPRAWNOŚCI PSYCHICZNEJ
Istnieją dwie grupy takich zaburzeń:
- psychozy reaktywne
- nerwice
Czynniki psychogenne mogą przyczynić się do zaostrzenia lub pojawienia się schorzeń psychicznych, które z
natury są uwarunkowane biologicznie. Czynniki psychogenne mogą też spowodować rozwinięcie się schorzeń
natury organicznej.
PSYCHOZY REAKTYWNE
Są spowodowane czynnikami reaktywnymi, które godzą w sferę emocjonalną człowieka i mogą doprowadzić do
odchyleń w stanie psychicznym, do zaburzeń natury jakościowej takich, jakich nie obserwujemy w normalnym
życiu psychicznym.
Czynniki reaktywne - sytuacje, w których chory przeżywa zagrożenie utraty jakichś wartości lub też doszło do
utraty wartości subiektywnie ważnych. W zagrożeniu liczy się wymiar subiektywny. Chory musi być
przekonany, że to zagrożenie istnieje, choć obiektywnie może go wcale nie być.
Wartości najbardziej cenione:
- życie, zdrowie
- wolność osobista
- osoby bliskie, bliskie zwierzęta
- dobra materialne - dla niektórych ludzi
- poczucie prestiżu społecznego, poczucie wiedzy, honor
- ojczyzna
Zagrożenia tych wartości godzą w sferę emocjonalną człowieka i mogą doprowadzić do psychoz, które mogą
być podobne do psychoz endogennych, np. depresja reaktywna może być podobna do depresji endogennej,
stupor reaktywny do stuporu katatonicznego, mutyzm reaktywny do mutyzmu katatonicznego, ale te zjawiska
nie mają tak jednorodnej struktury i doświadczony psychiatra je odróżnia. Procesy reaktywne zawierają
elementy histerii, wiele histerii jest spowodowanych reaktywnie - porażenie, zamroczenia reaktywne.
Psychozy reaktywne mogą też ocierać się o symulację, np. w sytuacji zagrożenia wolności osoby skazane
próbują uciekać w chorobę psychiczną, najczęściej otępienie, lecz robią to nieudolnie. Często próbują
zachowywać się jak dzieci, puerylizm, zdrobnienia, dziecinny język, udają, że nie pamiętają daty urodzenia. Ten
zespół jest w istocie symulacją - zespół Gansera. W przypadku symulacji pomocna obserwacja szpitalna.
W zespole reaktywnym obserwujemy często paniczną ucieczkę, stany niepamięci, czasami stany
znieruchomienia, omdlenia. Obraz kliniczny tych psychoz jest bardzo zróżnicowany osobniczo. Mutyzm
psychogenny ma charakter wybiórczy, dziecko nie mówi w obecności osób obcych. Kiedyś był częsty mutyzm
afektywny. Psychiatrzy zasięgają rady psychologów wtedy, gdy czynnik reaktywny nakłada się na czynnik
endogenny i trzeba odróżnić wpływy obydwu.
NERWICE
W zakresie diagnozowania i leczenia nerwic psychologowie i psychiatrzy są równorzędnymi partnerami. W
zakresie niektórych form diagnozowania i leczenia psychologowie mają pierwszeństwo.
Nerwice - odchylenia w stanie psychicznym, ale też odchylenia wyrażające się różnymi objawami
somatycznymi, powstałe na drodze psychogennej, są to odchylenia ilościowe. Charakter ilościowy oznacza, że to
co jest w nerwicy, występuje też w normalnym życiu. Odchylanie natury ilościowej dotyczą bardziej czasu
trwania, utrzymują się u chorego, u którego rozpoznajemy nerwicę, przez jakiś czas, gdy my znamy je jako
zjawiska epizodyczne. Każdemu zdarzają się sytuacje trudne, kiedy ulega zakłóceniu - przyspieszeniu czynność
zdrowego serca, nie mająca sensu biologicznego, funkcje somatyczne i psychiczne ulegają zakłóceniu w
następstwie przeżywanych emocji. W nerwicach są zupełnie podobne objawy. Często przeżywamy coś bardziej
dramatycznie, ale nie chodzi o nasilenie, gdyż po ustąpieniu sytuacji objawy ustępują, zaś w stanie nerwicowym
nie znikają mimo zakończenia sytuacji trudnej.
Kępiński wskazał, że te emocje pojawiają się w stanach zagrażających. Na sytuacje zagrażające zawsze
reagujemy lękiem. Lęk jest emocją, czynnikiem sprawczym i jądrem każdego stanu nerwicowego, dlatego
Kępiński poświęcił mu szczególną uwagę.
Sens biologiczny lęku - jest sygnałem zagrożenia. Podłożem strukturalnym całego życia emocjonalnego jest
układ wegetatywny na szczeblu OUN. Pracuje poniżej progu świadomości. Układ wegetatywny koordynuje
wszystkie funkcje życiowe naszego organizmu, żeby skierować uwagę na otoczenie, gdyż tam tkwią środki do
zaspokojenia potrzeb biologicznych. Lęk jest sygnałem skierowanym do układu wegetatywnego jako sterownik
naszego życia emocjonalnego: zrób coś z tym zagrożeniem. Nie ma rozważań, czy zagrożenie jest rzeczywiste.
26
www.student.e-tools.pl
Jeśli powstało poczucie zagrożenia, powstał i lęk i to on jest sygnałem mobilizującym układ wegetatywny do
radzenia sobie z zagrożeniem. Istnieją tylko 3 możliwości radzenia sobie:
1. walka
2. ucieczka (1. i 2. związane z mobilizacją organizmu, objawy sercowo-naczyniowe, neurohormony)
3. udawanie martwego przedmiotu - nie wymaga mobilizacji.
Te formy występują w całym świecie zwierzęcym, lęk podtrzymuje życie, jest konieczny do zachowania
równowagi.
Objawy lęku są osobniczo zróżnicowane. Funkcja każdego narządu może być zaburzona pod wpływem lęku.
Układ mięśniowy też ma sterownik wegetatywny. W stanach nerwicowych obserwujemy najróżniejsze
dolegliwości dotyczące funkcji różnych narządów.
Kępiński - podział lęku ze względu na 4 z
ródła zagrożenia:
- lęk biologiczny zagrożenie biologiczne
- lęk społeczny
- lęk moralny wynikają z lęku biologicznego
- lęk dezintegracyjny
Lęk biologiczny - wynika z I i II prawa biologicznego, stoi na ich usługach. I prawo - prawo zachowania życia
osobniczego, II - prawo zachowania życia gatunku. Zagrożenie dotyczące I prawa - zewnętrzne lub wewnętrzne.
Zagrożenia zewn. mogą mieć wpływ mobilizujący, ale też wpływ destrukcyjny. Zagrożenia te nabierają
szczególnego znaczenia w warunkach katastrof, wojny, itd. Inaczej te zagrożenia przeżywamy w obliczu
bezpośredniego niebezpieczeństwa utraty życia, inaczej wtedy, gdy chcemy uniknąć sytuacji, która do takiego
zagrożenia może prowadzić. Takie zagrożenie może mieć szczególne znaczenie dla ludzi wcielonych do wojska.
Wielu ludzi reaguje lękiem prowadzącym do objawów nerwicowych. Ale np. w czasie wojny, bombardowań lęk
często mobilizował do zachowań bohaterskich. Lęk może doprowadzić do psychoz reaktywnych lub nerwic
(forma podświadomej ucieczki).
Szczególne znaczenie w praktyce lekarskiej ma lęk wynikający z zagrożenia wewn. - schorzenia somatyczne.
Istotny jest subiektywny wymiar zagrożenia. Żyjemy w czasach hipochondryzacji całych społeczeństw, która
jest skutkiem ubocznym idei profilaktyki lekarskiej. W profilaktyce mowa o wczesnych symptomach, mało
specyficznych, które każdy może u siebie znalez
ć. Ludzie ze wzmożonym popędem samozachowawczym
uczęszczają na badania, są zmorą lekarzy.
Z biegiem czasu zmieniają się objawy stanów nerwicowych i przedmioty lęku. Obecnie lęk przed
drobnoustrojami, skutkujący nadmiernym myciem rąk w nerwicy, lęk przed tłumami, solą, węglowodanami.
II prawo biologiczne - zawiera zachętę do jego przestrzegania. Niestosowanie prowadzi do napięcia, ale samo
współżycie (zwłaszcza dla K) nie zapewnia gratyfikacji. Często zatem lęk, niepokój u K prowadzi do nerwic -
histeria. Tą nerwicę wiązano z anatomią kobiety (histeron - macica).
Lęk społeczny - wynika z zagrożeń społecznych, które aktualnie odgrywają szczególną rolę i powoduje
zagęszczenie w szpitalach psychiatrycznych. Obecnie środki do życia czerpiemy z pełnienia ról społecznych i z
przygotowywania się do ich pełnienia. Z tym wiąże się wiele zagrożeń.
Zagrożenia moralne - wiedza, czy człowiek postępuje właściwie w swoim życiu, pochodzi nie tylko z otoczenia,
ale także sam człowiek zdaje sobie z tego sprawę. Pod wpływem wychowania, oddziaływań środowiskowych
każdy ma ukształtowany wzorzec moralny. Każdy od niego trochę odbiega, ale jeśli ta różnica znaczna,
powoduje napięcie i lęk moralny.
Lęk dezintegracyjny - każda żywa istota musi dbać o integrację ze swoim środowiskiem. W tej integracji
biologicznie jest zawarta potrzeba szukania, penetracji. Lęk dezintegracyjny pojawia się u ludzi w dwóch
biegunowo różnych sytuacjach:
1. ludzie żyjący dostatnio, bezpiecznie, bez problemów, w dobrze zorganizowanych warunkach - u nich
nerwice wynikają z poczucia uprzedmiotowienia, z braku poczucia aktywności, współtworzenia,
penetrowania. Pojawiają się u nich pytania egzystencjalne, osamotnienie.
2. ludzie, w których otoczeniu pojawiają się rzeczy, zdarzenia przekraczające ich możliwości adaptacyjne, gdy
nie potrafią ich zrozumieć, przystosować się, np. ludzie w czasie wojny, ludzie rzuceni w odległe rejony
świata. Ten rodzaj lęku może być odpowiedzialny za psychozy reaktywne, częściej jest odpowiedzialny za
nerwice, a najczęściej za poczucie braku, niepokój.
Inne czynniki odpowiedzialne za nerwice:
- różnice w odporności psychicznej czy wrażliwości emocjonalnej - generalnie odpowiadają za to, że nie
wszyscy cierpią na nerwice.
- każda choroba somatyczna może sprzyjać nadbudowie nerwicowej czynnościowej, każda choroba zmniejsza
odporność psychiczną.
- do rozwijania się zwłaszcza cięższych stanów nerwicowych przyczyniają się zmiany w OUN, do których
doszło w dzieciństwie, w życiu płodowym czy też zmiany okołoporodowe.
- to, co czynnościowe, może powodować też zmiany organiczne, np. rozszerzenie naczyń krwionośnych w
mózgu pod wpływem emocji powoduje bóle głowy, zwiększenie ciśnienia śródczaszkowego. Powstają zmiany
27
www.student.e-tools.pl
wieńcowe. Wtedy mówimy o chorobie psychosomatycznej.
Zagrożenie lęk mobilizacja AUN. Układ wegetatywny - nie tylko ośrodki podkorowe, ale też
dociera do struktur korowych.
Nerwice - jest to stan permanentnej mobilizacji układu wegetatywnego na szczeblu OUN, a objawy wyrażają się
zakłóceniem funkcjonowania różnych narządów. Każda nerwica jest psychogenna.
Objawy osiowe nerwicy bez względu na inne objawy:
- egocentryzm
- objaw błędnego koła
- lęk wtórny, zinternalizowany
- objawy wegetatywne
Egocentryzm - przekonanie chorego, że nie ma ludzi bardziej cierpiących i nieszczęśliwych niż on, skłonność
do eksponowania swego cierpienia, zamknięcie się w kokonie urazów, widzenie świata przez pryzmat własnego
Ja. Ten objaw zawiera w sobie niechęć do samego siebie, do losu, który skazał na dane cierpienie, gdy inni są
tacy szczęśliwi. Chory nie dostrzega, że inni są też jakoś obciążeni. Działa zasada jedności klimatu
uczuciowego. Klimat wewn. danego człowieka wpływa na jego stosunki z otoczeniem. Egocentryk jest wrogiem
samego siebie i ten klimat roztacza na innych. Powstaje:
Błędne koło - egocentryk woła o pomoc, a otoczenie się odsuwa. Im większa próżnia, tym głośniejsze wołanie, a
im ono głośniejsze, tym większa próżnia.
Lęk - o nerwicy mówimy, gdy uwaga chorego odsuwa się od pierwotnego z
ródła lęku, zaś zostaje
skoncentrowana na objawach, na funkcjonowaniu własnego ciała. Chory odsuwa się od otoczenia. Działanie
organizmu budzi niepokój. Ważne staje się wtórne z
ródło zagrożenia. To wszystko, co odbywa się poniżej progu
świadomości w normalnej sytuacji, w nerwicy przesuwa się do świadomości. Im bardziej chory boi się o swoje
serce, tym gorzej ono działa. Błędne koło nerwicowe, obejmujące cały organizm. Te objawy są rzeczywiste, nie
sa symulowane. Stałe napięcie AUN powoduje stałe napięcie mięśniowe, stałe zmęczenie. Bóle, też wynikające
z napięcia układu mięśniowego. Samoczynne napędzanie się objawów, nieustająca dysfunkcja różnych układów.
Totalna dysfunkcja układu wegetatywnego, stałe zmęczenie, napięcie, hipochondryzacja, ześrodkowanie uwagi
na stanie własnego organizmu.
Klasyfikacja nerwic jest umowna i zależna od objawów.
28