1

Kryminalistyka – pojęcia podstawowe, zakres badań.

Definicje

Kryminalistyka – nauka o metodach ustalania faktu przestępstwa, sposobu jego popełnienia,
wykrywaniu sprawców i zapobieganiu przestępstwom oraz innym ujemnym zjawiskom
społecznym.

Kryminalistyka - nauka o taktycznych zasadach i sposobach oraz o technicznych metodach i
ś

rodkach rozpoznawania, a także wykrywania prawnie określonych, ujemnych zjawisk

społecznych, a w szczególności przestępstw i ich sprawców oraz udowadniania istnienia lub
braku związku między osobami a zdarzeniami. Pokrewna jej jest kryminologia zajmująca się
osobowością sprawcy oraz warunkami i przyczynami jego czynu.

Istnieje wiele innych definicji, przytaczanych przez różnych autorów które generalnie
zawierają wszystkie elementy w zacytowanych wcześniej definicjach.

Kryminalistyka jest nauką praktyczną, nie stanowi ona tylko uogólnienia praktyki śledczej,
stanowiłoby to istotne ograniczenie możliwości jej rozwoju. Jest to nauka interdyscyplinarna
wykorzystujące osiągnięcia z różnych dziecin poczynając od nauk humanistycznym po
szeroko rozumiane nauki przyrodnicze.

W nauce kryminalistyki wyróżniamy cztery podstawowe dziedziny:

•

taktyka kryminalistyczna

•

technika kryminalistyczna

•

strategia kryminalistyczna

•

metodyka kryminalistyczna

Kryminalistyka posiada 4 podstawowe funkcje

•

rozpoznawcza

•

wykrywcza

•

dowodowa

•

zapobiegawcza

•

Taktyka kryminalistyczna

Taktyka kryminalistyczna polega na ustaleniu drogi w celu udzielenia odpowiedzi na siedem
„złotych” pytań w kryminalistyce – kto? co? gdzie? Za pomocą czego? Dlaczego? W jaki
sposób? Kiedy?

Próba udzielenia odpowiedzi na powyższe pytania pozwala na określenie metodyki
postępowania w celu rozwiązania zagadki kryminalnej a tym samym jakiego rodzaju środki i
metody muszą zostać użyte do osiągnięcia celu jakim jest rozwiązanie „zagadki kryminalnej.

2

Technika kryminalistyczna

Technika kryminalistyczna składa się z wielu działów które pozwalają na całościowe ujęcie
problemu kompleksowego opracowania badawczego dowodów rzeczowych ujawnionych na
miejscach czynów przestępczych. Do nich należą między innymi:

1.

Mechanoskopia - technika śledcza badająca ślad pozostawiony przez narzędzie użyte
przez sprawcę przestępstwa. Każda powierzchnia tnąca pozostawia swój niepowtarzalny
ś

lad będący odwzorowaniem wszelkich nierówności, jakie na sobie posiada, powstałych w

procesie produkcji lub czynności przystosowujących narzędzie do dokonania przestępstwa.
Mikroskopowe badania np. przeciętej nożycami kłódki pozwalają określić ślad
powierzchni ostrza narzędzia (wykonywana jest zawsze fotografia), materiał z jakiego jest
wykonane (czasem pozostają cząstki ostrza narzędzia, które badane różnymi metodami
ujawniają skład stopu, metalu z jakiego je wykonano, miejsce produkcji itp.).
Mechanoskopia określa także typ narzędzia, siłę, jakiej użyto posługując się tym
narzędziem i in.

Wszystko to służy temu, by metodą badań porównawczych wskazać spośród narzędzi
zabezpieczonych u podejrzanych to, którego użyto (sprawca), lub wyeliminować te
narzędzia.

Do identyfikacji przedmiotu wykorzystuje się zaawansowane techniki mikroskopowe:

•

metody superprojekcyjne,

•

semimikrografię porównawczą,

•

mikroskopię porównawczą.

Mechanoskopia wykorzystuje również różne zjawiska fizyczne i chemiczne,
charakterystyczne dla wybranych materiałów z jakich zbudowany jest przedmiot. Na
przykład bardzo częstą metodą identyfikacji szkła jest badanie jego współczynnika
załamania (refrakcji). Taki współczynnik może być określony nawet dla małej próbki o
ś

rednicy nie większej niż średnica ludzkiego włosa.

2.

Daktyloskopia - technika śledcza zajmująca się badaniami porównawczymi linii
papilarnych w celu ustalenia sprawcy czynu zabronionego (przestępcy). Linie papilarne
każdego człowieka cechuje niepowtarzalność odkryta już w XIX wieku. Nowoczesne
metody ich rejestracji, przechowywania, katalogowania i wykorzystania praktycznego
opracowano już w latach 30. XX wieku. Dopiero jednak po II wojnie światowej
daktyloskopia stała się powszechna przy ustalaniu tożsamości sprawcy. Pobieranie
odcisków linii papilarnych od osób mogących mieć związek z jakimś zdarzeniem
przestępczym, świadków, zatrzymanych itp. odbywa się najczęściej metodą tradycyjną
poprzez przyłożenie opuszków palców do poduszki pokrytej czarnym tuszem, a następnie
odciśnięcie tychże na karcie rejestracyjnej lub daktyloskopijnej, gdzie pozostawiają
czarny ślad przebiegu linii papilarnych.

Pobieranie śladów daktyloskopijnych z miejsca zdarzenia polega na pokryciu przy użyciu
delikatnego pędzelka przedmiotu lub jego części argentoratem, a następnie usunięciu jego
nadmiaru tymże pędzelkiem. Pozostały po tych czynnościach argentorat przylega tylko

3

do zatłuszczonej powierzchni będącej śladem dotyku palców, dłoni przestępcy. Następnie
pokrywa się to miejsce czarną folią daktyloskopijną, którą po odklejeniu zabezpiecza się
wraz z odbitym na niej śladem linii papilarnych przezroczystą folią ochronną. Pobieranie,
katalogowanie, przetwarzanie odcisków linii papilarnych metoda tradycyjną, tj. przy
pomocy czarnego tuszu, było zawsze kłopotliwe. Dlatego prowadzono rozliczne badania
nad wprowadzeniem innych metod. W Polsce Krzysztof Wrona próbował w latach 80.
XX w. zastosować fotografię kirlianowską, w USA 20 lat później opracowano
skanowanie opuszków palców powszechnie wprowadzone na amerykańskich lotniskach i
konsulatach (wizy) po wydarzeniach z 11 września 2001 r. Skanowanie prawdopodobnie
wyprze niedługo metodę tradycyjną.

Bada się również odciski linii papilarnych z wewnętrznych powierzchni dłoni
(cheiroskopia) oraz z palców i powierzchni oporowych stóp (podoskopia). W podobny
sposób badać można również ślady czerwieni wargowej (cheiloskopia).

Istnieją również domowe sposoby na ujawnianie odbitek, np. pyłem metalicznym czy
drobnymi proszkami.

Powszechnie używana forma "odciski palców" jest błędna. Poprawna nazwa to odbitki
linii papilarnych, ponieważ na powierzchni znajduje się odbitkę palca, a nie odcisk.

3.

Grafologia - technika śledcza polegająca na badaniu autentyczności pisma i ustalania
tożsamości jego autora, bądź potwierdzenia lub wykluczenia osoby z kręgu
podejrzanych. Kształt nakreślonych znaków pisarskich, wielkość, kąt ich pochylenia,
tempo i nacisk narzędzia pisarskiego, jego rodzaj oraz wszystkie inne cechy pisma
(wielkość odstępów miedzy słowami, znakami, stosowane skróty) charakteryzują pismo
każdego człowieka. Grafolog w niektórych przypadkach bada także rodzaj np. pasty
długopisowej, tuszu czy atramentu gdy zachodzi przypuszczenie przerobienia
oryginalnego dokumentu poprzez dopisanie czegoś lub nawet materiał (np. papier), na
którym napisano badany tekst, ustalając czy nie usunięto zeń czegoś mechanicznie lub
chemicznie, bądź czy papier ten jest autentyczny (np. dokument, co do którego zachodzi
podejrzenie fałszerstwa).

Przy badaniach grafologicznych podejrzany musi napisać prawą i lewą ręką kilka razy
(wymogi są różne) tekst, co do którego istnieje podejrzenie, że on jest jego autorem.
Często badania grafologiczne są potrzebne przy samobójstwach, kiedy denat zostawił list
pożegnalny - w sytuacji gdy zachodzi podejrzenie upozorowania samobójstwa. Tego
rodzaju ekspertyzy bywają także stosowane w wypadku anonimowych listów, szantaży
czy więziennych grypsów.

4.

Fonoskopia - technika śledcza mająca na celu zbadanie autentyczności nagrania,
odtworzenie i spisanie treści rozmowy, identyfikację mówcy na podstawie analizy mowy.
Do jej zadań należy także korekcja nagrań, mająca na celu poprawienie wyrazistości i
zrozumiałości mowy. W Polsce stosowana od początku lat 60. Pierwsza pracownia
fonoskopii powstała w Zakładzie Kryminalistyki Komendy Głównej MO. Pierwsze
publikacje z fonoskopii w Problemach Kryminalistyki, mające praktyczne znaczenie w
uprawianiu tej dziedziny kryminalistyki, wyszły spod pióra Stanisława Błasikiewicza i
Wiesława Bednarczyka, ekspertów ZK KGMO.

4

W połowie lat 60. na uniwersytecie im. Humboldta w Berlinie Ch. Koristka rozpoczął
badania dotyczące identyfikacji osób na podstawie głosu utrwalonego na taśmie
magnetofonowej. Nowa dziedzina wiedzy została wówczas nazwana akustyką
kryminalistyczną. Do tej pory możemy spotkać się często z tą nazwą (np. w
zagranicznych artykułach). Zaznaczyć trzeba jednak, iż początki prób identyfikacji na
podstawie dźwięku sięgają II wojny światowej, kiedy to pod uwagę brano rozpoznawanie
głosu osób używających niemieckich wojskowych linii komunikacyjnych.

Wraz z rozwojem technicznym pojawiło się coraz więcej sposobów wzajemnej
komunikacji, oraz jej zarejestrowania. Podstawowe rodzaje nagrań jakimi zajmuje się
fonoskopia to:

•

nagrania wykonane przez jednego z uczestników rozmowy lub zdarzenia;

•

nagrania pochodzące z podsłuchów;

•

nagrania ujawnione w trakcie przeszukania;

•

nagrania powstałe przypadkowo;

•

nagrania rejestrujące pracę np. centrów dowodzenia policji, rozmowy załogi samolotu
z wieżą kontroli lotów, itp.

Polskie sądownictwo jako jedne z pierwszych na świecie (już w 1960 roku) dopuściło
jako dowód w sprawie zapis fonoskopijny (było to nagranie magnetofonowe).

Zapis dźwięku może w sprawie sądowej pełnić różne funkcje. I tak może być:

•

narzędziem przestępstwa – np.: pirackie odtwarzanie nagrania czy telefon z informacją
o podłożeniu bomby;

•

dokumentacją przestępstwa – np.: nagranie rozmowy podczas planowania
przestępstwa lub podżegającej do czynu karalnego;

•

dokumentacją zdarzenia – np.: rejestracja meldunków policyjnych, zgłoszeń w
pogotowiu itp.

Kiedy już ekspert od fonoskopii otrzyma nagranie, przeważnie zaczyna od zrobienia
jego kopii. Może też:

•

odtworzyć treść nagrania i ją spisać;

•

wykonać korekcję nagrania, odtworzyć mowę zakłóconą i szept;

•

zbadać autentyczność zapisu;

•

dokonać identyfikacji lub eliminacji osób w obrębie badanego zapisu.

W pewnych sytuacjach możliwe jest także:

•

wnioskowanie o osobowości i pochodzeniu mówcy, jego stanie emocjonalnym i
psychicznym, chorobach i zaburzeniach narządów mowy;

•

identyfikacja specyficznych odgłosów, czasu i miejsca rejestracji oraz określenie
kontekstu sytuacyjnego nagrania;

•

identyfikacja sprzętu na którym zostało wykonane nagranie (taśmy, magnetofonu,
mikrofonu itd.);

•

identyfikacja osób biorących udział w nagraniu.

5

Zapisując dźwięk trwale zmieniają się właściwości nośnika. W zależności od sposobu
rejestracji mogą to być właściwości mechaniczne, magnetyczne lub optyczne.
Mechaniczne zmiany są zazwyczaj nieodwracalne. Dźwięk może zyskać formę zapisu
cyfrowego lub analogowego. Najczęściej spotykane nośniki analogowe to:

•

kasety magnetofonowe typu compact;

•

mikrokasety;

•

kasety wideo (np.: VHS, Video 8 mm);

•

i od czasu do czasu taśmy do magnetofonów szpulowych.

Jeśli chodzi o zapis cyfrowy, to ekspertom trafiają w ręce:

•

dyski optyczne CD (np.: CD-R, CD-RW, DVD);

•

dyski magnetyczne stałe i wymienne (także floppy);

•

minidyski MD;

•

kasety DAT i DV;

•

pamięci półprzewodnikowe;

•

rejestratory poczty głosowej.

Oczywistą rzeczą jest, że kiedy taki nośnik trafia w ręce fachowców, to pierwszą
czynnością jest po prostu odsłuchanie co na nim zapisano. Przyjmuje się, że czas
potrzebny do odsłuchania 1 minuty nagrania dobrej jakości wynosi ok. 1 godzinę, a jeśli
nagranie jest złej jakości, to może się on wydłużyć nawet do 3 godzin. Po pierwszym
odtworzeniu nagrania eksperci są w stanie ustalić takie dane techniczne zapisu jak: rodzaj
dźwięku i jego nośnika, prędkość zapisu i jego częstotliwość, szum i charakter zakłóceń,
oraz długość nagrania.

Po odsłuchaniu wykonywana jest kopia nagrania przeznaczona do dalszego
opracowywania. Kopia taka wykonywana jest w laboratorium, przy użyciu
specjalistycznego sprzętu, tak aby nie utracić nic z utrwalonej informacji. Jeśli istnieje
potrzeba, można wykonać korekcję nagrania poprzez np. minimalizację zakłóceń, korektę
prędkości przesuwu taśmy, korektę położenia i skosu głowicy magnetofonu, kompresję i
dekompresję sygnału itd.

Aby sąd uznał nagranie za dowód konieczne jest wykazanie jego autentyczności. Badanie
autentyczności nagrania polega na ocenie integralności zapisu całego zdarzenia (np.
rozmowy) przy uwzględnieniu takich zjawisk zachodzących w trakcie nagrania, na które
potencjalny fałszerz nie mógł mieć wpływu. W tym celu bada się m.in.: treść rozmowy,
linię intonacyjną zarejestrowanych słów, fraz, zdań oraz bada się ciągłość sygnałów
wynikającą z psychofizjologicznego procesu mówienia, kontekstu sytuacyjnego,
warunków akustycznych, oraz jakości urządzeń rejestrujących (a w pewnych przypadkach
także przekazujących dźwięk). Po wykonaniu badania autentyczności zapisu można
odpowiedzieć na następujące pytania:

•

czy zapisano całą rozmowę czy tylko jej fragmenty;

•

czy po nagraniu nic z niego nie usunięto (np. fragmenty zdań, słowa);

•

czy nie zmieniono kolejności wypowiedzi;

•

jeśli zmontowano dane nagranie to czy z jednej, czy też kilku innych rozmów;

6

•

czy nagranie lub nagrania zarejestrowano na tym samych sprzęcie i w tych samych
warunkach akustycznych.

Jeśli istnieje pewność, że nagranie jest autentyczne, można przystąpić do dalszych badań,
w tym do identyfikacji osób biorących udział w nagraniu.

Identyfikacja osób jest jednym z najbardziej skomplikowanych problemów związanych z
analizą fonoskopijna. Przedmiotem badania jest mowa ludzka. W Polsce stosowana jest
sprawdzona metoda nazwana metodą językowo-pomiarową. Została ona opracowana już
w 1965 r. na podstawie zarówno badań teoretyczno – eksperymentalnych, jak i analizy
nagrań gromadzonych w praktyce śledczej. Polega ona na badaniu ogółu indywidualnych
cech mowy, takich jak np.:

•

sposób artykułowania głosek i ich akcentowania;

•

sposób oddychania;

•

dobór i zakres używanego słownictwa;

•

budowa zdań;

oraz na ocenie parametrów mierzalnych (m.in. częstotliwości podstawowej, wysokości
tonów, energii sygnału mowy). Uwzględniane są więc wszystkie zjawiska psychofizyczne
zachodzące w procesie mówienia, a nie tylko fizyczne właściwości samego dźwięku.
Metoda ta pozwala nie tylko ustalić czy dany tekst mówi określona osoba, ale również,
czy przypadkiem nie czyta z kartki lub nie cytuje wyuczonego tekstu.

Oczywiście aby zidentyfikować jednoznacznie "oratora", należy dysponować
odpowiednim materiałem porównawczym. Najtrudniejsze jest porównywanie materiału,
gdy nagranie dowodowe zostało wykonane w stanie silnego wzburzenia emocjonalnego
osoby mówiącej. Generalnie obowiązuje zasada, że im mniej nagrania dowodowego, tym
więcej należy uzyskać materiału porównawczego.

Innym podejściem do problemu identyfikacji (stosowanym m. innymi w USA, Japonii,
Arabii Saudyjskiej, Maroku, Iranie, RPA i UE) jest skupienie się na identyfikacji
fizycznych parametrów głosu osoby mówiącej, z całkowitym pominięciem strony
językowej wypowiedzi.

Metodzie opracowanej przez L. G. Kerstę nadano nazwę voiceprint. Opiera się to na
założeniu, iż indywidualna budowa narządów mowy człowieka jest tak charakterystyczna,
ż

e jednoznacznie determinuje parametry dźwięków przez niego wydawanych. Stąd

wizualizowanie dźwięku (zbudowanie tzw. sonogramu) pozwala uzyskać jego
indywidualna charakterystykę oraz w dużym stopniu uniezależnić opinię od
subiektywnych wrażeń eksperta. Identyfikacji dokonuje komputer. Kontrowersję wzbudza
założenie, iż głos człowieka nie zmienia się na przestrzeni czasu i jest cały czas taki sam.
A więc nie mogą wpłynąć na niego takie czynniki jak wiek, zmiany anatomiczne,
kontekst, wpływ leków, narkotyków lub używek, stan emocjonalny itd. Teza ta jest
ostatnio mocno krytykowana.

Współczesne metody, oprócz odpowiedzi na pytanie: kto mówił, pozwalają czasem
odpowiedzieć również na pytanie: gdzie mówił. Bada się tu fragmenty nagrania związane
z akustyką wnętrz, np.:

7

•

widmo częstotliwości sygnału;

•

pogłos;

•

efekty akustyczne i charakterystyczne szumy.

5.

Traseologia - technika śledcza zajmująca się w przypadku przestępstwa ustalaniem osoby,
pojazdu lub zwierzęcia na podstawie śladów pozostawionych na miejscu zdarzenia.

Odciśnięty w miękkim podłożu: glebie, glinie, śniegu itp. ślad obuwia, po zabezpieczeniu i
sporządzeniu odlewu gipsowego (lub z wykorzystaniem tworzyw sztucznych i aerozoli),
umożliwia utrwalenie i opisanie cech przedmiotu odciśniętego do dalszych czynności
ś

ledczych np.: rodzaj protektora podeszwy, rodzaj obuwia, rozmiar, czasem producenta,

płeć, wagę i wzrost podejrzanej osoby, cechy sprawności fizycznej (osoba starsza,
człowiek wysportowany itp.). Zabezpieczony ślad jako materiał dowodowy pozwala
wytypować z grona podejrzanych sprawcę lub potwierdzić niewinność podejrzanego.
Każdy protektor obuwia posiada swoje charakterystyczne i niepowtarzalne znaki
szczególne, nabyte podczas użytkowania obuwia przez sprawcę, gdyż sposób poruszania
się każdej osoby jest inny - zatem zużycie podeszwy i protektora u każdego osobnika są
inne i w innych częściach buta umiejscowione. Oprócz tego nadepnięcie np. na odłamek
szkła powoduje rysę w protektorze / podeszwie, co jest jakby pieczęcią stale odciskającą
się w podłożu podczas chodu.

Podobnie ślady opon samochodowych zabezpieczone na miejscu zdarzenia, z którego
zbiegł sprawca wypadku, także posiadają swoje niepowtarzalne cechy charakterystyczne,
choć w tym przypadku dochodzą jeszcze mikroślady - odpryski lakieru na odzieży ofiary i
inne.

6.

Osmologia - jest to dział nauki zajmujący się badaniem właściwości i funkcjonowaniem
zmysłu węchu oraz jego patologiami czy nieprawidłowym działaniem.

W kryminalistyce - dział techniki kryminalistycznej zajmujący się zabezpieczaniem,
przechowywaniem i badaniem śladów zapachowych ludzi z wykorzystaniem specjalnie
wyszkolonych w tym zakresie psów, których zadaniem jest ustalenie zgodności
zapachowej materiałem dowodowym (zabezpieczonym na miejscu zdarzenia), a
materiałem porównawczym pobranym od osób. Badania śladów zapachowych ludzi
zmierzające do ustalenia tożsamości osoby (sprawcy czynu przestępnego) są młodą
dyscypliną w polskiej kryminalistyce.

Mówiąc o śladach zapachowych należy zaznaczyć, że pojęcie to nie znajduje do końca
swojego odniesienia do specyficznych struktur chemicznych, jest to bardziej
funkcjonalne pojęcie, które związane jest z organizmami żywymi i dotyczy ono
wyłącznie tych cząsteczek lub ich układów, które zdolne są do wywołania wrażenia
węchowego („obrazu węchowego”).

Uwzględniając stosowane w kryminalistyce kryteria podziału, ślady zapachowe możemy
zaliczyć do:

a) śladów substancjalnych (materialnych) - biorąc pod uwagę stopień zorganizowania

materii, w której ślady powstają, tak jak do śladów materialnych w szerokim znaczeniu
zaliczamy „... wszelkie odbicia powstałe jako następstwa jakiegoś oddziaływania na

8

przedmioty materialne i pozostawione na tych przedmiotach (w tym również na ciele
ludzkim), a także same przedmioty, ich szczątki, zmiany w nich powstałe,
zniekształcenia, ubytki, plamy, przemieszczenia przestrzenne w stosunku do innych
przedmiotów, ruch, wszelkie możliwe do stwierdzenia zaszłości i zmiany zachodzące w
nich w okresie obejmującym czas przed czynem przestępnym do chwili, w której
działanie przestępne lub jego skutki ustały. Ponadto do śladów zaliczamy woń
charakterystyczną dla samego przedmiotu, jego temperaturę, cechy fizyczne, chemiczne,
biologiczne i inne”.

b) mikrośladów - biorąc pod uwagę możliwość ich spostrzegania. Aktualnie urządzenia
techniczne, ze względu na ich czułość, nie pozwalają na ujawnianie śladów zapachowych
ludzi na miejscach zdarzeń. Zastosowanie metod technicznych, w szczególności do
analizy zapachu ludzkiego, jak również późniejszego wykorzystania wyników tej analizy
w procesie dowodowym, napotyka na szereg ograniczeń. Urządzenia techniczne
pozwalają na badanie zapachów pod kątem poszczególnych ich składowych, cykl
badawczy jest stosunkowo długi, trudno jest również kontrolować stężenie gazu w
sposób ciągły (urządzenia do ciągłej analizy są kalibrowane na określony rodzaj gazu i są
nieselektywne). Dlatego też między innymi nie kontynuuje się technicznych badań
zapachu człowieka, skoncentrowano się natomiast na urządzeniach, o czułości
porównywalnej, co prawda do „psiego nosa”, lecz analizujących substancje o dużo
mniejszym stopniu złożoności, takie jak narkotyki czy materiały wybuchowe.

c) śladów świadczących przede wszystkim o sprawcy – biorąc pod uwagę kolejne
kryterium, jakim jest przedmiot wnioskowania. Ślady zapachowe, podobnie jak każde
inne ślady biologiczne są nierozerwalnie związane z organizmami żywymi.

d) śladów kontaktowych – biorąc pod uwagę konieczność kontaktu osoby z
przedmiotem lub miejscem.

7.

Badanie mikrośladów - to technika śledcza zajmująca się najmniejszymi materialnymi
ś

ladami związanymi bezpośrednio lub pośrednio ze sprawcą. Do takich mikrośladów

zaliczają się przykładowo: włókna dzianin, tkanin, odpryski lakieru samochodowego,
włosy - obecnie służą jako materiał do badań kodu DNA, sierść zwierzęca i wiele innych
(np. krople smarów, olejów silnikowych).

Np. wspomniane włókna ze swetra zabezpieczone za paznokciami broniącej swego życia
ofiary zbrodni, poprzez porównanie ich z zabezpieczonymi u podejrzanych włóknami z
ich odzieży badanymi pod mikroskopem porównawczym w różnej długości falach
ś

wiatła widzialnego, umożliwiają wskazanie ewentualnego sprawcy zbrodni lub

eliminację z kręgu podejrzanych. Celem dokumentacji i wizualizacji stosowana jest
fotografia kryminalistyczna.

Nie istnieją identyczne włókna. Dwa takie same swetry kupione przez dwie różne osoby,
będą posiadały po krótkim użytkowaniu włókna o innych cechach. Wpływają na to takie
czynniki jak: różnice w odżywianiu się, nałogi, przyjmowane leki (inny osad potu na
włóknach), różne detergenty stosowane do prania, różna twardość wody, różne
dezodoranty oraz różne zanieczyszczenia powietrza w miejscu zamieszkania, pracy,
regionie - też dadzą one inny osad na włóknach.

9

Podobnie odpryski lakieru samochodowego na odzieży ofiary wypadku mają swoje
własne niepowtarzalne cechy powstałe na skutek np. zanieczyszczeń powietrza,
detergentów, wosków, wody, oddziaływania promieni słonecznych (garaż czy parking
pod chmurką), sposobów mycia nadwozia (myjnia, szczotka, gąbka, szmatka, karcher)
powodujących różne mikrorysy.

8.

Badanie kodu DNA - Tą techniką wykrywa się różnice pomiędzy rozmiarami
fragmentów DNA pociętych restryktazami. Różnice długości fragmentów DNA powstają
w wyniku mutacji, które tworzą lub eliminują miejsca rozpoznawane przez te enzymy.
Sekwencje polimorficzne RFLP, które wykrywa się tą metodą, są używane jako
znaczniki zarówno w mapach fizycznych jak i genetycznych.

Jest to metoda, która pozwala na wykazanie powiązań rodzinnych poprzez porównywanie
charakterystycznych wzorów polimorficznych, które są otrzymywane, gdy określone
regiony łańcucha DNA są powielane (szczególnie przy użyciu techniki PCR) i pocięte
przez określone enzymy restrykcyjne.

RFLP jest kluczowym narzędziem w rozpoznawaniu DNA, określaniu obecności różnych
alleli u osobników. Mapowanie polimorficznych długości fragmentów restrykcyjnych jest
także używane w hodowli roślin po to, by wykazać czy cecha taka jak np. odporność na
choroby, została odziedziczona. Podobnie jeżeli polimorfizm zostaje wykryty w pobliżu
miejsca gdzie występuje defekt genetyczny, RFLP jest wartościowym znacznikiem
pokazującym drogę dziedziczenia tego defektu. W szczególności dana osoba może być
zidentyfikowana dzięki tej metodzie przy badaniu pozostałości krwi, włosów i nasienia i
w związku z tym RFLP jest szeroko używana w kryminalistyce. Z wyjątkiem bliźniąt
jednojajowych metoda ta pozwala na niemalże pewne odróżnianie poszczególnych osób.
Jednak nawet w przypadku identycznych bliźniąt pojawiły się doniesienia o możliwości
stosowania tej analizy DNA do ich rozróżnienia.

Pierwszym przestępcą skazanym na podstawie takiego materiału dowodowego był w
1987 brytyjski piekarz Colin Pitchfork, skazany za dwa morderstwa połączone z
gwałtem; w 1989 doszło do pierwszego uniewinnienia w oparciu o badanie RFLP –
pierwotnie skazany na podstawie relacji świadków na 50 lat więzienia za gwałt i
porwanie, Amerykanin Gary Dotson został uniewinniony po przeprowadzeniu badań
DNA w kilka lat po rozpoczęciu odbywania wyroku. Gdy stosowanie tej techniki
dochodzeniowej zostało nagłośnione, pojawiły się też pierwsze przypadki oszustw: w
1992 kanadyjski doktor John Schneeberger, oskarżony o gwałt na pacjentce, wszczepił
we własne ramię zasobnik z obcą krwią i antykoagulantami, by uniknąć pobrania
obciążającej go próbki na potrzeby badań. Porównanie fragmentów restrykcyjnych matki,
dziecka i domniemanego ojca pozwala także na potwierdzenie lub wykluczenie ojcostwa.

9.

Fotografia kryminalistyczna - wspiera techniki śledcze policji rejestrując: miejsce
zdarzenia i ślady odkryte w tym miejscu lub poza nim, ale mogące mieć związek ze
zdarzeniem.

Na potrzeby ekspertyz i badań nad zabezpieczonymi śladami oraz ich dokumentacji i
wizualizacji fotografia kryminalistyczna wykorzystuje cały dostępny zasób metod
fotograficznych, m. in.: fotografię mikroskopową (mikroślady, grafologia), widmową w
zakresie wszystkich widzialnych widm światła białego, fotografię w podczerwieni (np.

10

ujawnia niewidoczny gołym okiem usunięty chemicznie tekst pisany), fotografię w
ultrafiolecie (np. celem dokumentacji niewidocznych umiejscowionych pod skórą
zasinień, podbiegnięć krwawych). Rozwój innych technik śledczych stale stawiał
wyzwania fotografii kryminalistycznej, która korzystała ze wszelkich technik i nauki oraz
eksperymentów (daktyloskopia) by dokonać rejestracji śladów, a także tego co
niewidzialne gołym okiem (np. tekst na spopielonym dokumencie) w imię ujawnienia
prawdy i sprawcy. Najwięcej dokonań w zastosowaniu nowości i prowadzeniu
eksperymentów ma KGMO, obecnie Komenda Główna Policji.

Fotografia kryminalistyczna wykorzystuje obecnie także techniki analogowe i cyfrowe
rejestracji obrazu, jednak ze względu na możliwość komputerowej manipulacji przy
zdjęciach cyfrowych (ekspertyzy, analizy, makro- i mikrofotografia), techniki tradycyjne
fotochemiczne są nadal niezastąpione i nie rodzą takich niebezpieczeństw (obrona
przestępcy

zawsze

może

próbować

skutecznie

obalić

wyniki

ekspertyzy

udokumentowanej metodą cyfrowej fotografii).

10.

Balistyka - to nauka, zapoczątkowana w średniowieczu, o miotaniu i ruchu pocisków oraz
rakiet.

Ta dyscyplina naukowa dzieli się na:

•

balistykę wewnętrzną, która zajmuje się procesami zachodzącymi w czasie strzału
w lufie i jej pobliżu oraz wpływem tych zjawisk na ruch pocisku, a także procesami
zachodzącymi w silnikach rakietowych;

•

balistykę zewnętrzną, która bada prawa ruchu pocisków i rakiet poza lufą, bądź
wyrzutnią, zajmując się przede wszystkim wyznaczaniem zasadniczych
parametrów ich ruchu.

•

balistykę końcową, która bada skutki działania pocisku na cel (niektórzy
specjaliści tej gałęzi balistyki nie uwzględniają, uważając ją za odrębną dyscyplinę
badawczą).

Balistyka zewnętrzna umożliwia sporządzanie tablic strzelniczych, czyli tabel
liczbowych, zawierających dane o elementach toru pocisku z uwzględnieniem odstępstw
od typowych warunków. Są one niezbędne artylerzystom przy strzelaniach (nawet jeśli
strzelanie artyleryjskie jest w wielkim stopniu zautomatyzowane - jak to jest obecnie - to
owe tablice stanowią podstawę przeliczeń dokonywanych w pamięci komputera
sterującego działem).

W tej specjalności przeprowadzane są również badania dotyczące broni i amunicji
zarówno pod względem ich kategorii jak również pozostawionych po jej użyciu śladów.

11.

Fizykochemia – badania identyfikacyjne i porównawcze substancji oraz badania procesów
chemicznych na użytek organów ścigania. (dział będący przedmiotem zajęć)

12.

W miarę rozwoju nauki i techniki powstają kolejne działy

Strategia kryminalistyczna – obejmuje:

•

wiedzę typu prognostycznego, przewidującą kierunki, metody i środki działania
przestępców w dalekiej przyszłości

11

•

wiedzę przygotowującą takie metody, środki i przedsięwzięcia, które byłyby w stanie
skutecznie zwalczać tę przyszłą przestępczość

Metodyka kryminalistyczna – stanowi adaptację taktyki i techniki śledczej, obejmuje:
ogólną i specjalistyczną wiedzę, na podstawie, której podejmowane są odpowiednie decyzje
polegające na wyborze optymalnej taktyki śledczej. Wykorzystywana do zwalczania
określonych grup przestępczych.

Funkcja rozpoznawcza

polega na opracowaniu metod i środków za pomocą których możliwe będzie

uzyskanie maksymalnie obszernej informacji o miejscu, przedmiocie, przeciwniku a także
taktyce przyszłych i aktualnych działań kryminalistycznych, weryfikacja dotychczasowych
informacji (ewentualne powiązanie danej osoby ze zdarzeniem), profilaktyka. Możemy
wyróżnić następujące rodzaje rozpoznania:

1.

Rozpoznanie terenowe – skierowane jest na pozyskanie całkowitej wiedzy o terenie
aktualnego bądź przyszłego działania, na przykład: przeszukanie, zorganizowanie zasadzki
etc. Istotne jest tu uzyskanie możliwie szerokiej i pełnej wiedzy o takich elementach, jak
topografia terenu (tj. jego wygląd i budowa przestrzenna), występujące zabudowania,
lokalizacja istniejących mieszkań i ich typowe rozplanowanie, ogrody na danym terenie,
wejścia do domów i mieszkań, lokalizacja bram przechodnich etc.

2.

Rozpoznanie środowiskowe – ten rodzaj rozpoznania powinien dostarczyć informacji na
temat struktury i składu określonego środowiska, na przykład narkomanów,
homoseksualistów, różnych odmian sekt – ich wzajemnych powiązań, zainteresowań,
sposobu spędzania czasu, przypadków kolizji z prawem, skłonności, występującej
hierarchii w danej grupie, kontaktów i powiązań pozaśrodowiskowych (bardzo trudne jest
to do zrealizowania w działających sektach przede wszystkim ze względu na obowiązującą
ich członków absolutną tajemnicę oraz hermetyczność takich organizacji).

3.

Rozpoznanie problemowe – polega na próbie uzyskania możliwie pełnej orientacji w
zakresie danego problemu będącego przedmiotem zainteresowania organu ścigania. Gdy
dotyczy to na przykład narkomanii powinno dostarczyć informacji o środkach
odurzających i lekach psychotropowych, mechanizmach ich działania, objawach ich
zażywania oraz wynikających z tego konsekwencjach.

4.

Rozpoznanie osobowe – dotyczy konkretnych i indywidualnych osób, które znalazły się
w orbicie prawnie uzasadnionego zainteresowania organów ścigania. Poprzez to
rozpoznanie powinno się osiągnąć informacje uzasadniające przeprowadzenie
postępowania karnego, o wyglądzie danej osoby, miejscu jej zamieszkania, kontaktach,
nawykach i nałogach, zainteresowaniach, postawie życiowej, stosunkach rodzinnych oraz
ś

rodowiskowych, konfliktach i przyjaźniach, trybie życia, wykonywanej pracy,

ambicjach, osiągnięciach, światopoglądzie etc.

Co najważniejsze, rozpoznanie osobowe i środowiskowe muszą mieć zawsze pełne
uzasadnienie prawne, co znaczy iż muszą być przeprowadzone na podstawie określonych
norm prawnych (np. art. 213 i 214 kpk), oraz przez kompetentny organ działający w ramach

12

postępowania określonego prawem. Bez takiego uzasadnienia łatwo może dojść do naruszenia
dóbr osobistych jednostki, a to może doprowadzić do dochodzenia odpowiedzialności na
drodze cywilnej lub czasami też karnej.

Funkcja wykrywcza

Funkcja wykrywcza kryminalistyki ma na celu wykrycie jakiegoś zdarzenia, jego skutków,
poznanie wszystkich okoliczności i mechanizmów zdarzenia oraz powiązanie sprawcy z tym
zdarzeniem. Tadeusz Hanausek definiuje wykrywanie jako ogół działań organów ścigania
nastawionych na ujawnianie zdarzenia określonego jako przestępstwo oraz na uzyskanie
informacji pozwalających postawić hipotezę dotyczącą osoby pozostającej w prawnie
relewantnej relacji przyczynowej z tym zdarzeniem, a następnie na ustalenie takich danych
odnoszących się do tej osoby, które pozwalają na jej zabezpieczenie oraz zebranie
wstępnych materiałów uprawdopodabniających hipotezę sprawstwa tej osoby w stopniu
uzasadniającym rozpoczęcie udowadniania. Chodzi zatem o ujawnienie zdarzenia
stanowiącego przestępstwo, osoby –przestępcy, rzeczy, informacji o przebiegu zdarzenia, o
przedmiocie wykrywania. Ważne jest jednak, aby informacja ujawniona była odpowiednio
udowodniona i powiązana z przestępstwem. Funkcja wykrywcza obejmuje trzy stadia:
poszukiwanie przedmiotu i informacji na jego temat; ujawnianie tych informacji; powiązanie
przedmiotu i przetworzenie na materiał dowodowy. Wiąże się ona z regułą 7 złotych pytań,
które mają określić, co należałoby ustalić i jak dokonać owych ustaleń. Pomocne mają tu być
także pytania wykrywcze.

Funkcja Dowodowa

Jest to bardzo istotna funkcja kryminalistyki, aczkolwiek oparta na uregulowaniach kodeksu
postępowania karnego, zwłaszcza postępowania dowodowego. Chodzi tu przede wszystkim o
poszukiwanie odpowiedzi na pytanie jakie środki i metody zastosować, aby podejmowane
czynności np. oględziny, przesłuchania, okazania , przeszukania, zostały przeprowadzone w
najbardziej efektowny sposób. Chodzi o to, aby działania te przyniosły odpowiedni pożytek
dowodowy. Należy wziąć tutaj pod uwagę wszelkie fakty główne, uboczne, poszlaki,
wszystko co może prowadzić do ujawnienia winy sprawcy, zwłaszcza wszelkie źródła
dowodowe i płynące z nich środki dowodowe np. relacje świadków. Funkcja dowodowa
polega na gromadzeniu materiału i jego sprawdzeniu: czy rzeczywiście zostało popełnione
przestępstwo, rozwikłaniu okoliczności przebiegu zdarzenia, powiązanie określonej osoby ze
zdarzeniem i w ten sposób ustalenie jej osobowości.

Funkcja zapobiegawcza kryminalistyki.

Kryminalistyka poza funkcją rozpoznawczą, wykrywczą, dowodową, pełni także funkcją
zapobiegawczą. Jest to funkcja nazywana również funkcją prewencyjną, profilaktyczną,
mającą na celu uniemożliwienie, zapobiegnięcie lub utrudnienie popełnienie przestępstwa.
Chodzi tu przede wszystkim o fizyczną i techniczną ochronę obiektu, nadzór nad
potencjalnymi sprawcami przestępstw, eliminację czynników sprzyjających przestępczości.
Chodzi tu o zapobieganie popełnianiu przestępstwa przez stworzenie warunków
uniemożliwiających jego popełnienie, którego konsekwencją mogła być np. szkoda wielkiej

13

wartości. Funkcja ta jest jakby odzwierciedleniem zasady „Lepiej zapobiegać , niż leczyć .”
Sam Tadeusz Hanausek w swej definicji kryminalistyki stwierdza, że nauka ta zajmuje się
również strategią przewidywania i przyszłego rozpoznawania oraz zwalczania zjawisk w
postaci: ujemnych zjawisk społecznych, przestępstw i ich sprawców, zwłaszcza przez
zapobieganie ich powstawaniu i rozwojowi.