PODSTAWOWE DEFINICJE

Ergonomia

Termin ergonomia powstał z połączenia dwóch słów greckich:

ergon

– praca i

nómos

– prawo. Za prekursora współczesnej ergonomii

uważa się Polaka, Wojciecha Jastrzębowskiego.

Ergonomia

jest to nauka o wzajemnym dostosowaniu pracy do człowieka

oraz człowieka do pracy – z akcentem na pierwszą część tej formuły.

Ergonomia

to łączne zastosowanie niektórych nauk biologicznych

dla zapewnienia, w stosunkach między człowiekiem a pracą, optymalnych
warunków wzajemnego dostosowania w celu zwiększenia wydajności
pracy i przyczynienia się do pomyślności pracownika.

Ergonomia

W ergonomii chodzi o wykorzystanie osiągnięć współczesnej techniki,
psychologii i medycyny do zapewnienia możliwie wysokiej wydajności
pracy przy możliwie najmniejszym koszcie biologicznym.

Ergonomia

wchodzi w skład grupy nauk o pracy, do której zalicza się:

• prakseologię,

• organizację i zarządzanie,

• socjologię pracy,

• fizjologię pracy,

• działy ekonomii szczegółowej (ekonomika przemysłu, transportu
i łączności, rolnictwa, handlu i usług, przedsiębiorstw, pracy).

Interdyscyplinarność nauki

ergonomii

Układ człowiek - praca

CZŁOWIEK - PRACA

UKŁAD

KOMPLEMENTARNOŚĆ

ANROPOMETRIA

MEDYCYNA

FIZJOLOGIA

PSYCHOLOGIA

PRAKSEOLOGIA

PEDAGOGIKA

SOCJOLOGIA

URBANISTYKA

PRAWO

ESTETYKA

ORGANIZACJA

I EKONOMIKA

INŻYNIERIA

MASZYN

INŻYNIERIA

TRANSPORTU

INŻYNIERIA

BUDOWNICTWA

MODEL STRUKTURY
ERGONOMII

GRUPA A

GRUPA B

Do

grupy A

zaliczamy wszystkie te dyscypliny, których

zadanie polega na badaniu właściwości człowieka i
gromadzeniu o nim wiedzy stanowiącej bazę dla
koncepcyjnych i korekcyjnych rozwiązań praktycznych
dyscyplin grupy drugiej, tj.

grupy B

, która zajmuje się

doskonaleniem pracy.

Ergonomia dzięki integrowaniu fizjologicznych i psychologicznych
metod badawczych zajmuje się ustaleniem reakcji fizycznych i
psychicznych pracowników na określone warunki pracy. Stosowanie w
analizach ergonomicznych metod badania pracy umożliwia wysunięcie
konkretnych propozycji zmierzających do zmniejszenia obciążenia i
zapewnienia lepszych warunków produkcyjnych.

Ergonomia

Zastosowanie ergonomii w

środowisku człowieka

(w przemyśle oraz w innych dziedzinach działalności

społecznej

i gospodarczej)

Miejsce

Działalność

Środowisko

Ekologia człowieka
Medycyna społeczna
Inżynieria biośrodowiskowa

Przemysł

Projektowanie i planowanie
Inżynieria przemysłowa
Inżynieria ludzka
Cybernetyka
Automatyzacja
Ergonomia zarządzania
Ergonomia wyrobów przemysłowych
Ochrona zdrowia pracowników
Higiena przemysłowa
Medycyna pracy
Rehabilitacja

Inne dziedziny
działalności
gospodarczej
i społecznej

Budownictwo mieszkaniowe, urbanistyka i urbanizacja
Komunikacja i transport, medycyna lotnicza (morska i astronautyczna, medycyna
sportowa i wychowanie fizyczne

Definicje ergonomii:

J. Rosner

Ergonomia

bada funkcjonalne możliwości

i właściwości człowieka w procesach pracy, które

sprawiają, że praca ludzka staje się bardziej

sprawna, a jednocześnie przyczyniają się do

duchownego

i fizycznego rozwoju człowieka pracującego,

zapewniają mu bezpieczeństwo i wygodę oraz

chronią jego zdrowie i zdolność do pracy.

Definicje ergonomii:

A. Gilpin

Ergonomia

jest nauką zajmującą się ludźmi

w procesie pracy. Celem tej nauki jest

optymalizacja pracy poprzez coraz lepsze

projektowanie czynności roboczych, maszyn

i urządzeń, stanowisk pracy oraz materialnych

warunków pracy.

Definicje ergonomii:

J. Koczocik-Przedpelska

Ergonomią

nazywamy łączne zastosowanie nauk

technicznych oraz niektórych nauk biologicznych

i społecznych dla zapewnienia w stosunkach

między człowiekiem a pracą optymalnych

warunków wzajemnego dostosowania się w celu

zwiększenia wydajności pracy i przyczynienia się

do pomyślności pracownika.

Definicje ergonomii:

S. Kamiński

Ergonomia

jest kompleksową nauką empiryczną,

ukierunkowaną na wieloaspektowe poznanie

układu człowiek – praca i opracowanie dyrektyw

dla urzeczywistnienia w praktyce obustronnego

dostosowania elementów układu celem

zapewnienia mu możliwie optymalnych warunków

funkcjonowania.

Definicje ergonomii:

statut IEA (Międzynarodowe

Stowarzyszenie Ergonomiczne)

Ergonomia

określa stosunki powstające między

człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem

i środowiskiem w najszerszym tego słowa

znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z

pracą, zabawą, rekreację i podróżą.

Cechy ergonomii

Prowadzenie badań nad dostosowaniem rzeczowych składników
układu „człowiek-praca” do naturalnych ograniczeń
psychosomatycznych pracownika;

Dążenie do zapewnienia tą drogą możliwie wysokiej sprawności
człowieka;

Charakter zapobiegawczy ergonomii, jej dążenie do eliminowania
wszelkich zagrożeń zdrowia;

Dążenie do optymalnego ukształtowania biologicznego kosztu
wykonywania pracy.

Najnowsze kierunki rozwoju

ergonomii

Ergonomia wyrobów masowego użytku

– metody te sprowa-

dzają się do ustalenia, czy dany wyrób spełnia przewidziane dla
niego funkcje.

Ergonomia a zadowolenie z pracy

– celem tych badań jest

zintegrowanie wysiłków zmierzających do poprawy warunków,
w jakich wykonywana jest praca.

Ergonomia osób w starszym wieku i nie w pełni sprawnych

–

celem jest przystosowanie pracy do specyficznych ograniczeń osób
w starszym wieku, a także innych osób o ograniczonej sprawności
psychofizycznej.

Społeczne i ekonomiczne aspekty ergonomii

– powiązanie

ergonomii z założeniami polityki społecznej i ekonomicznej.

Działalność ergonomiczna

polega na dostosowaniu

środowiska roboczego do biologicznej specyfiki organizmu
człowieka, co oznacza, że

środowisko pracy należy

dostosować do człowieka

, a nie odwrotnie.

Gdy technika ma ograniczony wpływ na warunki pracy, np. w kopalniach,
można wtedy wymagać od ludzi, aby korzystając z własnych,
fizjologicznych mechanizmów adaptacyjnych, dostosowywali się do
swego środowiska. Ergonomia ma wtedy za zadanie łagodzić dysonanse
na styku człowiek-środowisko i ułatwiać pracującemu wykonywanie jej w
warunkach,
w jakich jest ona w ogóle możliwa, lecz za cenę niewspółmiernie dużego
wysiłku, albo też umożliwienie mu za pomocą środków technicznych
przebywanie i pracowanie w warunkach, w jakich bez tej pomocy nie
byłby w stanie nawet przeżyć.

W Polsce badania naukowe w dziedzinie ergonomii są prowadzone przez
wiele Instytutów. Ich profil badawczy jest znacznie zróżnicowany.
Obejmuje on zagadnienia ergonomii

koncepcyjnej, korekcyjno-

koncepcyjnej

(atestacja) oraz

korekcyjnej

.

Rola i znaczenie ergonomii

korekcyjnej

i ergonomii koncepcyjnej

Ergonomia korekcyjna

dąży do poprawy

istniejących warunków pracy.

Ergonomia korekcyjna

zajmuje się analizą już istniejących

stanowisk pracy z punktu widzenia ich dostosowania do
psychofizycznych możliwości pracowników oraz
formułowaniem zaleceń, mających na celu polepszenie
warunków pracy, zmniejszenie występujących obciążeń oraz
poprawę wydajności i jakości pracy.

Rola i znaczenie ergonomii

korekcyjnej

i ergonomii koncepcyjnej

Ergonomia koncepcyjna

, nazywana często

prospektywną, ma na celu zastosowanie
ergonomicznie prawidłowych rozwiązań w fazie
przygotowania projektów maszyn, urządzeń,
narzędzi, stanowisk pracy, hal, budynków, a także
szkół
i mieszkań.

Założeniem ergonomii koncepcyjnej jest zaprojektowanie układu
człowiek-maszyna, które zapewniałoby mu maksimum
niezawodności i bezpieczeństwa, przy jednoczesnym
zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych
obciążeń pracownika.

Przedmiot zainteresowań

ergonomii korekcyjnej

Przedmiotem zainteresowania

ergonomii

korekcyjnej

jest analiza już istniejących stanowisk

pracy z punktu widzenia ich dostosowania do
psychofizycznych możliwości pracowników oraz
formułowanie zaleceń, mających na celu usuwanie
usterek dostrzeżonych
w eksploatacji maszyn lub urządzeń, zmniejszenie
istniejących obciążeń psychofizycznych (kosztu
biologicznego), poprawę wydajności i jakości pracy,
polepszenie materialnych warunków pracy, jak
również zasad organizowania procesu pracy.

Przedmiot zainteresowań

ergonomii korekcyjnej

Działania w zakresie ergonomii korekcyjnej stanowią
kontynuację i rozwinięcie tradycyjnego podejścia pracownika
bhp, lekarza, higienisty czy specjalisty dziedziny nauki o pracy.
Dotyczą one najczęściej poprawy parametrów materialnych
warunków pracy (np. zmniejszenie hałasu, drgań, poprawa
oświetlenia, polepszenie warunków mikroklimatycznych) lub
też wyeliminowanie nadmiernych obciążeń fizycznych i
psychicznych (tj. mechanizacja i automatyzacja ciężkich prac
fizycznych, poprawa pozycji przy pracy, poprawa
organizacyjno-technicznych warunków odbioru informacji,
usprawnienia
w organizacji pracy.

Ergonomia koncepcyjna

Ergonomia koncepcyjna wyrosła z doświadczeń ergonomii
korekcyjnej, jest wyrazem wyższej fazy rozwoju nauk o pracy
człowieka. Założeniem jej jest takie ustalenie wzajemnych
funkcji człowieka i maszyny, które zapewniłyby danemu
układowi maksimum bezpieczeństwa i niezawodności przy
minimum fizycznego i psychicznego wysiłku pracownika.

Ergonomia koncepcyjna, w przeciwieństwie do klasycznej ergonomii
praktyki przemysłowej, nie akceptuje istniejącego podziału funkcji
pomiędzy człowieka a maszynę, lecz na podstawie analizy
ergonomicznej zaleca przydział pewnych funkcji człowiekowi, innych
maszynie. Dominują tutaj czynności o charakterze badań
podstawowych, gdzie procedurą badawczą jest eksperyment.

Ergonomia koncepcyjna i

ergonomia korekcyjna

Ergonomia koncepcyjna stosowana w fazie dyskusji nad
założeniami konstrukcyjnymi czy wstępnym projektem
struktury technicznej jest o wiele bardziej racjonalna niż
ergonomia korekcyjna.

Ergonomia korekcyjna odgrywa dużą rolę w przypadku usuwania
drobnych usterek.

Pośrednią formą ergonomii korekcyjnej i ergonomii koncepcyjnej
jest

metoda atestacji

(zatwierdzenia) prototypów nowych

wyrobów, maszyn i urządzeń przed wydaniem zgody na ich
produkcję.

Ergonomia układów

(systemów)

Ergonomia układów zajmuje się projektowaniem całościowych
rozwiązań układu: człowiek-maszyna-środowisko-metody pracy
w taki sposób, aby zapewnić możliwie pełny komfort
wykonawczy przy jednoczesnym wysokim poziomie wydajności
i jakości pracy.

Ergonomia układów rozpoczyna od wszechstronnej analizy celu
i założeń danego układu i według określonych kryteriów zaleca
przydział jednych funkcji człowiekowi, innych maszynie.

Fizjologia pracy

Fizjologia pracy

jest – obok psychologii pracy – podstawową

nauką biologiczną, wykorzystywaną przy pracach
ergonomicznych.

Zgodnie z definicją G. Lehmana fizjologia pracy

jest to

poznanie fizycznej budowy i czynności ciała pracującego
człowieka. Celem jej jest dostosowanie pracy do człowieka dla
możliwie ekonomicznego wykorzystania jego siły roboczej, przy
unikaniu zbędnego wysiłku i zmęczenia, co w rezultacie prowadzi
do wykonywania pracy w warunkach racjonalnych z
gospodarczego punktu widzenia.

Fizjologia pracy

Według S. Klonowicza,

celem fizjologii pracy jest

stworzenie naukowo uzasadnionych podwalin
racjonalnej organizacji pracy.

Fizjologia pracy

jest nauką stosowaną, a wyniki jej

badań prowadzą do formułowania praktycznych
zaleceń dotyczących sposobu wykonywania pracy i
warunków, w jakich powinna się odbywać.

Ergonomia a fizjologia pracy

Ergonomia

rozpatruje naukowo wszystkie czynniki i

okoliczności, które pozwalają jak najlepiej dostosować
pracę do fizjologicznych i psychologicznych potrzeb
i właściwości człowieka.

Jest ona naturalnym przedłużeniem i rozszerzeniem
fizjologii pracy i nie może bez niej istnieć.

Ergonomia a fizjologia pracy

Różne  rodzaje pracy można klasyfikować z punktu widzenia fizjologii,
określając:
• wielkość wysiłku mięśniowego dynamicznego - związany jest
z kurczeniem i rozkurczaniem się mięśni szkieletowych, co prowadzi do
przemieszczania się ciała lub jego części w przestrzeni,
• wielkość wysiłku mięśniowego statycznego - związany jest
z długotrwałym skurczem (napięciem) niektórych mięśni szkieletowych,
• stopień zaangażowania procesów poznawczych - określa złożoność
mechanizmów przetwarzania informacji zachodzących w mózgu w
trakcie wykonywania pracy.

W organizmie ludzkim zachodzi ciągły proces przemiany materii.
Podstawowa przemiana materii  jest to najmniejsza ilość energii
zużywana przez człowieka w stanie spoczynku.
U osób dorosłych norma w zakresie podstawowej przemiany materii
wynosi w granicach 1.400 - 1.700 kcal/dobę i jest wyższa u mężczyzn niż
u kobiet.

Ergonomia a fizjologia pracy

Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego

dobowego wydatku energetycznego (przy 8-godzinnym dniu

pracy)

Stopień

ciężkości

Wydatek

energetyczny

[kcal/dobę]

Lekka
Umiarkowana
Średnia
Ciężka
Bardzo ciężka

2300 – 2800
2801 – 3300
3301 – 3800
3801 – 4300
4301 - 4800

Ergonomia a fizjologia pracy

Składnikami dobowego wydatku energetycznego są:

  1.  podstawowa przemiana materii,

  2.  wydatek na pracę zawodową - w ciągu 8 godzin,

  3.  wydatek energetyczny związany ze swoiście dynamicznym
działaniem pożywienia,

  4.  wydatek na czynności poza pracą.

Ergonomia a fizjologia pracy

Ocena wydatku energetycznego na pracę zawodową
 
Wydatek energetyczny na pracę stanowi jeden z elementów obciążenia
człowieka pracą.

Do innych składników zalicza się:
•         obciążenia statyczne,
•         monotypowość (powtarzalność) ruchów.

Oceny obciążenia statycznego dokonuje się na podstawie określenia
pozycji ciała przy wykonywaniu danej czynności.

Ergonomia a fizjologia pracy

Postawa przy pracy

Na straty energii, związane z wykonywaniem pracy statycznej, składają
się następujące elementy:
• straty związane z koniecznością zachowania określonej pozycji ciała
przy pracy; człowiek stojąc i nie wykonuje żądnej pracy zużywa o 11 - 12
% więcej kalorii niż siedząc,
• straty wywołane koniecznością przeciwdziałania ciężarowi
przedmiotów utrzymywanych siłą mięśni (podtrzymywanie,
przenoszenie narzędzi),
• wysiłek mięśniowy związany z zachowaniem równowagi
i przeciwdziałaniem przesuwania się środka ciężkości poza podstawę
stóp, wysiłek ten jest znaczny, gdyż środek ciężkości u człowieka
umieszczony jest dość wysoko (na około 57 % wysokości ciała licząc od
dołu),
• energia związana z przesuwaniem środka ciężkości ciała przy
pochylaniu się podczas pracy, przy podnoszeniu ciężarów z ziemi itp.

Źródła straty energii podczas pracy można poważnie zmniejszyć przez
racjonalną organizację stanowiska roboczego z uwzględnieniem zasad
ergonomii.

Ergonomia a fizjologia pracy

Pomiary antropometyczne

Polska posiada bogaty zbiór cech antropometrycznych zebranych przez
Komisję Antropometrii PAN we Wrocławiu.
Zebrane dane antropometryczne układają się zgodnie z normalnym
prawem rozrzutu według tzw. krzywej normalnej Gaussa (krzywa będąca
wykresem rozkładu normalnego).
Do niedawna w praktyce korzystano wyłącznie  z pojęcia “człowiek
przeciętny” z punktu widzenia cech antropometrycznych.
 
Pojęcie osoby przeciętnej - jest zasadniczo błędne, a więc
dostosowywanie do takich maszyn, urządzeń, czyli mebli nie dawałoby
pożądanych rezultatów. Wprowadzono więc do antropologii pojęcie
wartości progowych (kwantyki): maksymalnych i minimalnych. Człowiek
“maxi” 
ma za sobą 95 % ludzi, człowiek “mini” 5 %. 
W granicach pomiędzy 5 a 95 % można zaspokoić potrzeby 90 %
ludności, odrzucając 5 % najwyższych i 5 % najniższych.
Dostosowanie wymiarów maszyn, urządzeń i mebli do pracy dla potrzeb
90 % ludności jest ideałem trudnym do osiągnięcia.

Dziękuję za uwagę



Literatura

• Jerzy Olszewski: „Podstawy ergonomii i fizjologii pracy”.
Akademia ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1997

• Mieczysław Krause: „Ergonomia. Praktyczna wiedza o
pracującym człowieku i jego środowisku”. Śląska Organizacja
Techniczna, Katowice 1992

• Jan Rosner: „Podstawy ergonomii”. Państwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa 1983

• Piotr Krasucki, Ewald Michalski: „Fizjologia i higiena pracy.
Ergonomia praktyczna”. Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa