1

NazwyulicwPoznaniu.z

planemWielkiegoPoznania-

całość

ZygmuntZaleski

Poznań,1926

PobranozWikiźróde łdnia09.03.2019

2

Bibljoteka„KronikiMiastaPoznania“Nr.2.

ZYGMUNTZALESKI

NAZWYULICwPOZNANIU

zplanemWielkiegoPoznania

POZNAŃ1926

NakłademMagistratuStołecznegoMiastaPoznania

OdbitowDrukarniRobotnikówChrześcijańskichT.A.Poznań

Odbitkaz„OrędownikaUrzędowegoStoł.MiastaPoznania“

1926.

3

WSTĘP.

 Dopoważnychazbytczęstolekceważonychobowiązków

pracownikówpublicznychnależykrzewienieprzywiązaniai
miłościdotegokawałkaziemiojczystej,naktórymżyjemy,
utwierdzanietradycjimiejscowejidodatnichaspiracyj
kulturalnych.Takiemipowodowanywzględamiogłaszampracę
tęonazwachulicwPoznaniu.Przywyborzemetodyiukładu
pracymiałemotwartedwiedrogi.Wdzięczniejsząbyłaby
zapewnerozprawagromadzącawszystkiedanetopograficznew
następstwiehistorycznemidzielącajedyniematerjałnajnowszy,
współczesnywedługpewnychgrupterenowych.Byćmoże,żew
przyszłościpracytakiejjeszczesiępodejmę,bodziedzinata
godnajestwszechstronnegoopracowania.Naraziewolałem
pójśćdrogątaką,którabyobywatelstwumiastaPoznaniaoddać
mogławięcejpraktyczneusługi.Stworzyłemkatalogulic,
tłumaczącywzwięzłychnotatkachhistorjęiznaczenienazw
ulicznychiokreślającyrównocześniepołożenietudzież
najważniejszedatyopowstaniuipowiększeniuulicsamych.

 Wzasadzienależałoprzytakiemujęciusprawyniezagłębiać

sięwkwestjeczasowolubrzeczowoodległe,niemogłemnp.
dłuższychwywodówpoświęcićniektórymspornym

4

zagadnieniomwdziedzinietopografjiśredniowiecznej;zgodniez
założeniemswemustalałemzwiekówdawnychtylkoto,coza
faktprzyjąćmożna,wedługdotychczasowegostanubadań.Praca
tamasłużyćwpierwszymrzędzieszerokiemuobywatelstwu,
którepowinnointeresowaćsięsprawamimiastaijego
dotychczasowegorozwoju,aprzynajmniejtemi,któredotychczas
nieutraciłyswejżywotności.

 Tyledlauzasadnieniaszkieletu,żetakpowiem,pracy.Dodam

kilkawyjaśnieńcodoszczegółów.Okolejnościalfabetycznejnie
rozstrzygałoformalnebrzmienienazwy,leczcechyodróżniające.
Niestanowiłyprzetookolejnościsłowo„ulica“,imionaitytuły
przynazwiskach,dodatek„święty“itp.,zasadniczorozstrzygało
nazwiskowzgl.określenierzeczoweulicy,aponadtoodrębne
określeniacharakterujednostkitopograficznej(plac,aleje,wały,
most,ogród,zaułekitp.).Układtakiodpowiadajaknajbardziej
popularnemuużywaniunazwulicznych.

 Gminypodmiejskiewłączonewlatach1900,1907i1925do

miastabyłyczęstotakrozległeitakludne,żeposiadałyuliceo
własnychnazwach.Historjęulictychzaczynamzwykleodchwili
wcieleniaichdomiasta;niewynikastąd—sądzę—żadna
szkoda,ponieważchodzituzawszeonazwyniedawno
wprowadzone.

 Znaczeniadawnychnazwniemieckich,którychwładzepolskie

niezatwierdziływbrzmieniupolskiem,niewyjaśniam—
ponieważnazwytestraciływszelkąaktualność.

 Podającdatywprowadzenianazw,rozumiemdatyogłoszenia

policyjnegopomijającdatyuchwałkorporacyjmiejskich.

 Miłominatemmiejscuwyrazićserdecznepodziękowanie

panudyrektorowiRomanowiLeitgebrowi,głównemutwórcy
nowegosystemupolskichnazwulicznychwPoznaniu,który

5

użyczającwłasnychaktwtejsprawie,ułatwiłmiwyjaśnienie
niektórychnazw.

 Wiem,żeniektórychszczegółówwyjaśniającychhistorjęulici

ichnazwbrakwpracymojej,główniezaśtakich,którewiadome
sątylkostarszymmieszkańcomPoznania.Szanownym
Czytelnikom,którzybymimaterjałytakie(wspomnienia,niekiedy
anegdotyitp.)zechcielinadesłać,byłbymszczerzewdzięczny.

OGÓLNYPRZEGLĄDNAZWULICW

POZNANIU.

RozwójtopograficznymiastaPoznania

[1]

.

 MiastoPoznańwystępujenawidowniędziejowąw10.wieku

poChrystusieijestwtymczasiejednązestolicpaństwai

6

siedzibąpierwszegobiskupapolskiego.Najstarszączęścią
miastasądzielnicepołożonenawschódodstaregokorytaWarty,
tojestOstrów,ŚródkaiprzedmieściaŚwiętojańskie
(Komandorja).CentrummiastastanowiłaŚródka,będąca
własnościąksiążęcą.

 Dopołowy13.wiekuzaludniłsięczęściowotakżelewybrzeg

Warty.Stanęłytutajkościołyśw.Marcina,św.Wojciechaiśw.
Gotharda(późniejszyDominikański)zoddzielnemiosiedlami.W
r.1253założyliksiążętawielkopolscyPrzemyślI.poznańskii
BolesławPobożnykaliskinalewymbrzeguWartymiasto
autonomiczne,odstępującŚródkębiskupowipoznańskiemu.
MiastolewobrzeżnestanowiodtądwłaściwyPoznań.Główny
rozwójmiastaśredniowiecznegoprzypadanawiek15.Miasto
właściweotoczonebyłomuremobronnym.Murtenbiegłnieco
nazachódoddzisiejszych

WielkichGarbar

,napółnocod

klasztoruDominikańskiegoiobecnej

ulicyStawnej

—wzdłuż

Bogdanki—przecinał

ulicęWroniecką

napółnocodklasztoru

Katarzynek,wkraczałnastokigóryzamkowej(Przemysława),
szedłpotemlinjąmniejwięcejdzisiejszej

ul.Ludgardy

i

ul.

Murnej

dobramyWrocławskiej(gdziedzisiajkrzywizna

ulicy

Wrocławskiej

),okalałobecny

NowyRynek

,poczembiegł

wzdłużobecnej

ulicyWietrznej

do

WielkichGarbar

,przecinając

obecneulice

Wodną

i

Wielką

.Wmurzetymznajdowałysię

czterywielkiebramy:Wroniecka,Wrocławska,Wodna(na
Groblę)iWielkaczyliTumska(przy

ul.Wielkiej

);dwiemałe

bramyprowadziłydoprzedmieść:napołudnieprzystarejFarzei
nazachodzieprzyzamku.Terytorjumobjętemurem
średniowiecznymnazywamyStaremMiastemwnajściślejszem
znaczeniu.UliceStaregoMiastazachowałynaogółdawnyukład,
zmieniłysiętylkootyle,żepousunięciustarychfortyfikacyj

7

otrzymałyprzedłużenia(

Wrocławska

,

Wodna

,

Woźna

,

Wielka

,

Wroniecka

)względniezostałyprzebite(

Szkolna

,

Woźna

,

Nowa

).

Zmianyznaczniejszewykonanojedyniewpółnocnejczęści
StaregoMiasta,którąpowielkimpożarze1803odbudowanow
zmienionymukładzieulic.

 Wcześniepowstałyprzedmuramiosobneosiedlai

przedmieścia.WokółStaregoMiastaistniałyjużw
średniowieczunastępująceosiedlawzględniejednostki
topograficzne:

 1)NawschodziewzdłużWarty,przedbramamiWielkąi

Wodną,przedmieście„Garbary“—mniejwięcejnalinji
obecnych

WielkichGarbar

,sięgającenapółnocpozabramę

Tumską,anapołudniedoterenu,gdzieleżykościół
Bernardynów.Przedmieścietostanowiłoulicę,Garbarami
zwaną—plateaCerdonum.Nazwęwzięłaulicaod
rzemieślników,którzytutajprzywodziezawódswójuprawiali.
Osiedletobyłodośćludne.

 2)PrzedbramąWodnąpowstałow15.wiekuizaludniłosię

gęstojużokołopołowytegożwiekuprzemieście„Nowa
Grobla“,obejmująceobecną

Groblę

zbocznemiuliczkami.

„Nową“nazywałosiędlatego,żestarsząbyłagrobla,naktórej
stanęło

Chwaliszewo

.

 3)NapołudnieodGarbarbiegły„Błonia“,dawnajednostka

topograficzna,naogółniezabudowana.

 4)Napołudniemiastapowstałorychłonajznaczniejsze

przedmieście„Piaski“—połacinieArena.Przedmieścieto
obejmowałookolicękościołaBernardynów,dawnegokościoła
WW.ŚwiętychikościołaBożegoCiała.Stanowiłojużw
połowie15.wiekuosiedlegęstozabudowane.

 5)WpobliżukościołaBożegoCiałaoddzielałosię

8

przedmieście„Rybaki“,wzmiankowaneporazpierwszywr.
1441,ależącemniejwięcejnaokołoobecnej

ulicyRybaki

.

 6)Wpobliżuterenuobecnej

ulicyStrzeleckiej

leżało

przedmieście„Czapniki“.

 7)PrzedbramąWrocławskąistniałow15.wiekuosiedlelub

ulica„Stelmachy“(plateaCurrificum).

 8)WzdłużdrogiprowadzącejodbramyWrocławskiejw

stronępołudniowąleżałoprzedmieście„Półwieś“(obecna

ul.

Półwiejska

).

 9)OdzachodugraniczyłyzPółwsią„NoweOgrody“

istniejącewkażdymraziejużwpoczątkach15.wieku(okolica
obecnej

ulicyOgrodowej

).

 10)Dalejkuzachodowiwznosiłosięprzedmieście„Św.

Marcin“,starszeniżmiastoautonomiczne.Pozatemleżałyna
zachodziemiastapojedyńczezagrodybezwspólnejnazwy.

 11)TużprzedbramąWronieckąwkierunkuzachodnio

północnymleżała„Gaska“(tammniejwięcejgdziedziś

Wolnica

).

 12)DalejwkierunkuWiniarwznosiłosięprzedmieście„Św.

Wojciech“,podobniejakŚw.Marcinstarszeniżmiasto
autonomiczne.

 13)Terytorjumobecnego

placuSapieżyńskiego

i

ul.

Pocztowej

zajętebyłogłówniepodcegielnieizwałosię

„Glinkami“.

 14)ZaGlinkamileżałoprzedmieścieKondorf(gdziedzisiaj

ulicaCieszkowskiego),osiedlerozległe,stanowiącepierwotnie
wieśmiejską,potemprzedmieście.

 Wnowymczasiewystępująponadto:nazachódod

przedmieściaśw.MarcińskiegoosiedlaWymykowoiWenetowo,
napółnocyjednostkatopograficzna:Groffowe(Grochowe)Łąki

9

(moczary,naktórychpóźniejstanęłaRzeźniaMiejska).

 Pozawłaściwemmiastemleżaływsiemiejskie.
 Z14wsinadanychmiastuwr.1253utraciłomiastowiększą

częśćjużwśredniowieczu.Naobecnymtereniemiastależały:

 1)Starawieśmiejska„Winiary“,odwinnicnazwęnosząca,

napółnocy.

 2)ObokWiniarleżał„Bonin“,zwyklerównieżmiejski.
 Wwieku19.przeniesiono,przysposobnościbudowyfortecy,

WiniarynazachódizniesionoBonin.

 3)CzęśćterenuWiniarstanowiławłasnośćrodziny

poznańskiejSchillingówiotrzymałanazwę„Szeląg“przy
Warcie.

 4)„Naramowice“małomiałynaogółstycznościzmiastem.
 5)„Niestachowo“,nadanemiastuwr.1253,byłomoże

identycznezpóźniejszym„Sołaczem“.Sołacznależałprzez
pewienczasdomiasta

 6)„Jeżyce“stanowiłystalewdawnychwiekachwielkąwieś

miejską.

 7)„Górczyn“należałpodobnienaogółdomiasta.
 8)„Św.Łazarz“wyłoniłsiępóźniejjakoodrębnajednostka

topograficzna.

 9)Napołudniumiastależałyoboje„Wierzbięcic“,darowane

1253miastuistanowiącezpewnąprzerwąwłasnośćmiejską.
Wierzbięciceprzejęłypóźniejnazwęodrodzinypoznańskiej
Wildów,takżew19.wiekuistniały„GórnaWilda“i„Dolna
Wilda“.

 10)Własnośćmiejskąstanowiłateżwnowszychwiekach

wieś„Dębiec“(Dąbczenczasemdawniejzwana,podobnodla
tego,żeposiadałjąCzenpiński,któregotonazwiskapoczątekma
tkwićwnazwieDąb-czen).

10

 11)„Rataje“byłystarąwsiąmiejską,darowanąPoznaniowi

1253iprawiestalezachowanąprzymieście.

 12)„Starołęka“darowanazostała1253miastu,aleniebawem

przeszławinneręce.

 13)„Główna“byławłasnościąbiskupiąiniemiałałączności

zmiastem.

 Obokmiastalewobrzeżnegorozwijałysięsamodzielniei

niezależniemiastaiosiedlaprawobrzeżne.Jednotylko
„Miasteczko“wcześniepołączonozwłaściwymPoznaniem.

 1)„Miasteczko“(Łacina,Stanisławowo,obecnietakże„Św.

Roch“zwane),zbudowanezostałoprzezStanisławaGórkęw16.
wiekuimiałostanowićkonkurencjędlaPoznania.Ponieważ
wszakżepobudowanezostałonieprawnienamiejskimgruncie
wsiRataj,otrzymałoje,poprzeprowadzonymprocesie,miasto
nawłasnośćiosłabiło„Miasteczko“tak,żedotądstanowi
maleńkieosiedle.

 2)„Chwaliszewo“powstałow15.wiekunagrobli,było

własnościąkapitułypoznańskiej.Chwaliszewomiałowłasne
prawaautonomicznemiejskie.

 3)„OstrówTumski“stanowiłbardzostareosiedle

duchowieństwa.

 4)„Ostrów“(dzisiajOstrówek),międzyCybinąaŚródką

położony,byłmiasteczkiemautonomicznem.

 5)„Śródka“,będącaodr.1252własnościąbiskupią,

stanowiłaodrębnąjednostkęmiejską.Pozatemistniałyna
prawymbrzeguWartyautonomiczneosiedla.

 6)„Zagórze“i
 7)„Zawady“,będącerównieżwłasnościąkościelną.
 MiędzywłaściwemmiastemprawobrzeżnemaMiasteczkiem

występująwnowszychwiekachosiedla:

11

 8)„Piotrowo“i
 9)„Berdychowo“.
 Osobnąjednostkętopograficznąstanowiłarównież
 10)„Czartorja“,przyległadoChwaliszewa.
 11)„Komandorja“(Św.Jan),byławłasnościąrycerzy

MaltańskichiuważanabyładawniejzwyklezaczęśćPoznania
całkowitego,niezależnieododrębnościjurysdykcyjnych.

 WszystkietejednostkizłożyłysięnadzisiejszemiastoPoznań.

FormalnierozwijałPoznańgraniceswejaknastępuje.Odr.1253
dokońcaRzeczypospolitejobejmowałStareMiastowłaściwe
tudzieżprzedmieścia(nieliczącwsi),ograniczoneterenami
Wildy,kościołemśw.Marcina,terenamiJeżyc,kościołemśw.
WojciechaiterenamiWiniartudzieżWartą,wypadającnaprawy
jejbrzegtylkoMiasteczkiem.Wsiemiejskienatomiastsięgały
pozaobecnegranicemiasta,wśrodkuleżaływszakżemiasteczka
iosiedlaniezależne.

 Wkońcu18.wiekuzniesionofortyfikacjeśredniowiecznei

rozszerzonomiasto.Wr.1797wcielonoŚw.MarciniŚw.
Wojciech,awr.1800osiedlaprawobrzeżne:Chwaliszewo,
Ostrów,Śródkę,ZagórzeiZawady.Granicamiastabiegłana
lewymbrzeguWartymniejwięcejlinjąobecnychWałów.W
początkach19.wiekuodseparowanowsiemiejskie.Wlatach
1828—1872zbudowanonowefortyfikacjewokółówczesnego
miasta.

 Wciągucałegowieku19.wcielonodomiastajedynie

maleńkieosadyBerdychowoiPiotrowo(1896).Dopierowr.
1900włączonowielkiegminysąsiednieJeżyce,Św.Łazarz,
GórczyniWildę.Wr.1907wcielonodzielnicęSołacz(część
terytorjumWiniariobszarudworskiegoSołacza).Znacznego

12

rozszerzeniadoznałobszarmiastadnia2.stycznia1925,kiedy
włączonogminyGłówna,Komandorja,Rataje,StarołękaMała,
Dębiec,WiniaryiobszardworskiNaramowice.

DZIELNICEIPUNKTYTOPOGRAFICZNE.

 WwarunkachdzisiejszychodróżniamynaterytorjumPoznania

ściślejszego(wgranicachz1924r.),następującedzielnice:1)po
prawymbrzeguWarty:Śródka(doktórejwliczasięZawadyi
Ostrówek),OstrówTumski(włącznieZagórza),Chwaliszewo,
Berdychowo(zPiotrowem)iMiasteczko;wszystkietedzielnice
tworząt.zw.dzielnicęstatystyczną„StareMiastopoprawym
brzeguWarty“;2)StareMiasto(t.j.centrummiasta
lewobrzeżnego,wgranicachmurówśredniowiecznych),tutajw
ścisłemużyteznaczeniu;3)do„Śródmieścia“zaliczyliśmy
wszystkietetereny,którestanowiływwiekachdawnych

13

przedmieścia,zwyłączeniemterenówobjętychrozbudowąz
pierwszychlat19.wiekuapołożonychnazachódmniejwięcejod
linjialeiMarcinkowskiego;StareMiastoi„Śródmieście“
stanowiąrazemtakzwane„dolnemiastolewobrzeżne“;4)Nowe
Miasto,t.j.resztamiastacentralnegowewnątrzpółkolawałów
(mniejwięcej),nazywanerównież„górnemmiastem
lewobrzeżnem“;jesttotaczęśćmiasta,któraprzeznaczona
zostałanarozbudowęmiastawr.1804wgórnejczęści
terytorjumówczesnegomiasta;Staremiastowłaściwe,dalsze
ŚródmieścieiNoweMiastostanowiądzielnicęstatystyczną
„StareMiastopolewymbrzeguWarty“;5)Wilda;6)Dębina;7)
Górczyn;8)Św.Łazarz;9)Jeżyce;10)Sołacz.Wszystkiete
dzielniceskładająsięnacałośćPoznaniaściślejszegoobjętego
naszemiuwagamiwcałości.

 Wmniejszejmierzemogliśmyprzedstawićstosunki

topograficznewnowychdzielnicach,wcielonychwr.1925,ato
dlatego,żeulicewnichczęściowopozostająjeszczebeznazwy
aniektórenazwyuliculegnązmianie.Sątodzielnice
następujące:Główna,Komandorja,Rataje,Starołęka,Dębiec,
WiniaryiNaramowice.

 Wgranicachobszaruzwarciezabudowanegoniknądawniejsze

jednostkitopograficzne,odrębnemiejscowościiosiedla,
zachowująsięwyraźnietylkonazwywiększychosad,
stanowiącychdotąddzielnicemiasta.Bądźcobądźutrzymałasię
wnazwachuliciplacówpoznańskichsporailośćnazwtych
dawnychosiedliitp.Doliczamydonichnazwynaturalnych
jednostekgeograficznych,jakiestanowiąrzeki(owłasnych
nazwach),izowiemywszystkietejednostkipunktami
topograficznemi.Wymieniamypunktytakiezachowanew
nazwachobecnych:Berdychowo(maleńkadzielnicaitama),

14

Błonia(Wildeckie),Bocianka(ulica),Chwaliszewo(dzielnica,
ulica,most,ulicaTylneChwaliszewo),Cybina(rzeka,most,
ulica),Czartoryja(ulica),Dębina(droga,dzielnica,las,
przystanekkolejowy),Gaj(ulica),GóraPrzemysława(ulicai
drugaZaGroblą),Górczyn(dzielnica,rynek,ulica),Grochowe
Łąki(ulica),Grudzieniec(ulica),Jeżyce(dzielnica,rynek,ulica),
Św.Łazarz(dzielnica,rynek,ulica,przystanekkolejowy),Św.
Marcin(ulica),Bogdanka(częśćrzeczki,ulica),Niestachowo
(ulica),NoweMiasto(placNowomiejski),NoweOgrody(ulica
Ogrodowa),Ostrówek(ulica),OstrówTumski(dzielnica,ulica),
Piekary(ulica),Piotrowo(ulica),Półwieś(ulicaPółwiejska),
Przepadek(bagna,ulica),Podgórnik(punkt,ulica),Rybaki
(ulica),Św.Roch(dzielnica,most,ulica;Miasteczko),Śródka
(dzielnica,rynek,ulica),Urbanowo(droga),Warta(rzeka,ul.
Warciana,NadStarąWartą),Wierzbak(ulicaNadWierzbakiem),
Wilda(dzielnica,rynek,błonia,GórnaWilda,DolnaWilda),
Wierzbięcice(ulica),Garbary(Wielkie,Małe),Św.Wojciech
(ulica,wzgórze,zaułek),Zagórze(ulica),Zawady(ulica).

 Wdzielnicachwcielonychwr.1925odróżniaćnależy

następująceosiedla:wdzielnicyDębcu:DębiecwieśiDębiec
osada;wdzielnicyGłównej:Nadolnik,Czekalskie,Karolin,
Odbudowanie,Główna—pustkowie;wdzielnicyKomandorji:
Białagóra,Jankowo-młyn,ŁącznyMłyn,Olszak,Dolina
Świętojańska,Topole;wdzielnicyNaramowicach:cegielnia,
WilczyMłyn;wdzielnicyRatajach:Odbudowanie,cegielnia
(zaginęłoosiedleObrzyca);wdzielnicyStarołęce:osada
młyńska,stacjakolejowa;wdzielnicyWiniarach:Szeląg,
Cytadela,Urbanowo.

15

POWSTAWANIENAZW.

 Wwiekachdawnychnazwyulicpowstawałydrogązwyczaju.

Nazwyteczęstopodawałykierunek,wktórymulicaprowadziła,
przypominaływażnegmachyprzyległelubcharakteryzowały
ulicę.Wcześniewprowadziłysięnazwyzawodowe.Ulice
mniejszepozostawałyczęstobezustalonejnazwy.Dokońca18.
wiekuotrzymaływdrodzezwyczajowejwszystkieznaczniejsze
uliceStaregoMiastawtejdrodzenazwy.Niektórezmieniłysię
wdrodzezwyczajowejlubpowstaływogólewpierwszej
połowie19.wiekuwedługtakichżezasad.Stądznajdujemyw
dolnemmieścielewobrzeżnemiwdzielnicyprawobrzeżnej
prawiewyłącznietakienazwyrzeczowe.Przyrozbudowie
NowegoMiasta,gdypowstawałyulicezupełnienowe,Prusacy
rychłowprowadzilikilkanazwimiennych(ul.Fryderykowska,
ul.Wilhelmowska,pl.Wilhelmowski).Drogązwyczajuprzyjęła

16

sięnazwaplacuSapieżyńskiego(nienacześćSapiehów,leczdla
tego,żebyliwłaścicielamitegoterenu).WNowemMieściew
ogóleznajdujemyjużpewnąilośćnazwnadanych;znielicznemi
wyjątkaminazwytewzorowałysięnaokreśleniachulicStarego
Miasta.Intenzywniejzajętosięsprawąnazwulicw7.
dziesięcioleciu19.wieku,odkądwszystkieulicenowo
utworzoneotrzymałynazwyzurzędu(zesporadycznemitylko
wyjątkami).Zgęszczająsięnazwyimienne,choćpozostająnadal
nielicznemi.Pierwsząulicąnazwanąnazwiskiemosobistości,
którąwtejdrodzechcianouczcić,byłaulicaBismarcka,
zbudowanawcałościprzezBaubank.

 Dalszymprojektomtegorodzajuprzeciwstawiałsię

konsekwentniemagistrat.Pierwsząnazwąosobowąprzez
magistratzwłasnejinicjatywynadanąbyła„ulicaNaumanna“
(Działyńskich).Potemjużczęściejnazwytakienadawano.
Podobniepostąpiłygminypodmiejskie,agłównieWilda.Po
wcieleniugminpodmiejskichwr.1900zaznaczyłsięteżpotężny
rozrostPoznania,żepowstałaolbrzymiailośćulic,którew
przewadzeotrzymywałynazwyosobowe.Wnajmniejszejmierze
stosowanojenaJeżycach,wprzewadzenatomiastnaśw.
Łazarzu,wGórczynie,naWildzieiwpasiepofortecznymtudzież
naSołaczu(tutajoboknazwetnograficznych).Charakterystyczną
przytembyłorzeczą,żebranoczęstonazwiskaosóbżyjących,
wcalenierazniewybitnych.Nagromadziłosięwtejdrodze
bardzowielenazwniesłusznych,polityczno-tendencyjnychit.p.

 GdyPolacyprzejmowalirządywPoznaniu,postanowili—

rzeczoczywista—usunąćowenazwyniemiecko-polityczne.
WcześniezabrałasięradaludowanamiastoPoznańdo
polszczenianazw,przygotowaławszakżetylkomałączęśćzmian,
atymczasemwzięłasprawętęwręcesweradamiejska,której

17

komisjadokonałapracyprzemianowaniaulicpoznańskich.
Komisjatawywiązałasięzzadaniaswegodobrze.Poza
spolszczeniemnazwrzeczowychprzemianowałalicznyszereg
ulicwedługnazwiskwybitnychosobistościpolskich,szczególnie
zasłużonychWielkopolan,auczyniłatowedługrozumnego
systemuiukładu.Całokształtnazwulicstanowizarazemkatalog
mężówzasłużonychokołonarodupolskiegoagłównie
Wielkopolski,którympotomniwinnisąwdzięcznąpamięć.
Uważamyjedynie,żeszeregosobistościtychjestzbytwielki,i
twierdzimy,żezawieleulicoznaczononazwamiosobowemi,a
wszakżebraktenniezwalnianasodobowiązkupobieżnego
choćbyprzedstawieniażyciorysuowychosobistościtudzieżich
stosunkudoPoznania.Bądźcobądźpotrzebnebędązbiegiem
czasupewnekorektury.Wdwuchostatnichlatachwładze
miejskieprzyjęłyzasadę,żenazwyosobowenadajesiętylko
wówczas,gdychodziomężówwysocezasłużonych.Jedną
zdrowązasadęstosowanostale:niedanożadnejulicynazwiska
osobyżyjącej,bonazwaulicyjestpomnikiem,któregoniestawia
sięzażycia.

 MagistratiRadaMiejskaustaliływszystkienazwyjednostek

topograficznychwbrzmieniupolskiem,anazwynieustalone
skreśliły.PierwszągrupęnazwuchwaliłaRadaMiejskadnia12.
kwietnia1919,azajmowałasięsprawąnazwprzezcałyrok
1919i1920,niektóreuzupełnieniapozostałynawetnalata
późniejsze.Nazwynabierająmocyobowiązującejzchwilą
ogłoszeniaprzezwładzępolicyjną.Ogłoszeniatenastępowaływ
takimporządku:Dnia16.czerwca1919ogłoszono111polskich
nazwulic;byłytowlwiejczęścinazwyrzeczoweustalonew
brzmieniupolskiemaniewymagającezmiany,dowyjątków
należałynazwy:Czartoryja,Piotrowo,ul.Cieszkowskiego,ul.

18

Działyńskich,ul.Babińskiego,ul.Lubrańskiego,ul.Libelta.
Nazwy112—164ogłoszono29.sierpnia1919,ituzachodziły
głównienazwyrzeczowe.Dalszeogłoszenie,obejmujące48
nazw(165do212),wyszło15.listopada1921

[2]

:obejmowało

onoczęśćnazwosobowych,głównienaJeżycachiŚw.Łazarzu
tudzieżwałyiniektórenazwynaWildzieiGórczynie
(rzeczowe).Nazwy213—253dlaróżnychulicwposzczególnych
dzielnicach—próczWildy—ogłoszononastępniednia5.
stycznia1920.Podliczbami254—286opublikowanodnia12.
kwietnia1920nazwylicznychulic,głównienaWildzie.Dnia14
sierpnia1920uzupełnionospis(nry.287—320),
przedewszystkiemcodoulicwGórczynie.Pozostawałyulicena
Sołaczu,którychnazwyogłoszono29.marca1921.Później
opublikowanojużtylkodrobneuzupełnienia,zmianyidodatki
wywołanenowemipotrzebami.(Ogólnailośćnazwjestnieco
mniejszaniżbywynikałozliczbbieżącychwogłoszeniach
policyjnych,numerowanobowiemrównieżnazwykilkuulic,
któreskasowanojakonieaktualne.)

 Znaczniejszedodatkiwyszłydopiero19.sierpnia1926,ito

przeważniedlatychdzielnicnowowcielonych;całokształtnazw
ulicwdzielnicachtychniejestjeszczeuregulowanywchwili,
gdytopiszemy.

19

GRUPYNAZWIWSKAZÓWKI

ORJENTACYJNE.

 NatereniePoznaniaściślejszego(t.j.wgranicachzr.1924)

istnieje347jednostektopograficznych—wtychwprawdzie
kilkanieoficjalnych.Zasadniczeichoznaczeniejest„ulica“,
odmiennychnazwjest66:aleijest6,błoń2,dróg2,rynków7,
placów13,tam2,wałów13,zaułków2,parków3,mostów6,
pozatemzachodząoznaczenia:góra,wzgórze,łąki,ogród,
ogródki,ostrów,targowisko,42nazwyniemająoznaczenia
objaśniającego.

 Nazwosobowychliczymy99,wczem10artystów,27różnych

pracownikówspołecznych,13poetówi6innychpisarzy,13
uczonych,13zasłużonychwwojnach,15królówi2innych.Ulic
nazwanychwedługmalarzynależyszukaćmiędzyparkiem
Wilsonaikoszarami(uliceChełmońskiego,Grottgera,Kossaka,
Matejki,Siemiradzkiego),ulicemuzyków(alejaChopina,ul.
Karłowicza,ul.Noskowskiego,parkMoniuszki)przyWałach
zachodnichmiędzyulicąLibeltaiul.Cichą.AktorBogusławski
otrzymałulicęnapołudniuśw.Łazarzamiędzyzasłużonymi
Wielkopolanami.

 Nazwiskaosóbzasłużonychokołorozwojunaukkoncentrują

sięwokółplacuNowomiejskiegoisiedzibyTowarzystwa

20

PrzyjaciółNauk(ul.Działyńskich,ul.Libelta,ul.Seweryna
Mielżyńskiego,ul.Cieszkowskiego).

 Mężowiezasłużeniokołorozwojuorganizacyjgospodarczych

ioszczędnościspołecznejnadalinazwyulicomnazachodzie
Jeżyc(ul.PatronaJackowskiego,ul.Staszyca,ul.
Szamarzewskiego,ul.PiotraWawrzyniaka).

 WielkaczęśćzasłużonychWielkopolanuczczonajestulicami

nazachodzieipołudniuśw.ŁazarzatudzieżwGórczynie(ul.
Gąsiorowskich,ul.St.Knapowskiego,ul.Krauthofera,ul.
Niegolewskich,ul.Ludw.Rzepeckiego,ul.Em.Sczanieckiej,ul.
Fl.Stablewskiego,ul.Calliera,ul.Palacza,ul.J.
Chociszewskiego,ul.K.Jarochowskiego,ul.St.Karwowskiego,
ul.OnufregoKopczyńskiego,ul.Łukaszewicza,ul.Małeckiego,
ul.MarcelegoMottego,ul.Strusia,ul.Śniadeckich,sątu
pracownicyspołeczni,powstańcy,pisarzeiuczeni,wreszcieul.
Ad.Jeskiego).

 Innizasłużenipracownicyspołeczniotrzymaliulicetui

owdzie.Wśródmieściuistnieją:ul.Hip.Cegielskiego,ul.E.
Estkowskiego,ul.Raczyńskichiul.Rom.Szymańskiego.W
NowemMieścieznajdująsię:alejeMarcinkowskiegoipark
Marcinkowskiegoiul.Kantaka.NaWildziejestul.
Garczyńskich,pl.Bergera,pl.prez.Drwęskiegoiul.
Żupańskiego,naśw.ŁazarzuparkWilsona.Onazwachtych
decydowałyszczególneokoliczności(Bazarprzyal.
Marcinkowskiego,dawnafabrykaCegielskiegoitp.)

 Ulicnazwanychwedługpoetównależyszukaćnazachódod

linjiul.Jasna—Głogowska,itoodulicyJeżyckiejpoczynająca
kończącnaul.Spokojnej,przyczempoetównaczelnychznajdzie
sięnaJeżycach.Wpasietymleżąulice:Asnyka,Berwińskiego,
Drużbackiej,Klonowicza,Kochanowskiego,Reya,

21

Konopnickiej,Krasińskiego,Mickiewicza,Słowackiego,
WyspiańskiegoiLenaua.Zulicamitemiłącząsięulice
powieściopisarskie,wysuniętedalejnazachód,amianowicie:
ul.Kraszewskiego,Prusa,SienkiewiczaiOrzeszkowej.
KomedjopisarzFredrootrzymałulicęwNowemMieście,pisarz
religijnyWujek—naWildzie.

 Ulicenazwanewedługuczonych,niewymienionewyżej,leżą

niekiedyoddzielnie:ul.Kopernika(staranazwa),ul.
Lubrańskiego(akademja),ul.Poplińskich.

 Ulicegeneralskietudzieżulicenazwanewedługosobistości

zasłużonychwwojnachipowstaniachznajdująsięnapołudnie
odrynkuWildeckiego:ul.gen.Chłapowskiego,ul.gen.
Kosińskiego,ul.gen.Prądzyńskiego,ul.gen.Umińskiego,ul.
Kilińskiego,ul.Langiewicza,ul.Traugutta,ul.Wybickiego.Z
szczególnychprzyczynznajdująsięnazwy:ul.Babińskiego,ul.
Ratajczakaiul.Dąbrowskiegowinnychdzielnicach,anazwiska
KościuszkiiksięciaJózefawłączonodosystemunazwwałów.

 Nazwiskakrólewskiezdobiąodcinkiwałów(Batorego,

Jagiellończyka,Jagiełły,JanaIII,KazimierzaWielkiego,
KrólowejJadwigi,Leszczyńskiego,Warneńczyka,Wazów,
ZygmuntaAugusta,ZygmuntaStarego).UlicaDąbrówkiznajduje
sięprzykościelepamiątkowymnaWildzie,GóraPrzemysławai
ul.Ludgardyprzyichzamku,amostBolesławaChrobregoprzy
ostrowietumskim,naktórymspoczywawielkikról.

 Pozostałanazwaosobowa„pl.Sapieżyński“niejestnadanana

cześćSapiehów.

 Tyleonazwachosobowych.Pozostałejednostkitopograficzne

nosząnazwyrzeczowe.Najbliżejosobowychstojąnazwy
imiennewedługświętych(10).Ztychwszakżetylkoczterech
nazwniespowodowałyprzyległebudowle(ul.św.Barbary,św.

22

Czesława,św.Jacka,św.Jerzego),resztę(ul.św.Józefa,św.
MarjiMagdaleny,św.Wawrzyńca,WszystkichŚwiętych,Św.
Rochimostśw.Rocha)należyuważaćnanazwypochodząceod
ważnychbudowliprzyległych.

 Ważnymfaktomhistorycznymzawdzięczanazwę9ulic,ito

główniewNowemMieście(ul.27.Grudnia,pl.Wolności,ul.3.
Maja,pl.Zjednoczenia,pl.Niepodległości;naśw.Łazarzuul.
Grunwaldzkai—nieoficjalnie—błoniaGrunwaldzkie,na
GórczynieKosynierska,naWildziePowstańcza).

 Podaliśmyjużwyżejnazwyzachowującedawnepunkty

topograficzne.Nazwytegorodzajusąoczywiścienajbardziej
rozrzucone,mająbowiempierwszeństwoprzedwszystkiemi
innemi;nazwprzypominającychosiedla,dzielniceitp.jestw
Poznaniuściślejszym48,itowrazzGórąPrzemysława,którą
wymieniliśmyjużprzynazwachosobowych.Wedługrzekiwód
nazwanoogółem14jednostektopograficznych(Bocianka,ul.
CybińskaimostCybiński,ul.Kanałowa,ul.Mokra,Nad
Bogdanką,ul.Nadbrzeżna,NadStarąWartą,NadWierzbakiem,
ulicaStawnaipl.Stawny,ul.Strumykowa,ul.Warciana,ul.
Wodna).Nazwytezgęszczająsięnawschodziemiasta,ale
zachodząwróżnychdzielnicach.

 Wieleuliczawdzięczanazwysweprzyległymbudowlom,w

pierwszymrzędziegmachomkościelnymizakonnym(ul.
Dominikańska,Filipińska,Franciszkańska,Jezuicka,Klasztorna,
Kościelna,Pamiątkowa,pl.Bernardyński,pl.Karmelicki,pl.św.
Krzyski,ul.Wieżowa,ul.WszystkichŚwiętych,ul.św.Józefa,
Św.Rochimostśw.Rocha,ul.św.Wawrzyńca,ul.Ewangelicka,
ul.Bóżnicza),przeważniewStaremMieściepoobubrzegach
Warty.Budynkiwojskowespowodowałynastępującenazwy:ul.
Artyleryjska,Kaponiera,ul.Koszarowa,ul.Oficerska,ul.

23

Saperska,ul.Ułańska,ul.Wojskowa,ul.Taborowa;w
kompleksienazwwojskowychnapółnocnymzachodzieśw.
Łazarzamiędzyul.Grunwaldzkąiul.Wyspiańskiegoleżą
ponadto:ul.Marynarska,ul.Żołnierska,ul.Wojacka.Innym
budynkompublicznymzawdzięczająnazwy:ul.Dworcowai
mostDworcowy,ul.Masztalarska,mostTeatralny,ul.św.Marji
Magdaleny,Pocztowa,Ratuszowa,Sieroca,Skarbowa,Solna,
Starościńska,Szkolna,ZaBramką,Zamkowa.Innebudynkii
znakispowodowałynazwynastępującychjednostek
topograficznych:Bielniki,ul.Fabryczna,ul.Kolejowa,ul.
Łazienna,ul.Mączna,Młyńska,Mostowa,Murna,Przemysłowa,
Składowa,Strzałowa,Strzelecka,Szwajcarska,Węglowa,zaułek
Katarzyński,ul.Zwierzyniecka,ul.Żórawia,Biała,Krzyżowa,
Kuźnicza,Gołębia,Kozia,Jaskółcza(taostatniadlaanalogjiw
kompleksiekilkustarychnazwzwierzęcych).Wszystkichnazw
zapożyczonychodpobliskichgmachówitp.jest65.Jednostkite
sąoczywiścierozrzuconepocałemmieście.

 Starątradycjęmająnazwykierunkowe,wedługmiejscowości,

kuktórymulicebiegną,lubteżplacówitp.;trudnojeniekiedy
oddzielićodnazwwziętychodbudowliitp.Nazwtakich,
stosowanychgłównienaperyferjachdzielnicmiasta,liczymy18:
ul.Bukowska,Bydgoska,Głogowska,Golęcińska,Kluczborska
(kolej),Marcelińska,Poznańska,Warszawska,Wrocławska,
Wroniecka;KuCytadeli,ul.Łąkowa,ul.Rynkowa,Targowa,
Towarowa,Wiankowa,Różana,Spokojna(cmentarz).

 Zbliżonedonichsąnazwyokreślająceprzeznaczenie

jednostkitopograficznejlubjejpołożeniewobrębiecałego
miasta:ul.Ceglana,Owocowa,pl.Działowy,StareTargowisko,
NowyRynek,StaryRynek,Wjazdowa,Wolnica,Ogród
Zoologiczny(nieoficjalny);ul.Daleka,Graniczna,Ostatnia,

24

Północna,Wspólna,al.Okrężna(razem15).

 Cennesąnazwycharakterystyczneulic:ul.Ciasna,ul.Długa,

Dolina,ul.Głęboka,Górki,Kopanina,ul.Kręta,Niska,
Piaskowa,Podgórna,Podwale,ul.Polna,Rolna,Sielska,Skośna,
Spadzista,Stroma,Topolowa,Wąska,Wielka,Wierzbowa,
Wysoka,Zielona,ZieloneOgródki,Niecała,Kurzanoga,Odskok,
Przebieg,Przecznica;ul.Cicha,Gwarna,Jasna,Pusta,Skryta,
Słoneczna,Wesoła,Wietrzna,Zacisze(razem38).

 Donajstarszychzaliczamynazwyzawodowe,którychnaogół

szukaćnależywStaremMieście:ul.Bednarska,Garncarska,
Kramarska,MałeiWielkieGarbary,ul.Myśliwska,ul.Robocza,
ul.Stolarska,Szewska,Szyperska,Ślusarska,TamaGarbarska,
ul.Woźna(ogółem13).

 Bacznąuwagępoświęcononazwometnograficznym,które

tworząsystemnazwulicnaSołaczu:alejaLitewska,al.
Małopolska,al.Wielkopolska,ul.Kaszubska,Kujawska,
Mazowiecka,pl.Orawski,pl.Spiski,ul.Podhalańska,Podlaska,
Podolska,Pomorska,Śląska,Warmińska,Wołyńska(razem15).
Zbliżająsiędonichdwieodrębnenazwy:ul.Wenecjańskana
Chwaliszewieiul.ŻydowskawStaremMieście.

 Pozostajekilkanazwniedającychsięująćwwyszczególnione

grupy:ul.Bosa,Sienna,Czajcza,Kwiatowa,Lodowa,Mylna,
Nowa,Sporna,ul.Rzeczypospolitej.

 Ulicwnowychdzielnicachnieuwzględniliśmywtym

przeglądzie,ponieważichoznaczenianiesąjeszczecałkowicie
ustalone.

 Ogółembiorąc,znajdujemywposzczególnychdzielnicach

miastanastępującekompleksynazw.WGórczynienapołudniu
nazwyrzeczowe,napółnocyGórczynainapołudniuśw.Łazarza

25

nazwiskazasłużonychWielkopolan;dalejnazachodzienazwy
wojskowe,bliżejmalarskie,aprzyul.Głogowskiejnazwiska
poetów,zgęszczającesięnawschodzieJeżyc;dalejnazachód
nazwiskapowieściopisarzy,anastępniezasłużonych
ekonomistów,napółnocyJeżycnaogółnazwyrzeczowe;na
południuWildygłównienazwiskaosóbzasłużonychw
powstaniach,napółnocybardziejmieszane.Naokółszerszego
śródmieściawałyonazwachkrólewskich,przynichnazachodzie
nazwiskamuzyków;napołudniunowegomiastanazwyrzeczowe,
wcentrumnazwywedługnajważniejszychfaktówhistorycznych,
wokółplacuNowomiejskiegonazwiskakrzewicielinauk,w
ŚródmieściudolnemagłówniewStaremMieścieprawie
wyłącznieróżnegorodzajunazwyrzeczowe;podobniena
wschodziemiasta,gdzieprzeważająnazwyprzypominające
punktytopograficzneibudynkitudzieżnazwykierunkowe.Sołacz
manazwyetnograficzne.

26

 1.AlejaChopina.(NoweMiasto,paswałowy.Od

Wałów

Leszczyńskiego

do

ul.Noskowskiego

).Powstaławmiejscedrogi

fortecznejpozniesieniuwałówiotrzymaławr.1908nazwę
„aleiKirchbacha“.Od5.I.1920zwiesię„alejąChopina“.

 *)F r y d e r y k F r a n c i s z e k C h o p i n(czytaj

„Szopen“)urodziłsięwr.1809wŻelazowejWolipod
Warszawą,umarłwr.1849wParyżu.Mieszkałodr.1831
wParyżu.Wsławiłsięjakogenjalnypianistaikompozytor
pięknychmazurków,polonezów,nokturnówiinnych
utworówmuzycznych.Uchodzizanajwybitniejszegomuzyka
polskiegojakoodtwórcamistrzowskiijakotwórcamelodyj
szczerzepolskich.

 2.AlejaLitewska.(Sołacz.Ulicapołudniowaprzyparku

Sołackim,od

ul.Niestachowskiej

do

ul.NadWierzbakiem

).Po

założeniuotrzymaławr.1910nazwę„aleiksięciaBülowa“
(żyjącegowówczaskanclerzaniemieckiego)mimo,żeistniałaul.
BülowanaWildzie.Od29.3.1921zwiesię„alejąLitewską“.

 3.AlejaMałopolska.(Sołacz.Ulicapółnocnaprzyparku

Sołackim,od

ul.Niestachowskiej

do

ul.NadWierzbakiem

.Po

założeniunazwanawr.1910„alejąRheinbabena“(żyjącego
wówczasministrafinansów).Od29.3.1921zwiesię„aleją
Małopolską“.

 4.AlejaWielkopolska.(Sołacz.Od

ul.NadWierzbakiem

do

ul.Ceglanej

iwiaduktukolejowego).Dawniejszapołudniowa

„drogadojazdowa“,przezwanawr.1910„alejąBismarcka“
mimoistnieniaul.BismarckawNowemMieścieipl.Bismarcka
naWildzie.Od29.3.1921zwiesię„alejąWielkopolską“.

27

 5.AlejeMarcinkowskiego.(NoweMiasto,centrum.Od

św.

Marcina

do

ul.Babińskiego

).Wczasachdawnychteren,na

którymleżypołudniowaczęśćulicy,należałdoosadyśw.
Marcin.OdMuszejGóry(teren

pl.Wolności

)prowadziłatędy

drogadokościoła.Częśćpółnocnatworzyławespółzwschodnią
częścią

ulicyPocztowej

dzisiejszejterenprzedmieściaGlinki.

Namiejscumniejwięcej,gdziedziśstoigmachIzbyHandlowej,
staławówczasstrzelnica.Ulicanacałejlinjizałożonazostałatuż
por.1803inazwanazostała„Wilhelmowską“,wr.1806
przezwana„ulicąNapoleońską“.Por.1815przywrócononazwę
niemiecką,którazbiegiemczasuzmieniłasięz„alei“na„ulicę
Wilhelmowską“.Od29.8.1919zwiesię„alejami
Marcinkowskiego“.Imieniemwielkiegoobywatelapoznańskiego
ochrzconoważnątęulicęzewzględunaprzyległyBazar,dzieło
Marcinkowskiego.

 *)K a r o l M a r c i n k o w s k iurodziłsięwr.1800w

Poznaniunaśw.Wojciechu,umarłwr.1846wDąbrówce.
Pochowanybyłnacmentarzuśw.MarcińskimwPoznaniu,
odr.1923zwłokijegospoczywająwGrobachZasłużonych
wkościeleśw.Wojciecha.Najbardziejzasłużonyobywatel
Poznania,dzielny,twórczy,szlachetny,wielkiimądry
patrjota,sławnydobroczyńca,lekarzniezwyklezasłużony,
wielkiorędownikstanuśredniego.Szkołyprzeszedłw
Poznaniu,podczasstudjówmedycznychwBerlinienależał
dozwiązkupatrjotycznegomłodzieżyakademickiej
„Polonia“.OsiedliwszysięwPoznaniujakolekarz,zyskał
olbrzymirozgłos.Wpowstaniulistopadowemwziąłudział
jakoszeregowy.Zadziałalnośćpatrjotycznądwarazy
karanywięzieniem.Podczasepidemjicholeryzasłużyłsię

28

nadwszelkąpochwałęwKłajpedzieiPoznaniu.Leczyłcałą
biedotębezinteresownie.Gorącypatrjotaisampowstaniec,
dążyłdopodniesieniasprawypolskiejpracątwórczą,
główniestworzeniemsilnegostanumieszczańskiego:
założyłTowarzystwoPomocyNaukowejiBazarPoznański
(jakoośrodekpolskiegohandluiżyciatowarzyskiego).
PogrzebjegowPoznaniubyłnajwspanialsząmanifestacją
uwielbieniadlawielkiegomężauwszystkichstanówi
wyznań.JakopierwszyspocząłwGrobachZasłużonych
Wielkopolski.

 NajwiększysynPoznaniaprzezżyciecałedlamiastai

jegoobywatelipracował,anadtobyłdusząświetnej
polskiejRadyMiejskiejzlat1844—1846.Nigdy,jak
wówczas,zaczasówniemieckichnieodgrywaliPolacytak
wybitnejroliwRadzieMiejskiej.

 6.Ul.Artyleryjska.(NoweMiasto,południe.Od

ul.Fr.

Ratajczaka

do

WałówZygmuntaStarego

).Powstaławdrugiej

połowie19wieku.Sięgaławkierunkuzachodnimpierwotniedo
WałówZygmuntaAugusta,wroku1915przedłużonadoWałów
ZygmuntaStarego.Nazwawywodzisięodprzyległychbudynków
artylerji.Wbrzmieniupolskiemustalonazostała16.6.1919.

 7.Ul.Asnyka.(Jeżyce,południe.Od

ul.Sienkiewicza

do

ul.

Słowackiego

,niewykończona).Istniejeodr.1909,nazwana

wówczasulicąTeresy.Od5.I.1920nosinazwę„ulicyAsnyka“.
Istniałprzytejulicypozatem„placTeresy“,którywjęzyku
polskimnazwyoficjalnejnieotrzymał,apospoliciezwiesię
„placemAsnyka“.

 *)A d a mA s n y kurodziłsięwr.1838wKaliszu,żył

29

weLwowieiKrakowie,umarłwr.1897.Znakomitypoeta,
interesującysięsprawamiludupolskiego,bardzopopularny
iceniony.Pisałlicznepoezje,głównieutworydrobne,oraz
komedjeidramaty.Wsławnymdramacie„BraciaLerche“,
zająłsięzagadnieniemwalkipolsko-niemieckiejpod
zaborempruskim.JakoWielkopolaninitwórca„Braci
Lerche“,uczczonyzostałwPoznaniuulicąwłasnego
imienia.

 8.Ul.Babińskiego.(NoweMiasto,centrum.Od

pl.

Sapieżyńskiego

do

ul.Młyńskiej

).Tworzyładawniejczęść

pl.

Działowego

.Okołor.1900nazwanazostała„ul.Seeckta“.Od

16.6.1919nosinazwę„ul.Babińskiego“.

 *)A n t o n i B a b i ń s k ipochodziłzzaborurosyjskiego.

Służyłzrazuwgwardjirosyjskiej,wr.1842wziąłurlopi
począłsłużyćpolskiejsprawiepatrjotycznej.Zramienia
TowarzystwaDemokratycznegowParyżuprzybyłw
styczniu1847doW.KsięstwaPoznańskiegojako
emisarjusz,mającyprzysposobićludnośćdoplanowanego
powstania.Byłtutajpodprzybranemnazwiskiem.
PrzychwyconogojednakniebawemwStudzieńcupod
RogoźnemiprzywiezionodoPoznania.Zazastrzelenie
żandarma,któryżądałodBabińskiegowykazu,sądwojenny
skazałgonaśmierć.Dnia1.lutego1847rozstrzelanyzostał
naplacuDziałowym.

 9.Ul.św.Barbary(NoweMiasto,paswałowy,północ,Od

WałówLeszczyńskiego

do

WałówKościuszki

).Powstałana

tereniepofortecznymiotrzymaławr.1909nazwę„ul.Barbary“,

30

zmienionąod5.I.1920na„ul.św.Barbary“.

 (IstniałdawniejwPoznaniu,naChwaliszewie,kościółśw.

Barbary).

 10.Ul.Bednarska.(Chwaliszewo.Od

TylnegoChwaliszewa

dozbiegu

Siennej

i

Czartorji

).Terenśpichlerzowydawniej.

Nazwęnadanowr.1877,wbrzmieniupolskiemustalono
16.6.1919.Nazwazawodowa,zastosowanawtemmiejscu
prawdopodobniedlatego,żeznacznailośćbednarzymieszkałana
Chwaliszewie.

 11.Berdychowo.(MaładzielnicapoprawymbrzeguWarty.).

Byłodawniejmaleńkąosadą,złożonązkarczmy(wpoczątkach
w.19,słynnejgospodydziadowskiej)ikilkudomów.Włączone
zostałowr.1896domiasta.

 Nazwazawszeużywana,uznanatakżewr.1919przez

korporacjemiejskiejakoobowiązująca.

 12.Ul.Berwińskiego.(Św.Łazarz,centrum.Od

ul.

Głogowskiej

do

ul.Matejki

).Przejętawr.1900zgminąśw.

Łazarzdomiasta.Zwałasięzaczasówniemieckich„ul.
Baartha“.Od5.I.1920zwiesię„ul.Berwińskiego“.

 *)Ry s z a r d Wi n c e n t y B e r w i ń s k iurodziłsięwr.

1819wPolwicypodZaniemyślemwpowiecieśredzkim.
Ojciecjegobyłniezamożnymziemianinem.Ryszard
kształciłsięwgimnazjachleszczyńskiemiwrocławskiem.
StudjowałfilologjiwWrocławiuiBerlinie.Potemosiadłw
Poznaniu,biorącbardzożywyudziałwruchu
demokratycznym.WspółpracowałwTygodnikuLiterackimi
innychczasopismachpoznańskich.Zamłodujużdrukował
powiastkiosnutenapodaniachludowych.Wr.1840wydał
„PowieściWielkopolskie“,wr.1844dwatomypoezyj.

31

Najsłynniejszyutwór„DonJuanPoznański“spowodował,
dziękiniesłychanieostrymnapaściomnapanującestosunki
społeczne,takpotężnąwalkęprzeciwnikówzBerwińskim,
żedodniadzisiejszegoBerwińskiniezyskałpopularności,
choćnp.Przybyszewskiuważagozagwiazdępierwszej
wielkości.Zadziałalnośćnarodowo-politycznąwięziony
byłBerwińskiprzezrokwGalicji,przygotowania
powstańczewr.1846wtrąciłygodowięzienia
moabickiego.Wr.1849redagujezLibeltem„Dziennik
Poznański“,1852posłujedosejmupruskiego.Wr.1854
ogłaszawielkiedzieło„Studjaoliteraturzeludowej“.
CelemstudjowaniasocjalizmuudajesiędoParyża,stamtąd
zaciągasiędodragonówotomańskich;umarłw
Konstantynopoluwr.1879.

 Postaćwybitniesamodzielna,umysłradykalny,wielki

talentpoetycki,najznakomitszypoeta„poznański“.

 13.Bielniki.(Od

drogiDębińskiej

ku

BłoniomWildeckim

).

PowstałaprzysposobnościwybudowaniapralniKartmannai
otrzymaławr.1911nazwę„andenBleichen“,zamienioną
urzędowo16.6.1919na„Bielniki“.

 14.BłoniaGrunwaldzkie.(Nazwanieoficjalna).Wojskowy

placćwiczeńprzyzachodniejczęści

ul.Grunwaldzkiej

(św.

Łazarz).

 15.BłoniaWildeckie.(Wilda.CzęśćłąkDębińskichprzy

WałachKrólowejJadwigi

iWildzie).Dawniejplacwojskowy,

zwany„placemAlarmowym“.Od16.6.1919nosinazwę
„BłoniaWildeckie“.Odr.1923wposiadaniumiasta.Oddane
głównienacelesportowe.(Wśredniowieczujużokreślano
nazwą„Błonie“łąkipołożonenapołudnieodkościoła

32

Bernardynów).

 16.Bocianka.(Dębina.Odchodziod

DrogiDębińskiej

w

kierunkuwschodnimiprowadziwzdłużWarty).Zwanadawniej
„ul.Rzeczną“(Flussstr.),od29.8.1919„ul.Nadrzeczną“.
Nazwętęuchylonozpowodupodobieństwawbrzmieniudo
„Nadbrzeżnej“,nadającnazwę„Bocianka“,popularnąoddawna
dlatejczęściwybrzeżaWarty(od13.6.1922).Nazwawywodzi
sięodstrumykategożimieniapłynącegoprzezłąkiDębińskie.

 17.Ul.Bogusławskiego.(Św.Łazarz,połudn.-zachód.Od

ul.

Niegolewskich

do

ul.JózefaChociszewskiego

).Przejętawr.

1900zgminąśw.Łazarz.Nazywanojązaczasówniemieckich
„ul.Scharnhorsta“.Od5.1.1920zwiesię„ul.Bogusławskiego“.

 *)Wo j c i e c h B o g u s ł a w s k iurodziłsięwr.1757w

GlinnieniedalekoPoznania,umarłwr.1829wWarszawie.
Służyłpierwotniewewojsku.Opuściwszyjezająłsię
teatrem.Wr.1778przeszedłdoteatruizostałwr.1783
dyrektoremTeatruNarodowegowWarszawie.Olbrzymią
zasługęfundowaniateatrupolskiegołączyłztwórczością
dramatycznąipierwszorzędnąsztukąaktorską.Ojciecteatru
polskiegonapisałm.in.„Cud,czyliKrakowiacyiGórale“,
wprowadzającludpolskinascenę.Bogusławskiemu
zawdzięczaswepowstanie(1795)takżeteatrlwowski.Do
PoznaniaBogusławskizajeżdżałczęstoztrupąswoją,a
późniejjakoczłonekwarszawskiejtrupydramatycznej,
współzawodniczączwycięskozteatremniemieckim.

 Takzewzględunazasługiogólno-polskiejakzasługidla

Poznania,tudzieżzewzględunapochodzeniez
WielkopolskipamięćBogusławskiegouczczononazwą
ulicyjegoimienia.

33

 18.Ul.Bosa.(Górczyn.Odul.Łazarskiejdotoru

kolejowego).Przejętawr.1900zGórczynem.Zaczasów
niemieckichnazywałasię„ul.Bossego“,coprzemieniłaludność
polskana„ul.Bosą“.Nazwętęaprobowałypotemwładze
polskie(14.8.1920).

 19.Ul.Bóżnicza.(Śródmieście,północ.OdMałychGarbar

doGrochowychŁąk).Powstaławkońcu19wieku.Pierwotnie
pospoliciezwanaulicąBóżniczą,wr.1908otrzymałaoficjalną
nazwę„przyBóżnicy“(„amTempel“).Od29.8.1919zwiesię
urzędowo„ul.Bóżniczą“.

 Nazwapochodziodnowejbóżnicy,przyulicytejpołożonej.
 20.Ul.Bukowska.(Jeżyce,południe.Odul.Głogowskiejku

szosieOkrężnej).IstniałajużwgminieJeżyckiej,sięgała
wszakżeażdodawnejbramyBerlińskiej.Należyodr.1900do
miasta.Wbrzmieniupolskiemustalononazwę16.6.1919
oficjalnie.

 NazwęswąnosiulicaodmiastaongipowiatowegoBuku,w

któregokierunkuprowadzi.

 21.Ul.Bydgoska.(Śródka.OdRynkuŚródeckiegodo

Zawad).Ulicastaraprzydawnymtrakciebydgoskim,oddawna
nazwętęnosiła.Wbrzmieniupolskiemustalonoją16.6.1919.

 Przyjejdawniejszymwylociestałaforteczna„brama

Bydgoska“.

 22.Ul.Calliera.(Św.Łazarz,połud.-wschód.Odul.

KolejowejdoRynkuŁazarskiego).Poczęściowemzabudowaniu
otrzymaławr.1909nazwę„ul.Kocha“(znanegouczonego).Od
12.4.1920zwiesię„ul.Calliera“.

 *)E d mu n d C a l l i e rurodziłsięwSzamotułachwr.

1833.Pochodziłzrodzinyhugenockiej.Pracowałw

34

urzędachadministracyjnychwW.Ks.Poznańskiem.1854
zaciągnąłsiędolegjicudzoziemskiejweFrancji,walczył
naKrymieiwAlgerji.1859wróciłdokrajuiżyłz
udzielanialekcyjwPoznaniu.Gdywybuchłopowstanie
1863,pospieszyłdowalkiidziałałwrandzemajora,
późniejpułkownikajakojedenzdowódcówpowstańczych.
OdznaczyłsięwbitwiepodOlszakiem,gdziezostał
raniony.Wyleczywszysięzranwalczyłnadaljako
naczelniksiłzbrojnychwojewództwamazowieckiegopod
Grochowem,Ciświcą,Ignacewem,Kleczewem,Izbicą,
Dobrzelinem,WachowemkościelnemiBrzozowem,
dzielnieprowadzącpartyzantkę.Wsierpniu1863wyjechał
doParyża.Wmarcu1864znowumiałwtargnąćzPrusdo
Królestwa,leczpochwyciligoPrusacyiskazalinarok
fortecy.StądwróciłdoPoznania.Pisałpracehistorycznei
geograficzne(monografjekilkupowiatówwielkopolskich,
praceowojnachBolesławaChrobrego,obitwach1831,o
powstaniu1863/4ii.).Założył1871r.„Tygodnik
Wielkopolski“.Umarłwr.1893wPoznaniu.

 23.Ul.HipolitaCegielskiego.(Śródmieście,południe.Odul.

św.MarjiMagdalenydoWałówKazimierzaWielkiego).
Powstaławr.1903nałąkachBernardyńskichiotrzymałanazwę
„ul.Pestalozziego“(znanegopedagoga,takwybranązewzględu
nawielkąszkołęprzyulicytejzbudowaną).Od5.1.1920nosi
nazwę„ul.HipolitaCegielskiego“,któryprzyłąkach
Bernardyńskichposiadałdawnąswąfabrykę.

 *)H i p o l i t C e g i e l s k iurodziłsię1815r.wŁawkach

podGnieznem,kształciłsięwgimnazjachtrzemeszeńskiemi

35

poznańskiem,słuchałfilologjiifilozofjiwBerlinie.Był
nauczycielemprzygimnazjumśw.MarjiMagdaleny1840—
1845,napisałlicznerozprawyjęzykowe,pedagogicznei
historyczno-literackie,ztychnajbardziejznane„Nauka
poezji“i„Gramatykajęzykapolskiego“dlaszkół.Od1846
poświęciłsięzawodowiprzemysłowemu,założyłhandel
żelaza,aniebawemfabrykęmaszyn,dzisiaj
przedsiębiorstwopierwszorzędnychrozmiarów.Pionjer
przemysłu,współpracowałwlicznychprzedsięwzięciach
publicznych.Założył1848„GazetęPolską“,1859„Dziennik
Poznański“.Ożywił1860TowarzystwoPrzemysłowe,
założyłzinnymiTowarzystwoPożyczkowe(później
nazwane„BankiemPrzemysłowców“),odnowiłCentralne
TowarzystwoGospodarcze,byłradnymmiejskimitp.Umarł
wr.1868wPoznaniu.Zasłużonywnauce,gospodarstwiei
pracypublicznejobywatelPoznania.

 24.Ul.Ceglana.(NoweMiasto,półn.-zachód.Odul.

StarościńskiejiwiaduktukolejowegonaPrzepadek).Dawna
drogawojskowa,zwana„drogąCeglaną“.Od12.4.1920zwie
się„ulicąCeglaną“.Nazwaprzypominaliczneongiścegielniew
tejokolicyoraztransportycegiełtądrogąprzybudowiefortecy.

 25.Ul.Chełmońskiego.(Św.Łazarz,centrum.Odul.

Wyspiańskiegodoul.Grottgera).Ulicazabudowanaprzez
Johowa,nazwanawr.1903„ul.Helmholtza“.Od15.11.1919
zwiesię„ul.Chełmońskiego“.

 *)J ó z e f C h e ł mo ń s k iurodziłsięwr.1849w

BoczkachwziemiŁowickiej.KształciłsięwŁowiczu,
WarszawieiMonachjum.Mieszkałpoczątkowow

36

Warszawie,późniejgłówniewParyżu.Świetnymalarz
sławymiędzynarodowej,któryzdobywałwysokienagrody
wParyżu,Berlinie,Monachjum.Najsłynniejszedzieło:
„Napadywilkównauciekającesanie“.Umarłwr.1912.

 26.Ul.GenerałaChłapowskiego.(Wilda,wschód.Od

GórnejWildydoDolnejWildy).Przejętawr.1900zgminą
wildecką.Zwałasięzaczasówniemieckich„ul.Wilamowitza“.
Od124.1920nosinazwę„ul.Gen.Chłapowskiego“.

 *)D e z y d e r y C h ł a p o w s k iurodziłsięwr.1788w

TurwipodKościanemwWielkopolsce.Służyłwwojskach
pruskiem,KsięstwaWarszawskiegoiNapoleonaI.Odr.
1814gospodarowałnamajątkurodzinnymTurwi.Pracęna
roliprzerwałwr.1830,biorącbardzowybitnyudziałw
powstaniulistopadowem,ostatniowrandzegenerała.
Przebywałczasjakiśzagranicą,główniedlastudjowania
nowejtechnikigospodarstwarolnego.ZałożyłwTurwi
wspaniałąszkołępraktycznąrolnictwaibyłw
Wielkopolscetymmężem,którymodernizował
gospodarstworolne,współzawodniczącepotemskutecznie
zniemieckiem.Brałżywyudziałwpracyspołecznej,
należałdoczynniejszychczłonkówkołapolskiegowsejmie
berlińskim,założył(1845)zKoźmianem„Przegląd
Poznański“.Umarłwr.1879wTurwi.

 27.Ul.JózefaChociszewskiego.(Górczyn.Odul.

Grunwaldzkiejdoul.Łazarskiejzniewykończonem
przedłużeniemnawschódodŁazarskiej).Przejętawr.1900z
gminąŚw.Łazarz.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„ul.

37

Eichendorffa“.Od5.1.1920zwiesię„ul.Józefa
Chociszewskiego“.

 *)J ó z e f C h o c i s z e w s k iurodziłsięwr.1837i

pracowałprzezdługielatawPoznaniu,wydającliczne
czasopisma,którenieutrzymałysięczasdłuższy,a
poświęconebyłyszerzeniuoszczędności,sprawom
słowiańskim,popularyzacjiwiedzyitp.Późniejosiadłw
Gnieźnieitamżeumarłwr.1914.Pozaczasopismami
wydałcałyszeregksiążekpopularnych,historycznych,
historyczno-literackich,rozrywkowych,ztendencją
szerzeniaznajomościsprawnarodowych,oszczędności,
trzeźwości,miłościojczyzny.Zapracęnarodową
kilkakrotniekaranybyłwięzieniem.Książkijegobyłytak
szerokoznanewśródludnościrobotniczej,żeChociszewski
cieszyłsięszczególnączciąwychodźtwapolskiegona
zachodzieNiemiec.

 28.Chwaliszewo.(Chwaliszewo,ulicagłówna.Odmostu

ChwaliszewskiegodomostuBolesławaChrobrego).Osada
Chwaliszewopowstałanatamiewpoczątku15.wieku,wr.
1430byłajużzaludnionadośćznacznie.Wr.1444otrzymała
miejskieprawomagdeburskieipozostałamiastemodrębnemdo
r.1800.Właścicielkąmiasteczkabyłakapitułakatedralna.
Nazwamapodobnoprzypominaćkanonikanazwiskiem
Chwaliszewskiego.Wr.1800włączonoChwaliszewodomiasta.
Ulicagłównazachowywałastalenazwędawnejosadymiejskiej
(wbrzmieniuniemieckiemWallischei).Chwaliszewobyłopo
wszystkieczasywybitniepolskie.Nazwęzatwierdzonoostatnio
16.6.1919.

38

 29.Ul.Ciasna.(Chwaliszewo.OdChwaliszewadoul.

Wenecjańskiej).Ulicastara,alewnowszychczasach
niezabudowana.Dawnanazwazwyczajowa„małejuliczki“
zachowałasięzaczasówniemieckichwbrzmieniu„Kleine
Gasse“.Od29.8.1919zwiesię„ul.Ciasną“.Nazwa
charakterystyczna.

 30.Ul.Cicha.(NoweMiasto,paswałowy.OdWałów

Leszczyńskiegodoul.Karłowicza).Pozałożeniunaterenie
pofortecznymotrzymaławr.1909nazwę„ul.Waldersee'a“.

 RadaLudowamiastaPoznanianazwałaulicętę

„Przepadkiem“.NazwętęakceptowałaRadaMiejska;prezydent
policjiogłosiłją16.6.19.Późniejstwierdzono,żehistoryczna
nazwa„Przepadek“ulicytejnieprzysługuje.Nawprowadzoną
14.12.1921przezRadęMiejskąnazwę„ul.Łyżwiarska“nie
zgodziłsięMagistrat.Wroku1923przezwanojąostatecznie„ul.
Cichą“,którątonazwęogłoszono9.1.1924.Nazwa
charakterystycznadlamałej,ukrytejmiędzywilamiuliczki.

 31.Ul.Cieszkowskiego.(NoweMiasto,północ.Odplacu

NowomiejskiegodoWałówKościuszki).Ulicatastanowiła
mniejwięcejośrodekstarejwsimiejskiejKondorf,wymienionej
wdokumentachjużwr.1373,zamienionejww.17na
przedmieście.Wpoczątku19.wieku,przyzakładaniuNowego
Miastauregulowanainazwana„ul.Królewską“.Od16.6.1919
zwiesię„ul.Cieszkowskiego“(którytumieszkałiumarł).

 *)A u g u s t h r . C i e s z k o w s k iurodziłsięwroku

1814naPodlasiu,studjowałwBerlinie.Wr.1847osiedlił
sięwWielkopolsce.PosiadałWierzenicęiŻabikowo.Był
znakomitymfilozofempolskim.Najznaczniejszeprace:
wśródfilozoficznych„Ojczenasz“i„Prolegomenazur

39

Historiosophie“,wśródekonomicznychpracafrancuska„O
kredycieiobiegu“.Brałżywyudziałwruchuumysłowymi
działaniachspołecznychwW.Ks.Poznańskiem.Założył
szkołęrolnicząwŻabikowie,zamkniętąwkrótceprzezrząd
pruski.UmarłwPoznaniu1894r.

 32.Ul.Cybińska.(Śródka.OdOstrówkadoRynku

Śródeckiego).Ulicabardzostara,przejętaprzezmiastojużwr.
1800zeŚródką.Zwałasiępopularniewpoczątkach19.wieku
Zielną(Krautgasse).Później(okołopołowy19.wieku)zwanoją
ulicąCybińską,inazwataprzyjęłasięoficjalnie,choćniejestw
zasadziesłuszna,boulicanieprowadzikuCybinie,ależyw
pewnemoddaleniuodrzeki.Dawniejmiałaprzedłużeniedo
Cybinyzstronyzachodniej.

 33.Ul.Czajcza.(Wilda,wschód.OdRynkuWildeckiegodo

DolnejWildy).Przejętawr.1900zgminąwildeckąwrazz
nazwą„Kiebitzstr.“.Wbrzmieniupolskiemustalononazwę
urzędowo15.11.1919.Opowiadają,żeniemieckaradagminna
Wildy,którarynekswójprzezwałaplacemBismarcka,itęulicę
najegoniejakocześćnazwała„Czajczą“,ponieważznanembyło,
żekanclerzniemieckijajkaczajczespecjalnielubił.

 34.Czartoryja.(Chwaliszewo.OdChwaliszewadoul.

Nadbrzeżnej;przedłużenie:TamaBerdychowska).Napołudnie
odChwaliszewaistniałowdawnychwiekachosiedleosobne,
administracyjniezłączonepóźniejzChwaliszewem.Ulicaw
nazwieswejzachowujepamięćosady.Zaczasówniemieckich
zwałasię„ul.Tamową“(Dammstrasse).Nazwa„Czartoryja“
obowiązujeoficjalnieod16.6.1919.

 35.Ul.św.Czesława.(Wilda,zachód.Odul.Przemysłowej

doul.Różanej).Przejętawr.1900zgminąWildeckąwrazz

40

nazwą„ul.Capriviego“.Od12.4.1920nosinazwę„ul.św.
Czesława“.

 36.Ul.Daleka.(Górczyn.Odul.Łazarskiejwkierunku

wschodnimniewykończona;napołudnieodul.Bosej).Droga
przejętadomiastawr.1900wrazzGórczynem.Zwałasięza
czasówniemieckich„ul.Steinmetza“.Zaczasówpolskich
nazwana„ul.Daleką“.Nazwawziętastąd,żeulicatajest
położonanadalekimkrańcumiasta.

 37.Ul.Dąbrowskiego.(Jeżyce,ulicagłówna.Odmostu

Teatralnegodozachodniejgranicymiasta).Przejętawr.1900z
gminąJeżyceizwana„ul.WielkąBerlińską“,leżybowiemna
wielkimtrakciekuBerlinowi.Od19.8.1919zwiesię„ul.
Dąbrowskiego“,którywr.1806tądrogąszedłdoPoznania.

 *)J a n H e n r y k D ą b r o w s k iurodziłsię1755w

PierzchowicachwKrakowskiem.Służyłnasamprzódw
wojskusaskiem,wróciłpokonstytucji3.majadoPolskii
wszedłpodrozkazyKościuszkiwpowstaniu1794.Razemz
Madalińskimprzeprowadziłwyprawęwielkopolską.Po
powstaniuudałsięzagranicę.WParyżuutworzyłz
BarszemiWybickimKomitetnarodowy.Wstąpiwszydo
wojskBonapartego,powołałdożycialegjonypolskie.Z
wojskaminapoleońskiemiwkroczyłwr.1806doPoznaniai
walczyłwewszystkichdalszychwyprawachiwojnach
cesarzaFrancji.Potegożupadkuikrótkiejsłużbiew
KrólestwieKongresowem,osiadłwdarowanejmuprzez
NapoleonawsiWinnogórzeitutajumarłwr.1818,czczony
jużzażyciajakomoralnywódzibohaternarodowy.

 38.Ul.Dąbrówki.(Wilda,wschód.Odul.Gen.

41

Chłapowskiegodoul.Rolnej).Powstałakilkalatpowcieleniu
WildydoPoznaniainosiłazaczasówniemieckichnazwę„ul.
Horna“.Od12.4.1920zwiesię„ul.Dąbrówki“.

 *)D ą b r ó w k a ,właściwieDobrawka,księżniczka

czeska,żonaksięciaMieszkaI,matkaBolesława
Chrobrego,wprowadziławr.965chrześcijaństwow
Polsce,jednoczącjąkulturalniezeświatemzachodnim.
ChrystjanizacjamiałapierwotneswecentrumwPoznaniu,
gdziepowstałopierwszebiskupstwowPolsce.Dąbrówka
zmarławr.977,pochowanawGnieźnie.

 39.Ul.Długa.(Śródmieście,południe.Odul.Półwiejskiejdo

ul.Raczyńskich).Leżynatereniedawnychprzedmieść
staromiejskich.Wgłównejczęścipochodzizpierwszejpołowy
19.wieku.Nazwęswą—niebardzosłusznązresztą—nosiła
stale.Nazwawbrzmieniupolskiemoficjalnieustalona
16.6.1919.

 40.Dolina.(Wilda,wschód.OdGórnejWildydozbiegu

DolnejWildyzul.Czajczą).Ulicaprzejętazgminąwildeckąw
r.1900.Wjęzykuniemieckimzwana„Talstrasse“.Nazwapolska
ustalona15.11.1919.Nazwacharakterystyczna,ulicałączy
bowiemwzgórzewildeckieznizinądębińską.

 41.DolnaWilda.(Wilda,wschód.OdGórnejWildyprzy

BłoniachWildeckichdoDrogiDębińskiejprzylesiedębińskim).
ZachowujenazwęwsiDolnaWilda,istniejącejjeszczew19.
wieku,przedwcieleniemgminywildeckiejdomiasta.Po
przyłączeniuzwałasię„ul.Wilową“,wr.1909przezwana
„DolnąWildą“(Unterwilda).Wbrzmieniupolskiemustalono
nazwę16.6.1919.

42

 42.Ul.Dominikańska.(StareMiasto,centrum.Odul.

ŻydowskiejdoWielkichGarbar).Leżynaterenieśródmieścia
średniowiecznego,powstałajednaknalinjiobecnejwr.1804i
otrzymaławówczasswąnazwę.Dor.1803kościół
DominikańskipołączonybyłzkościółkiemPanaJezusaulicą
zwaną„Złotniczą“,którejpowielkimpożarzemiasta,nie
odbudowano.Wbrzmieniupolskiemustalononazwęurzędowo
16.6.1919.Nazwaprzyjętaodprzyległegokościoła
Dominikańskiego.

 43.DrogaDębińska.(Dębina.OdWałówKrólowejJadwigi

dolasuDębińskiego).Nazwęswąotrzymaławpierwszej
połowie19.wieku.UNiemcówzwana„Eichwaldstr.“.W
brzmieniupolskiemustalononazwęurzędowo16.6.1919.

 TerytorjumDębinybyłowwiekachdawniejszychwłasnością

Karmelitów.Posekularyzacjiwpoczątkach19.wieku
przekształconojąnapark,główniezastaraniemksiężnejLudwiki
Radziwiłłowej.NiemcydlategoprzezwaliDębinę„Louisenhain“
(późniejEichwald).Lasdębińskijestwłasnościąmiejską).

 44.DrogaUrbanowska.(Sołacz-Winiary.Odul.Ceglanejdo

ul.NadWierzbakiem).Pierwotniezwałasięulicatawgminie
winiarskiej„NadWierzbakiem“,poniemieckuprzezywana
„Weidentalstrasse“(odmłynapołożonegoprzyWierzbakui
obecnejdrodzeUrbanowskiej).Gdywr.1908miastootrzymało
częśćulicy,należaładrogatadoPoznania,doWiniariwreszcie
częściowododom.Sołacza.NagruncieWiniarpowstałynadto
uliceprzyległezwaneobecnieul.Sokołaiul.Źródlaną,ite
noweulicedoliczonodoul.NadWierzbakiem.Sytuacjastałasię
jeszczewięcejskomplikowana,gdynadsamymWierzbakiem
powstałyzabudowania.Wr.1909zaliczonotymczasemścieżkę
wzdłużWierzbakadoul.NadWierzbakiem.Wr.1910natomiast

43

przezwanoszosęwojskową,dotądzwaną„NadWierzbakiem“,
„ulicąUrbanowską“,anazwę„Weidental“nadanoprzedłużeniu
ulicyKościelnej;wzdłużrzeczki.Nazwępolską„droga
Urbanowska“ogłoszono16.6.1919.

 „Urbanowo“wwiekachdawniejszychniebyłoznanem.W

czasachPrusPołudniowychpobudowałsięprzydrodzetej
podobnoregistratorUrbanistworzyłosiedlepóźniej
Urbanowemzwane.TakwytłumaczyłRodgeroPrümers
powstanieosady.Opisystatystycznepowiatupoznańskiego
wykazują,żeok.r.1840niejakiUrbanbyłwłaścicielemSołacza
zfolwarkiemUrbanowemorazkarczmąUrbanówką.Od
właścicieliSołaczałatwiejfolwarkmógłbyłprzyjąćnazwę.
IstniałanadtoposiadłośćUrbanowo-kolonja.Wrestauracjiprzy
drodzeUrbanowskiejodbywałysięlicznezjazdypolskie(zloty
sokołów)itp.zaczasówniemieckichdlatego,żewPoznaniunie
wolnobyłonazebraniachpublicznychmówićwjęzykupolskim,
arestauracjanienależaładogminypolitycznejPoznania.

 45.Ul.Drużbackiej.(Św.Łazarz,centrum.Odul.

Wyspiańskiegodoul.Spokojnej).Powstaławpierwszychlatach
wieku20.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„ul.
Derfflingera“.Od12.4.1920zwiesię„ul.Drużbackiej“.

 *)E l ż b i e t a D r u ż b a c k a(zd.Kowalska),urodziła

sięwr.1687wWielkopolsce,zmarła1760r.wTarnowie.
Pierwszawybitniejszapoetkapolska,autorkasielanek,
pieśniipowieściwierszowanychtreścireligijneji
świeckiej,satyr.Utworyjejodznaczająsięczystymnaswój
czasjęzykiemiumiłowaniemprzyrody.

 46.Ul.Dworcowa.(NoweMiasto-Św.Łazarz.OdKaponiery

44

doDworcaGłównego).Dworzecpoznańskistałpierwotniena
miejscu,gdziedzisiajznajdujesięrestauracjaOgrodu
Zoologicznego.Pierwsząkolejoddanodoużytkupublicznego
10.8.1848(zPoznaniaprzezKrzyżdoSzczecinaiBerlina).
DworzecGłównypochodzizr.1879.Odczasutegoistniałaza
bramamimiejskiemiulicaDworcowa(Bahnhofstr.).Wpostaci
obecnejul.Dworcowapowstałapozniesieniufortyfikacyj
zachodnich.Wbrzmieniupolskiemnazwaustalona29.8.1919.

 47.Ul.Działyńskich.(NoweMiasto,północ.Odul.

Cieszkowskiegodoul.Krętej).Założonawr.1889inazwana
„ul.Naumanna“(dawniejszegonadburmistrzapoznańskiego).
Byłatopierwszanazwaulicywedługnazwiskaosobowegoz
inicjatywyMagistratunadana.(Zinicjatywyprywatnejpowstała
przedtem„ul.Bismarcka“).Ul.Naumannasięgałaodul.
Cieszkowskiegodoul.Młyńskiej.Wr.1907oddałaczęśćna
rzeczul.Krętej.Od16.6.1919zwiesię„ulicąDziałyńskich“.

 *)Zzasłużonejrodzinywnazwieulicyuczczonogłównie

TytusaiJanaDziałyńskich,czołowychkierownikówspraw
polskichwWielkopolsceprzezczaspewien.

 Ty t u s D z i a ł y ń s k iurodziłsięwPoznaniuwr.1797.

Wystąpiłporazpierwszyzmowąpatrjotycznąpodczas
pogrzebuarcybiskupaWolickiego.Wpowstaniu
listopadowemwziąłczynnyudziałiodznaczyłsię
walecznością.Poamnestjiwróciłdodóbrkórnickich,które
posiadał.PrzebywałzwyklewpałacuswymwPoznaniu
(przyStarymRynku).Współpracowałwewszystkich
ważniejszychakcjachnarodowych,posłowałnasejm
prowincjonalny,należałdoorganizatorówpowstania1848
r.,byłmecenasemnaukiisztuki,wydałkilkacennychksiąg

45

źródłowych.UmarłwPoznaniuwr.1861.

 J a n D z i a ł y ń s k i,synTytusa,urodziłsię1828r.w

Kórniku,kształciłsięwPoznaniuiBerlinie.Podczas
powstania1863byłprezesemkomitetunarodowegow
Wielkopolsceibrałczynnyudziałwwalce,odznaczającsię
męstwemipoświęceniem.Zadziałalnośćpowstańczązostał
skazanywr.1864przeztrybunałberlińskizaoczniena
śmierć.NawygnaniuwParyżugorącopopierałnaukii
prowadziłdalejwydawnictwaojcaswego.Pouzyskaniu
amnestjiprowadziłpracętęnadal.Byłgłównym
założycielemBankuWłościańskiego.Umarłwroku1880w
Kórniku.NanimwygasłmożnyródDziałyńskich,adobra
ichodziedziczyliZamoyscy,którzyofiarowalijenarodowi.

 48.Ul.Estkowskiego.(Śródmieście,północ.OdWielkich

Garbardoul.Szyperskiej).Powstaławr.1906inazwanazostała
„ZumBollwerk“(odbrzeguładunkowegoprzyWarcie).Od
5.1.1920zwiesię„ul.Estkowskiego“.Nazwapedagoga
przyjętazostałazpowodusąsiedztwawielkiejszkoły
powszechnej.

 *)E w a r y s t E s t k o w s k i,Wielkopolanin,urodziłsię

1820r.,umarł1856r.Wysocezasłużonypedagogi
popularyzatorwiedzywWielkopolsce.Redagował
wzoroweczasopismadlamłodzieżyinapisałszereg
rozprawpedagogicznychorazpięknychpracpopularnych.
Byłnajprzódnauczycielemwiejskim,późniejprofesorem
słynnegoseminarjumnauczycielskiegowPoznaniu.Usunęli
gowszakżestamtądPrusacy,poczemtrudniącsię
nauczycielstwemprywatnem,zmarłprzedwcześnie.

46

 49.Ul.Ewangelicka.(Śródmieście,wschód.Odul.Woźnej

wzdłużWartydomostuśw.Rocha,niewykończona).Leżyna
terytorjumdawniejszegoprzedmieściaGrobli.Otrzymaławr.
1902nazwę„ul.Miquela“.Od15.11.1919zwiesię„ul.
Ewangelicką“—zpowodusąsiedztwazboruświętokrzyskiego,
najstarszegokościołaewangelickiegowPoznaniu.

 50.Ul.Fabryczna.(Wilda,zachód.OdGórnejWildydotoru

kolejowego).Przejętawr.1900zgminąwildeckąpodobecną
nazwą.Nazwawbrzmieniupolskiemustalona15.11.1919,
wywodzisięodzakładówfabrycznychwsąsiedztwie
zbudowanych.

 51.Ul.Filipińska.(Śródka.OdOstrówkadoul.Bydgoskiej).

StarauliczkaprzykościeleFilipińskim,odktóregootrzymała
nazwęwpierwpopularną,potemoficjalnieużywaną.Nazwaw
brzmieniupolskiemustalonaurzędowo29.8.1919.

 52.Ul.Franciszkańska.(StareMiasto,centrum.OdStarego

Rynkudoul.Ludgardy).Ulicaśredniowieczna,zwanapierwotnie
ulicąZamkową(plateaCastrensis).KościółFranciszkański
poczętoprzyniejbudowaćwr.1668.Ulicajednakżeodniego
nazwyzrazunieprzybrała,choćstraciłanazwęśredniowieczną
—przeniesionąpóźniejnainnąuliczkę,północną—,leczzwała
siędokońcapierwszejRzeczypospolitej„Podgórzem”.Za
czasówniemieckichwprowadziłasięnazwa„ul.
Franciszkańskiej”(Franziskanerstr.).Nazwętęustalonow
brzmieniupolskiem16.6.1919.

 53.Ul.Fredry.(NoweMiasto,centrum.Odul.Gwarneji

Sew.MielżyńskiegodomostuTeatralnego).Przedzniesieniem
fortyfikacyjznaczniekrótsza.Pierwotniedoliczanadob.ul.
Berlińskiej(obecnejul.27Grudnia).Poukończeniubudowy
kościołaewangelickiegośw.Pawła(1867—1869),otrzymaław

47

r.1870nazwę„St.Paulikirchstrasse“,pisanąpóźniejbezdodatku
„St”.Wkońcuroku1919RadaMiejskanazwałaulicętę„ul.Fr.
Ratajczaka”;Magistratnazwytejwtemmiejscunieakceptowałi
przyjąłnazwę„ul.św.Pawła”.Prezydentpolicjiogłosił
5.1.1920„ul.Pawła”.Wr.1922przemianowanodefinitywnie
ulicętęna„ulicęFredry”(ogłoszeniezdnia13.6.1922).

 *)A l e k s a n d e r hr.F r e d r o ,najznakomitszy

komedjopisarzpolski,urodziłsięwr.1793,umarł1876r.
wGalicji.Twórcalicznych,wwielkiejczęścidotąd
grywanychkomedyj(Damyihuzary,ŚlubyPanieńskie,
Zemsta,PanJowialskiitd).

 54.Ul.Gajowa.(Jeżyce,połd.-wschód.Odul.Bukowskiej

doul.Sienkiewicza).Przejętazgminąjeżycką1900.Dawniej
zwana„ul.Marjańską”(Marienstr.),itodor.1909wrazz
przedłużeniemdoul.Poznańskiej,poczemwyodrębnionoczęść
odul.SienkiewiczadoPoznańskiej,noszącąobecnienazwę„ul.
Kochanowskiego”.RadaMiejskaprzyjęławgrudniu1919nazwę
„ul.Marjańska”,gdyjejwszakżeprezydjumpolicjinie
akceptowało,ustalono1920nazwę„ul.Gajowa“.Nazwa
przypominamałeosiedlejeżyckie„Gaj”z19.wieku.

 55.Ul.Garczyńskiego.(Wilda,połd.-zachód.Odul.Gen.

UmińskiegodoGórnejWildy).Nazwęswąotrzymałapo
wytyczeniuwr.1907.Nazwausprawiedliwionatem,żeulica
prowadzidoZakładuGarczyńskich.Wbrzmieniupolskiem
ustalononazwę16.6.1919wtejsamejosnowie(poprzednio
RadaLudowaprzezwałająul.Sercanek).

 DomwybudowałySercankiwr.1870,niebawemwszakże

zostaływydalonezPrus(1873).Wkońcuroku1876

48

przeznaczonoklasztornaZakładGarczyńskich(Szpitalim.
HrabiegoTadeuszaGarczyńskiego).

 *)Ta d e u s z G a r c z y ń s k i(†1864wWiesbadenie),

synStefanaiAnnyzSkórzewskich,szambelandworu
pruskiego,hrabiaodr.1839,przebywałprzeważniew
Niemczech,byłżonatyzNiemką.Wtestamencieswym
wyznaczyłpoważnąsumę(wr.1876było950000mk.)na
założenieakademjirycerskiej,agdybytożyczeniebyło
niewykonalne,naszpital(przytułek)dlaosóbzlepszych
sfer.

 PonieważGarczyńscynależelidonajbardziejlojalnychi

wczęścizniemczonychrodzinmagnackichpolskich,
ustanowiliNiemcy„ulicęGarczyńskiego”.Władzepolskie
nazwętęzatrzymały,takprzezwzglądnafundację,jakteżna
innychznanychwdziejachpolskichGarczyńskich,głównie
pewnienawybitnegopoetęStefanaGarczyńskiego(ur.
1805,†1832),Wielkopolanina.

 56.Ul.Garncarska.(NoweMiasto,południe.OdWałów

ZygmuntaAugustadośw.Marcina).Otrzymałanazwęswą
(Töpfergasse)poczęściowemzabudowaniuwr.1870.Nazwaw
brzmieniupolskiemustalona16.6.1919.—Wczasienadania
nazwymieszkałowokolicytejistotniekilkugarncarzy.Jeszcze
wroku1890mieszkałoprzyulicysamejtrzechmistrzów
garncarskich,więcejbyłoichtylkonaChwaliszewie.

 57.Ul.Gąsiorowskich.(Św.Łazarz,wschód.Odul.

Głogowskiejdoul.Kolejowej).PrzejętazgminąŚw.Łazarzwr.
1900,nazywałasięzaczasówniemieckich„ul.Alejową”.Od
5.1.1920zwiesię„ul.Gąsiorowskich”,biorącnazwęod

49

przyległego„Poznańskiegozakładuortopedycznegoim.B.S.
GąsiorowskiegonaBytyniu”.ZakładtenstawiłoTow.Charitasz
sumydwuchmiljonówmarekzłotych,ofiarowanychprzezp.
HelenęGąsiorowskązNicei,właścicielkędóbrbytyńskich,i
oddałodoużytkupublicznego3.kwietnia1913.

 *)Wnazwieulicychcianouczcićpróczfundatorów

zakładu—B r o n i s ł a w a S a t u r n i n a
G ą s i o r o w s k i e g o i H e l e n y G ą s i o r o w s k i e j—
główniedr.Lu d w i k a G ą s i o r o w s k i e g o,sławnego
lekarzapoznańskiego,wysocezasłużonegowpracach
społecznych.

 58.Ul.Głęboka.(Wilda,wschód.OdGórnejdoDolnej

Wildy).Niewykończonainiezabudowana.Wczasieprzyłączenia
Wildydomiastabyłabeznazwy,wkilkalatpotemnazwana
została„Głęboką”(Tiefegasse).Nazwacharakterystyczna.W
brzmieniupolskiemustalona15.11.1919.

 59.Ul.Głogowska.(Św.Łazarz,ulicacentralna.Od

Kaponierydokościołaśw.Łazarskiegowzgl.odul.Jasnejdoul.
Łazarskiej).Przejętadomiasta1900.Staranazwaszosowa,dor.
1903obejmującarównieżobecnąul.Jasną,odKaponierydoul.
Poznańskiej.PrzypominaruchliwestosunkihandlowePoznaniaz
Głogowemwwiekachdawniejszych.Wbrzmieniupolskiem
ustalononazwęurzędowo16.6.1919.

 60.Ul.Golęcińska.(Sołacz.Przedłużenieul.Sołackiejna

zachódodul.Niestachowskiej).Nazwatopograficzna,odwsi
Golęcina,krótkoprzedwojnąprzyjęta(Golentschinerstr.

[3]

),w

brzmieniupolskiemustalona23.5.1921.

 61.Ul.Gołębia.(StareMiasto,centrum.Odul.Szkolnejdo

50

NowegoRynku).Wmieścieśredniowiecznembiegła
mniejwięcejwtejsamejlinjiuliczkanazwanapóźniej(ale
jeszczezapierwszejRzeczypospolitej)Gołębią.Wczasach
najstarszychmogławedługWarschaueraulicabliskomuru
południowegonosićnazwę,podanątylkoponiemiecku
„Zittergasse”.Nazwawywodzisięprawdopodobnieodgodła
domu,karczmylubt.p.(Kronthaltłumaczy,żeulicazawdzięcza
swąnazwęgromadomgołębiprzyFarze;wersjętęuważamza
mniejprawdopodobną,choćmożliwą).Nazwaaprobowana
oficjalniewbrzmieniupolskiem16.6.19.

 62.GóraPrzemysława.(StareMiasto,centrum.Odul.

Franciszkańskiejdoul.Zamkowej).Nazwatakulicyjakwzgórza
zamkowego.Wczasachśredniowiecznychzwana„Górą“albo
„GórąZamkową“.Wzamkurezydowalidor.1296książęta
Piastowscy.Potemzamekbyłsiedzibąstarostygeneralnego
Wielkopolskiisądugrodzkiego.ZaczasówPrusPołudniowych
obróconogoodr.1803namieszkanieprezesarejencji,wlatach
1815—80mieściłsięwnim„wyższysądapelacyjny”,odr.1884
archiwumpaństwowe.

 Zaczasówniemieckichwzgórzezwałosię„GórąZamkową”

(Schlossberg).Nowąnazwępolskąwprowadzono16.6.1919.

 *)P r z e my ś l IIczyliPrzemysławPogrobowiec,książę

wielkopolski,zjednoczyłpodswemberłemWielkopolskęi
Pomorzeiwśródogólnegorozprężeniadzielnicowego
Polskikoronowałsięnakrólapolskiegowr.1295,torując
drogędozjednoczeniacałejPolskiimanifestującprzed
światemprawaisiłęnarodupolskiego.Zpoduszczenia
margrabiegobrandenburskiegozamordowanyzostałwr.
1296wRogoźnie.Jednazsilnychpostacihistorjipolskiej.

51

Mieszkałnazamkuswegoimienia.Mniejznany,ale
szczególniezasłużonyoPoznań,któryfundował,jestksiążę
P r z e my ś l I,poprzednikPrzemyślaII.

 63.Ul.Górczyńska.(Górczyn,ulicacentralna.Odul.

ŁazarskiejdoulicyPalacza).Ulicawcielonadomiastawr.
1900.Nazwastosowanaodtegożroku(Gurtschinerstr.).W
brzmieniupolskiemustalona16.6.1919.Wnazwieulicy
zachowujesiępamięćodawnejwsiaobecnejdzielnicy,
Górczynie.

 64.Górki.(Górczyn.Odul.Łazarskiejdoprzedłużenia

OnufregoKopczyńskiego,niewykończona).Ulicaprzejętawr.
1900zGórczynem.Zaczasówniemieckichzwana
„Kesselstrasse”.Zaczasówpolskichnazwana„Górkami”.
Nazwacharakterystyczna.

 65.GórnaWilda.(Wilda,ulicacentralna.Odul.Półwiejskiej

dogranicyDębca).Przylokacjiwr.1253Poznańotrzymał
międzyinnemiwsiami„obojeWierzbięcic”.Zamiast
Wierzbięcicprzyjęłasiępotem—oddzierżawców,znanej
rodzinymieszczańskiej,Wildów—nazwa„Wilda”.Długiczas
administrowanoobiewsiewspólnie,utrzymałasięjednakże
odrębnośćtak,żewwieku19.istniaływsieGórnaWildaiDolna
Wilda,złączonedopierowsamymkońcuwieku.Wr.1900
inkorporowanoWildę,azniąulicęzwanąwówczas„ul.
NastępcyTronu”(Kronprinzenstr.).Od29.8.19nosinazwę
„GórnaWilda”.Najludniejszaulicapoznańska,zachowujenazwę
dawnejosady.

 66.Ul.Graniczna.(Św.Łazarz,wschód.Odul.

Łukaszewiczadoul.Kolejowejzprojektowanemprzedłużeniem
dotorukolejowego).Przejętawr.1900zgminąśw.Łazarską

52

wrazznazwą(Grenzstrasse).Taknazywana,ponieważzbliżona
byłaczęściowodogranicygminyŚw.Łazarz.Obejmowała
pierwotnietakżeobecnąulicęŁukaszewicza,którejnadano
odrębnąnazwęwr.1909.Nazwawbrzmieniupolskiemustalona
29.8.1919.

 67.Grobla.(StareMiasto,wschód.OdWielkichGarbardo

pl.Zjednoczenia).TerenGrobliotoczonybyłdwomaodnogami
Wartyistanowiłpierwotniepastwisko.Wwieku15.założono
tamnanasypienoweprzedmieście(przywilejWładysława
Jagiełły).Niebawemzaludniłosięsilniegłównieludnością
rzemieślniczą.Przedmieściemiałoprzezniejakiczaspewien
samorządpodjurysdykcjąmiasta.Okołor.1460nazywanoosadę
już„NowąGroblą”(nastarszejgroblistanęłoChwaliszewo).
Niemcy,nierozumiejącznaczeniasłowa,przezwaliNową
Groblę„Graben”.Popolskumówiono„Grobla”.Nazwępolską
przywróconozurzędu16.6.1919.

 68.GrochoweŁąki.(Śródmieście,północ.OdTamy

Garbarskiejdoul.Bóżniczej).Powstaławr.1900przybudowie
rzeźninadawniejszychłąkachzwanychwnowszychczasach
„Dominikańskiemi”awdawniejszych,odwłaścicielaGroffa,
członkaznanej,starejrodzinypatrycjuszówpoznańskich,
Groffowskiemialbo—przezpewnezniekształcenie—
Grochowemi.Niemcyzwaliulicętę„Południową”(wstosunku
dorzeźnimiejskiej),arównoległąpopółnocnejstronierzeźni
„Północną”.Nazwapolska,zastosowanadodawnegookreślenia
tychterenów,wprowadzonazostała29.8.1919.

 69.Ul.Grottgera.(Św.Łazarz,półn.zachód.Odul.

Ułańskiejdoul.Matejki).Powstaławr.1903iotrzymałanazwę
ul.Liebiga(botanika).Od15.11.1919zwiesię„ul.Grottgera”.

53

 *)A r t u r G r o t t g e r,genjalnymalarzirysownikpolski,

urodziłsię1837r.wMałopolsce,umarłwr.1867we
Francji.Wielkiartystaiwielkipatryjota,twórca
nieśmiertelnychcyklów„Polonia”i„Litwa”,
przedstawiającychscenyzpowstaniastyczniowego,oraz
cyklu„Wojna”ii.

 70.Ul.27Grudnia.(NoweMiasto,centrum.Odul.Gwarnej

doplacuWolności).Powstaławpoczątkach19.wiekuizwana
byłaulicąBerlińską,ponieważleżałanawielkimtrakcieku
Berlinowi.Dor.1869obejmowałatakżeobecnąul.Fredry,którą
wówczaswyodrębniono.Wdniu29.8.1919otrzymała
historycznąnazwę„ul.27Grudnia”.Wdniu27grudnia1918
wybuchłowPoznaniuzwycięskiepowstaniewielkopolskie
przeciwNiemcom.Terenempierwszejwalkibyłygłównieplac
Wolności(przyBazarze),ul.27.Grudniaiul.Fr.Ratajczaka
(zdobyciebronionegoprzezNiemcówprezydjumpolicjiprzy
narożnikuul.27Grudniaipl.Wolności).Pozwycięstwie
powstańcównatychulicachzdobyciePoznaniapostępowałojuż
raźnemtempem.Cięższawalkawywiązałasięjeszczenaterenie
poznańskim,przykoszarachb.6pułkugrenadjerównaJeżycach
orazprzykoszarachlotników.Dzieńrozpoczęciaświetnego
powstaniaupamiętnionyzostałwnazwiepierwszorzędnejulicy
poznańskiej.

 71.Grudzieniec.(Jeżyce,północ.Odul.Ceglanejdoul.

Niestachowskiej).Ulicazwanabyławwieku19.„ulicą
Ceglaną”,(Ziegelstrasse),gdyobecna„ulicaCeglana”zwałasię
„drogąCeglaną”(Ziegelweg).Ulicatadzieliłasiępostronie
wschodniejnadwie.Wr.1915istniałzamiarnadaniainnej
nazwyjednejztychodnóg,zamiarunieprzeprowadzonojednak,i

54

towśródciekawychokoliczności.Magistratchciałdaćnazwę
bezpretensjonalną,gdyprezydentpolicjipragnąłulicyz
nazwiskiemjednegozżyjącychdowódcówniemieckich,czemu
magistratoparłsięwowymczasie.12.4.1920nazwanoulicę
wrazzobuodnogami„Grudzieńcem”.Niebawemjednakokazała
siępotrzebanadaniaodrębnejnazwyjednejzodnóg.Odnogę
południowąodul.Jasnejdozbieguzdrugąodnogąnazwano„ul.
Niską”,odnogapółnocnastanowiczęśćGrudzieńca(ogłoszeniez
dn.21.1.1924).

 Grudzieńcemzwałasiędawniejniesamodzielnaosadaza

przedmieściemŚw.WojciechaiKondorfem,wktórejw16.
wiekurodzinamagnackaGrudzińskichmiałakilkadomów.

 72.Ul.Grunwaldzka.(Jeżyce,obecnagranicaŚw.Łazarza.

Odul.BukowskiejkuJunikowu).Przejętawr.1900zgminą
jeżyckąpodnazwą„ul.cesarzowejWiktorji”,przezwana,
ponieważistniałajużwmieście„ul.Wiktorji”,wr.1909na„ul.
AugustyWiktorji”.

 Od25.11.1919zwiesięul.Grunwaldzką.Jednęzwielkich

ulicpoświęconowspomnieniuwielkiejbitwypolsko-
niemieckiejpodGrunwaldem,wktórejorężpolskipokonał
Krzyżaków.

 73.Ul.Gwarna.(NoweMiasto,centrum.Odul.Fredrydo

św.Marcina).Ulicapowstałaokołopołowy19.wieku.
StanowiłapierwotnieczęśćulicyMłyńskiej,sięgającejodśw.
Marcinadoul.Solnej.Wr.1885częśćpołudniową,odśw.
Marcinadopl.Nowomiejskiego,nazwano„Górnąulicą
Młyńską”,częśćpółnocnązaś„ul.DolnąMłyńską”.Gdy
odzywałysięgłosyprzeciwtejnazwiei„górnąMłyńską”
adjacenciipolicjachcielinazwaćulicąWiktorji,burmistrz
Herse—opierającysięstalenazwomniemiecko-patrjotycznym

55

—pozostawiłdlapołudniowejczęścidawnąnazwę„ul.
Młyńskiej”.Dopierowr.1891przezwanojąna„ul.Wiktorji”,
nacześćżonycesarzaFryderyka,któraodwiedziławr.1888
Poznańwczasiepowodzi.Wmowiepotocznejdługojeszcze
utrzymałasięnazwa„ul.Młyńskiej”takpowszechnie,żewr.
1905Magistratpróbowałnazwętęprzywrócić(istniałabowiem
równocześnie„ul.ces.Wiktorji”naJeżycach).Zpowodu
sprzeciwuprezydjumpolicjizmianianiedoszładoskutku.

 Ulicętępodzieliławmarcu1920RadaMiejskana„ul.

Gwarną”i„ul.SewerynaMielżyńskiego”,Magistratuchwalił
całąulicęnazwać„ul.Sew.Mielżyńskiego”.Prezydjumpolicji
ogłosiłowedługuchwałyRady,zniosłojednaknainterwencję
Magistratu5.10.1920nazwę„ul.Gwarnej”.PóźniejMagistrat
przyjąłuchwałęRady,dziękiczemuodpoczątkur.1921„ul.
Gwarna”sięgaodul.Fredrydośw.Marcina,ajejprzedłużenie
zwiesię„ul.Sew.Mielżyńskiego”.Nazwauzasadniasięwielkim
ruchemnatejulicy.

 74.Ul.PatronaJackowskiego.(Jeżyce,poł.-zachód.Odul.

Kraszewskiegokuzachodowipozaul.Polną).Przejętazgminą
jeżycką1900podnazwą„ul.Koszarowej”,przezwanawr.1902
na„ul.Nollendorffa”.Oddnia15.11.1919zwiesię„ul.Patrona
Jackowskiego”.

 *)M a k s y mi l j a n J a c k o w s k izPomarzanowic

urodzonywr.1815,umarł1905r.wPoznaniu.Wspaniałych
zasługpracownikspołecznywWielkopolsce,jedenz
twórcówodrodzeniagospodarczegożywiołupolskiegopod
zaborempruskim,teoretycznyipraktycznypozytywistaw
najlepszemsłowategoznaczeniu.Organizowałtowarzystwa
rolnicze,wr.1873objąłpatronatkółekrolniczych,które

56

doprowadziłdosiły300kółeki12.000członków.Postęp
nowoczesnydrobnegorolnictwajegobyłwwielkiejczęści
zasługą.Zwany„królemchłopówpolskich”.

 75.Ul.Św.Jańska.(Śródka.OdŚródkidoCybiny).Ulica

stara,zwanadawniej„ul.św.Piotra”wzgl.„Piotrową”.
Ponieważistniaławmieścieinnaul.św.Piotra,przezwano
śródeckąna„ul.św.Jańską”.(Johannisgasse).Wbrzmieniu
polskiemustalononazwętę16.6.1919.Uzasadnieniaścisłego
nazwataniema,gdyżnieprowadzidoprzedmieścia„św.
Jańskiego”.Gdywr.1925przyłączonoKomandorjędomiasta,
ustanowionoul.św.Jańskąsłuszniewtejdzielnicy.Ulicęśw.
JańskąnaŚródceuchwalonowr.1926przezwać„ul.św.Jacka”
(wedługznanegoświętegopolskiego).Ponieważwchwiligdyto
piszemy,nowanazwaniejestjeszczeogłoszona,umieściliśmyw
nagłówkunazwędotychczasową.

 76.Ul.KazimierzaJarochowskiego.(Św.Łazarz,

południowy-wschód.Odul.Wyspiańskiegodoul.Józefa
Chociszewskiego).Przejętawr.1900zgminąŚw.Łazarz.Zwała
sięzaczasówniemieckichul.„Ziethena”.Władzepolskienadały
jej14.8.1920nazwę„ul.KazimierzaJarochowskiego”.

 *)K a z i mi e r z J a r o c h o w s k i(Wielkopolanin,

obywatelPoznania),urodziłsię1829r.wMałych
Sokolnikach,umarłwr.1888wPoznaniu.Wykształconyw
PoznaniuiBerlinie.Zaudziałwprzygotowaniach
powstania1846r.iwpowstaniu1848więziony.Był
naprzódsędziąwPoznaniu.Zmuszonywystąpićzesłużby
państwowejzewzględównarodowych,poświęciłsię
badaniomhistorji,któreminiepospolitepołożyłzasługi.

57

Zajmowałsięgłównieepokamiwojenszwedzkichisaską,
prowadziłobronęprzedtendencyjnąhistorjografjąobcą,
intenzywniepracowałnadhistorjąWielkopolskiiPoznania.
Byłczłonkiemnajpoważniejszychinstytucyjizrzerzeń
naukowych,posłowałdosejmupruskiego.

 77.Ul.Jaskółcza.(StareMiasto,centrum.Odul.Szkolnejdo

ul.Wrocławskiej).Powstaławr.1902iotrzymaławr.1903swą
nazwę,wedługwzorurównoległej„Gołębiej”.Brzmienie
polskieustalono16.6.1919.

 78.Ul.Jasna.(Jeżyce,wzdłużtorukolejowego.Od

Kaponiery(ul.Głogowskiej)doul.Poznańskiej).Stanowiłador.
1903częśćul.Głogowskiej,poczemzostaławyodrębnionapod
nazwą„ul.Buddego”.Zwiesięod29.8.1919„ul.Jasną“.
Nazwacharakterystyczna,gdyżulicajestszerokaizabudowana
jednostronnie,abudynkifrontemkuwschodowizwrócone.

 79.Ul.Św.Jerzego.(Wilda,wschód.OdGórnejWildydo

DolnejWildyiwprzedłużeniudoDrogiDębińskiejewtl.do
nowychłazienekmiejskich).Przejętawr.1900zgminą
wildecką.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„ul.Yorcka”.

 Zwiesięod12.4.1920„ul.św.Jerzego”.Przypominadawną

nazwękościołaśw.Jerzego,obecniegarnizonowego,wpobliżu
kościołaśw.Wojciecha.Kultśw.Jerzegonależydonajstarszych
wPolsce.(Kościółśw.JerzegowGnieźnie,zaMieszkaI.
fundowanypodwezwaniemtegoświętego).

 80.Ul.AdamaJeskiego.(Św.Łazarz,wschód.Odul.

GłogowskiejdoRynkuśw.Łazarskiego).PrzejętazgminąŚw.
Łazarską.Wbrzmieniupolskiemnazwaustalona5.1.1920.

 *)A d a m J e s k ebyłdługoletnimsołtysemgminyŚw.

58

Łazarzwczasiejejszybkiegowzrostu.

 81.Ul.Jezuicka(StareMiasto,centrum.OdStaregoRynkudo

ul.Gołębiej).Ulicazczasówśredniowiecza.Zwałasięw
wiekachnajdawniejszych„Kozią”,którątonazwępóźniej
przeniesiononainnąulicę.JezuicisprowadzilisiędoPoznania
wr.1570,wroku1773zakonzostałzniesiony.Jezuiciposiadali
kościółśw.Stanisława(obecnąFarę),klasztorikolegjum
(gmachurzęduwojewódzkiego).UlicęodRynkurzadkozwano
jednak„Jezuicką”,zwykle„Świętosławską”itodokońca
pierwszychrządówpolskich.WwiekuXIXprzyjęłasię
powszechnienazwa„ul.Jezuickiej”.Wbrzmieniupolskiem
aprobowanaoficjalnie16.6.1919.

 82.Ul.Jeżycka(Jeżyce,północ.Odul.Kościelnejdoul.

Poznańskiej).Przejętazgminąjeżyckąwr.1900podnazwą„ul.
Fortecznej”.Nazwętęaprobowano29.8.1919,zmieniono
jednakże13.6.1922na„ul.Jeżycką”.Nazwatazachowuje
pamięćodawnejwsi,stanowiącejobecniedzielnicęściśle
zrosłązmiastemdawnem.

 83.Ul.Św.Józefa.(StareMiasto,południe.Odul.

Ogrodowejdoplacuśw.Krzyskiego).Leżynatereniedawnych
„NowychOgrodów”przedbramąWrocławską.Powstałajako
ulicawpoczątkuwiekuXIX.Odkościołakalwińskiegośw.
Piotra(1838)nazwanazostałaprzezNiemców„ul.Piotra”
(Petristrasse).

 Od29.8.1919zwiesię„ul.św.Józefa”.Nazwawziętaod

kaplicyizakładuśw.Józefa,przyulicytejpołożonych.

 84.Ul.Kanałowa(Św.Łazarz,wschód.Odul.Głogowskiej

doul.Kolejowej).Przejętazgminąśw.Łazarskąwr.1900.W
brzmieniupolskiemnazwaustalona29.8.1919.Nazwa

59

uzasadnionatem,żedawniejwmiejscutempłynąłkanał.

 85.Ul.Kantaka.(NoweMiasto,centrum.Odul.27Grudnia

dośw.Marcina).UlicętęwybudowałBaubanktużpowojnie
francusko-niemieckiejiwniósłonadanienazwy„ul.Bismarcka”.
Ponieważbankzabudowałizałożyłcałąulicęiwstanie
gotowymdarowałmiastu,akceptowanonazwę.Byłatopierwsza
ulica,którąNiemcyoznaczylinazwiskiemosobyżyjącej(nie
liczącimion:placWilhelmowskiitp.).Potemczasdłuższy
Magistrat,główniezinicjatywyburmistrzaHersego,sprzeciwiał
sięnazwompodobnym,uległjednakprądowipoustąpieniu
Hersego.Oddnia29.8.1919ulicanosinazwiskosłynnego
obrońcysprawypolskiejprzeciwBismarckowi,posłaKantaka.

 *)K a z i mi e r z K a n t a kurodziłsię1824r.w

Poznaniu,umarł1886r.wPoznaniu.Kształciłsięw
Poznaniu,ChełmnieiBerlinie.Karanywięzieniemzaudział
wruchach1846i1848roku.Pokrótkimpobycienawsi
osiadłwPoznaniu.Odr.1862dośmiercibyłposłemdo
sejmupruskiego.Dzielnypolityk,wybitnytalent
parlamentarny,którywystępowałwewszystkichważnych
sprawachimieniemKołaPolskiego,niestrudzonyi
zasłużonyobrońcanarodupolskiego,kultury,szkoły,
postulatówżywiołupolskiego.Współdziałałwróżnych
pracachspołecznych.

 86.Kaponiera.(MostmiędzyNowemMiastemaJeżycami,

łączącyul.WjazdowązZwierzyniecką).Dawnanazwa
fortyfikacyjnaoznaczającaszaniecobronnyprzyfosie,zniesiony
wczęściprzybudowiedworcagłównego,acałkowicieprzy
zburzeniubramyBerlińskiej.Pozniesieniufortyfikacyjprzyjęła

60

sięnazwatadlamostu.NiemcyzwaliKaponierępóźniej
niekiedy„mostemZamkowym”(Schlossbrücke);urzędowego
rozporządzeniawsprawietejzdajesięniewydano.

 Wbrzmieniupolskiemzostałanazwaustalona5.1.1920.

Pozostawionadlatego,żezachowujepamięćofortecyXIXwieku
wtejstroniemiasta.

 87.Ul.Karłowicza.(NoweMiasto,paswałowy.Odul.

Starościńskiejdoul.Cichej).Powstałapozniwelowaniu
fortyfikacyjiotrzymaławr.1909nazwę„ul.Beutha”.Od
5.I.1920zwiesię„ul.Karłowicza”.

 *)J a n K a r ł o w i c z,urodziłsię1836r.,umarł1903r.,

wybitnyjęzykoznawcapolski,zajmującysięrównież
badaniemzwyczajówludowych,wydawcaogromnego
„Słownikajęzykapolskiego”.PracowałwWarszawie.

 88.Ul.StanisławaKarwowskiego.(Św.Łazarz,wschód.Od

ul.Łukaszewiczadoul.Kolejowej).Pozbudowaniupierwszego
przyniejdomuwr.1912otrzymałanazwę„ul.Fichtego”.Od
5.I.1920zwiesię„ul.StanisławaKarwowskiego”.

 *)S t a n i s ł a w K a r w o w s k i,urodziłsię1848rokuw

Lesznie.KształciłsięwLesznie,Hali,Wrocławiui
Berlinie.ByłnauczycielemgimnazjalnymwOstrowie,
Żeganiu,Głubczycach,poczemosiadłwPoznaniu.Wybitny
historyk,zajmującysięspecjalniedziejamiWielkopolski,
dlaktórychdobrzesięzasłużył.Największedzieło:
„HistorjaWielkiegoKsięstwaPoznańskiego”.Umarł1917
r.wBerlinie.

61

 89.Ul.Kaszubska.(Sołacz.OdaleiMałopolskiejdoul.

Mazowieckiej).Pozałożeniunazwanawr.1910„ul.
Holsztyńską”.Od29.3.1921zwiesię„ul.Kaszubską”.

 90.Ul.Kilińskiego.Wilda,zachód.Odul.Gen.Prądzyńskiego

doGórnejWildy).Przejętawr.1900zgminąwildecką.Za
czasówniemieckichnosiłanazwę„ul.Buelowa”.Od20.4.1920
zwiesię„ul.Kilińskiego”.

 *)J a n K i l i ń s k i,urodziłsię1760wTrzemesznie.Był

szewcemwWarszawie.Wczasiepowstania
Kościuszkowskiegostanąłnaczelemłodzieży
rzemieślniczejiodznaczyłsięwwalkachzRosjanami.
Mianowanypułkownikiem,uformowałpułkochotników
mieszczańskichiwalczyłbohaterskoprzyKościuszce.Był
więzionyprzezRosjanprzezdwalata.UmarłwWarszawie
1819roku.Postaćwybitnawśródrwącegosiędożycia
narodowegomieszczaństwa.

 91.Ul.Klasztorna.(StareMiasto,centrum.Odul.Gołębiej

doul.Wielkiej).Ulicanależącadonajstarszych.Nazwajednakże
przedwiekiemXIX.rzadkoużywana.Wywodzisięodklasztoru
Benedyktynek,któreprzezwiekiXVII,XVIIIipoczątekXIX
zajmowałypałacGórkówoddanyposekularyzacjinaszkołę
średniądladziewcząt(SzkołęLudwiki,1829).Ulicatamiałado
r.1803przedłużeniekupółnocnejstroniemurumiejskiego,
zwanaul.Drzewną.Wbrzmieniupolskiemnazwazostała
ustalonaoficjalnie16.6.1919.

 92.Ul.Klonowicza.(Św.Łazarz,centrum.Odul.

Wyspiańskiegodoul.Spokojnej).Pozałożeniuotrzymałaulicata
wr.1912nazwę„ul.Clausewitza”.Od5.I.1920zwiesię„ul.

62

Klonowicza”.

 *)S e b a s t j a n F a b j a n K l o n o w i c zurodziłsię

okołor.1550wSulmierzycachwWielkopolsce,kształcił
sięwKrakowie,działałweLwowieiLublinie,umarł1602
rokuwLublinie.Pierwszywybitniejszypoeta-mieszczanin,
piszącypopolsku,oryginalnyiutalentowany.Zpism
polskichnajważniejsze:„Flisczylispuszczaniestatków
Wisłą”,doskonałypoematopisowy,„WorekJudaszów”,
utwórsatyryczny;złacińskich„Roxolania”i„Zwycięstwo
bogów”.

 93.Ul.Kluczborska.(Wilda,zachód.Odul.Przemysłowejdo

ul.Roboczej).Przejętawr.1900zgminąwildecką
(Kreuzburgerstrasse).Wbrzmieniupolskiemustalonourzędowo
nazwę16.6.1919.Wywodzisięonaodpobliskiegotorulinji
kolejowejPoznań-Ostrów,zwanejdawniejPoznań-Kluczbork.

 94.Ul.StanisławaKnapowskiego.(Górczyn.Odul.

Górczyńskiejwstronętorukolejowego).Przejętawr.1900z
Górczynem.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„Arndtstr.”.
Przezwładzepolskienazwana14.8.1920„ul.Stanisława
Knapowskiego“.

 *)S t a n i s ł a w K n a p o w s k i,obywatelpoznańskiprzy

końcuXIX.wieku,byłjednymznajdzielniejszych
bojownikówdemokracjipolskiejwPoznaniu,o
zabarwieniudośćradykalnemnaoweczasy.Ideeswe
szerzyłzapomocądziennika„Postęp”,któregobył
wydawcąigłównymredaktorem.Brałżywyudziałw
pracachspołecznych.

63

 95.Ul.Kochanowskiego.(Jeżyce,północ.Odul.

Sienkiewiczadoul.Jeżyckiej).Ulicatauważanabyłador.1909
zaczęśćulicyGajowej.Wr.1909wyodrębnionapodnazwą„ul.
Elżbiety”obejmowałaodcinekodul.Sienkiewiczadoul.
Poznańskiej,wroku1912przedłużonadoul.Jeżyckiej.Od
15.11.1919zwiesię„ul.Kochanowskiego”.

 *)J a n K o c h a n o w s k iurodziłsięr.1530wSycynie,

ziemiRadomskiej,mieszkałwewsiCzarnolesie,umarł
1584r.wLublinie.KształciłsięwKrakowie,weWłoszech
iFrancji.Najwybitniejszypoetapierwszejniepodległości,
utrwaliłjęzykpolskiwliteraturze.Genjalnytwórcakilku
nieśmiertelnycharcydziełpoezjipolskiej.Głównedzieła:
PsałterzDawidów,Treny,Pieśnipolskie,Fraszki,Sobótka,
Odprawaposłówgreckich.

 ZPoznaniemłączyławielkiegopoetętaokoliczność,że

byłtytularnymkanonikiemkapitułypoznańskiej.Na
OstrowieTumskimstanąłww.XIX.pomnik
Kochanowskiego.

 96.Ul.Kolejowa.(Św.Łazarz,wschód.Odul.

Gąsiorowskichdoul.Fabrycznej).Przejętawr.1900zgminą
Św.Łazarz.Zwałasięzawsze„Kolejową”(Bahnstr.).

 Nazwawbrzmieniupolskiemustalonaurzędowo16.6.1919,

wywodzisięodsąsiedztwatorówkolejowych.

 97.Ul.Konopnickiej.(Św.Łazarz,zachód.Odul.Matejkido

ul.Śniadeckich).Przejętawr.1900zgminąŚw.Łazarz.Za
czasówniemieckichnosiłanazwę„ul.Goethego”.Zwiesięod
5.I.1920„ul.Konopnickiej”.

64

 *)M a r j a K o n o p n i c k aurodziłasięr.1846w

Suwałkach,umarłar.1910weLwowie.Wysoce
utalentowanapoetka,opiewającawieśpolskąitematy
ludowe.Pisałalicznepieśniogłaszanewzbiorach,jak„Z
łąkipól”,„Nafujarce”,„Italia”itp.Wielkimpoematem
„PanBalcerwBrazylji”stworzyłaepopejęludową
nowoczesną.Nieśmiertelnąbędzieprześlicznajej„Rota“(z
muzykąFeliksaNowowiejskiego).

 98.Kopanina.(Górczyn.Odul.Łazarskiejnapołudnieod

torukolejowegodogranicyJunikowa).Przejętawr.1900z
Górczynem.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„ul.
Schenkendorffa”.Władzepolskienazwałyją14.8.1920
„Kopaniną”—zewzględunalicznecegielniewokolicytej
położone.

 99.Ul.OnufregoKopczyńskiego.(Św.Łazarz,połd.-

wschód.OdRynkuŁazarskiegopozaul.Krauthofera).Przejętaw
r.1900zgminąŚw.Łazarz.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę
„ul.Humboldta”.Od5.I.1920zwiesię„ul.Onufrego
Kopczyńskiego”.

 *O n u f r y K o p c z y ń s k iurodziłsię1735r.w

CzerniejewiewWielkopolsce,umarłwr.1817.Napisał
pierwsząnaukową,systematycznągramatykępolskąi
położyłtemsamempodwalinypodtęnaukę.Wr.1781
ogłosił„Gramatykędlaszkółnarodowych”,wr.1817
„Gramatykęjęzykapolskiego”.

 100.Ul.Kopernika.(Śródmieście,południe.Odul.

Strzeleckiejdoul.Łąkowej,tworzącmniejwięcejprostykąt).

65

Jedynanowszaulicapoznańska,którejnazwynienadanoz
urzędu.Wroku1885istniałajakodrogaprywatnainazywana
byłapospolicie„ul.Kopernika”.Prezydentpolicjizażądałod
Magistratunadaniaulicytejnazwy,wywodząc,żeniemoże
tolerowaćnazwprywatnych.Wtejbowiemdrodzemogłybysię
przyjąć„nazwynazdrożniejszejakul.Mierosławskiego,
Kościuszki,Ledóchowskiegoetc.”.Magistrat(Herse)jednak
odmówiłnadaniainnejnazwy.Wdrodzezwyczajuwprowadziła
siępóźniejtakżeoficjalnienazwa„ul.Kopernika”.Wbrzmieniu
polskiemaprobowanostarąnazwę16.6.1919.

 *)M i k o ł a j K o p e r n i k,urodziłsięwToruniuroku

1473,kształciłsięwKrakowieiweWłoszech,zyskując
tytułydoktoramedycynyiprawakanonicznego.Był
kanonikiemwFrauenburgu.Odkryłprawidło
astronomiczne,żeplanetyobracająsięnaokołosłońca,co
stanowiłoprzewrótwnauceastronomicznej.Przedsamą
śmiercią(†1543)ogłosiłtraktat„Oobrotachciał
niebieskich”.Astronommiędzynarodowejsławy.

 101.Ul.Gen.Kosińskiego.(Wilda,zachód.Odul.Roboczej

doGórnejWildy).Przejętawr.1900zgminąwildecką.Za
czasówniemieckichnosiłanazwę„ul.Bluechera”.Od
12.4.1920zwiesię„ul.Gen.Kosińskiego”.

 *)A mi l k a r K o s i ń s k iurodziłsięnaLitwie1769r.,

umarłwr.1823.WalczyłpodKościuszkąiwewojskach
napoleońskich.Byłwspółtwórcąlegjonów.Odznaczyłsię
wielkąwalecznością,uzyskałstopieńgenerała.Zaczasów
KsięstwaWarszawskiegoprzezczaspewienprzebywałw

66

nadanejmuprzezrządStarołęcepodPoznaniem,poczemw
randzegeneraładywizjisprawowałstrażgraniczną
KsięstwaWarszawskiego.Wr.1812osiadłwTargowej
Górce.

 Wr.1924pochowanoprochyjegowkościeleśw.

WojciechawPoznaniu.

 102.Ul.JuljuszaKossaka.(Św.Łazarz,zachód.Odul.

Wyspiańskiegodoul.Grottgera).Powstaławr.1903iotrzymała
nazwę„ul.Siemensa”(botanika).Od15.11.1919zwiesię„ul.
JuljuszaKossaka”.

 *)J u l j u s z K o s s a kurodziłsięwWiśniczu1824r.,

umarł1899r.Znakomitymalarzpolski,batalista,mistrzw
malowaniukoni.Pierwszyzznanejrodzinymalarskiej
Kossaków.

 103.Ul.Kosynierska.(Górczyn.Odul.Górczyńskiejdoul.

Łazarskiej).Przejętawr.1900zGórczynem.Zaczasów
niemieckichnosiłanazwę„ul.Gosslera”.Przezwładzepolskie
nazwana„ul.Kosynierską”,napamiątkęprzygotowańdowalki
kosynierskiejwprojektowanempowstaniu1846,przez
Górczynianpoczynionych,orazdlaupamiętnieniakosynierstwa
polskiegowogóle.

 104.Ul.Koszarowa.(Jeżycepołud.-zach.Odul.Bukowskiej

doul.Grunwaldzkiej).Przejętazgminąjeżyckąwr.1900jako
„ul.Kleista”.„Koszarową”zwałasięwówczasul.Patrona
Jackowskiego.Od5.I.1920zwiesię„ul.Koszarową”,
wywodzącnazwęodkoszar,zajmującychcałąjejstronę
zachodnią.

67

 105.Ul.Kościelna.(Jeżyce,północ.Odul.Dąbrowskiegodo

Grudzieńca).Przejętawr.1900zgminąjeżycką.Wbrzmieniu
polskiemoficjalnieaprobowanonazwę16.6.1919.Nazwa
odpowiedniazewzględunasąsiedztwokościołakatolickiego.
(Pospoliciezwąulicętęczasami„Bamberkowem”wznaczeniu
ściślejszem,wszerszemznaczeniumianemtemoznaczają
niektórzypopularniecałeJeżyce).

 106.Ul.Kozia.(StareMiasto,centrum.OdNowegoRynku

pozaul.Murną).Ulicataistniałajużwśredniowieczu,sięgając
—jaksięzdajeodul.Jezuickiejdomurumiejskiegona
zachodzie.PrzedłużeniaprostegodoobecnegoNowegoRynku
niebyło;prowadziładostarejFaryjednakwpobliżumała
uliczka,prawdopodobniejednazdwu„Farnych”.Ul.„Kozią”
nazywałasięwśredniowieczuulicadzisiejszaJezuicka.Później
nazwętęprzeniesiononadzisiejszą„Kozią”.Nazwawywodzi
sięprawdopodobnieodgodładomugościnnegolubtp.W
brzmieniupolskiemaprobowanonazwęoficjalnie16.6.1919.

 107.Ul.Kramarska.(StareMiasto,centrum.Odul.Rynkowej

doul.Wielkiej).Ulicataistniałajużwśredniowieczu
przynajmniejodwzgórzazamkowego(młynaprzyBogdance,
któratędypłynęła)doWronieckiej,wdrugiejpołowieXV.
wiekutakżedoŻydowskiej.Miałanadto—wlinjinieco
odchylonej—przedłużeniedokościołaDominikańskiego,zwane
późniejul.Złotniczą.Nazwyścisłejulicataniemiała,określona
byłaogółemjakouliczkaprzyBogdance(możeteż„Zatylna”).
Nazwa„Kramarskiej”(Krämergasse)—wprowadziłasię
dopieroogólniewwiekuXIX.Przyjejzachodnimkońcustały—
namiejscudzisiejszegogmachuSąduApelacyjnego—liczne
jatkiikramiki,którespowodowałytęnazwę.Władzepolskie
zachowaływprowadzonąjużnazwę(ogłosz.14.8.1920).

68

 108.Ul.Krasińskiego.(Jeżyce,północ.Odul.Jasnejdoulicy

Mylnej).Powstaławr.1905iotrzymałanazwę„ul.
Hohenstaufów”.Analogiczneoznaczenie(placHohenstaufów)
nosiłplacpopółnocnejstronieobecnejul.Krasińskiegoipo
zachodniejstronieobecnejul.Kochanowskiego.Plactennie
przygotowanyjeszcze—nienosiobecnieżadnejnazwy.Od
15.11.1919ulicanosinazwę„ul.Krasińskiego”.

 *)Zy g mu n t K r a s i ń s k i,syngenerałaWincentego

Krasińskiego,urodziłsięr.1812wParyżu,umarłwr.1859
tamże.KształciłsięwWarszawie,późniejprzebywał
zagranicą,głównieweFrancji.Jedenznaczelnychpoetów
polskich,stawianyobokMickiewiczaiSłowackiego,poeta-
filozofimyślicielreligijny.Donajwspanialszychutworów
jegozaliczająsięNieboskaKomedja,Irydjon,Psalmy
przyszłości,Przedświt.Wmłodszychlatachpisałtakże
utworypowieściowe.

 109.Ul.Kraszewskiego.(Jeżyce,południe.Odul.

Zwierzynieckiejdoul.Dąbrowskiego).Przejętawr.1900z
gminąjeżycką,zwałasię„ul.Jadwigi”.Nazwętęuchwalonona
wniosekPolaków,którzyuczcićniąpragnęlikrólowąJadwigę.
Od15.11.1919nosinazwę„ul.Kraszewskiego”.

 *)J ó z e f I g n a c y K r a s z e w s k iurodziłsię1812r.w

Warszawie,umarł1887wGenewie.KształciłsięwWilnie,
pracowałnaWołyniuiwWarszawie,odr.1863wDreźnie.
PrzyschyłkużyciawięzionyprzezNiemcóww
Magdeburgu.SpoczywanaSkałcewGrobachzasłużonych
wKrakowie.Najbardziejwszechstronnypisarzpolski,

69

niesłychanieproduktywnypowieściopisarz,dziennikarz,
któryponadtopisałrozprawyhistoryczne,byłzałożycielem
MacierzyPolskiejibrałudziałwlicznychpracach
społecznych.Próbowałsiłtakżewpoezji.Najsłynniejszesą
jegopowieścihistoryczne,którychwydałwielkicykl;m.in.
„StaraBaśń”,„RzymzaNerona”,„HrabinaCosel”,
„Starostawarszawski”,zinnych„Chatazawsią”,„Dziecię
StaregoMiasta”,„Szpieg”,„Resurrecturi”,„Poetaiświat”i
wieleinnych.Używałczasempseudonimu„Bolesławita”.

 Wielkitenizasłużonypisarzpodczasdługoletniego

pobytuwDreźnieutrzymywałdośćścisłestosunkiz
pismamiiwydawcamiwPoznaniu.

 110.Ul.Krauthofera.(Górczyn.Odul.Łazarskiejdotoru

kolejowego).Przejętawr.1900zGórczynem.Zaczasów
niemieckichnosiłanazwę„ul.Kanta”.Przezwładzepolskie
nazwana14.8.1920„ul.Krauthofera”.

 *)J a k u b K r a u t h o f e rurodziłsię1806r.wBninie.

ByłwPoznaniukomisarzemsprawiedliwości(adwokatem).
Odegrałwybitnąrolępodczaspowstania1848r.jako
politykijakożołnierzodznaczającysięwyjątkową
dzielnością.WrokutymzmieniłnazwiskonaKrotowski.Za
udziałwpowstaniuwięziony,zostałuwolnionywprocesie.
Wróciwszydoadwokatury,zmarłwr.1854.

 111Ul.Kręta.(NoweMiasto,północ.Odul.Pocztowejdo

WałówLeszczyńskiego).Częśćulicytej,założonawr.1889,
otrzymaławówczasnazwę„ul.Naumanna”,którasięgałaodul.
Cieszkowskiegodoul.Młyńskiej,tworzącniemalprostykąt.W

70

zasadzieuchwalonojużwr.1903wyodrębnienieulicy
równoległejdoobecnejul.Cieszkowskiego,przeprowadzonoto
jednakżedopierowr.1909,obejmująccałąprzedłużonąjuż
wówczasulicę,odul.PocztowejdoWałówLeszczyńskiego,
nazwą„ul.Kohleisa”.Od29.8.1919zwiesię„ul.Krętą”.
Nazwacharakterystyczna.

 112.Ul.Krzyżowa.(Wilda,wschód.OdGórnejWildydo

DolnejWildy).Przejętawr.1900zgminąwildecką.Nazwa
polskaustalonaurzędowo15.11.1919.Nazwaprzypomina
stojącytamkrzyż,przyktórymprzyznawanowwiekach
dawniejszychostatniwypoczynekskazanymnaśmierćprzez
powieszenie,wykonywanenapobliskimpagórku.

 113.KuCytadeli.(Śródmieście,północ.Odul.Północnejdo

stokówcytadeli).Uliczkatasłużyłajakodrogadojazdykonneji
zwanabyławjęzykuniemieckim„Reitweg”;wr.1909
przezwanazostała„drogąkuCytadeli”(Kernwerksweg).Od
5.I.1920zwiesię„KuCytadeli”.

 114.Ul.Kujawska.(Sołacz.Odpl.Orawskiegodoul.

Mazowieckiej).Pozałożeniuwr.1910otrzymałanazwę„ul.
Heskiej”.Od29.3.1921zwiesię„ul.Kujawską”.

 115.Kurzanoga.(StareMiasto,centrum.UlicanaStarym

Rynku,odpołudniowejstronyRynkudoul.Ratuszowej).WXIV
w.jużmiędzyjatkamiikramikaminarynkubyłyuliczki.Budki
drewnianezamieniłysięczęściowojużwXV.wiekuna
murowane.WedługKozierowskiegouliczkatazwałasięw
najstarszychwiekach„Kurząnogą”,późniejspotykasięnazwę
„Międzynożna”,czasem„Kurzanoga”.Niemcyzwalijąul.
Krótką(KurzeGasse.„Kurze”a„Kurza”?)Władzepolskie
ustaliłystarą,charakterystycznąnazwę„Kurzanoga”.
(14.8.1920).

71

 116.Ul.Kuźnicza.(Górczyn.Odul.Kosynierskiejdoul.

Palacza).Przejętawr.1900zGórczynem.Zaczasów
niemieckichnosiłanazwę„Burgstrasse”.Władzepolskie
nazwałyją14.8.1920„ul.Kuźniczą”.Wsławnejkuźni
górczyńskiejWawrzynaŁagodzińskiegoprzygotowywali
powstańcygórczyńscykosydowalkiwr.1846iczekalinahasło
doboju.

 117.Ul.Kwiatowa.(Śródmieście,południe.Odul.

Półwiejskiejdoul.Łąkowej).Ulicataotrzymaławr.1870na
długościodPółwiejskiejdoRybakównazwę„przejście
Półwiejskie”(Halbdorfdurchgang),anadługościodRybakówdo
Łąkowejnazwę„ul.Karmelicka”.Nazwtychjednakżefaktycznie
niewprowadzono.Wroku1883wywiązałasiękorespondencja
międzyMagistratemiprezydjumpolicjionazwanieobuuliczek,
zgodzonosięjednakżejedyniena„ul.Karmelicką”.Wkilkalat
jednakcałąulicęnazwano„ul.Kwiatową”(Blumenstr.).Nazwę
takąnosiładawniejjednazulic,zniszczonychprzybudowie
fortecy.Wbrzmieniupolskiemustalononazwę16.6.1919.

 118.Ul.Langiewicza.(Wilda,wschód.OdGórnejWildydo

DolnejWildy).Powstaławcharakterzeulicywr.1910i
otrzymałanazwę„ul.Zedlitza”.Od12.4.1920zwiesię„ul.
Langiewicza”.

 *)M a r j a n La n g i e w i c z,urodziłsięwr.1827w

Krotoszynie,umarł1887wKonstantynopolu.Byłoficerem
pruskim,potemprofesorempolskiejszkoływojskowejw
ParyżuiCuneo.Wpowstaniu1863r.wziąłwybitnyudziałi
odznaczywszysięjakopartyzant,mianowanyzostał
dyktatorem,wkrótcejednakżeprzekroczyćmusiałgranicę
austryjacką.PowyjściuzwięzieniaprzeniósłsiędoTurcji.

72

Byłdowódcądzielnymiżołnierzemwalecznym.

 119.Ul.Lenaua.(Św.Łazarz,północ.Odul.Głogowskiejdo

ul.Bukowskiej,niewykończona).Powstaławroku1905i
otrzymałanazwę„ul.Lenaua”.Nazwętęzachowaływładze
polskie,jakojednązparuimiennychwedługosobistości
niemieckiej,przezwzglądnasłowiańskiewczęścipochodzenie
tegopoetyniemieckiego,agłówniejegoserdeczne,pełne
entuzjazmudlasprawypolskiejutworypoetyckie,stanowiące
cykl„Polenlieder”.

 *)M i k o ł a j N i e mb s c h v o n S t r e h l e n a u

(pseudonim:Lenau),urodziłsię1802wCsatasna
Węgrzech,umarł1850r.bliskoWiednia.

 120.Ul.Libelta.(NoweMiasto,paswałowy.Odzbiegu

WałówJanaIII,WałówKościuszkiiul.Cieszkowskiegodo
zbieguul.Jasnej,ul.Poznańskiejitorukolejowego).Należała
dawniejdoulicyWałowej.Wr.1906otrzymałanazwę„ul.
Wittinga”.Od16.6.1919zwiesię„ul.Libelta”.

 *)K a r o l Li b e l t(wielkisynPoznania,filozofi

patryjota),urodziłsięwr.1807wPoznaniu,umarł1875r.
wBrdowie.KształciłsięwPoznaniuiBerlinie,pracował
wPoznaniu,późniejwCzeszewie.Jedenznaczelnych
kierownikówsprawpolskich19.wieku,wódzkonspiracji
narodowo-rewolucyjnej.Brałudziałwpowstaniu1831,w
przygotowaniachpowstańczych1846iwpowstaniu1848r.
Wr.1847jedenzgłównychoskarżonychwprocesie
moabickim.Niestrudzonyobrońcasprawypolskiej,

73

pracownikspołeczny,wszechstronny.Współpracowałw
czasopismachpoznańskich,byłwspółzałożycielem
TowarzystwaPrzemysłowego,posłowałnasejmw
Berlinie,byłprezesemTowarzystwaPrzyjaciółNauk.
Wybitnyfilozof.Główneprace:„Estetyka”,„System
umnictwa”,„Omiłościojczyzny”,„Oodwadzecywilnej”.

 121.Ul.Lodowa.(Górczyn.OdRynkuŚw.Łazarskiegodo

pólgórczyńskichznieuregulowanemprzedłużeniemdoul.
Bosej).Przejętawr.1900zgminąŚw.Łazarz.Zwałasięzawsze
„Lodową”(Eisstr.).Cobyłonazwytakiejprzyczyną,wyjaśnić
niemogę.(Położeniepozaterenemzwartychzabudowańawięc
zimne?Lodowniajakawpobliżu?RodzinaEis’ów?).Nazwaw
brzmieniupolskiemustalona5.1.1920.

 122.Ul.Lubrańskiego.(Ostrów.NapółnocodOstrowa

Tumskiego,czynidwukrotnieprostykąt).Ulicatanależydo
najstarszych,choćniejestdotądściśleokreślona.Nazwawłasna
wprowadziłasiędopierowwieku19.Dor.1870zwałasię
częśćulicy,równoległadoplacutumskiego„ul.Seminaryjną”,w
r.1870nazwanotęczęśćulicy„ZaTumem”,uliczkęwschodnią
„ul.Śluzową”,azachodnią„ul.Seminaryjną”.Zmiantych
jednakżeniewprowadzonowżycie,apozostaładawnanazwa
„ul.Seminaryjnej”zasadniczodlauliczkipółnocnej,awistocie
dlacałejulicy.Od16.6.1919zwiesię„ul.Lubrańskiego”,od
gmachudawnejakademjiLubrańskich,przyniejpołożonego
(1519—1780),wwieku19—przedzbudowaniemgmachuprzy
ul.Wieżowej(1896)—służącegonapomieszczenieseminarjum
duchownego,obecnienaarchiwumarchidiecezjalne
przeznaczonego.

74

 *)J a n Lu b r a ń s k i,biskuppoznański(†1520)położył

wielkiezasługiokołopodniesienianauk,fundującwr.1519
t.zw.akademjęLubrańskiegowPoznaniu,któraażdor.
1780przetrwałaiwpewnychepokachgromadziłazastęp
poważnychuczonych.

 123.Ul.Ludgardy.(StareMiasto,centrum.Odul.Nowejdo

ul.Franciszkańskiej).Wśredniowieczuprowadziłatudróżka
przymurzemiejskim.Charakteruulicynabrałapowybudowaniu
gmachuMuzeum(1900—1903)krajowego,poczemotrzymała
nazwę„ul.przyMuzeum”(Muzeumstrasse).Od29.8.1919zwie
się„ul.Ludgardy”.UliczkataprowadzinaGóręPrzemysława.

 *)Lu d g a r d a ,księżniczkapomorska,byłażoną

PrzemyślaII,umarławr.1283,wsposóbdotychczas
niewyjaśniony,wzamkuPrzemysławowskimwPoznaniu.
Wedługlegendyzostałazpowoduniepłodności
zamordowanazrozkazumęża.Historyczniebaśńtaniejest
sprawdzona.

 124.Ul.Łazarska.(Górczyn.Przedłużenieul.Głogowskiejw

stronępołudniowąażdogranicymiasta).Przejętawr.1900
wrazzŚw.ŁazarzemiGórczynem.Staradrogatraktowa,zwana
tutajŁazarską,ponieważłączyłaGórczynzŚw.Łazarzem
(Lazarusstr.).Wbrzmieniupolskiemnazwaaprobowana
oficjalnie16.6.1919.Charakterystycznyjestbrakdodatku
„św.“,używanegodlaokreśleniadawnejwsiaobecnejdzielnicy
„Św.Łazarza”tudzieżzawartegowokreśleniu„Rynekśw.
Łazarski“.Swobodniejszaformatautarłasięwmowiepotocznej
iorjentowanajestodstronymieszkańcówGórczyna,aprzeto

75

mniejścisłaniżtopraktykowanowewnątrzwłaściwego„Św.
Łazarza”.

 125.Ul.Łazienna.(StareMiasto,wschód.OdGroblidoul.

Ewangelickiej).Uliczkastara,wobecnejpostaciwszakże
powstała,zdajesię,wpoczątkach19.wieku.Jeszcze
czterdzieścilattemustałynaniejdwiełaźnie(zresztąnic),od
którychprzybrałanazwę„Łaziennej”(Badegasse).Nazwaw
brzmieniupolskiemustalonaoficjalnie29.8.1919.

 126.Ul.Łąkowa.(Śródmieście,południe.OdWałów

KrólowejJadwigidoul.Strzeleckiej).Stoinaterytorjum
średniowiecznegoprzedmieściaPiasków.Powstaławpierwszej
połowie19.wieku.Zwałasięzawsze„Łąkową”.(Wiesenstr.).
Nazwawywodzisięodłąkkarmelickichwzgl.wildeckich,ku
którymulicaprowadzi.PrzedłużenieodWałówJagiełłydo
WałówKrólowejJadwigi(naterenachpasuwałowego)
doliczonodoul.Łąkowejwr.1913.Nazwępolskąustalono
16.6.1919.

 127.Ul.Łukaszewicza.(Św.Łazarz,wschód.Odul.

Granicznejwstronępołudniowąpozaul.Stanisława
Karwowskiego).Stanowiłador.1909częśćul.Granicznej,
poczemwyodrębnionazostałapodnazwą„ul.Zeppelina”.Od
5.1.1920zwiesię„ul.Łukaszewicza”.

 *)J ó z e f Ł u k a s z e w i c z(Wielkopolanin,obywatel

Poznania,historykmiasta),urodziłsię1799r.wKrąplewie
podStęszewem,umarł1873r.wTargoszycach.Kształcił
sięwPyzdrach,Bninie,PoznaniuiKrakowie.Badałz
poleceniaEdwardaRaczyńskiegoarchiwaibibljotekiw
PolsceiNiemczech,pozałożeniuBibljotekiRaczyńskich
1829,zostałjejbibljotekarzem,przezczaspewienuczyłw

76

gimnazjumniemieckiemwPoznaniu.Zasłużonyokoło
rozbudzeniażyciaumysłowegowWielkopolsce,
współpracownikczasopism,założyciel„Orędownika
Naukowego”.Głównezasługipołożyłjakohistoryk.
Najważniejszeprace:„Obrazhistoryczno-statystyczny
miastaPoznania”,„HistorjaszkółwKoronieiLitwie”„O
kościołachBraciCzeskichwWielkopolsce”,„Krótkiopis
historycznykościołówparafjalnychwdawnejdiecezji
poznańskiej”.

 128.Ul.Małeckiego.(Św.Łazarz,wschód.OdRynkuśw.

Łazarskiegopozaul.Gąsiorowskichażdoprojektowanej
poprzecznejdoGłogowskiej,niewykończona).Przejętawr.
1900wrazzgminąśw.Łazarską,nosiładawniejnazwę„ul.
Książęcej”(Prinzenstr.).Przedłużeniapozaul.Gąsiorowskich
dokonanowr.1912iobjętoprzedłużenietążenazwą.Od
5.1.1920zwiesię„ul.Małeckiego”.

 *)A n t o n i M a ł e c k i(Wielkopolanin,wybitny

gramatykihistoryk),urodziłsięwr.1821wObiezierzuw
Wielkopolsce,umarłwr.1913weLwowie.Byłprofesorem
uniwersytetówwKrakowie,InnsbruckuiLwowie,
prezesemMacierzyPolski,wicekuratoremZakładu
Narodowegoim.Ossolińskich,prezesemAkad.
Umiejętności.Świetnygramatykikrytykliteraturytudzież
historyk.Główneprace:„Gramatykahistoryczno-
porównawczajęzykapolskiego”,„ŻywotJuljusza
Słowackiego”,„Studjahistoryczne”.Znanesąrównieżdwa
jegodramaty„Listżelazny”i„Wieniecgrochowy”.

77

 129.MałeGarbary.(Śródmieście,północ.OdŚw.Wojciecha

doWielkichGarbarwzgl.TamyGarbarskiej).Terenich
stanowiływśredniowieczuprawdopodobniebagna.Zczasem
stanęłonanimkilkabudynków,główniemłynyprzyBogdance.
NazwaMałeGarbaryużywanabyławkażdymraziejużwwieku
18.GarbarzemoglikorzystaćzwódBogdanki.(Nazwaw
brzmieniuniemieckim„Kl.Gerberstrasse”).Nazwępolską
aprobowanourzędowo16.6.1919.

 130.Ul.Marcelińska.(Jeżyce,połud.-zachód.Odul.

GrunwaldzkiejdoszosyOkrężnej).Dawniejpospoliciezwana
„drogąMarcelińską”,odfolwarkuMarcelino,kuktóremu
prowadzi,potemoficjalnietakżenazwątą(Marcellinoerweg)
określona,wr.1912przedłużonadoul.Grunwaldzkiej.Od
12.4.1920zwiesię„ulicąMarcelińską”.

 131.Św.Marcin.(Śródmieście,centrum.Odpl.Św.

KrzyskiegodoWałówZygm.Augustawzgl.WałówJanaIII).
Osadaprzykościeleśw.Marcinapowstałarychlejniżmiasto
autonomiczne(byłajużok.r.1240),stanowiławłasnąjednostkę
organizacyjnąibyławłasnościąproboszczaśw.Marcińskiego.
Wcielonadomiasta1797.Częśćulicyzawszenależałado
miasta.DrogaidącaodstarejbramyWrocławskiejprzykościele
nazachódprowadziładoFrankfurtunadOdrą.Ulicatawnazwie
swejzachowałamianodawnejosady.(Poniemieckuzwana
dawniejSt.Martinstr.).Nazwapolskaaprobowanaurzędowo
16.6.1919.

 132.Ul.Św.MarjiMagdaleny.(Śródmieście,południe.Od

ul.Raczyńskichdoul.Mostowej).Powstałaprzyłąkach
Bernardyńskichwr.1903iotrzymałanazwę„ul.Komenjusza”
(Comeniusstr.).Od29.8.1919zwiesię„ul.św.Marji
Magdaleny”,dlaprzypomnieniawielkiejaświetnejdawnejfary

78

poznańskiejpodwezwaniemśw.MarjiMagdaleny,zniszczonej
przezpożarwr.1803(naobecnymNowymRynku).Imiętonosi
gimnazjum,będącekontynuacjąKolegjumJezuickiegozr.1573,
któreznowuzastąpiłodawnąszkołęparafjalną„adSanctum
MariamMagdalenam”.Gmachgimnazjumśw.MarjiMagdaleny
sąsiadujezulicąodstronypółnocnej,azpołudniowejstrony
ulicyśw.MarjiMagdalenystojąwielkiegmachyszkółmiejskich.

 133.Ul.Masztalarska.(StareMiasto.Odul.Pocztowejdo

ul.Wronieckiej).Wpewnejczęści—przykościeleKatarzynek
—istniałajużwwiekachdawnych.WwiekuXIX.otrzymała
nazwę„Masztalarskiej”(Marstallstr.;znajdowałsięprzyniej
tabormiejski),akrótkoprzedwielkąwojną,przedłużonojąna
linjidawnejuliczkiKatarzyńskiej.Odstronyzachodniej
zabudowanownowszymczasiedawny„placKamelaryjny”.W
brzmieniupolskiemustalononazwęurzędowo16.6.1919.

 134.Ul.Matejki.(Św.Łazarz,zachód.Odul.Grunwaldzkiej

doul.Niegolewskich).Przejętawr.1900zgminąśw.Łazarską
wzgl.osiedlemzwanemBartoldowem,podnazwą„Nowaulica
Ogrodowa”.Mimolicznychpróbzmianynazwy,mylonejczęstoz
„Ogrodową”,nazwapozostałador.1919.Od15.11.1919ulica
nosinazwę„ul.Matejki”.

 *)J a n M a t e j k o,urodziłsię1838r.wKrakowie,

umarł1893r.tamże.Najznakomitszymalarzpolski,wielki
twórcapotężnychobrazówhistorycznych,gorącypatrjota,
człowiekuczonyiofiarny.Byłdyrektoremszkołysztuk
pięknychwKrakowie.Najsławniejszeobrazy:Hołdpruski,
KazanieSkargi,Rejtan,UnjaLubelska,Grunwald,Odsiecz
Wiednia,KościuszkopodRacławicami,Dziewica
Orleańska,Konstytucja3Maja.

79

 135.Ul.Mazowiecka.(Sołacz.Odul.Niestachowskiejdoul.

Śląskiej).Popowstaniuotrzymaławr.1900nazwę„ul.Saskiej”
(Sachsenstr.).Od23.5.1921zwiesię„ul.Mazowiecką”.

 136.Ul.Mączna.(Jeżyce,północ.Odul.Jeżyckiejmiędzyul.

Kościelnąaul.Mylnąwstronępołudniową,niewykończona).
Otrzymaławr.1913charakterulicyinazwę„ul.Jakuba”.Od
14.8.1920zwiesię„ul.Mączną”.Ulicatastoinaterenie
dawniejszejłączkiistrumykanależącychdozniesionegodzisiaj
młyna„Młynkiem”zwanego.Dlaprzypomnienia„Młynka”ulica
otrzymałamiano„Mącznej”.

 137.Ul.Mickiewicza.(Jeżyce,wschód.Odul.

Zwierzynieckiej,doul.Poznańskiej).Przejętawr.1900zgminą
jeżyckąpodnazwą„ul.Hohenzollernów”.Od15.11.1919zwie
się„ul.Mickiewicza”.

 *)A d a m M i c k i e w i c zurodziłsięwr.1798w

Nowogródku,umarł1855wKonstantynopolu.
Najgenjalniejszypoeta-wieszczPolski,Król-duchnarodu
polskiegowniewoli.(Bliższegożyciorysupodawaćnie
potrzebujemy).

 138.Ul.SewerynaMielżyńskiego.(NoweMiasto,centrum.

Odul.Fredrydopl.Nowomiejskiego).Powstaławpierwszej
połowieXIX.wieku.Stanowiłapierwotnieczęśćul.Młyńskiej,
sięgającejodśw.Marcinadoul.Solnej.Wr.1885podzielono
ul.Młyńskąna„GórnąMłyńską”(odśw.Marcinadopl.
Nowomiejskiego)i„DolnąMłyńską”(odpl.Nowomiejskiego
doSolnej),pozostawionowszakżedlaczęścigórnejdawną
nazwę„ul.Młyńskiej”(bezdodatku).TęulicęMłyńską(krótszą
niżdawna,bosięgającątylkoodśw.Marcinadopl.

80

Nowomiejskiego)przezwanowr.1891„ulicąWiktorji”.
Magistratpróbowałpotem(zwłaszcza1905—1907)przywrócić
dawnąnazwę,alebezskutecznie.

 Ulicę„Wiktorji”podzieliłaznowuRadaMiejskawr.1920na

dwaodcinki,przedzieloneul.Fredry,dającczęściodul.Fredry
dopl.Nowomiejskiegonazwę„ul.Sew.Mielżyńskiego”,a
częścipołudniowej„ul.Gwarnej”.Takteżogłoszono
12.4.1920,Magistratsprzeciwiłsięwszakżeogłoszeniutemu,
skutkiemczego5.10.1920całab.ulicaWiktorjiogłoszona
zostałaulicąSew.Mielżyńskiego.PóźniejjednakMagistrat
przyjąłuchwałęRadyMiejskiej,skutkiemczegoodpoczątkur.
1921ul.Sew.Mielżyńskiegosięgaodul.Fredrydopl.
Nowomiejskiego.—Nazwaspowodowanaprzyległemmuzeum
Mielżyńskich.

 *)S e w e r y n h r . M i e l ż y ń s k i(Wielkopolanin,

zasłużonymecenasnaukiisztuki)zMiłosławia(ur.1805,†
1872).Brałudziałwewszystkichważniejszychdziałaniach
społecznychipolitycznych,wZwiązkuKosynjerów,w
powstaniu1830/31,wprzygotowaniachpowstańczych
1846,wpowstaniu1848.Więzionywśledztwiezaudziałw
ZwiązkuKosynjerów,wr.1847sądzonywBerlinie.Z
KarolemMarcinkowskimzwolennikwyzwolenianarodu
przezczyntwórczy.Sammalarz,byłgorącymorędownikiem
sztukiinauki.WielkimdaremumożliwiłTowarzystwu
PrzyjaciółNaukzałożenieMuzeumpolskiego,pierwszego
wPoznaniu,którenazwanezostało„Muzeumim.Seweryna
Mielżyńskiego”(1874).

 139.Ul.Młyńska.(NoweMiasto,północ.Odpl.

81

Nowomiejskiegodoul.Solnejwzgl.ul.Babińskiego).Powstała
wpierwszejpołowieXIX.wiekuistanowiłaczęśćul.
Młyńskiej,sięgającejażdośw.Marcina.Wr.1885naswym
obecnymodcinkuprzezwana„ul.DolnąMłyńską”,gdyodcinek
południowyzwanokrótko„Młyńską”.Młyńskąnowszą
przezwanowr.1891„ul.Wiktorji”,aleodcinekpółnocnynosił
nadalnazwęul.DolnejMłyńskiej.Dopierowr.1899odcinekten
nazwano„ul.Młyńską”.Wbrzmieniupolskiemustalononazwę
16.6.1919.Nazwawywodzisięodmłynów,któreniegdyśprzy
ulicytejstały.

 140.Ul.Mokra.(StareMiasto.Odul.Wronieckiejdoul.

Żydowskiej).Należydoulicnajstarszych,choćnalinji
dzisiejszejpowstaładopierowpoczątkachXIX.wieku.Wtym
teżczasieustaliłasięnazwa,choćbyłaprawdopodobniezdawna
używaną,gdytużzamuramiStaregoMiastabyływielkietereny
bagniste,którepoblizkiejulicytytułnadały.(Wjęzyku
niemieckimuliczkętęzwanoNasseGasse).Wbrzmieniu
polskiemustalonourzędowonazwę16.6.1919.

 141.MostBolesławaChrobrego.(ŁączyChwaliszewoz

OstrowemTumskim).Wybudowany1924—1925,oddanydo
użytku13.września1925wczasieuroczystości
Bolesławowskichi„MostemBolesławaChrobrego”nazwany
(bezformalnegoogłoszenia).Dawniejszymost(ostatnio
stawiony1875),zwanybył„mostemTumskim”(bezoficjalnego
ogłoszenia).Namiejscumniejwięcejtemsamemstałmniejszy
mostjużwśredniowieczu(wymienionywr.1424).Mostten
zwanowówczasmostemSzpitalnym;stałprzynimbowiem
szpitalśw.Barbary(odstronyChwaliszewa).

82

 *) B o l e s ł a w C h r o b r y , ur. 966 r., panował 992—

1025 jako książę i pierwszy król polski. Genjalny twórca
potęgi państwa polskiego, organizator państwa, wódz
dzielny,mążwielkiipotężny.UwolniłPolskęodwpływów
niemieckich (supremacji cesarza i kościoła niemieckiego),
usamodzielnił kościół polski, tworząc arcybiskupstwo
gnieźnieńskie i podwładne biskupstwa. Prowadził sławne
wojny przeciw cesarstwu i Rusi. Panował nad państwem,
sięgającem od Bałtyku do Dunaju, od Miśni i Łużyc do
Rusi. Koronował się 1025 na króla, dokumentując potęgę
swą na zewnątrz. Wielki twórca Polski pochowany jest w
Katedrzepoznańskiejimatupomnik.

 142. Most Chwaliszewski. (Łączy ul. Wielką z

Chwaliszewem). Stary, w średniowieczu najważniejszy
most. Istniał w każdym razie już na początku XV. wieku.
Zwał się wówczas mostem Wielkim albo Większym. W
nowszym czasie zbudowano most ten za czasów Księstwa
Warszawskiego,wr.1808.Mostbyłdrewniany,alemocny.
W70latpóźniejzbudowanożelaznyioddanogodoużytku
publicznego w r. 1878. Nazwa obecna używana już od
dawnychlat,popularna,urzędowonieogłoszona.

 143. Most Cybiński. (Łączy Ostrów Tumski ponad Cybiną z

Ostrówkiem). Nazwa popularna, oficjalnie nie ogłoszona. Most
zwano niekiedy mostem Śródeckim. Na miejscu tem stoi most
conajmniejodpołowyXV.wieku.

 144.MostDworcowy.(Łączyul.Towarowązul.Głogowską

ponad torami kolejowemi). Stawiony na początku XX. wieku.
Nazwa usprawiedliwiona blizkością dworca. Most jest

83

własnością kolejową. Nazwę polską ustalono urzędowo
16.6.1919.

 145. Ul. Mostowa. (Śródmieście, połd.-wschód. Od ul.

Ewangelickiej do mostu św. Rocha). Założona w r. 1898 na
terenie dawnego ramienia Warty („zgniłej Warty”), przezwana
niebawem „ul. Posadowskiego”. Od 16. 6. 1919 zwie się ul.
Mostową,ponieważprowadzikumostowiśw.Rocha.

 146. Most Św. Rocha. (Łączy ul. Mostową z Św. Rochem).

Nazwa popularna, oficjalnie nie ogłoszona. Most zwany jest
niekiedy „nowym mostem”. Na miejscu tem stał most już w
wieku XV. Wzmiankują o nim księgi miejskie w r. 1465,
nazywając go „nowym”. Most obecny zbudowany został w r.
1915.

 147.MostTeatralny.(Łączyul.Fredryzul.Dąbrowskiego).

Wybudowany w r. 1910/11. Otrzymał w 1911 oficjalnie nazwę
„most Teatralny”. Nazwa w brzmieniu polskiem ustalona
29.8.1919.

 148. Ul. Marcelego Mottego. (Św. Łazarz, wschód. Od ul.

Łukaszewiczadoul.Kolejowej).Przejętawr.1900zgminąŚw.
Łazarską. — Za czasów niemieckich nosiła nazwę „ul.
Gutenberga”.Od5.1.1920zwiesię„ul.MarcelegoMottego”.

 *) M a r c e l i M o t t y (Wielkopolanin, syn Poznania,

uczony) urodził się 1818 r. w Poznaniu, um. 1898 w
Poznaniu.Kształciłsiętuibyłprofesoremgimnazjalnymw
mieście naszem. Tłumaczył utwory poetów starożytnych i
napisałwysocecennedlahistorjiPoznania„Przechadzkipo
mieście”.Redagowałwr.1848„GazetęPolską”.

 149.Ul.Murna. (Stare Miasto centrum. Od ul. Nowej do ul.

84

Koziej).Wmiejscudawnejdrogiprzymurzemiejskimpowstała
ulicatawwiekuXIX.Nazwanazostaładopierowr.1878„ulicą
Murną” (Mauergasse). Nazwę swą zawdzięcza ulica ta starym
murom miejskim, które biegły na jej linji mniejwięcej — od
Góry Przemysława ku bramie Wrocławskiej. Nazwę polską
ustalonourzędowo16.6.1919.

 150.Ul.Mylna.(Jeżyce,północ.Odul.Dąbrowskiegodoul.

Jeżyckiej). Istniała już w gminie jeżyckiej i przeszła w r. 1900
podnazwą„ul.Wysokiej”(Hochstrasse)wskładmiasta.Sięgała
pierwotnie od ul. Dąbrowskiego do ul. Poznańskiej. W r. 1912
przedłużono ją do ul. Jeżyckiej. Od 5. 1. 1920 zwie się „ul.
Mylną”.Nazwętakąwybrano,sądzę,dlatego,żedawniejistniały
uliceWysokienaJeżycachiŚródmieściuimylonojednęzdrugą.

 151. Ul. Myśliwska. (Górczyn. Od ul. Stanisława

Knapowskiego do ul. Bosej). Przejęta w r. 1900 z Górczynem.
Zwana za czasów niemieckich „Jägerstrasse”. Nazwa w
brzmieniu polskiem ustalona 15. 11. 1919. Nazwa polska jest
tłumaczeniemdosłownemniemieckiej.

 152.NadBogdanką.(Jeżyce,północ.Odul.Jeżyckiejdotoru

kolejowego). Przejęta w r. 1900 z gminą jeżycką. W brzmieniu
niemieckiem zwana „Bogdankastrasse”. Nazwa przyjęta od
płynącej dawniej przez Poznań — także i tutaj — rzeczki
Bogdanki, obecnie w mieście skanalizowanej. Nazwa w
brzmieniupolskiemustalona16.6.1919.

 153. Ul. Nadbrzeżna. (Chwaliszewo. Od Chwaliszewa do

Tamy Berdychowskiej). Na linji tej istniała prawdopodobnie
droga już w dawnych wiekach. Nazwę otrzymała jednakże
dopiero w końcu XIX. wieku. Zwała się w języku niemieckim
„Uferstr.”. Nazwa tłumaczy się tem, że ulica ta biegnie wzdłuż
brzegu (lewego) starej Warty. W brzmieniu polskiem ustalono

85

nazwę29.8.1919.

 154. Nad Starą Wartą. (Chwaliszewo. Od Chwaliszewa do

ul. Wenecjańskiej wzgl. Starego Targowiska). Powstała w r.
1884 i otrzymała nazwę „Triftstrasse” (ul. Wygonowa). Od
29.8.1919zwiesię„NadStarąWartą”.Stanowibowiemdrogę
nadbrzegiemstaregokorytaWarty.

 155. Nad Wierzbakiem. (Sołacz. Od Grudzieńca do Drogi

Urbanowskiej). W języku niemieckim ulica ta zwała się
„Weidental”.NazwątąokreślanopierwotniedrogęUrbanowską.
Gmina winiarska liczyła później do niej także powstające ulice
Źródlaną i Sokoła. Nazwa niemiecka, przybliżona w znaczeniu
do polskiej, wywodziła się od młyna przy Wierzbaku
(„Weidentalmühle”), stojącego ongi na narożniku drogi
UrbanowskiejiobecnejulicyNadWierzbakiem.Gdywr.1909
stanął nad ulicą wzdłuż strumyka Wierzbaka pierwszy dom,
doliczonoulicętęnaraziedodawnejulicy„Weidental”.Wroku
1910 jednakże zmieniono nazwę: „Weidental” przeniesiono na
przedłużenie

ul.

Kościelnej

od

Grudzieńca

do

drogi

Urbanowskiej,aszosęwojskowąnazwano„drogąUrbanowską”.
Od 12. 4. 1920 ulica zwie się „Nad Wierzbakiem”, ponieważ
prowadziwzdłużrzeczkiWierzbak,częściowoskanalizowanej.

 156. Na Podgórniku. (Pas forteczny na północ od

Śródmieścia. Od Wałów Leszczyńskiego do ul. Ku Cytadeli).
Powstała w postaci obecnej w r. 1907 i otrzymała w r. 1908
nazwę

„Przy

Podgórniku”

(An

der

Kernwerksmühle).

Podgórnikiem zwano oddawna teren, na którym stał b. młyn
Kratochwilla, i młyn sam. Dnia 16. 6. 1919 ustalono nazwę
polską„NaPodgórniku”.

 157.Ul.Niegolewskich.(Św.Łazarz,południowy-zachód.Od

ul.Głogowskiejdoul.Okrężnej).Przejętazgminąśw.Łazarską

86

w r. 1900, zwała się za czasów niemieckich „ul. Augusty”. Od
5.1.1920zwiesię„ul.Niegolewskich”.

 *) W nazwie ulicy czci się Andrzeja i Władysława

Niegolewskich.

 A n d r z e j N i e g o l e w s k i urodził się 1786 w

Niegolewie, umarł w r. 1857 w Poznaniu, brał udział w
wojnachnapoleońskich,okrywającsięsławąprzyzdobyciu
wąwozu Samo-Sierry. Po upadku cesarstwa osiadł w
Niegolewie. Był przez długi czas deputowanym na sejm
prowincjonalny i posłował do sejmu pruskiego, w których
wytrwale i umiejętnie bronił praw polskich i honoru
narodowego.

 W ł a d y s ł a w N i e g o l e w s k iurodziłsię1819rokuw

Niegolewie, zmarł 1885 r. w Poznaniu. Kształcił się w
Poznaniu i Bonnie. W r. 1846 był kierownikiem
przedsięwziętego ataku na twierdzę poznańską, poczem
sądzonywprocesieberlińskim1847r.Por.1848wybrany
do sejmu pruskiego, stanął na czele Koła Polskiego i
pozostaje w nim długie lata, od r. 1871 posłuje stale do
parlamentu niemieckiego. Był niezwykle zasłużonym
rzecznikiem

sprawy

polskiej,

wykrył

prowokację

prezydenta policji poznańskiej Baerensprunga. W r. 1863
brałudziałwpowstaniu,zostałuwięzionyiskazanynadwa
latatwierdzy.

 158. Ul. Niestachowska. (Sołacz. Od Grudzieńca do ul.

Sołackiej). Ulica ta stanowi część wojskowej szosy okrężnej
wokół Poznania. W r. 1916 otrzymała nazwę „ul. Bawarskiej”.
Od 29. 3. 1921 zwie się „ul. Niestachowską”. Nazwa

87

przypomina dawną wieś miejską, darowaną miastu w r. 1253,
późniejSołaczemprzezwaną.

 159.Ul.Niska.(Jeżyce,północ.OdGrudzieńcadozbieguulic

Poznańskiej, Jasnej i Libelta, wzdłuż toru kolejowego do
Obornik). Stanowiła dawniej część Grudzieńca. Wyodrębniona
od9.1.1924inazwana„ul.Niską”.Nazwacharakterystycznaze
względunaprzyległywysokinasypkolejowy.

 160.Ul.Noskowskiego.(NoweMiasto,zachodniaczęśćpasu

fortecznego. Od ul. Libelta do wiaduktu kolejowego wzgl. ul.
Ceglanej). Stanęła na terenie dawnego ogrodu Fehlana i
otrzymała na linji od ul. Libelta do ul. Starościńskiej nazwę
„Przy parku Goethego”. W r. 1909 dołączono do niej
przedłużenieażdowiaduktukolejowego.Od5.1.1920zwiesię
„ul.Noskowskiego”.

 *) Zy g mu n t N o s k o w s k i urodził się 1846 r. w

Warszawie, umarł 1904 r. w Wiesbaden. Jeden z
najznakomitszych muzyków i kompozytorów polskich. Był
miejskimdyrektoremmuzycznymwKonstancji,przezdługie
lata nauczycielem przy Konserwatorjum w Warszawie,
dyrektorem

tamtejszego

towarzystwa

muzycznego,

kapelmistrzem Filharmonji. Jako kompozytor niepospolicie
płodny(sonaty,uwerturakoncertowa,poematysymfoniczne,
obrazy fantastyczne, kwartety, opery, operetki, obrazy
sceniczne,kantaty,licznedrobneutwory,śpiewniki,fantazje
choreograficzne), twórca na wskroś polski, wybitnie
oryginalny, głęboki, bogaty w świeże pomysły, postępowy.
Zdobyłsobiebardzowielkąpopularność.

 161.Ul.Nowa. (Śródmieście, centrum. Od Starego Rynku do

88

placuWolności).Naplaniemiastazr.1618znajdujesięnalinji
obecnejNowejuliczka,prowadzącaodRynkudomuru.Pewnych
oniejwszakżewiadomościniema.Wwiekachpóźniejszychnie
istniała. Przebito ją dopiero w r. 1838, stwarzając
pierwszorzędną drogę komunikacyjną. Nazwano ją ulicą
„Nową”. W brzmieniu polskiem ustalono urzędowo nazwę
29.8.1919.

 162. Nowy Rynek. (Stare Miasto. Łączy ul. Gołębią, Kozią,

Ślusarską,WietrznąiZaBramką).Namiejscujegostałwielkii
świetny kościół farny pod wezwaniem św. Marji Magdaleny.
Zniszczony w końcu XVIII. wieku, ostatecznie w r. 1803 przez
pożar zrujnowany i niebawem przy odbudowie miasta z ziemią
zrównany, a teren zmieniony w Nowy Rynek. W brzmieniu
polskiemustalononazwęurzędowo16.6.1919.

 163. Odskok. (Św. Łazarz, wschód. Od ul. Głogowskiej do

DworcaCentralnego).Powstaławr.1910iotrzymałanazwę„ul.
Centralnej” (Zentralstr.). Od 12. 4. 1920 zwie się ulica ta
„Odskok”.Nazwacharakterystycznadlamałejuliczki.

 164. Ul. Oficerska. (Pas forteczny na północy Śródmieścia.

Odul.NaPodgórnikudoWałówKsięciaJózefa).Powstaławr.
1907iotrzymaławr.1918nazwę„ul.Haake'go”.Od5.1.1920
zwie się „ul. Oficerską”. Nazwę taką wybrano z powodu
sąsiedztwakasynaoficerskiegoikoszar.

 165. Ul. Ogrodowa. (Śródmieście, południe. Od ul.

Półwiejskiejdoul.FranciszkaRatajczaka).Wśredniowieczuw
okolicy dzisiejszej ulicy „Ogrodowej” powstało przedmieście
zwane „Nowemi Ogrodami” albo „Nową Wsią”. Przedmieście
to,stojącepodjurysdykcjąmiejską,istniałowkażdymraziejuż
wr.1430.NazwaulicynadanawXIX.wiekuprzypominadawne
przedmieście. (Po niemiecku zwana „Gartenstrasse”, gdy „Neue

89

Gartenstrasse” była na św. Łazarzu). Nazwa w brzmieniu
polskiemustalonaurzędowo16.6.1919.

 166.

[4]

Ogród Zoologiczny. (Między ul. Zwierzyniecką, ul.

Gajowąiul.Bukowską,wpobliżuul.Kraszewskiego).Powstał
w roku 1873 z inicjatywy prywatnej. Jest obecnie własnością
miasta pod specjalnym zarządem. — Ogród Zoologiczny nie
stanowioficjalnieodrębnejjednostkitopograficznej.

 167. Ul. Orzeszkowej. (Św. Łazarz, północ. Od ul. Matejki

doul.Śniadeckich).Przejętawr.1900wrazzgminąŚw.Łazarz.
Zwałasięzaczasówniemieckich„ul.Schillera”.Od5.1.1920
nosinazwę„ul.Orzeszkowej”.

 *)E l i z a O r z e s z k o w azPawłowskichurodziłasięw

r. 1842 koło Grodna, umarła w r. 1916. Najwybitniejsza
powieściopisarka polska. Wydała wielką ilość powieści,
poruszających

często

zagadnienia

wielkiej

wagi.

Najbardziejznaneutwory:NadNiemnem,Cham,Benenati,
EliMakower,MeirEzofowicz,Nadniesumienia,Marta.

 168. Ul. Ostatnia. (Górczyn, południe. Od ul. Łazarskiej na

wschód, na południe od toru kolejowego). Przejęta w r. 1900 z
Górczynem.Zaczasówniemieckichnosiłanazwę„ul.Uhlanda”.
Od 14. 8. 1920 zwie się „ul. Ostatnią”. Jest to istotnie ostatnia
ulica na Górczynie, licząc od Starego Rynku i w roku nazwania
równieżnajbardziejoddalonaodRatusza.

 169. Ostrówek. (Śródka. Od mostu Cybińskiego do Śródki).

Prawdopodobnie najstarsza (przedhistoryczna) część Poznania.
Stoi na miejscu dawnej autonomicznej osady miejskiej zwanej
„Ostrów“.Ostrówotrzymałww.XV.prawomagdeburskie.Był
własnością kapituły poznańskiej. Dzisiaj Ostrowem zwiemy

90

t. zw. wyspę tumską. Część ta dawniej nie posiadała osobnej
organizacji, miasto Ostrów zaś stało między Cybiną i Śródką.
Była to osada zawsze drobna. Dla odróżnienia od Ostrowa
Tumskiego wprowadziła się nazwa Ostrówek, która pozostała
przy ulicy. Ostrów wcielono do Poznania w r. 1800. Nazwę
„Ostrówek”(używanątakżezaczasówniemieckich)aprobowano
urzędowo16.6.1919.

 170. Ostrów Tumski. (Ostrów. Od mostu Bolesława

Chrobrego do mostu Cybińskiego). Razem z Ostrówkiem
najstarsza pewnie część Poznania. Ostrów Tumski (Summum
Posnaniense) nie miał dawniej własnej organizacji, stanowiąc
całkowicie własność kościelną. „Ostrowem” zwano natomiast
odrębnemiastowmiejscudzisiejszegoOstrówka.Byćmoże,że
liczono jednakże Ostrów i Ostrów Tumski jako jedną całość,
jurysdykcja świecka jednakże nie obejmowała Ostrowa
Tumskiego. Ulica zwana dzisiaj Ostrowem Tumskim, za czasów
niemieckich nosiła miano „Przy Tumie” (Am Dom). Nazwę
„OstrówTumski”wprowadzonourzędowo29.8.1919.

 171. Ul. Owocowa. (Chwaliszewo. Od Chwaliszewa do

Tylnego

Chwaliszewa).

Stara

uliczka

przedmieścia

Chwaliszewskiego. Nazwa przyjęła się w XIX. wieku (ulica
Owocowa, Fruchtgasse). Próbowano ją w r. 1903 złączyć w
jednącałośćzul.Targową,stanowiącąprzedłużenieOwocowej
ku północy, jednakże zmiany nie przeprowadzono. Nazwy ulic
Targowej i Owocowej pozostają w związku z Starem
Targowiskiem,kuktóremuprowadzą.

 Wbrzmieniupolskiemustalononazwęurzędowo29.8.1919.
 172. Ul. Palacza. (Górczyn. Od ul. Łukaszewicza do szosy

okrężnej). Przejęta w r. 1900 wraz z Górczynem. Nosiła za
czasów niemieckich nazwę „ul. Lessinga”. Przy niej leżała

91

osobna osada nazywana stale „folwarkiem Palacza” (Vorwerk
Palacz). Za czasów polskich otrzymała 14. 8. 1920 nazwę „ul.
Palacza”,wedługtegożfolwarkuoraznazwiskasławnegosołtysa
górczyńskiego,patrjotypolskiego.

 *) M a c i e j P a l a c z (sławny poznański patrjota-chłop)

urodziłsięr.1812wGórczynie.ByłsołtysemGórczyna.Na
czele chłopów górczyńskich czynił przygotowania do
powstania 1846, za co skazany został w procesie
berlińskim,wziąłudziałwpowstaniu1848r.Pięknapostać
wodza powstańców — chłopa zajmuje ważną kartę w
dziejachludupolskiego.Umarłwroku1885.Równocześnie
znimsądzonybyłwr.1847m.i.JanPalacz.

 173.Ul.Pamiątkowa.(Wilda,południe.Odul.Fabrycznejdo

ul. Dąbrówki). Przejęta w r. 1900 z gminą wildecką. Nosiła za
czasów niemieckich nazwę „ul. Wrangla”. Pozatem plac
projektowanyprzyzbieguulicPamiątkowejiDąbrówkizwałsię
placemWrangla.Władzepolskienazwytezniosły,alenienadały
placowinowejnazwy,ponieważplacjeszczenieistniejeinazwa
niemieckanawetniezostałaogłoszonąurzędowo.Ulicazwiesię
od12.4.1920„ul.Pamiątkową”,itodlatego,żewmiejscutem
projektowano

kościół

pamiątkowy

(wprowadzenia

chrześcijaństwa),którypóźniejstanąłwpostacikościołaOjców
Zmartwychwstańców.

 174. Park Marcinkowskiego. (Nowe Miasto, zachodni pas

forteczny. Między Wałami Zygmunta Starego i cmentarzami).
Otrzymał w r. 1906 nazwę „parku Schillera”. Od 16. 6. 1919
zwie się „parkiem Marcinkowskiego”. Karol Marcinkowski
spoczywałwpobliżunastarymcmentarzuświętomarcińskim.

92

 (Życiorysob.przy„alejachMarcinkowskiego”).
 175. Park Moniuszki. (Nowe Miasto, pas poforteczny,

zachód. Między ul. Noskowskiego, al. Chopina i ul. Libelta).
Zwany dawniej popularnie ogrodem „Fehlana”, w r. 1906
przezwany „parkiem Goethego”, a pospolicie zwany „parkiem
miejskim”. Za czasów polskich ogłoszono 29. 8. 1919 nazwę
„park Miejski“, którą zmieniono 13. 6. 1921 na „park
Moniuszki”. W roku 1924 stanął w parku pomnik Moniuszki
(przedtemjuż—1923—pomnikChopina).

 *)S t a n i s ł a w M o n i u s z k ourodziłsię1820r.,umarł

r.1872.MieszkałwWilnie.NajwybitniejszyobokChopina
kompozytor polski, twórca grywanych dotąd oper
narodowych„Halka”,„StrasznyDwór”i„Hrabina”,tudzież
muzykidolicznychpieśnipolskich.

 176. Park Wilsona. (Św. Łazarz, centrum. Okolony ulicami

Głogowską,Berwińskiego,Matejki,bliskoul.Orzeszkowejiul.
Śniadeckich). W roku 1834 powstało Towarzystwo ku
upiększeniumiasta,propagująceogrodnictwo,zadrzewianieulic
itp. Towarzystwo to założyło szkółkę drzewną, która rozwinęła
się później na ogród botaniczny, przejęty przez miasto. „Ogród
Botaniczny” stanowił osobną jednostkę topograficzną. Dawną
nazwęzatwierdziływładzepolskie16.6.1919.Późniejpowstał
w pobliżu ul. Dąbrowskiego na zachodzie miasta ogród
botaniczny w właściwem słowa tego znaczeniu. Z okazji święta
150-lecia ogłoszenia niepodległości Stanów Zjednoczonych
nazwano oficjalnie dnia 4. lipca 1926 dawny Ogród Botaniczny
naŁazarzu„ParkiemWilsona”.

93

 *) Wo o d r o w Wi l s o n , profesor uniwersytetu, był

prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w
czasie wielkiej wojny. Wysunął przy pertraktacjach
pokojowych zasadę oswobodzenia narodów ujarzmionych,
gorącoopiekującsięsprawąPolski,którazjednoczenieswe
wwielkiejmierzejemuzawdzięcza.Wuznaniuogromnych
dla sprawy polskiej zasług nazwano piękny park poznański
imieniem Wilsona i ustawiono głaz pamiątkowy 4. lipca
1926.

 177. Ul. Piaskowa. (Śródmieście, północ. Od Tamy

Garbarskiej do ul. Szyperskiej). Ulica powstała i otrzymała
nazwę w pierwszej połowie XIX. wieku. Leżąc na terenie
suchym w przeciwieństwie do otaczających ją obszarów
dawniejszychłąkdominikańskich,otrzymałaodpowiedniąnazwę
(ul. Piaskowa, po niemiecku: Sandstrasse). W brzmieniu
polskiemustalonooficjalnienazwę16.6.1919.

 Przyul.Piaskowej5istniejezaułekbardzozaniedbanyzwany

przezpółwiekuzaułkiemBarlebena(wedługwłaściciela).Wr.
1922próbowanonadaćzaułkowinazwę,odstąpionojednakżeod
projektu, i skasowano odrębną nazwę dla uliczki prywatnej,
licząc ją do Piaskowej. Przy dokładniejszych określeniach
topograficznych używa się na ogół nazwy: zaułek przy ul.
Piaskowej.

 178. Piekary. (Śródmieście, połd.-zach. Od św. Marcina do

ul. Ogrodowej). Istniało dawniej osobne przedmieście zwane
Piekarami, na którem według świadectwa Łukaszewicza
koncentrowalisiępiekarze.Ulicazachowałastaledawnąnazwą
(w niemieckiem „Bäckerstr.”). W brzmieniu polskiem ustalono
nazwęurzędowo16.6.1919.

94

 179.Piotrowo.(Piotrowo.OdTamyBerdychowskiejdodrogi

na Miasteczko). Dawniej osada odrębna przez kapitułę
poznańskąwyposażonawpewneprawaautonomiczne.WXVIII.
iXIX.wiekujużtylkomaleńka.

 W r. 1896 Piotrowo wcielone zostało do miasta. Ulicę

„Piotrowo” Niemcy zwali „Kanonjerską“ (Kanonierstr.). Od
16. 6. 1919 zwie się „Piotrowo”

[5]

. Oznaczenie to zachowuje

nazwę samodzielnego osiedla, o którego istnieniu dzisiaj już
mało kto wie, jakkolwiek osada zrosła się dotąd jedynie z
Berdychowem,aniezwiększymkompleksemmiejskim.

 180. Plac Bergera. (Wilda centrum, tuż przy Rynku

Wildeckim). W początkach XX. wieku wyodrębniony jako
jednostka topograficzna i nazwany „placem Bergera” przez
wzgląd na położony obok zakład im. Bergera. Nazwa placyku
pozostała dotąd także za czasów polskich (ogłoszona
14.8.1920).

 *)G o t t h i l f B e r g e r,ur.1794wPoznaniu,zmarł1874

tamże, Niemiec, należał do najofiarniejszych obywateli
poznańskich. Był tutaj właścicielem przedsiębiorstwa
drzewnego, później radnym, członkiem magistratu i posłem
na sejm pruski. Darował 1861 poważną sumę pieniędzy na
budowę wyższej szkoły realnej (obecnego gimnazjum
matematyczno-przyrodniczego), ufundował zakład dla
starcówswegoimienia.—Jesttodruga,obokulicyLenaua,
nazwa topograficzna według osobistości niemieckiej,
rzeczywiściezachowana.

 181. Plac Bernardyński. (Śródmieście, południe. Łączy

Wielkie Garbary, ul. Raczyńskich, ul. Długą, ul. Zieloną, Za

95

Bramką). W średniowieczu i wiekach następnych kościół
Bernardyński tworzył niejako ośrodek przedmieścia „Piaski”
(kościółiklasztorpowstałwpołowieXV.wieku).Naplaniezr.
1618 widoczny już jest przed kościołem plac. Regulacja
obecnego placu nastąpiła dopiero w XIX. wieku. W tym też
czasie

przyjęła

się

nazwa

„pl.

Bernardyńskiego”

(Bernhardinerplatz). W brzmieniu polskiem ustalono nazwę
oficjalnie16.6.1919.

 182. Plac Prezydenta Drwęskiego. (Wilda, północ. Od ul.

Towarowejdoul.Przemysłowej).Terentennależącydofortecy
dawniejszej, zwał się kiedyś popularnie u Niemców
„Tambourloch”. W r. 1905 wygładzony otrzymał niebawem
nazwę „placu Liwonjusza”. Ponieważ w rzeczy samej placu
regularnegoniebyło,skasowano15.11.1919nazwęniemiecką,
nie wprowadzając polskiej. W r. 1921, gdy odbył się pierwszy
Targ Poznański, część wystawy znalazła się na tym placu. Po
śmierci twórcy Targów prezydenta miasta Drwęskiego plac
ochrzconojegonazwiskiem(13.6.1922).

 *) J a r o g n i e w D r w ę s k i (ur. 1875 w Glinnie, um.

1921 w Poznaniu), kształcił się w Poznaniu i Berlinie,
praktykował w Poznaniu jako adwokat. W latach 1904—
1905i1914—18byłczłonkiemRadymiejskiej.Wr.1918
wyniesiony przez Radę robotników i żołnierzy na
prezydenta miasta, pełnił obowiązki te do śmierci.
Spolszczył administrację, powołał do życia Operę i Targi
Poznańskie, pracował usilnie w dziedzinie aprowizacji
miasta.

 183. Plac Działowy. (Śródmieście, północ. Od ul.

96

Babińskiego do św. Wojciecha). Plac ten stanowił w wiekach
starszych ogród klasztoru Karmelitów. W r. 1801 usunięto
klasztor, a majątek oddano wojsku. Ogród zamieniono w czasie
Prus Południowych na „plac paradowy”. Później odbywały się
na nim ćwiczenia artylerji, nazwany przeto został „placem
Działowym”(Kanonenplatz).

 PlacDziałowyjakoplacniejesturegulowany,araczejzajęty

ponownie pod ogród i małe boisko wojskowe. Do użytku
publicznego pozostaje tylko ulica stanowiąca wschodnią część
placu(założonawr.1844)itaulicanosinazwę„pl.Działowy”.
Wbrzmieniupolskiemustalonourzędowonazwę29.8.1919.

 184. Plac Karmelicki. (Pas poforteczny na południu

Śródmieścia. Między Wałami Jagiełły i Wałami Królowej
Jadwigi).Powstałnatereniepofortecznymiotrzymałwr.1908
nazwę„pl.Karmelicki”(Karmeliterplatz).Nazwawziętajestod
pobliskiego kościoła pokarmelickiego — Bożego Ciała. Nazwę
polskąustalonourzędowo16.6.1919.

 185. Plac Św. Krzyski. (Śródmieście, centrum. Łączy ulice

Szkolną, Wrocławską, Strzelecką, Półwiejską, św. Józefa,
Romana Szymańskiego, Św. Marcin i Podgórną). Na bramie
wrocławskiejstałwśredniowieczukrzyżcudowny,którywedle
legendy w r. 1522 wybawił niewinnie skazanego tuż przed
egzekucją od śmierci. Krzyż ten w r. 1652 przeniesiono do
Katedry. Przed starą bramą wrocławską stał szpital dla
trędowatych z kaplicą św. Krzyża i w pobliżu kilka domów.
Teren ten określano ogólnie „przed bramą Wrocławską”. W
wieku XIX. wybudowano kościół kalwiński św. Piotra (1838) i
plac

powstały

otrzymał

nazwę

niemiecką

pierwotnie

„Petrikirchplatz”,później„Petriplatz”—placPiotra.Wczasach
polskichsięgniętodostarejtradycji.Od29.8.1919zwiesię„pl.

97

św.Krzyskim”.

 186. Plac Niepodległości. (Nowe Miasto, pas poforteczny,

północ.ŁączyWałyLeszczyńskiego,WałyKościuszki,WałyKs.
Józefa i ul. Północną). Powstał na terenie pofortecznym i
otrzymał w r. 1912 nazwę „pl. Północny” (Nordplatz). Od
5. 1. 1920 zwie się „pl. Niepodległości”. Trzy nazwy placów
przypominają wolność i całość państwa polskiego: w centrum
placWolności,napółnocyplacNiepodległości,napołudniuplac
Zjednoczenia. Równocześnie wyobrażają w pasie fortecznym
plac Zjednoczenia fakt historyczny zjednoczenia dzielnic
polskich w końcu wieku XIII. wzgl. w wieku XIV., a plac
NiepodległościwpobliżuWałówKościuszkiiWałówKs.Józefa
fakty

historyczne

utraty

niepodległości

po

powstaniu

Kościuszkowskiem i chwilowego odzyskania niepodległości za
czasówKsięstwaWarszawskiego,iwtemostatniemzrozumieniu
plac ten należy do systemu nazw na terenie wałowym,
pofortecznym.

 187.PlacNowomiejski.(NoweMiasto,centrum.Łączyulice

3. Maja, Pocztową, Młyńską, Cieszkowskiego i Sew.
Mielżyńskiego).PowstałwpierwszejpołowiewiekuXIX.jako
plac centralny nowego miasta, to znaczy miasta stworzonego
poza średniowiecznemi murami „starego miasta”, w myśl planu
rozbudowy,opracowanegopowielkiemzniszczeniumiastaprzez
pożar

w

r.

1803.

Nosił

pierwotnie

nazwę

„Rynku

Nowomiejskiego” (Neustädtischer Markt). Wcześnie, bo już w
roku 1866 żądało prezydjum policji zmiany nazwy na „plac
Królewski” (ul. Cieszkowskiego zwała się już Królewską).
Magistrat zgodził się na zmianę tę dopiero w r. 1885, gdy po
przebudowieplacuniemożnagobyłonadalnazywaćrynkiem.

 Za czasów polskich wrócono w zasadzie do starej nazwy,

98

wprowadzając 29. 8. 1919 „plac Nowomiejski”. Jest to jedyna
nazwa przypominająca dzisiaj, że miasto poza staremi murami
zwałosięnowemmiastem.Nazwaprzetojestsłuszna.

 188.PlacOrawski.(Sołacz.ŁączyuliceKujawską,Podolską,

Wołyńską i aleję Małopolską). Powstał w r. 1909 i otrzymał w
roku1910nazwęplacuTuryngskiego(Thüringerplatz).

 Od29.3.1921zwiesięplacemOrawskim,przypominającna

równizplacemSpiskimterytorjumSpiżuiOrawy,októrePolska
zCzechosłowacjąprowadziładłuższąwalkędyplomatyczną.

 189. Plac Sapieżyński. (Śródmieście, centrum. Między

ulicami Pocztową i Babińskiego). W średniowieczu teren zajęty
główniepodcegielnie.Placzabudowanypor.1803.Dor.1876
południową część placu zajmował staw Bogdanki. Nazwa
pochodzistąd,żeterenplacunależałongidorodzinySapiehów.
Nazwa stosowana była już w początku XIX. wieku i weszła w
użycie urzędowe. W brzmieniu polskiem ustalono nazwę
oficjalnie16.6.1919.

 190. Plac Spiski. (Sołacz. Łączy ulice Podolską, Śląską i

aleję Małopolską). Powstał w r. 1909 i otrzymał w r. 1910
nazwę „placu Huggenberga”. Od 29. 3. 1921 zwie się „placem
Spiskim”, przypominając na równi z placem Orawskim, Spiż i
OrawęutraconeprzezPolskęnarzeczCzechosłowacji.

 191. Plac Stawny. (Śródmieście, północ. Łączy Wielkie

Garbary,MałeGarbaryiul.Stawną).Wmiejscutembyłjeszcze
w połowie wieku XIX. staw Bogdanki. Staw zasypano i
utworzono plac, który Magistrat w r. 1870 uchwalił nazwać
„Stawnym”(Teichplatz).Formalniewprowadzononazwętęwr.
1879. W brzmieniu polskiem ustalono nazwę urzędowo
16.6.1919.

 192. Plac Wolności. (Nowe Miasto, centrum. Łączy aleje

99

Marcinkowskiego i ulice Rzeczypospolitej, Trzeciego Maja, 27
Grudnia i Franciszka Ratajczaka). Teren ten, należący w
dawnychwiekachdoprzedmieściaKondorfu,byłwwiekuXVI.
własnością Muszyńskich. Od nich otrzymał później nazwę
„Muszagóra”,zmienionązczasemna„Myszagóra”.Wr.1780
stało na niej kilka chat. W r. 1794 założono tutaj drugie
targowisko miejskie. Przy odbudowie miasta w r. 1804
stworzono wielki plac centralny, usuwając cmentarz żydowski,
który graniczył z placem prawie na całej linji północnej placu.
Niemcy nazwali plac „Wilhelmowskim”. W czasach Księstwa
Warszawskiegozwanogo„placemNapoleona”.PóźniejNiemcy
przywrócili pierwszą nazwę i utrzymali do r. 1918. Od
16.6.1919placzwiesię„placemWolności”.Przezczaskrótki
zachodnia ulica przy placu zwała się „ulicą Franciszka
Ratajczaka”(od20. 4.1920do 23.5.1921), poczemzmianętę
usunięto.Najważniejszyplacprzypominaodzyskaniewolności,a
ulice w okół niego wielkie również noszą miana. Na placu
WolnościrozpoczęłosięzwycięskiepowstanieWielkopolski27
grudnia 1918, które zadecydowało o wyzwoleniu Poznania i
Wielkopolski z pod jarzma pruskiego. Świetny ten czyn nazwa
placuprzypominaćbędziepotomnym.

 193. Plac Zjednoczenia. (Pas forteczny na południowym

wschodzie Śródmieścia, nieuregulowany. Przy Warcie i Wałach
Kazimierza Wielkiego). Powstał po zburzeniu fortyfikacyj
lewobrzeżnych w r. 1905 i otrzymał nazwę „placu Zollernów”
(Zollernplatz). Dotychczas nie zabudowany. Od 5. 1. 1920 zwie
się „placem Zjednoczenia”. Placem tym rozpoczyna się pas
wałowy przypominający w kolejności chronologicznej naczelne
osobistości i najważniejsze wydarzenia z historji polskiej.
Nazwy historyczne aż do połowy wieku XIII. pozostawiono

100

prawemubrzegowi,którypousunięciufortyfikacyjotrzymapaso
odpowiednich nazwach. Uczyniono to dlatego, że miasto
lewobrzeżne powstało w r. 1253. Od tej daty pierwszem
wiekopomnem wydarzeniem było zjednoczenie rozdzielonej na
księstewkadynastycznePolski,zapoczątkowaneprzezkoronację
PrzemysłaII.Pogrobowca,aprzeprowadzoneprzezŁokietka(w
lwiej części). Fakt ten upamiętnić ma „plac Zjednoczenia”. W
zrozumieniu tem użyty jest na tem miejscu, przed Wałami
Kazimierza Wielkiego. W znaczeniu przenośnem, że tak
powiemy, przypomina nazwa ta razem z placami Wolności i
Niepodległości,wtrzechstronachŚródmieścia,wolnośćnarodu.

 194.Ul.Pocztowa.(NoweMiasto,centrum.Odul.Rynkowej

do placu Nowomiejskiego). Założona w r. 1804 i nazwana „ul.
Fryderykowską”. W wiekach dawnych część jej wschodnia
stanowiła osadę Glinki, reszta zaliczała się do przedmieścia
Kondorfu.

 Za czasów polskich przez czas pewien zwała się ulica ta

„Glinki”, przypominając tem samem stare osiedle. Nazwa ta
niestetynieutrzymałasię,jakpodobnenazwy,mająceprzywieść
ku pamięci dawną topografję (Wymykowo etc.). Od 5. 1. 1920
zwie się „ul. Pocztową” przez wzgląd na gmach urzędu
pocztowegoprzyniejzbudowany.

 195. Ul. Podgórna. (Śródmieście, centrum. Od placu św.

Krzyskiego do alei Marcinkowskiego). Za czasów pierwszej
Rzeczypospolitejuważanabyłazaprzedłużenieul.Wrocławskiej
poza bramą i nazywana niekiedy ulicą Wrocławską. Własną
nazwę „ul. Podgórna” (Bergstr.) otrzymała w r. 1801. Ściśle
zabudowanazostałapor.1803.

 W czasie wojny 1914—1918 Niemcy ulicę tę przezwali „ul.

Hindenburga”, który urodził się przy tej ulicy w domu nr. 7

101

(właścicielobecnySpółkaPedagogiczna).

 Polacyprzywrócilidawnąnazwę.Od29.8.1919ulicazwie

się „ul. Podgórną”. Nazwa charakterystyczna, gdyż ulica ta od
StaregoMiastaprowadziwyraźniewgórę.

 196. Podgórnik. (Pas poforteczny na północy Śródmieścia.

Między ul. Oficerską, torem kolejowym, ul. Ku Cytadeli i Na
Podgórniku). Tak zwano oddawna teren, na którym stał b. młyn
Kratochwilla i młyn sam. (Po niemiecku Kernwerksmühle).
Zdajesię,żenazwatazaczasówniemieckichniebyłaogłoszona
oficjalnie, choć powszechnie używana. Od dnia 16. 6. 1919
wprowadzonourzędowonazwę„Podgórnik”.

 197. Ul. Podhalańska. (Sołacz. Od ul. Kujawskiej do ul.

Wołyńskiej). Powstała w r. 1909 i otrzymała w r. 1910 nazwę
„ul. Nasawskiej” (Nassauerstr.). Od 29. 3. 1921 zwie się „ul.
Podhalańską”.

 198. Ul. Podlaska. (Sołacz. Od ul. Niestachowskiej do ul.

Sołackiej).Powstaławr.1909iotrzymaławr.1910nazwę„ul.
Śląskiej”.(ObecnaŚląskajestwinnemmiejscu).Od29.3.1921
zwiesię„ul.Podlaską”.

 199. Ul. Podolska. (Sołacz. Od ul. Wołyńskiej do ul.

Śląskiej).Powstaław r.1909i otrzymaławr. 1910nazwę„ul.
Westfalskiej” (Westfalenstr.). Od 29. 3. 1921 zwie się „ul.
Podolską”.

 200. Podwale. (Prawy brzeg Warty. Od Starej Warty na

północy Ostrowa, w okół Śródki przy dawnej Bramie
Warszawskiej do Bramy Kaliskiej wzgl. Tamy Berdychowskiej;
dla odcinka Stara Warta—Cybina nazwa praktycznie nie
używana). Podwale stanowi pozostałość dawniejszej „ulicy
Wałowej”, stworzonej przez fortyfikacje XIX. wieku (1828—
1874). Ulica ta okalała całe Stare Miasto lewobrzeżne i

102

prawobrzeżne. W skład jej wchodził cały pas, noszący obecnie
nazwę wałów różnego imienia, jednakże tam, gdzie wały mają
dwie równoległe ulice, do ulicy Wałowej należały tylko ulice
bliższe centrum miasta. Już w r. 1870 Magistrat uchwalił
podzielić ulicę Wałową na odcinki, projektując po prawym
brzegu Warty ulice wałowe Tumską, Śródecką i Berdychowską.
Zmiany tej nie wprowadzono. Później wyodrębniono jeszcze
przed zburzeniem fortyfikacyj ulice Dolną Wałową i Górną
Wałową, po usunięciu fortyfikacyj zniesiono resztki ulicy
Wałowej, nadając inne nazwy stworzonym nowo odcinkom.
DrogaprawobrzeżnapozostałaulicąWałową.

 Za czasów polskich ulica ta otrzymała 16. 6. 1919 nazwę

„Podwale”. (Forma językowo i logicznie słuszniejsza niż „ul.
Wałowa”).

 201.Ul.Polna. (Jeżyce, zachód. Od ul. Dąbrowskiego do ul.

Bukowskiej z przedłużeniem do ul. Grunwaldzkiej). Przejęta w
roku 1900 wraz z gminą jeżycką. Nazwa w brzmieniu polskiem
ustalona 29. 8. 1919. Nazwa charakterystyczna, gdyż ulica ta
stanowiła w Jeżycach i stanowi dotąd granicę zabudowań
zwartychmiejskich,poczemnastępująpolaorne.

 202. Ul. Pomorska. (Sołacz. Od ul. Podlaskiej do al.

Małopolskiej).Powstaławr.1909iotrzymaławr.1910nazwę
„ul. Pruskiej” (Preussenstr.). Od 29. 3. 1921 zwie się „ul.
Pomorską”.

 203.Ul.Poplińskich.(Wilda,zachód.Odul.Szwajcarskiejdo

ul. św. Czesława). Powstała jako ulica i otrzymała w r. 1908
nazwę „Przy Ogrodzie Różanym” (Am Rosengarten). Od
14.8.1920zwiesię„ul.Poplińskich”.

 *)A n t o n i (ur.1797,†1868)iJ a n (ur. 1796 † 1839)

103

bracia

P o p l i ń s c y ,

Wielkopolanie,

zasłużeni

profesorowie gimnazjalni i krzewiciele ruchu umysłowego
wWielkopolsce.Janbyłzałożycielemcennegoczasopisma
„Przyjaciel Ludu“ (1834) i jego redaktorem oraz wydawcą
podręcznikówszkolnych.

 204. Ul. Powstańcza. (Wilda, wschód. Od Górnej Wildy do

ul.św.Jerzegozprzedłużeniemdoul.Traugutta).Powstaławr.
1913iotrzymałanazwę„ul.Lützowa“.Idączamyślązasadniczą
nazwy niemieckiej (Lützow był dowódcą powstańców), władze
polskie nazwały ulicę tę „ul. Powstańczą“ (ogłoszono
12. 4. 1920), poświęcając ją pamięci uczestników wszystkich
powstań polskich: od Kościuszkowskiego przez listopadowe,
marcoweistyczniowedowielkopolskiego.

 205.Ul.Poznańska.(Jeżyce,północ.Odul.Kościelnejdoul.

Jasnej przy torze kolejowym). Przejęta w r. 1900 z gminą
jeżycką,rozumiałasięwJeżycachjakoprowadzącadoPoznania,
zanimzbudowanomostTeatralny.Przeduregulowaniemdawnych
terenów fortecznych sięgała poza tor kolejowy w stronę
wschodnią. Mimo włączenia Jeżyc do Poznania, nazwa ulicy
wysoce zaludnionej utrzymała się. Próbowano za czasów
polskich nazwę tę zmienić, ale i wtenczas zachowała się,
ustalonaurzędowowbrzmieniupolskiem15.11.1919.

 206. Ul. Północna. (Śródmieście, północ. Od placu

NiepodległościdoTamyGarbarskiej).Otrzymałacharakterulicy
przy zbudowaniu rzeźni miejskiej w r. 1900. Stanowiła ona w
stosunku do rzeźni ulicę północną i taką też otrzymała nazwę
(Nordstr.), gdy równoległa jej z drugiej strony rzeźni zwała się
„ul. Południową“ (dzisiaj Grochowemi Łąkami). Nazwę ulicy
Północnej zachowano, ustalając ją w brzmieniu polskiem

104

16.6.1919,azachowanodlatego,żeistotniejestulicąwybitnie
północnąwśródmieściu.

 207. Ul. Półwiejska. (Śródmieście, południe. Od pl. św.

Krzyskiego do b. Bramy Wildeckiej, w przedłużeniu Górna
Wilda).WwiekuXV.częśćpołudniowaobecnejulicystanowiła
ośrodek przedmieścia Półwieś; część północna zaś — bliżej
bramy Wrocławskiej — była osiedlem kołodziejskiem, zwanem
„Stelmachy“. Półwieś utrzymała się przez dalsze stulecia i
nadałaostatecznienazwęulicy,zabudowanejgęstoporoku1804.
Dzisiaj nazwa ulicy tej należącej do najbardziej obciążonych
ruchem, ma tylko historyczne znaczenie. W brzmieniu polskiem
ustalononazwę16.6.1919.

 208. Ul. Gen. Prądzyńskiego. (Wilda, zachód. Od ul.

Roboczej do ul. Pamiątkowej). Przejęta w r. 1900 z gminą
wildecką. Nazywana była za czasów niemieckich „ul.
Gneisenaua“.Od12.4.1920zwiesię„ul.Gen.Prądzyńskiego“.

 *) I g n a c y P r ą d z y ń s k i (Wielkopolanin, wybitny

strategik) urodził się 1792 r. w Wielkopolsce, umarł w r.
1850. Walczył w armji Napoleona, wykładał na szkole
wojennej

w

Warszawie,

wykonał

plan

kanału

Augustowskiego,wielkąrolęodegrałwpowstaniu1830/31
na stanowisku generała kwatermistrza i szefa sztabu.
Uznawany za najlepszego strategika i wodza powstania
listopadowego.

 209. Ul. Prusa. (Jeżyce, centrum. Od ul. Dąbrowskiego po

wschodniej stronie Rynku Jeżyckiego poza ul. Słowackiego;
projektowanadoul.Zwierzynieckiej).Należała1903—1907do
„ul. Anny“, dzisiejszej ul. Żórawiej. Wyodrębniona w r. 1907,

105

otrzymała nazwę „ul. Heleny“ (Helenenstr.). Od 15. 11. 1919
zwiesię„ul.Prusa“.

 *)

B o l e s ł a w P r u s

(pseudonim;

właściwie

AleksanderGłowacki)urodziłsięwPuławachr.1847,um.
w r. 1912. Mieszkał i pracował w Warszawie. Wybitny
powieściopisarz, dziennikarz i znawca spraw społecznych.
Najsłynniejsze powieści: Placówka, Lalka, Emancypantki,
Faraon.

 210. Przebieg. (Nowe Miasto, pas forteczny, zachód. Od ul.

Libelta do ul. Fredry; na odcinku ul. Wesoła — ul. Fredry
praktycznie nazwa nie używana). Stanowił dawniej ścieżkę
prywatną. Gdy w r. 1912 zaczęto przy dróżce tej stawiać
budowle, otrzymała nazwę „ścieżka Rohra“ (Rohrscher Pfad).
Od5.1.1920zwiesię„Przebieg“.Nazwauwydatnia,żeniejest
toulicawnormalnemsłowategoznaczeniu.

 211. Przecznica. (Jeżyce, południe. Od ul. Zwierzynieckiej

do ul. Bukowskiej). Otrzymała charakter ulicy w r. 1906 i
nazwana została „ul. Wittelsbachów“. Za czasów polskich
ogłoszono 15. 11. 1919 nazwę „Przecznica“, bez uchwały
Magistratu. Na tegoż interwencję zmieniono nazwę na „ul.
Moniuszki“(5.10.1920),wkrótcejednakżeMagistratprzychylił
się do uchwały Rady Miejskiej, i w końcu 1920 r. ustalono
nazwę „Przecznica“. Nazwa charakterystyczna ze względu na
kierunekulicy.

 212.Ul.Przemysłowa.(Wilda,zachód.OdGórnejWildydo

ul.Towarowej).Przejętawr.1900zgminąwildecką,nosiłaza
czasów niemieckich nazwę „ul. Małgorzaty“ (Margarethenstr.).
Od 12. 4. 1920 zwie się „ul. Przemysłową“. Nazwy ulic na

106

skrajnym zachodzie Wildy, Fabryczna, Robocza i Przemysłowa,
podkreślają dość wybitny charakter Wildy jako dzielnicy
przemysłowej.

 213. Przepadek. (Nowe Miasto, pas forteczny, północ. Od

Wałów Leszczyńskiego i placu Niepodległości do drogi
Urbanowskiej). Przepadkiem zwie się oddawna teren bagnisty
przytejulicy.Nazwatazachowałasięwczęścidziękidługiemu
istnieniu młyna Katarzynek na Przepadku. Ulica samodzielna
powstała dopiero w r. 1907 i nazwana została w r. 1908 „Przy
Bramie Młyńskiej“ (Am Mühltor). Za czasów polskich Rada
Ludowa przezwała mylnie Przepadkiem ulicę Cichą, co
zatwierdziły władze właściwe i ogłosiły 16. 6. 1919. W dniu
14. 12. 1921 cofnięto jednakże nazwę tę dla ul. Cichej,
przenoszącjąnab.ulicę„PrzyBramieMłyńskiej“.Ponieważnie
nadanoul.Cichejnowejnazwy,zachowałysięprzezczaspewien
dwa „Przepadki“, tem więcej, że uchwały z 14. 12. 1921 nie
przeprowadzono przez czas dłuższy. Dopiero 9. 1. 1924
wprowadzono nazwę ul. Cichej, ale właściwy Przepadek
pozostał nieuregulowany. Wyjaśniono ostatecznie sytuację,
wprowadzając4.12.1924nazwę„Przepadek“dlaulicyłączącej
WałyLeszczyńskiegozdrogąUrbanowską.

 214. Ul. Pusta. (Św. Łazarz, północ. Od ul. Głogowskiej do

cmentarzy). Powstała w r. 1905 i nazwana została „ul. Hauffa“.
Od 12. 4. 1920 zwie się „ul. Pustą“. Nazwa wówczas
charakterystyczna, gdyż ulica pozostawała bez budynków i bez
ruchu. Charakter ten zmienił się od chwili rozszerzenia terenów
TargówPoznańskichwstronęul.Pustej.

 215. Ul. Raczyńskich. (Śródmieście, południe. Od placu

Bernardyńskiego do b. Bramy Dębińskiej; przedłużenie: Droga
Dębińska). Stanowiła dawniej część drogi Dębińskiej.

107

Wyodrębnienieprojektowanojużwr.1870,nieprzeprowadzono
gojednakże.Własnąnazwędostała(zdajesię)wr.1905.Nazwa
należydotychwyjątkowych,któreupamiętniałyzasługiPolaków,
a jednak wprowadzone były za czasów niemieckich. W
brzmieniupolskiemustalononazwę29.8.1919.

 *) E d w a r d h r . R a c z y ń s k i (Wielkopolanin, wielki

syn Poznania) urodził się 1787 r. w Poznaniu, umarł
tragicznie 1845 r. na wyspie jeziora Zaniemyskiego. Brał
udziałwwojnachnapoleońskich,posłowałnasejm1812r.
Wspaniałomyślnymecenasnauk,wydałkilkadziesiąttomów
źródeł historycznych, łożył fundusze na wydanie dzieł
poetów, ufundował bibljotekę Raczyńskich (1829) w
Poznaniu, wodociągi w Poznaniu (studzienka Madonny w
pobliżu ul. Raczyńskich), wzniósł pomnik Bolesława
Chrobrego i Mieszka I. w Katedrze poznańskiej. Umysł
bardzowybitny,mąższlachetny,niepospolicieofiarny.Brał
żywy udział w niektórych pracach politycznych, zwłaszcza
jako deputowany na sejm W. Księstwa Poznańskiego. W
nazwie „ul. Raczyńskich“ zawarte jest ponadto imię
K a z i mi e r z a R a c z y ń s k i e g o , ostatniego starosty
generalnego Wielkopolski, który jako przewodniczący
Komisji Dobrego Porządku 1780—84 położył bardzo
wielkie zasługi około budowy miast wielkopolskich,
zwłaszcza Poznania, który zawdzięcza mu np. restaurację
Ratusza, starego zamku, budowę stylowego odwachu
głównego,reorganizacjęcechówiw.i.

 216. Ul. Franciszka Ratajczaka (Nowe Miasto, południe.

Od ul. 27. Grudnia do ul. Towarowej). Część północna

108

zabudowana została tuż po r. 1803, a niebawem zaludniła się
ulica także w kierunku południowym. Ulica ta stanowi część
dawnej Rycerskiej, która sięgała od pl. Nowomiejskiego do ul.
Św. Marcina. W r. 1866 odłączono od niej odcinek od placu
WolnościdoPlacuNowomiejskiego,apozostałączęśćnazwano
Wielką Rycerską. Przedłużenie jej od Św. Marcina do dawnej
BramyRycerskiejzwałosięMałąRycerską.PowłączeniuWildy
w r. 1900 ulica Rycerska w całości powiększyła się tak, że
obejmowała nawet obecne Wierzbięcice. Wówczas nazwano
obie ulice Rycerskie w Śródmieściu razem „ul. Rycerską“
(Ritterstr.), a przedłużenie tychże na Wildzie „Nową Rycerską“.
Ulica Rycerska zwała się jednakże przez pewien czas „Starą
Rycerską“, bo w r. 1906 uchwalono przezwać ją znowu na „ul.
Rycerską“. „Nową Rycerską“ przemianowano w r. 1906 na „ul.
Bittera“ (Bitterstrasse), pospolicie po polsku „Gorzką“ zwaną;
wyodrębnionoponadto„ul.Lovoniusa“(odBramyRycerskiejdo
Towarowej).

 Za czasów polskich aprobowano nazwę „ul. Rycerskiej“

29. 8. 1919 r., 14. 8. 1920 r. dodano do niej dawną
„Livoniusstr.“. Toczyły się jednakże długie spory o ulicę im.
FranciszkaRatajczaka,któremupoświęconoraztęrazowąulicę.
Ostateczniewdniu23.5.1921przezwanob.ulicęRycerskąito
aż do ul. Towarowej, „ulicą Franciszka Ratajczaka“. Wybrano
właśnie tę ulicę, ponieważ na niej Ratajczak poległ 27. grudnia
1918przyoblężeniuprezydjumpolicjiprzezpowstańców.

 *)

F r a n c i s z e k R a t a j c z a k

należał

do

najdzielniejszych powstańców, którzy rozpoczęli walkę z
Niemcami w dniu 27. grudnia 1918, i poległ jako jeden z
pierwszychwbojuowolnośćPoznaniaiWielkopolski.

109

 217. Ul. Ratuszowa. (Stare Miasto, rynek. Ulica na rynku

wzdłuż południowej ściany ratusza). Stara uliczka, istniejąca w
średniowieczu,któradzieliłaRatuszodblizkichjatekikramików
narynku.ZwałasięulicąŚredniąjużw18,apotemtakżew19.
wieku (Mittelstr.). Od 14. 8. 1920 zwie się „ul. Ratuszową“
(ponieważbiegniewzdłużRatusza).

 218. Ul. Reya (Jeżyce, południe. Od ul. Sienkiewicza do ul.

Słowackiego).Powstaławr.1907iotrzymaławr.1909nazwę
„ul. Szarloty“ (Charlottenstr.). Od 15. 11. 1919 zwie się „ul.
Reya“.

 *)M i k o ł a j R e yzNagłowic,urodziłsięwr.1505w

Żórawnie nad Dniestrem, umarł w r. 1569. Pierwszy poeta
piszący w języku polskim. Najważniejsze utwory jego:
Wizerunek własny człowieka poczciwego, Postylla,
Zwierzyniec,Zwierciadło,Fraszki.

 219.Ul.Robocza(Wilda,zachód.Odul.Przemysłowejdoul.

Fabrycznej).Przejętawr.1909otrzymałaniebawemnazwę„ul.
Maybacha“ (Maybachstr.). Od 12. 4. 1920 zwie się „ulicą
Roboczą“, tworząc z ulicami Fabryczną i Przemysłową grupę
nazw,

podkreślających

charakter

przemysłowy

dzielnicy

wildeckiej.

 220. Św. Roch (Od mostu św. Rocha do szosy Kórnickiej.

Nazwa ulicy i równocześnie dzielnicy). W r. 1562 ufundował
StanisławGórkanaprawymbrzeguWartywłasnemiastomające
stanowić konkurencję dla Poznania. Zgromadziły się w niem
liczne zastępy rzemieślników, miasteczko posiadło w krótkim
czasie rynek i kilka ulic. Ponieważ Górka wystawił miasteczko
bezprawnie na gruntach wsi Rataj, stanowiącej własność

110

Poznania, Poznań wszczął proces, wygrał go i zabrał w r. 1599
miasteczko,któreniebawempodupadło.MiastoGórkizwałosię
pierwotnie „Łaciną“ i „Stanisławowem“. Później przyjęło się
określenie „Miasteczko“, dotąd używane, oraz drugie „Św.
Roch“, przyjęte od wezwania kościółka. Nazwa w brzmieniu
polskiemoficjalnieustalona29.8.1919.

 221. Ul. Rolna (Wilda, wschód. Od Górnej Wildy do ul.

Wspólnej). Przejęta w r. 1900 z gminą wildecką (Ackerstr.). W
brzmieniupolskiemnazwaustalona15.11.1919.

 Nazwa charakterystyczna, gdyż ulica dotąd otoczona polami

ornemi.

 222. Ul. Różana (Wilda, zachód. Od Górnej Wildy, do ul.

Stromej).Przejętawr.1900zgminąwildecką,przedłużonawr.
1905.Nazwawbrzmieniupolskiemustalona12.4.1920.

 Nazwa wywodzi swój początek od plantacji róż (ogrodu

różanego Sterna), istniejącej tutaj w dawniejszych latach. Za
czasów niemieckich ulica ta zwała się „Rosenstrasse“ a obecna
ulicaPoplińskich„AmRosengarten“.

 223.Rybaki(Śródmieście,południe.OdulicyStrzeleckiejdo

Wałów Jagiełły). Przy jednej z dawniejszych odnóg Warty
powstała prawdopodobnie w 13. wieku (choć wymieniona w
dokumentach dopiero 1441) osada pod nazwą „Rybaki“,
zamieszkała pierwotnie przez rybaków, którzy długo bronili się
przed jurysdykcją miejską. Później osiadła tam także inna
ludność.Osadamiaławłasnyrynekikilkauliczek.Nazwaosady
przeniosłasiępotemnaulicę.(Wbrzmieniuniemieckiemzwano
ją „Fischerei“). W r. 1870 zamierzano cząstki ulicy obecnej
wyodrębnić, zmian uchwalonych nie wprowadzono jednakże w
życie. Używano potocznie tylko określenia „plac Rybacki“.
Nazwaulicywbrzmieniupolskiemustalona16.6.1919.

111

 224. Rynek Górczyński. (Górczyn. Przy ul. Górczyńskiej.)

Przejętywr.1900zGórczynem.Zwałsięzaczasówniemieckich
„RynekwGórczynie“(MarktinGurtschin).Od29.8.1919nosi
nazwę „Rynek Górczyński“. Plac ten stanowi ośrodek dawnej
wsiGórczyn.

 225. Rynek Jeżycki (Jeżyce, centrum. Między ul.

Dąbrowskiego, ul. Prusa i ul. Kraszewskiego). Przejęty przez
miasto w r. 1900 razem z gminą jeżycką. Nazwę oficjalną
otrzymał w r. 1908. Nazwa ta obejmuje ściśle plac rynkowy i
ulicę południową między ul. Prusa i ul. Kraszewskiego. W
brzmieniupolskiemustalonourzędowonazwę16.6.1919.Rynek
tenstanowicentrumdawnejwsi,obecnejdzielnicyJeżyce.

 226. Rynek św. Łazarski (Św. Łazarz, południe. Między

ulicami Małeckiego, Adama Jeskiego, Łazarską, Lodową,
OnufregoKopczyńskiego,StanisławaKarwowskiegoiCalliera).
Przejęty przez miasto w r. 1900 wraz z gminą św. Łazarską.
Nazwę oficjalną otrzymał w r. 1908 („Rynek Łazarski“ —
„Lazarusmarkt“). Nazwę polską „Rynek św. Łazarski“ ustalono
urzędowo 16. 6. 1919. Plac ten stanowi pewien ośrodek
dawniejszejwsiśw.Łazarz.

 227. Rynek Śródecki. (Śródka. Między Śródką, ulicami

Bydgoską, Warszawską, Cybińską i Zaułkiem Katarzyńskim.)
Plac istniejący prawdopodobnie od czasów średniowiecznych.
Przeszedł w skład miast jako ośrodek starego odrębnego miasta
Śródki w r. 1800. Nazwę swą zawsze nosił (po niemiecku
„Schrodkamarkt“). W brzmieniu polskiem ustalono ją urzędowo
16.6.1919.

 228.RynekWildecki.(Wilda,centrum.MiędzyGórnąWildą

iulicamiStrumykową,Przemysłową,WierzbięcicamiiCzajczą).
Przejęty w r. 1900 razem z gminą wildecką. Nazywał się za

112

czasów niemieckich „placem Bismarcka“. Od 16. 6. 1919
wprowadzononazwę„RynekWildecki“.Jesttoośrodekdawnej
wsiaobecnejdzielnicyWilda.

 229.Ul.Rynkowa(StareMiasto.OdStaregoRynkudoulicy

Pocztowej).WśredniowieczuistniałajużuliczkałączącaRynek
z młynem nad Bogdanką, który leżał w południowej części
obecnego placu Sapieżyńskiego; nie wiadomo wszakże, czy
biegła w tem miejscu co obecna, która zresztą odpowiada
systemowi średniowiecznemu ulic miejskich. Nazwę otrzymała
dopiero w r. 1870; nazwano ją wówczas „Marktgasse“, później
prowadziłasięMarktstrasse,wodróżnieniuod„Marktgasse“na
Chwaliszewie.Wbrzmieniupolskiemustalonooficjalnienazwę
29.8.1919.

 230.Ul.Rzeczypospolitej.(NoweMiasto,centrum.Odplacu

Wolności do ul. Pocztowej.) Zbudowana na terenie dawnego
cmentarza żydowskiego po roku 1804. Za czasów niemieckich
nosiła nazwę „ul. Lipowej“. Od 29. 8. 1919 zwie się „ul.
Rzeczypospolitej“. Nazwa należy do systemu określeń o
brzmieniunajdostojniejszem,zastosowanegowcentrumNowego
Miasta.

 231. Ul. Ludwika Rzepeckiego (Św. Łazarz, południe. Od

ulicy Niegolewskich do ul. Chociszewskiego). Przejęta wraz z
gminą św. Łazarską w r. 1900. Nazywała się dawniej „ul.
Studzienną“ (Brunnenstrasse). Od 5. 1. 1920 zwie się „ulicą
LudwikaRzepeckiego“.

 *) Lu d w i k R z e p e c k i , (ur. 1832 w Wypalankach w

pow. Obornickim; um. 1894 w Poznaniu), profesor
matematyki i nauk przyrodniczych w szkole realnej w
Poznaniu, należał do znanych pracowników społecznych w

113

Poznaniu w drugiej połowie 19. wieku; był kolejno
redaktorem pisma pedagogicznego Oświata (1865—67),
współzałożycielem

Gazety

Wielkopolskiej

(1872),

redaktorem tygodnika Warta, tygodnika Oświata (1876),
założyłwr.1877GoniecWielkopolski.Polityczniebardzo
ruchliwywoboziekatolicko-ludowym.

 232. Ul. Saperska (Wilda, południowy wschód. Od ul.

Traugutta do ul. Wspólnej). Otrzymała charakter ulicy i nazwę
(Pionierstr.)wr.1915.Od16.6.1919zwiesię„ul.Saperską“.
Nazwę tę wybrano dla tego, że przy ulicy tej stoją koszary
saperów.

 233. Ul. Emilji Sczanieckiej (Św. Łazarz — południe. Od

ulicy Łazarskiej do al. Okrężnej). Przejęta do miasta w r. 1900
wraz z gminą Św. Łazarz. Nazywała się za czasów niemieckich
„ul.Jagowa“.Od5.1.1920zwiesię„ul.EmiljiSczanieckiej“.

 *)

E mi l j a S c z a n i e c k a

(1804—1896),

Wielkopolanka,

jedna

z

najpiękniejszych

postaci

niewieścich historji polskiej. W powstaniach 1830/31,
1848 i 1863 z wielkiem poświęceniem pielęgnowała
rannychizakładałaszpitalewojenne,całeżyciepracowała
dlasprawynarodowej.

 234. Ul. Sielska (Górczyn. Od ul. Łazarskiej do ul.

Górczyńskiej). Przejęta przez miasto w r. 1900 wraz z
Górczynem. Nazywała się za czasów niemieckich „ul.
Hellmanna“. Od 14. 8. 1920 zwie się „ul. Sielską“. Nazwa
charakterystyczna dla skromnej ulicy w dzielnicy dotąd jeszcze
wybitnierolniczej.

114

 235. Ul. Siemiradzkiego (Św. Łazarz, zachód. Od ul.

Ułańskiejdoul.Matejki).Powstaławr.1903iotrzymałanazwę
„ul.Linne’go“.Od15.11.1919zwiesię„ul.Siemiradzkiego“.

 *) H e n r y k S i e mi r a d z k i , urodził się w r. 1843 w

Charkowie, umarł 1902 r. w Rzymie. Mieszkał w Rzymie.
Bardzo wybitny malarz sławnych obrazów historycznych z
dziejów starożytnego Rzymu i Hellady oraz z historji
biblijnej.Wspaniałyutwórjego„ŻywepochodnieNerona“
mieścisięwMuzeumNarodowemwKrakowie.

 236. Ul. Sienkiewicza (Jeżyce, południe. Od ul.

Kraszewskiego do ul. Mickiewicza, projektowane przedłużenie
do ul. Jasnej). Ulica stanowiła do r. 1906 nieuregulowane
przedłużenie ul. Szamarzewskiego, poczem — z powodu
stawieniaprzyniejpierwszegobudynku—wr.1907otrzymała
nazwę „ul. Wettinów“ (Wettinerstr). Od 15. 11. 1919 zwie się
„ul.Sienkiewicza“.

 *) H e n r y k S i e n k i e w i c z urodził się 1845 roku w

Siedleckim, umarł w r. 1916 w Vevey (Szwajcaria).
Najwybitniejszy powieściopisarz polski, laureat Nobla,
twórcasławnychpowieścihistorycznychispołecznychoraz
nowel. Wielki patrjota, który sławę swą wykorzystał dla
dobra narodowego, broniąc dwukrotnie Wielkopolski: z
powodu „sprawy wrzesińskiej“ i z powodu ustawy
wywłaszczeniowej, nadto współdziałając w Komitecie
Narodowym

w

Szwajcarji

czasu

wielkiej

wojny.

Najznaczniejsze utwory: Ogniem i mieczem, Potop, Pan
Wołodyjowski,Krzyżacy,Quovadis,Bezdogmatu,Rodzina

115

Połanieckich, Legjony, Wiry, wśród nowel „Bartek
zwycięzca“,„Hania“ii.

 237.Ul.Sienna (Chwaliszewo. Od Tylnego Chwaliszewa do

zbieguul.BednarskiejzCzartoryją).Otrzymałacharakterulicyi
nazwę (po niemiecku „Flurstrasse“) w r. 1870. W brzmieniu
polskiem ustalono oficjalnie nazwę 16. 6. 1919 w formie
powszechnieoddawnaprzyjętej(choćniemającejuzasadnienia,
bo„Flur“oznaczawtymprzypadkupole,łan,aniesień).

 238. Ul. Sieroca (Stare miasto. Od ul. Koziej do ul.

Franciszkańskiej).Uliczkawmiejscutemistniałajużwwiekach
dawniejszych, nie miała wszakże nazwy i brak o niej wogóle
wiadomości. Znana jest dopiero w wieku 19. W r. 1832
otrzymało miasto klasztor pofranciszkański na cele opieki nad
ubogimi i sierotami. Dawny sierociniec był przyczyną nazwy
ulicy. W brzmieniu polskiem ustalono nazwę urzędowo
16.6.1919.

 239. Ul. Skarbowa. (Nowe Miasto, południowy zachód. Od

ul.RatajczakadoWałówZygmuntaAugusta).Powstaławr.1877
i otrzymała nazwę „ul. Ludwiki“ (t. j. żony Antoniego
Radziwiłła, namiestnika W. Ks. Poznańskiego). — Przy
sposobności tej Magistrat przeprowadził w trzech instancjach
spór kompetencyjny z prezydjum policji, przyczem opierał się
nazwaniu ulicy tej według nazwiska (prezydjum policji żądało
nazwy „ul. Kirchbacha“ albo też „ul. Cesarska“). — Od
5. 1. 1920 ulica ta zwie się „ul. Skarbową“. (Stoi przy niej
gmachIzbySkarbowej).

 240. Ul. Składowa (Nowe Miasto, pas poforteczny, poł.

zachód. Od Wałów Zygmunta Augusta do Mostu Dworcowego).
Powstała w postaci dzisiejszej po zburzeniu fortyfikacyj.

116

Stanowiła zrazu przedłużenie ul. Skarbowej. W roku 1908
została wyodrębniona pod nazwą „ul. Marchijska“ (Märkische
Strasse). Od 5. 1. 1920 zwie się „ul. Składową“. Nazwa ta jak
przyległej „ulicy Towarowej“ zdradza sąsiedztwo dworca
towarowegoiskładównadworcuiwpobliżutego.

 241.Ul. Skośna (Nowe Miasto, pas poforteczny, zachód. Od

ul. Wjazdowej ku torowi kolejowemu, ulica ślepa). Uliczka ta
istniała w drugiej połowie 19. wieku i zwana była „przed
Berlińską Bramą“ (Vor dem Berliner Tor). Nazwę „Przed
Berlińską Bramą“ określano nie tylko późniejszą ul. Skośną ale
także późniejszą Towarową, prowadzącą do cmentarzy. W r.
1901, ponieważ uliczka (dzisiejsza Skośna) wydawała się zbyt
małą, przydzielono ją do ul. Bukowskiej jako Starą Bukowską.
Prezydjum policji nie zgodziło się jednakże na tę zmianę. Od
29. 8. 1919 uliczka ta zwie się „ul. Skośną“. Nazwa
charakterystyczna dla uliczki tworzącej z ulicą Wjazdową
niezwyklemałykąt.

 242. Ul. Skryta (Św. Łazarz, północny zachód. Przy ulicy

Matejki). Powstała w latach 1901/02 i otrzymała nazwę
„Bartoldshof“.Bartoldowemzwanoosiedleleżąceprzedrokiem
1900 między Św. Łazarzem a Jeżycami, a obejmujące części
dzisiejszychulicMatejkiiGrunwaldzkiej.Od12.4.1920ulica
nosi nazwę „ul. Skrytej“. Nazwa charakterystyczna dla małej
ulicy, łączącej się w obu swych zakończeniach jedynie z ul.
Matejki.

 243. Ul. Słoneczna (Górczyn. Od ul. Palacza do szosy

Okrężnej). Powstała w r. 1923 i otrzymała 21. 1. 1924 nazwę
„ul. Słonecznej“. Nazwa przypomina przyległe obserwatorjum
astronomiczne.

 244.Ul.Słowackiego (Jeżyce, południe. Od ul. Jasnej do ul.

117

Piotra Wawrzyniaka). Przejęta w r. 1900 do miasta razem z
gminąjeżycką.Nazywałasięzaczasówniemieckich„ul.Karola“
(Karlstrasse).Od15.11.1919zwiesię„ul.Słowackiego“.

 *) J u l j u s z S ł o w a c k i , jeden z najgenjalniejszych

poetów polskich, stawiany obok Mickiewicza, urodził się
1809r.wKrzemieńcu,umarłwr.1849wParyżu.(Podanie
ściślejszegożyciorysujesttutajzbyteczne).WPoznaniubył
krótki czas w r. 1848. W domu na Piekarach, w którym
mieszkał,wmurowanowr.1923tablicępamiątkową.

 245. Ul. Solna. (Nowe Miasto, północ. Od ul. Młyńskiej do

WałówLeszczyńskiego).Nadawnymterenieprzedmiejskimstały
przyulicytejjużzaczasówPrusPołudniowychróżnemagazyny,
główniewojskowe,aszczególniemagazynsolny,zbudowanyna
terenie zajmowanym dzisiaj przez gmach Sądu Okręgowego.
Niemcy zwali ulicę tę „Magazynową“ (Magazinstr.), Polacy
nazwaliją16.6.1919„ul.Solną“.

 246. Ul. Sołacka. (Sołacz. Od ul. Niestachowskiej do ulicy

Nad Wierzbakiem. Przedłużenie wschodnie: droga Urbanowska,
zachodnie: ul. Golęcińska). Dawna szosa wojskowa. Otrzymała
nazwę w r. 1909. W brzmieniu polskiem ustalono nazwę
oficjalnie29.3.1921r.Oznaczenieulicyzachowujenazwęwsi
Sołacza,którejgruntyczęściowowcielonowr.1907domiasta,
a częściowo stanowią jeszcze dzisiaj jednostkę samodzielną
(obszardworskiSołacz).

 247. Ul. Spadzista. (Wilda, północ. Od Górnej Wildy do ul.

Różanej). Przejęta w r. 1900 przez miasto wraz z gminą
wildecką.Nosiłazaczasówniemieckichnazwę„Rochusstrasse“.
Od 12. 4. 1920 zwie się „ul. Spadzistą“. Nazwa

118

charakterystyczna, gdyż ulica pochyla się silnie od Różanej ku
GórnejWildzie.

 248. Ul. Spokojna (Św. Łazarz, południowy zachód. Od ul.

GłogowskiejdoulicyJarochowskiego).Przejętawr.1900razem
zgminąŚw.Łazarską.Zwałasięponiemiecku„Friedenstr.“.Od
29. 8. 1919 r. zwie się „ul. Spokojną“. Nazwa niemiecka
wywodziłasięodcmentarzaewangelickiego.

 249. Ul. Sporna. (Nowe Miasto, pas poforteczny, północny

zachód. Od ul. Starościńskiej do ul. Cichej). Powstała po
zburzeniu fortyfikacyj i otrzymała nazwę „drogi Bussego“
(Busseweg).Jużcodotejnazwydośćdługonieosiągniętozgody
interesowanych czynników. Podobnie za czasów polskich różne
padały propozycje nazw. Spór trwał długo. Ostatecznie
12.4.1920ogłoszonodlaniejnazwę„ul.Spornej“).

 250. Ul. Florjana Stablewskiego (Św. Łazarz, południowy

zachód. Od ul. Łazarskiej na pola św. Łazarskie). Przejęta w r.
1900odgminyŚw.Łazarz.Zwałasiędawniej„ulicąFlorjańską“
(Florianstr.). Od 14. 8. 1920 zwie się „ul. Florjana
Stablewskiego“.

 *) F l o r j a n S t a b l e w s k i urodził się w roku 1841 w

Wschowie, umarł 1906 r. w Poznaniu. Kształcił się w
Trzemesznie, w seminarjum duchownem w Poznaniu i na
uniwersyteciewMonachjum.ByłproboszczemwWrześnia
od roku 1891 do 1906 arcybiskupem gnieźnieńsko-
poznańskim. Posłował do sejmu pruskiego od r. 1876 do
objęcia godności arcybiskupiej. Doświadczony wódz
polityczny żywiołu polskiego, sławny mówca, zwany
arcybiskupemsocjalnym.Mążwybitny.

 251. Stare Targowisko (Chwaliszewo. Przy ul.

119

Wenecjańskiej). Plac stary. W wieku 19. służył jako
targowiskozwierzęce,poprzeniesieniutargówzwierzęcych
na Targowicę przy Rzeźni w małym już tylko stopniu
użytkowane.

Zwało

się

dawniej

„Świńskiem

Targowiskiem“.Wr.1878przezwanezostało„Zwierzęcem
Targowiskiem“ („Viehmarkt“, czasem pisano „Alter
Viehmarkt“, obok tego „Schweinemarkt“). Nazwę polską
otrzymało16.6.1919.

 252.Ul.Starościńska(NoweMiasto,paspoforteczny,zachód

Od Wałów Leszczyńskiego do toru kolejowego). Powstała przy
regulacji fortecy choć droga w tem miejscu istniała już w
początkach 19. wieku. Otrzymała własną nazwę w r. 1911 „ul.
Waldowa“ (Waldowstr.). Od 5. 1. 1920 zwie się „ul.
Starościńską“(odprzyległegogmachustarostwapoznańskiego).

 253.Stary Rynek. (Centrum Starego Miasta i miasta całego.

Ulice

dochodzące:

Wielka,

Woźna,

Wodna,

Jezuicka,

Wrocławska, Szkolna, Nowa, Franciszkańska, Zamkowa,
Rynkowa, Wroniecka i Żydowska. Uliczki wewnątrz Rynku:
Ratuszowa, Wiankowa i Kurzanoga). Istnieje w niezmienionej
zasadniczo postaci od założenia miasta po lewym brzegu Warty
w r. 1253. Ułożenie typowe dla kolonizacji średniowiecznej:
kwadratowy rynek, na nim mniejwięcej w centrum ratusz, przy
ratuszu jatki i różne budki kupieckie i rzemieślnicze, w okół
rynku kamienice patrycjuszów miejskich. Od każdego narożnika
biegną dwie ulice, w środku każdej kwatery dalsza ulica, która
dzielikażdąstronęRynkunadwiegrupydomówpo8kamienic.

 Stary Rynek zwał się Rynkiem przez wszystkie wieki

dawniejsze. Dopiero w wieku 19. nazwano go dla odróżnienia
odNowego—StarymRynkiem.Nazwętęustalonourzędowow

120

brzmieniupolskiem16.6.1919.

 254. Ul. Staszica. (Jeżyce, zachód. Od ul. Dąbrowskiego do

ul. Szamarzewskiego). Przejęta w r. 1900 z gminą jeżycką.
Nosiła za czasów niemieckich nazwę „ul. Moltkego“. Od
15.11.1919zwiesię„ul.Staszica“.

 *) S t a n i s ł a w S t a s z i c urodził się 1755 r. w Pile

(Wielkopolska), umarł 1826 r. Mieszkał w Warszawie.
Znakomity

statysta,

polityk

pierwszorzędny,

badacz

przyrody, mecenas nauk, wielki patrjota. W czasie sejmu
czteroletniego,zająłopinjępublicznąpismamipolitycznemi
„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego“ i „Przestrogi dla
Polski“. W pismach tych z niesłychaną na owe czasy
odwagą, Staszic, syn mieszczański, rozwinął program
reform społecznych w duchu, jaki zapanował powszechnie
dopiero w wieku 19. Za czasów Prus Południowych
poświęcałsięgłówniepracyokołoTowarzystwaPrzyjaciół
Nauk w Warszawie, któremu pałac swój darował. Wielkie
dobraHrubieszówrozdzieliłmiędzychłopów.ZaKsięstwa
Warszawskiego i Królestwa Kongresowego piastował
wysokieurzędypubliczneażdogodnościministrawłącznie.

 255. Ul. Stawna. (Śródmieście, północ. Od ul.

Wronieckiej do Wielkich Garbar.). Linją dzisiejszej ul.
Stawnejbiegłczęściowomiejskimurśredniowieczny.Ulica
powstała po zburzeniu starych fortyfikacyj (1795—1797) i
pożarze w r. 1803. Zwała się zawsze „ul. Stawną“
(Teichstr.). W brzmieniu polskiem ustalono urzędowo
nazwę16.6.1919.„Stawną“nazywasięulicadlatego,że
sięgała do stawu, zajmującego jeszcze w 19. wieku teren
obecnegoplacuStawnego.

121

 256. Ul. Stolarska. (Św. Łazarz, północ. Od ulicy

Grunwaldzkiejwkierunkupołudniowym,międzyul.Matejkiiul.
Śniadeckich). Otrzymała po wcieleniu 1900 r. do miasta nazwę
„Bavariastr.“. Od 5. 1. 1920 zwie się „ul. Stolarską“. (Spółka
stolarska.)

 257. Ul. Stroma. (Wilda, północ. Od Górnej Wildy do

Wierzbięciczprzedłużeniemdoul.Przemysłowej).Przejętawr.
1900 z gminą wildecką. Zwała się za czasów niemieckich „ul.
Hahnkego“. Od 29. 8. 1919 zwie się „ul. Stromą“. Nazwa
charakterystyczna,boterenulicypochyły.

 258. Ul. Strumykowa. (Wilda, zachód. Od ul. Roboczej do

GórnejWildy).Przejętawr.1900zgminąwildeckąpodnazwą
„ul. Strumykowej“ (Bachstr.). Nazwę w brzmieniu polskiem
ustalono 16. 6. 1919. Nazwę spowodował skanalizowany
obecniestrumyk,którytamtędybiegłnałąkiDębińskie.

 259.Ul.Strusia.(Św.Łazarz,wschód.Odul.Głogowskiejdo

ul.Granicznej,zprojektowanemprzedłużeniemdoul.Calliera).
Przejęta w r. 1900 z gminą Św. Łazarską. Nosiła za czasów
niemieckichnazwę„ul.Parkowa“(Parkstr.).Od5.1.1920zwie
się„ul.Strusia“.

 *) J ó z e f S t r u ś , najznakomitszy lekarz polski 16.

wieku, urodził się w r. 1510 w Poznaniu, kształcił się w
akademji Lubrańskich w Poznaniu, potem w Krakowie i
Padwie, gdzie w młodym wieku został mianowany
profesorem uniwersytetu. W r. 1545 wraca do Polski i
osiada w Poznaniu jako lekarz nadworny Andrzeja Górki,
generałaziemwielkopolskich.Jakoolbrzymiejsławylekarz
wzywany często na dwory królewskie (turecki, węgierski i
i.), jest lekarzem nadwornym króla Zygmunta Augusta.

122

Żonaty był z mieszczankami poznańskiemi: naprzód z
Polikseną Ungrówną, a po jej śmierci z Katarzyną
Sztorchówną.ZmarłwPoznaniunadżumęwr.1568.Znany
takżejakoświetnypisarzwdziedziniemedycyny.

 260.Ul.Strzałowa.(Śródmieście,południe.OdRybakówdo

ul. Strzeleckiej). Otrzymała w r. 1870 nazwę „ul. Strzałowej“
(Schiessstrasse) na obecnej długości (przedtem sięgała od
StrzeleckiejdoDługiej,adalszączęśćliczonodoRybaków).W
brzmieniu polskiem ustalono nazwę 29. 8. 1919. Nazwa ma
łącznośćznazwąul.Strzeleckiej.

 261. Ul. Strzelecka. (Śródmieście, południe. Od pl. św.

Krzyskiego do b. Bramy Dębińskiej przy Wałach). Leży na
terenie dawnej osady „Czapniki“, istniejącej w każdym razie w
połowie 15. wieku. Ulicę samą zbudowano w początkach 19.
wieku.

 Strzelnicamiejskastaławwieku15.przedbramątumską,t.j.

mniejwięcejnaGarbarach.Wkońcu18.wiekustałanamiejscu
dzisiejszego budynku Izby Handlowej. W początku 19. wieku
stała przy drodze Dębińskiej i nadała nazwę „ul. Strzeleckiej“
(Schützenstrasse). Usunięta przy budowie fortecy, zbudowana
zostaławr.1857naMiasteczku.ObecniestoinaSzelągu.

 Zaczasówpolskichnazwano12.4.1920częśćulicyodplacu

Św. Krzyskiego do ul. Długiej „Czapnikami“, resztę „ul.
Strzelecką“. Od 5. 10. 1920 jednakże cała ulica nazywa się
ponownie„Strzelecką“.

 262.Ul.Szamarzewskiego.(Jeżyce,południowyzachód.Od

ulicyKraszewskiegopozaul.Polną).Przejętawr.1900zgminą
jeżycką. Zwała się za czasów niemieckich „ul. ces. Wilhelma“
(Kaiser-Wilhelm-Str.). Do r. 1907 liczono jako jej przedłużenie

123

obecną ul. Sienkiewicza. Od 15. 11. 1919 zwie się „ul.
Szamarzewskiego“.

 *) A u g u s t y n S z a ma r z e w s k i (ur. 1832 w

Poczdamie, um. 1891 w Ostrowie). Kształcił się w
gimnazjum

poznańskiem.

Był

z

razu

urzędnikiem

pocztowym.Porychłymzgonieżonydokończyłgimnazjumi
seminarjum dochowne. Pionier spółdzielczości polskiej.
ProwadziłumiejętnietowarzystworzemieślniczewŚrodzie
i spółdzielnię tamtejszą. Od r. 1872 do 1891 był patronem
Związku Spółek Polskich, na stanowisku tem zaszczytnie
zasłużony, twórca siły spółdzielni polskich. Za udział w
powstaniu 1863 więziony przez półtora roku, w r. 1872
karanywięzieniemzamowępatrjotyczną.

 263.Ul.Szewska.(StareMiasto.Odul.WielkiejdoMałych

Garbar).Istniałajużwśredniowieczu.Koncentrowalisięwniej
prawdopodobnie rzemieślnicy szewcy, być bowiem może, że
majstrowiejednegocechumieszkaliwpobliżusiebie.Zwałasię
zawsze „ulicą Szewską“. Nazwę polską aprobowano urzędowo
16.6.1919.

 264.Ul. Szkolna. (Stare Miasto. Od Starego Rynku do placu

Św. Krzyskiego). Ulica ta istniała już w średniowieczu,
zamknięta od południa. Zwała się „ul. Psią“, sporadycznie
„Wrocławską Psią“, i nazwę tę zachowała aż do wieku 19.
Niekiedy zwano ją przedtem ulicą Panieńską. Panieńską zwała
się ze względu na klasztor i kościół Karmelitanek bosych, w r.
1667 fundowany. Za rządów pruskich zabrano klasztor na rzecz
funduszusekularyzacyjnego.Wr.1825umieszczonownimniższe
klasy gimnazjum poznańskiego. Stąd nazwa „ul. Szkolnej“. W r.

124

1856 budynek zajęło miasto na szpital. Przy budowie nowego
szpitala zburzono w r. 1880 kościółek klasztorny. Nazwę w
brzmieniupolskiemustalonooficjalnie16.6.1919.

 265.Ul.Szwajcarska.(Wilda,centrum.OdDolnejWildydo

ul. Przemysłowej projektowana do ul. Roboczej). Przejęta w r.
1900 z gminą wildecką. Część jej od Górnej do Dolnej Wildy
liczona była do r. 1905 do Dolnej Wildy, w roku tym zaś
przydzielona została do Szwajcarskiej (Schweizerstr.). W
brzmieniu polskiem ustalono nazwę urzędowo 15. 11. 1919 r.
Nazwa wywodzi się od „domu szwajcarskiego“ (mleczarni),
któryprzyniejstał.

 266.Ul.RomanaSzymańskiego.(Śródmieście,południe.Od

pl. św. Krzyskiego do ul. Wysokiej). Ulica ta powstała w 19.
wieku i zwała się „ul. Wiedeńską“ („Wienerstr. — od Hotelu
Wiedeńskiego, który stał przy placu św. Krzyskim). Od
29.8.1919zwiesię„ul.RomanaSzymańskiego“.

 *) Dr. R o ma n S z y ma ń s k i (ur. 1840 w Kostrzynie,

um. 1908 w Poznaniu, Podgórna 7.) był głównym wodzem
politycznym demokracji mieszczańskiej w drugiej połowie
19. wieku. Znany głównie jako długoletni redaktor
„Orędownika“. Należał 1871 do pierwszego komitetu
głównegoZwiązkuSpółekPolskich,byłwspółzałożycielem
Stowarzyszenia rękodzielników, wydawał (1886—1899)
pismo ludowe „Głos Polski“, brał wybitny udział w
walkachwyborczych,winteresieśredniegomieszczaństwa.

 267. Ul. Szyperska. (Śródmieście, północ. Od Wielkich

GarbarpółkolemdoTamyGarbarskiej).Ulicatapochodziz19.
wieku. Zwała się za czasów niemieckich „Schifferstr.“, po

125

polsku „ul. Szyperska“. Za czasów polskich nazwano ulicę tę
16. 6. 1919 „ul. Flisaczą“, zmieniono jednakże 13. 6. 1922 na
„Szyperską“, jak oddawna pospolicie była zwana. Nazwa
uzasadnionatem,żeulicaprowadziobokportu,wktórymszkuty
szyperskielądują,aprzedzbudowaniemportunatemżemiejscu
przybijałydobrzegu.

 268. Ul. Śląska. (Sołacz. Od ul. Sołackiej do al.

Małopolskiej).Powstaławr.1909iotrzymaławr.1910nazwę
„ul. Reńskiej“ (Rheinischestr.) „Śląską“ nazywała się dawniej
obecna ul. Podlaska. Nazwę „ul. Śląska“ przeniesiono na ulicę
znaczniejszą29.3.1921.

 269. Ul. Ślusarska. (Stare Miasto. Od ul. Wielkiej do

Nowego Rynku). Ulica pochodzi z czasów średniowiecznych.
Zwanojąwówczasmałąalbociasnąuliczką,anaodcinkuodul.
Wodnej do Fary „przed Farą“ lub „Farną“. W wiekach
późniejszych jeszcze polskich — wprowadziła się nazwa
zawodowa,„ul.Ślusarska“.iutrzymałasiędodniadzisiejszego.
Nazwępolskąaprobowanooficjalnie16.6.1919.

 270. Ul. Śniadeckich. (Św. Łazarz, północ. Od ul.

Głogowskiej do ul. Grunwaldzkiej). Otrzymała charakter ulicy i
nazwę w r. 1905 („ul. Herdera“). Od 5. 1. 1920 zwie się „ul.
Śniadeckich“.

 *) J a n Ś n i a d e c k i urodził się w r. 1756 w Żninie,

umarł r. 1830 pod Wilnem. Bardzo wybitny astronom i
matematyk.

Długoletni,

wielce

zasłużony

profesor

uniwersytetuwileńskiego,któryprzyczyniłsięogromniedo
rozwoju nauki polskiej. Zajmował się także filozofją i
literaturą.

 J ę d r z e j Ś n i a d e c k i,bratJana,urodziłsięwr.1768

126

w Żninie, umarł 1838 r. Również profesor uniwersytetu
wileńskiego. Znakomity, głęboko uczony chemik, fizjolog i
lekarz.

 271. Śródka. (Śródka. Od Ostrówka do Rynku

Śródeckiego). Dzielnica „Śródka“ ma historję starszą niż
śródmieście. Była miastem książęcem przed założeniem
Poznania na lewym brzegu Warty. Potem oddana została
biskupowi poznańskiemu. W r. 1328 otrzymała prawo
magdeburskie.Wr.1800wcielonazostaładomiasta.Ulica
zachowuje nazwę starego miasteczka. Niemcy zwali ją
„ulicą Śródecką“ (Schrodkastr.). Nazwę polską ustalono
urzędowo16.6.1919.

 272. Tama Berdychowska. (Berdychowo — Chwaliszewo.

Od ul. Nadbrzeżnej do Bramy Kaliskiej). Teren wcielony do
miasta w r. 1896. Tama ochronna i ulica łącząca miasto z
Berdychowem zwała się już przedtem „Tamą Berdychowską“.
Zbudowanałączniezpracamifortyfikacyjnemi19.wieku.Nazwa
wbrzmieniupolskiemustalonaurzędowo16.6.1919.

 273. Tama Garbarska. (Śródmieście, północ. Przedłużenie

Wielkich Garbar od Małych Garbar do alei Szelągowskiej).
Zbudowana

na

terenie

bagnistym

łącznie

z

pracami

fortyfikacyjnemi 19. wieku, nazwana „Tamą Garbarską“
(Gerberdamm),ponieważstanowiprzedłużenieWielkichGarbar.
Nazwępolskąustalonooficjalnie16.6.1919.

 274. Ul. Targowa (Chwaliszewo. Od Chwaliszewa do ul.

Wenecjańskiej).

Uliczka

stara,

zaliczana

dawniej

do

„Owocowej“, w ostatniem ćwierćwieczu 19. stulecia nazwana
„Marktgasse“. W r. 1903 uchwalono przyłączyć ją do ul.
Owocowej, której jest przedłużeniem. Uchwały jednakże nie

127

przeprowadzono. W brzmieniu polskiem ustalono nazwę
oficjalnie16.6.1919.UlicataprowadzidoStaregoTargowiska,
stądjejnazwa.

 275. Ul. Topolowa (Wilda, północ. Od ul. Stromej do ul.

Franciszka Ratajczaka). Dawna droga forteczna. Otrzymała
nazwę w r. 1912 („Tambourstrasse“). Od 29. 8. 1919 zwie się
„ul.Topolową“.Nazwęswązawdzięczaulicatopolom,któreją
zdobią.

 276. Ul. Towarowa (Nowe Miasto, pas poforteczny

południowo-zachodni.Odul.WjazdowejdozbieguWierzbięcic,
ul.Topolowejiul.Fr.Ratajczaka).Dawniejszadrogaforteczna.
W części swej północnej (od Wjazdowej do cmentarzy)
zaliczona była do „ul. Przed Berlińską Bramą“. W r. 1907
nazwana została „ul. Colomba“ (Colombstr.). Od 29. 8. 1919
zwie się „ul. Towarową“ (prowadzi bowiem do dworca
towarowego).

 277. Ul. Traugutta (Wilda, wschód. Od Górnej Wildy do

Dolnej Wildy). Otrzymała charakter ulicy w pierwszych latach
bieżącego stulecia i nazwana została „ul. Flottwella“. Od
14.8.1920zwiesię„ul.Traugutta“.

 *) R o mu a l d T r a u g u t t urodził się 1826 na Litwie,

służył zawodowo w wojsku rosyjskiem, w r. 1861 wziął
dymisję w stopniu podpułkownika i osiadł na roli. Bierze
wybitny udział w powstaniu styczniowem, najpierw jako
dowódca oddziału, potem komisarz rządu narodowego,
wreszcie jako dyktator, organizuje energiczne wojsko
powstańcze. Aresztowany 10. kwietnia 1864, został
powieszony 5. sierpnia 1864 na stokach cytadeli
warszawskiejwrazzinnymiczłonkamirządunarodowego.

128

 278. Ul. Trzeciego Maja (Nowe Miasto, centrum. Od placu

Wolnościdopl.Nowomiejskiego).Powstałaprzyrozbudowiepo
r.1804,łączącdwaplaceNowegoMiasta.Stanowiłador.1866
część „ulicy Rycerskiej“, poczem przezwana na „ul. Teatralną“.
Od29.8.1919zwiesię„ul.TrzeciegoMaja“.Należydogrupy
ulic w okół placu Wolności, przypominających nazwami
najważniejsze zdarzenia historyczne itp. „Trzeci Maja“ stanowi
skrót „Konstytucji 3. maja“ 1791 r., ustawy określającej
podstawyustrojuRzeczypospolitejastanowiącejetappotężnyw
rozwojusprawpolitycznychPolskiwduchudemokratycznym.

 279. Tylne Chwaliszewo (Chwaliszewo. Od Czartoryji do

ulicyOwocowejiul.Siennej).Ulicastara.Nazwęotrzymaław
19.

wieku

(Tylne

Chwaliszewo,

po

niemiecku

„Hinterwallischei“).

Nazwę

polską

ustalono

oficjalnie

16.6.1919.DomyChwaliszewa,biegnącegorównoleglesięgają
naogółdoTylnegoChwaliszewaitammajądrugifront.

 280.Ul.Ułańska(Św.Łazarz,zachód.Odul.Wyspiańskiego

do ul. Grunwaldzkiej). Przejęta do miasta w r. 1900, otrzymała
niebawem nazwę „ul. Kawaleryjskiej“ (Kavalleriestrasse). Od
15. 11. 1919 zwie się „ul. Ułańską“. Prowadzi wzdłuż koszar
ułanów,stądnazwa.

 281. Ul. Generała Umińskiego (Wilda, zachód. Od ul.

Strumykowej do ul. Roboczej). Przejęta w r. 1900 z gminą
wildecką. Zwała się „Steinstrasse“. Od 12. 4. 1920 nosi nazwę
„ul.GenerałaUmińskiego“.

 *)J a n N e p o mu c e n Umi ń s k i urodził się 1778 r. w

Czeluścinie. Brał udział już w powstaniu Kościuszki. W r.
1806 uformował, gdy Napoleon wkroczył do Poznania,
szwadrongwardjihonorowejisłużyłnastępniepodorłami

129

NapoleonaażdobitwypodLipskiem,dosługującsięrangi
generała brygady. Pod Gdańskiem wzięty do niewoli,
skazany został przez Prusaków na śmierć, ale wyrok nie
został wykonany pod grozą represji ze strony Napoleona.
Umiński

był

niezmiernie

walecznym

i

odważnym

żołnierzem. Umysł zresztą mierny. W wojsku Królestwa
Kongresowego służył krótko. Osiadłszy w Smolicach w
Wielkopolsce, za przynależność do tajnego „Towarzystwa
Patryjotycznego“ skazany został w r. 1826 na 6 lat
więzienia. W r. 1831 uciekł z więzienia celem wzięcia
udziału w powstaniu. Dla uniknięcia kary ze strony
Prusakówposzedłzagranicę.Wróciłwr.1846.Umarłwr.
1857wWiesbaden.

 282.WałyBatorego(NoweMiasto,paspoforteczny,zachód.

Odul.Wjazdowejdoul.Libelta,przyZamku,TeatrzeiUrzędzie
Ziemskim). Wskutek budowy fortecy w okół miasta (1828—
1872), która nb. usunęła niektóre powstałe już ulice, powstała
wzdłuż wałów fortecznych „ul. Wałowa“. Sięgała ona od Warty
w okół miasta prawobrzeżnego linją Podwala, przechodziła na
lewybrzegWartyprzyGrobliiszłaślademdzisiejszychwałów
wewnętrznych, t. j. wałów Kazimierza Wielkiego, Jagiełły,
Jagiellończyka,ZygmuntaAugusta,JanaIII.,KościuszkiiKsięcia
Józefa do Warty. Na wielkiej tej linji zabudowania były
nieliczne. Bądź co bądź już w r. 1870 próbował Magistrat
podzielić ul. Wałową, zamiaru wszakże nie przeprowadził.
Dopiero w r. 1884 wyodrębniono z niej część od bramy
Rycerskiej do bramy Królewskiej, nazywając „ulicą Górną
Wałową“ odcinek od ul. dzisiejszej Cieszkowskiego do ul.
Wjazdowej, a „ul. Dolną Wałową“ odcinek od dzisiejszej ul.

130

Wjazdowej do ul. Franciszka Ratajczaka. Tak pozostało aż do
zniesienia fortyfikacyj, rozpoczętego w r. 1892 a intenzywnie
prowadzonego od r. 1902. Od r. 1905 poczęto już
przygotowywać nazwy, i to dla małych odcinków. W roku tym
przyjętonasamprzódnazwydlazewnętrznegonowostworzonego
pasa ulic. Nazwy ulic tych nosiły końcówkę „Ring“
(Burggrafenring itp.). Nazwy odcinków dawnej ulicy Wałowej,
obecnie zmodernizowanej, ogłoszono w r. 1908 wraz z
niektóremiinnemipowstałeminaterenachpofortecznych.Nazwy
pasa wewnętrznego nosiły końcówkę „Wall“ (Hersewall itp.).
Ulicę Dolną Wałową przezwano „Niederwall“ a „Górną
Wałową“ „Oberwall“. Nie zmieniono „ulicy Wałowej“
prawobrzeżnej. Władze polskie oba pasy określiły mianem
„wałów“,

mianując

je

według

najważniejszych

osób

historycznych, zwłaszcza królów, a place według wydarzeń
historycznych. Tak otrzymano na południu, przy Warcie, plac
Zjednoczenia, potem wały Kazimierza Wielkiego, wały Jagiełły
równolegle z wałami Królowej Jadwigi, wały Warneńczyka
równolegle z wałami Jagiellończyka, Wały Zygm. Starego
równoleglezwałamiZygm.Augusta,WałyWazówrównoleglez
wałami Batorego i wałami Jana III, wały Leszczyńskiego
równolegle z wałami Kościuszki, pl. Niepodległości i wały
Księcia Józefa. Przy akcji tej podzielono dawniejszy
„Königsring“nadwienazwy(byłotowskazanem).Przywałach
poszczególnych pomijamy wiadomości, które tutaj wspólnie dla
całegopasawałówpodajemy.WałyBatoregozwałysięrazemz
Wałami Wazów od r. 1908 „Königsring“. Nazwę polską
otrzymały15.11.1919.

 *) S t e f a n B a t o r y , król polski 1576—1586, jedna z

131

najwspanialszych i najsilniejszych postaci królewskich.
Pochodził z walecznej rodziny węgierskiej i był księciem
siedmiogrodzkim.

Uśmierzył

bunt

miasta

Gdańska,

zwyciężył w słanym pochodzie Iwana Groźnego księcia
moskiewskiego, zabierając Połock i Inflanty. Pilnował
praworządności w kraju, założył w r. 1578 trybunał
koronny. Wielki wódz, wzorowy żołnierz, pan silnej ręki,
energiczny i mądry władca, najwybitniejszy polski król
elekcyjny.

 283. Wały Jagiellończyka (Nowe Miasto, pas poforteczny,

południe. Od ul. Półwiejskiej do ul. Franciszka Ratajczaka —
waływewnętrzne).Należałydawniejdoul.Wałowej.Wr.1908
nazwane „Wałem Grolmana“ (Grolmannwall). Od 15. 11. 1919
zwąsię„WałamiJagiellończyka“.

 *)K a z i mi e r z J a g i e l l o ń c z y k, król polski 1444 do

1492, młodszy syn Władysława Jagiełły. Pobił zakon
krzyżacki i dokończył dzieła ojca swego, zabierając
Pomorze a pozostawiając Krzyżakom jedynie Prusy
Książęce tytułem lenna. Dzięki uzyskaniu dojścia do morza
ożywił się w wysokiej mierze ruch handlowy w Polsce.
Przeciw wpływom możnowładców szukał oparcia o
szlachtę, której nadał przywileje, stanowiące podstawę
późniejszej wielkiej władzy szlachty. Był gorliwym
opiekunemnauk.Miastarozwijałysięwspaniale.Znaczenie
JagiellonówdosięgłozaKazimierzazenitu.Synjegozostał
powołanynatronywęgierskiiczeski.

 284. Wały Jagiełły (Śródmieście, pas poforteczny, południe.

132

Odul.Półwiejskiejdob.bramyDębińskiej—ul.Raczyńskich.
Paswewnętrzny).Stanowiączęśćdawnejul.Wałowej.Nazwane
zostały „wałem Karmelickim“ (Karmeliterwall) w r. 1908. Od
15.11.1919obowiązujenazwa„wałyJagiełły“.

 *)W ł a d y s ł a w J a g i e ł ł ourodziłsięwr.1349,umarł

w r. 1434. Od 1377 wielki książe litewski, 1386—1434
król polski. Żeniąc się 1386 z Jadwigą królową polską,
przyjął chrzest, a za nim Litwa, złączona z Polską. Unja
polsko-litewska była dziełem kulturalnem i politycznem
olbrzymiej wagi. Polska odzyskała 1387 Ruś Czerwoną.
Jagiełłopobił1410wprzesławnejbitwiepodGrunwaldem
Krzyżaków, niszcząc ich potęgę, nie wykorzystał jednakże
zwycięstwa. Rozszerzył i odnowił 1400 uniwersytet
Krakowski. Był rządcą kraju szczęśliwym, bardzo
życzliwymdlamiast;Poznańcieszyłsięwielkąjegoopieką.

 285.WałyJanaIII. (Nowe Miasto, pas poforteczny, zachód.

Od ul. Wjazdowej do ul. Cieszkowskiego. Wały wewnętrzne.
MiędzyZamkiemat.zw.Intendenturą,przykościeleśw.Pawła).
Należałydodawnejul.Wałowej.Wr.1884nazwane„ul.Górną
Wałową“, w r. 1908 „Wałem Górnym“ (Oberwall). Od
15.11.1919obowiązujenazwa„WałyJanaIII“.

 *) J a n I I I . S o b i e s k i urodził się 1629 r. w Olesku

(woj. ruskiem), umarł 1696 r. w Wilanowie, wybrany
królem polskim panował 1674—1696. Służył chlubnie
przez długie lata w wojsku Rzeczypospolitej i osiągnął
buławę hetmańską, wsławiając się w walkach z Tatarami,
Kozakami i Turkami. Zwyciężył w słynnej bitwie pod

133

Chocimem 1672. Zasłużonego hetmana wybrała szlachta
1674 królem. Niestrudzenie walczył nadal na wschodzie i
zmusił Turków do zawarcia pokoju. Turcy ruszyli przeciw
cesarzowiniemieckiemuistanęlipodWiedniem.Wówczas
w obronie chrześcijaństwa pobiegł Sobieski na pomoc i
pobił Turków, wyzwalając Wiedeń. W ostatnich latach
panowania nie miał już dawnego powodzenia. Sobieski
umocniłsławęrycerstwapolskiego.

 286. Wały Kazimierza Wielkiego (Śródmieście, pas

poforteczny, południe. Od placu Zjednoczenia do b. bramy
Dębińskiej — ul. Raczyńskich). Należały do dawnej ul.
Wałowej. W r. 1908 nazwane „wałem Bernardyńskim“
(Bernhardinerwall). Od 15. 11. 1919 obowiązuje nazwa
„wałyKazimierzaWielkiego“.

 *)K a z i mi e r z Wi e l k iurodziłsię1310r.,umarł1370

r.,

panował

1333—1370.

Długi

okres

panowania

KazimierzabyłświetnąepokąrozwojupokojowegoPolski.
Wojen unikał, załatwiał spory zwykle w drodze układów.
Ufundował natomiast dobrobyt i wewnętrzną potęgę kraju.
Za czasów jego powstały przy poparciu królewskim liczne
miasta autonomiczne, rękodzielnictwo rozkrzewiło się w
miastach. Do wyludnionego kraju sprowadzał kolonistów
zagranicznych, przyjął wiele żydów. Sławna była jego
sprawiedliwość w obronie interesów kmieci. Stworzył
pierwszy wielki zbiór praw polskich (Statut wiślicki),
założył1364uniwersytetkrakowski,popierałpracęinaukę
i stwarzał żyzną dla nich atmosferę pokoju. (Samo miasto
Poznańbyłozresztąwniełascekrólewskiej).Byłostatnimz
królówpolskichzrodzinyPiastów.

134

 287. Wały Kościuszki (Nowe Miasto, pas poforteczny,

zachód. Od ul. Cieszkowskiego do placu Niepodległości. Wały
wewnętrzne. Przy koszarach). Należały do dawnej ul. Wałowej.
Wr.1908nazwane„wałemHersego“(odul.Cieszkowskiegodo
ul. Solnej) i „wałem Muellera“ (na północ od ul. Solnej). Dnia
15.11.1919złączonepodnazwą„wałyKościuszki“.

 *) Ta d e u s z K o ś c i u s z k o urodził się w r. 1746 w

pobliżu Brześcia Litewskiego, umarł w roku 1817 w
Solurze w Szwajcarji. Nieśmiertelny naczelnik narodu
polskiego, wódz powstania 1794 r., reformator społeczny,
dobroczyńca. Dosłużywszy się stopnia kapitana w wojsku
polskiem,nieznalazłdalejstanowiskawkrajuipojechałdo
Ameryki, gdzie w wojnie o niepodległość wsławił się
dzielnością niepospolitą. Wróciwszy w r. 1784 do kraju,
powołany został 1789 do wojska narodowego w randze
generał-majora. W wojnie z Rosją pozyskał sobie serce
narodu. 1792 poszedł na emigrację, lecz na wieść o
powstaniu Madalińskiego wrócił do Polski i obwołany
został naczelnikiem narodu w Krakowie (24. marca 1794).
Prowadził powstanie, aż w bitwie pod Maciejowicami
ranny dostał się do niewoli. Po uwolnieniu poszedł poraz
wtórydoAmeryki.1798wróciłdoEuropy,niedowierzając
wszakże Napoleonowi nie walczył w legjonach. Mieszkał
potemwSzwajcarji.

 288. Wały Królowej Jadwigi (Śródmieście, pas poforteczny,

południe,odGórnejWildydodrogiDębińskiej.Paszewnętrzny.
PrzybłoniachWildeckich).Powstaływr.1905inazwanezostały
„Burggrafenring“. Od 15. 11. 1919 obowiązuje nazwa „Wały

135

KrólowejJadwigi“.

 *) J a d w i g a , królowa polska, była córką Ludwika

węgierskiego. Dziedzicząc po Ludwiku tron polski oddała
rękę swą Władysławowi Jagielle dla połączenia Litwy z
PolskąiwprowadzeniareligjichrześcijańskiejnaLitwie.Z
wielką zasługą tą cywilizacyjną Jadwiga łączyła tak liczne
cnoty, że uwielbiana była przez cały naród. Umarła w r.
1399.

 289. Wały Księcia Józefa (Śródmieście, pas poforteczny,

północ. Od placu Niepodległości do ul. Północnej). Nazwane
zostały w r. 1908 „Nordring“. Od 15. 11. 1919 obowiązuje
nazwa„wałyKsięciaJózefa“.

 *) J ó z e f P o n i a t o w s k i urodził się w Wiedniu 1763

r., zginął 1813 r. w bitwie pod Lipskiem. Wielki generał,
bohaternarodowy.Służyłpierwotniewarmjiaustryjackiej.
Podczas Sejmu Czteroletniego powołany został do wojska
polskiego w randze generała majora. Dowodził w wojnie
przeciw Rosji. Po przystąpieniu króla do Targowicy
poszedł za granicę, skąd wrócił w r. 1794 pod rozkazy
Kościuszki. Po rozbiorze ostatnim mieszkał w Warszawie.
Pod Napoleonem był naczelnym wodzem wojsk Księstwa
Warszawskiego, dowodził w wojnie przeciw Austryjakom,
brał udział w wyprawie na Moskwę i szedł potem z
Napoleonem aż pod Lipsk, gdzie znalazł śmierć w nurtach
Elstery.

 290. Wały Leszczyńskiego (Nowe Miasto, pas poforteczny,

136

zachód. Od ul. Libelta do toru kolejowego. Pas zewnętrzny).
Powstały w r. 1905 i otrzymały nazwę „Kaiserring“. Od
15.11.1919obowiązujenazwa„WałyLeszczyńskiego“.

 *)S t a n i s ł a w Le s z c z y ń s k i(Wielkopolanin)urodził

sięwr.1677.JakowojewodapoznańskizwalczałSasówi
przyłączył się do obozu Karola XII., za którego staraniem
wybrany został królem Polski 1704, opuścił jednak kraj
razem z Karolem. Otrzymał od niego Księstwo Dwu-
Mostów, ale i to stracił w r. 1718, poczem mieszkał w
Wizemburgu. Po śmierci Augusta II. starał się ponownie o
tron, musiał jednakże w r. 1738 zrezygnować z korony, a
otrzymał Księstwo Lotaryngji i Baru. Wsławił się jako
wielki opiekun nauk i dobroczyńca. Sam wysoce
wykształcony, pisał rozprawy polityczne (Głos wolny
wolnośćubezpieczający).Umarłwr.1766.

 291. Wały Warneńczyka (Nowe Miasto, pas poforteczny,

południe. Od Górnej Wildy do ul. Franciszka Ratajczaka. Pas
zewnętrzny.PrzyWildzie).Powstaływr.1905iotrzymałynazwę
„Markgrafenring“. Od 15. 11. 1919 obowiązuje nazwa „Wały
Warneńczyka“.

 *) W ł a d y s ł a w Wa r n e ń c z y k urodził się w roku

1424, poległ 1444, panował jako król polski 1434—1444,
jako król węgierski 1440—1444. Wspaniała postać
rycerska. Wybrany 1440 królem węgierskim prowadził
szczęśliwą wojnę z Turkami. Mimo zawarcia rozejmu, za
sprawą kardynała Cesariniego rozpoczął drugą wojnę z
TurkamiidotarłpodWarnę,gdziewprzegranejbitwiesam

137

zginąłwmłodzieńczymwieku.

 292. Wały Wazów (Nowe Miasto, pas poforteczny,

zachód. Od ul. Wjazdowej do ul. Libelta. Pas zewnętrzny.
Przy Akademji). Powstały w r. 1905 i otrzymały nazwę
Königsring“.Nazwątąobjętowr.1908takżeobecneWały
Batorego. Od 15. 11. 1919 obowiązuje nazwa „Wały
Wazów“.

 *) Z domu Wazów (szwedzkich) zasiadali na tronie

polskim Zy g mu n t III. (1586—1632), W ł a d y s ł a w IV.
(1632 do 1648) i J a n K a z i mi e r z (1648—1668).
PanowaliwczasienajwiększejpotęgiPolskiiwspaniałego
rozkwitu kraju, ale czasy ostatniego z nich przyniosły
zupełną ruinę kraju. W Polsce kwitł dobrobyt. Od czasów
Zygmunta

III.

wszczęły

się

wojny

z

licznymi

nieprzyjaciółmi: ze Szwedami, z Moskwą, z Tatarami,
Turkami i Kozakami. A nadto coraz częściej wybuchały
rokoszewewnętrzne,głównienatlewyznaniowem.Zygmunt
III.

był

zwolennikiem

radykalnej

kontrreformacji.

WładysławIV.byłnajdzielniejszymzWazów,utrzymałsilną
ręką pokój zewnętrzny i wewnętrzny, nie żywił uprzedzeń
do różnowierców. Dawni wrogowie polscy uderzyli
wszyscy na kraj za Jana Kazimierza, Polska została
spustoszona i zrujnowana. Miasto Poznań utraciło przez
wojnęszwedzkącałyswójblask,pięknoibogactwa.

 293. Wały Zygmunta Augusta (Nowe Miasto, pas

poforteczny, zachód. Od ul. Wjazdowej do ul. Franciszka
Ratajczaka.Paswewnętrzny.Przydyrekcjipoczty).Należałydo
dawnejul.Wałowej,wr.1884nazwane„ul.DolnąWałową“,w
r. 1908 „Wałem Dolnym“. Od 15. 11. 1919 obowiązuje nazwa

138

„Wały Zygmunta Augusta“. W okolicy wałów tych stało w
wiekach dawnych osiedle zwane „Wymykowem“. Niedaleko
Wymykowa była druga wieś, Wenetowo. Nazwę „Wymykowo“
próbowano za czasów polskich nadać „Wałom Zygmunta
Augusta“,jednakżebezskutecznie.

 *) Zy g mu n t A u g u s t urodził się 1520, umarł 1572 r.,

panował jako król polski 1548—1572. Ostatni z
Jagiellonów na tronie, utrzymywał pokój, dzięki któremu
kultura i dobrobyt kraju rozwijały się jaknajwspanialej.
Zdobył na Moskwie Inflanty dla Polski. Przeprowadził
ważne reformy (rewizję praw, egzekucję dóbr koronnych),
ustanowił

wojsko

kwarciane

i

doprowadził

do

wiekopomnej unji polsko-litewskiej w Lublinie. (Miasto
Poznańotaczałwielkąopieką).

 294. Wały Zygmunta Starego (Nowe Miasto, pas

poforteczny, zachód. Od ul. Wjazdowej do ul. Franciszka
Ratajczaka. Pas zewnętrzny. Przy Parku Marcinkowskiego).
Powstały w r. 1905 i otrzymały nazwę „Kurfürstenring“. Od
15.11.1919obowiązujenazwa„wałyZygmuntaStarego“.

 *) Zy g mu n t S t a r y , syn Kazimierza Jagiellończyka,

urodził się w r. 1467, umarł w r. 1548, panował 1506—
1548. Zapoczątkował najświetniejszy okres historji
polskiej, zwany Zygmuntowskim czyli Złotym. Szczęśliwy
na ogół w działaniach wojennych i wysoce dbały o
wewnętrzny rozwój państwa. Mistrz krzyżacki musiał mu
1525 złożyć hołd, bunt Gdańska zgnieciono. Mazowsze
złączyło się 1526 z koroną polską. Wspaniale rozkwitły

139

nauki i sztuki, poczęły stawać pyszne budowle, reformacja
tolerowanaprzezkrólarozbudzażycieumysłowe.

 295. Ul. Warciana (Chwaliszewo. Od ul. Wenecjańskiej do

Warty). Stara, mała uliczka, zwana za czasów niemieckich
„Wassergasse“. Od 29. 8. 1919 zwie się „ul. Warcianą“. Tak
nazwana,ponieważprowadzidoWarty.

 296. Ul. Warmińska (Sołacz. Od ul. Niestachowskiej do ul.

Kaszubskiej). Powstała w r. 1909 i otrzymała nazwę „ul.
Szlezwiska“ (Schleswigerstr.) Od 29. 3. 1921 zwie się „ul.
Warmińską“.

 297. Ul. Warszawska (Śródka. Od Rynku Śródeckiego przez

b.BramęWarszawskądogranicywschodniejKomandorji).Stara
droga krajowa, wpierw zwyczajowo, potem także oficjalnie
zwana „ulicą Warszawską“ (Warschauerstr.). W brzmieniu
polskiemustalononazwęoficjalnie16.6.1919.Poprzyłączeniu
gminy Komandorji do miasta (1. 1. 1925) przydzielono ul.
Warszawskiej jej przedłużenie od b. Bramy Warszawskiej do
wschodniej granicy miasta (Ogł. z dnia 19. 8. 1926). W
Komandorjiulicatanienosiłaustalonejnazwy.

 298. Ul. Piotra Wawrzyniaka (Jeżyce, zachód. Od ul.

Dąbrowskiego poza ul. Bukowską). Przejęta w r. 1900 z gminą
jeżycką. Zwała się za czasów niemieckich „ul. ces. Fryderyka“
(Kaiser Friedrichstr.) Od 15. 11. 1919 zwie się „ul. Piotra
Wawrzyniaka“.

 *) P i o t r Wa w r z y n i a k urodził się 1849 w Wyrzece

pod Śremem, umarł 1910 w Poznaniu. Był księdzem,
ostatnioproboszczemwMogilnie.Odr.1891—1910stałna
czeleZwiązkuSpółekZarobkowychjakopatron.Wspaniały

140

rozkwit spółdzielczości polskiej w zaborze pruskim jego
głównie był dziełem. Wszechstronny działacz na polu
gospodarstwa społecznego działał pozatem gorliwie w
organizacjach politycznych i kościelnych. Mąż dobrze
sprawiepolskiejzasłużony.

 299. Ul. Św. Wawrzyńca (Jeżyce, północ. Od ul. Kościelnej

doul.Okrężnej).Przejętawr.1900zgminąjeżycką.Zwałasię
poniemiecku„Lorenzstr.“Wbrzmieniupolskiemustalononazwę
urzędowo14.8.1920.Nazwęswązawdzięczaulicafigurześw.
Wawrzyńcastojącejniedalekokościołajeżyckiego.

 300. Ul. Wąska (Jeżyce, północ. Od ul. Kościelnej do ul.

Poznańskiej).Przejętawr.1900zgminąjeżyckąpodnazwą„ul.
Krótkiej“. Ponieważ „Krótką“ zwała się również obecna
„Kurzanoga“ na Starym Rynku, przezwano uliczkę jeżycką na
„Wąską“(Schmalegasse).Wbrzmieniupolskiemustalononazwę
oficjalnie 16. 6. 1919. Nazwa charakterystyczna, gdyż ulica jest
istotniewzględniewąska.

 301.

Ul.

Wenecjańska

(Chwaliszewo.

Od

Mostu

ChwaliszewskiegodoStarejWarty,napółnocodChwaliszewa).
Nazwa pochodzi z wieku XVIII. Mieszkali wówczas przy niej
rzemieślnicywłoscy,trudniący się wyrobem i sprzedażą figurek
gipsowych. Według nich ulicę nazwano „Wenecjańską“. W
brzmieniupolskiemustalononazwętęoficjalnie29.8.1919.

 302.Ul.Wesoła (Nowe Miasto, pas poforteczny, zachód. Od

Wałów Wazów do Przebiegu). Po regulacji gruntów
pofortecznych powstał placyk między Teatrem Wielkim a torem
kolejowym, który w r. 1912 nazwano „placem Zabawowym dla
dzieci“ (Kinderspielplatz). W tymże roku zabudowano
częściowouliczkępółnocnąprzyplacyku.Uliczkętęnazwanopo

141

niemiecku„AmKinderspielplatz“.Od15.11.1919zwiesię„ul.
Wesołą“. Nazwa wyraża to samo co dawne określenie
niemieckie.Placykniemanazwyoficjalnej.

 303. Ul. Węglowa. (Chwaliszewo. Od Chwaliszewa do ul.

Wenecjańskiej). Uliczka stara, nazwana w 19. wieku „ulicą
Węglową“ (Kohlengasse). Nazwę swą zawdzięcza ulica
prawdopodobnieskładomwęgla.Wbrzmieniupolskiemustalono
nazwęoficjalnie16.6.1919.

 304.Ul.Wiankowa(NaStarymRynku.Odul.Ratuszowejdo

południowej linji Starego Rynku, z dwuch uliczek zachodnia).
Uliczkiwrynkuistniałymiędzyjatkamijużwwieku14.Nazww
wiekachdawnychniemiały.Przyjęłasięnazwaprawdopodobnie
dopiero w wieku 19. (W brzmieniu niemieckiem Kränzelgasse).
Nazwa tłumaczy się tem, że przy Ratuszu odbywa się targ
wianeczkowy, a ulica Ratuszowa u wylotu ul. Wiankowej zwie
się popularnie rynkiem Wianeczkowym. W brzmieniu polskiem
ustalononazwęoficjalnie14.8.1920.

 305. Ul. Wielka (Stare Miasto. Od Starego Rynku do mostu

Chwaliszewskiego).

Powstała

przy

założeniu

miasta

autonomicznego. Sięgała od Rynku do bramy Tumskiej
cośkolwieknazachódodWielkichGarbar.Wprzedłużeniuprzez
Chwaliszewo łączyła miasto z Katedrą. Nazywała się dlatego
„ul.Tumską“(plateaSummi)późniejtakżepor.1413„Wielką“
(platea Magna). Niemcy zwali ją „ul. Szeroką“ (Breitestr.) na
linji aż do Warty (po zburzeniu fortyfikacyj średniowiecznych).
Od29.8.1919przywrócononazwęstarszą„ul.Wielkiej“.

 306. Wielkie Garbary. (Śródmieście, wschód. Od pl.

Bernardyńskiego do Małych Garbar.) Ulica ta w południowej
swej części istniała już w każdym razie na początku 15. wieku.
Leżała za murami miasta przy odnodze Warty, ze względu na

142

pobliską wodę zaludniona przez licznych w Poznaniu garbarzy.
Rozbudowałasięnapółnoc.Zwałasię„Garbary“.Wkońcu18.
wieku zachodzi już także nazwa „Wielkie Garbary“ (dla
odróżnienia do „Małych“). Niemcy w 19-tym wieku zwali ją
początkowo „Gerberstrasse“, częściej jednak a później ogólnie
„Grosse Gerberstr.“ W brzmieniu polskiem aprobowano
oficjalnienazwę16.6.1919.

 307. Wierzbięcice. (Wilda, północ. Od ulicy Topolowej do

ul. Krzyżowej, z projektowanem przedłużeniem do ul. Gen.
Chłapowskiego). Przejęta w r. 1900 z gminą wildecką.
Stanowiąc przedłużenie ul. Rycerskiej zwała się 1900—1906
„ul. Nową Rycerską“. W r. 1906 nazwana została „ul. Bittera“
(„Bitterstrasse“,coprzetłumaczonopopularniena„ul.Gorzką“).
Od 12. 4. 1920 nosi nazwę „Wierzbięcice“. Tak nazywała się
wieś,którąjużwr.1253otrzymałomiastoPoznańnawłasność
od książąt — fundatorów; z biegiem czasu od rodu
mieszczańskiego Wildów nazwano wieś tę Wildą. Utrwalenie
starej nazwy miejscowości w określeniu ulicy jest ze wszech
miarsłuszne.

 308.Ul.Wierzbowa.(Śródmieście,wschód.OdGroblidoul.

Mostowej.) Pochodzi z 19. wieku. Prowadziła dawniej od
Grobli do t. zw. Zgniłej Warty. Ponieważ na wąziutkiej uliczce
wierzb niema i nie było, spowodowały nazwę prawdopodobnie
drzewastojąceujejwylotu—przyrzece.Wbrzmieniupolskiem
ustalononazwęoficjalnie16.6.1919.

 309. Ul. Wietrzna. (Stare Miasto. Od Nowego Rynku do ul.

Wodnej).Biegławzdłużstaregomurumiejskiegoisięgałaażdo
kościoła Dominikańskiego. Po pożarze w r. 1803 nie
odbudowana. Nazwa w wiekach dawniejszych nieznana,
pochodzi może z 18. wieku. Nazwa może była w warunkach

143

dawnych

charakterystyczna.

Nazwę

polską

aprobowano

oficjalnie29.8.1919.

 310.Ul.Wieżowa(Ostrów.OdOstrowaTumskiegodoWarty

za Zagórzem). Uliczka z wieków dawnych prowadziła dawniej
do kościoła św. Mikołaja na Zagórzu, obecnie nieistniejącego.
Od wieży tegoż kościoła otrzymała swą nazwę (w języku
niemieckim „Turmstrasse“). W brzmieniu polskiem ustalono
nazwęoficjalnie14.8.1920.

 311. Ul. Wjazdowa (Nowe Miasto, pas poforteczny, zachód.

OdWałówJanaIII.doKaponiery).Powstaławpostaciobecnej
po zburzeniu bramy Berlińskiej i otrzymała w r. 1908 nazwę
„Przy Bramie Berlińskiej“ (Am Berliner Tor). Dawniej liczyła
się częściowo do ulicy „Przed Bramą Berlińską“. Od
15. 11. 1919 zwie się „ul. Wjazdową“. Tak nazwana, ponieważ
stanowizestronydworcakolejowegotraktwjazdowy.

 312.Ul.Wodna(StareMiasto.OdStaregoRynkudoGrobli).

Jedna z ulic istniejących od założenia miasta autonomicznego.
Ponieważ prowadzi do Warty zwała się zawsze ulicą Wodną
(platea Aquatica, za czasów niemieckich „Wasserstrasse“).
Nazwępolskąaprobowanourzędowo16.6.1919.

 313. Św. Wojciech. (Śródmieście, północ. Od Wolnicy do

WałówKsięciaJózefa).KościółŚw.Wojciechapowstałjeszcze
przed fundacją miasta autonomicznego (istniał już w r. 1242).
Przykościelebyłaosada,stanowiącaosobnąjurysdykcjęażdor.
1797, poczem wcielona została do miasta. Część osady była
przed tem własnością miasta, część proboszcza św. Wojciecha.
Zabudowaniatworzyłyjużzawszejednądługąlinjęwzdłużdrogi
prowadzącej z miasta do Winiar. Nazwę osady tej zachowuje
ulica wzdłuż dawnego osiedla. Niemcy zwali ją „ulicą św.
Wojciecha“ (St. Adalbertstr.). Nazwę polską ustalono urzędowo

144

16.6.1919.

 314. Ul. Wojskowa (Św. Łazarz, północny zachód. Od ul.

Wyspiańskiego do ul. Grunwaldzkiej). Powstała przy budowie
przyległych koszar. W pierwszych latach 20. wieku otrzymała
nazwę „ul. Doroty“ (Dorotheenstr.) Od 5. 1. 1920 zwie się „ul.
Wojskową“.Taknazwanazpowodusąsiedztwakoszar.

 315. Wolnica. (Śródmieście, północ. Plac łączący ul. Św.

Wojciecha, Małe Garbary, ul. Wroniecką i narożnik placu
Sapieżyńskiego). Teren ten leżał przy starym murze miejskim
(bramie Wronieckiej). W początku 15. wieku już był częściowo
zabudowany (Szpital św. Ducha i chaty). Uliczkę tamtejszą
zwano„Gaską“,amożebyłaidentycznązzachodzącąwksięgach
miejskich uliczką Brudną (platea Putrida, Faulegasse). Plac
powstałpousunięciufortyfikacyjzkońcem18.wiekuizwałsię
za czasów niemieckich „pl. Wronieckim“ (Wronkerplatz). Plac
służy od długiego szeregu lat jako targowisko na mięso i ryby.
Charaktertenpodkreślanazwapolska„Wolnica“,wprowadzona
16.6.1919.

 316. Ul. Wołyńska. (Sołacz. Od al. Małopolskiej do ul.

Sołackiej).Powstaławr.1909iotrzymaławr.1910nazwę„ul.
Brandenburska“ (Brandenburgerstr.). Od 29. 3. 1921 zwie się
„ul.Wołyńską“.

 317. Ul. Woźna. (Stare Miasto. Od Starego Rynku do ul.

Ewangelickiej). Jedna z ulic średniowiecznych powstała tuż po
założeniu miasta autonomicznego. Zwała się ul. Woźną (platea
Bedellica). Nazwa taka wybrana była dlatego, że przy niej w
baszciemieszkałkat(Księgimiejskiezr.1442).Sięgałatylkodo
muru i nie miała bramy. W r. 1804 przedłużono ją do Wielkich
Garbaripozanie.Niemcyulicętezwali„Büttelstrasse“(Büttel
— Pedell). Z tego utworzono w mowie polskiej błędną nazwę

145

„ul. Butelska“, którą potocznie używano. Nazwę „ul. Woźna“
ustalonoponownie29.8.1919.

 318.Ul.Wrocławska.(StareMiasto.OdStaregoRynkudopl.

św.Krzyskiego).Jednazulicśredniowiecznych,powstałatużpo
założeniu miasta autonomicznego. Sięgała w czasie istnienia
starychmurówmiejskichdobramyWrocławskiej,którastałana
miejscuobecnegoskrętuul.WrocławskiejprzyKonserwatorjum
Muzycznem. Przedłużenie jej poza bramą nosiło tę samą nazwę,
nazwa bowiem ul. Podgórnej wprowadzona została w r. 1801.
Po zniesieniu bramy Wrocławskiej sięga ulica do placu św.
Krzyskiego.Nazwęprzyjętowśredniowieczu,dlatego,żebramą
Wrocławską wyjeżdżano z miasta na trakt do Kościana i
Wrocławia.Nazwępolskąaprobowanourzędowo16.6.1919.

 319. Ul. Wroniecka. (Stare Miasto. Od Starego Rynku do

Wolnicy).Jednazulicśredniowiecznychpowstałatużpolokacji
miasta lewobrzeżnego. Kończyła się przy bramie Wronieckiej,
usuniętejwpołowie19.wieku.NazwaodmiastaWronek,które
w wiekach dawnych znaczniejszą niż dziś odgrywały rolę.
Nazwętęnosiłaulicazawsze.Istniałapozatemdor.1803uliczka
zwana„ŻydowskąulicąWroniecką“(możeMokra).Wbrzmieniu
polskiemaprobowanojąurzędowo16.6.1919.

 320. Ul. Wspólna. (Wilda i Dębiec. Od Dolnej Wildy przez

GórnąWildędotorukolejowego).Otrzymałapozabudynkamina
narożnikuGórnejWildypierwszezabudowanianatereniemiasta
wr.1923inazwanazostaławr.1924nalinjiodDolnejWildy
do Górnej Wildy „ul. Wspólną“, a nazwana tak dlatego, że
stanowiła wspólną granicę Poznania i Dębca. Gdy Dębiec
włączono1.I.1925domiasta,wcielonotakżeprzedłużenie„ul.
Wspólnej“ poza Górną Wildę aż do toru kolejowego. Odcinek
ten zwany był w Dębcu „ul. Kolejową“. Dnia 19. 8. 1926

146

przyłączonoitenodcinekdo„ul.Wspólnej“.

 321. Ul. Wszystkich Świętych. (Śródmieście, południe. Od

ul. Mostowej do ul. Za Bramką). Na przedmieściu Piaski stał
m.in. kościół Wszystkich Świętych na miejscu w pobliżu
dzisiejszej szkoły miejskiej przy ul. WW. Świętych. Ulica
Wszystkich Świętych założona została po r. 1803. Nazwę
dawnegokościołazachowanowoznaczeniuulicytudzieższkoły.
Wbrzmieniupolskiemustalononazwę16.6.1919.

 322. Ul. Jakuba Wujka. (Wilda, północ. Od ul.

Przemysłowej do ul. Topolowej). Przejęta w r. 1900 z gminą
wildecką. Zwała się za czasów niemieckich „Koppenstr.“. Od
14.8.1920nosimiano„ul.JakubaWujka“.

 *) J a k u b Wu j e k urodził się w r. 1540 w Wągrowcu

(Wielkopolska),umarłwr.1597.Czynnyprzezpewienczas
w zakonie Jezuitów w Poznaniu. Wielce słynny teolog i
kaznodzieja.

Tłumacz

Pisma

Świętego,

dotychczas

powszechnie używanej Biblji polskiej, odznaczającej się
przepięknymjęzykiem.

 323. Ul. Wybickiego. (Wilda, centrum. Od Górnej Wildy do

ul. Gen. Prądzyńskiego). Ulica ta zwała się do r. 1906
nieoficjalnie

„ulicą

Jarnatowskiego“

(była

własnością

prywatną). W r. 1906 przezwano ją „ul. Freblowską“
(Froebelstr.).Od12.4.1920nosinazwę„ul.Wybickiego“.

 *)J ó z e f Wy b i c k iurodziłsięwr.1747naPomorzu,

umarł w r. 1842. Już w r. 1767 posłował na sejm, brał
potem udział w konfederacji barskiej, należał do
stronnictwapatrjotycznego,występującodważniewobronie

147

interesów Rzeczypospolitej. Poszedł później na emigrację,
brał udział w tworzeniu legjonów, napisał nieśmiertelny
mazurek Dąbrowskiego „Jeszcze Polska nie zginęła“. Z
wojskami Napoleona wkroczył 1806 do Poznania i
zreorganizował tu i spolszczył administrację Wielkopolski.
W Królestwie Polskiem był prezesem sądu najwyższego.
Umarł w r. 1842. Spoczywa obecnie w Grobach
ZasłużonychwPoznaniu.

 324. Ul. Wysoka. (Śródmieście, południe. Od Piekar do św.

Marcina). Uliczka w kształcie obecnym powstała w pierwszej
połowie19.wiekuizwałasięzawsze„Wysoką“(HoheGasse),
ze względu na nierówności terenowe. Nazwę polską ustalono
oficjalnie16.6.1919.

 325. Ul. Wyspiańskiego. (Św. Łazarz, centrum. Od ul.

GłogowskiejdoGrunwaldzkiej,zprojektowanemprzedłużeniem
doal.Okrężnej).Przejętawr.1900zgminąŚw.Łazarz.Zwała
się za czasów niemieckich „ul. Hardenberga“. Od 15. 11. 1919
zwiesię„ul.Wyspiańskiego“.Wr.1923zamierzanoplacykprzy
ulicy tej położony wyodrębnić, uchwalono jednakże placyk
wliczyćdoulicy.

 *) S t a n i s ł a w Wy s p i a ń s k i urodził się w r. 1896,

umarłwr.1907,Krakowianin.Wielkipoetapolski,jedenz
najgenialniejszych twórców polskich czasów nowszych.
Równocześnieniepospolitytalentmalarski.Zwielkichjego
utworów najważniejsze: Wesele, Wyzwolenie, Akropolis,
Legjon,Warszawianka,KazimierzWielki,BolesławŚmiały.

 326. Wzgórze Św. Wojciecha. (Śródmieście, północ. Przy

148

Św. Wojciechu, prowadzi do kościoła Św. Wojciecha). Uliczka
istniejącabardzodawno,otrzymaławłasnąnazwęwr.1870(St.
Adalbertkirchgasse). Od 16. 6. 1919 zwie się „Wzgórze Św.
Wojciecha“. (Dalsze objaśnienia p. „313. Św. Wojciech“).
Uliczkaznajdujesięnasamemwzgórzu.

 327.ZaBramką.(Śródmieście,południe.OdNowegoRynku

do placu Bernardyńskiego). Stara uliczka na dawnem
przedmieściuPiaskitużpodt.zw.CiemnąBramkąprzyNowym
Rynku. (Bramkę zburzono w r. 1871). Istniała już w 15. wieku,
zwała się wówczas „Gaszka“, później także „Gaski“. Za
niemieckich czasów zwała się ulica ta „ul. Bramkową“
(„Torstrasse“).Od16.6.1919zwiesię„ZaBramką“.

 328. Zacisze. (Jeżyce, północ. Od ul. Jasnej do ul.

Mickiewicza). Powstała w r. 1905 i otrzymała nazwę „ul.
Habsburgów“. Od 15. 11. 1919 zwie się „Zaciszem“. Nazwa
charakterystyczna, gdyż uliczka mała i spokojna, otoczona
małemiwilkami.

 329. Zagórze. (Zagórze. Dzisiaj zaliczane do dzielnicy

ostrowskiej. Od ul. Wieżowej do mostu Śródeckiego). W
wiekach dawnych osobna osada z kościołem św. Mikołaja.
ZwanatakżePodgórze.WymienionewedleŁukaszewiczaporaz
pierwszy w wieku 15-tym. Było własnością kościoła
katedralnego, miało pewien samorząd. Włączone do Poznania
właściwego w r. 1800. Ulica zachowała nazwę dawnej osady.
Aprobowanojąostatnio16.6.1919.

 330. Za Groblą. (Śródmieście, południowy wschód. Od

Warty do ulicy Mostowej). Powstała w postaci obecnej po
zburzeniufortyfikacyj.Byładawniejulicąprywatnąiprzezjakiś
czas pisano ją „ul. Prywatną“. W r. 1908 otrzymała nazwę
niemiecką„AnderGrabenpforte“.Od16.6.1919zwiesię„Za

149

Groblą“.

 331. Ul. Zamkowa. (Stare Miasto. Od Starego Rynku, przy

Górze Przemysława do ul. Pocztowej). Istniała już w
średniowieczu o biegu nieco odmiennym od dzisiejszego. Ulica
tazwałasięzawsze„Ul.Zamkową“,prowadzibowiemdozamku
Przemysławowskiego. Ostatnio aprobowano nazwę polską
oficjalnie16.6.1919.

 332.ZaułekKatarzyński.(Śródka.OdRynkuŚródeckiegodo

Cybiny). Uliczka bardzo stara, prowadząca do starego młyna.
Zwała się za czasów niemieckich w 19. wieku (jeszcze 1886)
„Katharinenmühlengasse“,

później

„Katharinenstrasse“;

równocześnie istniało zniesione później „Katharinengässchen“
przy ul. Masztalarskiej. Od 14. 8. 1920 zwie się „Zaułkiem
Katarzyńskim“.Nazwawywodzisięstąd,żemała,wąskauliczka
tatworzydojazddomłynaKatarzyńskiegoprzyCybinie.

 333. Zaułek Św. Wojciecha. (Środmieście, północ. Przy św.

Wojciechu).Uliczkanależącadostarszychwmieście,wkażdym
raziejużwpoczątkach19.wiekuzabudowana.Zwanazaczasów
niemieckich „St. Adalberthof“. Od 29. 8. 1919 zwie się
„zaułkiem św. Wojciecha“. (Bliższe uwagi p. „313. Św.
Wojciech“).

 334.Zawady.(Zawady.Odb.bramyBydgoskiejkuGłównej.

Dzielnica dziś zaliczona do Śródki). Stara osada wiejska. Była
własnością kapituły katedralnej i stała pod jurysdykcją
magistratu Śródki. Nazwa powstała może z powodu bagien lub
t.p.właściwościterenu.Osadętęwcielonodomiastawr.1800.
W nazwie ulicy zachowano potem stale pamięć o dawnej
osadzie. Niemcy przekręcili jedynie nazwę na „Zawade“. Starą
nazwęaprobowanoostatniooficjalnie16.6.1919.

 335.Ul.Zielona. (Śródmieście, południe. Od ul. Strzeleckiej

150

dopl.Bernardyńskiego).Leżynatereniedawnegoprzedmieścia
Piaski. Powstała w wieku 19. Nazwę swą nosiła zawsze (po
niemiecku Grüne Strasse). Nazwę polską ustalono urzędowo
16. 6. 1919. Ulica została tak nazwana od pierwszego ogródka
publicznego stworzonego wewnątrz miasta Poznania (Zielonych
Ogródków).

 336. Zielone Ogródki. (Śródmieście, południe. Między ul.

Zieloną, Strzelecką, Długą i placem Bernardyńskim). Leżą na
tereniedawnegoprzedmieściaPiaski.Placpowstałw19.wieku.
Założononanimpierwszyogródekpubliczny,skądwziąłnazwę
„placuZielonego“(GrünerPlatz).Ludnośćpolskazwałaplacjuż
za czasów niemieckich „Zielonemi Ogródkami“. Nazwę tę
nadanourzędowo16.6.1919.

 337.Ul.Zwierzyniecka.(Jeżyce,południe.OdKaponierydo

ul. Kraszewskiego). Przejęta w r. 1900 z gminą jeżycką. Nosiła
za czasów niemieckich nazwę „Tiergartenstr.“ Nazwę polską
ustalono urzędowo 29. 8. 1919. Nazwa wzięta od Ogrodu
Zoologicznego(Zwierzyńca)przyulicytejpołożonego.

 338.Ul.Żórawia.(Jeżyce,centrum.Odul.Dąbrowskiegodo

ul.Poznańskiej).Przejętawr.1900zgminąjeżyckąpodnazwą
„ul. Średniej“ (Mittelgasse). Ponieważ były dwie ulice tej
nazwy,przezwanojąwr.1907na„ul.Anny“,dołączającdoniej
przedłużenie jej przez Rynek Jeżycki, projektowane aż do ul.
Zwierzynieckiej.Przedłużenietonazwanowr.1907osobno„ul
Heleny“(dzisiaj„ul.Prusa“).Od14.8.1926zwiesię„ul.Anny“
— „ulicą Żórawią“. Nazwa wywodzi się stąd, że przy ulicy tej
stała we wsi Jeżyce stara, bardzo głęboka studnia z żórawiem,
któradużopochłonęłaofiar.

 339. Ul. Żupańskiego. (Wilda, północ. Od ul. Przemysłowej

do ul. Różanej i Górnej Wildy). Przejęta w r. 1900 z gminą

151

wildecką. Zwała się za czasów niemieckich „ul. Hohenlohego“.
Od14.8.1920nosimiano„ul.Żupańskiego“.

 *)J a n K o n s t a n t y Żu p a ń s k iurodziłsięwr.1801w

Poznaniu, umarł 1883 tudzież. Właściciel księgarni w
Poznaniu,najwybitniejszyinajbardziejzasłużonywydawca
polskiwiekuminionego,gorącypatrjota.

 340. Ul. Żydowska. (Stare Miasto. Od Starego Rynku do

MałychGarbar).Jednazulicśredniowiecznych,powstałatużpo
założeniu miasta autonomicznego. Zwała się pierwotnie „ul.
Sukienniczą“.

Z

powodu

wczesnego

napływu

Żydów,

przydzielono im ulicę tę jako ghetto, w którem wyłącznie
mieszkać mogli. W wieku 15. ulica nazywała się Sukienniczą i
Żydowską, później tylko Żydowską. Do ghetta należały także
niektóre boczne uliczki, „mała żydowska“ i „żydowska
wroniecka“. W samej Żydowskiej mieszkali zresztą także
chrześcijanie,

i

Magistrat

baczył

pilnie,

aby

domy

chrześcijańskie nie przechodziły w ręce żydowskie. Ghetto
obowiązywało do pożaru miasta 1803. Po pożarze osiedlali się
Żydzigdziechcieliwmieście,choćprawobywatelskichjeszcze
nie uzyskali. Bądź co bądź żywioł żydowski zawsze się jeszcze
gromadziłprzyswejulicy.

 W późniejszych czasach niestrudzenie próbowano skasować

historycznąnazwę.Żydziuważalisobiezaobrazę,żeulicazwie
się Żydowską. Już w r. 1878 wpłynął wniosek właścicieli
domów o zmianę nazwy. W ostatniem pokoleniu i w prasie i w
drodze wniosków do Magistratu żydzi domagali się zniesienia
starej nazwy (1902, 1904, 1906 itd.) Wszystko napróżno.

152

Wreszcienawniosekzr.1918,tłumaczący,żezpowodunazwy
ulicymieszkaniawniejstojąpuste,władzemiejskiezgodziłysię
na zmianę. 10. 7. 1918 przezwano ją na „ul. Michała Herza“
(Michael Herz Str.). Ale już 16. 6. 1919 władze polskie
przywróciły słuszną nazwę historyczną „ul. Żydowskiej“.
Wnioski o zmianę nazwy jednak nie ustają, ostatnio ze strony
mieszkańcówchrześcijan.

Nazwyulicwdzielnicachnowoprzyłączonych.

 Uzupełnienia.

 W trakcie druku pracy niniejszej nadano nazwy kilku nowym

ulicom, których nie można było wcielić w porządku
alfabetycznym do zbioru nazw ulicznych. Uzupełnienie to
dodajemy tutaj. Równocześnie określono nazwy w niektórych
dzielnicach wcielonych z początkiem r. 1925 do Poznania.
Przedstawiamy tutaj spis nowoustalonych wzgl. zachowanych
nazw ulicznych, przyczem zaznaczamy, że nie wszystkie ulice w
dzielnicachtychsąustalone.BrakiwykazujągłównieWiniary.W
Starołęce dotychczas nie określono wcale nazw. W dzielnicach
przedmiejskich uwzględniamy — prócz ulic — również punkty
topograficzne mogące uchodzić za oddzielne osiedla. Z chwilą
gęstszegozabudowaniaiściślejszegookreślenianazwulicznych
osiedla te przestaną istnieć, nazwy ich wszakże zachowają się
prawdopodobniewnazwachulicznych.

Uzupełnienie.

 Do nr. 75. Ul. św. Jacka. Z dniem 19. sierpnia 1926

153

przezwano dawną „ul. św. Jańską“ na Śródce „ul. św. Jacka“.
Ulica św. Jańska powstała na Komandorji, dokąd ze względów
historycznychstanowczonależy.Imięśw.Jacka,nieodbiegające
w brzmieniu wiele od dawnej nazwy, wybrano dlatego, że
określajednegozświętychpolskich.

 341. Aleja Okrężna. (Św. Łazarz i Jeżyce, zachód. Od

zakrętu na południe do ul. Chociszewskiego do ul. św.
Wawrzyńca).Ulicataistniaławczęściswejpołudniowej(ażdo
ul.Dąbrowskiego)jużprzedwojnąmiędzynarodowąizwałasię
po niemiecku nieoficjalnie „Gürtelstrasse“. Umocniona jest na
odcinku od ul. Grunwaldzkiej do ul. Bukowskiej (szpital
Djakonisek). Część północna (od ul. Dąbrowskiego do ul. św.
Wawrzyńca) stanowiła dotychczas odcinek szosy Okrężnej,
zbudowanej przez władze wojskowe przy fortyfikowaniu miasta
w 19. wieku. Obecną swą nazwę zawdzięcza ulica ta
dawniejszym określeniom nieoficjalnym. Nazwa obowiązuje od
19.sierpnia1926.

 342. Ul. Biała. (Św. Łazarz, półn. zachód. Od alei Okrężnej

do ul. Niecałej; naprzeciw szpitala Djakonisek). Ulica nowo-
powstała, nieuregulowana jeszcze. Zawdzięcza swą nazwę
białym budynkom mieszkalnym wystawionym przy niej w
najnowszychlatach.Nazwaobowiązujeod19.8.1926.

 343. Ul. Marynarska. (Św. Łazarz, półn. zachód. Od ul.

Grunwaldzkiej do ul. Wyspiańskiego). Ulica nowa, powstała
przy zabudowie tego terenu. Nazwa należy do kompleksu nazw
wojskowychwpobliżukoszar.Nadana19.8.1926.

 344. Ul. Niecała. (Św. Łazarz, półn. zachód. Od ul.

Grunwaldzkiej do ul. Marcelińskiej, na zachód od ul. Polnej).
Istniejewpostaciścieżkiodkilkunastulat.Otrzymałazaczasów
niemieckich nazwę „Roonstr.“. Władze polskie nazwę tę

154

skreśliły, jednakże w roku 1926 z powodu częściowego
zabudowania przyległego terenu wprowadziły ponownie
oznaczenie. Od 19. 8. 1926 zwie się „ul. Niecałą“, ponieważ
stanowitylkowąskąścieżkę.

 345. Ul. Taborowa. (Św. Łazarz, zachód. Przy koszarach

taborów, od ul. Niegolewskich w stronę ul. Chociszewskiego).
Ulica istniejąca — nieuregulowana — już od pewnego czasu.
Otrzymała nazwę 19. 8. 1926. Nazwę swą zawdzięcza
przyległymkoszaromtaborów.

 346. Ul. Wojacka. (Św. Łazarz, półn. zachód. Od ul.

Wojskowej do ul. Marynarskiej, południowa). Ulica nowa. Z
powodu zabudowania terenu otrzymała 19. 8. 1926 nazwę,
należącądokompleksunazwwojskowychwtejczęścimiasta.

 347. Ul. Żołnierska. (Św. Łazarz, półn. zachód. Od ul.

Wojskowej do ul. Marynarskiej, północna). Ulica nowo
zabudowana. Otrzymała 19. 8. 1926 nazwę, należącą do grupy
nazwwojskowychwtejczęścimiasta.

Dębiec.

Osiedla:Dębiec—wieśiDębiec—kolonja.

 348.Ul.Bluszczowa. (Dębiec-kolonja. Od ul. Dębieckiej do

cmentarza parafji Bożego Ciała). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą
Dębiec. Zwała się dawniej ul. Spokojną (Friedenstr. — od
cmentarza).Ponieważulicatakajużistniejewmieście,nazwana
została 19. 8. 1926 „ul. Bluszczową“. Nazwa charakterystyczna
dlaulicywilowejpełnejzieleni.

 349. Ul. Bzowa. (Dębiec-kolonja. Od pl. Lipowego do

cmentarza par. Bożego Ciała — ul. Wiśniowej). Przejęta

155

2. 1. 1925 z gminą Dębiec. Zwała się dawniej ul. Zieloną. Dla
odróżnienia od ulicy tejże nazwy w Śródmieściu, nazwana
została 19. 8. 1926 „ul. Bzową“. Nazwa charakterystyczna dla
ulicywilowejzogródkami.

 350. Ul. Dębiecka. (Dębiec, ulica główna. Przedłużenie

„Górnej Wildy“ do drogi lubońskiej przy południowej granicy
Dębca. Główna droga przez wieś). Przejęta 2. 1. 1925 wraz z
nazwązgminąDębiec.

 351.Dębina.(LaspolewymbrzeguWarty).Dawnawłasność

Karmelitów,przezKs.LudwikęRadziwiłłowązamienionanalas
spacerowy, zwany dawniej po niemiecku „Louisenhain“, potem
„Eichwald“, po polsku zawsze „Dębina“. Oddzielny punkt
topograficzny,nazwazwyczajowa,wziętaodrodzajudrzew.

 352.Ul.Lipowa.(Dębiec—kolonja.Odpl.Lipowegodoul.

Wiśniowej, na południe od ul. Bzowej). Przejęta 2. 1. 1925 z
gminąDębiecwrazznazwą.Nazwacharakterystycznadlaulicy
wilowej.

 353. Plac Lipowy. (Dębiec — kolonja. Placyk łączący ul.

Lipową, ul. Bzową oraz ul. Bluszczową). Przejęty 2. 1. 1925 z
gminąDębiecwrazznazwą.Nazwacharakterystyczna.

 354.Ul.Południowa.(Dębiec—wieś.Odul.Wiśniowejprzy

torze ostrowskim do ul. Dębieckiej z przedłużeniem poza tor
kolejowy leszczyński). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Dębiec.
Zwała się dawniej ul. św. Wojciecha. Ponieważ nazwa taka już
istnieje w mieście, zmieniono ją 19. 8. 1926 na „ul.
Południową“. Leży ona istotnie na dalekim południu obecnego
miasta i tworzy przeciwstawienie do ul. Północnej przy Tamie
Garbarskiej.

 355.Ul.św.Szczepana.(Dębiec—wieś.Odul.Dębieckiej

do ul. Wiśniowej z przedłużeniem do szosy Okrężnej). Przejęta

156

2.1.1925zgminąDębiecwrazznazwą.WDębcu—wsikilka
ulicnosiłoimionaświętych.

 356. Szosa Okrężna w Dębcu. (Dębiec — wieś. Szosa

okalająca zabudowaną część terytorjum Dębca). Wchodzi z
terytorjum Górczyna na obszar Dębca i kończy się przy Drodze
Dębińskiej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Dębiec. Stanowi
odcinekfortecznejszosyOkrężnej,niewyodrębnionyjeszczepod
osobną nazwą. Szosa zbudowana w okół miasta Poznania przy
budowiefortecyw19.wieku.

 357.Ul.Świerczewska.(Dębiec—wieś.Odul.Południowej

do granicy Dębca. Proste przedłużenie północnej części ul.
Dębieckiej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Dębiec. Zwała się
dawniej „ul. św. Magdaleny“. Dla odróżnienia od ul. św. Marji
Magdaleny, nazwana została 19. 8. 1926 „ul. Świerczewską“.
Nazwa kierunkowa: droga ta prowadzi bowiem do wsi
Świerczewa.

 358. Ul. Wiśniowa. (Dębiec — wieś i kolonja. Ma trzy

odcinki. Zasadniczo nazwa stosowana do odcinka środkowego:
od ul. św. Szczepana do toru ostrowskiego. Przedłużenie
południowe sięga do szosy Okrężnej, północne zaś do ul.
Wspólnej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Dębiec. Zwała się
dawniej „ul. Ogrodową“. Dla odróżnienia od istniejącej już w
mieście ulicy tejże nazwy, przezwana została 19. 8. 1926 „ul.
Wiśniową“. Nazwa charakterystyczna dla ulicy przy ogrodach
leżącej.

 Do 320. Ul. Wspólna stanowi w wschodniej swej części

granicę Wildy i Dębca. Część zachodnia należy do terytorjum
Dębca i zwała się „ul. Kolejową“. Dnia 19. 8. 1926 nazwę tę
zniesionoiodcinektendoliczonodoul.Wspólnej.

157

Główna.

Osiedla:Główna—wieś,Czekalskie,PustkowieGłówna,

Karolin,Nadolnik—leśniczówka,Nadolnik—młyn.

 359. Ul. Bartnicza. (Główna. Od ul. Gnieźnieńskiej do ul.

Suchej).Przejęta2.1.1925zgminąGłówna.Zwałasiędawniej
„ul.Ogrodową“,dlaodróżnieniaodistniejącejulicytejżenazwy
w Śródmieściu nazwana „ul. Bartniczą“ (19. 8. 1926). Nazwa
uzasadniona.

 360. Czekalskie. (Południowy wschód obszaru Głównej na

południe od ul. Warszawskiej, przy Topolach). Punkt
topograficznyprzejęty2.1.1925zgminąGłówna.

 361.Ul.Główna.(OdZawaddopółnocnejgranicyGłównej,

zgięcie przy ul. Gnieźnieńskiej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą
Głównawrazznazwą.Byłatocentralnaulicawsi,istądnazwa.
Równocześnienazwatazachowujenazwędawnejwsiaobecnej
dzielnicymiasta.

 362. Ul. Gnieźnieńska. (Od ul. Głównej do granicy

północno-wschodniej miasta, wzdłuż toru do Gniezna). Przejęta
2.1.1925zgminąGłówna.Zwałasiędawniej„ul.Pobiedziską“
(błędnaformajęzykowa).Dnia19.8.1926nazwanazostała„ul.
Gnieźnieńską“,ulicatastanowibowiemdawnytraktdoGniezna.

 363.Ul.Harcerska.(Odul.GłównejprzyWschodnimRynku

do toru Gnieźnieńskiego). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna.
Zwałasiędawniej„ul.Szkolną“.Dlaodróżnieniaodul.Szkolnej
w Starem Mieście przezwana została 19. 8. 1925 „ul.
Harcerską“. Przy ul. tej stoi budynek harcerski, najstarszy w
Wielkopolsce.

 364. Karolin. (Osiedle młyńskie przy rzece Głównej i ul.

Gnieźnieńskiej na północy dzielnicy). Punkt topograficzny

158

przejęty 2. 1. 1925 z gminą Główna. Zwał się po niemiecku
dawniej„Carlsbrunn“,popolskuKarolin.

 365. Ul. Krańcowa. (Od ul. Głównej przy fabryce

Cegielskiego w kierunku południowym poza ul. Warszawską do
Komandorji). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna, część szosy
Okrężnej. Dnia 19. 8. 1926 nazwana została „ul. Krańcową“,
ponieważleżynapółnocno-wschodnimkrańcumiasta.

 366.Ul.Krótka.(WcentrumGłównej.Odul.Marjackiejdo

ul.Średniej).Przejęta2.1.1925zgminąGłównawrazznazwą.
Nazwacharakterystyczna.

 367. Ul. Marjacka. (Główna, centrum. Od ul. Smolnej poza

Nadolnik). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna pod nazwą „ul.
Granicznej“. Dla odróżnienia od ul. Granicznej na św. Łazarzu,
przezwanazostała19.8.1926„ul.Marjacką“.Nazwawziętaod
przyległegokościołaNiepokalanegoPoczęciaNajśw.P.Marji.

 368. Nadolnik. (Centrum Głównej. Od ul. Głównej w

kierunku punktu topograficznego Nadolnik — Młyn). Ulica
przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna pod nazwą „ul. Młyńczej“.
Dla odróżnienia od istniejącej już ul. Młyńskiej przezwana
została19.8.1926ulicą„Nadolnik“.Nadolnik—jesttonazwa
starego młyna, dziś w gruzach leżącego w pobliżu, a zarazem
osobnegopunktutopograficznego.

 369.Odbudowanie.(Numerowaneoddzielniezabudowaniaw

Głównej).Przejęta2.1.1925wrazzgminąGłówna.

 370. Ul. Rzeczna. (Główna, centrum. Od ul. Głównej w

stronę Nadolnika). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna wraz z
nazwą.UlicataprowadzikurzeceGłównej,skądjejnazwa.

 371.Ul.Smolna.(OdwschodniegoRynkupozaul.Marjacką,

w centrum Głównej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna pod
nazwą„ul.Fabrycznej“.Dlaodróżnieniaodulicytejżenazwyna

159

Wildzie przezwana została 19. 8. 1926 „ul. Smolną“. Nazwa
wziętaodprzyległychfabrykpapyitp.

 372.Ul.Sucha.(Odul.Głównejdogranicypółn.-wschodniej,

prawie równoległa ul. Gnieźnieńskiej). Przejęta 2. 1. 1925 z
gminą Główna pod nazwą „ul. Piaskowej“. Dla odróżnienia od
ulicytejżenazwywŚródmieściu,przezwanazostała19.8.1926
„ul. Suchą“. Nazwa zbliżona do dawniejszej, charakteryzuje
piaszczystąokolicę.

 373. Szosa Okrężna w Głównej. (Odcinki). Część szosy

Okrężnej na terytorjum Głównej oznaczona jest osobno (np.
odcinek ul. Głównej). Niektóre odcinki szosy nie mają nazw
osobnychistanowiączęśćszosyOkrężnejwGłównej.

 374.Ul.Średnia.(CentrumGłównej.OdWschodniegoRynku

do ul. Nadolnik). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Główna wraz z
nazwą.Nazwa„Średniej“przeciwstawiasię„Krótkiej“.

 375.Ul. Wiejska. (Centrum Głównej. Od ul. Głównej do ul.

Krańcowej).Przejęta2.1.1925zgminąGłównapodnazwą„ul.
Polnej“. Dla odróżnienia od ul. Polnej w Jeżycach, przezwana
została19.8.1926„ul.Wiejską“.

 376. Ul. Wrzesińska. (Od toru gnieźnieńskiego przy torze

wrzesińskimdowschodniejgranicymiasta).Przejęta2.1.1925z
gminą Główna, bez nazwy. Dnia 19. 8. 1926 otrzymała nazwę
„ul. Wrzesińska“. Ulica ta stanowi odcinek szosy nad torem do
Wrześni.

 377.WschodniRynek.(CentrumGłównej.Łączyul.Główną,

Harcerską, Średnią i Smolną). Przejęty 2. 1. 1925 z gminą
Głównapodnazwą„Rynek“.Od19.8.1926zwiesię„Wschodni
Rynek“.Dodatek„Wschodni“zastosowanowGłównejdlarynku
jakoteżdworcakolejowego.

 Uwaga: Poza tem istnieje w Głównej kilka ulic bez nazw,

160

sporadycznienazywanychnp.ul.Nieokreśloną,ul.Projektowaną
itp.

Komandorja.

Osiedla:Białagóra,Jankowo—Młyn,ŁącznyMłyn,Olszak—

Młyn,DolinaŚwiętojańska,Topole.

 378.Białagóra.(Komandorja,wschód.BliskoCybinymiędzy

Łącznym Młynem a Olszakiem). Osiedle przejęte 2. 1. 1925 z
gminąKomandorja.Staranazwaosiedla(zaczasówniemieckich
pisanaWeissberg).

 379. Dolina Świętojańska. (Przy ul. Maltańskiej). Punkt

topograficzny przejęty 2. 1. 1925 z gminą Komandorja. Nazwę
należy tłumaczyć dosłownie: jest to dolina na św. Janie (bo tak
zwyklenazywająKomandorję).Wdolinietejzgromadzilisięw
r. 1846 powstańcy kórniccy i z sąsiednich okolic, z zamiarem
uderzenianatwierdzępoznańską.

 380.Jankowo—Młyn.(Komandorja,południe.Przyul.św.

Jańskiej). Folwark wcielony 2. 1. 1925 razem z gminą
Komandorja.Stanowiosobnypunkttopograficzny.

 381.Ul.św.Jańska.(Komandorja.Odul.Warszawskiejprzy

kościele w stronę Zegrza. Przejęta dnia 2. 1. 1925 z gminą
Komandorją, bez nazwy. Dnia 19. 8. 1926 nazwana została „ul.
św.Jańską“.Komandorjazwałasięizwiesiędotądpopularnie
„Św.Janem“.Przedmieścieśw.Janastanowiłojużwpierwszych
wiekach historycznych część Poznania, z powodu odrębnej
jurysdykcji (zakonu rycerzy św. Jana Jerozolimskiego) uważane
było później za miejscowość oddzielną. Nazwę tę zastosowano
tutaj z pełną słusznością. Równocześnie zmieniono nazwę małej

161

uliczki „św. Jańskiej“ na Śródce, zastępując ją mianem „ul. św.
Jacka“.

 382. Komandorja. (Komandorja. Od drogi z Głównej do

ZegrzawzdłużCybinydoŁącznegoMłyna).Przejęta2.1.1925z
gminąKomandorja,drogapolnabeznazwy.Od19.8.1926zwi
się „Komandorją“. W nazwie ulicy tej zachowa się nazwa
miejscowości. Na czele zakonu, który był właścicielem „św.
Jana“, stał komandor, który później, gdy zakon składał się z
rycerzy raczej tytularnych, brał dochody z wsi zakonnej. Stąd
wprowadziła się nazwa Komandorja, przetrwała czasy
niemieckie(Kommenderie),ipozostałagdywieśzamienionona
dzielnicęmiasta.

 383. Łączny Młyn. (Komandorja — wschód. W pobliżu

zbiegu ul. Komandorja i ul. Krańcowej). Punkt topograficzny
przejęty 2. 1. 1925 z gminą Komandorja. Nazwę swą nosi od
dawna.

 384. Ul. Maltańska. (Komandorja. Od bramy Kaliskiej do

wschodniej granicy miasta w stronę Kobylepola). Przejęta
2.1.1925zgminąKomandorja,beznazwy,drogaumocniona.Od
19. 8. 1926 zwie się „ul. Maltańską“, ponieważ prowadzi do
Malty i kopca Wolności na terytorjum Malty. Razem z ul. św.
Jańską i Komandorją stanowi grupkę nazwisk przypominającą
zakonrycerski.

 385. Ul. św. Michała. (Komandorja. Od zbiegu ul. św.

JańskiejiKomandorjidogranicydzielnicyKomandorjiwstronę
Głównej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Komandorja, bez nazwy.
Od 19. 8. 1926 zwie się „ul. św. Michała“. Nazwa wzięta od
wezwaniapobliskiegokościoławKomandorji.

 386. Olszak — Młyn. (Komandorja — wschód. W pobliżu

Białejgóryiul.MaltańskiejczyliszosydoKobylepola).Osiedle

162

przejęte2.1.1925zgminąKomandorjawrazzstarąnazwą.

 387.Topole.(Komandorja—wschód.MiędzyCzekalskiema

Łącznym Młynem. Opodal ul. Krańcowej i ul. Komandorja).
Osiedleprzejęte2.1.1925zgminąKomandorja.Nazwastara.

 Do nr. 297 Ul. Warszawska w części swej położonej na

wschód od b. bramy Warszawskiej leży na terytorjum
Komandorji oraz Głównej. Przedłużenie to, wcielone do miasta
2. 1. 1925 w charakterze szosy, doliczone zostało oficjalnie do
„ul.Warszawskiej“dnia19.8.1926.Nazwakierunkowa.

Naramowice.

 388.Naramowice.ObszardworskiNaramowicewcielonodo

Poznania 2. 1. 1925. Wieś Naramowice leży poza granicami
miasta. Naramowice stanowiy starą osadę wiejską już w
pierwszychwiekachhistorycznych.Zmiastemniemiałynaogół
łączności. Rodzina Naramowskich odgrywała natomiast w
Poznaniu w 15. wieku poważną rolę. Majątek Naramowice jest
obecnie własnością miejską. Obszar dworski Naramowice
stanowi osobną dzielnicę. Ulice nie mają własnych nazw prócz
tych,któreprzechodzązterytorjumWiniarnaobszarNaramowic
(ob.wdzielnicyWiniarach).

 389. Wilczy Młyn. (Naramowice — wschód. Przy Warcie).

Osiedle wcielone do miasta 2. 1. 1925 wraz z obszarem
dworskimNaramowice.Staranazwaosadymłyńskiej.

Rataje.

Osiedla:Cegielnia,Odbudowanie.

163

 390. Ul. Kórnicka. (Rataje, północ. Szosa od drogi wokół

warowni Marcinkowskiego w stronę Kórnika). Przejęta
2. 1. 1925 z gminą Rataje, w charakterze szosy. Nazywana
dawniejszosąKórnicką.Od19.8.1926zwiesię„ul.Kórnicką“.
Nazwakierunkowa.

 391.Rataje.(Rataje,drogagłównaprzezdzielnicę,zpółnocy

od warowni Marcinkowskiego na południe do granicy Rataj).
Przejęta2.1.1925zgminąRataje,umocnionanacałejlinji,bez
nazwy. Dnia 19. 8. 1926 nazwana „Ratajami“. Nazwa ulicy
zachowa nazwę starej miejscowości. Wieś Rataje istniała w
pierwszych wiekach historycznych. Była własnością książęcą.
Nazwa zawodowa, należy do najstarszych polskich określeń
topograficznych.Wr.1253darowanamiastu,pozostawałaprzez
długiewiekiwsiąmiejskąażdoseparacjiw19.wieku.

 392. Ul. Wioślarska. (Rataje, centrum. Od Warty do ul.

Kórnickiej). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Rataje, bez nazwy. Od
19. 8. 1926 zwie się „ul. Wioślarską“. Nazwę tę wybrano ze
względu na to, że ulica ta prowadzi do terenu przy Warcie, na
którym projektuje się założenie kilku przystani klubów
wioślarskich,dwietakieprzystaniejużsązbudowaneztejstrony
Warty.

 Uwaga. Kilka ulic w Ratajach nie ma dotąd nazw. Na

obszarze Rataj istniała dawniej wieś Obrzyca, zniesiona w 19.
wieku.

Starołęka.

 Dzielnicę Starołękę (wieś Starołękę Małą) wcielono do

164

miasta 2. 1. 1925. Wieś stara, darowana 1253 miastu, później
przez miasto utracona. W dzielnicy tej istnieją osiedla, osada
młyńska i stacja kolejowa, oraz ulice: ul. Dmowskiego, ul.
Forteczna,ul.Kanałowa,ul.Kolejowa,ul.Kręta,ul.Dr.Romana
Maya, ul. Paderewskiego, ul. Podgórna, ul. Poznańska, ul.
Szkolna i szosa Okrężna. Ponieważ prawie wszystkie nazwy
doznają

w

najbliższym

czasie

zmiany,

opuszczamy

przedstawienieichiopisanie.

Winiary.

Osiedla:Cytadela,Szeląg,Urbanowo.

 393.AlejaSzelągowska.(Winiary—Szeląg,szosaodTamy

GarbarskiejnaSzeląg).Przejęta2.1.1925zgminąWiniarypod
nazwą „szosa Szelągowska“. Od 19. 8. 1926 zwie się „aleją
Szelągowską“. Nazwa wzięta od osiedla zwanego Szelągiem,
wzdłużktóregoprowadzi.

 394. Bonin. (Winiary, centrum. Z pośród kilku równoległych

najdalej na południe wysunięta). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą
Winiary, pod nazwą „ul. Podgórna“. Dla odróżnienia od ulicy
tejżenazwywŚródmieściu,przezwana19.8.1926„Bonin“.Tak
ulicę tę zwano w Winiarach popularnie od dawna. Bonin był w
wiekachdawnychwsiąodrębną,należącązwykledomiasta.Przy
budowie cytadeli poznańskiej zburzono Bonin, a mieszkańców
przeniesiono do nowo pobudowanych Winiar, które również
wskutekbudowyfortecyusuniętozdawnegomiejsca,bardziejna
wschód wysuniętego i bliżej miasta położonego. Nazwa ulicy
zachowujeoznaczeniedawnejwsi.

 395. Cytadela. (Winiary, wschód. Wzgórze między ul.

165

Obornicką,Wartą,Szelągiemacmentarzaminapółnocymiasta).
Zbudowana w wieku 19. jako ośrodek nowych fortyfikacyj
miasta. Po niemiecku zwana oficjalnie „Fort Winiary“,
popularnie „Kernwerk“, po polsku „Cytadela“. Osiedle
wojskoweprzejętedomiastazgminąWiniary.

 396. Ul. Kowalska. (Winiary, centrum. Od zbiegu ul.

Obornickiej z ul. Strzeszyńską do ulicy przy szkole). Przejęta
2. 1. 1925 z gminą Winiary wraz z nazwą. Nazwa zawodowa,
przejętaodkuźni.

 397. Ul. Naramowicka. (Winiary — wschód. Droga od

Cytadeli do Naramowic). Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Winiary,
beznazwy.Od19.8.1926zwiesię„ul.Naramowicką“.Nazwa
kierunkowa. Nazwę swą zatrzymuje także na terytorjum
Naramowic.

 398. Ul. Obornicka. (Winiary, główna droga na terytorjum

dzielnicy. Od Tamy Garbarskiej do północnej granicy Winiar).
Przejęta 2. 1. 1925 z Winiarami jako „szosa Obornicka“. Od
19.8.1926zwiesię„ul.Obornicką“.Nazwakierunkowa.

 399.Ul.Piątkowska.(Winiary—północ.Odul.Obornickiej

w kierunku Piątkowa). Przejęta 2. 1. 1925 z Winiarami wraz z
nazwą.DrogataprowadzidoPiątkowa,wsisąsiedniej.

 400. Ul. Sokoła. (Winiary — Urbanowo. Od Drogi

Urbanowskiej w kierunku północnym, na wschód od ul.
Źródlanej).Przejęta2.1.1925zWiniaramiwrazznazwą.Zloty
sokole odbywały się za czasów niemieckich często w
Urbanowie,atodlatego,żewsamymPoznaniuniewolnobyło
nazebraniachpolitycznych—Sokółuważanozastowarzyszenie
polityczne — mówić po polsku. Ze względu na to i na sokolnię
winiarskąnazwętęulicynadano.

 401. Ul. Strzeszyńska. (Winiary — północ. Od ul.

166

Obornickiej w kierunku półn.-zachodnim). Przejęta 2. 1. 1925 z
Winiaramiwrazznazwą.DrogataprowadzidoStrzeszyna,wsi
pobliskiej.

 402. Szeląg. (Winiary — wschód. Na północ od Cytadeli,

przy Warcie). Osiedle przejęte 2. 1. 1925 z Winiarami. Nazwa
stara, pochodząca stąd, że rodzina patrycjuszowska Schillingów
z Poznania, posiadała na gruncie Winiar folwark, który
popularnie przezwano „Szelągiem“ (podobnie jak Wierzbięcice
—odWildów—Wilda)

 403. Szosa Okrężna w Winiarach. (Odcinki wielkiej tej

drogi fortecznej przechodzą także przez terytorjum Winiar i nie
nosząodrębnejnazwy.

 404.Ul. Włościańska. (Winiary — północ. Blisko północnej

granicy Winiar od ul. Obornickiej w kierunku wschodnim).
Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Winiary wraz z nazwą. Słuszna
nazwazawodowadladrogiwśródpólornych.

 405. Ul. Źródlana. (Winiary — Urbanowo. Od Drogi

Urbanowskiejwkierunkupółnocnym,nazachódodul.Sokoła).
Przejęta 2. 1. 1925 z gminą Winiary wraz z nazwą. Nazwę swą
zawdzięcza studniom wodociągowym rozmieszczonym w
większejilościwtejokolicy.

 Do nr. 44. Droga Urbanowska w części leży na terytorjum

Winiar. Nazwę otrzymała razem z częścią miejską. Część
winiarską wcielono do miasta 2. 1. 1925. Mimo to pozostaje
jeszcze część drogi poza granicami miasta, na terytorjum wsi
Sołacz.

 Uwaga. Istnieją ponadto w Winiarach, prócz dróg bez nazw,

uliceDługa,św.Jana,Szkolnaiśw.Wawrzyńca,którychnazwy
ulegnązmianie.

167

 Oprócz wymienionych 405 jednostek topograficznych,

znajdujesięnaobszarzemiastaPoznaniakilkadziesiątulicidróg
onieustalonejnazwielubbeznazwy.

Errata.

 Pod nr. 87 podano mylnie daty biograficzne o Janie

Karłowiczu.Winnonatomiastbyć:

 *) M i e c z y s ł a w K a r ł o w i c z (zmarły w młodym wieku

śmiercią tragiczną w Tatrach w r. 1909) wprowadził nowe
wielkie idee w polską twórczość muzyczną. Talent wybitny,
reprezentant„MłodejPolski“wmuzyce,twórcam.i.„Rapsodji
litewskiej“ i poematu symfonicznego „Stanisław i Anna
Oświęcimowie“.

DAWNENAZWYNIEMIECKIE.

168

1.

Ackerstrasse

ul.Rolna

2.

Alleestrasse

ul.Gąsiorowskich

3.

Alarmplatz

BłoniaWildeckie

4.

Allerheiligenstrasse

ul.WszystkichŚwiętych

5.

AlterMarkt

StaryRynek

6.

AmBerlinertor

ul.Wjazdowa

7.

AmDom

OstrówTumski

8.

AmGoethepark

ul.Noskowskiego

9.

AmKinderspielplatz

ul.Wesoła

10.

AmMühltor

Przepadek

11.

AmRosengarten

ul.Poplińskich

12.

AmTempel

ul.Bóżnicza

13.

AndenBleichen

Bielniki

14.

AnderGrabenpforte

ZaGroblą

15.

Ander
Kernwerksmühle

NaPodgórniku

16.

Annenstrasse

ul.Żórawia

17.

Arndtstrasse

ul.StanisławaKnapowskiego

18.

Artilleriestr.

ul.Artyleryjska

19.

Augustastr.

ul.Niegolewskich

20.

Auguste-Victoria-
Strasse

ul.Grunwaldzka

21.

Baarthstr.

ul.Berwińskiego

22.

Bachstr.

ul.Strumykowa

23.

Badegasse

ul.Łazienna

169

24.

Bahnhofsbrücke

MostDworcowy

25.

Bahnhofstr.

ul.Dworcowa

26.

Barbarastr.

ul.św.Barbary

27.

Bahnstr.

ul.Kolejowa

28.

Bartoldshof

ul.Skryta

29.

Bavariastr.

ul.Stolarska

30.

Bayernstr.

ul.Niestachowska

31.

Bäckerstr.

Piekary

32.

Berdychowo

Berdychowo

33.

Berdychowoerdamm

TamaBerdychowska

34.

Bergerplatz

pl.Bergera

35.

Bernhardinerplatz

pl.Bernardyński

36.

Bernhardinerwall

WałyKazimierzaWielkiego

37.

Berlinerstr.

ul.27.Grudnia

38.

Beuthstr.

ul.Karłowicza

39.

Bismarckplatz

RynekWildecki

40.

Bismarckstr.

ul.Kantaka

41.

Bismarckallee

al.Wielkopolska

42.

Bitterstr.

Wierzbięcice

43.

Blücherstr.

ul.gen.Kosińskiego

44.

Blumenstr.

ul.Kwiatowa

45.

Bogdankastr.

NadBogdanką

46.

Bossestr.

ul.Bosa

47.

BotanischerGarten

ParkWilsona

48.

Böttchergasse

ul.Bednarska

49.

Brandenburgerstrasse

ul.Wołyńska

170

50.

Breitestr.

ul.Wielka

51.

Breslauerstr.

ul.Wrocławska

52.

Brombergerstr.

ul.Bydgoska

53.

Brunnenstr.

ul.LudwikaRzepeckiego

54.

Buddestr.

ul.Jasna

55.

Bukerstr.

ul.Bukowska

56.

Burggrafenring

WałyKrólowejJadwigi

57.

Burgstr.

ul.Kuźnicza

58.

Busseweg

ul.Sporna

59.

Bülowstr.

ul.Kilińskiego

60.

Büttelstr.

ul.Woźna

61.

Caprivistr.

ul.św.Czesława

62.

Charlottenstr.

ul.Reya

63.

Colombstr.

ul.Towarowa

64.

Comeniusstr.

ul.św.MarjiMagdaleny

65.

Cybinastr.

ul.Cybińska

66.

Clausewitzstr.

ul.Klonowicza

67.

Dammstr.

Czartoryja

68.

Derfflingerstr.

ul.Drużbackiej

69.

Dominikanerstrasse

ul.Dominikańska

70.

Dorotheenstr.

ul.Wojskowa

72.

Eichwaldstr.

DrogaDębińska

73.

Elisabethstr.

ul.Kochanowskiego

74.

Eisstr.

ul.Lodowa

75.

Fabrikstr.

ul.Fabryczna

76.

Feldstr.

ul.Polna

171

77.

Festungsstr.

ul.Jeżycka

78.

Fichtestr.

ul.StanisławaKarwowskiego

79.

Fischerei

Rybaki

80.

Florianstr.

ul.FlorjanaStablewskiego

81.

Flottwellstr.

ul.Traugutta

82.

Flurstr.

ul.Sienna

83.

Flussstr.

Bocianka

84.

Franziskanerstrasse

ul.Franciszkańska

85.

Friedenstr.

ul.Spokojna

86.

Friedrichstr.

ul.Pocztowa

87.

Fröbelstr.

ul.Wybickiego

88.

Fruchtgasse

ul.Owocowa

89.

Fürst-Bülow-Allee

al.Litewska

90.

Gartenstr.

ul.Ogrodowa

91.

Garczyńskistr.

ul.Garczyńskiego

92.

Gerberdamm

TamaGarbarska

93.

Glogauerstr.

ul.Głogowska

94.

Gneisenaustr.

ul.gen.Prądzyńskiego

95.

Goethepark

ParkMoniuszki

96.

Goethestr.

ul.Konopnickiej

97.

Golenzinerstr.

ul.Golęcińska

98.

Gosslerstr.

ul.Kosynierska

99.

Grabenstr.

Grobla

100.

Grenzstr.

ul.Graniczna

101.

Gr.Berlinerstr.

ul.Dąbrowskiego

102.

Gr.Gerberstr.

WielkieGarbary

172

103.

Grolmannwall

WałyJagiellończyka

104.

GrünerPlatz

ZieloneOgródki

105.

Grünestr.

ul.Zielona

106.

Gutenbergstr.

ul.MarcelegoMottego

107.

Gurtschinerstr.

ul.Górczyńska

108.

Haakestr.

ul.Oficerska

109.

Habsburgerstr.

Zacisze

110.

Hahnkestr.

ul.Stroma

111.

Halbdorfstr.

ul.Półwiejska

112.

Hardenbergstr.

ul.Wyspiańskiego

113.

Hauffstr.

ul.Pusta

114.

Hedwigstr.

ul.Kraszewskiego

115.

Helenenstr.

ul.Prusa

116.

Hellmannstr.

ul.Sielska

117.

Helmholtzstr.

ul.Chełmońskiego

118.

Herderstr.

ul.Śniadeckich

119.

Hersewall

WałyKościuszki

120.

Hessenstr.

ul.Kujawska

121.

Hindenburgstr.

ul.Podgórna

122.

Hinterwallischei

TylneChwaliszewo

123.

Hochstr.

ul.Mylna

124.

HoheGasse

ul.Wysoka

125.

Hohenlohestr.

ul.Żupańskiego

126. Hohenstaufenplatz

(zniesiony)

127.

Hohenstaufenstrasse

ul.Krasińskiego

128.

Hohenzollernstrasse

ul.Mickiewicza

173

129.

Holsteinerstr.

ul.Kaszubska

130.

Hornstr.

ul.Dąbrówki

131.

Huggenbergplatz

pl.Spiski

132.

Humboldtstr.

ul.OnufregoKopczyńskiego

133.

Jagowstr.

ul.EmiljiSczanieckiej

134.

Jägerstr.

ul.Myśliwska

135.

Jakobstr.

ul.Mączna

136.

Jersitzermarkt

RynekJeżycki

137.

Jeskestr.

ul.AdamaJeskiego

138.

Jesuitenstr.

ul.Jezuicka

139.

Johannisgasse

ul.św.Jacka

140.

KaiserFriedrichstr.

ul.PiotraWawrzyniaka

141.

KaiserWilhelmstrasse ul.Szamarzewskiego

142.

Kaiserring

WałyLeszczyńskiego

143.

Kanalstr.

ul.Kanałowa

144.

Kanonenplatz

pl.Działowy

145.

Kanonierstr.

Piotrowo

146.

Kantstr.

ul.Krauthofera

147. Karlsplatz

(zniesiony)

148.

Karlstr.

ul.Słowackiego

149.

Karmeliterplatz

pl.Karmelicki

150.

Karmeliterwall

WałyJagiełły

151.

Katharinenstr.

ZaułekKatarzyński

152.

Kavalleriestr.

ul.Ułańska

153.

Kernwerksmühle

Podgórnik

154.

Kernwerksweg

KuCytadeli

174

155.

Kesselstr.

Górki

156.

Kiebitzstr.

ul.Czajcza

157.

Kirchbach-Allee

al.Chopina

158.

Kirchstr.

ul.Kościelna

159.

KleineGasse

ul.Ciasna

160.

Kl.Gerberstr.

MałeGarbary

161.

Kleiststr.

ul.Koszarowa

162.

Klosterstr.

ul.Klasztorna

163.

Kochstr.

ul.Calliera

164.

Kohleisstr.

ul.Kręta

165.

Kohlengasse

ul.Węglowa

166.

Königsplatz

pl.Nowomiejski

167.

Königsring

WałyBatorego
WałyWazów

168.

Königsstr.

ul.Cieszkowskiego

169.

Koppenstr.

ul.JakubaWujka

171.

Krämerstr.

ul.Kramarska

172.

Kränzelgasse

ul.Wiankowa

173.

Kreuzburgerstrasse

ul.Kluczborska

174.

Kreuzstr.

ul.Krzyżowa

175.

Kronprinzenstr.

GórnaWilda

176.

Kurfürstenring

WałyZygmuntaStarego

177.

KurzeGasse

Kurzanoga

178.

Langestr.

ul.Długa

179.

Lazarusstr.

ul.Łazarska

180.

Lazarusmarkt

Rynekśw.Łazarski

181.

Lenaustr.

ul.Lenaua

175

182.

Lessingstr.

ul.Palacza

183.

Liebigstr.

ul.Grottgera

184.

Lindenstr.

ul.Rzeczypospolitej

185.

Linnéstr.

ul.Siemiradzkiego

186.

Livoniusplatz

pl.Prez.Drwęskiego

187.

Lorenzstr.

ul.św.Wawrzyńca

188.

Lützowstr.

ul.Powstańcza

189.

Luisenstr.

ul.Skarbowa

190.

Magazinstr.

ul.Solna

191.

Margarethenstrasse

ul.Przemysłowa

192.

Marienstr.

ul.Gajowa

193.

MärkischeStr.

ul.Składowa

194.

Markgrafenring

WałyWarneńczyka

195.

Marktgasse

ul.Targowa

196.

Marktstr.

ul.Rynkowa

197.

MarktinGurtschin

RynekGórczyński

198.

Marstallstr.

ul.Masztalarska

199.

Mauergasse

ul.Murna

200.

Maybachstr.

ul.Robocza

201.

Marzellinoerweg

ul.Marcelińska

202.

MichaelHerz-Strasse

ul.Żydowska

203.

Miquelstr.

ul.Ewangelicka

204.

Mittelgasse

ul.Ratuszowa

205.

Moltkestr.

ul.Staszica

206.

Mühlenstr.

ul.Młyńska

207.

Museumstr.

ul.Ludgardy

176

208.

Nassauerstr.

ul.Podhalańska

209.

NasseGasse

ul.Mokra

210.

Naumannstr.

ul.Działyńskich

211.

Niederwall

WałyZygmuntaAugusta

212.

NeueGartenstr.

ul.Matejki

213.

NeuerMarkt

NowyRynek

214.

NeueStrasse

ul.Nowa

215.

Nollendorffstr.

ul.PatronaJackowskiego

216.

Nordplatz

pl.Niepodległości

217.

Nordring

WałyKsięciaJózefa

218.

Nordstr.

ul.Północna

219.

Oberwall

WałyJanaIII

220. Orglerstr.

(zniesiona)

221.

Ostrowek

Ostrówek

222.

Parkstr.

ul.Strusia

223.

Paulikirchstr.

ul.Fredry

224.

Pestalozzistr.

ul.HipolitaCegielskiego

225.

Petriplatz

pl.św.Krzyski

226.

Petristr.

ul.św.Józefa

227.

Philippinerstr.

ul.Filipińska

228.

Pionierstr.

ul.Saperska

229. Pommernstr.

(zniesiona)

230.

Posadowskystrasse

ul.Mostowa

231.

Posenerstr.

ul.Poznańska

232.

Preussenstr.

ul.Pomorska

233.

Prinzenstr.

ul.Małeckiego

177

234.

Raczynskistr.

ul.Raczyńskich

235.

Rheinbaben-Allee

al.Małopolska

236.

Rheinischestr.

ul.Śląska

237.

Ritterstr.

ul.Franc.Ratajczaka

238.

Rochusstr.

ul.Spadzista

239.

RohrscherPfad

Przebieg

240.

Roonstr.

ul.Niecała

241.

Rosenstr.

ul.Różana

242. Sachsenpfad

(zniesiony)

243.

Sachsenstr.

ul.Mazowiecka

244.

Sandstr.

ul.Piaskowa

245.

St.Adalberthof

Zaułekśw.Wojciecha

246.

St.Adalbertstr.

Św.Wojciech

247.

St.Adalbertkirchstr.

Wzgórześw.Wojciecha

248.

St.Martinstr.

Św.Marcin

249.

St.Rochstr.

Św.Roch

250.

Sapiehaplatz

pl.Sapieżyński

251.

Scharnhorststr.

ul.Bogusławskiego

252.

Schenkendorfstrasse

Kopanina

253.

Schiessstr.

ul.Strzałowa

254.

Schifferstr.

ul.Szyperska

255.

Schillerpark

ParkMarcinkowskiego

256.

Schillerstr.

ul.Orzeszkowej

257. Schlesierpfad

(zniesiony)

258.

Schlesischestr.

ul.Podlaska

259.

Schleswigerstr.

ul.Warmińska

178

260.

Schlossberg

GóraPrzemysława

261.

Schlossbrücke

Kaponiera

262.

Schlossstr.

ul.Zamkowa

263.

Schlosserstr.

ul.Ślusarska

264.

Schmalegasse

ul.Wąska

265.

Schrodkamarkt

RynekŚródecki

266.

Schrodkastr.

Śródka

267.

Schuhmacherstrasse

ul.Szewska

268.

Schulstr.

ul.Szkolna

269.

Schützenstr.

ul.Strzelecka

271.

Schweizerstr.

ul.Szwajcarska

272.

Seecktstr.

ul.Babińskiego

273.

Seminarstr.

ul.Lubrańskiego

274. Seydlitzstr.

(zniesiona)

275.

Siemensstr.

ul.JuljuszaKossaka

276.

Solatscherstr.

ul.Sołacka

277.

Steinmetzstr.

ul.Daleka

278.

Steinstr.

ul.gen.Umińskiego

279.

Südstr.

GrochoweŁąki

280.

Talstr.

Dolina

281.

Tambourstr.

ul.Topolowa

282.

Taubenstr.

ul.Gołębia

283.

Teichplatz

pl.Stawny

284.

Teichstr.

ul.Stawna

285.

Theaterbrücke

MostTeatralny

286.

Theaterstr.

ul.3.Maja

179

287.

Theresienstr.

ul.Asnyka

[6]

289.

Thüringerplatz

pl.Orawski

290.

TiefeGasse

ul.Głęboka

291.

Tiergartenstr.

ul.Zwierzyniecka

292.

Torstr.

ZaBramką

293.

Töpfergasse

ul.Garncarska

294.

Triftstr.

NadStarąWartą

295.

Turmstr.

ul.Wieżowa

296.

Uhlandstr.

ul.Ostatnia

297.

Uferstr.

ul.Nadbrzeżna

298.

Unterwilda

DolnaWilda

299.

Urbanowoerstr.

DrogaUrbanowska

300.

Venetianerstr.

ul.Wenecjańska

301.

Viehmarkt

StareTargowisko

302.

Viktoriastr.

ul.Sew.Mielżyńskiego

i

ul.

Gwarna

303.

VordemBerlinerTor

ul.Skośna

304.

Waisenstr.

ul.Sieroca

305.

Walderseestr.

ul.Cicha

306.

Waldowstr.

ul.Starościńska

307.

Wallischei

Chwaliszewo

308.

Wallstr.

Podwale

309.

Warschauerstr.

ul.Warszawska

310.

Wasserstr.

ul.Wodna

311.

Wassergasse

ul.Warciana

312.

Weidengasse

ul.Wierzbowa

180

313.

Weidental

NadWierzbakiem

314. Westfalenpfad

(zniesiony)

315.

Westfalenstr.

ul.Podolska

316.

Wettinerstr.

ul.Sienkiewicza

317.

Wienerstr.

ul.Rom.Szymańskiego

318.

Wiesenstr.

ul.Łąkowa

319.

Wilamowitzstr.

ul.gen.Chłapowskiego

320.

Wilhelmplatz

pl.Wolności

321.

Wilhelmstr.

al.Marcinkowskiego

322.

Windgasse

ul.Wietrzna

323.

Wittelsbacherstrasse

Przecznica

324.

Wittingstr.

ul.Libelta

325.

Wrangelstr.

ul.Pamiątkowa

326.

Wronkerplatz

Wolnica

327.

Wronkerstr.

ul.Wroniecka

328.

Yorckstr.

ul.św.Jerzego

329.

Zagorze

Zagórze

330.

Zawade

Zawady

331.

Zedlitzstr.

ul.Langiewicza

332.

Zentralstr.

Odskok

333.

Zeppelinstr.

ul.Łukaszewicza

334.

Ziegelstr.

Grudzieniec

i

ul.Niska

335.

Ziegelweg

ul.Ceglana

336.

Ziegenstr.

ul.Kozia

337.

Zietenstr.

ul.Kazim.Jarochowskiego

338.

Zollernplatz

pl.Zjednoczenia

181

339.

ZumBollwerk

ul.Estkowskiego

SPISULIC.

(Liczbyoznaczająnumerybieżące,użyteprzyobjaśnieniach

nazw).

AlejaChopina1
AlejaLitewska2
AlejaMałopolska3
AlejaOkrężna341
AlejaSzelągowska398
AlejaWielkopolska4
AlejeMarcinkowskiego5
Ul.Artyleryjska6
„Asnyka7

182

Ul.Babińskiego8
„Św.Barbary9
„Bartnicza359
„Bednarska10
Berdychowo11
Ul.Berwińskiego12
„Biała342
Białagóra378
Bielniki13
Ul.Bluszczowa348
BłoniaGrunwaldzkie14
BłoniaWildeckie15
Bocianka16
Ul.Bogusławskiego17
Bonin394
Ul.Bosa18
„Bóźnicza19
„Bukowska20
„Bydgoska21
„Bzowa349
Ul.Calliera22
„Hip.Cegielskiego23
„Ceglana24
„Chełmońskiego25
„Gen.Chłapowskiego26
„J.Chociszewskiego27
Chwaliszewo28
Ul.Ciasna29
„Cicha30
„Cieszkowskiego31

183

„Cybińska32
Cytadela395
Ul.Czajcza33
Czartoryja34
Czekalskie360
Ul.św.Czesława35
Ul.Daleka36
Ul.Dąbrowskiego37
„Dąbrówki38
„Dębiecka350
Dębina351
Ul.Długa39
Dolina40
DolinaŚw.-Jańska379
DolnaWilda41
Ul.Dominikańska42
DrogaDębińska43
DrogaUrbanowska44istr.97
Ul.Drużbackiej45
„Dworcowa46
„Działyńskich47
Ul.Estkowskiego48
„Ewangelicka49
Ul.Fabryczna50
„Filipińska51
„Franciszkańska52
„Fredry53
Ul.Gajowa54
„Garczyńskiego55
„Garncarska56

184

„Gasiorowskioh57
„Głęboka58
„Głogowska59
„Główna361
„Gnieźnieńska362
„Golęcińska60
„Gołębia61
GóraPrzemysława62
Ul.Górczyńska63
Górki64
GórnaWilda65
Ul.Graniczna66
Grobla67
GrochoweŁąki68
Ul.Grottgera69
„27.Grudnia70
Grudzieniec71
Ul.Grunwaldzka72
„Gwarna73
Ul.Harcerska363
Ul.św.Jacka75istr.89
„Patr.Jackowskiego74
Jankowo-Młyn380
Ul.Św.Jańska381
„K.Jarochowskiego76
„Jaskółcza77
„Jasna78
„św.Jerzego79
„Ad.Jeskiego80
„Jezuicka81

185

„Jeźycka82
„św.Józefa83
Ul.Kanałowa84
„Kantaka85
Kaponiera86
Ul.Karłowicza87istr.97
Karolin364
Ul.Stan.Karwowskiego88
„Kaszubska89
„Kilińskiego90
„Klasztorna91
„Klonowicza92
„Kluczborska93
„Stan.Knapowskiego94
„Kochanowskiego95
„Kolejowa96
Komandorja382
Ul.Konopnickiej97
„Kopanina98
Ul.On.Kopczyńskiego99
„Kopernika100
„Gen.Kosińskiego101
„Julj.Kossaka102
„Kosynierska103
„Koszarowa104
„Kościelna105
„Kowalska396
„Kozia106
„Kórnicka390
„Kramarska107

186

„Krańcowa365
„Krasińskiego108
„Kraszewskiego109
„Krauthofera110
„Kręta111
„Krótka366
„Krzyżowa112
KuCytadeli113
Ul.Kujawska114
Kurzanoga115
Ul.Kuźnicza116
„Kwiatowa117
Ul.Langiewicza118
„Lenaua119
„Libelta120
„Lipowa352
„Lodowa121
„Lubrańskiego122
„Ludgardy123
Ul.Łazarska124
„Łazienna125
ŁącznyMłyn383
Ul.Łąkowa126
„Łukasiewicza127
Ul.Maltańska384
„Małeckiego128
MałeGarbary129
Ul.Marcelińska130
św.Marcin131
Ul.Marjacka367

187

„Św.MarjiMagdaieny132
„Marynarska343
„Masztalarska133
„Matejki134
„Mazowiecka135
„Mączna136
„św.Michała385
„Mickiewicza137
„Sew.Mielżyńskiego138
„Młyńska139
„Mokra140
MostBolesławaChrobrego141

 „  Chwaliszewski142
 „  Cybiński143
 „  Dworcowy144

Ul.Mostowa145
Mostśw.Rocha146
„Teatralny147
Ul.Marc.Mottego148
„Murna149
„Mylna150
„Myśliwska151
NadBogdanką152
Ul.Nadbrzeżna153
„Nadolnik368
NadStaraWartą154
NadWierzbakiem155
NaPodgórniku156
Naramowice388
Ul.Naramowicka397

188

„Niecała344
„Niegolewskich157
„Niestachowska158
„Niska159
„Noskowskiego160
„Nowa161
NowyRynek162
Ul.Obornicka398
Odbudowanie(Główna)369
Odskok163
Ul.Oficerska164
„Ogrodowa165
OgródZoologiczny166
Olszak-Młyn386
Ul.Orzeszkowej167
„Ostatnia168
Ostrówek169
OstrówTumski170
Ul.Owocowa171
Ul.Palacza172
„Pamiątkowa173
ParkMarcinkowskiego174

 „  Moniuszki175
 „  Wilsona176

Ul.Piaskowa177
„Piątkowska399
Piekary178
Piotrowo179
PlacBergera180

 „  Bernardyński181

189

 „  Prez.Drwęskiego182
 „  Działowy183
 „  Karmelicki184
 „  św.Krzyski185
 „  Lipowy353
 „  Niepodległości186
 „  Nowomiejski187
 „  Orawski188
 „  Sapieżyński189
 „  Spiski190
 „  Stawny191
 „  Wolności192
 „  Zjednoczenia193

Ul.Pocztowa194
„Podgórna195
Podgórnik196
Ul.Podhalańska197
„Podlaska198
„Podolska199
Podwale200
Ul.Polna201
„Południowa351
„Pomorska202
„Poplińskich203
„Powstańcza204
„Poznańska205
„Północna206
„Półwiejska207
„Gen.Prądzyńskiego208
„Prusa209

190

Przebieg210
Przecznica211
Ul.Przemysłowa212
Przepadek213
Ul.Pusta214
Ul.Raczyńskich215
„Fr.Ratajczaka216
Rataje391
Ul.Ratuszowa217
„Reya218
„Robocza219
Św.Roch220
Ul.Rolna221
„Różana222
Rybaki223
RynekGórczyński224

 „  Jeżycki225
 „  św.Łazarski226
 „  Śródecki227
 „  Wildecki228

Ul.Rynkowa229
„Rzeczna370
„Rzeczypospolitej230
„Ludw.Rzepeckiego231
ULSaperska232
„Em.Sczanieckiej233
„Sielska234
„Siemiradzkiego235
„Sienkiewicza236
„Sienna237

191

„Sieroca238
„Skarbowa239
„Składowa240
„Skośna241
„Skryta242
„Słoneczna243
„Słowackiego244
„Smolna371
„Sokoła400
„Solna245
„Sołacka246
„Spadzista247
„Spokojna248
„Sporna249
„Florj.Stablewskiego250
StareTargowisko251
„Starołękastr.95
Ul.Starościńska252
StaryRynek253
Ul.Staszica254
„Stawna255
„Stolarska256
„Stroma257
„Strumykowa258
„Strusia259
„Strzałowa260
„Strzelecka261
„Strzeszyńska401
„Sucha372
„Szamarzewskiego262

192

„św.Szczepana355
Szeląg402
Ul.Szewska263
„Szkolna261
SzosaOkrężnawDębcu356
SzosaOkrężnawGłównej373
SzosaOkrężnawWiniarach403
Ul.Szwajcarska265
„Rom.Szymańskiego266
„Szyperska267
„Śląska268
„Ślusarska269
„Śniadeckich270
„Średnia374
Śródka271
Ul.Świerczewska357
Ul.Taborowa345
TamaBerdychowska272

 „  Garbarska273

Ul.Targowa274
Topole387
Ul.Topolowa275
„Towarowa276
„Traugutta277
„TrzeciegoMaja278
TylneChwaliszewo279
Ul.Ułańska280
„Gen.Umińskiego281
WałyBatorego282

 „  Jagiellończyka283

193

 „  Jagiełły284
 „  JanaIII285
 „  KazimierzaWielkiego286
 „  Kościuszki287
 „  Król.Jadwigi288

WałyKsięciaJózefa289

 „  Leszczyńskiego290
 „  Warneńczyka291
 „  Wazów292
 „  Zygm.Augusta293
 „  Zygm.Starego294

Ul.Warciana295
„Warmińska296
„Warszawska297istr.94
„PiotraWawrzyniaka298
„św.Wawrzyńca299
„Wąska300
„Wenecjańska301
„Wesoła302
„Węglowa303
„Wiankowa304
„Wiejska375
„Wielka305
WielkieGarbary306
Wierzbięcice307
Ul.Wierzbowa308
„Wietrzna309
„Wieżowa310
WilczyMłyn389
Ul.Wioślarska392

194

„Wiśniowa358
„Wjazdowa311
„Włościańska404
„Wodna312
„Wojacka346
Św.Wojciech313
Ul.Wojskowa314
Wolnica315
Ul.Wołyńska316
„Woźna317
„Wrocławska318
„Wroniecka319
„Wrzesińska376
WschodniRynek377
Ul.Wspólna320istr.91
„WszystkichŚwiętych321
„JakubaWujka322
„Wybickiego323
„Wysoka324
„Wyspiańskiego325
Wzgórześw.Wojciecha326
ZaBramką327
Zacisze328
Zagórze329
ZaGroblą330
Ul.Zamkowa331
ZaułekKatarzyński332

 „  św.Wojciecha333

Zawady334
Ul.Zielona335

195

ZieloneOgródki336
Ul.Zwierzyniecka337
„Źródlana405
„Żołnierska347
„Żórawia338
„Żupańskiego339
„Żydowska340

Przypisy

1.

↑

Dokładniej opisali topografję starego Poznania Łukaszewicz (Obraz

historyczno-statystyczny miasta Poznania), a przedewszystkiem Warschauer
(StadtbuchvonPosen).

2.

↑

Zchronologiiwtekściewynikażechodziorok1919.

3.

↑

W spisie

dawnych nazw niemieckich

zapisane z odmienną pisownią

„Golenzinerstr.”

4.

↑

„OgródBotaniczny“ob.„ParkWilsona“.

5.

↑

Nb.wogłoszeniuoficjalnemz16.6.1919błędniewydrukowano„ul.Piotrowa“.

6.

↑

Brakpozycji288woryginale.

Tekstjest

własnościąpubliczną

(publicdomain).Szczegółylicencjinastronie

autora:

ZygmuntZaleski

.

196

Otejpublikacjicyfrowej

Tene-bookpochodzizwolnejbibliotekiinternetowej

Wikiźródła

[1]

.Bibliotekata,tworzonaprzezwolontariuszy,mana

celustworzenieogólnodostępnegozbioruróżnorodnych
publikacji:powieści,poezji,artykułównaukowych,itp.

Wpublikacjizostałazachowanaoryginalnaortografia,oczywiste
błędywdrukuzostałypoprawioneprzezredaktorówWikiźródeł.

Wersjaźródłowategoe-bookaznajdujesięnastronie:

NazwyulicwPoznaniu.zplanemWielkiegoPoznania-całość

KsiążkizWikiźródełsądostępnebezpłatnie,począwszyod
utworówniepodlegającychpodprawoautorskie,poprzeztakie,
doktórychprawajużwygasłyikończącnatych,opublikowanych
nawolnejlicencji.E-bookizWikiźródełmogąbyć
wykorzystywanedodowolnychcelów(takżekomercyjnie),na
zasadachlicencji

CreativeCommonsUznanieautorstwa-Natych

samychwarunkachwersja3.0Polska

[2]

.

Wikiźródławciążposzukująnowychwolontariuszy.

Przyłączsię

donas!

[3]

Możliwe,żepodczastworzeniatejksiążkipopełnionezostały
pewnebłędy.Możnajezgłaszaćna

tejstronie

[4]

.

197

Wtworzeniuniniejszejksiążkiuczestniczylinastępujący
wolontariusze:

Bonvol
Odder
Ankry
Wieralee
Abrowarek
Liteman

1.

↑

https://pl.wikisource.org

2.

↑

http://www.creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl

3.

↑

https://pl.wikisource.org/wiki/Wikiźródła:Pierwsze_kroki

4.

↑

http://pl.wikisource.org/wiki/Wikisource:Skryptorium

198