Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

19 maja 2010, 22:51

Autor: Odys J. Korczyński
czytano: 14391 razy

Fotografia   to   sposób   na   życie,   i   to   sposób   dla
odważnych   i   sprawnych   fizycznie   ludzi.
Speleologia jest nauką, zajmującą się jaskiniami.
Fotografia  speleologiczna  to  dziedzina  niezwykle
trudna,   nie   tylko   ze   względu   na   specyficzne
warunki, panujące pod powierzchnią ziemi, ale i
zważywszy na trudność w samym funkcjonowaniu
człowieka w jaskiniach. Podobnie jak w fotografii
wysokogórskiej,   nie   chodzi   tu   tylko   o   samo
zdjęcie   -   człowiek   mierzy   się   z   kształtującą   się
miliony   lat   przyrodą,   ćwiczy   w   sobie   pokorę
wobec   jej   potęgi   i   utrwala   jej   piękno   na
fotografiach.

O ile człowiek nie wniesie światła do jaskiń, panuje w nich zawsze ciemność. Żyjące tu mikroskopijne
rośliny nie zawierają chlorofilu, ponieważ w ciemności nie odbywa się żadna fotosynteza. Zwierzęta tu
żyjące są ślepe, ponieważ w ciemności nie jest potrzebny wzrok (troglobionty, troglokseny, troglofile).
Świat podziemny wykształcił własne tempo ewolucji, dlatego spotykane w nich gatunki roślin i zwierząt
to jedne z najstarszych gatunków na ziemi.
Inna cechą środowiska jaskiniowego jest znaczny stopień wilgoci w powietrzu, sięgający 100 procent,
co powoduje, że powietrze jest niezwykle ciężkie, pełne pary wodnej, co najbardziej widoczne jest w
wydychanym powietrzu.
Temperatura w jaskiniach nie zmienia się prawie wcale. Podobnie jak wszystko w tym świecie podziemi,
jest stała - różnica temperatur wód podziemnych między latem i zimą wynosi najwyżej parę dziesiątych
stopnia. Inaczej mówiąc, temperatura w danej jaskini waha się w granicach średniej rocznej
temperatury przy jej wejściu.
Do najczęściej występujących rodzajów jaskiń należą jaskinie krasowe, pseudokrasowe, grawitacyjne,
tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne. Jesli chodzi o materiał pokrywający wnętrze grot, to
przeważają różne mieszanki brunatnej gliny i wapieni. Ściany masowo pokryte są naciekami.

fot. Craig W. Myers "Erebus"

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

1 z 9

2015-08-15 17:16

Warunki jaskiń

Tematy fotografowania speleologicznego
Fotografia   jaskiniowa   koncentruje   się   przede   wszystkim   na   utrwalaniu   wyglądu   rozmaitych   form
nacieków   skalnych   wewnątrz   grot.   Osobną   kategorią   są   jednak   reportaże   fotograficzne   z   życia
jaskiniowych   alpinistów.  Ich   umiejętności   są  niekiedy   bardzo  spektakularne,  a  reportaż   zrobiony   w
takich warunkach, tym bardziej staje się wartościowy, im więcej wysiłku przedstawia i im więcej starań
włożył w niego fotografujący. Podsumujmy więc co składa się na fotografię speleologiczną.

1. Ogólne plany jaskiń i nacieków w nich występujących

2. Reportaże z życia speleologów

Wydaje się, że to niewiele. Wyobraźmy sobie jednak, że ten na pierwszy rzut oka martwy świat, tętni
własnym, zmineralizowanych życiem. Kalcytowe nacieki zakończone są kroplami, które po bliższym
zbadaniu okazują się nie być puste. Wewnątrz nich rodzą się nowe kryształy kalcytu (minerał
skałotwórczy z grupy węglanów), otoczone napięciem powierzchniowym, utrzymującym kształt kropli.

fot. Steve M. Sieren "Mysterious Waters"

Normy zachowania się fotografujących w jaskiniach
1. W jaskiniach zagospodarowanych przez zarządy parków narodowych, rezerwatów przyrody itp.,
należy dowiedzieć się, czy fotografowanie w danej jaskini jest dostępne bez zezwolenia. Jeśli nie,
powinno sie takie zezwolenie zdobyć.

2. Fotografując w jaskiniach nie zagospodarowanych jeszcze oficjalnie przez człowieka i instytucje
zajmujące się ochroną środowiska, które to groty są dodatkowo miejscami trudnymi w eksploracji,
pamiętamy bezwzględnie o asyście osób znających te miejsca. Nigdy nie wybieramy się fotografować
sami.

3. Przed wejściem do jaskini zawsze powinien ktoś czekać. Dodatkowo musi on być poinformowany
przez grupę, która zeszła do jaskini, kiedy planowany jest powrót. Terminu powrotu przestrzega się
absolutnie, jeśli nie istnieje sposób zdalnego powiadomienia czekających na zewnątrz o jego
przesunięciu.

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

2 z 9

2015-08-15 17:16

fot. Kyaw Kyaw W inn "In The Cave"

4. Fotograf, chcący fotografować jaskinię, powinien dołączać do grupy badawczej, która nie wybiera się
do jaskini po raz pierwszy, ale idzie do groty dobrze sobie znanej. Nie tylko chodzi tu o
niebezpieczeństwo, opisane w punkcie pierwszym, ale o praktyczną stronę wędrówki. Grotołazi, którzy
znają grotę, zwykle uprzedzają fotografującego o konieczności np. pochylenia się, albo zwrócenia uwagi
na jakiś szczegół. W sytuacji, kiedy nie znają jeszcze groty, fotograf zostawiony jest w pewnym sensie
samemu sobie i dodatkowo, ze względu na swój brak doświadczenia, może opóźniać marsz całej grupy.

5. Dla każdego człowieka, nie tylko fotografa, pod ziemią czyha wielkie niebezpieczeństwo - wilgotność.
Wydaje się ona niegroźna, lecz długie przebywanie w ciężkim, chłodnym, wilgotnym powietrzu, może
niepostrzeżenie dla człowieka wychłodzić mu organizm i spowodować powoli narastającą hipotermię.
Trzeba uważać na poziom ciepłoty ciała i stosować odpowiednio dobrany do temperatury groty
specjalistyczny ubiór.

6. Kolejnym niebezpieczeństwem, które należy mieć na uwadze, są wszelkiego rodzaju obrywy skalne
ze stropów groty, niestabilne podłoże, spękane półki, a także pojedyncze kamienie. Jeśli to tylko
możliwe, powinno się wykorzystywać asekurację sprzętową (liny, haki). Nadmiernie rozbuchana wiara
we własne umiejętności, kończy się zwykle często groźnymi dla życia i zdrowia wypadkami.

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

3 z 9

2015-08-15 17:16

fot. Stefania Barbier "blue cave"

7. Rękawiczki. Niezbędny element wyposażenia fotografa jaskiniowego. Chronią koniuszki palców przed
wychłodzeniem i zabrudzeniem rąk wilgotną gliną. Kask jest koniecznym zabezpieczeniem przed
spadającymi kamieniami i wszelkimi innymi urazami głowy. Są to specjalne, lekkie konstrukcje, które
dodatkowo zwykle posiadają atest UIAA (International Mountaineering and Climbing Federation).

8. Specjalna uprząż asekuracyjna wraz z liną i karabińczykami, pomocna przy trudnych zejściach,
zjazdach i wychodzeniu z jaskini.

9. W jaskiniach płaskich, o dużych komorach, sprzęt fotograficzny może być noszony w wysokiej
jakości, odpornym plecaku (np. nylon balistyczny). W jaskiniach trudniejszych, zbudowanych z sal,
kominów, przewężeń, studni, sprzęt powinny zabezpieczać specjalne walizki, dodatkowo zachowujące
dodatnią pływalność w razie upadku do wody.

10. Bezwzględnie unikać należy dotykania aparatu rękami zabrudzonymi gliną. Nie ma znaczenia tutaj
stopień uszczelnienia body i pierścieni obiektywu. Glina po wyschnięciu zamienia się w mikroskopijny
pył i z łatwością może wniknąć do wnętrza aparatu, uszkadzając jego mechanizmy i powierzchnię
soczewek.

11. Drogę w jaskini można oświetlać na różne sposoby, jednak nadal podstawowym rodzajem
oświetlenia jest lampa karbidowa. Karbid zamknięty w zawieszonej przy pasku wytwornicy reaguje z
wodą, tworząc łatwopalny gaz - acetylen, który jest przekazywany do palnika na kasku i spala się
jasnym płomieniem. Światło karbidowe, w porównaniu do światła elektrycznego, lepiej się rozprasza i
jest łagodniejsze dla oczu. Dodatkowo ekipa powinna mieć ze sobą w zapasie oświetlenie LED - jest
najekonomiczniejsze, nie okopca ciemnym dymem nacieków, chociaż męczy wzrok.

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

4 z 9

2015-08-15 17:16

fot. Mike W. Detwiler "Gods' Light Beam"

Sprzęt fotograficzny pod ziemią
Nie ma szczególnych wymagań co do budowy aparatu, wykorzystywanego do fotografii speleologicznej.
Właściwie   nadaje   się   do   tego   typu   fotografii   znakomita   większość,   nawet   amatorskich,   lustrzanek
cyfrowych.   Najczęściej   wykorzystywanymi   obiektywami   są   obiektyw   o   standardowej   ogniskowej   dla
danego formatu klatki i obiektyw szerokokątny. Ze względu na słabe oświetlenie zaleca się, by były to
obiektywy maksymalnie jasne. Trzeba wypracować też pewien kompromis między jakością zdjęć przy
wysokim iso (a takie będzie potrzebne w fotografii  speleologicznej)  i  ciężarem sprzętu (niestety dla
tego typu fotografii, aparaty o najwyższej jakości  odwzorowania są niezwykle nieporęczne przy tego
typu fotografii - mowa tu między innymi o średnim formacie).

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

5 z 9

2015-08-15 17:16

fot. Joseph D. Sage "Carlsbad Caverns National Park"

Każdy używany w warunkach jaskiniowych obiektyw, musi być zabezpieczony osłoną przeciwsłoneczną,
nie dlatego, że w jaskiniach jest duże nasłonecznienie, lecz w celu ochrony przez spadającymi kroplami
wody. Przydaje się poza tym statyw z solidną głowicą ruchomą w płaszczyźnie poziomej i pionowej.
Dodatkowo przydaje się wężyk spustowy, najlepiej przewodowy i odporny na zawilgocenie. Można nim
swobodnie sterować migawką w trybie Bulb.

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

6 z 9

2015-08-15 17:16

fot. Jacqueline Andrews "The Ice Cave Portal"

Technika fotografowania
1.  W   reportażu   speleologicznym   ważny   jest   wielki   plan   (nazewnictwo  to  związane   jest   bardziej   ze
sztuką filmową). Pokazujemy przede wszystkim  emocje związane z pokonywaniem  przez grotołazów
trudności w postaci kominów, zacisków itp. Unikamy stosowania planu ogólnego. Jest on jedynie dość
bierną   rejestracją   tego,   co   dzieje   się   w   jaskini.   Pod   względem   ekspresyjnym   i   artystycznym,   taka
fotografia nie ma wielkiej wartości.

2. Fotografia nacieków, stalaktytów i stalagmitów także powinna być wykonywana z wykorzystaniem
węższych planów zdjęciowych, chyba że fotografujemy dużą komorę jaskiniową. Do oświetlania
stosujemy zwykle elektroniczną lampę błyskową, najlepiej z dodatkowych źródłem zasilania i z klasy
lamp uszczelnianych (palnik, komora baterii i kołnierz). Jeśli ekipa dysponuje lampami halogenowymi,
mogę się one bardzo przydać w celu doświetlenia tła zdjęciowego, aby różnica tonalna między

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

7 z 9

2015-08-15 17:16

pierwszym planem i dalszymi nie była na zasadzie czarnego odcięcia kształtu. Do fotografowania
nacieków i szeroko pojętego wyglądu jaskiń najlepszy jest obiektyw z możliwością fotografowania
makro. Może być to np. standardowy transfokator o zakresie 24-105 mm.
Pamiętajmy też o kolorystyce tematu. Fotografia nacieków koncentruje się głównie na utrwalaniu form
kalcytowych i aragonitowych, niebiesko-białych, zielonych i ochrowych wapieni.

fot. Craig W. Myers "Lehman Cave"

3.   W   dużych   salach   nie   jest   możliwe,   by   jednym   błyskiem   oświetlić   całą   powierzchnię   jaskini   i
dodatkowo wydobyć szczególne cechy nawisów skalnych, załamań i kolorów skał. Z pomocą przychodzi
tu technika zwana open flash. Aparat stawiamy w stabilnym miejscu, na statywie. Otwieramy migawkę
i  blokujemy ją w tym  położeniu. Staramy się nie wchodzić z  własnym, czołowym  oświetleniem, na
wprost   obiektywu.   W   wyznaczonych   wcześniej   miejscach,   trzymając   w   ręku   lampę   błyskową,
wyzwalamy błyski. W ten sposób doświetlamy selektywnie całą scenę fotografowaną w trybie otwartej
migawki. Nie robimy tego dla planu, który jest najbliżej. Budujemy głębię, oddalając światło błyskowe

Fotografia speleologiczna, czyli zdjęcia w jaskiniach

http://www.swiatobrazu.pl/fotografia-speleologiczna-czyli-zdjecia-w-j...

8 z 9

2015-08-15 17:16