„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jacek Dmitruk

Przygotowanie aparatury terapeutycznej 322[19].Z4.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
prof. dr hab. med. Maria Mazurkiewicz
dr n med. Ryszard Patyra



Opracowanie redakcyjne:
mgr Jacek Dmitruk

Konsultacja:
mgr Ewa Łoś

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[19].Z4.01

„Przygotowanie aparatury terapeutycznej”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu technik elektroradiolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Zasady bezpiecznego użytkowania aparatury do radioterapii

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

16

4.1.3. Ćwiczenia

17

4.1.4. Sprawdzian postępów

19

4.2. Wyposażenie pracowni radioterapii

20

4.2.1. Materiał nauczania

20

4.2.2. Pytania sprawdzające

23

4.2.3. Ćwiczenia

23

4.2.4. Sprawdzian postępów

25

4.3. Organizacja pracy w pracowni radioterapii

26

4.3.1. Materiał nauczania

26

4.3.2. Pytania sprawdzające

28

4.3.3. Ćwiczenia

28

4.3.4. Sprawdzian postępów

29

5. Sprawdzian osiągnięć

30

6. Literatura

35

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przygotowaniu aparatury

terapeutycznej.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać aby bez
problemów korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału nauczania jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[19].Z4

Leczenie promieniami jonizującymi

322[19].Z4.01

Przygotowywanie aparatury

terapeutycznej

322[19].Z4.02

Przygotowywanie pacjenta

do leczenia promieniami jonizującymi

322[19].Z4.03

Wykonywanie terapii promieniami

jonizującymi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać przepisów ochrony radiologicznej i BHP,

−

charakteryzować budowę i funkcjonowanie aparatów terapeutycznych do teleterapii
i brachyterapii,

−

charakteryzować budowę i zasady działania przyrządów dozymetrycznych,

−

posługiwać się zestawem komputerowym,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

obsługiwać komputer,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić różnice w budowie i działaniu aparatów oraz stołów terapeutycznych,

−

zaplanować proces przygotowania aparatury terapeutycznej do zabiegów,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy z aparaturą radioterapeutyczną,

−

zastosować procedury włączania i wyłączania aparatów terapeutycznych,

−

scharakteryzować wymagania techniczne i eksploatacyjne dotyczące użytkowania
aparatury do radioterapii,

−

zastosować procedurę kontroli stanu technicznego poszczególnych elementów
infrastruktury i parametrów aparatów megawoltowych i do rentgenoterapii,

−

zastosować akcesoria i przyrządy do ustalania geometrii wiązki promieniowania
i centratorów laserowych,

−

dobrać przyrządy do codziennej kontroli dozymetrycznej,

−

ustawić fantom wodny,

−

przeprowadzić podstawowe pomiary dozymetryczne,

−

zinterpretować wyniki pomiarów,

−

wprowadzić parametry zabiegu do komputerowego systemu sterowania aparaturą,

−

sprawdzić połączenie aparatu terapeutycznego z systemem zarządzania radioterapią,

−

sprawdzić wyposażenie dodatkowe stosowane w pracowni radioterapii,

−

przygotować dokumentację leczenia promieniami,

−

przewidzieć zagrożenia dla życia i zdrowia podczas wykonywania zabiegów
napromieniania,

−

rozpoznać sytuacje awaryjne,

−

zastosować procedury postępowania w sytuacjach awarii aparatury,

−

zastosować zasady współpracy z zespołem terapeutycznym i pomocniczym,

−

zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
od porażenia prądem elektrycznym oraz ochrony radiologicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady bezpiecznego użytkowania aparatury do radioterapii

4.1. Materiał nauczania

W zależności od przeznaczenia budowa aparatów może być bardzo zróżnicowana ze
względu na sposób wytwarzania i emitowania promieniowania jak też użytych materiałów
osłonowych.

W związku z powyższym konieczna jest znajomość szczegółowej budowy aparatu

terapeutycznego i funkcjonowania poszczególnych jego elementów ze względu na
niebezpieczeństwa, jakie mogą grozić użytkownikowi bądź pacjentowi.

Rys. 1. Akcelerator liniowy

[źródło – katalogi producenta]

Rys. 2. Cyberknife

[źródło – katalogi producenta]

Rys. 3. Aparat do

brahyterapii

[źródło – katalogi producenta]

Ryc. 4. Aparat do radioterapii

[źródło – katalogi producenta]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Rys. 5. Schemat budowy akceleratora liniowego [źródło – katalogi producenta]

W celu uniknięcia niebezpieczeństwa należy:

−

włączyć oświetlenie w sterowni i pomieszczeniu terapeutycznym,

−

włączyć kamery, monitory, interkom,

−

stosować procedury włączania aparatu zgodnie z zaleceniami wytwórcy.

Przykładowe instrukcje obsługi aparatów terapeutycznych):

Technologiczna instrukcja obsługi akceleratora Oncor Avant-Garde firmy Siemens
1. Informacje ogólne.
Praca medycznego akceleratora liniowego wymaga utworzenia obszarów ochrony
radiologicznej, w miejscach przebywania ludzi, w których nie powinny być przekroczone
wartości graniczne dawek.
W pracowni akceleratora muszą być spełnione następujące warunki:

−

Podczas pracy akceleratora w pomieszczeniu terapeutycznym może znajdować się tylko

pacjent i nikt inny.

−

Pomieszczenie naświetlań musi posiadać instalację przerywającą terapię w chwili

otwarcia drzwi podczas pracy akceleratora / emisji promieniowania /.

−

Przy wejściu do pomieszczenia terapeutycznego musi znajdować się wyraźne oznaczenie

informujące czy akcelerator pracuje.

−

W sterowni, labiryncie i w pomieszczeniu naświetlań musi być wyraźnie sygnalizowane,

czy akcelerator jest gotowy do pracy oraz czy emituje promieniowanie.

−

Między sterownią a pomieszczeniem naświetlań musi istnieć możliwość komunikacji:

rozmowy z pacjentem i podglądu pacjenta.

−

Praca akceleratora może odbywać się jedynie na podstawie Zezwolenia Głównego

Inspektora Dozoru Jądrowego, uwarunkowanego akceptacją Projektu Ochrony
Radiologicznej i pozytywnym wynikiem odbioru pomieszczeń pracowni przez
inspektorów dozoru jądrowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

Celem opracowania technologicznej instrukcji pracy jest zagwarantowanie warunków

bezpiecznej, zgodnej z wymogami dozoru jądrowego eksploatacji aparatu.

2. Charakterystyka źródła promieniowania
Źródłem promieniowania jest akcelerator Oncor Avant-Garde przystosowany do
wykonywania radioterapii fotonowej oraz elektronowej w zakresie megawoltowym. Aparat
może pracować w technice stacjonarnej i obrotowej. Aparat może wytwarzać wiązki
promieniowania X o energiach 6MV, 1 8 MV oraz wiązki elektronowe o energiach: 6 MeV, 9
MeV, 12 MeV, 15 MeV, 18 MeV, 21 MeV.

3. Bezpieczna eksploatacja aparatu.
Aparat Oncor Avant-Garde może być obsługiwany jedynie przez osoby przeszkolone przez
producenta w zakresie obsługi i postępowania w sytuacjach awaryjnych, posiadające
dokument potwierdzający odbycie szkolenia kwalifikacyjnego z rezultatem pozytywnym.
Zezwoleń na obsługę aparatu udziela Dyrektor Centrum Onkologii.
Akcelerator jest uruchamiany automatycznie za pomocą sterownika czasowego (sterownik
czasowy może nastawiać wyłącznie pracownik serwisu lub przeszkolona osoba zatrudniona
w Zakładzie

Elektroniki Medycznej Centrum Onkologii).

Należy pamiętać aby:

−

kluczykowy wyłącznik zasilania na pulpicie tablicy rozdzielczej ustawić w pozycji

włączenia ON,

−

nacisnąć i przez 2 sekundy przytrzymać zielony przycisk RESET. Operacja ta resetuje

wszystkie funkcje operacyjne aparatu, w tym funkcje stołu zabiegowego ZXT,

−

odczekać 30 sekund i następnie wcisnąć przycisk 24V RESET, spowoduje to wyłączenie

wszystkich blokad,

−

na klawiaturze należy przekręcić prawy kluczyk w pozycję STD BY, a następnie

w pozycję PGM/RDY. Wprowadzić bieżący czas i datę według wyświetlonego na
monitorze wzoru.

Po rozgrzaniu aparatu (brak komunikatu WARM UP na monitorze) możliwy jest wybór
jednego z sześciu rodzajów pracy akceleratora.
Uwaga!
Aby skasować istniejący rodzaj pracy należy przekręcić lewy kluczyk w pozycję RESET.
Aby wybrać żądany rodzaj pracy należy:
1. Dla trybu terapeutycznego nacisnąć klawisz FI. Daje to dostęp do ekranu

umożliwiającego programowanie przebiegu leczenia.

2. Dla trybu badawczego nacisnąć klawisz F2. Lewy kluczyk musi być w pozycji

SERWICE. Podczas pracy w trybie badawczym możliwe jest ominięcie pewnych
obwodów zabezpieczających. Ten rodzaj pracy może być używany tylko przez
autoryzowany personel.

3. Dla trybu serwisowego nacisnąć klawisz F3. Lewy kluczyk musi być w pozycji

SERVICE.

Tryb serwisowy może być wykorzystywany tylko przez autoryzowany personel i aby
mieć do niego dostęp należy wprowadzić hasło.

4. Dla trybu diagnostycznego nacisnąć klawisz F4. Lewy kluczyk musi być w pozycji

SERVICE. Ten rodzaj pracy może być stosowany tylko przez upoważniony personel.

5. Dla trybu weryfikacji nacisnąć klawisz F5. Lewy kluczyk musi być w pozycji TREAT.

Wprowadzenie akceleratora w zewnętrzny rodzaj pracy pozwala na jego sterowanie za
pośrednictwem systemu komputerowego Coherence Therapist Workspace (jako
podsystem jest w nim zawarty system weryfikacji i zarządzania Lantis).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

6. Dla trybu wywołania danych wcisnąć klawisz F6. Lewy kluczyk musi być w pozycji

TREAT (leczenie) lub SERVICE (serwis).Ten klawisz funkcyjny pozwala przywołać
ostatnio ustawione dane leczenia zapamiętane przez akcelerator przed wyłączeniem
zasilania. Aby wyjść z okna danych należy wcisnąć klawisz ESC.

Włączenie po zaniku zasilania
Aby włączyć akcelerator po zaniku zasilania należy:
1. Kluczykowy wyłącznik zasilania na pulpicie tablicy rozdzielczej ustawić w pozycji

włączenia ON.

2. Poczekać 60 sekund na rozgrzanie się portalu elektronicznego OPTIVUE.
3. Nacisnąć i przez 2 sekundy przytrzymać zielony przycisk RESET. Operacja ta resetuje

wszystkie funkcje operacyjne aparatu, w tym funkcji stołu zabiegowego ZXT.

4. Odczekać 30 sekund i następnie wcisnąć przycisk 24V RESET. Spowoduje to wyłączenie

wszystkich blokad.

5. Wprowadzić czas i datę.
6. Zaczekać na zniknięcie z ekranu monitora komunikatu WARM UP.
7. Jeżeli zanik napięcia zasilania nastąpił podczas leczenia należy przycisnąć przycisk F6

w celu wywołania danych ostatniego leczenia.

8. Nacisnąć przycisk ESC, aby powrócić do menu głównego i kontynuować programowanie

urządzenia.

Wprowadzanie parametrów leczenia
Konfigurowanie zabiegów terapeutycznych w trybie ręcznym jest opisane w Instrukcji
Użytkownika akceleratora Oncor Avant-Garde w rozdziale 12 (zabiegi rentgenowskie) oraz
13 (zabiegi elektronowe).

Włączenie terapii

UWAGA! Operator, zanim naciśnie klawisz ACCEPT, jest odpowiedzialny za sprawdzenie
czy wszystkie wprowadzone parametry zabiegu (w tym akcesoria) są poprawne.
1. Nacisnąć klawisz ACCEPT.
2. Po przejściu systemu w stan READY przekręcić prawy kluczyk do pozycji Radiation On.
3. W ciągu 6 sekund nacisnąć klawisz RAD ON.
4. Po przejściu systemu do stanu COMPLETE (dawka w pierwszym torze dozymetrycznym

MON 1 jest zgodna z dawką zadaną) przekręcić prawy kluczyk do pozycji PGMRDY.

Aby przerwać zabieg w czasie jego trwania należy nacisnąć klawisz RAD OFF. System
przechodzi wtedy do stanu INTERRUPT. Następnie należy postępować zgodnie
z komunikatami pojawiającym się na dole ekranu monitora.

Jeżeli po naciśnięciu klawisza ACCEPT system nie przechodzi do stanu READY oznacza to,
że rzeczywiste parametry maszyny nie zgadzają się z zadanymi lub ustawienia nie są
kompletne. Korzystając z konsoli operatora lub kasety sterowania ręcznego należy wówczas
zmienić (lub uzupełnić) nastawy akceleratora.

Powrót maszyny ze stanu READY do stanu PROGRAM jest możliwe po "naciśnięciu
klawisza CLE AR. Powtórne naciśnięcie CLE AR wymazuje wszystkie wprowadzone
nastawy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Po osiągnięciu stanu COMPLETE, jeżeli akcelerator jest połączony z systemem weryfikacji
i zarządzania, pulpit sterowniczy umożliwi automatyczne przejście do stanu pozwalającego na
zaprogramowanie następnego zabiegu.

Program zapewnienia jakości.
Podejmowanie odpowiednich działań konserwacyjnych, takich jak codzienne testy, wydłuża
okres wykorzystywania akceleratora oraz zapobiega niespodziewanym awariom systemu.
Stosowanie rutynowych testów i czynności obsługowych skraca także czas potrzebny na
ewentualne naprawy. Opis podstawowych czynności serwisowych zawarty jest
w dokumentacji dostarczonej przez producenta akceleratora.

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek problemów w działaniu aparatu należy zawsze
dokładnie określić ich przyczynę. Nie wolno przeprowadzać leczenia bez upewnienia się, że
akcelerator i wszystkie akcesoria działają poprawnie.
Jeżeli podczas pracy przyspieszacza można wyczuć nietypowy zapach lub nietypowe odgłosy,
można spodziewać się poważnych problemów. Należy wtedy wyłączyć urządzenie i zbadać
przyczynę wystąpienia tych zjawisk, ale nie podejmować żadnych czynności naprawczych.
Do przeprowadzenia koniecznych napraw należy wezwać autoryzowany personel serwisowy.

Postępowanie awaryjne.
Niesprawność akceleratora medycznego może być przyczyną poważnego wypadku
radiacyjnego. Jeżeli operator podejrzewa, że aparat jest niesprawny, należy:

−

przerwać emisję promieniowania,

−

wyprowadzić pacjenta z pomieszczenia terapeutycznego,

−

zanotować aktualne nastawy aparatu,

−

zamknąć pomieszczenie akceleratora,

−

wezwać natychmiast autoryzowany serwis firmy Siemens.

Technologiczna instrukcja pracy urządzenia do brachyterapii „GammaMed Plus" firmy
SIEMENS

„GammaMed Plus" jest zdalnie sterowanym urządzeniem do napromieniania wysoką mocą
dawki (HDR - high dose rate). Jako źródło promieniotwórcze wykorzystywany jest w nim
iryd -

192

Ir emitujący promieniowanie o energii zawartej między 0,136 MeV a 0,66 MeV.

Obsługa operatorska
Do sterowania urządzeniem „GammaMed Plus" służą:

−

klawiatura wózka,

−

pulpit sterowniczy,

−

komputer sterujący.

Klawiatura wózka umieszczona jest w górnej części urządzenia „GammaMed Plus". Jest ona
podzielona na cztery części: „SOURCE", „DUMMY", „HEAD", „RADIATION".

W części „SOURCE" znajdują się kolejno od góry następujące elementy:

−

wskaźnik LED „RELEASED" - informuje o odblokowaniu i możliwości wyprowadzenia

źródła,

−

wskaźnik LED „LOCKED" - informuje o zablokowaniu źródła,

−

kluczyk - blokuje i odblokowuje źródło,

−

wskaźnik LED „POWER" - informuje o włączeniu zasilania,

−

wskaźnik LED „CHARGE" - informuje o ładowaniu akumulatora.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Część „DUMMY" zawiera dwa przyciski - „OUT" oraz „IN". Przycisk „OUT" służy do
wyprowadzenia markera źródła. Przycisk „IN" do jego chowania.

Przyciski „UP" i „DOWN" umieszczone w części „HEAD" służą do regulacji wysokości
głowicy aparatu nad podłogą w zakresie 90 + 130cm.

W części „RADIATION" znajduje się wskaźnik świetlny zapalający się po wykryciu przez
urządzenie promieniowania oraz przycisk, „EMERGENCY", którego naciśnięcie powoduje
wycofanie źródła promieniotwórczego z maksymalną prędkością.

Pulpit sterowniczy znajduje się w sterowni, obok komputera sterującego. Jest on centralnym
układem sterowania systemem „GammaMed Plus". Pokazuje przebieg terapii, wyświetla stan
układów bezpieczeństwa i układów alarmowych. Kolor czerwony oznacza sytuacje awaryjne
wymagające natychmiastowej interwencji. Żółty informuje o normalnym napromienianiu,
a zielony o prawidłowym funkcjonowaniu aparatu między kolejnymi aplikacjami.

Na pulpicie umieszczone są następujące panele:

„POWER" - zawiera główny wyłącznik obsługiwany kluczykiem oraz wskaźniki LED:
„MAINS" i „BATTERY". Przekręcenie kluczyka do pozycji poziomej powoduje włączenie
urządzenia i przeprowadzenie automatycznego testu wskaźników pulpitu sterowniczego.
Wskaźnik „MAINS" sygnalizuje prawidłowe napięcie zasilania aparatu. Wskaźnik
„BATTERY" sygnalizuje ładowanie akumulatora.

„MODE" - zawiera kluczyk przełączający między normalnym i specjalnym trybem pracy
urządzenia oraz wskaźniki LED: „NORMAL" i „SPECIAL" sygnalizujące tryb pracy,
w jakim aktualnie znajduje się urządzenie.

„SOURCE" - znajdują się tu wskaźniki LED: „RADIATION" (koniczynka), „OUT",
„SAFE", „LOCKED". Zaświecenie wskaźnika „RADIATION" sygnalizuje obecność
promieniowania. Wskaźnik „OUT" miga podczas ruchu źródła promieniotwórczego i świeci
w sposób ciągły po osiągnięciu przez źródło pozycji terapeutycznej. Wskaźnik „SAFE"
informuje o wycofaniu źródła do pozycji ochronnej, a wskaźnik „LOCKED" o zablokowaniu
możliwości wyprowadzenia źródła przez przekręcenie kluczyka na klawiaturze wózka.
W sytuacji, kiedy w trakcie napromieniania nie świeci się wskaźnik „OUT" ani wskaźnik
„RADIATION" istnieje możliwość wadliwego działania systemu. Należy wtedy natychmiast
przerwać ekspozycję, znaleźć i usunąć przyczynę błędu.

„TREATMENT" - na panelu umieszczone są przyciski „START" oraz „INTERRUPT"
i wskaźniki

LED:

„STARTED",

„COMPLETED",

„INTERRUPTED".

Wskaźnik

„STARTED" zaczyna migać po uruchomieniu programu leczenia (przez wybranie przycisku
„Start" na ekranie komputera). Słychać wtedy również sygnał dźwiękowy. Naciśnięcie
przycisku „START" na panelu „TREATMENT" powoduje wyłączenie sygnału dźwiękowego
i zapalenie wskaźnika „STARTED" na stałe - jest to informacja o rozpoczęciu leczenia.
Wskaźnik „COMPLETED" zapala się po zakończeniu leczenia. Dodatkowo uruchamia się
wtedy przerywany sygnał dźwięków)'. Przycisk „INTERRUPT" służy do przerwania leczenia.
Jego naciśnięcie powoduje wycofanie źródła (z normalną prędkością), uruchomienie
brzęczyka oraz zaświecenie wskaźnika „INTERRUPTED". Leczenie można wznowić
naciskając na pulpicie przycisk „START"

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

„ALARM" - panel służy do sygnalizowania sytuacji awaryjnych. Umieszczone są na nim
przyciski „ALARM RESET" i „BUZZER OFF" oraz wskaźniki LED: „((•))", „DOOR",
„DOSE" (nie ma zastosowania), „BUZZER OFF". W przypadku wystąpienia błędu lub
wadliwego działania systemu zaczyna migać czerwony wskaźnik „((•))" i uruchamia się
brzęczyk. Brzęczyk można wyłączyć przyciskiem „BUZZER OFF" - zapala się wtedy
wskaźnik „BUZZER OFF". Przycisk „ALARM RESET" służy do skasowania wizualnych
i dźwiękowych sygnałów alarmowych po usunięciu przyczyny alarmu. Wskaźnik „DOOR"
sygnalizuje otwarcie drzwi pomieszczenia terapeutycznego. Razem z nim zapala się wskaźnik
„INTERRUPTED" na panelu „TREATMENT". Po zamknięciu drzwi leczenie można
wznowić naciskając przycisk „START".

Terapia jest sterowana i monitorowana przez zainstalowany w komputerze sterującym
program „GammaWin". Podstawowym oknem programu „GammaWin" jest Okno
Napromieniania, które pokazuje informacje o pozycjach postoju źródła, czasach ekspozycji
w poszczególnych pozycjach postoju oraz inne dane dotyczące terapii. W przypadku alarmu,
na Okno Napromieniania nakłada się Okno Alarmowe, wyświetlające informacje
o przyczynach alarmu. Naciśnięcie przycisku OK. powoduje wyjście z Okna Alarmowego.
Drukowany jest wówczas raport o stanie przerwanej terapii i komunikaty o błędach.
Po usunięciu przyczyn błędów możliwe jest kontynuowanie terapii od momentu jej
przerwania. Umieszczone u góry z lewej strony ekranu pola zawierają informacje o nazwisku
(Patient name), numerze identyfikacyjnym (Patient ID) pacjenta oraz numer frakcji
(Fraction). Dane te są określone przez wybrany plan leczenia i nie można ich modyfikować
w Oknie Napromieniania.
U góry pośrodku ekranu znajdują się pola zawierające informacje o całkowitym nominalnym
czasie ekspozycji (Total nominal time) wyrażonym w sekundach oraz o czasie pozostałym do
końca leczenia (Remaining time). W czasie pozostałym do końca leczenia wliczony jest czas
potrzebny na test markerem źródła. Nominalny czas ekspozycji (Total nominal time) należy
wprowadzić z wydrukowanego protokołu planu leczenia. Czas nominalny jest przeliczany na
aktualny czas napromieniania po uwzględnieniu aktualnej aktywności źródła.
W polach u góry z prawej strony ekranu wyświetlane są data i czas według zegara systemu.
W polu Machine podane są dane o systemie „GammaMed Plus" oraz dane dotyczące
użytkowanego źródła (współczynnik uwzględniający spadek aktywności w polu Factor).
Podczas napromieniania wyświetlany jest symbol promieniowania.
Pole Indexer zawiera informacje o kanałach indeksera wykorzystywanych w danym planie
leczenia (rysunek indeksera oraz pole Channels used), kroku źródła (mm Stepsize), położeniu
pierwszego miejsca postoju źródła (mm Origin) oraz nominalnym czasie napromieniania
w wybranym kanale (Nominał [s]).
Pole Source position zawiera graficzną prezentację pozycji postoju źródła dla wybranego
kanału. Zaplanowane pozycje postoju wyświetlane sana zielono, pozycje realizowane na
żółto, a zrealizowane na czarno. Nominalny czas postoju źródła jest wyświetlany w polu
Dwell time. Pole Actual time pokazuje czas wykonanej ekspozycji, a pole Remaining czas
ekspozycji pozostały do wykonania. Raporty o realizacji wykonywanego planu leczenia
i komunikaty błędów są wyświetlane u dołu ekranu na pasku stanu.
Po zakończeniu terapii drukowany jest raport z przebiegu leczenia zawierający nazwisko
i numer identyfikacyjny pacjenta, numer frakcji, współczynnik źródła, zaprogramowane
kanały i pozycje źródła, nominalne i aktualne czasy postoju, krok źródła, datę oraz czas
rozpoczęcia i zakończenia leczenia. W przypadku przerw w ekspozycji raport zawiera także
informacje o pozycji, w której ta przerwa nastąpiła, czasie ekspozycji do momentu
wystąpienia przerwy oraz o przyczynach przerwy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Uruchomienie urządzenia „GammaMed Plus"

−

włączyć światło w sterowni i pomieszczeniu terapeutycznym,

−

włączyć kamery, monitory i interkom,

−

włączyć urządzenie „GammaMed Plus" przekręcając kluczyk na panelu „POWER" na

pulpicie sterowniczym (koniecznie przed uruchomieniem programu „GammaWin"),

−

włączyć komputer sterujący i uruchomić program „GammaWin",

−

przed rozpoczęciem leczenia odblokować źródło przekręcając kluczyk na klawiaturze

wózka urządzenia „GammaMed Plus" - ma się zaświecić wskaźnik „RELEASED".

Wyłączanie urządzenia „GammaMed Plus"

−

zablokować źródło przekręcając kluczyk na klawiaturze wózka urządzenia „GammaMed

Plus" - ma się zaświecić wskaźnik „LOCKED",

−

zamknąć program „GammaWin" i wyłączyć komputer sterujący,

−

wyłączyć urządzenie „GammaMed Plus" przekręcając kluczyk na panelu „POWER" na

pulpicie sterowniczym,

−

wyłączyć kamery, monitory i interkom,

−

wyłączyć światło w sterowni i pomieszczeniu terapeutycznym.

Urządzenia „GammaMed Plus" nie należy odłączać od zasilania.
Zalecenia dodatkowe - bezpieczeństwo pracy.

Przy eksploatacji urządzenia do brachyterapii HDR „GammaMed Plus" należy przestrzegać
przepisów ogólnych, takich jak:

−

przepisy dotyczące pracy ze źródłami promieniotwórczymi,

−

przepisy BHP przy urządzeniach elektrycznych,

−

ogólne przepisy przeciwpożarowe.

W przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej należy wycofać źródło i przerwać terapię
używając

czerwonych

wyłączników

awaryjnych

znajdujących

się

w

sterowni

i w pomieszczeniu terapeutycznym.

W celu prawidłowej pracy urządzeń terapeutycznych należy również:

−

stosować procedury kontrolne zgodności stanu technicznego poszczególnych elementów

infrastruktury i parametrów aparatów terapeutycznych,

−

potwierdzić wykonanie czynności w odpowiednim dokumencie,

−

wykonać podstawowe procedury dozymetryczne,

−

sprawdzić czy nie ma sytuacji kolizyjnych pomiędzy aparatem a stołem terapeutycznym

bądź elementami wyposażenia,

−

sprawdzić funkcjonowanie aparatury dodatkowej współpracującej z aparatem

terapeutycznym,

−

zalogować stół terapeutyczny,

−

sprawdzić odpowiednim przyrządem geometrię wiązki i poprawność ustawienia

wszystkich centratorów,

−

sprawdzić blokadę drzwi,

−

sprawdzić działanie wyłączników alarmowych,

−

sprawdzić poprawność działania wentylacji i klimatyzacji,

−

sprawdzić oświetlenie sygnalizacyjne i awaryjne,

−

w aparatach ze źródłami promieniotwórczymi odblokować źródło promieniowania,

−

włączyć komputery sterujące i uruchomić odpowiednie programy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

−

stosować postępowanie przewidziane w sytuacjach awaryjnych zgodnie z procedurami

przyjętymi w Zakładowym Planie Postępowania Awaryjnego,

−

zaplanować organizację wykonania poszczególnych etapów przygotowania aparatu do

użytkowania w porozumieniu z innymi użytkownikami,

−

konsultować na bieżąco stan aparatury i jej działanie z osobami za ten stan

odpowiedzialnymi (elektronicy, fizycy),

−

przestrzegać przepisów ogólnych ochrony radiologicznej, BHP z urządzeniami

wysokonapięciowymi, przeciwpożarowych, regulaminu pracowni i Zakładowych
Procedur Systemu Zarządzania Jakością.

Rys. 6. Karta kontroli parametrów technicznych (dla techników)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Instrukcja stosowania urządzenia Linacheck na akceleratorze PRIMUS (bez reticulum)

1. Promieniowanie X 6MV

Warunki pomiaru: pole 10 x 10, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck), 5 cm
pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF = 126,34

2. Promieniowanie X 18MV
Warunki pomiaru: pole 10 x 10, SSD = 100 cm (do powierzchni Linacheck), 5 cm

pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF = 114,97

3. Promieniowanie E 6MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck),
1 cm pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU.
Współczynnik kalibracyjny CF = 138,80

4. Promieniowanie E 9MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck),
2 cm pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU.
Współczynnik kalibracyjny CF = 142,09

5. Promieniowanie E 12MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck), 2 cm
pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF = 113,57

6. Promieniowanie E 15MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck), 2 cm
pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF = 113,73

7. Promieniowanie E 18MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck), 2 cm
pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF = 114,48

8. Promieniowanie E 21MeV

Warunki pomiaru: aplikator EA210, SSD = 100 cm (do powierzchni linacheck), 2 cm
pleksiglasu, ilość jednostek monitorowych: 100 MU. Współczynnik kalibracyjny
CF =113,97

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 7. Karta kontroli parametrów (dla elektroników)

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega sprawdzenie blokady drzwi?
2. Jakimi kolorami oznaczone są światła sygnalizacyjne i jaką sytuację oznaczają?
3. Do czego służy urządzenie typu isoliner?
4. Kontrola, jakich parametrów należy do codziennych czynności technika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie zdobytych wiadomości przeanalizuj czynności gwarantujące bezpieczną

pracę w pracowni radioterapii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji na temat zasad bezpiecznej pracy w pracowni

radioterapii,

2) zapisać zapamiętane zasady,
3) zapisać pogłębione wnioski do każdej z zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

instrukcje bezpiecznego użytkowania aparatury,

−

certyfikaty bezpieczeństwa,

−

regulaminy,

−

procedury postępowania,

−

przepisy ustawowe,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Dokonaj podstawowych pomiarów dozymetrycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji na temat dozymetrii,
2) dobrać przyrząd pomiarowy,
3) ustawić

w

kabinie

terapeutycznej

standardową

wielkość

mierzonej

wiązki

promieniowania i odległość od źródła promieniowania,

4) skierować wiązkę świetlną dokładnie na określone zaznaczone miejsce przyrządu

pomiarowego posługując się centratorami,

5) włączyć przyrząd pomiarowy,
6) wyjść z kabiny terapeutycznej zamykając drzwi,
7) wybrać rodzaj i energię promieniowania na stoliku rozdzielczym oraz dawkę

monitorową,

8) wykonać pomiar dwukrotnie,
9) zanotować wyniki,
10) wykonać korektę wyniku przez odpowiedni współczynnik,
11) porównać wyniki z założonymi i przeanalizować czy mieszczą się w granicy

obowiązującej tolerancji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

aparat terapeutyczny,

−

przyrząd pomiarowy,

−

centratory,

−

kartka papieru , protokół pomiaru,

−

kalkulator,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Dokonaj włączenia / wyłaczenia aparatu terapeutycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacje na temat sposobu włączania i kolejności

działań,

2) zapisać na kartce kolejność czynności,
3) postępując zgodnie z procedurami zaleconymi przez producenta aparatury uruchamiać

poszczególne systemy aparatury.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

aparatura terapeutyczna,

−

stół terapeutyczny,

−

systemy komputerowe,

−

systemy chłodzenia aparatu /w zależności od typu ap.- dla ap Co-60 nie/,

−

systemy wentylacji i klimatyzacji,

−

monitory,

−

kartka papieru,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Na podstawie zdobytych wiadomości dokonaj kontroli wybranych elementów

infrastruktury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) odszukać w materiale nauczania informacji na temat kontrolowanych elementów

infrastruktury,

2) zapisać na kartce poszczególne elementy kontrolowane,
3) przeprowadzić kontrolę zgodnie z procedurami pracowni,
4) odnotować na karcie kontrolowanych elementów poprawność działania,
5) nieprawidłowe działanie któregoś z elementów zanotować zgłosić do odpowiednich służb,
6) uzgodnić przełożonym bądź odpowiednimi służbami możliwość podjęcia pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

infrastruktura kontrolowana /centratory, blokada drzwi, wyłączniki alarmowe, wentylacja

i inne/,

−

oprzyrządowanie do kontroli,

−

lista elementów kontrolowanych,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Na podstawie zdobytych wiadomości opracuj procedurę postępowania w sytuacji

awaryjnej w pracowni radioterapii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś

1) odszukać w materiale nauczania informacji o procedurach postępowania w sytuacji

awaryjnej,

2) zapoznać się z zakładowym planem postępowania awaryjnego,
3) zapoznać się z procedurami postępowania awaryjnego opracowanego przez producenta

aparatury,

4) zapisać na kartce papieru najistotniejsze elementy postępowania awaryjnego,
5) dokonać analizy i zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

aparatura terapeutyczna,

−

zakładowy plan postępowania awaryjnego,

−

procedury awaryjne i instrukcje wytwórcy aparatury,

−

papier formatu A4, długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania zawodowe technika elektroradiologa w pracowni

radioterapii?





2) określić zasady bezpiecznego użytkowania aparatury terapeutycznej?





3) współpracować z zespołem terapeutycznym dla utrzymania i poprawy

wysokiego bezpieczeństwa aparatury terapeutycznej ?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.2. Wyposażenie pracowni radioterapii

4.2.1. Materiał nauczania

W skład wyposażenia pracowni radioterapii wchodzą:

W kabinie terapeutycznej:

−

aparat terapeutyczny,

−

manipulator ręczny,

−

przystawka portalowa,

−

przystawka kv,

−

reticulum,

−

zestaw filtrów klinowych,

−

taca na osłony standardowe,

−

tace z osłonami indywidualnymi pacjentów,

−

zestaw kolimatorów,

−

odległościomierz,

−

centrator wsteczny,

−

stół terapeutyczny,

−

przystawki do stołu terapeutycznego,

−

płyty podstawowe i dodatkowe do stabilizacji pacjenta,

−

zestaw kształtek, podkładek i klinów do unieruchamiania pacjenta,

−

komplet osłon standardowych,

−

maski pacjentów,

−

komplet bolusów,

−

urządzenie do napromieniania ściany klp (breastboard),

−

urządzenie do napromieniania w pozycji na brzuchu (bellyboard),

−

urządzenie do unieruchamiania pacjenta - „vacuum”,

−

zestaw centratorów laserowych,

−

zestaw tubusów do elektronów,

−

komplet odległościomierzy do elektronów,

−

zestaw do bramkowania oddechu pacjenta,

−

aparat do USG,

−

kamery i interfonia,

−

monitory TV,

−

umywalka z bieżącą wodą,

−

ręczniki jednorazowe i podkłady dla pacjentów,

−

środki dezynfekcyjne,

−

rękawiczki jednorazowe,

−

zestaw flamastrów,

−

środki opatrunkowe,

−

stopień do wejścia na stół terapeutyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

A

B

Rys. 8. Akcesoria do aparatu MEVATRON :

a) filtr klinowy

b) aplikatory elektronowe pola stałego

Rys. 9. Stół terapeutyczny (z zaznaczeniem ruchów) [źrodło- katalogi producenta]

Wyposażenie sterowni:

−

stolik rozdzielczy z klawiaturą sterującą,

−

zestaw monitorów,

−

zestaw monitorów do zdjęć portalowych,

−

zestaw monitorów do podglądu pacjenta w kabinie terapeutycznej,

−

system komputerowy do sterowania aparaturą i do łączności z systemem zarządzania

interkom,

−

przyrząd pomiarowy, radiometr,

−

negatoskop,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

−

księga pacjentów,

−

karty leczenia promieniami,

−

certyfikaty bezpieczeństwa aparatury,

−

instrukcje i regulaminy.

Rys. 10. Ekran programowania terapii aparatu MEVATRON (materiały firmy SIEMENS)

Rys. 11. Klawiatura sterująca aparatu MEVATRON (materiały firmy SIEMENS)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie elementy wyposażenia służą do pozycjonowania pacjenta?
2. Jakie elementy wchodzą w skład wyposażenia kabiny terapeutycznej?
3. Jakie zadanie spełnia reticulum?
4. Jakie elementy wchodzą w skład wyposażenia sterowni terapeutycznej?
5. Które elementy wyposażenia wewnątrz kabiny terapeutycznej są niezbędne aby zgodnie

z przepisami była ona dopuszczona do użytkowania?

6. Podaj cechę charakterystyczną urządzenia do napromieniania w ułożeniu na brzuchu?
7. Jaki numer akcesoriów wyświetla się na ekranie monitora w kabinie i sterowni po

włożeniu tubusa do elektronów?

8. W jakim celu stosuje się bolusy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj urządzenie do napromieniania klatki piersiowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale nauczania informacje na temat urządzenia do napromieniania klatki

piersiowej

2) wskazać gdzie jest przechowywane to urządzenie,
3) odnaleźć w karcie leczenia promieniami parametry ustawienia urządzenia dla konkretnej

osoby,

4) zdjąć urządzenie z wieszaka, ułożyć na stole terapeutycznym i zamocować do stołu

terapeutycznego,

5) podnieść górną część urządzenia o odpowiedni kąt , zgodny z zapisem w karcie leczenia

lub w karcie ustawiania parametrów urządzenia i zablokować,

6) ustalić pozycję odchylenia ramienia lewego i prawego i zafiksować,
7) ustalić pozycję położenia głowy i umocować kształtkę,
8) ustalić pozycję wałeczka pod pośladki i zablokować,
9) położyć na urządzenie prześcieradło jednorazowe lub zdezynfekować je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

urządzenie do napromieniania,

−

papier formatu A4, długopis,

−

prześcieradło jednorazowe do nakrycia,

−

środek dezynfekujący,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Przygotuj urządzenie do wykonania zdjęć portalowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale nauczania gdzie jest zamontowane to urządzenie,
2) ustawić stół terapeutyczny z pacjentem w odpowiedniej pozycji,
3) wysunąć ramię portalu z aparatu terapeutycznego,
4) ustawić platformę z detektorami w odpowiedniej pozycji,
5) uprzedzić pacjenta o dodatkowym badaniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

urządzenie do napromieniania,

−

urządzenie do zdjęć portalowych,

−

stół terapeutyczny,

−

papier formatu A4, długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Przygotuj urządzenie do napromieniania jamy brzusznej u pacjentki po operacyjnym

leczeniu raka jajnika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć w materiale nauczania informacje na temat urządzenia do napromieniania jamy

brzusznej,

2) wskazać gdzie jest przechowywane to urządzenie,
3) odnaleźć w karcie leczenia promieniami parametry ustawienia urządzenia dla konkretnej

osoby,

4) zdjąć urządzenie z wieszaka, ułożyć na stole terapeutycznym i zamocować do stołu

terapeutycznego,

5) podnieść górną część urządzenia o odpowiedni kąt , zgodny z zapisem w karcie leczenia

lub w karcie ustawiania parametrów urządzenia i zablokować,

6) ustalić pozycję odchylenia ramienia lewego i prawego i zafiksować,
7) ustalić pozycję położenia głowy i umocować kształtkę,
8) ustalić pozycję wałeczka pod pośladki i zablokować,
9) położyć na urządzenie prześcieradło jednorazowe lub zdezynfekować je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

urządzenie do napromieniania,

−

papier formatu A4, długopis,

−

prześcieradło jednorazowe do nakrycia,

−

środek dezynfekujący,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić stałe wyposażenie kabiny terapeutycznej?





2) wyjaśnić jakie linie skupiają się w izocentrum aparatu?





3) wyjaśnić do czego służą centratory wsteczne?





4) przeprowadzić kontrolę ustawienia centratorów laserowych?





5) wyjaśnić wszystkie funkcje manipulatora ręcznego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.3. Organizacja pracy w pracowni radioterapii

4.3.1. Materiał nauczania

Pracownia radioterapii powinna być zorganizowana zgodnie z wymaganiami ergonomii,
przepisami ochrony radiologicznej, BHP, ochrony p/pożarowej i innymi, które dopuszczają
pracownię do użytkowania.

Pracownia podzielona jest na dwie części:

−

sterownię,

−

kabinę terapeutyczną.

W pracowni radioterapii oprócz pacjenta mogą przebywać:

−

technik elektroradiolog

−

lekarz radioterapeuta

−

fizyk medyczny

−

doraźnie pracownik serwisu i osoby utrzymujące czystość.

W sterowni powinny przebywać tylko osoby obsługujące aparaturę i związane

bezpośrednio z obsługą pacjenta.

Rozpoczęcie pracy powinno następować zgodnie z ustalonymi procedurami przez osoby

uprawnione do obsługi aparatów wysokoenergetycznych i o odpowiednim statusie kodu
dostępu do urządzeń komputerowych ustalonym w danym Zakładzie Radioterapii.
Po zakończeniu wszystkich procedur przygotowawczych i sprawdzających, odnotowaniu
stanu gotowości aparatu do podjęcia pracy zarówno kabinie terapeutycznej jak i sterowni
można rozpocząć napromienianie chorych zgodnie z ustalonym porządkiem na podstawie
karty leczenia promieniami. Pacjenta w kabinie terapeutycznej przygotowuje do zabiegu
dwóch techników. W sterowni powinien znajdować się co najmniej jeden technik w stałym
kontakcie wizyjnym i głosowym z osobami znajdującymi się w kabinie dokonując doboru
odpowiednich parametrów zabiegu, podając przez interkom istotne dane do pozycjonowania
pacjenta, użycia wyposażenia dodatkowego innych niezbędnych do realizacji seansu
terapeutycznego danych. Po dokonaniu ułożenia pacjenta w kabinie, osoby dokonujące tych
czynności powinny opuścić kabinę i zamykając drzwi ochronne udać się do sterowni. Osoba/y
obsługujące aparaturę po sprawdzeniu zgodności parametrów zabiegu mogą rozpocząć
realizację zabiegu. Pacjent powinien być nieustannie monitorowany. Również praca aparatu
i wszystkie jego parametry podlegają stałej kontroli. Takiej samej kontroli podlegają
wszystkie urządzenia wspomagające zamontowane w kabinie terapeutycznej jak i w sterowni.
Każda zauważona nieprawidłowość w działaniu aparatury bądź zachowaniu pacjenta powinna
spowodować wdrożenie postępowania awaryjnego. Pomyślne i niepomyślne zakończenie
seansu terapeutycznego powinno być odnotowane w karcie leczenia promieniami danego
pacjenta jak i na drodze elektronicznej. Ilość seansów terapeutycznych należy notować
w księdze pacjenta. Wszystkie dodatkowe czynności z pacjentem winny być odnotowane
zgodnie z wymogami określonych procedur. Po zakończeniu pracy i wyłączeniu aparatu
zgodnie instrukcją producenta należy dokonać podsumowania ilości pacjentów obsłużonych,
liczby seansów terapeutycznych. Zauważone usterki w pracy aparatury wpisać do paszportu
technicznego. Należy dbać o czystość i higienę na stanowisku pracy w sterowni i kabinie
terapeutycznej. Współpracować z całym zespołem terapeutycznym. Stosować w praktyce
wszystkie przepisy wewnętrzne i zewnętrzne regulujące pracę w zespole. Być miłym
życzliwym dla pacjenta i współpracowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

INSTRUKCJA BHP DLA STANOWISKA TECHNIKA

ELEKTRORADIOLOGII

Uwagi wstępne

Do pracy na stanowisku technika elektroradiologii dopuszcza się pracownika, który:

−

ukończył 18 lat,

−

posiada odpowiednie wykształcenie,

−

posiada zaświadczenie lekarskie wydane przez lekarza poradni medycyny pracy

potwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na stanowisku technika
elektroradiologii, łącznie z badaniami na nosicielstwo SS oraz specjalistyczne badania,

−

odbył szkolenie wstępne na stanowisku pracy i został zapoznany z obowiązkami

i zagrożeniami występującymi na stanowisku pracy.

Przygotowanie stanowiska pracy

−

przygotować odpowiednie środki ochrony osobistej potrzebne do wykonywania określonej

czynności,

−

przygotować stanowisko pracy /sprawność aparatów do radioterapii/,

−

sprawdzić czy środki ochrony indywidualnej są w dobrym stanie technicznym i sanitarnym.

Zasady i sposoby bezpiecznej pracy
Technik elektroradilogii zobowiązany jest:

−

wykonywać czynności zgodnie z zakresem obowiązków, kompetencji i odpowiedzialności,

−

używać kasetek dozymetrycznych, które należy nosić po lewej stronie klp,

−

przygotować stanowisko pracy,

−

stosować odzież roboczą,

−

przestrzegać instrukcji sanitarno-epidemiologicznej,

−

przestrzegać instrukcji obsługi urządzeń,

−

przestrzegać instrukcji p/pożarowej,

−

przestrzegać zarządzeń wewnętrznych wydanych przez dyrekcję Centrum Onkologii,

−

brać udział w szkoleniach wewnątrzzakładowych,

−

zawiadomić przełożonego o zagrożeniach pożarowych,

−

zawiadomić przełożonego o awarii lub usterkach sprzętu,

−

przestrzegać przepisów dotyczących ochrony pracy kobiet,

−

do dezynfekcji używać środki wyłącznie z oryginalnego opakowania opatrzonego etykietą,

−

po zakończeniu pracy uporządkować stanowisko pracy.

Czynności zabronione

−

używanie niesprawnego sprzętu,

−

wykonywanie czynności niezgodnych z instrukcją,

−

zastawianie dróg ewakuacyjnych,

−

spożywanie posiłków na stanowisku pracy,

−

przemieszczanie środków gaśniczych,

−

przelewanie środków dezynfekcyjnych z oryginalnych opakowań do innych pojemników.

Postępowanie w razie awarii

−

w razie pożaru postępować zgodnie z instrukcją p/pożarową,

−

w przypadku awarii lub nagłego zdarzenia niezwłocznie zawiadomić przełożonego,

−

bezzwłocznie zawiadomić przełożonego w przypadku doznanego urazu lub zakłucia,

−

w razie wypadku udzielić I pomocy, zawiadomić przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto może obsługiwać wysokoenergetyczną aparaturę medyczną?
2. Jaki dokument pacjenta jest niezbędny do rozpoczęcia leczenia promieniami?
3. Do czego służy w pracowni paszport techniczny aparatu?
4. Kto wchodzi w skład zespołu terapeutycznego?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zakres współpracy technika przebywającego w sterowni z technikami

przygotowującymi pacjenta do zabiegu leczenia promieniami w kabinie terapeutycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiale nauczania informacji na temat czynności osób przebywających

w kabinie ter, i w sterowni,

2) zapisać na kartce papieru czynności obu grup techników,
3) przeanalizować sytuacje w których współpraca jest konieczna,
4) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

regulamin pracowni,

−

papier formatu A4, długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Określ kompetencje osób wchodzących w skład zespołu terapeutycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś :

1) odszukać w materiale nauczania informacji o osobach wchodzących w skład zespołu

Terapeutycznego i ich kompetencjach,

2) zapisać na kartce papieru kompetencje poszczególnych członków zespołu,
3) przeanalizować obszary współpracy członków zespołu,
4) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

regulamin pracowni radioterapii,

−

papier formatu A4, długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić kto jest odpowiedzialny za prawidłową organizację pracy

w pracowni i w całym Zakładzie Radioterapii?





2) określić zadania zawodowe technika w pracowni?





3) prawidłowo przygotować stanowisko pracy technika w sterowni?





4) reagować prawidłowo na sytuacje awaryjne?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Radioterapią jest

a) nauka o promieniowaniu.
b) diagnozowanie chorób przy pomocy promieniowania x.
c) leczenie chorób nowotworowych przy pomocy promieniowania jonizującego.
d) wykorzystanie promieniowania jonizującego w solarium.

2. Osłony używane w rtg-terapii do osłony pacjenta są wykonane z jednego z wymienionych

materiałów i mają grubość

a) 0,5 mm Cu.
b) 0.3 mm Al.
c) 1mm Pb.
d) 1 cm Pb.

3. Materiał osłonowy źródła Co-60 w aparacie kobaltowym licząc od źródła to

a) ołów, miedź, stal.
b) aluminium, ołów, miedź.
c) uran, wolfram, ołów.
d) beton, ołów, woda.

4. Dawka pochłonięta, którą otrzyma osoba po oddaleniu się od źródła promieniowania na

odległość 2 m, jeżeli w odległości 1 m od źródła otrzymuje dawkę 100 cCy, wynosi

a) 50 cCy.
b) 75 cCy.
c) 25 cCy.
d) 12,5 cCy.

5. Terapia megawoltowa to rodzaj leczenia promieniami jonizującym, gdzie energia

promieniowania wynosi
a) 150 kv.
b) 500 kv.
c) 1000 kv.
d) 1 000 000 i więcej V.

6. Pracownicy zatrudnieni w pracowniach radioterapii stosujących promieniowanie

o wysokich energiach powinni posiadać

a) wyższe wykształcenie.
b) prawo wykonywania zawodu.
c) odpowiednie przeszkolenie.
d) certyfikat S-A.

7. Odpowiedzialny za prawidłową organizację pracy pracowni radioterapii jest

a) kierownik techników.
b) kierownik pracowni.
c) pracodawca.
d) fizyk medyczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

8. Układ kolimacyjny aparatu to układ

a) chłodzenia aparatu.
b) zasilania elektrycznego.
c) nadający kształt i wielkość wiązce promieniowania.
d) wyłączający pracę aparatu.

9. Centratory laserowe zamontowane w kabinie terapeutycznej służą do

a) odmierzania odległości.
b) pozycjonowania pacjenta.
c) oświetlania kabiny.
d) ustalania położenia aparatu.

10. Która z podanych niżej rzeczy nie należy do wyposażenia pracowni radioterapii

a) filtry klinowe.
b) bolusy.
c) reticulum.
d) wycinarka do osłon.

11. Która z podanych niżej czynności nie wymaga udziału technika

a) sprawdzenie blokady drzwi.
b) włączenie wentylacji.
c) uzupełnienie wody w układzie chłodzącym aparatu.
d) sprawdzenie geometrii wiązki.

12. Technik elektroradiolog, aby mógł rozpocząć leczenie pacjenta promieniami musi mieć

jego

a) dowód osobisty.
b) kartę leczenia promieniami.
c) zgodę pacjenta na leczenie.
d) historię choroby.

13. Urządzenie typu „breastboard „ służy do napromieniania

a) ściany klatki piersiowej.
b) jamy brzusznej.
c) głowy.
d) całego tułowia.

14. Wyświetlenie się na ekranie monitora w sterowni ikony z napisem „ROTATION” oznacza

a) napromienianie całego ciała.
b) przesunięcie stołu.
c) terapię obrotową.
d) leczenie przeciwbólowe.

15. Środek wiązki terapeutycznej w aparacie wyznacza

a) telemetr.
b) centratory laserowe.
c) reticulum.
d) filtr klinowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

16. PORTAL w radioterapii służy

a) pozycjonowania pacjenta.
b) weryfikacji pola napromienionego.
c) zniekształcenia wiązki promieniowania.
d) unieruchomienia pacjenta.

17. W pracowni radioterapii przebywać nie może

a) lekarz radioterapeuta.
b) technik.
c) fizyk medyczny.
d) osoby nieupoważnione.

18. Technik ze sterowni podaje przez interkom do kabiny

a) aktualną datę.
b) ciśnienie powietrza i temperaturę.
c) dane do pozycjonowania pacjenta i użycia wyposażenia dodatkowego.
d) wiek pacjenta.

19. Po użyciu wielorazowego wyposażenia dodatkowego dla pacjenta należy

a) odłożyć go do szafy.
b) podpisać i zabezpieczyć.
c) położyć na stole terapeutycznym.
d) zdezynfekować.

20. Pracownia radioterapii z przyspieszaczem liniowym jest obszarem

a) nadzorowanym.
b) kontrolowanym.
c) odwiedzanym.
d) zakazanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………………………………

Przygotowanie aparatury terapeutycznej

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

6.LITERATURA

1. Ablewicz Z., Dubrowski W B.: „Osłony przed promieniowaniem jonizującym. Materiały,

konstrukcja, wykonywanie”, Arkady, Warszawa 1986

2. Akonom M.: „Komentarz do ustawy – Prawo Atomowe”, Bezpieczeństwo Jądrowe

i Ochrona Radiologiczna 4/44 (2000), 38

3. Chomicki O.A., Scharf W.H: „Akceleratory medyczne w radioterapii: historia, stan

obecny i perspektywy”, Postępy Fizyki t. 45 z. 5,433 (1994)

4. Dobbs J., Barret A.: “Practical radiotherapy planning.” London: 1985
5. Flether G.H.: „Textbook of radiotherapy.” Philadelphia: 1980
6. Gostkowska B.: “Fizyczne podstawy ochrony radiologicznej”, CLOR, Warszawa, 1992
7. Gunilla C. Betel „Radiation Therapy Planning” second edition – international edition
8. Hrynkiewicz Z. A. I Rokita E. – praca zbiorowa: „Fizyczne podstawy diagnostyki

medycznej i terapii” PWN, Warszawa, 2000

9. Hrynkiewicz Z. A.: „Dawki i działanie biologiczne promieniowania jonizującego” PAA –

IFJ, Warszawa – Kraków, 1993

10. Koszarowski T. Red.: „Onkologia kliniczna” PZWL, Warszawa, 1985
11. Krzakowski M.red „ Onkologia w praktyce klinicznej” Polska Unia Onkologii – tom 3

suplement C, 2007

12. Kukołowicz P. „Charakterystyka wiązek terapeutycznych, fotonów i elektronów”, Kielce

, 2001

13. Łobodziec W.: „Dozymetria promieniowania jonizującego w radioterapii” ,Katowice,

1995

14. Narkiewicz O. i Grzybiak M.: „Anatomia głowy i tułowia na przekrojach

tomokomputerowych” MakMed, Gdańsk, 1992

15. Scharf W.: „Akceleratory biomedyczne”, PWN, Warszawa, 1994
16. Toth Z. Red.: “Radioterapia i diagnostyka izotopowa”, PZWL , Warszawa, 1980
17. Wahlström B.: „Promieniowanie, zdrowie i społeczeństwo”, PAA, Warszawa 1999
18. Wasilewski M.: „Podstawy fizyczne i biologiczne radioterapii – skrypt dla techników

elektroradiologii”, Centrum Onkologii, Warszawa 1991

19. Wasilewski M.: „Technika radioterapii dla techników elektroradiologii.” Centrum

Onkologii, Warszawa, 1992

20. Ustawa z dn. 29 listopada 2000r. „Prawo Atomowe” z późniejszymi zmianami.