„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Janusz Rudolf

Wykonywanie wyrobów artystycznych
722[04].Z3.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Kazimierz Witosław
mgr inż. Andrzej Kacperczyk


Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Janusz Rudolf

Konsultacja:

mgr inż. Gabriela Poloczek

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[04].Z3.01 „Wykonanie
wyrobów artystycznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu kowal

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Zastosowanie materiałów w kowalstwie artystycznym

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

10

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

10

4.2. Prace pomocnicze przy wykonywaniu wyrobów artystycznych

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

12

4.2.3. Ćwiczenia

12

4.2.4. Sprawdzian postępów

14

4.3. Techniki wykonywania elementów artystycznych wyrobów kowalskich

15

4.3.1. Materiał nauczania

15

4.3.2. Pytania sprawdzające

16

4.3.3. Ćwiczenia

17

4.3.4. Sprawdzian postępów

19

4.4. Kalkulacja robót kowalstwa artystycznego

20

4.4.1. Materiał nauczania

20

4.4.2. Pytania sprawdzające

21

4.4.3. Ćwiczenia

21

4.4.4. Sprawdzian postępów

22

4.5. Organizacja prac kowalstwa artystycznego

23

4.5.1. Materiał nauczania

23

4.5.2. Pytania sprawdzające

24

4.5.3. Ćwiczenia

24

4.5.4. Sprawdzian postępów

25

5. Sprawdzian osiągnięć

26

6. Literatura

31

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w opanowaniu umiejętność z zakresu wykonywania wyrobów

artystycznych, na zajęciach dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie kowal 722[04]

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne- wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia- wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas zajęć,

−

materiał nauczania- podstawowe wiadomości dotyczące zagadnień z zakresu wykonywania
wyrobów artystycznych

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

pytania sprawdzające,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki,
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym

uwzględnieniem:

−

pokazu z objaśnieniem,

−

tekstu przewodniego,

−

metody projektów,

−

ćwiczeń praktycznych.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy
uczniów do pracy zespołowej.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, można posłużyć się
zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych, zawierającym różnego rodzaju zadania.

W tym rozdziale podano również:

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

punktacje zadań i uczenia się,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw

zadań testowych pozwalających ocenić twoją wiedzę oraz poznać ewentualne braki.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy

oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Moduł 722[04].Z3

Kowalstwo artystyczne

722[04].Z3.01

Wykonywanie wyrobów artystycznych

722[04].Z3.02

Wykonywanie prac konserwatorskich

722[04].Z3.03

Wykonywanie galanterii metalowej

Schemat układu jednostek modułowych w module „Kowalstwo artystyczne”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać podstawowe materiały kowalskie i stopy techniczne,

−

wykonywać podstawowe operacje kowalskie,

−

wykonywać podstawowe operacje obróbki cieplnej metali,

−

wykonywać prace spawalnicze w kowalstwie

−

wykonywać konserwację narzędzi, urządzeń i maszyn stosowanych w procesach kowalskich,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony

środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania artystycznych prac kowalskich,

−

dokonać pomiaru, posługując się narzędziami pomiarowymi,

−

dobrać narzędzia potrzebne do wykonania kowalskich wyrobów artystycznych,

−

dobrać rodzaj materiału do wykonywanego wyrobu,

−

zastosować do wykonywanych wyrobów: spawanie, nitowanie, wiercenie, gięcie, skręcanie,

zwijanie, kucie itp.,

−

wykonać kształty półwyrobów niezbędne do wykonania wyrobów kowalstwa artystycznego,

−

określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania prac,

−

sporządzić zapotrzebowanie materiałów,

−

porozumieć się z przełożonymi i współpracownikami,

−

wykonać pracę z zachowaniem przepisów bhp i ppoż. i ochrony środowiska.

−

sporządzać kalkulację kosztów wykonania przykładowych usług lub wyrobów kowalstwa

artystycznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zastosowanie materiałów w kowalstwie artystycznym.

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaj materiału stosowany w kowalstwie artystycznym

W czasie wykonywania wyrobów kowalstwa artystycznego niezbędna jest wiedza z zakresu

stosowanych materiałów w postaci wyrobów hutniczych. Podział wyrobów hutniczych rozróżnia
gatunki oraz kształty tych wyrobów. Dlatego dobierając odpowiedni materiał do określonego
wyrobu musimy znać jego gatunek oraz kształt. Najczęściej stosowanym materiałem jest stal oraz jej
stopy , materiały nieżelazne oraz ich stopy. Również żeliwo ma zastosowanie w produkcji wyrobów
kowalstwa artystycznego, głownie jako półfabrykat odlewany. Jak wiadomo gatunki stali i metali
nieżelaznych omawiane były na zajęciach związanych z materiałoznawstwem. My skupimy się na
rozpoznawaniu wyrobów hutniczych na podstawie ich kształtu i przekroju poprzecznego. Wyroby
hutnicze ze względu na kształt dzielimy na:

1. pręty:

– okrągłe

oznaczenia graficzne

– kwadratowe

oznaczenia graficzne

– płaskie(płaskowniki)

oznaczenia graficzne

– sześciokątne

oznaczenia graficzne

– ośmiokątne

oznaczenia graficzne

2. blachy:

– zimno i gorąco walcowane – oznaczenie graficzne ≠

3. kształtowniki:

– kątowniki równoramienne ∟

–

kątowniki nierównoramienne

└

– ceowniki

– teowniki

┴

– dwuteowniki

– zetowniki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

4. Rury

– cienkościenne

– grubościenne

5. Profile zamknięte

¥

Do produkcji artystycznych wyrobów kowalskich stosuje się gatunki stali węglowych St3

do St 3 do St 5 oraz stali konstrukcyjnych w gatunku 35, 45.
Powyżej przedstawione wyroby hutnicze mogą być wykonane jako gatunki metali nieżelaznych np.
miedziane, aluminiowe, mosiężne.
Zastosowanie takiej gamy gatunków oraz kształtów wyrobów hutniczych pozwala na wykonanie
ciekawych i niepowtarzalnych wyrobów kowalstwa artystycznego takich jak: kraty, żaluzje,
ogrodzenia, balustrady, kwietniki, świeczniki, lampy, zestawy kominkowe, meble ogrodowe itp.

Odczytywanie informacji dotyczących wykorzystania materiałów w kowalstwie artystycznym

Informacje dotyczące rodzaju i gatunku materiałów z których wykonany jest wyrób kowalski,

znajdują się w dokumentacji technicznej , w postaci rysunków i szkiców wykonywanych wyrobów.
Znajdują się one w określonych miejscach w tabeli rysunku wykonawczego lub w innym miejscu,
który nie powoduje tzw. Zanieczyszczenia rysunku wykonawczego.
Instrukcja do sposobu odczytu informacji o rodzaju zastosowanego materiału w wyrobach
kowalstwa artystycznego.
Wyrób przestawiony na rys. 1 to parkan (ogrodzenie)

Rys.1. Parkan

Nad rysunkiem przedstawiono oznaczenia materiałów z którego wykonany jest parkan: 14x14

to pręt kwadratowy o wymiarach

14x14 mm oraz

30x 6 płaskownik o szerokości 30 mm

i grubości 6 mm i

18x8 płaskownik o szerokości 18 mm i grubości 8 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Gatunek materiału to stal węglowa zwykłej jakości St 5. Literą H oznaczono wysokość parkanu,

która wynosi od 1100 mm do 1300 mm. Jest to tylko informacja dodatkowa nie związana
z rodzajem materiału użytego do wykonania tego wyrobu. Mogą być też inne formy zapisu, które
informują o zastosowaniu danego rodzaju materiału.
Poniższy rysunek pokazuje najczęściej stosowane formy zapisu.

Rys. 2. Brama dwuskrzydłowa

Przedstawione oznaczenia wyrobów hutniczych stosowanych w wyrobach kowalskich
powiązane są zawsze z zapisem liczbowym, który określa wymiar (gabaryt) tego materiału
podawany w milimetrach, którego skrót nie podaje się zgodnie z zapisami wymiarowania
rysunku. W celu prawidłowego odczytu informacji o rodzaju materiału należy:

−

poprawnie odczytać symbol graficzny wyrobu hutniczego,

−

poprawnie odczytać wymiar gabarytu tego materiału podany w milimetrach [mm].

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie kryterium weźmiesz pod uwagę przy podziale wyrobów hutniczych?
2. Jakie gatunki wyrobów hutniczych użyjesz do kowalskich wyrobów artystycznych?
3. Co to są metale nieżelazne?
4. Jak podzielisz wyroby hutnicze ze względu na kształt?
5. Gdzie zapiszesz informacje dotyczące zastosowanego materiału na wyroby kowalskie ?
6. Czy żeliwo jako gatunek materiału stosowane jest w wyrobach kowalskich?
7. W jakich jednostkach określa się wymiary (gabaryty) materiału?
8. W jaki sposób oznakowana jest stal węglowa zwykłej jakości?
9. Czy blachy miedziane mogą być stosowane do wyrobów kowalstwa artystycznego?
10. Jak graficznie przedstawisz oznaczenie pręta płaskiego?

∅

12

poz. 6,

≠

6

40x40

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odczytaj i zinterpretuj zapisy dotyczące materiałów zastosowanych w wyrobach kowalskich?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien:

1) zapoznać się z instrukcją prawidłowego odczytu informacji o rodzaju materiału wyrobu

kowalskiego.

2) odczytaj symbole graficzne wyrobu hutniczego (z katalogu wyrobów hutniczych lub próbek)
3) odczytaj wymiary (gabaryty) materiału.
4) powtórz czynności z zastosowaniem różnych wyrobów hutniczych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– katalog wyrobów hutniczych,
– kartka papieru formatu A4,
– ołówek lub długopis,
– rysunki (szkice) wykonawcze wyrobów hutniczych,
– literatura z rozdziału 6,
– stolik i krzesło uczniowskie,
– komputer z dostępem do internetu,
– próbki wyrobów hutniczych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać informacje o zastosowanym materiale w kowalstwie artystycznym?





2) odczytać oznaczenie prętów płaskich przedstawione w dokumentacji?





3) odczytać oznaczenie prętów okrągłych przedstawione w dokumentacji?





4) odczytać oznaczenie kształtowników przedstawione w dokumentacji?





5) odczytać oznaczenie blachy przedstawione w dokumentacji?





6) odczytać wymiar gabarytu materiału przedstawione w dokumentacji?





7) określić gatunek materiału zastosowanego w kowalstwie?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2.

Prace pomocnicze przy wykonywaniu wyrobów artystycznych.

4.2.1. Materiał nauczania

Podstawą wykonania określonego wyrobu kowalstwa artystycznego stanowi jego rysunek

wykonawczy ewentualnie wzorzec, który jest prototypem wyrobu . Przy planowaniu kolejnych
operacji, zabiegów oraz czynności związanych z wykonaniem gotowego wyrobu należy
zaprojektować prace pomocnicze, które usprawniają proces wykonania artystycznego wyrobu
kowalskiego. W zależności od rodzaju produkcji wyrobów artystycznych możemy wykonać mniej
lub bardziej skomplikowane przyrządy , uchwyty, matryce.
Podstawą wykonania oprzyrządowania jest rodzaj materiału z którego formować będziemy gotowy
wyrób artystyczny. Do wykonania przyrządów kowalskich, matryc stosuje się wyroby hutnicze
o różnych kształtach. Ważną rzecz stanowi również gatunek materiału, którym jest stal węglowa
wyższej jakości, stal stopowa oraz stal narzędziowa. Stosowanie stali węglowych zwykłej jakości nie
zapewni trwałości wykonanego oprzyrządowania. Pamiętać przy tym należy, że przyrządy, uchwyty i
metale nieżelazne są na działanie wysokich temperatur oraz sił zewnętrznych. Często zdarza się, że
przyrządy i matryce mają skomplikowane kształty, a ich wykonanie możliwe jest po zastosowaniu
odpowiedniej obróbki skrawaniem, obróbki cieplnej. Najmniejszym kosztem można wykonać
oprzyrządowanie do wykonania seryjnej produkcji elementów C, S, L oraz obręczy I owali.
Odpowiednio wykonany przyrząd pozwoli na zachowanie i powtarzalność wymiarów łuków,
promieni i średnic. Podstawą takiego przyrządu jest odpowiednio dobrany materiał przekroju
kołowym odpowiadającym wymiarom promienia, średnicy lub łuku, który chcemy uzyskać po
wygięciu.

Na rysunku poniżej przedstawiono wygląd takiego przyrządu.

Rys. 3. Przyrząd do gięcia

1. podstawa [płyta stalowa 12 mm]
2. tuleja o średnicy [np.

∅

40 /

∅

15]

3. ramię dźwigni [ 40 x 15]
4. zabierak [

∅

20]

5. sworzeń [

∅

14]

6. materiał zaginany [ 10 x 10]

4

1

5

2

6

3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Przedstawiony powyżej przykład (rys. 3) pozwala na wykonanie gięcia prętów o przekroju

kołowym, kwadratowym i płaskowników. Można również zaprojektować wymienność takich
elementów jak tuleja ( poz. 2. na rys. 3), zabierak (poz. 4 na rys. 3), co pozwoli na większą
funkcjonalność takiego oprzyrządowania. Przy takim rozwiązaniu oprzyrządowania należy
rozwiązać problem montażu poszczególnych elementów ze sobą tak aby były one rozłożone,
a jednocześnie zachowały określoną sztywność konstrukcji. Przedstawiony na rysunku przykład
można wykonać przez spawanie poszczególnych elementów. Wykonanie innego rodzaju
oprzyrządowania w postaci matryc wymaga stosowania obliczeń naprężeń w prętach kutych oraz
bardzo dokładnego wykonania samej matrycy.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie prace pomocnicze wykonuje się przy wykonaniu wyrobów artystycznych?
2. W jakim celu stosuje się przygotowanie przyrządów, matryc i uchwytów kowalskich?
3. Jakie własności musi spełnić oprzyrządowanie kowalskie?
4. Jakie gatunki stali stosuje się do wykonania oprzyrządowania ?
5. W jakich warunkach pracują przyrządy, uchwyty i matryce kowalskie?
6. Co to są półfabrykaty typu C,S, L?
7. Jaki rodzaj połączeń stosuje się w przyrządach kowalskich?
8. Jaka jest różnica między promieniem a średnicą elementu giętego?
9. Jaką obróbkę należy zastosować przy matryce?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj przyrząd do gięcia pręta okrągłego

∅

12

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia.
2) zapoznać się z zasadami wykonania oprzyrządowania.
3) bazując na rys. 3 ( poz. 4.2.1. materiał nauczania) zaprojektuj wymiar tulei do wykonania gięcia

pręta

∅

12 na promień R 15 wg przedstawionego poniżej rysunku

Rys. 4. Półfabrykat L ukształtowany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4) bazując na rys. 3 (p. 4.2.1. materiał nauczania) zaprojektuj odległość między tuleją (poz. 2. na

rys. 3) a zabierakiem (rys. 3. poz. 4)

5) zaproponuj rodzaj materiału do wykonania pozostałych elementów tj. ramienia dźwigni (rys. 3.

poz. 4) oraz sworzeń (rys. 3 poz. 5.)

6) Wykonaj wstępny szkic
7) Zaprezentuj efekt swojej pracy
8) Oceń efekt wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kartka papieru formatu A4
– ołówek (HB)
– przybory kreślarskie
– gumka
– literatura z rozdziału 6

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj przyrząd do gięcia pręta kwadratowego 14 x14

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia.
2) zapoznać się z zasadami wykonania oprzyrządowania.
3) patrząc na rys. 3 ( p. 4.2.1. materiał nauczania) zaprojektuj wymiary tulei do wykonania gięcia

pręta 14 x14 na średnice

∅

40 wg przedstawionego rysunku.

4) bazując na rys. 3 (p. 4.2.1. materiał nauczania) zaprojektuj odległość między tuleją (poz. 2. na

rys. 3) a zabierakiem (rys. 3. poz. 4)

5) zaproponuj rodzaj materiału do wykonania pozostałych elementów tj. ramienia dźwigni (rys. 3.

poz. 4) oraz sworzeń (rys. 3 poz. 5.)

6) wykonaj wstępny szkic
7) zaprezentuj efekt swojej pracy
8) oceń efekt wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– kartka papieru formatu A4
– ołówek (HB)
– przybory kreślarskie
– gumka,
– literatura z rozdziału 6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować stanowisko do ćwiczeń projektowych?





2) omówić zakres prac pomocniczych przy wykonywaniu

wyrobów kowalskich?





3) dobrać materiał do wykonania przyrządów,
uchwytów i matryc kowalskich?





4) odczytać zapisy rysunku wykonawczego?





5) rozróżnić rodzaje łączenia elementów oprzyrządowania

kowalskiego?





6) zaprojektować wykonanie przyrządu
do gięcia prętów i płaskowników?





7) ustalić podstawowe wymiary oprzyrządowania?





8) dobrać narzędzia do wykonania oprzyrządowania?





9) wykonać prosty szkic oprzyrządowania?





10) wykonać zaprojektowane oprzyrządowanie?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.3. Techniki wykonywania elementów artystycznych wyrobów

kowalskich

4.3.1. Materiał nauczania

Nadanie kształtu wyrobom metalowym sposobem kowalskim polega na wykonaniu czynności

następujących po sobie w odpowiedniej kolejności. Tak przy kuciu ręcznym jak i przy kuciu młotem
mechanicznym lub prasą wykonuje się zasadniczo te same czynności a mianowicie: wydłużanie
(odciąganie), odsadzanie (przesadzanie), spęczanie, przebijanie otworów, przecinanie (odcinanie,
uciszanie) gięcie, skręcanie, zgrzewanie i gładzenie.
Te wyżej wymienione operacje i zabiegi kowalskie odnoszą się do kowalstwa przemysłowego, jak
i do kowalstwa artystycznego. Te ostatnie z racji na swoje przeznaczenie w szczególności wygląd
wymaga zastosowania dodatkowych technik, które podniosą walory artystyczne gotowego wyrobu.
W tym celu należy zastosować dodatkowo techniki wykonania, które wygładzają powierzchnię lub
nadają jej inny wygląd. Wyroby kowalstwa artystycznego wykonuje się z różnych rodzajów
materiałów. Dlatego przy ich wykonywaniu należy zastosować dodatkowe czynności, a co za tym
idzie i techniki wykonywania elementów kowalstwa artystycznego.
Do takich technik zaliczamy:

−

formowanie blach

−

cięcie blach

−

wyginanie blach

−

nacinanie wzorów

−

wybijanie reliefów

−

cyzelowanie

Do formowania ręcznego blach nadają się przede wszystkim głębokotłoczone blachy stalowe

o małej zawartości węgla (0,1 % - 0,2%) miedziane, mosiężne ( o zawartości 72% Cu) i 28% Zn).
Przed formowaniem należy z blach wyciąć wykrój odpowiedniego kształtu np. okrągły, owalny
w zależności od wykonywanego przedmiotu.
W zależności od własności plastycznych materiału i kształtu przedmiotu wklepanie prowadzi się na
zimno lub na gorąco. Na gorąco blacha „płynie” pod uderzeniami młotka co znacznie ułatwia
obróbką ręczną oraz zapewnia uzyskanie właściwego kształtu wyrobu bez pęknięć i skaz, co jest
nieuniknione przy formowaniu na zimno.
Wyroby ręczne inaczej wgłębne jest to operacja w której z krążka lub owalnego kawałka blachy
otrzymuje się żądany wyrób o kształcie wklęsłym lub wypukłym. Operacja polega na wyklepaniu-
zmiana kształtu powstaje pod wpływem uderzeń młotka powodującego trwałe odkształcenia
materiału.

Na rysunku poniżej przedstawiono schemat wyklepywania wgłębnego.

Rys. 5. Wyklepywanie wgłębne, 1-4 kolejność wklepywania [11,s. 197]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Cięciem nazywa się czynności rozdzielania materiału na dwie odrębne części za pomocą nożyc

lub przecinaka. Narzędziami do cięcia są nożyce ręczne zwykłe prawe i lewe (górna krawędź tnąca
jest z prawej lub lewej strony krawędzi tnącej dolnej). Operacja polega na wytrasowaniu na
płaszczyźnie blachy kształtu, który chcemy wyciąć.
Nożyce ręczne służą do cięcia blach o grubości do 1 mm. Przed przystąpieniem do cięcia ostrze
nożyc zwilżamy olejem. Kat ostrza nożyc ma ścisły związek z przecinaniem materiału. Im będzie on
mniejszy tym łatwiej wgłębia się ostrze w materiał i przeciwnie. Praktycznie kąt ostrza nożyc zawiera
się w granicach 75-85

0

W celu dotarcia ostrzem nożyc do miejsc o skomplikowanych kształtach

możemy wywiercić otwory, które złagodzą krawędzie wycinanych elementów. Nacinanie wzorów
przy pomocy przecinaka to najprostsza technika wykonania zdobienia powierzchni. Można ją
wykonać jako celowe i zaplanowane działanie przez natrasowanie (wypunktowanie) wzoru na
powierzchni elementu. Operacje wykonujemy na nagrzanym wcześniej materiale do temperatury
700-800

0

C. Kowal w jednej ręce trzyma kleszcze z nagrzanym materiałem, a w drugiej przecinak

kowalski. Pomocnik kowala uderza młotkiem w przecinak, który odciska kształt ostrza na
powierzchni materiału. Kombinacja tych nacięć tworzy zaprojektowany wcześniej wzór artystyczny.
Regulując siłę uderzeń młotka w przecinak możemy otrzymać głębsze a co za tym idzie wyraźne
wzory lub płytkie mniej wyraźne wzory.

Relief to technika rzeźbiarska wykonana na powierzchni metalowej z pozostawieniem na niej

tła. W zależności od stopnia wypukłości relief określa się jako:

−

płaski – występuje nad powierzchnią mniej niż połowa swej wypukłości,

−

wypukły – występuje nad powierzchnią więcej niż połowa swej grubości,

−

wypukły – płaszczyzna powierzchni występuje powyżej kompozycji.

Relief może być rzeźbiony, kuty lub odlewany. W przypadku rzeźbienia używa się specjalnych

dłut. Kucie reliefów wykonuje się ręcznie ze względu na kształty i powierzchnie przy użyciu stempli.

Cyzelowanie to końcowy zespół czynności związanych z obróbką dekoracyjną wyrobów

z metalu w tym również uzbrojenia ochronnego, broni białej i palnej. Polega ono na usunięciu
przypadkowych nierówności wyrobu (powstałych przypadkowo podczas wykonywania odlewu),
wygładzeniu powierzchni oraz nadaniu jej odpowiedniej struktury (przez matowienie
i polerowanie). Cyzelowanie wykonuje się ręcznie przy użyciu narzędzi takich jak piłki do metalu,
pilniki, dłuta, rylce, skrobaki oraz młotki. Ta technika podnosi wartość estetyczną i artystyczną
gotowego wyrobu.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz zabiegi i operacje kowalskie?
2. Jakie podstawowe narzędzia używa się w kowalstwie artystycznym?
3. Co wpływa na jakość wyrobu artystycznego?
4. Wymień kilka technik stosowanych w kowalstwie artystycznym?
5. Co to jest głębokotłoczność blach formowanej?
6. Na czym polega cyzelowanie blach?
7. Jakie warunki muszą być spełnione aby cięcie blachy nożycami było poprawne?
8. Jak przebiega nacinanie wzorów przecinakiem kowalskim?
9. Na czym polega cyzelowanie wyrobów metalowych?
10. Na czym polega reliefowanie wyrobów kowalskich?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonanie czteropłatkowej rozety z blachy stalowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zorganizować materiał narzędzia i przyrządy do wykonania ćwiczenia,
3) zaprojektować kształt czteropłatkowej rozety,
4) wykonać szkic rozety na kartce papieru,
5) nożycami ręcznymi (lewymi i prawymi) wyciąć kształt rozety,
6) jeśli końcowe ostrza nożyc ręcznych nie dojdą do trudnodostępnych miejsc wykonaj otwór

w tym miejscu,

7) po wycięciu rozety używając gumowego młotka wyprostuj powstałe nierówności,
8) wykonać ćwiczenie zgodnie z zasadami bhp,
9) używając pilnika zatęp ostre krawędzie na całym obwodzie rozety,
10) zaprezentuj efekt wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół ślusarski z imadłem,
– blacha St3 S

≠

1x 100x100.

– narzędzia do trasowania( rysk, punktak , młotek, przymiar kreskowy, cyrkiel),
– kartka papieru formatu A4,
– przybory kreślarskie i ołówek (HB),
– nożyce do cięcia blach (lewe i prawe)młotek ślusarski o,5 kg,
– młotek gumowy,
– zestaw pilników,
– ręczna wiertarka elektryczna,
– zestaw wierteł (

∅

1 –

∅

10),

Przykładowy wzór rozety:

Ćwiczenie 2

Wykonanie nacinania wzorów przy pomocy przecinaka kowalskiego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zorganizować materiał , narzędzia i przyrządy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznaj się z wiadomościami dotyczącymi nacinania wzorów przy pomocy przecinaków,
4) zorganizować sprzęt ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5) sprawdź stan techniczny przygotowanych narzędzi przez ich wzrokowe oględziny,
6) rozpalić palenisko kowalskie,
7) na powierzchni materiału (np. pręta kwadratowego) narysuj i napunktuj linie proste oraz

krzyżujące się pod różnymi kątami tworzące określony wzór,

8) nagrzej materiał do temperatury 800

0

C (wg barw żarzenia),

9) w porozumieniu z pomocnikiem, który będzie uderzał młotkiem w przecinak kowalski, który w

jednej ręce, a w drugiej nagrzany materiał w wyznaczonych miejscach wykonaj nacięcia
tworzące wzór artystyczny,

10) wygładź ozdobione powierzchnie za pomocą gładzika,
11) ostudź materiał i go oczyść z zgorzeliny,
12) sprawdź jakość wykonywanych wzorów, w razie potrzeby powtórz ponownie wymienione

powyżej czynności,

13) posprzątaj stanowisko pracy,
14) odłóż narzędzia i sprzęt pomocniczy,
15) zaprezentuj efekt wykonywanych wzorów na elemencie wraz z ich oceną.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– palenisko kowalskie,
– kowadło,
– narzędzia kowalskie (przecinaki o różnych wymiarach, kleszcze, młotki, gładziki),
– narzędzia ślusarskie ( pilniki, szczotka druciana)
– narzędzia traserskie,
– sprzęt ochrony indywidualnej,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wybijanie reliefów na powierzchni pierścienia przy pomocy stempli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizuj stanowisko pracy,
2) zapoznaj się z wiadomościami dotyczącymi wykonania reliefów,
3) zorganizuj materiał w postaci odkutego w kształcie pierścienia (obręczy) pręta (np. 16x16)
4) zgromadź na stanowisku narzędzia kowalskie: kleszcze, młotki, gładziki, stemple o różnych

kształtach (np.

, ∆,š),

5) zorganizuj sprzęt ochrony indywidualnej,
6) rozpal palenisko kowalskie,
7) rozgrzej odkuty pierścień do temperatury 850

0

– 900

0

C,

8) włóż na rogu kowadła zgrzany pierścień (trzymając go w kleszczach kowalskich),
9) przyłóż do rozgrzanej powierzchni wybrany stempel i taki aby pomocnik mógł uderzyć w niego

młotkiem,

10) wykonaj powyższe czynności na powierzchni pierścienia tak aby wybite reliefy tworzyły wzór

zdobiący powierzchnie pierścienia,

11) utrzymaj na bieżąco temperaturę kucia,
12) wygładź gładzikiem powierzchnię pierścienia przy współpracy z pomocnikiem,
13) po ostygnięciu materiału oczyść powierzchnię ze zgorzeliny,
14) zaprezentuj i oceń efekt wykonywanych reliefów,
15) posprzątaj stanowisko i wyczyść narzędzia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Wyposażenie stanowiska pracy:

– palenisko kowalskie,
– kowadło z rogiem
– zestaw kleszczy kowalskich,
– zestaw stempli i gładzików kowalskich,
– narzędzia ślusarskie (pilniki, szczotki),
– materiał: odkuty pręt w kształcie pierścienia (obręczy),
– sprzęt ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 4

Wykonanie prostego cyzelowania na powierzchni wyrobu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zorganizować materiał w postaci odlanego lub kutego elementu np. grotu, szpica lub zwięczenia,
3) zgromadzić narzędzia typu : pilniki, dłuta, rylce, skrobaki, młotki,
4) na powierzchni przedmiotu znajdują się przypadkowe nierówności, które należy usunąć

narzędziami tak aby powierzchnia była gładka,

5) stosuj narzędzia tak aby nie było zarysowań lub innego uszkodzenia wykonawczej powierzchni

elementu,

6) po zakończeniu ćwiczenia posprzątaj narzędzia,
7) zaprezentuj i oceń efekt wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół ślusarski z imadłem (miękkie szczęki)
– narzędzia zestaw pilników, dłuta, skrobaki, młotki,
– element kuty lub odlewany po piaskowaniu,
– literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zorganizować stanowisko pracy?





2) czytać zapisy dokumentacji technicznej?





3) dobrać technikę obróbki wykańczającej powierzchnię wyrobu?





4) dobrać narzędzia do wykonania cyzelowania?





5) wykonać proste cyzelowanie wyrobu?





6) posługiwać się narzędziami typu: skrobak, dłuto?





7) dobrać narzędzia do wykonania reliefów na powierzchni wyrobu?





8) dobrać stemple oraz młotki do wykonania reliefów?





9) wykonać relief na powierzchni pierścienia?





10) wykonać nacięcia przecinakiem kowalskim?



11) dobrać narzędzia do wycinania rozety z blachy stalowej?





12) wykonać wycinanie rozety z blachy stalowej?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Kalkulacja robót kowalstwa artystycznego

4.4.1.

Materiał nauczania

Podstawą każdej kalkulacji robót kowalskich jest opracowany proces technologiczny wykonania

gotowego wyrobu. Prawidłowo rozpisane operacje i czynności kowalskie uwzględniające każdą
stosowaną technikę ich wykonania pozwala na skalkulowanie czasu ich wykonania. Znając
orientacyjny czas wykonania poszczególnych czynności możemy określić ich wartość finansową. Do
ogólnych kosztów wykonania wyrobu kowalskiego oprócz wartości robocizny bezpośredniej dolicza
się koszt zakupu materiału, paliwa (np. koksu, gazu, energii elektrycznej). Należy również doliczyć
koszty związane z eksploatacją narzędzi, przyrządów i maszyn stosowanych w pracach kowalskich.
Do tych wszystkich kosztów, które zostały przedstawione zakładamy również zysk, którego wartość
nie powinna przekroczyć 20% kosztów robocizny bezpośredniej. W niektórych kalkulacjach należy
uwzględnić również usługi zewnętrzne, czyli takie których nie wykonuje zakład kowalski, ale je zleca
innym podmiotom gospodarczym (np. wykonanie usługi cynkowania elementów kutych).

Większym problemem jest kalkulowanie robót kowalstwa artystycznego. Techniki wykonania

robót kowalstwa artystycznego są często bardzo pracochłonne a uzyskanie zamierzonego efektu
końcowego wymaga poświęcenia dużej ilości czasu na wykonanie powierzchni , zdobnictwo itp.
Dlatego czas wykonania poszczególnych operacji kowalstwa artystycznego jest ciężki do
oszacowania. W tym miejscu należy przypomnieć, że wiele wyrobów kowalstwa artystycznego nie
posiada opracowanego procesu ich wykonania. Są to często wyroby niepowtarzalne jedyne w swoim
rodzaju. Są wykonywane na podstawie wzorów, szkiców, fotografii lub twórczej inwencji kowala
artystycznego. Muszą one nadążać za modą i być funkcjonalne.
Po analizie ofert warsztatów kowalstwa artystycznego można podzielić ich wyroby na:

−

składające się z półfabrykatów kowalskich połączonych w jedną całość (rozety, koszyki itp.),

−

zestawy kominkowe, narzędzia o określonych kształtach,

−

kowalstwa użytkowego: klamki, skrzynki itp.,

−

pojedyncze motywy ozdobne i ornamenty,

−

płoty , balustrady, bramy, meble, kraty, żaluzje,

−

inne wg indywidualnych projektów i zamówień.

Do każdej z wymienionych powyżej grup należy wykonać osobną kalkulację kosztów.

Zmniejszenie kosztów możliwe jest przy wykorzystaniu półfabrykatów wyrobów kowalskich.
Tu jednak należy uwzględnić koszty wykonania oprzyrządowania (np. matryc), które rozkłada się na
ilość wykonywanych półfabrykatów. Im jest ich więcej tym maleją koszty wykonania
oprzyrządowania wliczone do ceny jednego półfabrykatu kowalskiego.
Określając czas wykonania wyrobów kutych na „gorąco” należy uwzględnić czas nagrzewania
materiału oraz czas utrzymania odpowiedniej temperatury kucia. Również czas chłodzenia do
temperatury otoczenia nagrzanego materiału powinien być brany pod uwagę przy sporządzaniu
kalkulacji.

Z powyższych zasobów wynika, że wykonanie rzetelnej kalkulacji wykonania wyrobu

kowalstwa artystycznego jest bardzo trudne i wymaga dużego doświadczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co jest podstawą wykonania kalkulacji robót kowalskich?
2. Z czego składa się proces technologiczny wykonania wyrobów kutych?
3. jakie składniki wchodzą w skład kalkulacji kosztów?
4. Co to są usługi zewnętrzne?
5. Od jakiej wartości oblicza się zysk?
6. Jakie wyroby oferują warsztaty kowalskie?
7. Do czego służy oprzyrządowanie kowalskie?
8. Co ma wpływ na koszt oprzyrządowania.
9. Co stanowi podstawę wykonania artystycznych wyrobów kowalskich?
10. Co wpływa na czas wykonania wyrobów kutych na „gorąco”?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj kalkulację wyrobu kowalskiego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z zasadami kalkulacji wyrobów kowalstwa artystycznego,
3) określić ilość oraz całkowity koszt materiału na podstawie dokumentacji technicznej lub

zestawienia materiałów,

4) kolejność wykonania operacji i zabiegów oraz czynności które należy wykonać, aby postał

gotowy wyrób,

5) określ czas wykonania poszczególnych operacji z uwzględnieniem grzania i chłodzenia materiału

oraz technik kowalstwa artystycznego,

6) określ koszt oprzyrządowania ( o ile jest potrzebne)
7) na podstawie określonej wartości roboczo-godzin wylicz koszty robocizny bezpośrednie,
8) oblicz zysk (np. 20% kosztów robocizny)
9) oblicz wartość opału, energii i innych mediów na podstawie katalogów rzeczowych,
10) podsumuj wszystkie obliczone wartości i określ cenę gotowego wyrobu.
11) zaprezentuj efekt wykonanego ćwiczenia,
12) porównaj kalkulację z innymi wykonanymi,
13) jeśli jest to możliwe porównaj swoją kalkulację z ofertami warsztatów kowalskich.
Czas na realizację ćwiczenia 120 minut

Wyposażenie stanowiska pracy:

– stół uczniowski z krzesłem
– dokumentacja technologiczna wyrobu kowalskiego,
– katalogi i normy
– karta papieru A4
– długopis, kalkulator,
– literatura z rozdziału 6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić elementy składowe kalkulacji?





2) powiedzieć na podstawie czego określa się wartości robocizny?





3) wymienić asortyment wyrobów kowalstwa artystycznego?





4) obliczyć zysk w kalkulacji wyrobu?





5) obliczyć wartość materiału?





6) określić koszty opału, energii i mediów?





7) określić koszty oprzyrządowania?





8) określić wartość roboczo godziny kowala?





9) wykonać kalkulację wyrobu kowalskiego artystycznego?





10) korzystać z katalogów, norm, cenników?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.5.

Organizacja prac kowalstwa artystycznego

4.5.1. Materiał nauczania

Stanowisko robocze kowala jest częścią powierzchni warsztatu, którą dysponuje pracowni lub

brygadzista robotników i na, której znajdują się wszystkie urządzenia, narzędzia i przyrządy używane
w tym miejscu i niezbędne do wykonania żądanej pracy.
Dobrze zorganizowany teren pracy kowala powinien być czysty, pozbawiony wszelkich zbędnych
przedmiotów i odpadów. Zastawienie terenu przedmiotami przeszkadza w pracy co może być
przyczyną wypadku jak i zmniejsza efektywność pracy. Materiał oraz gorące odkuwki należy
układać w statyczne stosy z dala od urządzeń , tak by nie przeszkadzały pracownikom w poruszaniu
się w pracy. Na materiały i odpadki najodpowiedniejsze są specjalne żelazne skrzynie.
Maszyny i urządzenia muszą być tak rozmieszczone by praca na nich była bezpieczna. Urządzenia
grzewcze muszą być umieszczone w takiej odległości od pozostałych urządzeń na których pracuje
kowal, by wydzielone ciepło nie wywierało szkodliwego wpływu na pracownika.
Narzędzia kowalskie należy przechowywać w specjalnej skrzynce lub stojaku. W czasie pracy układa
się potrzebne narzędzia w ten sposób by kowal nie tracił czasu i sił na ich wyszukiwanie. Do
ostudzania narzędzi musi być ustawiony przy miejscu pracy zbiornik z wodą. Dużo uwagi kowal
powinien poświęcić utrzymaniu w gotowości urządzeń do grzania materiału. Przed przystąpieniem
do pracy pracownik powinien sprawdzić stan urządzeń narzędzi, zapisu materiału i sprawność
wentylacji nawierzchniowej i wywiewnej zapobiega z jednej strony nadmiernemu zadymieniu
i zapaleniu jak również prawidłowym przewietrzaniu i paleniu się paleniska kowalskiego. Stół
ślusarski z imadłami powinien być stabilny, obity blachą z różnymi wymiarami imadeł. W celu
uniknięcia drgań maszyny podczas pracy musi być wykonany pod każdą z nich drewniany lub
murowany fundament sprężysty o specjalnej konstrukcji określonej przez producenta urządzenia lub
maszyny.

W kowalstwie artystycznym stosowane są techniki wytwarzania, które wymagają skupienia

i inwencji twórczej co oznacza, że należy tu ograniczyć hałas do minimum co w warunkach ściśle
produkcyjnych jest bardzo trudne. Do grzania metali nieżelaznych oraz stali o małych przekrojach
lub gabarytach używa się zestawu butli tlenowo-acetylenowych z palnikiem. Dlatego należy
zachować ostrożność przy ich eksploatacji szczególnie przy układaniu nagrzanych materiałów w
pobliżu rozłożonych węży tlenowo acetylenowych. Narzędzia używane przez pracownika przy
zdobieniu i wykańczaniu powierzchni wyrobów artystycznych powinny być ostre i tak składowane
by się nie tępiły. Należy je okresowo otworzyć. Często się zdarza, że operacje kowalskie wymagają
współpracy dwóch pracowników : kowal i jego pomocnika. Właściwa komunikacja między nimi
pozwala na bezpieczna pracę. Odpowiednie gesty i znaki wykonywane przez kowala, są odbierane
przez jego pracownika, który wykonuje Czynności pomocnicze np. uderza młotkiem grzany materiał
lub go trzyma i przesuwa po kowadle. Sposób prawidłowej organizacji oraz komunikowania się
między pracownikami sprawia, że ich praca jest bezpieczna i efektywna czego wynikiem są wyroby
kowalskie, które niejednokrotnie są dziełem sztuki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki wpływ na pracę ma organizacja prac kowalstwa artystycznego?
2. Jak powinno być przygotowane stanowisko pracy kowala?
3. Gdzie składuje się materiał do kucia?
4. Jak powinny być ustawione maszyny i urządzenia kowalskie?
5. Jak i gdzie przechowuje się narzędzia kowalskie?
6. Jak i gdzie przechowuje się narzędzia ślusarskie?
7. Jak umieszcza się urządzenia grzewcze w kuźni?
8. Jak porozumiewają się pracownicy w czasie wykonywania prac kowalskich?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Organizacja prac kowalskich

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją technologiczną wykonania wskazanego wyrobu kowalstwa

artystycznego

2) rozmieścić na stanowisku roboczym niezbędne do wykonania zadania narzędzia,
3) sprawdzić stan techniczny narzędzi przez ich oględziny lub próbne uruchomienie,
4) rozmieścić na stanowisku materiał w takiej ilości by go nie brakło,
5) uruchomić wentylację wywiewną
6) zgromadzić środki ochrony indywidualnej,
7) przygotować palenisko do rozpalenia,
8) zaznajomić się przepisami bhp na stanowisku pracy
9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia i go ocenić

Wyposażenie stanowiska pracy:

– palenisko kowalskie,
– kowadło,
– narzędzia i przyrządy kowalskie,
– instrukcje stanowiskowe,
– stół ślusarki z imadłem,
– instalacja wentylacyjna,
– maszyny i urządzenia kowalskie (np. młot, nożyce itp.).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odczytać zapisy dokumentacji technologicznej
przedstawione w formie rysunku, szkicu, fotografii?





2) określić zakres prac, które musisz wykonać aby powstał

gotowy wyrób





3) dobrać narzędzia kowalskie do określonych operacji

i zabiegów oraz technik wykonania?





4) dobrać narzędzia ślusarskie do określonych operacji

zabiegów i technik wykonania?





5) zgromadzić odpowiednią ilość materiału tak,

aby go nie brakło w czasie wykonywania ćwiczenia?





6) składować odpady oraz wykonane elementy wyrobów?





7) określić stan techniczny narzędzi?





8) obsługiwać maszyny i urządzenia kowalskie?





9) komunikować się z współpracownikami przy wykonywaniu ćwiczenia?





10) zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy kowala





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań dotyczących wykonania wyrobów kowalstwa artystycznego. Pytania: 1-20

są to pytania wielokrotnego wyboru

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki

należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową),

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania:
11,13,14,15,16,19 , gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Który z przedstawionych oznaczeń określa blachę o wymiarach : grubości 3mm

i wymiarach 100 x 100?
a)

∅

3x 100,

b)

≠

3x100x100,

c)

100x100,

d) 3 x 100 x100.

2. Oznaczenie materiału na rysunku

40x40 określa, że jest to:

a) blacha,
b) pręt okrągły,
c) pręt kwadratowy,
d) profil zamknięty.

3. Który z przedstawionych oznaczeń ( znaków) materiału dotyczy metali nieżelaznych?

a) St3,
b) M058,
c) NC6,
d) 45.

4. Które z oznaczeń określa materiał jako płaskownik 20x6?

a)

≠

20x6,

b)

∅

20x6,

c)

20x6,

d)

20x6.

5. Do prac pomocniczych w kowalstwie zaliczamy :

a) nagrzewanie materiału,
b) kucie swobodne materiału,
c) wykonanie oprzyrządowania,
d) wykonanie reliefów.

6. Aby wykonać promień R20 przedstawiony na rysunku w przyrządzie należy zastosować tuleję o

średnicy:

a)

∅

20,

b)

∅

30,

c)

∅

40,

d)

∅

50.

7. Którą z technik łączenia materiałów nie stosujemy w budowie oprzyrządowania kowalskiego?

a) spawania,
b) połączeń gwintowych,
c) klejenia,
d) nitowania.

8. Matryca kuźnicza służy do:

a) hartowania wsadu,
b) spawania elementów,
c) wykonania odkuwki,
d) nagrzewania materiału.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

9. Do gładzenia powierzchni elementu kutego służą:

a) przecinaki,
b) wybijaki,
c) kleszcze,
d) gładziki.

10. Przy formowaniu używamy blach:

a) hartowanych,
b) głębokotłoczonych,
c) płytkotłoczonych,
d) sprężystych.

11. Motywy ozdobne np. kwiatowe z elementami kutymi nie łączy się za pomocą:

a) spawania,
b) zgrzewania,
c) nitowania,
d) klejenia.

12. Wycinanie kształtów z blachy o grubości 1 mm wykonujemy:

a) nożycami ręcznymi,
b) nożycami dźwigniowymi,
c) nożycami gilotynowymi,
d) palnikiem tlenowo-acetylenowym.

13. Reliefy na powierzchni wyrobu wykonujemy:

a) kleszczami kowalskimi,
b) stemplami kowalskimi,
c) dziurkownicą kowalską,
d) mackami kowalskimi.

14. Do wykonywania wzorów na powierzchni materiału użyć należy:

a) przecinaka kowalskiego i młotka,
b) przebijaka kowalskiego i młotka,
c) kowadła i młotka,
d) dziurkownicy i młotka.

15. Która z technik stosowana jest przy obróbce wykańczającej powierzchnie wyrobów kowalstwa

artystycznego?

a) kucie swobodne,
b) kucie matrycowe,
c) cyzelowanie wyrobu,
d) spiętrzanie materiału.

16. Narzędzia typu: rylce, dłuta, skrobaki używane są do:

a) hartowania materiału,
b) obróbki cieplnej,
c) cyzelowania powierzchni,
d) trasowania materiału.

17. Sprawdzanie stanu technicznego narzędzi odbywa się:

a) przed rozpoczęciem pracy,
b) w czasie pracy,
c) po zakończeniu pracy,
d) gdy używamy je po raz pierwszy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

18. Główny wpływ na bezpieczeństwo pracy w kuźni ma:

a) rodzaj produkcji,
b) wielkość produkcji,
c) ilość pracowników,
d) organizacja pracy.

19. Jaki jest koszt wykonania kraty okiennej jeśli koszty materiału wynosiły 160 zł., a robocizna i

zysk stanowią 75% kosztów materiału:

a) 235 zł.
b) 280 zł.
c) 300 zł.
d) 320 zł.

20. Roboczo godzina pracy kowala artystycznego wynosi 15 zł/h. Gotowy wyrób powstał

w 4 godziny, koszt materiału wyniósł 78 zł. Po doliczeniu 20 % zysku cena wyrobu wyniosła:

a) 120 zł.
b) 130 zł.
c) 140 zł.
d) 150 zł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie wyrobów artystycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. LITERATURA

1. Andrzejewski W: Roboty kowalskie i ślusarskie w budownictwie, PWT, Warszawa 1952
2. Badora K. , Waszkiewicz S. : Rysunek zawodowy dla ślusarza wyrobów artystycznych, WSiP,

Warszawa 1976

3. Bożenko L. : Maszynoznawstwo do szkoły zasadniczej, WSiP, Warszawa 1998
4. Czerwiński W. : Materiałoznawstwo dla ZSZ, Warszawa 1976
5. Gogółka W. , Kiecoń B. : Kuźnictwo PWSZ, Warszawa 1974
6. Górecki A. , Grzegórski Z. : Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. WSiP, Warszawa 1998
7. Górecki A. : technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000
8. Mac S. : Obróbka metali z materiałoznawstwa WSiP, Warszawa 1999
9. Miller J., Jarmoszuk S. : Ślusarstwo i spawalnictwo. WSiP, Warszawa 1995
10. Płochowska-Grzemowska H. : Kuźnictwo Cz. 2 WSiP, Warszawa 1975
11. Solis H. : Ślusarstwo artystyczne WSiP, Warszawa 1976
12. Surowiak W. : Poradnik warsztatowca mechanika. WN-T, Warszawa 1962
13. Ziłko J. : Konstrukcje stalowe Cz. 2 WSiP, Warszawa 1995
14. Strony internetowe:

www :obróbka metalu-onet.pl/katalog
www: kowalstwo artystyczne-onet.pl
www: elementykute-onet.pl
www: kowale.com.pl