SUŁAK

W dwudziestym drugim roku w rejonie Winnicy rozbita została banda Gułaja.

Naczelnikiem sztabu był u niego Adrian Sułak, nauczyciel wiejski. Udało mu się uciec

za granicę, do Galicji, wkrótce zaś gazety doniosły o jego śmierci. W sześć lat po

ukazaniu się tej wiadomości dowiedzieliśmy się, że Sulak żyje i ukrywa się na

Ukrainie. Poszukiwania zlecono Czernyszewowi i mnie. Z dokumentami zootechników

w kieszeni udaliśmy się do sioła Choszczewate, skąd Sulak był rodem.

Przewodniczącym rady gromadzkiej był tam, jak się okazało, zdemobilizowany

krasnoarmiejec, chłopak poczciwy i nieco tępawy. - Darmo tu prosić o łyk mleka -

powiedział nam - w tym Choszczewatym obcego by w łyżce wody utopili. Dopytując

się o nocleg, Czernyszew zagabnął też o chatę Sulaka. - A owszem - powiedział

przewodniczący - u tej wdowy jest nawet miejsce w chacie.

Poprowadził nas na skraj wsi do domu krytego blachą. W mieszkalnej izbie siedziała

nad zwojami płótna karlica w białym luźnym kaftanie. Dwóch chłopaczków w

kurtkach jak z przytułku pochyliło strzyżone głowy nad książką. W kołysce spało

niemowlę z rozdętą białawą główką. Od wszystkiego biła chłodna, klasztorna

schludność. - Charityna Tierientiewna - niepewnym głosem odezwał się

przewodniczący - chciałbym tu jednych porządnych ludzi dać ci na kwaterę.

Kobieta pokazała nam naszą izbę i wróciła do swojego płótna. - Ta wdowa to nie

odmówi - powiedział przewodniczący, kiedyśmy wyszli - bo też tak się teraz u niej

złożyło.

Oglądając się na boki, opowiedział, że Sułak służył kiedyś u żółto-błękitnych, a od

nich przeszedł na służbę do papieża. - Mąż u papieża - powiedział Czernyszew - a u

żony co rok to prorok.

- Ludzka rzecz - odpowiedział przewodniczący, zobaczył na drodze podkowę i

podniósł ją. - Nie zwracajcie uwagi, że ta wdowa taka więcej przymała, mleka to jej

starczy na pięcioro. Inne kobiety to nawet biorą u niej mleko.

U siebie w domu przewodniczący nasmażył jajecznicy ze słoniną i postawił wódki.

Kiedy się upił, wlazł na zapiecek. Usłyszeliśmy stamtąd szepty i dziecięcy lament. -

Haneczko, jak przed ołtarzem ci przysięgam - mamrotał nasz gospodarz - jak przed

ołtarzem ci przysięgam, że jutro pójdę do nauczycielki.

- Znalazł czas na gadanie - krzyknął Czernyszew leżący obok mnie - nie dajesz ludziom

spać.

Rozczochrany przewodniczący wyjrzał zza pieca: koszulę miał rozchełstaną, zwiesił

bose nogi. - Nauczycielka w szkole króle dawała na rozpłód - powiedział tonem

usprawiedliwienia - królicę dała, a do pary zabrakło.

Królica pobyła sobie, pobyła, ale przecież wiosna, ludzka rzecz, więc uciekła do lasu.

Haneczko - huknął nagle przewodniczący do dziewczynki - zaraz jutro pójdę do

nauczycielki, przyniosę ci do pary, zrobimy klatkę.

Ojciec z córką długo jeszcze wiódł za piecem rozhowory, raz po raz hukał:

„Haneczko!” - wreszcie zasnął. Obok mnie przewracał się na sianie Czernyszew. -

Idziemy - powiedział. Wstaliśmy. Na czystym, bezchmurnym niebie jaśniał księżyc. W

zachwaszczonym ogrodzie Sułaka sterczały gołe łodygi kukurydzy, poniewierało się

połamane żelastwo. Do ogrodu przylegała stajnia, z jej wnętrza dochodził szelest, w

szparach między deskami błyskało światło. Podkradłszy się do wrót, Czernyszew

naparł na nie, rygiel ustąpił. Weszliśmy i ujrzeliśmy otwarty wykop pośrodku stajni,

na jego dnie siedział człowiek. Karlica w białym kaftanie stała nad brzegiem jamy z

miską barszczu w rękach. - Czołem, Adrianie - powiedział Czernyszew. - Zabierasz się

do wieczerzy?.

Upuściwszy miskę, karlica rzuciła się na mnie i ugryzła mnie w rękę. Skurcz schwycił

jej szczęki, dygotała i jęczała. Z jamy padł wystrzał. - Adrianie - powiedział

Czernyszew i odskoczył - nam ciebie żywego trzeba.

Sułak w dole mocował się z zamkiem karabinu, zamek szczęknął. - Mówić tu z tobą

jak z człowiekiem - powiedział Czernyszew i wypalił. Sułak przytulił się do żółtej,

ociosanej ściany, pomacał ją ręką, krew rzuciła mu się ustami i z uszu, wreszcie upadł.

Czernyszew został na straży. Pobiegłem po przewodniczącego. Tej samej nocy

zabraliśmy zabitego. Chłopcy szli obok Czernyszewa połyskującym mętnie gościńcem.

Nogi nieboszczyka w polskich, podkutych ćwiekami butach sterczały z furmanki. Tam

gdzie była głowa, siedziała przy mężu znieruchomiała karlica. W księżycowej oćmie

jej twarz o spłaszczonych kościach wydawała się odlana z metalu. Na jej drobniutkich

kolanach spało dziecko.

Tłum. Jerzy Pomianowski