dynamika i struktura samobojstw

( dynamika_i_struktura_samobojstw.pdf )

http://downloads.co.pl/dl/?id=dynamika_i_struktura_samobojstw#

Podobne: polska struktura nato i obwe, ekonomia i kultura throsby, polska w strukturach nato i obwe,

konspekt instruktora nauki jazdy, gry nauka latania samoloty, pytania lektury zemsta,

konspekty instruktora nauki jazdy, mafia 2 lista samochodow, pytania do lektury hobbit,

Naczelna wlasnoscia spoleczenstwa jest budowa spoleczna. Przejawia sie to m. in. w formie podzialow spolecznych, hierarchii, ukladzie rol, lokalizacji

spolecznych.

Wedlug Stanislawa Ossowskiego struktura spoleczna to struktura miedzyludzkich dystansow, hierarchii, stosunkow, zaleznosci wynikajacych z podzialu

funkcji i stosunkow wladzy.

mikrostruktura – siec powiazan miedzy elementarnymi skladnikami istnienia spolecznego

makrostruktura – siec powiazan miedzy zlozonymi obiektami spolecznymi (ktore same maja strukture)

Spoleczenstwo sklada sie z wielosci roznych typow i zbiorowosci.

Cztery poziomy strukturalizacji otoczenia spolecznego, wyroznione analitycznie, posiadajace wlasna wlasciwosc:

spoleczenstwo publiczne (spoleczenstwo jak calosc), rozklad socjologiczna tyczy sie budowy, budowle, mechanizmow postepu spolecznego (statyka i

dynamika spoleczna); wychodza tzw. „wielkie teorie socjologiczna―;

wielkie ekipy i zbiorowosci spoleczne oparte na specyficznym typie wiezi, np. ekipy zawodowe, partie polityczne, zbiorowosci etniczne - makrogrupy;

male grupy spoleczne, np. rodzina, grupy rowiesnicze, male spolecznosci lokalne;

pulap jednostkowy, pulap aktora spolecznego, jego czynu i interakcje, motywy operowania, problem identycznosci, jazni.

Rozdzial na makrostrukture i mikrostrukture zakorzeniony wydaje sie byc w socjologii.

Klasycy socjologii przyjmowali perspektywe holistyczna (calosciowa), akcent spoczywal na makrostrukturach spolecznych (narodzie, panstwie,

gospodarce).

Wspolczesne teorie socjologiczne kluczowym przedmiotem analiz uczynily szkopul aktora spolecznego, jazni, osobowosci – szkopul jednostki w

porownaniu do spoleczenstwa.

Paradygmaty wspolczesnych teorii:

normatywny (funkcjonalizm),

interpretatywny (interakcjonizm symboliczny, fenomenologie),

pomostowy (wspolczesna proba syntezy poprzednich paradygmatow).

Rzeczywistosc spoleczna jest niepodzielna, natomiast socjologia moze sie dzielic, analizowac rzeczywistosc wraz z roznych punktow widzenia.

NIEROWNOSCI I PODZIALY SPOLECZNE

Typy roznic:

wariancje na podlozu biologicznym – plec, wiek, rasa;

wariancje spoleczne – wyksztalcenie, zamoznosc, prestiz spoleczny, zakres wladzy, zawod, obyczaj.

Socjologia interesuje mnie obiema kategoriami, takze biologicznymi, o ile odgrywaja istotne nastepstwa spoleczne (np. roznice rasowe i dyskryminacja

rasowa i konflikty wraz z nia zlaczone, uprzedzenia, stereotypy, teorie polityczne o prymacie jakiejs rasy, takze zroznicowanie plciowe, ruchy

emancypacyjne, czyn feministyczny, wiek i generacje pokoleniowe, zatarg pokolen, szkopul starzenia sie spoleczenstwa).

Nierownosci i podzialy spoleczne istnieja trwala jakoscia ludzkich spoleczenstw, przejawialy sie w przeroznych formach (systemy klasowe, struktura

stanowy, kastowy, klasowo-warstwowy).

Socjologia analizuje nierownosci uzywajac mocnych pojec:

pracownia spoleczna, warstwa spoleczna – pojecia rozmaicie definiowane, funkcjonuje pytanie, badz pojecie jakosci spolecznej wydaje sie byc

pojeciem na temat charakterze ogolnym czy historycznym;

stratyfikacja spoleczna (lac. stratum – warstwa), istota stratyfikacji polega w nierownej sprzedazy przywilejow, uposledzen, wplywow,

podporzadkowania, co sprawia, ze jednostki pozostaja w stosunku do siebie w relacji nizszosci i wyzszosci (Pitrim Sorokin);

praca (profesja), zroznicowanie spoleczno – zawodowe, pojecie wezsze od chwili klasy spolecznej. Istnieje hierarchiczny podzial w grupy spoleczno –

zawodowe:

klasa kierownicza w strukturze przedsiebiorstw, jak rowniez wysocy urzednicy panstwowi – elita wladzy,

wolne zawody, specjalisci – inteligencja;

technicy i specjalisci sredniego szczebla (srednie zawodowe wyksztalcenie);

urzednicy sredniego i nizszych szczebli;

pracownicy sluzb i jednostek handlowych;

rolnicy, robotnicy rolni;

robotnicy przyuczeni;

robotnicy niewykwalifikowani.

Zroznicowanie spoleczne – podzial spoleczny posiada pewne wlasnosci, ktore uznaje sie za wazne.

Roznice biologiczne i spoleczne odgrywaja wplyw w szanse zyciowe ludzi jak rowniez na sfere tozsamosci i samoidentyfikacji jednostki. Roznice

spoleczne wazne istnieja w zbiorowym zyciu ze wzgledu na spoleczny podzial pracy, leza u fundamentow wielosci rol spolecznych.

Zeby mowic i nierownosciach spolecznych musi wystapic cos dluzej, niz wylacznie zroznicowanie, zas mianowicie hierarchiczne uporzadkowanie, kiedy

jedni odgrywaja lepszy dojscie do dobr, niz inni. Przejawami tegoz sa nierownosci materialne, nierownosci w dostepie do wladzy, prestiz spoleczny – to

najistotniejsze plaszczyzny nierownosci. Rozna jest plaszczyzna stylu istnienia, uczestnictwa przy kulturze, wyksztalcenia.

Kazda jednostka jest usytuowana na roznym poziomie plaszczyzny bogactwa, prestizu itd. Sposrod tego powstaja zbieznosci i rozbieznosci faktorow

prestizu spolecznego. Bada sie skutki spoleczne i psychologiczne tych niezgodnosci.

Rownosci i nierownosci przejawiaja sie przy rozny strategia:

rownosc/nierownosc w stosunku do prawa (istnieje fundamentalna mysl rownosci w stosunku do prawa – wszyscy istnieja rowni wraz z natury –

zapisana przy Deklaracji Norm Czlowieka i Obywatela wraz z czasow Rewolucji Francuskiej, osoby rodza sie i umieraja wolni i rowni w stosunku do

prawa, jest to podstawa demokracji liberalnych, zasada nie zawsze przestrzegana);

rownosc/nierownosc szans zyciowych (idea rownosci szans – nastepna regula liberalnych demokracji, o ile nierownosci sa, to cechujaca je

uzasadnieniem dopuszczalny tylko to, ze osoby roznia sie naturalnymi talentami, pracowitoscia itd. );

Wspolczesnym uzasadnieniem nierownosci wydaje sie byc teoria merytokracji, ktora opiera sie na formule:

IQ plus effort = merit, zasade te uwaza sie sprawiedliwa, gwarantujaca prawdomownosc spoleczna – im dluzej dajesz spoleczenstwu, tym dluzej

otrzymujesz);

Dopuszczenie do rozmaitych dobr zalezy czesto od chwili czynnikow dziedzicznych. Jak zauwazyl Pierre Bourdieu, istnieje kapital kulturowy, ktory

jednostka otrzymuje od bliskich (np. poprzez dbalosc na temat rozwoj intelektualny, kulturalny jednostki, odpowiednia socjalizacje, jezyk, jakim sie

poslugiwano, ksztaltowanie aspiracji edukacyjnych). Oprocz tego dziedziczymy tez kondycje materialna oraz kapital spoleczny, innymi slowy siec

rzetelnych kontaktow, koneksji, ktore moga byc przydatne dziecku w swoim karierze. Mechanizm dziedziczenia spolecznego powoduje, ze teoria

merytokracji w dzialalnosci nie zawsze wydaje sie byc spelniania.

Regula rownosci szans nigdy nie wydaje sie byc w stu procentach spelniana, jest to wraz z wielu aspektow niemozliwe, gdyz spoleczenstwo nie wydaje

sie byc w stanie kontrolowac wszystkich faktorow wywolujacych nierownosc szans – heterogenicznosc wydaje sie byc wiec porzadna cecha

spoleczenstwa.

Pojecie rownosci szans znalazlo najwiekszy wyraz w badaniach nad ruchliwoscia spoleczna (czy ludzie wraz z nizszych warstw maja jednakowe szanse

w awans i degradacje spoleczna, jak inni? ).

rownosc/nierownosc warunkow zyciowych (idea ta charakterystyczna wydaje sie byc dla rozumuje lewicowej, socjalistycznej – krytykujac

merytokratyczna regule rownosci przekonuje sie, ze rownosc szans nie tworzy automatycznie mocnych warunkow zyciowych. Kazdy czlowiek niezaleznie

od umiejetnosci i wkladu pracy powinien w tego typu samym zakresie uczestniczyc przy podziale dobr – jest to stanowisko skrajnego egalitaryzmu. ).

Problem nierownosci spolecznych stale wiazal sie z watkiem moralnym, poszukiwaniem dobrego ladu spolecznego. Powstaje pytanie, badz wybrac

polityke egalitarnego wyrownywania czy predzej stwarzac jednostkom rowne okazje, dac wykladzinom wolnosc wybrania co do kariery, stylu istnienia.

Ponadto rozumie sie samo przez sie, ze podstawowy wynik zalezy nie tylko od chwili jednostki, ale i takze od szczescia, zbiegu okolicznosci. Na tym tle

rysuje sie konflikt miedzy socjalistami, liberalami, a takze tradycyjnymi konserwatystami.

O tematyce historycznej formy przejawiania sie nierownosci:

niewolnictwo – najbardziej skrajna, drastyczna modla przejawiania sie nierownosci, porzadnych istnieje kategoria ludzi pozbawionych wolnosci i innych

praw, a stan rzeczy ta uregulowana jest prawnie, ma wartosci ustrojowe; samo niewolnictwo przejawialo sie przy roznych postaciach, status niewolnikow

takze byl rozny;

struktura kastowy – (kasta od chwili port. „casta― – czysta rasa); przy samych Indiach istnialo plus minus 200 przeroznych kast, jest to bardzo

zawila struktura spoleczna; w programie varna najlepsza kasta byla kasta kaplanska braminow, potem rycerska, w dalszej kolejnosci kasta srednia i

najnizsza – niedotykalni, specyfika tegoz systemu wyplywa z silnego zakorzenienia przy kulturze, sankcjach i normach religijnych i prawnych,

porzadnych szereg tabu dotyczacych istnienia codziennego precyzuje wzajemne stosunki miedzy kastami, rytual prestizu; przynaleznosc kastowa jest

dziedziczna i niezmienialna, pelnienie mocnych funkcji spolecznych jest precyzyjnie zwiazane wraz z przynaleznoscia kastowa – surowosc systemu

kastowego; system kastowy nadal funkcjonuje, istnial tez np. przy krajach apartheidu;

system stanowy – znamienny dla feudalnej Europy, tez w Japonii; kolejne wcielenie systemu hierarchicznego, poszczegolne stany spoleczne roznia sie

co do zony pod wzgledem przyslugujacych im praw, przywilejow, powinnosci, jest to zasada zalegalizowana prawnie; istnial postac

rycersko-arystokratyczny, postac duchowny i stan trzeci, czyli pospolstwo; system stanowy byl wiecej sztywny, cechowal sie wieksza mobilnoscia niz

system kastowy;

system klasowy – wg wiekszosci eksperymentatorow jest znamienny dla spoleczenstwa kapitalistycznego, pojawil sie z rozwojem kapitalizmu.

KLASY SPOLECZNE – MYSLI TEORETYCZNE

Socjologowie, opisujac nierownosci spoleczne, odwoluja sie az do pojec jakosci spolecznej i stratyfikacji spolecznej.

KLASA SPOLECZNA – naczelny termin zestawienia socjologicznej, rozmaicie rozumiany w gruncie przeroznych teorii, jakkolwiek daje sie okreslic zbior

podstawowych zalozen, na jakich opieraja sie teorie klasowe:

uwaza sie, ze system klasowy to struktura grup najwyzszego rzedu, gdyz wydziela sie ich nieco, wyodrebnia sie je ze wzgledu na doniosle na rzecz zycia

spolecznego kryteria jak bogactwo, autorytet, wladza;

podzial klasowy powiazany jest stale z systemem przywilejow i deprywacji (uposledzen), jakich zrodlem istnieja kryteria stricte spoleczne: gama, wladza i

ow struktura przywilejow i deprywacji sprawia, ze jakosci formuluja odrebne interesy grupowe, ktore istnieja przedmiotem rozmaitych dzialan i zabiegow;

stanowisko klasowa jednostki moze byc w podobny sposob dziedziczona, jak i osiagana, zas zatem struktura klasowy charakteryzuje sie mobilnoscia

spoleczna i wydaje sie byc mniej sztywny, niz rozne systemy;

programy klasowe opieraja sie na wiecej lub bardziej wyraznych barierach i dystansach miedzy klasami przejawiajacymi sie w domenie kontaktow

spolecznych (wzory malzenstw – endogamia, mezalians, kontakty towarzyskie w obrebie wlasnej jakosci spolecznej;

Veblen – „Teoria klasy prozniaczej―,

Warner – analiza budowle spolecznej spoleczenstwa amerykanskiego,

Max Weber – koncepcja stanow spolecznych;

Odrebnosci kulturowe prawdziwe miedzy klasami (np. etos inteligencji, kultura chlopska, drobnomieszczanska) powoduja, ze klasy spoleczne wytwarzaja

rzadkie kultury na bazie poczucia obcosci miedzy innymi kregami srodowiska spolecznego, co na pewno oslabialo integracje spoleczna. Aktualnie

niektorzy socjologowie stawiaja teze, ze przy dzisiejszym globalnym swiecie, porzadnych tresci kulturowe funkcjonuja miedzykontynentalnie, trudno

komunikowac o odrebnosciach kulturowych sprzed wieku – globalna wioska jest cechujaca je zaprzeczeniem, aktualnie mamy do czynienia raczej wraz

z smiercia klas spolecznych. Przeciwstawne stanowisko powiada, ze jakosci spoleczne ciagle istnieja, jakkolwiek bariery zacieraja sie, zas dzisiejsze

spoleczenstwa w nizszym stopniu istnieja klasowe, metrow. in. za sprawa powszechnego dostepu do edukacji, bogacenia sie spoleczenstw,

wyrownywania szans zyciowych.

Pojecie ―klasa― uzywane wydaje sie byc w 3 znaczeniach, istnieja dwie szanse rozumienia tejze kategorii:

mozliwosc strukturalna – Marks i kontynuatorzy; jakosci sa wyrozniane ze wzgledu na wyznacznik ekonomiczne, zlaczone z rodzajem stosunku az do

srodkow produkcji, perspektywa ta znamienna wydaje sie byc dla socjologow europejskich, jakosci traktowane istnieja jak byty nominalne, wyodrebnia sie

cechujaca je kilka, np. klasa kapitalistow, klasa proletariatu, klasa chlopska, inteligencja i drobnomieszczanstwo – brakuje hierarchii i wielkosci;

perspektywa gradacyjna (stratyfikacyjna) – znamienna na rzecz socjologii amerykanskiej, klasy tworza tu hierarchie, np. pracownia wyzsza, srednia i

mniejsza.

WARSTWA SPOLECZNA – pojecie to tez jest rozumiane roznie, w zaleznosci od perspektywy (jak wyzej):

Ad 1) warstwa jako czesc, odlam jakosci, np. burzuazja przemyslowa, burzuazja finansowa; pojecie warstwy zdarza sie takze wyrozniane w oparciu na

temat kryterium typu pracy, np. inteligencja – praca umyslowa;

Ad 2) warstwa znaczy jeden wraz z poziomow np. gradacji ekonomicznej spoleczenstwa;

Swietna teoria klas spolecznych (Marks) kontynuowana wydaje sie byc obecnie przy wiekszym zakresie w socjologii zachodniej, teoria ta wydaje sie byc

podlozem lewicowej optyki.

Koncepcja klas spolecznych Karola Marksa:

Stanowi odlamek rozwazan Marksa nad materia kapitalizmu. Glowna teza tejze teorii – klasy spoleczne sa stale odbiciem stosunkow wlasnosciowych,

gospodarczych w danym spoleczenstwie, zwiazane istnieja z odmiennym stosunkiem az do srodkow produkcji – ktos jest wlascicielem, ktos odrebny

jest wyzbyty wlasnosci, fakt ten rzutuje na calosc sytuacji zywotnej jednostki. Marks rozumial klase w ujeciu historycznym – podzial klasowy jest

znamienny dla spoleczenstwa kapitalistycznego, wolnokonkurencyjnego. Fakt bycia posiadaczem czy tez nieposiadaczem srodkow produkcji oddzialuje

na calkowity szereg wzgledow spolecznych obu tych typow – posiadacze moga kontrolowac dystrybucje dobr wplywajac w poziom istnienia innych

jednostek, posiadacze sa w stanie wplywac w osrodki wladzy, na cechujaca je decyzje (w slad za wlasnoscia chodzi wladza), odgrywaja wiekszy

dzialanie na przytomnosc spoleczna odmiennych, moga traktowac ta swiadomoscia, przekonaniami, preferencjami. Pociaga to za soba wariancje

polityczne, przy swiatopogladzie, przekonaniach. Klasy posiadaczy i jakosci nieposiadaczy roznia sie w zakresie interesow grupowych, zas zatem trwala

cecha spoleczenstw klasowych wydaje sie byc konflikt interesow, sytuacja walki klas, ktorej kulminacja wydaje sie byc rewolucyjna przemiana porzadku

spolecznego – na rzecz Marksa zatarg klas byl glownym zrodlem zmiany spolecznej i historycznej.

Klasa spoleczna jest powiazana specyficznym typem wiezi spolecznej – przytomnosc klasowa, przytomnosc wlasnej formy w spoleczenstwie,

swiadomosc polaczeniu wlasnej jakosci do innych klas. Przytomnosc klasowa wydaje sie byc stopniowalna, ma mozliwosc sie polepszac. Marks

wyodrebnia „klase przy sobie― i „klase na rzecz siebie― jak dwie formy istnienia klas:

„klasa przy sobie― – agregat statystyczny jednostek, ktore obiektywnie istnieja w tym danym polozeniu spoleczno-ekonomicznym;

„klasa na rzecz siebie― – posiada przytomnosc wlasnego polozenia, klasa przy sensie kompletnym, jest w stanie zywic dzialania zbiorowe.

Opisujac ludnosc kapitalistyczne Marks poslugiwal sie dwoma typami analizy socjologicznej:

analiza podparta na biegunowym modelu spoleczenstwa kapitalistycznego (2 przeciwstawne jakosci spoleczne – proletariat magazynowy i burzuazja),

uwypukla konfliktowy charakter interesow pomiedzy klasami, jest to zatarg podstawowy, znamienny dla spoleczenstwa kapitalistycznego;

rozklad oparta w modelu wieloskladnikowym stosunkow klasowych (obok dwie klas pojawiaja sie jeszcze rozne – chlopska, inteligencja,

drobnomieszczanstwo, a takze odlamy w obrebie klas podstawowych), tego rodzaju opis wydaje sie byc pelny, uwzglednia wszystkie prawdziwe klasy i

warstwy, naszym typem zestawienia Marks poslugiwal sie przy swoich pracach historycznych.

Zarzuty wobec koncepcji Marksa (krytyka marksowskiej koncepcji klasowej):

zrodlem podzialow spolecznych jest cos znacznie wiecej anizeli tylko sfera stosunkow ekonomicznych, gdyz moze byc przedtem takze domena wladzy,

domena spoleczno-kulturowa – odrzucenie determinizmu ekonomicznego za sprawa krytykow koncepcji Marksa, nazbyt materialistyczne pojmowanie

spoleczenstwa;

nietrafna diagnoza i prognoza Marksa – twierdzil, ze w ciagu rozwoju ludnosc kapitalistyczne stanie sie sie polaryzowac, bedzie wiecej robotnikow i

nieliczna pracownia wielkiej prywatnej wlasnosci, znikac bedzie calkowity srodek budowle spolecznej, np. klasa delikatnej i umiarkowanej wlasnosci;

prognoza ta wydaje sie byc calkowicie nietrafiona, okazalo sie, ze w najwyzszym stopniu dynamicznie rozpieczetowujaca sie jakoscia byla oczywiscie

klasa srednia (obecnie swiadczy najwiekszy procent spoleczenstw kapitalistycznych, jest jakoscia dominujaca);

Karl Popper – Marks uczynil z pojecia „klasa spoleczna― swoisty wytrych, przy pomocy ktorego staral sie wyjasnic, tlumaczyc wszystkie wykonalne

przeobrazenia spoleczne, cala dynamike spoleczna, zas nie wszystko da sie socjologicznie w ten sposob wyjasnic;

Max Weber – marksowska mysl swiadomosci klasowej nie jest az do przyjecia, Marks zakladal automatyczny, nieuchronny proces przeksztalcania sie

od „klasy w sobie― do „klasy dla siebie―, klasa stale dojdzie az do rewolucyjnej swiadomosci spolecznej, lecz klasa robotnicza stracila

XIX-wieczny rozped rewolucyjny, przy zachodnich spoleczenstwach takze robotnicy korzystaja wraz z dobrobytu, nastapilo zburzuazyjnienie jakosci

robotniczej.

Status marksowskiej koncepcji dzisiaj:

Sposrod pewnego miejsca widzenia jest to zabytek, lecz ze wzgledu na swoja prostote i sugestywnosc weszla do myslenia socjologicznego w trwale,

nawiazuje sie az do niej, jakkolwiek czesto sceptycznie, weszla tez do myslenia potocznego – ludzie niezadowoleni mysla na temat rzeczywistosci

spolecznej wlasnie przy kategoriach dychotomii, polaryzacji, przy rozmaitych ruchach lewicowych jest dozwolone odnalezc tego rodzaju sposob myslenia.

TEORIE STRATYFIKACJI SPOLECZNEJ

Z reguly teoria stratyfikacji spolecznej i teoria klas spolecznych traktowane byly jak wykluczajace sie, tymczasem istnieja one w gruncie rzeczy

komplementarne.

Stratyfikacja to pojecie uzywane przy szerszym i w wezszym znaczeniu.

Stratyfikacja w szerszym znaczeniu:

Ogolna nazwa na rzecz okreslenia kazdego z mozliwych rodzajow nierownosci spolecznych; typem ukladu stratyfikacji dopuszczalny system rangowy w

spoleczenstwach plemiennych, struktura niewolniczy przy spoleczenstwach starozytnych, system stanowy, kastowy, klasowy.

Stratyfikacja przy wezszym znaczeniu:

Stratyfikacja i system klasowy nie musza wrzucane az do jednego worka, stratyfikacja tyczy sie wertykalnego, hierarchicznego aspektu budowle

spolecznej, tyczy sie takich postaci nierownosci spolecznych, ktore przybieraja forme gradacji, hierarchii, ktore powstaja jak wynik nierownego podzialu

dobr spolecznie proszonych, ktore maja charakter stopniowalny, czego efektem wydaje sie byc hierarchia warstw spolecznych. Powierzchni spoleczne

wytwarzaja swoista wspolnote, srodowisko spoleczne (Durkheim – podobienstwa odgrywaja silny bagaz wieziotworczy, grupotworczy), na rejonie

podobienstwa wytwarzaja sie tez wspolne interesy.

Prekursorem ujecia struktury spolecznej w kategoriach stratyfikacji spolecznej jest Max Weber, stratyfikacja to pojecie charakterystyczne na rzecz

socjologii anglosaskiej.

Trzy podstawowe tradycje teoretyczno-badawcze zwiazane wraz z idea stratyfikacji spolecznej:

mysl Webera – wielowymiarowa stratyfikacja,

funkcjonalna teoria stratyfikacji (Davis, Moore),

badania nad swiadomosciowymi wizjami stratyfikacji spolecznej (jak ludzie postrzegaja strukture spoleczna, w ktorej zyja, community studies – Warner,

Lynd).

Weberowska koncepcja stratyfikacji spolecznej

Od czasu czasow Marksa w strategia generalny zmienialo sie ludnosc, kapitalizm zmienil swa odmiane, czesc prognoz Marksa nie sprawdzila sie, zycie

spoleczne stawalo sie zbiurokratyzowane, wymagajace urzednikow – rozwoj jakosci sredniej. Ciagle utrzymywaly sie tradycyjne wyznaczniki prestizu,

co kazalo Weberowi zmienic przekonanie – odrzucenie jednowymiarowej koncepcji spoleczenstwa opartej wylacznie na temat odmiennosc interesow

ekonomicznych, okazala sie niewystarczajaca. Weber przyjal koncepcje, ze nierownosci to nie tylko skutek konkurowania na temat bogactwo, osoby

konkuruja rowniez o spoleczny respekt, autorytet, wladze i wszystko to wypada uwzglednic – wielowymiarowa mysl stratyfikacji na temat trzech

wymiarach:

ekonomiczny – przejawia sie w podziale na jakosci spoleczne,

statusow spolecznych – podzial w stany spoleczne,

wladzy – podzial w partie.

Ad 1) Wydaje sie byc tu wiarygodna zbieznosc wraz z Marksem – zrodla klas w gospodarce krajowej rynkowej, jakosci to agregaty jednostek scalone

wspolnota wzgledow rynkowych, jednostki maja niemile szanse osiagania dobr powszechnie pozadanych – rozna stanowisko rynkowa, ktora zalezy od

wielu rzeczy, np. od pochodzenia spolecznego, etnicznego, od posiadanego zawodu i kwalifikacji, od chwili kapitalu i zasobow materialnych, jakimi

posiada jednostka (ale sama wlasnosc badz jej brak nie wydaje sie byc jedynym zrodlem podzialow klasowych, waznym zrodlem jest rodzaj posiadanych

kwalifikacji). Weber robi zroznicowania w klasy posiadania (kryterium wlasnosci) i jakosci zarobkowe (ci, ktorzy czerpia swoje profity z otrzymywania

placy). Weber podkreslal, ze klasy odgrywaja tendencje az do monopolizowania swoich szans rynkowych np. poprzez stwarzanie barier edukacyjnych,

jest to wskaznik powodu zamykania sie klas.

Weber uwazal, ze interesy klas spolecznych nie musza pociagac za soba jakiegokolwiek badz wspolnego operowania, zwlaszcza rewolucyjnego, bo

czlonkowie klas sa w stanie akceptowac wlasne polozenie i nie kontestuja takiego postaci rzeczy.

Ad 2) Stany spoleczne – inaczej ekipy statusowe. Koncepcja ta zrodzila sie wraz z zdroworozsadkowej obserwacji spoleczenstwa. Koniecznoscia ludzi

wydaje sie byc poszukiwanie oznak prestizu, szacunku, respektu spolecznego, ludzi znamionuje orientacja w status, istnieja uwrazliwieni na tek krok, jak

pojmuja ich inni i gonia o to, by widzieli ich jaj najlepiej. Ponizsza potrzeba przybiera zinstytucjonalizowana odmiane jako wzory spoleczne, wzajemne

oczekiwania, nakazy. Staja sie one zrodlem spolecznych dystansow – poczucia nizszosci i wyzszosci. Pewne ekipy roszcza w piwnicy prawo az do

spolecznego szacunku, prestizu. Tenze szacunek sytuuje ludzi przy hierarchii spolecznej niezaleznie od cechujaca je pozycji klasowej – rosnie

hierarchia stanowa. Pozycje statusowa jednostki definiuje:

pochodzenie spoleczne,

przynaleznosc az do korporacji zawodowych,

pochodzenie etniczne.

Wszelkie ekipy statusowe odgrywaja tendencje az do wyznaczania przywilejow, nadawania wykladzinom rangi uswieconych przez upowaznienie oraz

monopolizuja dostep az do nich.

Weber zajmowal sie takze zwiazkami miedzy klasami a warstwami. Aby moc prowadzic obyczaj odpowiedni na rzecz swojej powierzchni nalezy miec

odpowiedni mienie, ale wielkie pieniadze nie zapewniaja automatycznie dostepu do jakosci najwyzszej (ludzie nadal sadza w kategoriach feudalnych).

Ad 3) Aspekt wladzy budzi najwieksze niejasnosci, intencja Webera nie jest klarownie okreslona.

Partie – ekipy, stowarzyszenia, koordynacjekonfederacje, konfiguracje, federacje, instytucje, unie, technologie, hierarchie o jednym celu –

zapewnienie wladzy swojej grupie przywodczej po to, aby pozyskac okreslone korzysci materialne i prestizowe dla swoich czlonkow. Korzysci te nie sa

wylacznie osobiste, lecz moga polegac na wcielaniu w zywot pewnej strategii, wizji, zas zatem partie mozna zestawic do terazniejszych grup interesu,

ktore daza do uzyskiwania wplywu w decyzje (partia nie musi okazac sie koniecznie partia polityczna).

Zwiazek miedzy takimi trzema proporcjami:

Wladza ekonomiczna moze byc zrodlem wladzy, jakkolwiek wladza zalezy nie tylko od chwili pozycji majatkowej, bo istnieja okreslone prawnie procedury

zdobywania wladzy (wybory, sukcesja) – wymiar prawny jest wazny. Zarowno wladza, jak i pieniadze moga gwarantowac wysoki stan spoleczny.

Stosunki sa bardzo zlozone.

Weber przewidywal, ze kryterium wladzy bedzie przy coraz wiekszym stopniu okreslalo stratyfikacje i dostep az do zrodel dobr – kapitalizm polityczny.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji (Davis, Moore)

Nierownosci spoleczne sa trwala cecha wszystkich ludzkiego spoleczenstwa, bez tych propozycji nie moglyby one istniec. Stratyfikacja spoleczna stanowi

pewien z naczelnych wymogow wygodnych spoleczenstwa, twierdzenie ta posiada wydzwiek ideologiczny, apologetyczny, konserwujacy status quo.

Nierownosci istnieja niezbednym mechanizmem w zyciu spolecznym. Z jakiej prawidlowosci istnienia spolecznego wychodzi to przekonanie? Obok

podloza tegoz zalozenia lezy przekonanie, ze trwala jakoscia spoleczenstw wydaje sie byc spoleczny podzial pracy, osoby pelnia roznorodne funkcje w

zyciu zbiorowym, tak bardzo bylo stale. Poszczegolne zawody roznia sie jednakze swa funkcjonalna waznoscia, to znaczy. w roznym stopniu istnieja

niezbedne az do funkcjonowania spoleczenstwa jako calosci, do przezycia danej historycznej formy spolecznej. Jakie istnieja kryteria tejze funkcjonalnej

waznosci? Kwesta ta rozstrzygnieta wydaje sie byc dosc mgliscie, choc istnieja dwa kryteria:

zwiazane wraz z poziomem wyksztalcenia i kompetencji, z stopniem wymaganych talentow, uzdolnien;

odnoszace sie do zakresu odpowiedzialnosci, jaki sprzega sie z wykonywaniem danego fachu, co przeklada sie na tek krok, czy odgrywa sie opcje

kierownicza badz podporzadkowana.

Pozniejszy argument: zawody zwiazane wraz z wyzszymi kompetencjami wymagaja ponoszenia dodatkowych trudow i poswiecen zwiazanych z dlugim

ksztalceniem sie. Jak w zwiazku z tym sklonic jednostki, aby podejmowaly wysilek nauczania sie, zdobywania kwalifikacji, azeby chcialy zywic

odpowiedzialne stanowiska? Nie kazdy posiada motywacje, wypada zastosowac specjalistyczne nagrody. Spoleczenstwo musi uswiadomic sobie

jednostkom okreslone przywileje, gratyfikacyj w postaci wyzszych dochodow, lepszego prestizu spolecznego, uznania, specjalnej gratyfikacji, wiekszego

zakresu wladzy. Te przywileje tworza nierownosci spoleczne – spoleczenstwo tworzy system nierownosci spolecznych, maszyneria nierownego

rozdzialu dobr. Czemu jest to maszyneria funkcjonalny i niezbedny? Jedynie takie zroznicowanie nagrod badz przywilejow spowoduje, ze funkcjonalnie

wazne na rzecz systemu spolecznego pozycje zostana obsadzone za sprawa ludzi najlepiej do tego przygotowanych – tu jest funkcjonalna waznosc

stratyfikacji.

Krytyka teorii funkcjonalnej

Teorie Davis’a i Moore’a jest dozwolone uznac za taka, ktora dobrze odbija amerykanska tradycje i strategia myslenia na temat spoleczenstwie.

Zaslania sie za pania a przekonanie, ze wszystko zalezy wylacznie od chwili samej jednostki, jej sukces opiera sie w merytokratycznej formule. Czy jest

to rzeczywistosc?

Podwazono teze, ze poszczegolne zawody maja rozmaita funkcjonalna waznosc. Wszystkie zawody sa przy rownym zakresie niezbedne (niezaleznie od

wielkosci kwalifikacji) w dluzszym odcinku czasu.

Za tezami Davis’a i Moore’a skrywa sie apologia idealu rownych szans. Krytycy odkryli, ze w najbardziej demokratycznym spoleczenstwie wymog

ten nie wydaje sie byc spelniony, poniewaz wiele zalezy od faktorow pochodzenia spolecznego, ktorych Davis i Moore nie uwzglednili w wlasnej teorii, w

stosunku do czego calkowity wywod i argumentacja na temat funkcjonalnej nierownosci upada, gdyz nie wszelkie osoby uzdolnione zajmuja stosownie

wysokie pozycje.

Zarzuty dotycza takze psychologicznego zaplecza tejze teorii, ktore zdaniem krytykow jest falszywe. Ludzie sa w stanie sie kierowac w zyciu motywami

dwojakiego typu:

motywy instrumentalne (osiagniecie jakiegos dobra traktujemy wylacznie jak srodek az do celu),

motywy autoteliczne (osiagniecie jakiejs ceny, dobra traktujemy jako zamysl sam przy sobie).

Autorzy przyjeli tego rodzaju wersje, ze ludzie kieruja sie wylacznie motywami instrumentalnymi i wypada ich bez ustanku bodzcowac. Przypuszczenie,

ze osoby sa jednakowi jest zalozeniem falszywym.

CZY WE WSPOLCZESNYM SPOLECZENSTWIE ISTNIEJA JAKOSCI SPOLECZNE, BADZ NIE? KTORE TO PODZIALY ISTNIEJA

CHARAKTERYSTYCZNE GWOLI ROZWINIETEGO RYNKOWEGO SWIATA?

Sa rozne stanowiska.

Rozwoj kapitalizmu potoczyl sie inaczej, niz przewidywal to Marks. Lub zatem swoim teoria posiada walory uzytecznosci przy opisie wspolczesnego

spoleczenstwa? Diagnoza Marksa dotyczaca XIX-wiecznego kapitalizmu byla zasadniczo dobra. Ale od tego czasu zaszly duze zmiany jakosciowe w

kapitalizmie, obraz rysowany przez Marksa odchodzi wstecz, jest niedorzeczny (Ralph Dahrendorf –tworca teorii konfliktu spolecznego).

Inne wyobrazenie mowi jednakze, ze rozklad klasowa posiada wciaz wazne znaczenie i jest niezbedna dla pojecia wspolczesnego spoleczenstwa

kapitalistycznego.

Zatem – badz smierc klas spolecznych?

Jest dozwolone sformulowac teze, ze klasowosc jest jakoscia stopniowalna. Ktore sa empiryczne dowody tejze cechy spoleczenstwa?

Pierwszym tegoz wyroznikiem wydaje sie byc skala i rodzaj nierownosci spolecznych. Sa kapitalizmy kladace nacisk w rownosc szans (USA), nie

zajmujace sie rownoscia warunkow zyciowych, co nastepnie charakterystyczne wydaje sie byc np. na rzecz Szwecji – akcenty istnieja roznie rozlozone.

Sa spoleczenstwa, gdzie zakres nierownosci wydaje sie byc splaszczona i takie, w ktorych rozpietosc nierownosci jest ogromna. Nierownosci, zdaniem

wielu pisarzy, sa elementem stymulujacym tworczosc i pomyslowosc.

Druga rozbieznosc w obrebie spoleczenstw klasowych – ruchliwosc miedzypokoleniowa, spoleczenstwa roznia sie szansami, ktore to na zmiane swojej

lokalizacji spolecznej wobec pozycji rodzicow maja jednostki. Kiedy milusinski nie zmienia pozycji spolecznej, mamy do czynienia z samoreprodukcja

struktury spolecznej – zaswiadcza to na temat nieprzenikalnosci klas spolecznych, ludnosc staje sie zamkniete. Spoleczenstwa roznia sie wiec

odnosnie do stopnia otwartosci struktury spolecznej (badania – 25-30% populacji zmienia dzis swoja pozycje spoleczna, tyczy sie to spoleczenstw

zachodnich, ale i takze postkomunistycznych). Pulap otwartosci spolecznej jest jednym wraz z najwazniejszych faktorow swiadczacych na temat

demokratyzacji spoleczenstwa. Szczegolnie wskaznikowa jest 1-a sprawa – dostepnosc az do elit spolecznych. W gre wchodza cztery kategorie elit:

ekonomiczna – przynaleznosc w znacznym stopniu dziedziczna,

polityczna – przy USA wydaje sie byc bardziej zamknieta niz w Europie, do establishmentu czesciej wkraczaja ludzie wraz z gornych warstw

ekonomicznych, mozliwe, ze dlatego, ze w Europie odmienna jest uzycie zwiazkow zawodowych i inicjatywa w tych propozycji czesto przeklada sie w

sukces polityczny,

zawodowe, profesjonalne – w najwyzszym stopniu otwarte.

Trzecia roznica pomiedzy spoleczenstwami wydaje sie byc ostrosc barier i dystansow spoleczno-kulturowych miedzy klasami. Jest do czynienia wraz z

spoleczenstwami zunifikowanymi kulturowo i takimi spoleczenstwami, gdzie istnieja wyraznie odrebnosci kulturowe i spoleczne miedzy klasami. W tej

okolicy takze obserwuje sie odrebnosci miedzy NA JUKATAN a Europa. W spoleczenstwach europejskich odrebnosci zaznaczaja sie silniej, co wynika

wraz z tego, ze Europa znalazla tradycje spoleczenstw stanowych i to odciska swoje pietno. W NA JUKATAN spoleczenstwa stanowego nigdy nie bylo.

Myslenie hierarchiczne wydaje sie byc bardziej zakodowane w starego testamentu europejskiej.

Czwartym kryterium klasowosci spolecznej wydaje sie byc stopien konfliktowosci stosunkow spolecznych. Przejawem konfliktowosci jest ilosc strajkow,

spory etniczne, czynnosc radykalnych ruchow spolecznych kontestujacych system. Jestesmy wstanie wyroznic spoleczenstwa mniej czy tez bardziej

porzadne, o slabszej badz silniejszej legitymizacji porzadku spolecznego.

Lub istnieja aktualnie zatem jakosci?

Debata ta ma obecnie spora tradycje – od lat ’50 XX w. i pod koniec XX w. w nawiazaniu z ksiazka „Smierc klasy― Watersa i Pakulskiego.

Dowodzono, ze podzialy klasowe zacieraja sie bowiem pojawiaja sie przy strukturze spolecznej nowe ekipy, kategorie srodka struktury spolecznej

wypelniajace strefa miedzy klasami – swieza klasa srednia, skupiajace roznorodne kategorie najemnych pracownikow umyslowych. Niektorzy jednakze

uwazali, ze mowienie na temat tych roznych kategoriach jak o jakiejs klasie nie wydaje sie byc trafne – nowa pracownia nie ma umiejetnosci

klasotworczych, bowiem jej czlonkowie sa zorientowani na wyjatkowe czynniki osiagania pozycji spolecznej, a nie na kolektywne dzialania, znamienne

dla starego testamentu klasowej – nikly potencjal klasotworczy. Szkopul ten podjal m. in. Mills swej monografii na temat amerykanskiej klasie sredniej

(ale raczej tejze nizszej) – „Biale kolnierzyki―. Klase ta cechuje polityczna biernosc i obojetnosc, brak podejmowania politycznych dzialan.

Charakterystyczne jest wydarzenie „paniki statusu―, czyli lek przed degradacja spoleczna. Kontrreakcja jest ostentacyjna manifestacja swojego

wlasnego wyzszego statusu, konsumpcja wiecej niz stan, wiecej niz mozliwosci. Teza o „proletaryzacji bialych kolnierzykow―, czyli na temat

zacieraniu sie roznic miedzy najemnymi pracownikami umyslowymi zas robotnikami to jeden z dowodow na rzecz nadrzednej tezy na temat smierci klas

spolecznych.

Odmienne argumenty wynikaly z przeswiadczenia Amerykanow, ze w przeciwienstwie do Swiata spoleczenstwo NA JUKATAN jest bardziej

demokratyczne, zas podzialy spoleczne nie istnieja tak drastyczne (slabe relacje zawodowe, nie wystepuje podstaw na rzecz ich operowania, male

znaczenie partii komunistycznej – to fakty popierajace to przekonanie).

Innym argumentem jest schematyczny wzrost dobrobytu materialnego, gdzie uczestniczyly wszelkie klasy spoleczne. Pojawila sie teza, sformulowana

przez angielskich socjologow, na temat „zburzuazyjnieniu robotnikow―. Robotnicy upodabniaja sie az do klasy umiarkowanej w zakresie konsumpcji

– jest to sytuacja kompletnie inna niz ta wraz z XIX wieku.

Dane swiadczace o zanikaniu klas spolecznych czesc socjologow uwaza za obraz nazbyt optymistyczny. Twierdza oni, ze schemat klasowy nadal

posiada wartosc eksplikacyjna przy opisie spoleczenstwa. Podzialy klasowe odciskaja pietno w wielu dziedzinach zycia spolecznego:

szanse oswiatowe – ciagle silne zdeterminowane pochodzeniem spolecznym,

sfera zdrowia i formy fizycznej,

wyznawany system ceny i charakter aspiracji zyciowych (klasa lepsza i srednia posiada struktura wartosci bazujacy o samosterownosc, przywiazanie

wagi do ceny intelektualnych, samorealizacji, suwerennosci umuslowej – krytyczny stosunek az do autorytetow; odmienna orientacja –

konformistyczna, opiera sie na postawie podleglosci w stosunku do autorytetow, relatywnie malym krytycyzmie i minimalnej autonomii poznawczej i

intelektualnej).

Struktura klasowa w NA JUKATAN:

Klasa lepsza – 1-3% spoleczenstwa, inteligencja pochodzenia skrzyzowana z elita finansowa, cztery warstwy:

arystokracja,

burzuazja przemyslowa,

burzuazja pieniezna.

Takze gorne warstwy dyrektorsko-managerskie – ze wzgledu na wysokie profity.

Klasa wyzsza-srednia – 10-15%; kadry managerskie i profesjonalne nieco nizszego szczebla, nieograniczone zawody, specjalisci.

Klasa nizsza-srednia – 30-35%; szeregowi urzednicy („biale kolnierzyki―), nauczyciele, najemni pracownicy sektora uslug.

Proletariat – 40-45%; robotnicy przemyslowi i rolni, nizsze rodzaje pracownikow wraz z sektora sluzb.

Klasa mniejsza – 20-25%; under-class, najnizsze dochody, zasilki, zajecia najnizej platne.

Pracownia srednia

Pracownia srednia to czolowy szkopul dyskusji socjologicznej na temat przemian wspolczesnego spoleczenstwa. Wedlug marksowskiej teorii klas klasa

srednia miala zwiednac, podczas gdy zostala obecnie pracownia najliczniejsza – wspolczesne ludnosc to ludnosc klas przecietnych.

Okreslenie „nowa klasa srednia― swiadczy na temat, ze istniala jakas oldschoolowa klasa srednia. Pojecie „klasa srednia― posiada wiec sens

historyczny, przy roznych fazach dziejowych swoim sens zmienial sie:

glowna polowa XIX w. – klasa sytuujaca sie pomiedzy arystokracja zas ludem (oznaczalo nowo rodzaca sie burzuazje);

Marks – klasa srednia to synonim drobnomieszczanstwa, posiadaczy drobnego kapitalu typu rzemieslniczego, manufakturowego, pracownia sytuujaca

sie pomiedzy burzuazja a proletariatem.

Dzis nie mowi sie o jakiejs klasie umiarkowanej, a wykorzystuje sie predzej liczby mnogiej.

Stara pracownia srednia (w klasycznym sensie) – warstwa drobnomieszczanstwa, malutki biznes.

Swieza klasa srednia – owe grupy zawodowe, ktore przy skali masowej zaczely publikowane wraz z rozwojem spoleczenstwa kapitalistycznego,

biurokracji, spolecznej konsumpcji. Masowy kapitalizm wymagal profesjonalnych kadr managerskich, nastapil rozrost funkcji panstwa, rozwijanie struktur

biurokratycznych, urzedniczych. Swieze panstwo chce specjalistow od chwili zarzadzania, postepu, kontroli, planowania, zwiazanych z roznorodnymi

rodzajami roboty umyslowej. Kapitalizm ewoluowal od chwili spoleczenstwa, gdzie dominuje rynek II (produkcja przemyslowa) – spoleczenstwo

przemyslowe, do spoleczenstwa, w ktorym panuje sektor III (uslugi finansowe, ubezpieczenia, bazy, handel, edukacja, turystyka).

Mills – jakosci srednie to klasy srodka struktury spolecznej. Pod wzgledem zyskow, prestizu, nurtu zycia sytuuja sie pomiedzy upper zas lower class.

Klasa srednia ma nieslychanie zroznicowany charakter, jest wewnetrznie heterogeniczna.

To, co scala klase srednia, to specyficzny, wspolny etos – wspolnota spolecznych ceny, orientacji zyciowych, ktore sa wzorotworcze na rzecz innych

klas. Co sie sklada w etos jakosci sredniej?:

indywidualizm jako przeciwienstwo kolektywizmu, przejawia sie przy roznych ideach, na piedestale stawia sie uprawnienia jednostki, panuje wiara, wiara

przy mozliwosci, potencjal jednostki, przy jej przedsiebiorczosc, inicjatywe, samopoleganie – wzor self-made mena,

wysokie przywiazanie do wlasciwosci,

kult triumfu zyciowego – sukces jak miernik ceny kazdej jednostki,

styl zycia zdominowany przez konsumpcjonizm, konsumpcja jak os istnienia, czlowiek jednowymiarowy (Daniel Bell), skoncentrowany w korzystaniu wraz

z zycia; Riesmann – indywidualnosc zewnatrzsterowna, czlowiek zorientowany przy zyciowej procedury na weryfikacje otoczenia, na tek krok, jakim

prestizem sie jego obdarza.

Uchwycenie specyfiki jakosci sredniej wydaje sie byc kluczem az do zrozumienia przemian wspolczesnego spoleczenstwa. (A. de Tocqueville – im

zdrowsza klasa srednia, tym zdrowszy fundament postepu i stabilnosci calego spoleczenstwa).

W debatach pojawia sie watek strukturalnego rozdarcia jakosci sredniej i jej 3 dusz – funkcjonowanie w pograniczu 3 swiatow (Ralph Dahrendorf):

glob kapitalistycznych posiadaczy,

swiat najemnych pracownikow umyslowych.

Istnieje tez teza na temat proletaryzacji dotykajacej „biale kolnierzyki―, a przede wszystkim kobiety, ktore stanowia spory procent nizszej klasy

umiarkowanej. Autorzy tejze tezy powoluja sie w fakty:

male zarobki (sprzedawcy, nauczyciele nizszych szczebli),

zajmowanie nizszych stanowisk, sa to stanowiska wykonawcze,

okazje awansu zawodowego sa bardzo slabe – niska ruchliwosc spoleczna,

robota biurowa wydaje sie byc zrutynizowana, pozbawiona elementow tworczosci czy autonomii.

Wynika wraz z tego, ze status „bialych kolnierzykow― przychodzi do statusu robotnikow.

Dostrzega sie wydarzenie „paniki statusu― – poczucie leku i zagrozenia degradacja spoleczna, jest to glowny psychologiczny rys nizszej klasy

umiarkowanej. „Biale kolnierzyki― stosuja wiarygodna strategie obronna przeciw nim poczuciu wypadku – uciekanie w konsumpcje na pokaz,

ponad rzeczywiste mozliwosci finansowe.

Czesc socjologow uwaza, ze jest to ocena niesluszna i podkresla odmienny aspekt – zblizanie sie kadry managerskiej i dyrektorskiej do jakosci

wyzszej, wraz z ktorej czerpia wzorce.

Kryteria odrebnosci jakosci sredniej (koncepcja Davida Lockwood’a):

specyficzna stanowisko rynkowa,

specyficzny charakter roboty,

specyficzny obyczaj.

Ad 1. Dotyczy wysokosci dochodow, sposobnosci awansu, pewnosci zatrudnienia. Zroznicowanie dochodow przy nowej klasie sredniej, stopniowanie

ekonomiczna i materialna wydaje sie byc bardzo potezna. Nowym zjawiskiem jest fakt, ze rozwoj do jakosci profesjonalistow wydaje sie byc dzisiaj

blokowany, a bezrobocie zaczyna przejmowac takze jednostek z dyplomami – stan tej ekipy jest dzisiaj gorszy, reorganizacja firm, racjonalizacja

zatrudnienia przystaje najwyzszych kadr managerskich, dyrektorskich. „Panika statusu― zaczyna przejmowac wyzsze ekipy

profesjonalno-managerskie, stanowisko rynkowa ludzi grup, dotychczas stabilna, rozpoczyna sie zmieniac na niekorzysc. Nowa klase srednia znamionuje

inny strategia rekrutacji. Uczestnictwo w wieloletniej klasie umiarkowanej wiazalo sie z posiadaniem kapitalu. Droga do nowej klasy umiarkowanej

prowadzi za sprawa kanal edukacyjny. Klase ta wyroznia takze specyficzny typ kariery – kariera wariantu biurokratycznego po kolejnych szczeblach,

kariera takowa jest przewidywalna. Jesli chodzi o spoleczny status profesji, to pewne zawody jego maja (prawnicy, lekarze, profesorowie uniwersytetow),

natomiast szeregowe „biale kolnierzyki― odgrywaja nizszy autorytet.

Ad dwie. Chodzi na temat tresc, charakter pracy – srodowiskiem roboty jest kancelaria w przeciwienstwie do hali, praca wydaje sie byc jednozmianowa

w przeciwienstwie do kilkuzmianowej. Sa takze wariancje w zakresie decyzyjnosci i autonomii – obreb ten ogromny dla jakosci sredniej, natomiast w

przypadku jakosci robotniczej posiadamy do czynienia wraz z podporzadkowaniem i funkcjami wykonawczymi.

Ad 3. Nowa klase srednia znamionuje przywiazanie az do wartosci symbolicznych wyzszego rzedu – az do kultury, edukacji, dazenie az do utrzymania

swojego wlasnego statusu spolecznego i az do manifestowania tegoz statusu czesto w strategia ostentacyjny, w pokaz. Psychologia nowej jakosci

sredniej rzadzi psychologia prestizu, rywalizacja na temat symbole statusu. Obawa przed degradacja spoleczna rodzi szereg zjawisk psychologicznych:

manifestacja wrogosci wobec innych grup spolecznych, ktore traktuje sie jak konkurencje przy walce na temat awans, replikuja sie uprzedzenia, prowadzi

to do przeroznych form radykalizmu politycznego,

okazywanie statusu na dworze:

we przykladach konsumpcji (samochod, dom, dzielnica zamieszkania jak syntetyczny wyraz zajmowanej pozycji),

we przykladach spedzania czasu wolnego (rodzaj hobby, uprawnianych sportow, przynaleznosc az do klubow),

we wzorach socjalizacji (wzory socjalizacji odrozniaja swieza klase srednia od innych klas spolecznych, wzor bazujacy na samosterownosci, przywiazaniu

wagi do samorealizacji jednostki, permisywnosci – odwrot od karania i rygoryzmu, inwestowanie przy dzieci, cechujaca je rozwoj intelektualny i przyszla

kariere).

Uzycie klasy umiarkowanej:

ostoja stabilnosci porzadku spolecznego, rownowagi ukladu spolecznego, amortyzator napiec i konfliktow przy spoleczenstwie, pracownia srednia wydaje

sie byc miedzy radykalizmem dolow spolecznych a konserwatyzmem sfer wyzszych, reprezentuje postury umiarkowane, glowne,

fundament spoleczenstwa obywatelskiego i spolecznej samoorganizacji, przywiazanie az do wartosci liberalnych, demokratycznych, czestsze deklaracje

poparcia dla wolnosci osobistej, tolerancji. Socjologowie mniemaja, ze takie postawy sa w stanie manifestowac osoby o stabilnej sytuacji materialnej i

psychologicznym poczuciu spokoju,

fundament dobrobytu ekonomicznego spoleczenstwa, gwarantuje swoim rozwoj, jest to konsekwencja tego, ze klase srednia cechuje przedsiebiorczosc,

innowacyjnosc. Pracownia ta kreuje popyt, jet to rzesza konsumentow nakrecajaca koniunkture gospodarcza,

kreuje postep technologiczny, wydaje sie byc sila stymulujaca rozwoj cywilizacyjny wspolczesnego spoleczenstwa – wydaje sie byc tu ogromna rola

jednostek wiedzy, uzycie tej ekipy wzrasta, kompetentna wiedza podaruje wladze.

Robotnicy w postindustrialnym spoleczenstwie

Robotnicy jako pracownia sa wytworem rewolucji przemyslowej i kapitalizmu, w okresie przemyslowym stanowili najliczniejsza klase spoleczna.

Wedlug Marksa robotnicy miec byc grabarzem kapitalizmu, jednakze to kapitalizm w wersji postindustrialnym sprawil, ze robotnicy sa jakoscia schodzaca.

Daniel Bell jednoczy ten proces z nastapieniem ery postindustrialnej i swiezego typu spoleczenstwa – przejscie od dominacji sektora II do dominacji

sektora III. Glownym procesem kurczenia sie klasy robotniczej jest bezrobocie technologiczne.

Funkcjonuje jednak konkurencyjna teoria twierdzaca, ze wkraczamy w ere superindustrializmu.

Teza o zburzuazyjnieniu wspolczesnej jakosci robotniczej – podniosl sie poziom istnienia wspolczesnych pracownikow, a pulap konsumpcji przychodzi

do standardow klasy umiarkowanej. Zyjaca dostatnio klasa robotnicza stracila swoj radykalizm i rewolucyjnosc, co manifestuje sie przy slabszym poparciu

dla lewicowych partii, ruchow spolecznych i ideologii – zamozny pracownik fizyczny przestaje podwazac kapitalizm.

David Lockowood – badania przy Anglii powyzej srodowiskiem jakosci robotniczej, odnoszace sie do wizji spoleczenstwa i kapitalizmu, jaka poteznieje

w swiadomosci spolecznej pracownikow i jak sie wraz z tym lacza inne cechujaca je postawy i systemy ceny.

Nie ma jakiejs klasy robotniczej, nie ma polaczonego wizerunku, sa trzy warianty mentalnosci pracownikow:

Tradycyjny, proletariacki typ swiadomosci klasowej, ktory opiera sie w kontestacji ladu kapitalistycznego i na radykalizmie dzialania, ludnosc widziane

wydaje sie byc jako dychotomicznie podzielone – konfliktowa obraz kapitalistycznego spoleczenstwa. Taki strategia percepcji otoczenia to stale wizja

typow pokrzywdzonych, robotnicy maja silne poczucie wlasnych interesow i walcza przy ich obronie, sa aktywni w zwiazkach zawodowych. To elektorat

brytyjskiej Partii Robocie (zabarwienie lewicowe). Mamy do czynienia z krzepkim poczuciem identyfikacji z wlasna klasa, tozsamosc spoleczna

konstruowana jest naokolo faktu bycia robotnikiem. Robotnicy tacy przewaznie naleza az do tradycyjnych branzy przemyslu, ktore dzis istnieja na drugim

planie (gornictwo, hutnictwo, dokerzy), zamieszkuja osiedla i osrodka miejskiego, osrodki przemyslu, wykonywany praca przekazywany wydaje sie byc z

pokolenia na pokolenie, jest to rodzinna tradycja, przetwarza to bardzo silne wiezi i silne wspolnoty spoleczne, wiezy sasiedzkie i rodzinne buduja zwarta i

solidarna wspolnote.

Standardowy typ swiadomosci, ale ulegly. Sa to przewaznie robotnicy zatrudnieni w rolnictwie i drobnym przemysle, czesciej polaczeni ze srodowiskiem

prowincjonalnym – wiejskim i malomiasteczkowym. Robota w malutkich firmach posiada charakter bardziej rzemieslniczy, stosunki pracy istnieja

patrymonialne, nie przypominaja polaczeniu biurokratycznych, wszelcy sie znaja, w pracy i w spolecznosci lokalnej poteznieje silna kontrola spoleczna.

Robotnicy postrzegaja kondycje spoleczna przy kategoriach kooperacyjnych, niekonfliktowych, odgrywaja silne poczucie hierarchii spolecznej i swojego

wlasnego miejsca przy niej, nie kontestuja ladu, akceptuja jego, od szefow oczekuja przewodnictwa w sprawach spolecznych, politycznych. Maja

niechetny badz wrogi stosunek az do zwiazkow zawodowych, nie strajkuja.

Sprywatyzowany typ swiadomosci – nowy typ robotnika, przewaza w wspolczesnych galeziach przemyslu. Jest to typ robotnika najlepiej wyksztalcony,

mobilny spolecznie i geograficznie, nie zakorzenia sie, prace traktuje w strategia wysoce instrumentalny, jako droge do lepszego poziomu istnienia i

konsumpcji, slabo identyfikuje sie wraz z wlasnym zawodem, sprawy jakosci interesuja jego wylacznie z punktu widzenia walki na temat wyzsze profity,

solidarnosc i lojalnosc grupowa jest zle rozwinieta, az do zwiazkow zawodowych i Partii Pracy rowniez ma akt milosny instrumentalny, zas nie

ideologiczny, jest zorientowany na zywot prywatne, rodzine, zapewnienie jej dobrobytu lokuje sie na prowadzeniu waznych ceny, brak silnych wiezi

kolezenskich i sasiedzkich, nie zamieszkuje tradycyjnych dzielnic przemyslowych przy wielkich metropoliach, a predzej „sypialnie― ludzi miast –

zycie prywatne toczy sie w samotnosci i izolacji. Ten typ mentalnosci stal sie podstawa do wytworzenia tezy na temat zburzuazyjnieniu jakosci

robotniczej.

Krytyka tez Lockwood’a

Inne badania prowadzone przy srodowisku gornikow, dokerow nie potwierdzily egzystowania pierwszego warianty mentalnosci, istnienie drugiego

wariantu rowniez calkowicie sie nie potwierdzila, natomiast w srodowisku wiejskim postury akceptacji staly sie znacznie rzadsze.

Badania Johna Goldthorp’a („Zamozny robotnik przy strukturze klasowej―) wykazaly, ze zamozny pracownik fizyczny nie staje sie

automatycznie pokrewny do posrednika klasy umiarkowanej w swoich postawach, programie wartosci, sam dobrobyt nie zmienia rowniez w strategia

radykalny percepcji rzeczywistosci, ciagle zachowane istnieja liczne atrybuty wyodrebniajace robotnika z innych klas spolecznych:

widac odrebnosc w domenie pracy – miejscem roboty nadal wydaje sie byc hala fabryczna, a nie biuro, odrebny typ zachowan w pracy, pelnienie rol

wykonawczych, nie decyzyjnych czy kontrolnych,

sfera nurtu zycia, etosu klasy robotniczej – przy sferze zasad obyczajowych, spotkan i rozmow towarzyskich, hobby robotnicy zachowuja odrebnosc,

domena aspiracji zyciowych – mentalnosc robotnika nie wydaje sie byc uksztaltowana za sprawa psychologie jakosci sredniej, posrod robotnikow

wydaje sie byc nizszy pulap aspiracji edukacyjnych w stosunku do wlasnych dzieci, slabsza jest asymilacja etosu triumfu typowego na rzecz klasy

umiarkowanej, slabsza motywacja do osiagniec.

Nie jest tak bardzo, ze posiadanie zmniejsza radykalizm, przeciwnie, dopuszczalny tak, ze w mocnych sytuacjach sprzyja radykalizmowi. Jednostki o

wielkich aspiracjach konsumpcyjnych, kiedy wystapi niemoznosc cechujaca je spelnienia, tym chetniej beda sie buntowac.

Typologia Lockwood’a nie uwzglednia tez specyfiki konkretnych krajow – podwaza sie uniwersalnosc tejze typologii.

Underclass

Underclass nowsze zjawisko przy strukturze spolecznej.

Spoleczenstwo rynkowe to ludnosc dwupoziomowe – jedni trzymaja sie wraz z pracy, zas inni wraz z zasilkow, pomocy panstwa. Wam drudzy to nowy

proletariat, nowi „ludzie zbedni―. Underclass powieksza swoja liczebnosc mimo wzrostu zamoznosci spoleczenstwa.

Szkopul bezrobocia multimedialnego – wspolczesna forma bezrobocia zwiazana wraz z upadajacymi galeziami przemyslu i nieprzydatnymi

kwalifikacjami wskazujaca na tek krok, ze underclass to nie chwilowe wydarzenie.

Segmentacja rynku pracy i zwiekszanie sie liczby stanowisk niskoplatnych i robot dorywczych (sektor glowny i sektor wtorny).

Naplyw imigrantow i faktycznie wieloetnicznosc wiekszej czesci spoleczenstw zachodnich. Imigranci najczesciej trafiaja az do gett i maja male zasoby

pieniedzy, wyksztalcenia, sa klientami biur pomocy spolecznej.

Segregacja przestrzenna – wyzsze i gorsze dzielnice.

Naczelny trzon amerykanskiej underclass to ludnosc murzynska wielkich w zamian.

W underclass wyksztalcaja sie nowe wzory zycia i swoiste bledne kolo – zasilki powoduja utrate poczucia odpowiedzialnosci za osobisty los, zabijaja

inicjatywe, rodzi sie nalog od ciebie – „wyuczona bezradnosc―. Zasilki dla samotnych matek sklaniaja do niezawierania malzenstw, osoby

decyduja sie na rozwody, co sprawia oslabienie wiezi rodzinnych i jest punktem w kierunku patologii. Prace dorywcze takze istnieja czynnikiem

patologizujacym, popychaja az do dzialalnosci przestepczej jako zastepczego sposobu zdobywania srodkow az do zycia. Wykluczenie dotyczy tez innych

dziedzin zycia, osoby ci nie biora udzialu w zyciu politycznym, nie wychodza w pozycji obywateli. Nie uczestnicza tez w zyciu kulturalnym.

Mamy do czynienia z pokoleniowym dziedziczeniem biedy – najmlodszych wychowywane przy srodowisku underclass ucza sie zyc tak bardzo, jak

rodzice – reprodukcja kondycji spolecznej w nastepnych pokoleniach.

Wyrozniki underclass:

zamieszkiwanie w izolowanych przestrzennie gettach,

bezrobocie najczesciej trwale, nalog od opieki panstwa,

dlugotrwale doswiadczanie biedy – utrapienie stanem nieustajacym,

brak czy tez niskie kompetencji,

wysokie wskazniki przestepczosci i patologii – kryminalizacja srodowiska underclass.

Proponowane strategie operowania w zwroceniu do underclass (dwa stanowiska):

Wine w utrzymywanie sie i rozwoj underclass posiada welfare state i polityka nadmiernej opiekunczosci, ktora nie sklania az do poszukiwania porzadnych

zrodel utrzymania, uczy biernosci i bezradnosci – polityka panstwa nagradza zachowania, jakim powinna przeciwstawiac sie.

Nalezy darowac ludziom wedke, a nie rybe, powinno sie rozwijac systemy spoleczne nakrecone na aktywizacje zawodowa, powiekszanie kwalifikacji i

samooceny, wyprowadzenie ludzi wraz z gett i zagwarantowanie wykladzinom pracy – ale domaga sie to kolosalnych nakladow finansowych.

Stratyfikacja etniczna we terazniejszych spoleczenstwach

Systemu spolecznego zachodnie staly sie wieloetniczne w rezultacie migracji (np. USA – kraj imigrantow).

Struktura etniczna USA (1820-1975):

75% - imigranci wraz z Europy, zwlaszcza z wysp brytyjskich (mieli duza funkcje w konstytuowaniu sie kultury USA – jezyk, obyczaje);

18% - Ameryka Lacinska i Kanada;

niecale 5% - Azja.

Najbardziej wplywowa grupa imigrantow do aktualnie sa biali anglosascy protestanci, grupa ta sytuuje sie na czele hierarchii etnicznej, wyodrebnia ja

czynnik rasowy, kult, etos, ktory stal sie etosem amerykanskim (etyka roboty i wysilku, indywidualna przedsiebiorczosc, wartosc przywiazywana do

wlasciwosci i posiadania, wysoka ranga wartosci moralnych, wartosc autonomii wspolnot rodzimych, samorzadnosc i samoorganizacja) – fundament

kultury amerykanskiej przeniesiony z Swiata.

W wyniku naplywu licznych typow etnicznych ekipy te od chwili razy mieszcza sie w sytuacji mniejszosci, sa obce na okreslonym terytorium, wiecej liczne

niz ludnosc miejscowa. Stanowia rywalizacje do miejsc pracy, w szkolach, szpitalach – panuje stan rzeczy konkurencji na temat rozmaite dobra i ceny.

Ksztaltuje sie i narzuca innym okreslone kulturowe przeswiadczenia na temat poszczegolnej mniejszosci – stereotypy i przesady upowszechnione w

spoleczenstwie stanowia glebe dyskryminacji i ulatwiaja, usprawiedliwiaja ja. Legitymizuje sie nierownosci spoleczne w porownaniu do etnicznym.

Stratyfikacja etniczna – nieproporcjonalna alokacja grup etnicznych do konkretnych klas spolecznych, grupy etniczne lokuja sie z reguly w dolnych

szczeblach drabiny stratyfikacyjnej,

np. nieograniczone zawody, specjalisci (dot. mezczyzn):

ponad 14% - biali

7% - Latynosi

6% - czarni

managerowie i dyrektorzy:

14% - biali

6% - Latynosi

5% - czarni

sektor sluzb (pielegniarki, fryzjerzy itd., dot. kobiet):

37% - ciemne

25% - Latynoski

21% - biale

Uprzedzenia – wroga czy tez negatywna postawa wobec przedstawicieli jakiejs ekipy etnicznej, narodowej, regionalnej podparta na sztucznych

uogolnieniach powstalych na skutek niekompletnych badz sztucznych informacji.

Sposrod pojeciem uprzedzen zawsze sprzega sie pojecie wrogosci i jej demonstrowanie.

Dyskryminacja – nierowny sposob traktowania ludzi ze wzgledu na ich narodowosc, plec i tym podobne., przejawia sie w odmawianiu czlonkom jakiejs

grupy dostepu do cenionych dobr – pracy, wyksztalcenia, wladzy.

Uprzedzenia zazwyczaj istnieja uzasadnieniem na rzecz dyskryminacji.

Typologia postaw wg Roberta Mertona:

czlowiek tolerancyjny bezwyjatkowo – nie ma uprzedzen na poziomie mentalnosci i zachowan

czlowiek tolerancyjny nie bezwyjatkowo – nie wystepuje uprzedzen etnicznych i deklaruje to, lecz w szczegolnych okolicznosciach, ponizej presja

spoleczna, jest w stanie dyskryminowac

bojazliwy oszolom – posiada uprzedzenia, lecz nie jest ochoczy do dokumentow dyskryminacji przy obawie przed glosem krytyki publicznej

zatwardzialy fanatyk – ma uprzedzenia i publicznie je formuluje, dyskryminuje

Procentowo dominuja postury 2 i 3, postury skrajne istnieja w mniejszosci.

Nalezy odroznic dwie rzeczy: dyskryminacje i uprzedzenia jak postawy wyjatkowe od cechujaca je postaci zinstytucjonalizowanej, kiedy wbudowane sa

przy system spoleczny.

Turner stworzyl teoretyczny schemat wyjasniajacy, z jakiego powodu pewne ekipy staja sie obiektem dyskryminacji, z jakiego powodu czlonkowie innych

grup dyskryminuja (zasady operowania mocy dyskryminowania) – schemat antagonizmow etnicznych:

„Moc dyskryminowania― zalezy od chwili zasobow, ktore to dana team etniczna posiada i wraz z ktorymi przybywa do konkretnego kraju.

Celem dyskryminacji sa czesciej owe grupy, ktore sa prosto rozpoznawalne ze wzgledu na cechy zewnetrzne, ktorymi sie odrozniaja.

Stopien dyskryminacji dopuszczalny rozny, przejawiac sie wiecej lub bardziej drastycznie:

ludobojstwo, czystki etniczne – najostrzejsza forma dyskryminacji,

segregacja przestrzenna, umieszczanie typow etnicznych przy gettach, slumsach, okreslonych dzielnicach,

izolacja ekonomiczna, odciecie od chwili wyzej odplatnych zawodow, stanowisk, zepchniecie az do pozycji underclass.

Czynnikiem wplywajacym na dyskryminacje jest poczucie zagrozenia, ktore to ma dana grupa. Niezasadnicze, czy istoty tego poczucia sa rzeczywiste,

czy urojone, poczucie leku pojawia sie, gdy team uwaza, ze inne ekipy konkuruja wraz z nia i ja ograniczaja. Wiekszy lek wzbudza ogromna grupa

etniczna, bo bedzie w stanie opanowac obszaru pracy, dzielnice mieszkaniowa, polityke. Kazda nastepna taka ogromna imigracja wydaje sie byc

traktowana jak zagrozenie.

Symetryczne relacje modeluja sie na bazie intensywnosci uprzedzen i pojawiania sie przeroznych negatywnych stereotypow dotyczacych typow

etnicznych.

Metody wyjscia wraz z dyskryminacji (sa dwa stanowiska):

Walka na temat zniesienie przejawow dyskryminacji, co przewaznie historia sie w forum politycznym (droga legalno-prawna).

Strategia asymilacji – wtopienia sie mniejszosciowej grupy etnicznej w wiekszosc, moze miec roznorodne stopnie i szczeble, np. calkowita rezygnacja z

dotychczasowej tozsamosci kulturowej, przejecie obyczajow spoleczenstwa, wykorzenienie sie wraz z wlasnej kultury, przebudowa identycznosci. Tempo

asymilacji jest roznorodne w przypadku przeroznych grup etnicznych.

Stratyfikacja wedle plci we wspolczesnych spoleczenstwach

Stratyfikacja fizjonomij istniala stale, ale podzial ten przy dzisiejszych demokratycznych spoleczenstwach nabral rangi osobliwej. Problem nasz zostal

upolityczniony poprzez wzrost ideologii i ruchow feministycznych.

Plec to nie tylko fakt biologiczny, ale i takze socjokulturowy, to znaczy. spoleczenstwa stale okreslaly, co jest najlepsze i stosowne dla niewiast, a co na

rzecz mezczyzn – sa to kulturowe wzory meskosci i kobiecosci, radykalnie w piwnicy przeciwstawne. Chlopi tradycyjnie miec przejawiac umiejetnosci

przywodcze, dominacje, agresywne postepowanie, twarde i bez emocji, ambicje, staranie do triumfu. Kobiety – uleglosc, stanowisko zalezna,

ksztaltowanie wrazliwosci, emocjonalnosci, domena cechujaca je aktywnosci to dom i rodzina. Projekty te nieduzo zmienily sie przez wieki. Wzorzec

przekazywany jest poprzez socjalizacje rodzinna, utrzymywany za sprawa socjalizacje szkolna, media – istnieje mocny bodziec, ktory ksztaltowal

oczekiwania wobec niewiast i singli.

Stratyfikacja wedle plci to nieproporcjonalne rozlokowanie kobiet i mezczyzn w drabinie stratyfikacyjnej.

Obszarem, porzadnych widoczne istnieja przejawy dyskryminacji wedlug fizjonomij, jest domena pracy. Kobiety mniej zarabiaja na analogicznych

stanowiskach, jest to tendencja ogolnoswiatowa, kobiety istnieja czesciej zwalniane i zaprzataja w swoich zawodach zwlaszcza stanowiska

niekierownicze i podrzedne. Czesciej lokuja sie przy zawodach na temat nizszym statusie spolecznym (wyrazna segregacja zawodowa).

Kobiety zarabiaja mniej, gdyz:

to chlopi ustalaja pensje kobiet, zajmujac stanowiska kierownicze,

kobiety odgrywaja na ogol mniejsze aspiracje i traktuja robote zawodowa wylacznie jako rownoczesne zrodlo zyskow rodziny, szukaja prac opornych

mniejszych aspiracji i kompetencji (H. Domanski – kobieta jako „zadowolony niewolnik―), akceptuja nizszy stan zawodowy,

teorie dwusektorowego rynku pracy:

sektor glowny zwiazany wraz z zawodami wysoko wyspecjalizowanymi,

rynek wtorny, ktory skupia zawody o niewysokich kwalifikacjach, sprzega sie takze wraz z praca domowa.

Kobiety nagminniej trafiaja az do sektora wtornego, ma to dwie okolicznosci:

specyfika rynku pracy,

mentalnosc, pulap aspiracji i tradycyjny scenariusz roli kobiety akceptowany za sprawa kobiety.

Sfera wladzy i polityki:

Wraz ze wszystkich testowan wynika, ze mezczyzni o wiele czesciej zaprzataja stanowiska kierownicze w administracji, polityce i gospodarce. Przy

sferze strategii jest niedoreprezentacja kobiet.

Sfera obyczajowa:

W wypadku dziewczat karze sie za sfere seksualna, co wyplywa z testowan nad sadami rodzinnymi. Dominuje patriarchalny schemat rodziny. Kobietom

czesciej przypina sie latke osoby zdemoralizowanej.

Socjologiczne wylozenia faktu egzystowania nierownosci dotyczacych plcia:

funkcjonalisci: podzial roboty ze wzgledu na wyznacznik plci swietnie zapewnial przetrwanie spoleczenstw pierwotnych, o wedrownym trybie istnienia,

podzial nasz utrwalil sie na kolejne wieki, kiedy juz nie bylo w kierunku temu wymagania;

teoretycy konfliktu: mezczyzni silniejsi fizycznie wykorzystywali te zwykla przewage az do utrzymywania dominujacej pozycji przy rodzinie;

teoretycy kultury: przy spoleczenstwie stale istnialy bardzo silne przeswiadczenia, ktore podkreslaly szczegolne warunki kobiet az do wychowywania

najmlodszych i zajmowania sie budynkiem zwiazane wraz z jej konstrukcja psychiczna i fizyczna, staly sie one kulturowo obowiazujacym wzorcem, ktory

wpajany byl przy socjalizacji.

Skutki przelamywania wzorca kulturowego: kobiety, pracujac zawodowo, nadal trudnia sie tradycyjnymi obowiazkami zwiazanymi wraz z domem i

dziecmi, standard rodziny partnerskiej to najczesciej tylko kategoria socjologiczna.

Na terytorium polski prawie 90% respondentow wyrazilo poglad, ze najwazniejsza wartoscia dla kobiety jest dom i najmlodszych. W Holandii – 41%, w

Wielkiej Brytanii – 45%.

Na watpliwosc, kto w wypadku bezrobocia powinien miec bardziej wartosciowe prawo az do zatrudnienia, na terytorium polski ponad 50% respondentow

orzeklo, ze pan. W innych krajach postkomunistycznych odsetek nasz jest jeszcze wiekszy – dlaczego?:

mlodosc tradycji demokratycznych, liberalne postury nie zdazyly sie jeszcze uksztaltowac,

obszerny wplyw kosciola katolickiego i wspieranego za sprawa niego schemacie rodziny.

Przejawy zmian przy tej sferze:

kobiety nagminniej koncza studia ksztalcace przy zawodzie dotychczas zdominowanym za sprawa mezczyzn (np. prawo, informatyka),

rosnie udzial kobiet przy polityce,

zachodza pewne przeksztalcenia w wariancie rodziny, ktory ewoluuje w kierunku rodziny partnerskiej.

MOBILNOSC SPOLECZNA

Ludzie przy spoleczenstwie bez ustanku zmieniaja swoja pozycje spoleczna, status, miejsce zamieszkania.

1927r. – Pitrim Sorokin wprowadzil pojecie mobilnosci – jest to kazda zmiana lokalizacji przez jednostke („Social mobility―).

Sa 2 typy mobilnosci:

spoleczna – oznacza zmiane pozycji przy hierarchii stratyfikacyjnej,

geograficzna – zmiana obszaru w plaszczyzny geograficznej.

Problematyka mobilnosci przyciaga obecnie nieznany sens.

Stopien mobilnosci w danym kraju wydaje sie byc wskaznikiem stopnia otwartosci budowle spolecznej, raportuje o tym, badz w danym spoleczenstwie

latwo wydaje sie byc przejsc wraz z klasy az do klasy, czy tez istnieja jakies bariery. A zatem szkopul otwartosci budowle odsyla naszego biura do

sprawie praktyk dyskryminacyjnych.

Problematyka mobilnosci pozwala ocenic teze na temat rownosci szans, orzec, badz faktycznie w danym spoleczenstwie rownosc szans piecia sie przy

gore funkcjonuje, czy to tylko ideologiczne haslo.

Ruchliwosc spoleczna to proces, w rezultacie ktorego produkuje sie nazwany uklad spoleczny klas, warstw zawodowych.

Ruchliwosc na dzialanie na trwalosc porzadku spolecznego i w jego legitymizacje. Ma takze wplyw w poziom postepu ekonomicznego i efektywnosc

spoleczno-ekonomiczna.

Problem mobilnosci nalezy zatem do centralnych problemow, ktorymi zajmuje sie wspolczesna socjologia.

Stopien mobilnosci we wspolczesnych spoleczenstwach (badania empiryczne nad mobilnoscia):

Pitrim Sorokin – na wstepie badania powyzej mobilnoscia przy Stanach Zjednoczonych.

Analizowania te zweryfikowaly poglad na temat USA jak o panstwie o najsolidniejszej na swiecie mobilnosci – przy Ameryce okazje szybkiego awansu

sa znacznie lepiej ograniczone, niz sadzono. Ruchliwosc istnieje, lecz nie ma spektakularnych przejsc, panuje model lekkich, krotkich przejsc na pozycje

tylko nieco wyzsze – pokonywanie dluzszych dystansow wydaje sie byc rzadsze.

Peter Blau – jego badania potwierdzily owe wnioski.

Benedix i Lipset – wielkie porownawcze badania nad mobilnoscia przeprowadzone przy 9 wysoko rozwinietych krajach swiata – okazalo sie, ze we

wszystkich ludzi krajach pulap mobilnosci wewnatrzgeneracyjnej jest bardzo podobny i oscyluje na poziomie 27-31%. Wspolczynnik ten tyczy sie

mobilnosci pelnej, kiedy rejestruje sie sam fakt modyfikacje pozycji (bez wzgledu na tek krok, czy to awans, badz degradacja). We wszystkich krajach

rozwinietych obserwuje sie ogromna fale mobilnosci spolecznej (rozwiniety przemysl i rozwijajace sie uslugi – sektor III jest przyczyna takiego postaci

rzeczy).

John Goldthorp – porownywal pulap mobilnosci w Europie Zachodniej i krajach bloku komunistycznego, pulap mobilnosci okazal sie bardzo podobny,

co wynika wraz z faktu, ze Polska i Wegry przeszly faze industrializacji, a to ten typ spoleczenstwa zapotrzebowanie na pracownikow, pracownikow

umyslowych.

Najwieksze wariancje istnieja miedzy Europa zas USA – w Ameryce lacinskiej czestszy wydaje sie byc awans wraz z klasy robotniczej do

wspolzawodnictw inteligenckich.

Ruchliwosc w dol

Czesc ludzi zmniejsza swoj stan, zarowno generacyjnie, jak i miedzygeneracyjnie. W NA JUKATAN 20% populacji osiaga mniejszy status niz status

rodzicow, ulega degradacji.

W formacie generacyjnym jednostka o wyzszym statusie niekiedy spada na dol. Wzory mobilnosci indywidualnej istnieja bardzo roznorodne, degradacja

spoleczna dotyczy tez osob wraz z wyzszym wyksztalceniem – samo bezrobocie przestalo byc zjawiskiem dotyczacym wylacznie nizszych warstw

spolecznych (jest to zjawisko nowe). Degradacji spolecznej czesto podlegaja kobiety zmuszone przerwac robote np. w okres ciazy, wychowania

maluszka, a powrot na gielda pracy wydaje sie byc bardzo przykry. Degradacja przystaje rowniez czesto ludzi przy srednim wieku.

Szczegolnym przypadkowo mobilnosci wydaje sie byc problem otwartosci elit spolecznych roznego wariantu:

elity profesjonalne,

elity polityczne – establishment,

elity ekonomiczne.

Najbardziej rospostarte sa elity profesjonalne, przewod rekrutacji wydaje sie byc prosty (studia jako sciezka wejscia az do elity fachowej, szanse istnieja

tu lepsze w NA JUKATAN niz przy Europie).

Elity polityczne – politycy amerykanscy w wiekszym stopniu niz europejscy rekrutuja sie wraz z klas wyzszych, kariere polityczna latwiej uczynic w

Europie, robotnicy robia w Europie kariere polityczna w wiekszym stopniu, co wynika wraz z specyfiki budowle politycznej w Europie (kariera poprzez

kanaly zwiazkowe, w Europie dluzej jest partii lewicowych, stanowiacych kanaly kariery dla robotnikow).

Elity ekonomiczne, biznesu – z testowan wynika, ze okolo 60% czlonkow elity biznesu dziedziczy swoja lokalizacje po rodzicach, elita majatku jest

znacznie elita samoreprodukujaca sie; badania nad brytyjskimi miliarderami Rubinsteina z polowy lat ’80 wskazuja, ze 42% brytyjskiej elity interesu to

osoby, ktorych ojczulkowie takze az do niej nalezeli, 30% to osoby, jakich rodzice nalezeli do lepszej klasy umiarkowanej, natomiast pozostalosc miala

rodowod zwiazany wraz z nizszymi szczeblami hierarchii spolecznej.

POLSKA

Adam Sarapata, Michal Pohoski, Henryk Domanski

Szczytowy poziom mobilnosci byl tuz po wojnie, kiedy rozpoczal sie pomysl 6-letni, i w nastepnych latach, kiedy zaczeto socjalistyczna industrializacje.

Przyszedl masowy przyplyw ludnosci wraz z wsi az do miasta az do zawodow robotniczych i inteligenckich. Istniala obiektywna potrzeba wyksztalcenia

zastepow nowej inteligencji, lojalnej politycznie w stosunku do nowego ustroju – inteligencja ludowa.

Lata ‘45-’59 – pracownicy umyslowi (mezczyzni):

od chwili 34% az do 38% pochodzilo z jakosci chlopskiej

33%-35% z jakosci robotniczej

19%-24% z bystrosci

Wsrod niewiast 60% pochodzilo z rodzin chlopskich.

Zamysl wyprodukowania bystrosci ludowej pozostal zrealizowany. Okres masowego awansu ludnosci przenigdy pozniej sie juz nie powtorzyl.

Przy latach ’70 i ’80 nastapil wyrazny spadek ruchliwosci miedzypokoleniowej, lecz tylko posrod mezczyzn, posrod kobiet nastapil wzrost. Przy

schylkowym sezonie PRL ruchliwosc ogolna zmalala.

Po odmianie ustroju: transformacja nie wywolala zadnego wyraznego przelomu, ruchliwosc nie zwiekszyla sie, jednakowo w innych krajach

postkomunistycznych. Pewne modyfikacje sa jednakze wyrazne – w tresciwym okresie (‘88-’93) 20% Polakow zmienilo swa kategorie

profesjonalna, glownie przyplyw do drobnego i sredniego biznesu – mobilnosc wraz z sektora panstwowego do sektora prywatnego. Ruchliwosc

miedzypokoleniowa nawet lekko sie zmniejszyla, lecz nie warto wyciagac zbyt stosownych wnioskow, gdyz uplynelo nazbyt malo wysilku.

Znaczna czesc mobilnosci to ruchliwosc w dol – bezrobocie.

Determinanty mobilnosci spolecznej

Jest to ogol dzialania duzej liczby roznych faktorow:

proces industrializacji i pulap rozwoju ekonomicznego, ruchliwosc wydaje sie byc wyzsza przy krajach wysoko rozwinietych, po przekroczeniu jakiegos

progu uprzemyslowienia skala mobilnosci jest duza,

urbanizacja i zwiazana wraz z nia wedrowka ludzi wraz z wsi i miasteczek az do miast, osrodkow przemyslowych,

wojna i czas powojenny, wywoluja wysoka fale mobilnosci spolecznej (koniecznosc odbudowy kraju, zaglada pewnych typow, wojna czyni, ze zwalnia sie

przytlaczajaca wiekszosc pozycji spolecznych, w przypadku Naszego kraju – takze powojenna emigracja),

emigracja,

toki demograficzne i wskaznik dzietnosci w konkretnych klasach, przyrost naturalny wydaje sie byc wyzszy przy klasach nizszych,

kultura i charakterystyczny komplet wartosci konkretnego spoleczenstwa (etos kulturowy; spektakularny przyklad to USA, porzadnych etos wydaje sie byc

kulturowym stymulatorem piecia sie w gore, w Polsce stosunek do kariery zmienia sie w zaleznosci od ustroju),

czynniki fauny i flory psychologicznej, osoby musza zechciec zmieniac lokalizacje, jest to rzecz motywacji i poziomu aspiracji zyciowych, „sila

motywacji az do osiagniec― ksztaltowana w procesie socjalizacji.

Kanaly, mechanizmy, „instrumenty― mobilnosci w gore we terazniejszych spoleczenstwach:

w najwyzszym stopniu powszechny przewod – edukacyjny, najbardziej dostepny i demokratyczny,

dziedziczenie majatku, pozycji, fortuny bez osobistego wysilku,

przewod polityczny – awansuja i zajmuja obszaru w elicie ludzie, jacy naleza az do okreslonego srodowiska politycznego, demonstruja lojalnosc –

nagradzani istnieja stanowiskami (szczegolnie istotny przewod w ustroju komunistycznym – nomenklatura jak system awansu),

awans za sprawa koligacje rodzinne, korzystny ozenek badz zamazpojscie,

kosciol, szczegolnie dla ludzi wraz z srodowiska wiejskiego,

kariery idoli, sportowcow, gwiazd filmowych.

Role mobilnosci spolecznej z perspektywy spoleczenstwa jako calosci:

funkcja strukturotworcza

Mobilnosc oddzialuje na ksztalt struktury spolecznej.

Wysoki poziom ruchliwosci rozmywa bariery spoleczne, dystanse pomiedzy klasami, struktura klasowa przybiera forma kontinuum klas, a nie dychotomii.

Nieduza ruchliwosc spoleczna powoduje, ze w spoleczenstwie wytwarzaja sie ostre bariery i dystanse. Struktura klasowa krystalizuje sie w strategia

wyrazny.

Frank Parkin wyroznil dwie wykorzystywane wowczas procedury:

strategia klas uprzywilejowanych – zamkniecie spoleczne, zmonopolizowanie dostepu do mocnych dobr,

strategia uzurpacji – mobilizacja warstw nizej ulokowanych, rewindykacja dostepu do dobr w celu przelamania monopolu.

funkcja efektywnosciowa

Lub proces mobilnosci przyczynia sie do stabilnosci spolecznej i efektywnosci ekonomicznego systemu spolecznego, zaspokajania potrzebami czlonkow

spoleczenstwa, czy tez nie?

Mobilnosc sprzyja dobremu wlasciwym operowaniu systemu spolecznego wowczas, wowczas gdy spelnia 2 kryteria:

wowczas gdy opiera sie w demokratycznych regulach, a scislej, na regule rownych szans dla kazdego z,

gdy opiera sie na kryteriach merytokracji, innymi slowy dzieje sie tak, ze wyzsze pozycje spoleczne zaprzataja osoby na temat najwyzszych

kompetencjach.

Te definicji opisuja 2-ie teorie socjologiczne:

teoria Davis’a i Moore’a (funkcjonalizm),

teoria merytokracji.

Teoria Vilfredo Pareto – teoria cyrkulacji elit:

System spoleczny funkcjonuje produktywnie wowczas, kiedy rzadzaca elite opuszczaja jednostki niekompetentne, oszukancze, a naplywaja do tej

dziewczyny ludzie na temat wysokich kompetencjach, o zdolnosciach przywodczych i innowacyjni – jest to upowaznienie spoleczne. Taka cyrkulacja

elit jest procesem permanentnym, robi sie bezustannie, bo w przyszlosci kazda inteligencja rutynizuje sie, traci wlasny potencjal tworczy, moze poddac

sie skorumpowaniu – potencjal wszelkiej elity w przyszlosci sie wyczerpuje i nie sprawdza sie kobieta do rzadzenia, systemowi brakuje efektywnosci.

Wowczas gdy elity nie wymieniaja sie, wzrasta zawod spoleczne i krytyka, stan rzeczy taka sprzyja konfliktom i napieciom spolecznym, a przy skrajnych

przypadkach – rewolucji.

W krajach o gornej ruchliwosci i cyrkulacji elit mamy lepsze wskazniki postepu.

Wtedy, wowczas gdy mobilnosc nie opiera sie w zasadach demokratycznych i merytokratycznych, a wyplywa z partykularnych interesow typow

rzadzacych, nie sprzyja efektywnosci systemu (zjawiska klientelizmu, nepotyzmu – ogolnie klikowosc, np. system nomenklatury w czasach PRL, kiedy

centralne stanowiska przy gospodarce, edukacji, kulturze i tym podobne. obsadzane dotychczasowy przez jednostek rekomendowanych za sprawa

PZPR, nie zawsze przez jednostek kompetentnych).

Przy systemach autorytarnych kryteria mobilnosci, dostepu az do establishmentu istnieja sztywno nazwane, maja charakter ideologiczny, zas nie

merytokratyczny.

W systemach demokratycznych definicji selekcji i dostepu az do establishmentu powstaja z regul demokracji, to znaczy. np. dojscie do kluczowych

stanowisk odbywa sie w drodze quizow.

Wazne istnieja nie tylko mechanizmy selekcji az do stanowisk, ale i takze odplywu wraz z stanowisk, np. w systemach autorytarnych – czystki, przy

systemach demokratycznych – uplyw kadencji, przegrane wybory.

Ruchliwosc pozorna – w programie demokratycznym upowszechnia sie ideologie rownych szans, wzbudza sie aspiracje i motywuje az do ksztalcenia,

lecz system spoleczny nie jest mogl wchlonac kazdego z wyksztalconych ludzi, bo ilosc wyzszych lokalizacji jest obnizona, stad obserwuje sie bezrobocie

wsrod ludzi z wyzszym wyksztalceniem. Jednostki ci zasilaja szeregi sfrustrowanych, ich poglady sie radykalizuja – jest to bomba wraz z opoznionym

zaplonem. Wyjsciem wydaje sie byc mobilnosc pokretna – rozciaga sie hierarchie biurokratyczna, mnozy sie stanowiska, aby darowac zludzenie

awansu, choc zmienia sie nieduzo, a wylacznie subiektywnie podaruje to poczucie awansu. Tenze typ mobilnosci dominuje dzisiaj – ruchliwosc krotkimi

skokami.

funkcja integracyjna

Czy ruchliwosc spoleczna sprzyja integracji spolecznej, przyczynia sie do zaciesniania wiezi spolecznych, czy tez nie?

Istnieja tu trzy szanse:

perspektywa legitymizacji systemu spolecznego

To, badz wladza posiada legitymizacje, zalezy od wielu faktorow, jednym z tych propozycji jest ruchliwosc (czy osoby moga popierac, czy nie wplywa to

na ukontentowanie z ukladu spolecznego i jego legitymizacje – duza mobilnosc to swoista klapa bezpieczenstwa na rzecz systemu, zabezpieczenie

jego stabilnosci), nalezy odnalezc odpowiedz w pytanie, co sie historia w sytuacji awansu badz degradacji z pogladami, przekonaniami jednostek? Frank

Parkin – w podobny sposob ci, jacy awansuja oraz ci, jacy ulegaja degradacji, zachowuja wlasne dotychczasowe przeswiadczenia i poglady polityczne.

Ludzka swiadomosc spoleczna, system ceny zmienia sie bardzo wolno i nie nadaza za zmiana pragmatycznego polozenia spolecznego.

perspektywa komunikacji spolecznej

Pitrim Sorokin podkreslal, ze ruchliwosc to tez kanal miedzygrupowej wymiany ceny, wzorow czynu, stylow istnienia, obyczajow. Ruchliwosc spoleczna

wiedzie do wymieszania doswiadczen spolecznych, kultury, przezyc, emocji, produkuje sie cokolwiek, co socjologowie nazywaja pieknym mianownikiem

kulturowym danego spoleczenstwa – wydaje sie byc on fundamentem wiezi spolecznej kazdego spoleczenstwa. Mobilnosc sprzyja wiec integracji, ale

znaczy rowniez, ze ludzie wykorzeniaja sie, zrywaja wiezi wraz z srodowiskiem pochodzenia. Zygmunt Bauman – wspolczesnosc to „kultura

wedrowca―, osoby przyjmuja optyke wedrowca, cechujaca je wiezi nie sa prawdziwe.

perspektywa identycznosci systemu spolecznego

Mobilnosc przy systemach demokratycznych staje sie relewantna wartoscia spoleczna, elementem etosu, wytwarza sie pewna ideologia spoleczna

stanowiaca o identycznosci systemu.

funkcja psychologiczna

Jak mobilnosc oddzialuje na kondycje psychologiczna placowek i typow spolecznych?

Ruchliwosc na poziomie jednostkowym czesto posiada charakter niezsynchronizowany, sytuacja niezgodnosci czynnikow statusu rodzi bardzo rozne

rezonansy psychologiczne:

zmartwienia z wlasna tozsamoscia,

zmartwienia zmiany istniejacych nawykow, nurtu zycia (np. „psychologia nuworysza―),

nagla degradacja lub nagly awans – E. Durkheim przeprowadzil studium na temat pobudek samobojstw: jedna z czestych przyczyn byla nieumiejetnosc

psychologicznego i spolecznego znalezienia sie w nowej, zasadniczo odmiennej sytuacji.

WLADZA I SPOLECZENSTWO

Problem wladzy i spoleczenstwa to polityczny wymiar istnienia spolecznego.

Strategia – owe procesy zachodzace w zbiorowosciach, dzieki ktorym jednostki lub ekipy zdobywaja wladze, sprawuja i traca ja.

Relacja wladzy (rzadzacy – rzadzeni, przewazajacy – podporzadkowani) jest naczelna relacja w zyciu spoleczenstw ludzkich, trudno przedstawic

sobie jakakolwiek grupe wyjawszy przywodztwa czy tez podzialu rol na rzadzacych i rzadzonych. Ta stosunek wystepuje w wszystkich poziomach zycia

spolecznego – przy rodzinie, przy panstwie. Relacja wladzy wydaje sie byc elementarna w zyciu spolecznym.

Ralph Dahrendorf – w swoim teorii konfliktu spolecznego hhg wladze jak fundament istnienia zbiorowego.

Max Weber – autorytet i klasyk tejze problematyki, stworzyl teorie wladzy i strategii, koncepcje ciebie, koncepcje demokracji formalnej, strategie

biurokracji.

PROBLEMATYKA PANSTWA – analiza socjologiczna

Panstwo wydaje sie byc zbiorowoscia wariantu politycznego, zas dokladniej – forma politycznej organizacji spolecznej.

Trzy koncepcje genezy ciebie:

koncepcja umowy spolecznej – panstwo istnieje w wyniku umowy spolecznej, w ktorej jednostki zrzekaja sie czesci swej suwerennosci i poddaja sie

decyzji zbiorowej, decyzji Lewiatana, zamiast za zabezpieczenie swoich naczelnych praw spokoju, wolnosci i tym podobne. Panstwo chroni przed

chaosem, walka kazdego z ze wszelkimi (Hobbes, Rousseau, Locke);

klasowa teoria ciebie (marksizm) – panstwo to aparat przemocy pozostajacy w uslugach jakosci panujacej;

panstwo jako spolecznosc naturalna (arystotelizm) – mysl polis, mysl czlowieka jak istoty wraz z natury politycznej, zyjacej we wspolnocie politycznej

dla ukojenia potrzeb i urzeczywistnienia czlowieczenstwa, panstwo powinien istniec jak forma spolecznosci dla zapewnienia dobra ogolu, jest to

wspolnota naturalna.

Postaci ksztaltowania sie panstwa:

Organizm rodowo-plemienny – okres przedpanstwowy, opieral sie na wiezach pokrewienstwa, pochodzeniu od polaczonego przodka, to regulowalo

wiekszosc obowiazkow i norm zachowan.

Okres panstwowy:

wyodrebnienie sie instytucji wodza militarnego – centralnego osrodka wladzy, dokonywalo sie to na trasie podboju czy tez pokojowego laczenia sie

plemion;

okres ciebie patrymonialnego – terytorium ciebie traktowano jak wlasnosc mistrza, ksiecia, moglo by7c dzielone pomiedzy potomkow; wyodrebnianie

sie instytucji wladzy administracyjnej i politycznej, istniala instytucja orszaku krolewskiego (zespol urzedow i stanowisk – zaczatek przyszlej struktury

panstwa);

panstwo nowozytne – panstwo przestalo okazac sie wlasnoscia mistrza, a rozpoczelo byc postrzegane jako wlasnosc ludu, narod rozumiany jak

zbiorowosc na temat wspolnych korzeniach kulturowych, etnicznych, wspolnym terytorium, lud to narod – faza ksztaltowania sie panstw narodowych:

oddzielenie wlasnosci prywatnej krola od chwili wlasnosci ogolnej,

oddzielenie administracji dworskiej od chwili publicznej,

stopniowe wyodrebnianie sie podstawowych struktur wladzy – wyodrebnienie sie kasty profesjonalnych urzednikow,

ksztaltowanie sie przeroznych form partycypacji politycznej samych obywateli,

hierarchizowanie sie wladzy panstwowej – powstanie biurokracji panstwowej.

Role panstwa

Cel istnienia ciebie: ma zapewnic realizacje dobra wspolnego.

Role zewnetrzne:

zapewnienie bezpieczenstwa obywatelom,

przedstawicielstwo przy stosunkach zagranicznych.

Funkcje wewnetrzne:

ustanawianie i zapewnianie porzadku prawnego,

ochrona nad dzialaniem roznych agend – zapewnienie ladu politycznego, ekonomicznego, kulturowego, informacyjnego,

funkcja interwencyjna – interwencjonizm przy zycie gospodarcze, a przede wszystkim reguly sprzedazy dobr:

panstwo liberalne – „mniej panstwa―,

panstwo nawiazujace do starego testamentu kolektywistycznej – „wiecej panstwa―.

PANSTWO – wedlug definicji socjologicznej (Max Weber) wydaje sie byc instytucja, jaka ma monopol w sprawowanie przymusu w obrebie konkretnego

terytorium.

panstwo jest aparatem sprawowania wladzy

ma monopol na jej sprawowanie

wladza ma charakter prawomocny

panstwo jest struktura oparta w zasadzie terytorialnej, a nie wiezach rodowych czy krwi

Cechy Weberowskiej koncepcji ciebie:

Weber traktowal panstwo jak instytucje na temat charakterze ponadklasowym, ogolnonarodowym, ktora sluzy wszelkim, reprezentuje wole narodu –

jest to straznik dobra ogolu, bezstronny sedzia; nie jest instrumentem klasy panujacej, jak meldowali marksisci;

panstwo jest wyjatkowa instytucja, jaka ma monopol w legalne stosowanie sily i przymusu, ma mozliwosc ich uzywac w majestacie prawa;

zwrocenie uwagi w biurokracje – panstwo wydaje sie byc organizacja biurokratyczna, co wydaje sie byc specyficzne, biurokracja rowniez wydaje sie

byc grupa ponadklasowa, ktora moze sluzyc dobru ogolu.

WLADZA

Istnieja roznorodne sposoby ujmowania istoty wladzy:

ujecie tradycyjne (Weber), najczesciej przywolywane za sprawa socjologow – wladza to zdolnosc kontrolowania zachowania innych ludzi czy tez

wplywania w zachowania innych w strategia przez zony pozadany, obojetnie, czy panstwu ludzie zgadzaja sie na tek krok, czy nie – behawioralne

rozumienie wladzy;

wladza to zdolnosc osiagania zamierzonych rezultatow, celow, wladza traktowana jak pewien rodzaj potencji, sily – pojmowanie teleologiczne;

byc wyposazonym wladze – dysponowac krzepa w celu podporzadkowania sobie zachowan innych jednostek, nacisk w srodki – sila, przymus jako

atrybuty wladzy; Pascal: „Umowy spoleczne i upowaznienie sa zwyczajna kupa smieci posrod innych broni. ― – realna wladze posiada ten, ktory

ma moc; potoczne zdanie, ze wladza to sila;

wladza rozumiana jako sposobnosc wywierania oddzialywania na innych, np. srodkiem wywierania oddzialywania na innych moze byc gama, realna

wladza to rowniez np. swoje takich srodkow wplywu, jak media.

Teorie wladzy

Sa dwa ujecia teoretyczne:

ujecie najszersze, bardziej filozoficzne – wladza to zdolnosc osiagania celow, uzyskiwania zamierzonych wynikow, zdolnosc ingerencji w uklad swiata

(Jrgen Habermass, Talcott Parsons, Anthony Giddens) – ujecie to mozna okreslic jako niekonfliktowe rozumienie wladzy, wladza nie laczy sie z

zadnym konfliktem interesow, wladza przy konwencji uciechy o sumie niezerowej – nie ma wygranych i przegranych. Talcott Parsons – wladza to

umiejetnosc do mobilizacji zasobow spolecznych dla osiagniecia zbiorowych celow systemu spolecznego.

socjologiczna mysl wladzy – konfliktowe ujecie wladzy, stosunek wladzy ujawnia sie w wypadku konfliktu miedzy grupami i jednostkami, nie wczesniej

w sytuacji konfliktu mozemy zanotowac, ze 1-a strona posiada przewage. Wladza to sposobnosc podejmowania wyborow w kwestiach konfliktu na temat

jakies dobra czy ceny. Wladza wydaje sie byc gra na temat sumie zerowej. Tak rozumiana wladza posiada rozne odcienie:

wladza sprzega sie z rozstrzyganiem otwartych konfliktow, podejmowaniem rozstrzygajacych decyzji, ma mozliwosc odwolywac sie az do przymusu,

wladza moze sie przejawiac przy niedopuszczaniu dodatkowo, by 2 strona potrafila wyrazac wlasne odmienne interesy, wartosci, upodobania, w tym

znaczeniu miec wladze to moc blokowac artykulacje interesow innych grup,

wladza moze sie przejawiac przy zdolnosci az do kontrolowania ludzkich przekonan, pogladow, potrzeb, preferencji – X posiada wladze nad Y

wowczas, wowczas gdy jest w stanie sprawic, by Y zadal, potrzebowal tego, co X potrzebuje, by zadal i potrzebowal. Jest to w najwyzszym stopniu

subtelny przejaw wladzy, nie kojarzy sie z krzepa, przemoca cielesna, jest to bardziej dyskretny dzialanie na jednostek, manipulacja – moze sie

dokonywac przy rozny strategia:

kontrola i selekcja wiadomosci,

indoktrynacja ideologiczna.

Jest to narzucanie innym wlasnej arbitralnosci kulturowej (marksisci – panowanie ideologiczne, dzis definiowane jako sila symboliczna – Pierre

Bourdieau), ludzie rzadko zdaja w piwnicy w pelni kwestie, ze istnieja przedmiotem manipulacji, bo byc wyposazonym wladze to miec wplyw na tek krok,

co osoby maja przy glowach.

Od czasu czego zalezy podporzadkowanie sie wladzy? – rozne socjologiczne mechanizmy

Mechanizm najbardziej spodziewany dla funkcjonowania spoleczenstwa – legitymizacja i praworzadnosc wladzy, jej legalnosc, moralne uzasadnienie,

identyfikowanie sie z pania a.

Podporzadkowanie ponizej przymusem, wynikajace z leku uzycia za sprawa wladze sily lub przymusu, gdy nie uznajemy wladzy za praworzadna i ow

firma sprawowana za pomoca strachu, lecz: „Zbyt dlugo na bagnetach nie podaruje sie wysiedziec. ― – kazda wladza, nawet zdobyta sila, dazy do

legitymizacji – komfortu rzadzenia.

Gdy ludzie sprawdzaja wladze jak efektywna, porzadnie zaspokajajaca wymagania obywateli, nawet gdy wczesniej nie postrzegali jej jako praworzadnej,

jej efektownosc sklania cechujaca je do posluszenstwa.

Pewien fatalizm zyciowy, zdanie, ze typowy czlowiek nie wystepuje wplywu w bieg wydarzen i poczynania wladzy, zas zatem powinien sie

podporzadkowac, poczucie beznadziejnosci, bezwolnosci, daznosc postrzegana posrod ludzi niewyksztalconych.

Podporzadkowanie sie wladzy, pomimo ze uwaza sie ja za obca, narzucona, niechciana – z poczucia geopolitycznej bezalternatywnosci (np. panstwa

bloku radzieckiego), specyficznego odbioru sytuacji geopolitycznej.

Jedna wraz z centralnych sprawie jest szkopul LEGITYMIZACJI POTEGI.

Legitymizacja wladzy to zdanie obywateli, ze wladza posiada nie tylko legalne, ale i moralne prawo rzadzic. W glebszym socjologicznym znaczeniu

legitymizacji wladza posiada legitymizacje, o ile:

wydaje sie byc zdobywana i sprawowana wedle obowiazujacym prawem, regulami – jest to pulap regul. Legitymizacja zalezy przy pierwszym rzedzie

od tego, badz wladza pozostala wyloniona wedle prawem, lecz nie jest to wystarczajacy bodziec uznania wladzy za swa, podporzadkowania sie jej,

powinien takze rzadzic zgodnie z prawem.

owe definicji znajduja skala w programie wartosci i w przekonaniach spolecznych obu stron – poziom przeswiadczen. Legitymizacja domaga sie

wspolnoty przeswiadczen i ceny na miarki wladza – obywatele, za swoja uznamy wladze, ktora podobnie rozumuje o mocnych pryncypiach, posiada

podobne definicje i ceny, jesli myslenie jest zbiezne, to identyfikujemy sie wraz z wladza i uznajemy, ze ma moralne prawo rzadzic.

spoleczenstwo podaruje konkretne przejawy akceptacji wladzy w postaci ustalonych zachowan – poziom zachowan. Dawanie wyrazu legitymizacji przy

konkretnych zachowaniach (zachowania wyborcze – uprawomocnienie wyborcza wydaje sie byc jednak legitymizacja na wyrost).

Dwie formy legitymizacji:

wyborcza (poparcie przy wyborach),

takowa, ktora robi sie nie wczesniej na podstawie weryfikacje efektow rzadzenia – legitymizacje mozemy podtrzymac badz wycofac.

Wladza, ktora posiada legitymizacje spoleczna zapewnia trwalosc systemu wladzy, w przeciwnym wypadku wladza utrzymuje nieporzadne rzady i chaos.

Lipset badal zaleznosci miedzy stabilnoscia, sprawnoscia zas legitymizacja wladzy, wyroznil 4 typy rzadow:

Najbardziej trwaly system stanie sie wowczas, wowczas gdy bedzie posiadal wysokie poparcie, bedzie efektywny (tak jak np. zachodnie, rozwiniete

demokracje).

System najmniej stabilny – brak legitymizacji, brak efektywnosci gospodarczej i organizacji (np. kraje komunistyczne)

i 4) Systemy wygodniejsze, cechujace sie umiarkowanym stopniem stabilizacji.

RODZAJE PORZADKU SPOLECZNO-POLITYCZNEGO (USTROJU)

Dychotomia:

kontinuum

lad demokratyczny lad autorytarny

Porzadek autorytarny opiera sie na monopolu jednej sily politycznej i tendencji az do monopolizacji i centralizacji wladzy, czego przejawem jest

zwalczanie opozycji politycznej, ograniczanie swobody zrzeszania sie ludzi, ograniczanie wolnosci wyrazenia, monopolizacja informacji telewizyjnej i

cenzurka – brak tu pluralizmu politycznego, skala na rzadach silnej reki, rzadzenie czesto przybiera formy dyktatorskie.

Porzadek demokratyczny swiadczy przeciwienstwo ladu autorytarnego, lecz nie jest swietny, ma szereg mankamentow, wydaje sie byc narazony w

patologie – jednak milszego nie wynaleziono i jest to ustroj optymalny. Z tegoz m. in. powodu Francis Fukuyama oglosil koniec relacji, bo ludzkosc

osiagnela w najwyzszym stopniu optymalna odmiane rozwojowa – demokracje i wolny gielda, swiat przestal ewoluowac, lecz jest to kontrowersyjna

teza.

3 stanowiska teorii demokracji:

proceduralne rozumienie demokracji (najpowszechniejsze)

substancjalne rozumienie demokracji

partycypacyjne pojmowanie demokracji

Ad 1. Proceduralne rozumienie demokracji

Demokracja to pewna procedura zdobywania wladzy i rzadzenia, polega w konkurencji na temat glosy wyborcow, w ten sposob wylaniane jest

przywodztwo polityczne, jak rowniez technika rzadzenia – zwycieza to rozwiazanie, za ktorym mowi sie wiekszosc. Jest to minimalistyczne traktowanie

demokracji.

Procedura domaga sie spelnienia zbioru warunkow:

powinien istniec wolnosc demokratycznej rywalizacji,

wolnosc wyrazenia,

wolnosc operowania partii politycznych,

wolne decyzje,

legalna przeciwdzialanie,

prawo walczenia o urzedy publiczne,

pluralizm mediow – alternatywne pochodzenia informacji i wiedzy.

Jedynie wowczas wladza ludu jako procedura przynosi oczekiwane efekty.

Nadrzedna zaleta demokracji jako procedury jest to, ze demokratyczny selekcja chroni ludnosc przed arbitralnym uznaniem sie kogos za przywodce i

przed arbitralnym podejmowaniem wyborow dotyczacych spoleczenstwa.

Schumpeter, jak przedstawiciel realistycznego podejscia az do demokracji, zauwaza mankamenty:

nie powinno sie traktowac demokracji jako celu samego przy sobie, ow firma raczej srodkiem, instrumentem, strategia podejmowania wyborow

politycznych, wypada oceniac, badz demokratyczny selekcja jest sluszny, niebezpieczny wydaje sie byc mit demokracji jako idealu ustroju,

pojecie demokracji opiera sie na pojeciu dobra polaczonego, ale co ono znaczy? Czy przy zlozonym wspolczesnym spoleczenstwie da sie ustalic cos

takiego, czy da sie te rolety wynegocjowac strategia demokratyczna?

swietna teoria demokracji (arystotelesowska) zakladala, ze mieszkaniec to rola rozumna, pragmatyczna, politycznie wyrobiona, a zatem decyzje

obywatela sa rozwazane – lecz czy tak bardzo jest? Schumpeter uznaje to za kolejny mit – wiekszosc mieszkancowrezydentow nie ma

wykrystalizowanych przekonan politycznych, sa one zmienne, niekonsekwentne i z trudem oczekiwac po nich racjonalnosci. Obywatele czesto kieruja sie

przesadami, stereotypami, emocjonalnosc przewaza nad racjonalnoscia, reakcje istnieja stadne, wykonuje na nie manipulacja i propaganda. To

podwazenie idealu obywatela jak istoty swiadomej, obnizenie wagi demokratycznego wybrania, ktory nie zawsze jest odpowiedni – kolizja dwoch ceny,

wybor pomiedzy tym, co wybiera wiekszosc a naszym, co prawidlowe.

Inne normy istnienia liberalnej demokracji:

przy liberalnej demokracji niemozliwa wydaje sie byc sytuacja, ze odbywaja sie wolne decyzje, ale wylonione rzady istnieja pod kontrola np. sluzb

specjalnych, wojska – wladza ludu jest wtenczas fasada, zas wyborcy nie maja w nic oddzialywania;

cecha liberalnej demokracji wydaje sie byc kontrola jednych urzedow za sprawa inne;

funkcjonuje gwarancja faktycznego, szeroko rozumianego pluralizmu (zagwarantowanie praw mniejszosci itd. ).

wiele panstw, ktore mniemaja sie za demokratyczne, nie sa takiego typu – sam fakt odbywania sie w tych propozycji wolnych decyzji o niby nie

przesadza.

Ad dwie. Substancjalne pojmowanie demokracji

Odpowiedz na watpliwosc, co wydaje sie byc istota demokracji?

Demokracja to taki organizm, w ktorym urzeczywistniane sa nazwane wartosci, ktore w sumie egzystuja dobro fajne. Dokonuje sie to za sprawa realizacje

ceny kardynalnych:

rownosc,

sprawiedliwosc,

praworzadnosc,

dobrobyt,

wolnosc.

Istnieja jednakze filozoficzne zmartwienia z okresleniem i rozpoznawaniem dobra polaczonego. W spoleczenstwach homogenicznych, porzadnych

brakuje konfliktow, mozliwe wydaje sie byc okreslenie dobra wspolnego. Przy dzisiejszych kompleksowych wspolnotach politycznych, gdzie scieraja sie

interesy roznych typow, dobro fajne trudno wydaje sie byc zdefiniowac, gdyz nawet jesli zgodzimy sie co do jakiegos kanonu wartosci, to pozostaje rzecz

roznej interpretacji tych ceny.

Ad 3. Partycypacyjne pojmowanie demokracji

Wywodzi sie wraz z klasycznej greckiej koncepcji demokracji, z starego testamentu polis, demokracji bezposredniej – udzial mieszkancowrezydentow w

debatach publicznych, zgromadzeniach, pelnieniu funkcji, wspoludzial mieszkancowrezydentow w polityce. Czy we wspolczesnych zroznicowanych

spoleczenstwach takowa demokracja bezposrednia jest realna? (Choc teoretycznie jest realna do pojecia jej wykonanie dzieki np. internetowi. )

Stanowisko partycypacyjne jest szczegolnie zwiazane wraz z kultura anglosaska, ktora rozwinela lokalna samorzadnosc – wlasciwosc kultury

amerykanskiej.

Kazda wladza ludu jest przy jakims znaczeniu partycypacyjna, najmniejsza wartosc partycypacji to wolne decyzje. Model partycypacyjny zaklada

jednakze cos dluzej – dyskrecjonalny udzial przy organizacjach, stowarzyszeniach.

ZASADA WIEKSZEJ CZESCI

Demokracje jest dozwolone traktowac takze jako strategie, ktora opiera sie na zasadzie wiekszosci, jakkolwiek jest to objasnienie ograniczona.

Regula wiekszosci:

wzglad ilosciowy, wyborczy – nasz wygrywa decyzje, kto otrzyma wiekszosc glosow, a pozostalosc musi to zaakceptowac, jednakowo jest wraz z

podejmowaniem, przechodzeniem decyzji – jest to inzynieria wyboru,

wzglad ustrojowy – zasada wiekszej czesci musi oznaczac rowniez opieke praw mniejszosci, ktora przegrala, musi byc wyposazonym ona

upowaznienie przeciwstawiania sie opinii wiekszej czesci, prawo veta, znajduje to wyraz przy istnieniu legalnej opozycji – inaczej istnialaby tyrania

wiekszej czesci,

aspekt socjologiczny – zasada wiekszosci znaczy takze to, ze wiekszosc wywiera presje na jednostke i wymusza konformizm, dostosowanie sie az do

narzucanych regul.

Sposob rzadzenia oparty w zasadzie wiekszej czesci nie ma dlugiej tradycji, o jakich kwestiach swiadczy np. trwalosc monarchii absolutnej.

Mankamenty i zredukowania zasady wiekszej czesci:

zasada wiekszej czesci nie znaczy, ze wiekszosc ma racje, ze jej decyzja wydaje sie byc sluszna. Realna jest tu kolizja 3 zasad: zasada wiekszosci

opartej na porzadku matematycznym, ilosciowym a zasada slusznosci opartej na porzadku wartosci – wybor demokratyczny moze nie byc sluszny,

demokracja ma mozliwosc sie mylic. Stad pewnie slowa Churchilla, ze wladza ludu nie jest wlasciwym ustrojem, lecz najlepszym wraz z mozliwych. Przy

systemie demokratycznym nikt nie powinna samowolnie oglosic sie lepszym od innych, lepiej nadajacym sie az do rzadzenia – decyduja na temat inni.

Formuly demokracji ochraniaja spoleczenstwo przed arbitralnoscia i samowola.

zasada wiekszosci zdarza sie rozumiana za sprawa politykow przy sposob upraszczajacy, w dzialalnosci sprowadza sie ja az do zasady: uzyskac jak

multum glosow obojetnie jaka strategia, mozliwe istnieja tutaj falszerstwa wyborcze.

Demokratyczna rywalizacja tylko w w piwnicy nie daje odpowiedniej postaci rezultatow – gwarantuje wylacznie to, ze wybor pozostal dokonany przy

sposob demokratyczny. Jest to glowny mankament demokracji.

Inne ryzyko demokracji to tendencja az do oligarchizacji – obserwacja istnienia politycznego przy demokratycznych spoleczenstwach sklonila

eksperymentatorow do stwierdzenia, ze wszelkie masowe koordynacjekonfederacje, konfiguracje, federacje, instytucje, unie, technologie, hierarchie

spoleczne, przede wszystkim partie polityczne, wykazuja nurty oligarchiczne, to znaczy. rosnie przy nich uzycie przywodztwa, nastepuje centralizacja

wladzy, monopolizowanie wyborow przez waskie kolo i organizacje wraz z zalozenia demokratyczne staja sie de facto ademokratyczne –

zaobserwowal to m. in. Michels przy Niemczech. Laczy sie to z problematyka elit wladzy.

TEORIE ELIT WLADZY

Swoistym paradoksem demokracji jest to, ze rzady ludu sprowadzaja sie do rzadow elity wladzy. Istnieje szkopul demokracji pionowej – szkopul elity

wladzy.

Tworcy kapitalnych teorii elit wladzy to Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca, Max Weber.

VILFREDO PARETO

Wyroznil dwojaki sens rozumienia pojecia „elita―:

Znaczenie ogromne – znaczy „najlepsi spomiedzy najlepszych―, bardziej wartosciowa czesc spoleczenstwa, jest to znaczenie wartosciujace.

Wam, ktorzy rekomenduja sie ponadplanowymi talentami, osiagnieciami w jakiejs dziedzinie dzialalnosci ciesza sie autorytetem, estyma spoleczna i maja

prestiz.

Znaczenie wezsze – pojecie elity odnosi sie do elity wladzy, ktora obejmuje jednostki bezposrednio czy tez posrednio zaangazowane w proces

rzadzenia. Sa to ci, jacy sa w stanie zapewnic sobie sprawna kontrole powyzej zachowaniem mas i zupelnie nie musza okazac sie najlepsi wraz z

najlepszych, zas skutecznie konkurowac o przywodztwo.

Spoleczenstwo komponuje sie wraz z elity i z mas, w kazdym spoleczenstwie jest dozwolone wyroznic elite, jest to podzial odwieczny, zwyczajna

nierownosc. Jednakze przynaleznosc az do tak rozumianej elity nie wydaje sie byc dziedziczna, bowiem dzieci nie musza dziedziczyc talentow po

rodzicach.

Ustawa cyrkulacji elit – kazda elita wladzy po jakims czasie wyczerpuje swoj potencjal i nie wydaje sie byc w stanie wiecej efektywnie rzadzic, rutynizuje

i wypala sie, przestaje zapewniac rozwoj. Tymczasem w masach zaczynaja zjawiac sie jednostki wybitne. Sa wtenczas dwa wyjscia – aktualna elita

wladzy dopusci owe jednostki az do wladzy czy tez wymiana elit dokona sie w strategia rewolucyjny. Rotacja elit posiada ochronic ludnosc przed

rewolucja.

Wedlug Pareto „historia wydaje sie byc cmentarzyskiem elit―.

GAETANO MOSCA

Ujmowal elite scisle przy sensie elity wladzy, jakosci politycznej. Inteligencja wladzy dopelnia wszystkie wlasnosci klasy spolecznej:

jest wewnetrznie zintegrowana, wyizolowana od pozostalosci spoleczenstwa,

skupia wazne kapitaly spoleczne (wladze, bogactwo, autorytet spoleczny – choc nie zawsze),

wspolny styl zycia,

wiezy towarzyskie i pokrewienstwa w obrebie wlasnego kregu,

poczucie wyzszosci spolecznej,

nepotyzm – zatrudnianie swoich w stanowiskach,

klikowosc – wspolnota interesow.

Procesy spoleczne i historia istnieja w wiekszym stopniu dzielem elit, zas nie mas.

MAX WEBER

Elita rzadzaca to warstwa zawodowych politykow. Zawodowy polityk to produkt nowoczesnego, scentralizowanego panstwa, gdzie rzadzenie stalo sie

wyodrebniona, autonomiczna czynnoscia. Pojawienie sie powierzchni zawodowych politykow to skutek trzech procesow:

Srodki przymusu i naklady administracyjne przestaja byc prywatna domena rodzimych wladcow, zas staja sie wylaczna domena ciebie. Panstwo posiada

armia, posiada monopol w sciaganie datkow i wymierzanie sprawiedliwosci.

Wylaniaja sie 2-ie role publiczne:

administrator-biurokrata, zajmuje sie finansami ciebie, zarzadzaniem i administracja – wyodrebnia sie klasa biurokracji,

polityk, zajmuje sie dyplomacja, doradztwem politycznym.

Wylania sie wraz z spoleczenstwa team lokalnych przywodcow politycznych, jacy nie istnieja zawodowymi politykami, bo odgrywaja wlasne podloze

utrzymania, zas polityka wydaje sie byc dla tych propozycji dzialalnoscia tymczasowa. Ludzie panstwu nie zyja dla strategii, ale ow firma dla tych

propozycji pasja i zamilowaniem – polityka jak powolanie, sluzenie sprawie i dobru wspolnemu. Traktowanie strategii jako powolania charakterystyczne

wydaje sie byc dla przywodztwa charyzmatycznego.

Zawodowy polityk ma mozliwosc kierowac sie swej dzialalnosci motywami dwojakiego typu:

etyka ceny – kierowanie sie dobrymi intencjami, proba realizacji powszechnych postulatow moralnych,

etyka reakcji – przyjecie postawy, ze w polityce licza sie nie zamiary, a rezultaty i to z tych propozycji polityk powinien byc rozliczany. Takze Weber

opowiada sie za naszym.

Wspolczesne pojmowanie elity

To rozumienie zwlaszcza instytucjonalne. Az do elity zalicza sie osoby pochlaniajace naczelne stanowiska w firmach politycznych, jak rowniez

najwiekszych i najwazniejszych organizacjach innego wariantu (wojsko, relacje zawodowe, biznes). w tym znaczeniu jest to wiarygodna grupa kariery.

Relacja inteligencja – masy

Elita wladzy, chcac urzeczywistnic swoje projekty, wizje, powinien zyskac poparcie mas – miedzy masami a elita istnieje symbiotyczny zwiazek. Elity

ksztaltuja postury i przeswiadczenia mas, oddzialuja na ludnosc. Glownym dylematem kazdej elity wladzy jest to, jak urzeczywistnic zamierzone plany

spoleczne, nie tracac rownoczesnie poparcia mas. Czy prowadzic polityke ponizej masy, elektorat (polityke populistyczna), czy urzeczywistnic polityke

twardo zalozona, narazajac sie na utrate poparcia?

Typy elit politycznych:

inteligencja monokratyczna (typu totalitarnego, np. elita komunistyczna i nazistowska), ideologicznie zunifikowana, nalezaca az do tej samej partii,

przedstawiciele konkurencyjnych ideologii istnieja eliminowani, stosunki wewnatrz elity wladzy istnieja scisle scentralizowane, podporzadkowane

wodzowi, czego wyrazem jest kult jednostki;

inteligencja ideologicznie rozdzielona, sklada sie z przeroznych, walczacych nawzajem frakcji, usilujacych wyeliminowac przeciwnika z istnienia

politycznego (rezimy niedemokratyczne, nieporzadne, np. panstwa latynoskie, afrykanskie);

elita pluralistyczna, elita konsensualnie zjednoczona, typowa dla zachodnich, stabilnych demokracji, gdzie funkcjonuje wielosc elit konkurujacych

nawzajem w oparciu na temat regule wyborcza, przeciwnik polityczny to wspolzawodniczacy, nie nieprzyjaciel, poszczegolne grupy elity rozwiazuja

konflikty w drodze negocjacji, a nie przemocy, funkcjonuje wspolpraca, komunikacja, stosunki interpersonalne miedzy elitami, wybory zwycieza raz 1, raz

nastepujace ugrupowanie.

Elity wladzy III RP

Przy obrazie elit przewaza dzwiek krytyczny, forma moralna przedstawiana jest niedobrze.

Nastapila ewolucja od elity etosowej az do elity interesu.

Elita etosu – tak bardzo okresla sie elity opozycyjne konca PRL, ktore odegraly kluczowa funkcje w przelomie ustrojowym, spojone wspolna wizja

panstwa – III RP jako panstwo oparte w idei dobra wspolnego. Inteligencja moralnego przelomu ewoluowala po 15 czasach w kierunku elity interesu,

zbudowanej na podstawie pragmatyzmu, kierujacej sie partykularnymi interesami grupowymi czy tez indywidualnymi. Powstaje pytanie, z jakiego powodu

tak sie stalo i czy byl to proces nieuchronny?

Zmiana ustroju, nowe reguly uciechy spolecznej, powstanie nowej budowle interesu i nowej hierarchii wartosci – kierunek pragmatyzacji postaw i

strategii zyciowych, myslenie kategoriami zysku i interesu, przy mniejszym zakresie licza sie wartosci, pryncypia ideowe. W istocie zmiany regul gry

dokonal sie proces uwlaszczenia nomenklatury, konwersja starego kapitalu politycznego w kapital ekonomiczny.

Pojawienie sie w scenie politycznej szeregu partii i partyjek kanapowych, powstanie roznych typow interesu, ktore zaczely wzajemnie konkurowac, cos

znacznie wiecej anizeli tylko w plaszczyznach politycznej, ale i takze ekonomicznej. Przy gre rozpoczely wchodzic interesy ekonomiczne srodowisk

zwiazanych z takimi grupami. Koncepcja dobra polaczonego i uniwersalne wartosci zeszly na dalszy plan.

Uprawianie strategii zaczelo sie oplacac przy sensie materialnym, wysocy urzednicy panstwowi rozpoczeli duzo zyskiwac, podobnie jak parlamentarzysci.

Motywem uprawiania polityki na rzecz wielu staly sie wzgledy merkantylne, a przynaleznosc do elity politycznej zostala wymienialna w kapital –

uwlaszczenie politykow wszystkich mozliwosci, zaciesnia sie styk strategii i interesu. Jacek Wasilewski twierdzi, ze okolo 20% parlamentarzystow i 40%

wielkich urzednikow panstwowych zasiadalo przy radach nadzorczych instytucji gospodarczych (badania wraz z konca latek ’90). Kapitalizm

polityczny – styk interesu z polityka – patologizuje panstwo.

Niekorzyscia polskiej demokracji jest to, ze w naszym spoleczenstwie brak jest checi i sposobnosci kontrolowania pewnych wladz.

Przy swoich badaniach Wasilewski dokonal porownania elity PRL wraz z elita III RP. Powstalo pytanie, badz w Polsce w ciagu 15 latek dokonala sie

wymiana badz reprodukcja elit?

Wyroznia sie trzy segmenty elity:

inteligencja polityczna –wysocy urzednicy panstwowi szczebla kierowniczego i wojewodzkiego, poslowie i parlamentarzysci,

inteligencja ekonomiczna – wlasciciele korporacji oraz managerowie wysokiego szczebla w kompaniach panstwowych i prywatnych,

inteligencja kulturalna – osoby pelniace kierownicze procedury w podstawowych instytucjach biznesowych.

Obecne elity III RP sa glownie mlodsze. Dokonala sie cyrkulacja pokoleniowa, wiecej niz 60% to osoby ponizej 49 rok zycia, kiedy w PRL – wiecej niz

40%. Wieksza ilosc jest przy elicie niewiast, zwlaszcza przy ekonomicznej. Dwie trzecie naszych elit wywodzi sie wraz z srodowisk robotniczych,

chlopskich i grupy zatrudnionych umyslowych wyjawszy wyzszego wyksztalcenia – elity nosza charakter plebejski.

41% obecnej elity nalezalo az do niej takze w czasach PRL, zakres reprodukcji jest zatem dosc rozlegly. 25 procent obecnej elity politycznej nalezalo do

elity komunistycznej poprzedniego ustroju. Odnosnie do elite kulturalna, to 36% stanowi dawna elite kulturalna PRL. Udzial nomenklatury wydaje sie byc

tak samo obszerny w przypadku sektora prywatnego – co dalszy manager przy prywatnej przedsiebiorstwie byl dyrektorem w czasie PRL.

TEORIA TYPOW INTERESU

Teoria grup interesu (grup nacisku) stala sie 1-a z w najwyzszym stopniu wplywowych teorii wyjasniajacych rzeczywistosc polityczna terazniejszych

demokracji. Podmiotami polityki gdyz sa cos znacznie wiecej anizeli tylko jednostki jak obywatele, jednak takze ekipy spoleczne na temat wspolnych

biznesach.

Grupa interesu moze byc kazda grupa spoleczna, ktora w jakis sposob wydaje sie byc zaangazowana przy artykulacje interesow, ma nazwane cele, wraz

z ktorymi lacza sie interesy grupowe (np. korporacje, zwiazki zawodowe, grupy etniczne, organizacje sportowe, mlodziezowe).

Ekipy interesu odrabiaja badz kanalami legalnymi (poprzez np. pertraktacje, strajki, referendum) badz karalnymi (poprzez naruszanie prawa po drodze

osiagania celow – korupcja polityczna, szantaz).

Podstawowym pomyslem dzialania typow interesu wydaje sie byc lobbing, na terytorium polski traktowany jak rzecz dwuznaczna i nieuregulowany

prawnie. Lobbing to urabianie politykow, administracji panstwowej, azeby zechcieli zalecac pewne rozwiklania prawne, korzystne dla typow interesu. To

takze oddzialywanie na opinie publiczna w celu uzyskania przy niej sojusznika wlasnej kwestii – wzmacnianie lobbingu za posrednictwem np.

zaprzyjaznionym dziennikarzom badz mediom.

Ekipy interesu zas partie polityczne

Partie polityczne maja stale jeden naczelny cel – zdobyc i utrzymac wladze. Grupy interesu sa zainteresowane wylacznie trescia decyzji politycznych,

nie daza do przejecia wladzy, chca wywierac dzialanie na ludzi, co rzadza, stanowienie uprawnienia to zakres, na ktorym chca miec wplyw. Potrafia

popierac finansowo partie, politykow, sponsorowac wykladzinom kampanie wyborcze, co jednakze ociera sie o korupcje.

W Ameryce oficjalnie zarejestrowanych jest plus minus 4 tys. grup interesu i rosnie pytanie, badz nie ma tu kolizji wraz z panstwem? Strategia panstwa

brnie do posredniego godzenia scierajacych sie interesow grupowych. Sojusze miedzy grupami interesu przebiegaja wzdluz przeroznych linii i niemozliwa

wydaje sie byc dominacja jakiejs grupy.

BIUROKRACJA I ORGANIZACJE FORMALNE

Obecne wspolczesnie spoleczenstwo czesto nazywane wydaje sie byc spoleczenstwem strukturze dla definicje natury tegoz spoleczenstwa. Cale nasze

zywot przebiega w ramach pewnych zorganizowanych zbiorowosci, wykonywane potrzeby istnieja zaspokajane za sprawa zorganizowane instytucje.

Zbiorowosci celowe – zorganizowane zbiorowosci realizujace okreslone procedury. Jest to odmienna forma od chwili tej, w jakiej funkcjonowaly

spoleczenstwa tradycyjne.

Wspolne cechy strukturze formalnych:

powolywane do zrealizowania pewnych wyspecjalizowanych celow, zagadnien, specjalizacja ta postepuje szybciej, jest to kierunek cywilizacyjny,

odgrywaja sformalizowana kondycje organizacyjna, statuty, przepisy, uprawnienia, rzeczowe stosunki interpersonalne,

opieraja sie na wyspecjalizowanym podziale roboty, posiadaja wyodrebnione osrodki wladzy.

SOCJOLOGIA ORGANIZACJI

Teoretyczna podstawa dla refleksji nad struktura sa wnioskowania Maxa Webera.

Nauka na temat organizacji wydaje sie byc nauka odrebna, poza socjologia, zajmuje sie teoriami zarzadzania.

Organizacja biurokratyczna – typ organizacji formalnej, forma strukturze spolecznej charakterystycznej dla nowoczesnego spoleczenstwa,

zurbanizowanego i zindustrializowanego.

Pewne szczegoly biurokratycznej strukturze istnialy obecnie w starozytnosci (np. panstwo faraonow), tez Kosciol jest dozwolone traktowac jak klasyczny

typ biurokratycznej strukturze, podobnie jak wojsko – az do nich odwolywal sie Weber konstruujac socjologiczna teorie biurokracji.

Przed Weberem biurokracja ujmowana byla jak biurokracja panstwowa, Weber rozszerzyl zakres tegoz pojecia w kazda duza instytucje.

Dla Webera biurokracja byla glownie wcieleniem rozwaznej organizacji, wydajnego osiagania celow przez strukture, najbardziej wydajnego typu

zarzadzania. Biurokracja pojmowana byla jak kwintesencja rozumnego porzadku.

Weber skonstruowal typ idealny biurokracji (typ swietny – konstrukt myslowy uwzgledniajacy cechy istotnosciowe danego zjawiska).

Weber rozszerzyl pojecie „biurokracja― na wszelkie wielkie koordynacjekonfederacje, konfiguracje, federacje, instytucje, unie, technologie,

hierarchie: Kosciol, armia, to one staly sie baza empiryczna na rzecz skonstruowania wariantu idealnego biurokracji.

Weber wiazal powstanie biurokracji z kapitalizmem. Uznawal, ze cecha specyficzna gospodarki kapitalistycznej jest pragmatyczna kalkulacja, rachunek

zyskow i kosztow. Wszelka dzialalnosc ekonomiczna opiera sie w regule efektywnosci i to sklonilo Webera do szukania podobnych regul w innych

dziedzinach istnienia spolecznego. Biurokracje widzial jak wzor racjonalnosci – jest to istota swoim koncepcji. Organizacja biurokratyczna to projekt

sprawnego i skutecznego osiagania celow. Jednak w biurokracji Weber widzial takze instrument wladzy – narzedzie inspekcji nad roznorodnymi sferami

istnienia i osobami – sprawowanie wladzy biurokratycznej.

Te 2-ie plaszczyzny wypelniaja socjologiczna refleksje nad biurokracja.

Typ swietny – konstrukcja teoretyczna, uwzglednia najbardziej wazne cechy opisywanego zjawiska, innymi slowy takie atrybuty, ktore skladaja sie w

nature tegoz zjawiska, typ idealny powiada o tym, czym jest wydarzenie, w czym sie formuluje.

Typ swietny a empiria – typ idealny swiadczy punkt odniesienia wobec ocenie realnej rzeczywistosci, np. w rzeczywistosci biurokracja funkcjonuje

inaczej, niz mniema top typ idealny.

Wlasciwosci biurokracji – typ swietny:

Biurokracja wydaje sie byc typem wladzy legalnej, opartej na hierarchicznym ukladzie stanowisk, gdzie wszelkie wyzsze wyobrazenie ma przywilej

wydawania polecen i sprawowania kontroli powyzej nizszymi stanowiskami – norma zwierzchnictwa i podporzadkowania, lepsze stanowiska maja

wyzsze profity i autorytet.

Biurokracja wykonuje wedle sformalizowanych regul i zasad ujetych w regulaminy i kodeksy –przepisorzadnosc, rzadzenie w oparciu na temat

sformalizowane kodeks to spod biurokracji:

regula ta daje ciaglosc funkcjonowania organizacji biurokratycznej – sa w stanie sie zmieniac ludzie, lecz nie sposob trwania,

przepisorzadnosc usuwa arbitralnosc wyborow poszczegolnych urzednikow,

przepisorzadnosc wytycza sfery kompetencji poszczegolnych urzednikow, kompetencje uregulowane przepisami.

Specjalizacja zadan i funkcji. Adaptacja celow poszczegolnej instytucji przeklada sie w wyspecjalizowane zajecia, funkcje zapelnianie przez pojedyncze

struktury organizacyjne. Ze specjalizacji wynika ustalanie, co jakikolwiek urzednik ma mozliwosc i komu moze tracic polecenia.

Istotna sprawa przy instytucji wydaje sie byc komunikacja, transfer informacji. Przy organizacji wariantu biurokratycznego komunikacja jest precyzyjnie

uregulowana regulami, opiera sie w przeplywie dokumentow, gromadzeniu i przechowywaniu dokumentacji. Kazda operacje urzednika powinien byc

zarejestrowana, jest to istota kontroli i sankcji.

Depersonalizacja stosunkow, stosunki maja charakter rzeczowy, urzedowy, pozbawione istnieja osobistych odniesien, ludzie wychodza wylacznie przy

swoich rolach spolecznych (podkresla sie to poprzez aplikowanie odpowiednich tytulow).

Selekcja przy rekrutacji ludzi na stanowiska, odbywa sie na bazie formalnych kompetencji zawodowych koniecznych do pelnienia funkcji. Selekcja

odbywa sie w drodze otwartego konkursu, co ma wylaczac wszelka arbitralnosc i kierowanie sie regulami niemerytokratycznymi.

Podpora awansu w sformalizowanych kryteriach, znanych pracownikom. Tylko w oparciu o owe obiektywne kryteria dokonuje sie awans.

Urzednicy otrzymuja z gory ustalone wynagrodzenie za robote, podpisuja umowe na wybitnych sobie warunkach, ta regula zaklada takze, ze urzednik nie

moze byc wyposazonym innych zrodel utrzymania oprocz instytucja, w ktorej pracuje.

Organizacja biurokratyczna byla na rzecz Webera grupa calkowicie apolityczna i aklasowa, byla to kasta, ktora miala chronic dobro uniwersalne,

reprezentowac transakcja panstwa, zas w zadnym wypadku chronic interesy jakiejkolwiek badz partii politycznej czy jakosci spolecznej. Systemy

biurokratyczne dzialajace w konkretnych panstwach dotychczasowy i istnieja bardzo odlegle od tego wzorca. Poza tym – czy tak bardzo rozumiana

biurokracja przynosi wylacznie pozytywne rezonansy dla spoleczenstwa?

Zagrozenia i niebezpieczenstwa biurokracji wg Webera

Jesli biurokracja bedzie nadmiernie rozszerzala zakres swojego operowania i ludnosc zostanie przy kazdym calu zbiurokratyzowane, to stanowic to

bedzie ryzyko dla wolnosci jednostki, odbierze jej wolnosc, stlamsi jej kreatywnosc, zamieni w trybik wielkiej, panstwowej maszynerii. To zagrozenie

sprzega sie z inna niepokojaca tendencja – biurokratyzacja zycia spolecznego moze prowadzic do zwiekszania wladzy oligarchicznej, az do totalizacji

wladzy, skupienia jej w rekach waskiej ekipy. Weber przeczuwal rozwoj faszyzmu w Niemczech i ryzyko przeksztalcenia sie biurokracji przy narzedzie

totalizacji zycia spolecznego.

Jaka wydaje sie byc relacja miedzy biurokracja zas demokracja?

Aktualna demokracja nie powinna sie obejsc bez biurokratycznej organizacji struktur – chocby organizacja decyzji.

Typ swietny a rzeczywistosc

W rzeczywistosci posiadamy do czynienia wraz z odchyleniami, dysfunkcjami, czy jawnie patologiami:

urzednicy lamia kodeks,

same kodeks nie zawsze stoja na strazy racjonalnosci,

selekcja nie zawsze zgodna z regulami merytokratycznymi,

schemat stosunkow nie zawsze zdepersonalizowany – w ramach agend tworza sie rozmaite kliki, koterie, organizacja staje sie prywatnym folwarkiem

paru osob.

Patologiczne cechy terazniejszej biurokracji:

Zbyt duzy rozrost biurokracji, czesto nie wystepuje nic wspolnego wraz z realnymi koniecznosci, dokonuje sie sam dla siebie. Proces nasz wyjasniaja

uprawnienia Parkinsona, zwracajac uwage w zrodla rozrostu – materia biurokracji jest to, ze jakikolwiek urzednik decyzji miec podwladnych niz

konkurentow, w zwiazku z tym pojawia sie daznosc do mnozenia stanowisk podrzednych, wydluzania hierarchii. Nadmierny rozwoj wynika takze z tegoz,

ze urzednicy sami w piwnicy dostarczaja roboty, bo to uzasadnia cechujaca je racje bytu – odrabiaja sami dla siebie, co uzasadnia ich dostepnosc.

Rowniez nadmierna specjalizacja pociaga za soba negatywne skutki. Urzednik traci wraz z pola widzenia calosc kwestii, jego myslenie tez wydaje sie byc

ulomne, brakuje odpowiedzialnosci za calosc agend.

Rutyna, surowosc, brak pomyslowosci, tendencje az do popadania przy stagnacje. Organizacja biurokratyczna jest z trudem podatna w zmiany,

innowacje, brakuje checi uczenia sie nowych rzeczy. Robert Merton nazywa to wyuczona nieudolnoscia, ktora jest jedna z naczelnych cech osobowosci

biurokratycznej – brak zdolnosci wychodzenia oprocz przepisy, wlasciwego zachowania sie przy nowych kwestiach.

Mnozenie przepisow, uczynienie wraz z przepisow ceny samej przy sobie, absolutyzacja przepisow jak strategia dzialania.

Tendencje oligarchiczne. Zarzadzanie i kontrole powyzej organizacja wzrusza waska, nieformalna grupa, ktora zaczyna sie kierowac wlasnymi

interesami, zas traci wraz z pola widzenia interes spoleczny.

Rozwoj w obrebie organizacji rozmaitych nieformalnych ukladow i powiazan w postaci klikniecie, koterii, paramafijnych i mafijnych ukladow. Organizacja

zaczyna okazac sie wykorzystywana az do prywatnych celow grup badz jednostek.

Ryzyko totalizacji istnienia spolecznego, ryzyko uprzedmiotowieniem istnienia jednostek manipulowanych przez biurokracje.

Patologie w styku biurokracji a przeroznych grup przy spoleczenstwie

KORUPCJA

Korupcja jak patologia ciebie. Korupcja to przede wszystkim dawanie i przyjmowanie lapowek (jest to pojmowanie potoczne), lecz lapowkarstwo to tylko

pewien z podzespolow syndromu korupcyjnego – to jego pewne jadro.

Przy miedzynarodowych rankingach dotyczacych wielkosci korupcji posrod 160 panstw Polska zajmuje 63 polozenie, podobnie jak Meksyk.

Monitoring korupcji opiera sie w badaniach spolecznych glownie posrod ludzi interesu, inwestorow cudzoziemskich, biurokracji, cudzoziemcow

mieszkajacych w danym kraju – pyta sie ich na temat ich doswiadczenia i ogolna wiedze.

Na terytorium polski do dawania lapowek przyznaje sie 20% badanych. Funkcjonuje teza na temat silnym historycznym ugruntowaniu starego testamentu

lapowkarskiej, korupcyjnej mentalnosci, ktora wiaze sie wraz z pewnymi jakosciami polskiej relacji (okres zaborow).

Syndrom korupcyjny:

protekcjonalizm platny,

nepotyzm,

malwersacja pieniedzy publicznych,

pranie brudnych pieniedzy,

szantaz.

Najczesciej sprzega sie to naduzyciem wladzy ogolnej dla korzysci prywatnej, wydarzenie to dotyczy biurokracji, klasy politycznej – w tym miejscu

wlasnie koncentruje sie wladza.

Trzy warianty korupcji:

urzednicza – kiedy urzednicy inicjuja korupcje (np. domagaja sie lapowek czy tez innych korzysci),

gospodarcza, komercyjna – kiedy korupcje inicjuja ludzie interesow, przekupujac urzednikow,

polityczna – finansowanie partii politycznych, kampanii wyborczych zamiast za przyszle korzysci.

KLIENTELIZM

Klientelizm polityczno-ekonomiczny polega w kupowaniu sladow.

Korupcja i klientelizm istnieja mozliwe, kiedy mamy do czynienia z tak zwanym. „miekkim panstwem―, podatnym na takie oddzialywania, wyjawszy

mechanizmow inspekcji.

Na przyklad postepujacy w lokalnej rzeczywistosci tak zwanym. „podatek korupcyjny― siega az do 10% sumy transakcji.

RELACJE PANSTWO –GRUPY INTERESU

Powstaje pytanie, jak pogodzic plany panstwa (ochrona dobra ogolu) z celami rozmaitych typow interesu, ktore dzialaja przy spoleczenstwie i daza az do

realizacji wylacznie swoich partykularnych interesow – na trasie wspolpracy badz konfliktu?

Stosunki te sa w stanie miec charakter:

legalny (wpisane w ceche systemu spolecznego),

patologiczny,

wbrew prawu.

Relacja optymalna jest schemat neokorporatystyczny – taka stan rzeczy, ze ekipy interesu istnieja w strategia legalny wlaczone w toki

polityczno-decyzyjne, np. dotyczace redystrybucji dochodow. Rozchodzi o korporacje w typu wplywowych zwiazkow zawodowych, strukturze

zawodowych na temat wplywowej lokalizacji. Ten schemat stosunkow poteznieje w Niemczech, Austrii, krajach skandynawskich, Japonii. Zalecany

wydaje sie byc przez MOP – Miedzynarodowa Organizacje Robocie, takze za sprawa kosciol rzymskokatolicki.

Jest to modla gospodarki negocjowanej, ktora opiera sie na logice kooperacji, kompromisu i uzgadniania interesow pomiedzy panstwem zas partnerami

spolecznymi (korporacjami). Panstwo dopuszcza az do uczestnictwa w procesie decyzyjnym bezpieczna liczbe typow interesu, jakim daje

charakterystyczny monopol, autoryzacje na reprezentowanie interesow konkretnego segmentu spoleczenstwa (np. na terytorium polski – komitet

trojstronna, innymi slowy panstwo, Solidarnosc, OPZZ i organizacje interesu – to najsilniejsi partnerzy spoleczni).

Wzor neokorporatystyczny to taki typ stosunkow, ktory zapobiega:

populistycznemu rozstrzyganiu spraw,

technokratycznemu rozstrzyganiu praw (przez ekspertow, ekspertow z wylaczaniem partnerow spolecznych).

W dzialalnosci model nasz prowadzi az do obowiazku konsultowania aktow ustawodawczych, ktore panstwo zamierza wprowadzic. W efekcie przy

negocjacjach chodzi o zmiane zasad redystrybucji dobr.

SOCJOLOGICZNA PROBLEMATYKA NARODU

Problematyka narodu nalezy do najmniej teoretycznie opracowanych zagadnien przy socjologii, jakkolwiek narod wydaje sie byc pojeciem bardzo

waznym. Nie ma jednak niepodwazalnej i precyzyjnej odpowiedzi na tek krok, czym wydaje sie byc narod i istnieja pokazny na tym polu.

„Narod― byl kluczowym pojeciem epoki romantyzmu, rowniez aktualnie przezywa renesans. Znaczenie narodu w zyciu spolecznym rosnie:

Na starym kontynencie po upadku kolonializmu rozbudzily sie zaintrygowania nowymi panstwami trzeciego otoczenia, Afryki i Azji. Rozpoczely sie przy

nich intensywne procesy narodotworcze, przebiegaly one roznie (z pewnymi wyczynami lub jak krwawe rzezie – Tutsi i Hutu). Droga az do formowania

sie narodow istnieja nowo powstale panstwa.

Upadek komunizmu odmrozil podzialy etniczne i narodowosciowe. Rozpad ZSRR, sztucznego politycznie tworu, ujawnil aspiracje az do suwerennosci

duzej liczby narodow, w podobny sposob rozpad Jugoslawii i wojna na Balkanach.

Takze w Europie Zachodniej obserwujemy nawrot nacjonalizmu, mimo ze ongi uznano to za anachronizm. Zywotnosc procesow etnicznych ujawnia sie

metrow. in. we Francji, Belgii, Holandii, Francji (ruchy separatystyczne – np. Baskowie).

Globalizacja ogranicza funkcje panstw narodowych – nie wszystkie ciebie sie na tek krok zgadzaja.

Wszystko to wskazuje w fakt, wraz z problem narodu jest nieslychanie zywotny.

Sposrod czego wyplywa donioslosc narodu jako zbiorowosci?

Narod wydaje sie byc jedna wraz z najbardziej solidnych form zbiorowego zycia (ma kilka tysiecy lat), lecz jest to wylacznie forma historyczna i mozliwe,

ze zniknie za jakis czas.

Narody wytwarzaja solidne dziedzictwo kulturowe, wielkie kultury historyczne dotychczasowy dzielem konkretnego narodu (np. kultura grecka).

Wiez narodowa nalezy do dobryh sposrod przeroznych rodzajow wiezi spolecznych. Narod to zbiorowosc, ktora przetwarza niezmiernie silne poczucie

identyfikacji i solidarnosci wsrod przedstawicieli, to nadrzedny czynnik identycznosci indywidualnej i zbiorowej.

Narody wytwarzaja bardzo silne poczucie wlasnej odrebnosci od innych grup, ma mozliwosc ono przybierac rozne formy, np. przejawiac sie przy

poczuciu wyzszosci w stosunku do innych, co wyszukuje wyraz przy postawie etnocentryzmu, nacjonalizmu. Poczucie wyzszosci wiedzie rowniez az do

krwawych konfliktow.

Narod konsoliduje w swoich ramach rozne wazne ekipy i zbiorowosci spoleczne – klasy, powierzchni, zbiorowosci terytorialne, regionalne.

Lub narody istnialy zawsze, od chwili zarania ludzkich dziejow?

Podkresla sie, ze narod to pewien ciag ewolucji spoleczenstw, ktory pojawil sie w pewnym momencie tej ewolucji. Narod nie wydaje sie byc forma, w

ktorej zycie spoleczne przejawialo sie od zaczatku.

Pierwotna odmiana zycia zbiorowego bylo pierwotne stado ludzkie praprzodkow mezczyzny, wspolnota wariantu zbieracko-mysliwskiego, najpierw

koczownicza, potem osiadla.

Nastepna forma byl rod, zbiorowosc oparta w wiezach krwi, pokrewienstwa jakiejs badz paru rodzin, powiazana wspolnota pochodzenia.

Zbiorowosc obejmujaca kilka rodow to plemie, wyodrebnione na bazie:

posiadania osobistego jezyka (dialektu),

posiadania wlasnych obyczajow, sposobu zycia,

posiadania wlasnych wierzen (najczesciej magia),

specyficznej kultury materialnej.

W trakcie zbiorowosci plemiennych zawierala sie juz odrebnosc miedzy nimi. Plemiona egzystuja podwaliny ukladu panstwowego, przy wielu

terazniejszych panstwach Afryki nadal przewazaja struktury plemienne.

Nastepna modla to narod, szersza niz plemie, powyzej zorganizowana, zaangazowana w postepu kultury (wlasne pismo, jakkolwiek nie jest to regula –

natomiast narodowosc nie moze istniec bez prywatnej kultury pisanej). Ludy mialy bardziej zaawansowana kulture polityczna, choc slabiej niz narody,

ktore maja ciebie.

Pojecie narodu odsyla az do kategorii etnicznosci i pojecia grupy etnicznej.

Rdzeniem etnicznosci jest przytomnosc ostrego podzialu „my – oni―, odrebnosci grupowej, ktora tworza roznorodne cechy:

design fizyczny,

uzycie,

religia,

zbior znakow (trzy minione to atrybuty kulturowe).

Ekipy etniczne kultywuja przekonanie na temat wspolnocie pochodzenia i wiezach krwi, zas zatem etnicznosc traktowana wydaje sie byc jako wiarygodna

cecha zwyczajna, jak plec czy rasa. Buduje sie mity i legendy odnosnie do wspolnego pochodzenia. Dla spolecznosci etnicznej specyficzne sa zatem:

wspolne historia historyczne, wspomnienie kolektywna, wspolna przeszlosc,

odrebna kultura,

alians z ustalonym terytorium, istotny jest symboliczny wymiar tegoz zwiazku, traktowanie jakiegos obrebu jako gleby ojczystej,

potezna wiez spoleczna, psychologiczna i duchowa spajajaca wspolnote etniczna.

Wyroznia sie:

ludy tubylcze – rdzenne ludy, ktore zyly w danym terytorium przed przybyciem tam kolonizatorow, osadnikow (np. Indianie, Aborygeni),

etniczne mniejszosci – zyja i istnieja czesto obywatelami innego ciebie, niz polozenie urodzenia

(np. Turcy przy Niemczech),

protonarody – „niby-narody―, narody wyjawszy panstwa, ktore daza az do jego posiadania

(np. Palestynczycy).

Spoleczenstwo zas narod

Zakresy tych pojec krzyzuja sie, bo ludnosc moze sie skladac wraz z czlonkow przeroznych narodow i grup etnicznych, jak rowniez czlonkowie jednego

narodu wchodza przy sklad przeroznych spoleczenstw. Spoleczenstwo jest caloscia heterogeniczna, natomiast narod to calosc homogeniczna.

TEORETYCZNE UJECIA NARODU

Akademickie ujecia narodu szukaja reakcji na watpliwosc, co jednoczy i scala narod przy zbiorowosc?

Sa dwa warianty orientacji:

obiektywistyczne – poszukuje obiektywnych fundamentow wiezi narodowej,

subiektywistyczne – wysuwa w plan 1-wszy swiadomosciowa, psychologiczna strone wiezi narodowej.

Ujecia obiektywistyczne

Twierdza, ze odlewanie sie narodu to wydluzony i wieloskladnikowy proces, ktory zalezy od wielu czynnikow:

wspolnota historii – narod jak kategoria historyczna, produkt wspolnych dziejow starych, w toku jakich tworzyly sie specyficzne na rzecz grupy

wlasnosci, wartosci, jakkolwiek sa od tego wyjatki, np. narod amerykanski (Ameryka to kraj osadnikow i imigrantow, tygiel typow etnicznych i

narodowosciowych wraz z wlasna historia i nawykami kulturowymi – zwraca to uwage w role ruchow migracyjnych i osadnictwa w procesie formowania

sie narodow);

wspolnota terytorium – encyklopedie definiujac narod wskazuja wage tegoz czynnika w procesie formowania sie narodow. Uchwycenie terytorium jest

dozwolone tu pojmowac roznie:

jak obszar ciebie i swoim granice, jakikolwiek narod dazy do posiadania wlasnego terytorium panstwowego; horyzont terytoriow narodowych nie istnieja

niezmienne, ulepszaja je wojny i internacjonalne porozumienia,

jak naturalne horyzont, np. wyspy, gory istnieja czynnikiem przyspieszajacym tworzenie sie narodu, wykonuje tutaj szczegol izolacji (np. Wielka Brytania,

Szwajcaria),

przy sensie psychologicznym, gdy traktujemy jakis rejon jako glebe ojczysta, wowczas gdy przejawiamy poczucie wlasnosci wobec jakiegos terytorium.

Socjologiczna strategie ojczyzny przedstawil m. in. Stanislaw Ossowski, ktory pisal takze na temat „ojczyznie prywatnej―, miejscu romantycznym;

wspolnota polityczna, panstwowa – np. panstwo narodowe, tego rodzaju typ ujmowania narodu wydaje sie byc charakterystyczny na rzecz mysli

anglosaskiej, pojecie narodu jest tu silnie identyfikowane z panstwem. Narod nie wydaje sie byc ogolem mieszkancowrezydentow danego ciebie – przy

jego obrebie moga zyc rozne ekipy etniczne i narodowosci, ktore maja obywatelstwo konkretnego panstwa. Czlonkowie danego narodu moga byc

obywatelami roznych panstw – zakresy tych pojec nie pokrywaja sie. Rzeczywistym dazeniem wszystkich dojrzalego narodu jest jednakze posiadanie

osobistego panstwa – jest to kwintesencja tozsamosci narodowej.

Powstaje watpliwosc – badz moze istniec narod wyjawszy panstwa? Odpowiedz jest twierdzaca, np. zbieg okolicznosci Polski okresu zaborow, wojny,

komunizmu. Narod moze istniec nie majac wlasnego, suwerennego panstwa. Przy takich kwestiach szczegolna funkcje odgrywaja rozne czynniki wiezi

narodowej, jak kultura, dzieje.

Role ciebie w ksztaltowaniu sie narodow dobrze mozna zobaczyc na przykladzie wspolczesnych panstw afrykanskich – powstawanie ciebie tworzy

przeslanke do ksztaltowania sie wiezi narodowych przy krajach postkolonialnych, mamy do czynienia z procesem przebiegajacym od chwili panstwa az

do narodu. Tenze model ksztaltowania sie narodu ma analogie w Europie – monarchie feudalne, dynastyczne przeksztalcaly sie przy panstwa, panstwo

przestawalo okazac sie wlasnoscia monarchy, przechodzilo w wlasnosc narodu.

Traktowanie narodu jako spolecznosci politycznej wydaje sie byc charakterystyczne na rzecz Maxa Webera i swoim przekonania, ze kazdy narodowosc

w w najwyzszym stopniu adekwatny strategia wyraza sie we osobistym panstwie.

kultura – narodowosc jest wspolnota kulturowa, zas zatem wspolnota pewnych ceny, symboli, wytworow materialnych, wspolnota dziedzictwa

kulturowego. To ujecie jest przeciwstawne ujeciu poprzedniemu, charakterystyczne na rzecz calej starego testamentu krajow Swiata

Srodkowo-Wschodniej (Ossowski, Chalasinski, Znaniecki).

Dziedzictwo kulturowe jakiejs ekipy to ta czesc dorobku kulturowego, ktora przekazuje sie nastepnym pokoleniom, czyli ktora zdala test trwalosci

podczas, okazala sie wazna i przezywana. To nie tylko dorobek materialny (architektura, muzyka i tym podobne. ), ale i takze pewne wzory reakcji,

psychicznych odczuc, doswiadczania zwiazane wraz z tymi detalami dziedzictwa kulturowego. W socjalizacji przekazuje sie typ odbioru np. muzyki (np.

Polacy – melodia Chopina), gleboka z pania a identyfikacje.

Tresc z pokolenia na pokolenie tworzy wytrwalosc zbiorowosci, staje sie fundamentem identycznosci narodowej, jej zakorzenieniem. Spadek kulturowe

aktualnie przekazywane wydaje sie byc glownie za sprawa rodzine, szkole, media. Socjologowie dostrzegaja jednakze, ze regula narodowy wydaje sie

byc obecnie marginalizowany, kultura staje sie miedzynarodowa.

Wspolnota kulturowa produkuje podstawe, na ktorej formuja sie pewne wlasnosci charakteru narodowego. Szczegolna funkcje odgrywa zbior znakow –

wlasciwosc narodu opiera sie na tym, ze posluguje sie on pieknym jezykiem, jakkolwiek jednym i tym samym jezykiem posluguja sie roznorodne narody,

zatem nie jest to szczegolny wyroznik narodu; pewne narody posluguja sie roznorodnymi jezykami (Belgowie, Kanadyjczycy, Szwajcarzy). Jezyk mimo to

zawsze stanowil bardzo wazny czynnik wiezi narodowej, na podstawie ktorego tworzylo sie poczucie odrebnosci, szczegolnie zbior znakow literacki jak

jednolity na rzecz wszystkich typow. Pismiennictwo powstajace w jezyku literackim umozliwia uczestnictwo przy tych samych przezyciach, zbior znakow

jest t podstawa dostepu do wytworow kultury, uczestniczenia we wspolnocie dziedzictwa kulturowego.

Takze kult zawsze pelnila doniosla funkcje w zespalaniu narodu, czesto stanowila zamiennik wiezi narodowo-politycznej, religia odgrywala role

wyznacznik narodowosci (np. Polak – katolik, uzycie religii na terytorium polski okresu zaborow i komunizmu). Nowoczesny narodowosc to glownie

wspolnota mieszkancowrezydentow, niekoniecznie wspolwyznawcow – wraz z tego miejsca widzenia integracja religijna wydaje sie byc forma

anachroniczna.

gospodarka – bez spolecznosci zycia ekonomicznego nie jest wykonalne zycie narodu:

powstanie ogolnonarodowego rynku ekonomicznego, wspolnej produkcji i gospodarki wlaczalo roznorodne grupy spoleczne w orbite gospodarki

narodowej, a zatem tworzylo przeroznego rodzaju wiezi kooperacji, obiegu, konkurencji, stwarzalo szczegolny rodzaj wiezi. Nadzwyczajna role posiadalo

wlaczenie powierzchni chlopskiej, co wyrwalo ja z marginesu,

powstanie powierzchni mieszczanskiej, ktora odegrala fenomenalna role przy rozwoju kapitalizmu i dzisiejszego spoleczenstwa (uczestnictwo w

antyfeudalnych rewolucjach),

wzrost gospodarki i techniki to stworzenie infrastruktury umozliwiajacej stosunki miedzyludzkie, zwawa komunikacja uprzystepnia wiezi miedzyludzkie.

Historycy mniemaja, ze jakkolwiek narody formowaly sie za sprawa wieki, to kluczowym momentem byl wiek XIX, dojrzaly narod wydaje sie byc

produktem kapitalizmu.

Ujecia subiektywistyczne

Wielu socjologow uwaza, ze wazna wydaje sie byc tylko 1-a cecha, aby mowic na temat narodzie – swiadomosc narodowa, czyli poczucie, ze swiadczy

sie narodowosc. Aby komunikowac o narodzie, cecha ta musi istniec bezwzglednie. Miast swiadomosci narodowej wspolczesnie wykorzystuje sie pojecia

tozsamosc narodowa, jak np. u Stanislawa Ossowskiego, ktory proponowal pojmowac narod jak korelat ideologii narodowej, poczucia, ze swiadczy sie

narodowosc. Podobnie wydaje sie byc u Ernesta Gellnera, Erica Hobsbawma, Maxa Webera – narod jak wspolnota duchowa, psychiczna jednostek

podzielajacych fajne wartosci, ktore maja wspolne przeswiadczenia, doswiadczenia, doznania – scala ich wiez i solidarnosc w obliczu innych grup.

Osobliwosci swiadomosci, identycznosci narodowej

Przytomnosc narodowa to jedna wraz z wielu postaci swiadomosci spolecznej; jej wlasciwosc:

na pomysl pierwszy wysuwa sie to, ze materia swiadomosci narodowej jest formulowanie postulatow panstwowych, myslenie kategoriami wlasnego

ciebie, jego interesow, panstwa istniejacego badz postulowanego, do ktorego sie dazy,

duma z przynaleznosci do narodu,

swiadomosc polaczonego dziedzictwa kulturowego, wspolnych chojrakow, symboli, relacji,

wyraza sie w doswiadczeniu odrebnosci od chwili innych, ktore bywa czesto silnie zabarwione emocjonalnie, oparte na stereotypach (np. postury

wyzszosci czy tez poczucie nizszosci).

Funkcja swiadomosci narodowej

To przede wszystkim umacnianie solidarnosci w obrebie grupy prywatnej i odgradzanie sie od chwili wszystkich innych grup. Sposrod tej szanse

nacjonalizm jawi sie jak pewna modla etnocentryzmu, patrzenie na glob przez pryzmat interesow, ceny wlasnej ekipy narodowej.

Skadze bierze sie swiadomosc narodowa w jednostce?

Swiadomosc narodowa to atrybut jednostek. Przytomnosc narodowa kupuje sie, jest to proces wydluzony, efekt socjalizacji rodzinnej, szkolnej,

srodowiska powierzchownego (mass media). Dokonuje sie proces samookreslenia sie przy kategoriach narodowych, tworzy sie stan swiadomosci

przejawiajacy sie w stwierdzeniach np. „Czuje sie Polakiem. ― – identyfikacja.

Przynaleznosc narodowa zas obywatelstwo

Przynaleznosc narodowa to status subiektywny, oparty w samoidentyfikacji. Obywatelstwo to stan formalno-prawny, ktory otrzymujemy, ma mozliwosc go

otrzymac osoba, ktora nie jest np. Polakiem, ma mozliwosc je przerobic – zas przynaleznosc narodowa definiujemy sami.

POSTAWY WZGLEDEM NARODU Przy SPOLECZENSTWIE POLSKIM

EWOLUCJA USTAW PO 1989R.

Tozsamosc narodowa sprowadza sie do definicje swoistosci prywatnej grupy, poczucia unikalnosci i odrebnosci od chwili innych narodow – optyka ta

definiuje sposob, przy jaki postrzegamy inne ekipy, nasze cechujaca je widzenia i ocenianiem lecz prezentowanie, postrzeganie wlasnej ekipy.

Problematyka ta zajmuje sie metrow. in. Bokszanski.

Dla okresu PRL, przed transformacja ustrojowa znamienna byla tozsamosciowa tesknota za ojczyzna – tozsamosc narodowa okreslalismy zwracajac

sie ku relacji, tradycji, tradycji narodowej, tozsamosc budowana byla w oparciu na temat przeszlosc totez, ze domena wartosci i symboli narodowych

pozwalala przetrwac narodowi, stanowila wazny czynnik wieziotworczy w czasie komunizmu, ale i takze zaborow.

Lata ’70 – S. Nowak sformulowal teze dotyczaca polskiego spoleczenstwa, teze o prozni socjologicznej przy spoleczenstwie naszym. Teza ta

dotyczy symptomatycznego zjawiska – Polacy identyfikowali sie bardzo silnie wraz z rodzina (grupa pozytywnego odniesienia), a takze wraz z narodem

(takze grupa dodatniego odniesienia). To byly ekipy, z jakimi polskie ludnosc identyfikowalo sie najsilniej – pomiedzy nimi istniala owa socjologiczna

proznia, brak identyfikacji z odmiennymi grupami spolecznymi, z panstwem, jego instytucjami, ze strukturami posrednimi.

Od czasu 1989r. transformacja i toki globalizacyjne stworzyly nowa kondycje. Bokszanski: zmienia sie glowny wymiar konstruowania tozsamosci, jest to

przejscie od chwili osi starego testamentu i kontynuacji do osi roznic miedzy nami zas obcymi. Poczela sie gra konfrontacyjna wraz z innymi, innymi slowy

cywilizacyjna konkurencja, przede wszystkim przy wymiarze gospodarczym. Zmianie ulegl nasz akt milosny do sasiadow, innych narodow – jest to faza

reorientacji tozsamosciowej, niektorzy ludzie mowia na temat kryzysie identycznosci narodowej.

Przy polowie latek ’90 socjologowie zaczeli zauwazac pewna zmiane przekonan patriotycznych spoleczenstwa polskiego:

romantyczny standard naszych polaczeniu z ojczyzna odchodzi wstecz, ustepujac obszaru wzorowi pozytywistycznemu, zmniejsza sie gotowosc oddania

zycia na rzecz ojczyzny, uwypukla sie wartosc pracy na rzecz niej, zmienia sie akt milosny do metrow. in. powstan i zrywow narodowych – jest to

swiadomosciowe przewartosciowanie;

zmienia sie pojmowanie patriotyzmu, patriotyzm oparty w poczuciu wiezi z ludem rozumianym jak wspolnota relacji, kultury mieknie miejsca patriotyzmowi

wspolnoty obywatelskiej, ktora opiera sie na doswiadczeniu bycia rezydentem, a nie Polakiem. Przy 1989r. postawe dumy narodowej przejawialo wiecej

niz 90% badanych, od tego czasu poczucie dumy otwarcie opada, 1994r. -73%, 2002r. -51%;

narodowosc coraz nagminniej postrzegany wydaje sie byc jako polityczna wspolnota interesow, a nie wspolnota duchowa oparta w tradycji, cenach,

symbolach, odczuciach.

Diagnoza sformulowana w polowce lat ’90 nie calkowicie sie po kolejnych 10 latach potwierdza. Ten rejon rzeczywistosci wydaje sie byc dynamiczny,

postury zmieniaja i krystalizuja sie. Co zostalo z tejze diagnozy? Potrzeba przystosowania sie do nowatorskich realiow po 1989r. i trauma modyfikacje

spolecznej wymusila na Polakach nastawienia bardziej pragmatyczne i porzucenie historycznego sentymentalizmu, nastapilo odczarowanie Naszego

kraju, naszej pozycji w relacji, do tej pory idealizowanej – romantyczny wzorzec wycofuje sie wraz z swiadomosci spolecznej. Mamy dzisiaj jednak do

czynienia z zwrotem pamieci kolektywnej do dyskursu publicznego, odrodzeniem zainteresowania ta tozsamoscia narodowa, takze posrod mlodego

pokolenia Polakow, o jakich kwestiach swiadczy nieco faktow:

obchody 60 rocznicy powstania warszawskiego – duze zainteresowanie spoleczenstwa, wielkie narodowe przezycie,

burzliwa debata powyzej berlinskim Glowny punkt Wypedzonych i dzialalnoscia Powiernictwa Pruskiego,

rzecz falszowania wiedzy o niemieckich obozach koncentracyjnych,

problem Jalty i oswiadczen rosyjskiego MSZ – sprzeciw i oburzenie w Polsce,

debata na temat rozliczenia komunistycznej historii, lustracje, dekomunizacja, ujawnienie ewidencje Wildsteina.

GLOBALIZACJA A NARODOWOSC

W globalizujacym sie planecie identyfikacja narodowa przestaje okazac sie tak zasadnicza i potezna, traci dotychczasowa wartosc. Jednostki migruja,

ulepszaja kraje odbioru, zmieniaja nawyki kulturowe, bardziej czuja sie kosmopolitami, szkopul tozsamosci narodowej jest slabiej przezywany. W latach

globalizacji slabnie rola panstw narodowych, to, co ongis bylo atutem panstwa narodowego, stalo sie atutem decyzji przeroznych ponadnarodowych

struktur, organizacji, tyczy sie to szczegolnie gospodarki i regulacji prawniczych. Wyraznie obserwowana jest daznosc, ze rzady narodowe odgrywaja

coraz wiecej do powiedzenia we wlasnych krajach, nie maja oddzialywania na konstruowanie miejsc pracy przy swoich krajach, co zalezy od

zagranicznych koncernow – rzad ma mozliwosc tylko namawiac i kreowac warunki, posiada ograniczony dzialanie na gielda pracy. Wladza odplywa

wraz z struktur demokratycznych panstwa w kierunku miedzynarodowych megastruktur politycznych i gospodarczych. Trzeba na nowo sformulowac

pojecie suwerennosci i demokratycznej wladzy. Ogolnie proces globalizacji przynosi nawzajem przesuwanie sie decyzji wraz z szczebla narodowego na

instytucje miedzynarodowe, ktore odgrywaja coraz wieksza funkcje.

1909r. – 176 strukturze miedzynarodowych

1989r. – wiecej niz 4. 600 tys. tego typu organizacji

Poszczegolne rzady narodowe w coraz mniejszym zakresie sa zdolne regulowac toki gospodarcze we wlasnych krajach, coraz potezniejsza jest uzycie

ponadnarodowych korporacji – to one oddzialuja na trend i charakter inwestycji w danym kraju, co daje wykladzinom tam duze wplywy polityczne (okolo

40% swiatowych sprawie handlowych robi sie w obrebie korporacji ponadnarodowych). Panstwo narodowe nie testuje ani produkcji ani obiegu towarow

prawidlowo ze swoimi interesami. Koncerny kieruja sie tylko logika zysku i koncentruja produkcje w krajach o taniej sile roboczej i rynkach zbytu,

rezultatem czego wydaje sie byc zamykanie fabryk i bezrobocie w macierzystych krajach – motyw przychodu jest przewazajacy. Panstwa narodowe

maja coraz mniej az do powiedzenia jesli chodzi o sfere wytworczosci, musza poddawac sie ze wlasnej suwerennosci dla dzialajacych przy skali

swiatowej firm i organizacji – czy panstwo narodowe traci wiec racje bytu? Lub odchodzi wstecz?

Daniel Bell twierdzi, ze panstwo wydaje sie byc dzis za duze az do rozwiazywania mocnych problemow przy skali regionalnej, ale wydaje sie byc rowniez

za male az do rozwiazywania zagrozen w wielkosci globalnej.

Socjologowie i ekonomisci maja roznorodne wizje porzadku globalnego. 1 z prognoz przewiduje zanik panstw narodowych, unifikacje na poziomie

regionalnym i globalnym ponizej egida ponadnarodowego rzadu swiatowego – jest to jednak obraz skrajna.

Przy dyskusjach uwypukla sie, ze procesy globalizacji kulturowej oddzialuja na ksztaltowanie sie ponadnarodowej sfery ogolnej, w ktorej postepuje

wielosc konkurencyjnych tresci kulturowych, alternatywnych koncepcji, wartosci, ideologii. Uwaza sie, ze 1-a tradycje narodowa zastapi wielosc tradycji.

Rzeczywistosc odejdzie od chwili silnego zakorzenienia w tradycjach lokalnych w kierunku unifikacji. Wizje te wywoluja reakcje obronne spoleczenstw, jak

gdyby ludzie bali sie zycia przy globalnym planecie. Zagrozenie poczucia tozsamosci narodowej wzmacnia nurty do samoobrony, renesans lokalizmu,

odzywanie wiezi lokalnych, nostalgie historyczna, rozwoj zainteresowania wlasna historia.

Obok Giddensa posiadamy do czynienia wraz z wizja swiatowego spoleczenstwa obywatelskiego, ewolucja od chwili wspolnot opartych na wieziach

etniczno-kulturowych az do wspolnot opartych na solidarnosci obywatelskiej – narod kosmopolityczny. Propozycje takiego typu traktuje sie jednak jak

pewna swieza utopie.

Po doswiadczeniach XX w. i dwoch wojen swiatowych glob wyraznie leka sie erupcji etnicznych resentymentow, dlatego ucieka w witryne globalnosci

otoczenia bez granic i wyjawszy historii. Emanuel Castells stworzyl pojecie elektronicznego kosmopolityzmu, multimedialnej republiki, porzadnych

tozsamosc narodowa nie stanie sie sie liczyla, swiat wyjawszy historii, przywiazania do pomieszczen, przodkow, symboli narodowych, „swiat bez

relacji, ktory wydaje sie byc pustynia― (Finkelkraut), ktory ogranicza tozsamosc mezczyzny do swiadomosci „turysty-cybernauty―. Rzeczywistosc

ucieka przy globalnosc, wspolna totalna strefa – filozofowie ostrzegaja przed perspektywa otoczenia bez relacji i wyjawszy granic.

INSTYTUCJE SPOLECZNE

Przy socjologicznym znaczeniu pojecie „instytucja „ wydaje sie byc odmienne od chwili znaczenia potocznego – nasz sens wydaje sie byc

glebszy. Najkrotsza definicja agend znajduje sie w pracach antropologow kultury (np. u Bronislawa Malinowskiego) – organizacja to kulturowa

odpowiedz na potrzeby egzystencjalne czlowieka zbiorowosci.

Wszelka zbiorowosc ludzka by moc istniec i rozwijac sie, powinien zaspokajac wlasne potrzeby (potrzeby elementarne: pokarm, mieszkanie, ale i takze

socjalizacja, wymagania seksualne, koszty utrzymania porzadku przy spoleczenstwie, ochrona wlasnego terytorium) – kulturowa odpowiedzia w nie

istnieja instytucje, czyli8 takie budowle, jak:

system gospodarczy,

religia,

rodzina i struktura pokrewienstwa,

struktura polityczny,

upowaznienie,

edukacja i nauka.

Sa to kompleksy instytucjonalne.

Celami agend jest rozwiazywanie podstawowych zagrozen egzystencjalnych zbiorowosci pojawiajacych sie w danym chwili historycznym. Pod gruncie

funkcjonalizmu instytucje to funkcjonalne postulaty zbiorowosci.

Wszelka instytucja w ciagu rozwoju spolecznego autonomizuje sie i obrasta w kulturowe symbole.

Glowny problem: jaki to jest obreb autonomii konkretnych systemow instytucjonalnych?

Inny szkopul to szkopul wspolzaleznosci konkretnych systemow.

Np. gospodarka – w porzadnie funkcjonujacym spoleczenstwie gospodarka wydaje sie byc na ogol oddzielona od strategii (jak przy systemie

rynkowym, liberalnym). Postanowienia podejmowane przy sferze wytworczosci nie podlegaja naciskom politykow, gospodarka aplikuje sie sprawami

rynku jak glownym regulatorem tej sfery. Zakres ingerencji panstwa przy gospodarke zdarza sie rozny – od ingerencji totalnej (np. gospodarka

centralnie sterowana – socjalizm), za sprawa model spolecznej gospodarki rynku (pewien wielkosc ingerencji, przede wszystkim w sfere redystrybucji)

az do klasycznego liberalnego systemu wolnorynkowego (ingerencja ciebie prawie niedostrzegalna, wylacznie z wykorzystaniem systemu prawnego).

Wynika wraz z tego, ze poszczegolne programy maja odmienny stopien autonomii i wspolzaleznosci.

GOSPODARKA

Gospodarka to istotna instytucja istnienia spolecznego, wymog trwania i przetrwania spoleczenstwa. Sama budowa gospodarki i dynamika procesow

gospodarczych wywiera wplyw w wszystkie rozne instytucje.

Gospodarka to struktura trzech podzespolow:

kapital,

sila robocza,

technologia,

oraz umiejetnosc ich koordynowania w celu produkcji i sprzedazy dobr.

NIKLAS LUHMANN – funkcjonalizm systemowy, zajmuje sie dogodnym zroznicowaniem ukladu spolecznego (systemy gospodarczy, polityczny,

prawny), roznorodnymi wymiarami ukladu spolecznego.

Luhmann analizuje toki prowadzace az do powstawania autonomicznego systemu ekonomicznego w spoleczenstwie. Wskazuje w kluczowa funkcje

rynku, ktory jest naczelna kategoria zestawienia systemu ekonomicznego, oraz w wyodrebnienie sie dwoch rol – sprzedajacego i kupujacego. Rynek

okresla wartosc towarow i sluzb, tworzy specyficzny srodek komunikacji rynkowej – pieniadz. Zwazywszy na role pieniadza gospodarka uwazania jest

za podstawowa instytucje spoleczna.

Luhmann mowi na temat osobliwosci pieniadza, ktory przekracza i zalamuje czas, dopuszczalny uzyty przy roznym chwili czasowym.

Pieniadz staje sie zamiarem dzialania jednostek, bo:

jest dozwolone go lokowac, aby jego pomnozyc,

jest dozwolone go umieszczac w agencji bankowej,

mozna jego przepuszczac w konsumpcje, stosowac natychmiast,

jest dozwolone go kupowac i zbywac na rynkach,

mozna jego gloryfikowac, stawiac na piedestale jako naczelna wartosc spoleczna, kreowac w glowny zagadnienie pozadania,

jest dozwolone go potepiac jako podloze zla, skomercjalizowania stosunkow spolecznych.

Pieniadz to nie tylko zamysl dzialania jednostek, ale i zagadnienie refleksji spolecznej, element ideologii spolecznej, ukladow wartosci.

Gielda i pieniadz przenikaja caloksztalt zycia spolecznego, stanowi to o cechujaca je pierwszoplanowosci – gospodarka oddzialuje na rozne

podsystemy, polityke, rodzine, wiare itd.

Przy instytucji wytworczosci Luhmann wyodrebnia trzy szczegoly skladowe:

gospodarstwa domowe jako jednostki elementarne – pierwotne jednostki konsumpcji;

korporacji – pierwotne jednostki produkcji;

rynki – zbior procesow sluzacych sprzedazy dobr i uslug.

To podzial ze wzgledu na funkcje ekonomiczne tych podzespolow.

TYPY EKONOMII

Gospodarka to instytucja historycznie zmienna, posiadajaca okreslone formy rozwojowe.

Aspektem wyjscia wydaje sie byc gospodarka wariantu lowiecko-zbierackiego, typowa dla spoleczenstw pierwotnych. Typ ten utrzymywal sie najdluzej w

dziejach ludzkich. Oparty byl w podziale wedle plci – kobiety zajmowaly sie zbieractwem, a chlopi lowiectwem, myslistwem. Charakteryzowal sie

najprostsza technologia, ekonomia przezycia – zorientowanie na zapewnienie srodkow az do przetrwania zbiorowosci, niska wydajnosc, gospodarka

ubostwa. Dzialalnosc gospodarcza zajmowala osobom niewielki procent czasu.

Gospodarka typu kopieniackiego – prymitywna uprawa pozycji (motyka), nieuzywanie pluga, niewykorzystywanie sily zwierzat pociagowych, sily wiatru,

wody. Uprawa zajmowaly sie kobiety. Byl to pracochlonny, wyczerpujacy ciezkiej roboty typ wytworczosci – z jakiego powodu sie zatem na faceta

zdecydowano? Pierwotne ludzkie hordy zaczely sie osiedlac blisko akwenow wodnych, ktore dostarczaly pozywienia. Gdy populacje rozpoczely sie

powiekszac, brakowalo zywnosci i rozpoczeto uprawe. Nastapilo przejscie od chwili koczowniczego az do osiadlego trybu zycia, zakladano stale

rezydencji i byl to troche przelomowy przy rozwoju spolecznym – rozpoczely powstawac dalsze instytucje spoleczne.

Potrzeba wladzy – organizacja wladzy, krystalizowanie sie regul spolecznym wynikajacych z ukladu pokrewienstwa.

Gospodarka typu rolniczego – modyfikacje technologii, wzrost gospodarki byl zawsze opcja rozwoju metoda i technologii wytwarzania dobr (wiedza i

technika to przyklad wspolzaleznosci instytucji, w tej sytuacji: zaleznosc wytworczosci od wiedzy). Pojawil sie wyspecjalizowany gielda ze swa

infrastruktura, az do uzytku wchodzi pieniadz. Krystalizuje sie upowaznienie gospodarcze, postepuje specjalizacja i podzial roboty, wyodrebniaja sie nowe

funkcje spoleczne, dominujaca kategoria istnieja rolnicy, ale i takze rzemieslnicy, kupcy, bankierzy.

Gospodarka przemyslowa – koniec XVIII w., czas jej trwania byl najkrotszy. Zwiazana byla z rewolucja przemyslowa, innymi slowy pchnieciem

technologicznym – maszyna parowa i inne przelomowe wynalazki umozliwily masowa produkcje dobr. Postepuje specjalizacja roboty, pojawiaja sie

nowe zawody i nowe szczegoly rynku, nowe metody kumulacji kapitalu (akcje, obligacje), zmienia sie pojecie wlasnosci. Budowle zarzadzania istnieja

bardziej zestawione – zestawione systemy biurokratyczne do zarzadzania i rozporzadzania gospodarka, zestawione struktury gospodarcze –

korporacje, kartele.

Gospodarka postindustrialna – faza trwajaca obecnie, jej cecha wydaje sie byc dominacja tak zwanym. sektora III (szeroko rozumiane uslugi –

handel, bankowosc i finanse, ubezpieczenia, edukacja, kultura, rekreacja). Nastapila zmniejszenie sektora II – produkcji przemyslowej, na ktorej

opierala sie gospodarka przemyslowa. Maleje ilosc pracy powiazanej z produkcja, zwieksza sie ilosc pracy powiazanej z uslugami. Ma to swoje

odzwierciedlenie w organizacji spolecznej – obecnie panuje klasa srednia, kurczy sie klasa pracownikow. Inna jakoscia gospodarki postindustrialnej jest

metrow. in. bezrobocie technologiczne jak funkcja wielkosci zaawansowania multimedialnego. Jest to strukturalna, trwala cecha gospodarki

postprzemyslowej – az do 20% spoleczenstwa pozostaje wylaczone z rynku roboty („praca w kartki―, robota jako dobro deficytowe). nastepna

cecha to globalizacja – rynki gospodarcze przekraczaja horyzont panstw narodowych, pojecie wytworczosci narodowej odchodzi w przeszlosc, system

gospodarczy jest miedzynarodowa, produkt finalny wytwarzany wydaje sie byc w przeroznych krajach.

Jako pochodne globalizacji obserwowane istnieja nastepujace nurty:

tworzenie sie oligopoli – niewielka ilosc firm poszczegolnej branzy monopolizuje rynek,

powstawania megafirm – tendencja az do fuzji paru przedsiebiorstw zagranicznych danej specjalnosci, jest to proces na miare masowa, nowoczesna

wersje kapitalizmu nazywa sie megakapitalizmem. Zwazajac na to od chwili strony przedsiebiorstw mamy do czynienia z gigantycznymi zyskami. Od

czasu strony pryncypiow gospodarki rynku wiaze sie to z ogromnym zagrozeniem – redukcja nieograniczonej konkurencji jak reguly nieograniczonego

rynku,

korporacji w danym panstwie w pokaznej czesci mieszcza sie w reku kapitaly zagranicznego – odchodzenie od wytworczosci narodowej to tendencja

ogolnoswiatowa,

mimo sklonnosci do konstruowania megastruktur wiekszosc zatrudnienia ciagle zwiazana wydaje sie byc z malymi formami – male i srednie

przedsiebiorstwa nadal posiadaja istotna funkcje.

WPLYW ZWIAZANYCH Z KULTURA NA GOSPODARKE

Poszukiwanie reakcji na testowania, od czego zalezy etos gospodarki, od chwili czego zalezy jej wzrost? Refleksja w ten idea zwiazana wydaje sie byc z

Maxem Weberem. Zajmowal sie pan badaniem oddzialywania religii w dzialalnosc gospodarcza ludzi. Wysunal teze, ze u fundamentow kapitalizmu, w

podobny sposob dzialalnosci gospodarczej, jak i etosu lezy kult protestancka.

Czemu kapitalizm przy wydaniu w najwyzszym stopniu efektywnym pojawil sie przy kregu kultury zachodniej? Max Weber wypatrywal specyfiki kultury

Zachodu i uznal, ze swoistosc tejze kultury, jej istota miesci sie przy racjonalizmie jak glownej wlasnosci tej kultury odrozniajacej ja od innych kultur.

Racjonalizm przejawia sie w dzialalnosci gospodarczej – racjonalna kalkulacja zyskow i strat, uzyskiwanie maksymalnych wynikow jak najmniejszymi

kosztami. Racjonalnosc panuje tez w mozliwym zyciu powszednim. Przejawem racjonalnosci byl glownie system biurokratyczny. Ten specyficzny etos

kulturowy Weber nazwal duchem kapitalizmu – porzadne poszukiwanie za sprawa ludzi szybciej skutecznych srodkow realizacji celow, potrzeb. Byl to

na rzecz Webera punkt wyjscia. Powstawalo pytanie – skad bierze sie nasz duch kapitalizmu, racjonalnosc?. Glowna teza rzekla, ze zrodlem tych

wybuduj jest kult protestancka, reformacja – w najwyzszym stopniu zracjonalizowana modla religii to religia protestancka i wyplywajaca z tej dziewczyny

etyka. Przy formie w najwyzszym stopniu konsekwentnej etos ten wystepowal w kalwinizmie i sektach purytanskich.

Czemu to kult protestancka wydaje sie byc najbardziej pragmatyczna? W przeciwienstwie do wiary Wschodu, ktore cechuje ucieczka od otoczenia (Indie)

czy tez na przystosowaniu sie az do swiata (Chiny), religie protestancka cechuje zwrocenie sie w kierunku swiatu, szwung jego opanowania – jest to

dla tej dziewczyny specyficzne. Doktryna protestancka opiera sie na koncepcji predestynacji. Mniema, ze przeznaczeniem czlowieka wydaje sie byc

polaczenie sie z Bogiem poprzez swiadectwo zbawienia – jest to laska, na ktora trzeba w piwnicy zasluzyc. Czymze moze w piwnicy na pania a

czlowiek zasluzyc? W schemacie moralnym replika na idee predestynacji byl ascetyzm, zywot poswiecone chwale boskiej, kultywowano surowosc

obyczajow (etos purytanski), odpowiedzialnosc, samokontrole, honor – byl to zespol zalecanych cnot moralnych. Inna relewantna obligacja moralna

byla robota. Sposob jej traktowania przy etyce protestanckiej wyjasnia niezwyklosc ducha kapitalizmu. Praca traktowana byla jak obowiazek etyczny,

forma manifestowania chwaly boskiej, droga az do zbawienia. Robote wprzegnieto przy kodeks religijny. Efekty roboty to wlasnosc Boga, nie czlowieka,

wyplywa z tegoz dyrektywa: wypada prowadzic ekonomiczne, ascetyczne zywot i nie marnotrawic dobr. Lenistwo i prozniactwo oceniano w kategoriach

religijnych jak grzech.

Rozna wazna cnota byl kult wiedzy i wyksztalcenia – wiedza nieodzowna byla az do czytania wyrazenia bozego, przerodzilo sie to w postawe szacunku

na rzecz wiedzy naukowej, eksperymentalnej.

Nadrzedne wartosci etyki protestanckiej:

intensywna praca musem religijnym,

prowadzenie oszczednego trybu zycia (pomnazanie bogactwa),

asceza moralna, duza samokontrola,

uwazanie dla wiedzy.

Jest to trzon etosu protestanckiego.

Weber, poprzez historyczna analize, doszedl az do wniosku, ze tam, porzadnych dominowala kult protestancka, w tym miejscu kapitalizm rozwijal sie

przy sposob w najwyzszym stopniu efektywny.

Nie nalezy jednak upraszac tezy i intencji Webera – protestantyzm to nie jedyna przyczyna ksztaltowania sie kapitalizmu.

Wynika z tegoz, ze system gospodarczy jest opcja kultury, co widac tez we terazniejszych analizach (np. „Siedem kultur kapitalizmu― odslania rozne

wersje dzisiejszego kapitalizmu uwarunkowane typem kultury. Kapitalizm wiazany wydaje sie byc zwykle wraz z indywidualizmem, jednakze przyklad

azjatyckich tygrysow, powojennych Niemiec okresla, ze system gospodarczy kapitalistyczna ma mozliwosc sie produktywnie rozwijac na bazie etosu

kolektywistycznego. ).

RELIGIA

Religia wydaje sie byc jedna wraz z tych agend spolecznych, ktore towarzyszyly czlowiekowi od poczatku dziejow ludzkich. Kazda organizacja spoleczna

wydaje sie byc zawsze niejaka kulturowa replika na wazne potrzeby egzystencjalne. Kluczowe watpliwosc brzmi zatem: odpowiedzia w jakiego typu

potrzeby mezczyzny i zbiorowosci jest kult?

W socjologicznym spojrzeniu w religie nie interesuje naszego biura kwestia prawdy czy falszu dogmatow religijnych, interesuje naszego biura przede

wszystkim szkopul zrodel wierzen religijnych, charakter rytualu religijnego, wplyw wiary na ludzkie zachowania, szkopul spolecznej funkcji religii, uzycie

religii w zyciu zbiorowym.

Nadrzedne pytanie: z jakiego powodu religia podtrzymuje sie powszechnie, jest instytucja, ktora otrzyma mimo branych ogromnych odmian

cywilizacyjnych, doswiadczania sie duzej liczby form spolecznych?

Religia to twor kultury cechujacy sie ogromna solidnoscia w czasie – dlaczego?

Powinno sie jednak pamietac, ze kult trwa, ale i takze podlega zmianom.

Definicja wiary sprawia troska. W ujeciu Emila Durkheima religia to:

system wierzen,

system praktyk odnoszacych sie do sfery sacrum.

Pod zjawisko wiary skladaja sie te 2-ie kategorie. Wierzenia to stany opinii polegajacych na wyobrazeniach, sa to przeswiadczenia odnoszace sie do

sfery sacrum. Staz, obrzedy to sposoby operowania zwiazane wraz z wierzeniami.

Kazdy system religijny ma wlasny aspekt:

doktrynalny (wierzenia, dogmaty),

kultu (aspekt zachowan religijnych),

organizacyjny (kosciol jako instytucja).

Punktem wyjscia jest podzial swiata spolecznego na 2-ie odrebne sfery:

sfera sacrum, wszystko, co swiete i nadprzyrodzone,

domena profanum, wszystko to, co swieckie.

Wymiar swietosci moze byc nadawany roznym obiektom: bogom, miejscom, wydarzeniom, przedmiotom, obrzedom. Wszelka religia starannie odroznia

to, co swiete od tego, co swieckie i nie dopuszcza traktowac rzeczy swietych tak bardzo, jak swieckich. Jest to zniewazenie swietosci, grzech, godzenie w

uczucia religijne poszczegolnej grupy.

Najistotniejsze w wiary dla Durkheima bylo udzial w kulcie, wspolnych modlitwach, spiewach, ceremoniach – zachowaniach, przez ktore czlowiek

kontaktuje sie wraz z Bogiem. Powloka moralna jest najwazniejsza.

Istota religii to to, ze religia zaspakaja pewne mistyczne potrzeby mezczyzny, daje mu poczucie sensu zycia, przynaleznosci do spolecznosci – innymi

slowy poczucie spokoju.

Durkheim uwazal, ze naczelna funkcja wiary w zyciu zbiorowym jest konstruowanie solidarnosci spolecznej, podtrzymywanie spoistosci grupowej. Kult to

naczelny, konstytutywny szczegol zycia zbiorowego, bez ktorego niemozliwa bylaby integracja spoleczna. Funkcje utrzymywania spoistosci grupowej

religia dopelnia takze totez, ze produkuje system nakazow i zakazow, wytwarza zadania, system zasad spolecznych. Jest jednym z podzespolow ladu

normatywnego w spoleczenstwie – w tym sensie kult takze wydaje sie byc zjawiskiem konstytutywnym i elementarnym. Przez wieki normy swiete

pozostawaly fundamentem ladu moralnego, byly podstawa norm prawniczych – innymi slowy fundamentem innych systemow normatywnych w

spoleczenstwie.

Wedlug innego stanowiska zrodlem religii wydaje sie byc poczucie alienacji, wyobcowania mezczyzny z istnienia spolecznego, lek egzystencjalny

powiazany z lekiem przed smiercia, poczucie grozy, ktore wzbudzaja w naszego biura niewyjasnione zjawiska przyrody –wskazywanie na wyjatkowe

zrodla wiary. Stanowisko to reprezentowal metrow. in. Marks.

Stanowisko Marksa stawia sie jako przeciwstawne w stosunku do innych stanowisk. Kult powstaje w tym miejscu, gdzie czlowiek jest nieruchomy wobec

potencjalow przyrody i sil spolecznych. Religia rodzi sie wraz z niemocy, leku. Szyldem tegoz stanowiska wydaje sie byc haslo, ze religia to opium na

rzecz mas. Symbolizowac to posiadalo, ze kult to ideologiczne narzedzie represji, ktore posiada ulatwic osobom pogodzenie sie z losem i

nieakceptowanymi warunkami spolecznymi. W skrajnym wydaniu tegoz stanowiska kult legitymizowac znalazla nierownosci spoleczne i zabezpieczyc

status quo.

Stanowisko to jest odrzucane:

spoleczna nauka kosciola katolickiego wydaje sie byc uczulona w problem biedy, wykluczenia i nierownosci, apeluje do rzadow, przywodcow na temat

rownomierny podzial bogactw, okresla na negatywne skutki konfliktu praca – kapital; kult apeluje na temat inna polityke;

w relacji bywalo rozmaicie, nie mozemy stawiac radykalnej tezy, ze kult zawsze konserwowala status quo, dzis posiadamy do czynienia wraz z ruchami

podkreslajacymi aspekt wolnosciowy; kosciol to nie wylacznie sila konserwujaca, warto zaakcentowac role islamu w budzeniu poczucia narodowego –

uzycie religii wydaje sie byc zroznicowana.

Role religii:

integracyjna, wieziotworcza – spajanie zbiorowosci, dawanie poczucia tozsamosci;

funkcja podpory psychicznej dla mezczyzny, wyjasnianie sensu swiata, nieszczescia, poswiecenia, poparcie w klopotliwych momentach istnienia;

funkcja inspekcji spolecznej, kult to tez system moralny, system zasad, zalecen, oczekiwan, lezy u podstaw ladu normatywnego wszystkich

spoleczenstwa;

kult jako czynnik zmiany spolecznej badz jak czynnik konserwujacy status quo (zmiana spoleczna – akt milosny nauki spolecznej kosciola az do kwestii

nierownosci, wspieranie aspiracji wolnosciowych, kult jako istota etosu konkretnego spoleczenstwa, etyki gospodarczej, kreowanie okreslonego etosu

spolecznego).

Natura religii

Kult jest jednym wraz z waznych ukladow normatywnych, lecz normy jak takie istnieja elementami innych systemow. Szczegolne dla wiary jest pojecie

grzechu – grzech popelnia ten, ktory lamie zakaz religijny, boski. Czyn przy ocenie moralnej moze byc obojetny, ale staje sie grzechem, gdyz lamie

zakaz boski – ocena formulowana jest wylacznie na rejonie religii.

Sposrod pojeciem grzechu wiaze sie pragnienie odpuszczenia grzechu przez pokute, modlitwe – jest to nastepna specyfika wiary. Pokuta tylko w w

piwnicy nie ogranicza wyrzadzonej krzywdy, jest to wylacznie akt przeblagania Boga.

Wielu religii mniema istnienie swiat nadprzyrodzonej oprocz swiatem ziemskim – trzecia specyfika wiary.

Rozwoj wiary – formy historyczne

Kult zmienia sie w toku relacji, tak jak kazda inna organizacja.

Spolecznosci archaiczne – kult ma forma kultu umarlych, przodkow, rytualy maja dosyc prosty charakter, brak wydaje sie byc zorganizowanych

kosciolow. Z czasem wyodrebnily sie okreslone role zlaczone z kultem religijnym, powstaly zlozone ceremonie i rytualy, zaczeto budowac obiekty

sakralne, pojawily sie instytucje zwiazane wraz z wiara, koscioly stanowily powiekszone systemy biurokratyczne.

Glowne religie wspolczesnego otoczenia:

chrzescijanstwo,

hinduizm,

buddyzm,

islam,

konfucjanizm.

Systematyzacje religii:

religie archaiczne – charakterystyczne na rzecz ludow pierwotnych (szamanizm, totemizm, animizm), religie animistyczne oparte na wierze w istnienie

dobrych i zlych duchow, mogacych zyc w przedmiotach, ludziach, zjawiskach przyrodniczych;

religie teistyczne – oparte w wierze przy Boga(monoteizm) czy tez wielu bogow (politeizm);

programy religijne, w ktorych centrum jest pewien strategia myslenia, filozofia zycia, zas nie Pan czy bogowie (np. buddyzm).

Religijna budowa wspolczesnego otoczenia

Dane odnoszace sie do procentowego rozkladu wyznawcow wiary sa nie bardzo pewne, gdyz statystyki polepszaja sie dosc predko.

Dane wraz z 2001 r.:

chrzescijanstwo – 33%

islam – 22%

hinduizm – 16%

buddyzm – 6%

konfucjanizm – 4%

religie archaiczne – 3%

innego rodzaju religie, wierzenia niekonwencjonalne

Obraz religijnosci we wspolczesnym swiecie:

Przy srodowisku socjologicznym istnieja bardzo rozne stanowiska na nasz temat. Dokonalo sie spolaryzowanie stanowisk:

dekoniunktura religijnosci,

renesans religijnosci.

Niektorzy wskazuja w materializm i obojetnosc zachodnich spoleczenstw, w puste koscioly, inni w ozywienie hobby religijnych przy tych spoleczenstwach,

pojawianie sie innych postaci religijnych, typow parareligijnych (sekty, grupy kultowe). Zainteresowanie religiami Wschodu przeciwstawia sie obojetnosci

religijnej otoczenia Zachodu. Wskazuje sie w osobliwosc religijnosci krajow Trzeciego Swiata (Ameryka Lacinska).

Zwraca sie tez uwage w dynamiczny wzrost islamu przy krajach arabskich, ale tez zachodnich – teza socjologiczna S. Hauntingtona o zderzeniu

cywilizacji arabskiej z chrzescijanstwem, chrzescijanstwo posiada powaznego konkurenta – islam.

Sa jednakze zjawiska, co do ktorych dominuje powszechna zgoda:

od czasu renesansu postepuje proces intensywnej sekularyzacji – ograniczanie instytucjonalnej wladzy Kosciola powyzej innymi sferami zycia.

Wyrazem tego wydaje sie byc rozdzial Kosciola od ciebie, takze oddzielenie religii od chwili sfery dziel sztuki, estetyki, umiejetnosc przestala podlegac

ocenom moralnym i zaczela kierowac wlasnymi impulsami;

otrzyma rowniez proces desakralizacji, postepujaca ateizacja kultury zachodniej od chwili ostatnich dwie stowy lat. Przewidywano nawet final religii przy

XX wieku.

Efekt ludzi procesow podsumowal Max Weber: „wspolczesny glob stal sie zelazna klatka, wraz z postepem wiedzy i techniki czlowiek stracil poczucie

sacrum, przestal wierzyc, rzeczywistosc stala sie bardziej plaska, utylitarna, ponura, pozostawiajac w ludzkich duszach pustke, ktora chca wypelniac

goraczkowa bieganina, roznymi namiastkami. Dokonal sie proces odczarowania otoczenia, swiat pozostal pozbawiony pierwiastka magicznego,

mistycznego. Ludzie stracili spojny, koherentny swiatopoglad. ―.

Jakie trendy zlozyly sie na proces desakralizacji (Daniel Bell)?:

upowszechnienie sie przy zachodniej tradycji idei radykalnego indywidualizmu w podobny sposob w dziedzinie handlu (wolnorynkowy kapitalizm), polityki

(demokracja), kultury w szerokim zakresie rozumianej i zyciu powszednim. Idea indywidualizmu opiera sie w prymacie samorealizacji czlowieka –

niczym nie skrepowany wzrost osobowosci, narcyzm;

przejecie za sprawa sztuke funkcji ekspresyjnych, ktore do tej pory pelnila religia. Wszelakie wielkie religie byly religiami gloszacymi asceze,

powsciagliwosc, hamowanie popedow – ekspresja naczelnych sklonnosci jest dopuszczalna w gruncie wiary. Na rejonie sztuki przestala podlegac

cenzurze, namietnosci ludzkie nie istnieja juz utozsamiane z cierpieniem, ale zespolone z hedonizmem;

uswiadomienie w piwnicy przez mezczyzny perspektywy nihilistycznej, pelna przytomnosc smiertelnosci mezczyzny, lek przed smiercia, pustka po niej

lansowano w sztuce, dzielach literackich.

Te cztery trendy zlozyly sie w proces desakralizacji, przyczynily az do przemian przy typie wiary

Mircea Eliade: czlowiek wraz z natury wydaje sie byc istota religijna, czlowiek niereligijny to zjawisko wyjatkowe, czlowiek stale stara sie dokonac pustke

– jak to wykonuje w XX wieku? Przez poszukiwanie namiastek wiary. Ilosc lat XX to wiek wiary politycznych, swieckich – komunizm, faszyzm, wielkie

doktryny spoleczne, polityczne, na temat roli spolecznej religii; programy quasireligijne odgrywaja mnostwo analogii z wiara, np. swiete ksiegi, jak

„Mein Kampf―, takze prorocy. Wiek XX uwaza sie za wiek dominacji wiary politycznych, lecz to sie juz skonczylo.

Stan religijnosci dzis: rozmaite sekty parareligijne, powstaja nowe koscioly, sekty w miejsce stosownych systemow religijnych, powstaja kulty – zblizamy

sie az do punktu wyjscia, do fazy kultow pierwotnych.

Bell prognozuje, ze wzrost religii przy swiecie zachodnim moze podazyc w kierunku trzech nurtow religijnosci:

zwrot w kierunku fundamentalizmu religijnego jako odzew na nadmierne skrzywienie kultury w kierunku radykalnego indywidualizmu, nadmiernego

rozluznienia (np. w NA JUKATAN, zwlaszcza w prowincji czesc ludzi powraca do rygorystycznej wersji religii);

charakterystyczny na rzecz warstw kompetentnych nawrot w kierunku przeszlosci, starego testamentu, odrodzenie pamieci kolektywnej, powrot do

pierwotnego zakorzenienia przy tradycji, szukanie sensu i uzasadnienia na rzecz swojej egzystencji;

powrot az do mistycznych, mitycznych typow myslenia religijnego, az do kultow.

Spoleczenstwo polskie – religijnosc Polakow

Czy po 1989 rok wraz z generalna przemiana dokonuja sie modyfikacje postaw religijnych?

Glowny wskaznik to wskaznik religijnej subiektywnosci. W swoim przypadku nie wystepuje zadnej modyfikacje. Okolo 90% Polakow ciagle okresla sie

jako osoby wierzacy – jest to ustabilizowany i styl religijnosci subiektywnej.

Nadal posiadamy do czynienia wraz z dominacja religijnosci ludowej – glownym wyrazem wiezi wraz z religia istnieja praktyki. Wzor refleksyjny

religijnosci zorientowany w aspekt teologiczny jest rzadszy.

Obserwuje sie tendencje indywidualistyczna, prywatyzacyjna, to znaczy. traktuje sie religie i przekonania swiete w strategia selektywny, wybiorczy

(dotyczy to prawd wiary, norm etycznych), kierujac sie wygoda.

Slaby jest wzrost stowarzyszen i ruchow religijnych i koscielnych, wymiar religijnego spoleczenstwa obywatelskiego jest zle rozwiniety w zaleznosci od ze

spoleczenstwami zachodnimi.

Odmianie ulegla tylko sytuacja kosciola katolickiego przy wymiarze spolecznym. Kosciol ciagle cieszy sie duzym zaufaniem, autorytetem, ale nie

wystepuje takiej lokalizacji, jak przy PRL, zas zwlaszcza swoim koncowce, kiedy jego uzycie moralna i publiczna byla zdecydowanie potezniejsza.

ZMIANA SPOLECZNA

Socjologia od chwili samego zaczatku zajmowala sie problematyka modyfikacje spolecznej, jest to problematyka centralna.

Dlaczego przemiana spoleczna zachodzi?

W jakiej mierze zmiana zalezy od operowania czynnikow powierzchownych, tkwiacych oprocz spoleczenstwem (egzogenne – zapozyczenia kulturowe),

zas w jakiej mierze wywolana wydaje sie byc przez czynniki wewnetrzne (endogenne), w obrebie konkretnego spoleczenstwa? To problem determinant

zmiany spolecznej.

Dlaczego okreslone spoleczenstwa rozkrecaja sie przy sposob dynamiczny, a rozne stoja przy miejscu, SA stagnacyjne?

Ktorego rodzaju czynniki maja najwiekszy wplyw w zmiany: badz rozwoj metoda, czy koncepcje, systemy swiete, polityczne?

Ktora role pelnia procesy demograficzne: ktore spoleczenstwa lepiej sie rozwijaja, przeludnione czy na temat umiarkowanym przyroscie naturalnym?

Problematyka ta zajmowali sie wszelcy klasycy socjologii.

Comte wyroznial:

statyke spoleczna

dynamike spoleczna – znalazla sie zaprzatac procesami modyfikacje spolecznej, znalazla to okazac sie wazniejsza sfera dociekan, niz statyka

Spencer: teoria ewolucjonizmu spolecznego

Marks: teoria formacji spolecznych i kapitalizmu

Simmel: teoria konfliktow spolecznych

Pareto: teoria cyrkulacji elit

Weber: problematyka modyfikacje spolecznej przy pracach starych

Na uksztaltowanie sie problematyki zmiany spolecznej mialy dzialanie trzy koncepcje, zrodla:

oswieceniowa idea postepu, przekonanie, wraz z historia, historia ludzkie istnieja procesem wzrastajacej emancypacji mezczyzny, uniezalezniania sie od

przyrody, wierzono, ze nauka ma mozliwosc poznac uprawnienia rzadzace rozwojem spolecznym, ze swiat spoleczny tez wydaje sie byc rzadzony

pewnymi prawami, zas nauka poznajac je moze kontrolowac nasz rozwoj, postanawiac procesy spoleczne – mysl konstruktywizmu; krancowym

przekonaniem byla utopia komunistyczna;

idea ewolucjonizmu przejeta wraz z nauk przyrodniczych, na jakich wzorowal sie Spencer; glob spoleczny rowniez podlega ewolucji, jak przyroda;

historia jak nauka, uwazano, ze gawede nalezy uprawiac ze wspolczynnikiem spolecznym, to znaczy. nie warunkowac sie az do rejestru chronologii

wydarzen, lecz patrzen w proces wiekopomny w kategoriach bardziej publicznych, poszukujac mocnych tendencji, prawidlowosci, np. nalezaloby

zastanawiac sie, jakie istnieja wspolne wlasnosci rewolucji jak typie modyfikacje spolecznej.

EWOLUCJONIZM

Idee ewolucjonizmu sa aktualnie najbardziej aktualne w mysleniu socjologicznym. Przy ich dzialaniem sa:

teoria modernizacji,

teoria spoleczenstwa postindustrialnego,

teorie ewolucji kultury,

teorie ewolucji spolecznej w wersji np. Lensky’ego.

Glowne zalozenia ewolucjonizmu:

ludnosc podlega stalemu procesowi postepu rozumianego jak przechodzenie od chwili struktur nieskomplikowanych do struktur bardziej zorganizowanych

– wzrost jest rownoczesnie postepem (progresywizm – wiara w postep),

zalozenie determinizmu – jakikolwiek stan spoleczny jest zdeterminowany stanem wczesniejszym,

zalozenie fatalizmu – wzrost toczy sie w strategia nieodwracalny, nieuchronny, ludzie nie moga jego powstrzymac oraz nim sterowac, moga sie jedynie

dostosowac,

zalozenie finalizmu – zdanie, ze wzrost zmierza az do jakiegos miejsca docelowego

(Fukuyama – punkt docelowy pozostal osiagniety, jest to demokracja liberalna i nieograniczony rynek),

domniemanie uniformizmu – rozwoj miesci cale ludnosc, ma charakter uniwersalny,

domniemanie jednoliniowosci postepu – wzrost biegnie w zwiazku z tym torem, wg ten samej trajektorii, przechodzenie tych samych faz rozwojowych

– wszelkie spoleczenstwo rozwijajace sie powinien przejsc sciezke rozwojowa, ktora przeszly spoleczenstwa lepiej rozwiniete.

Wspolczesna socjologia

Problem modyfikacje spolecznej zlokalizowany jest w centrum bacznosci socjologii od lat ’50, nie wydaje sie byc to przypadkowe, ale swiadczy

odpowiedz na tek krok, co znaczacego dzieje sie w realnym swiecie (jest to specyficzne dla socjologii).

Renesans problematyki zmiany spolecznej zalezal od chwili:

pojawienia sie problemu panstwa Trzeciego Otoczenia, wyzwolonych wraz z kolonializmu, wkraczajacych na sciezke rozwoju kulturowego, spolecznego,

podlegaly one mocnej transformacji, gdyz wiekszosc ludzi krajow to kraje na temat bardzo szablonowej strukturze, porzadnych nagle implantowano u

tych propozycji nowoczesny kapitalizm;

druga polowa lat ’60 – rewolucja na kampusach uniwersyteckich przy USA, Europie (rewolucja kulturowa, hippisowska), kontestacja kapitalizmu i

konsumpcjonizmu, teraz rozwinely sie takze formy walki terrorystycznej (np. Czerwone Brygady), wyrazenie – domaganie sie modyfikacje spolecznej;

socjologia zajela sie problematyka ruchow spolecznych;

panstwa komunistyczne – transformacja postkomunistyczna jako specyficzne wyzwanie na rzecz socjologii, dotychczas historia nie znala wypadku, ze

panstwa wychodzily wraz z komunizmu, nikt nie kroczyl ta sciezka rozwojowa i nie wiedziano, jak to odtwarzac;

w naukach spolecznych panuje teza, ze zyjemy w latach niezwyklego szybszego historycznego, jest to efekt odmian technologicznych, lecz kumulacja

ludzi zmian wydaje sie byc tak rozlegla, ze rozpoczyna stwarzac czlowiekowi problemy wraz z adaptacja az do rzeczywistosci, czlowiek musi uczyc sie

przez calkowite zycie.

Odroznic nalezy pojecie „ewolucji spolecznej― od „zmiany spolecznej―.

Wzrost to sekwencja przeobrazen, jakim podlega ludnosc w dluzszym okresie wysilku. Z perspektywy kilku pokolen ewolucja to skumulowany, globalny

skutek zmian. Ewolucja zajmowali sie klasycy socjologii (Comte, Spencer).

Zmiana spoleczna nie musi byc wyposazonym dluzszej szanse. Pojecie modyfikacje zawsze tyczy sie jakiejs szerzej zbiorowosci czy tez waznej sfery

zycia zbiorowego. Istota modyfikacje polega stale na odmianie struktury spolecznej czy gospodarczej, politycznej, stale jest to jakies przeobrazenie

strukturze spolecznej. Zmiana ma wlasny wymiar czasowy, stan T2 po zajsciu zmiany wydaje sie byc rozny od chwili stanu T1 sprzed modyfikacje. Efekty

modyfikacje cechuja sie pewna solidnoscia, nie to przelotne, przejsciowe przeobrazenia, przemiana jest stale pewnym procesem spolecznym, da sie

wyroznic pewne fazy, stadia modyfikacje spolecznej. Logistyka zmiany wydaje sie byc taka, ze stan przeszly warunkuje postac nastepny.

Wyrozniamy pojecie „rozwoju― – przemiana moze byc rozwojem. Z rozwojem mamy do czynienia wowczas, wowczas gdy jakis ksztalt staje sie

bardziej zlozony, bogaty, podobnie jak stosunki w swoim obrebie.

Zmiana moze przybierac forme regresji – wowczas gdy stan T2 jest spory jakosciowo od chwili T1), duzo spoleczenstw posiada fazy regresu

cywilizacyjnego.

Jest dozwolone mowic rowniez o mozliwosci zero, na temat braku odmian, gdy dominuje stagnacja i nic sie nie zmienia.

MODEL CHARAKTERYSTYKI ZMIANY SPOLECZNEJ

Zmienne, rodzaje analizy:

determinanty zmiany spolecznej – od chwili czego zalezy zajscie modyfikacje (czy to czynniki technologiczne, zapozyczenia i tym podobne. ),

normy, w ktorych zmiana spoleczna zachodzi, rozklad kontekstu spolecznego – badz jest to stosunki sprzyjajacy odmianie, czy niesprzyjajacy, czy

przyspiesza zmiane, czy tez stawia jej bariery, chodzi o miejscowe warunki, rzeczywistosc danego spoleczenstwa (np. pulap wyksztalcenia, postac sily

roboczej, bogactwa naturalne),

autorzy modyfikacje spolecznej – przede wszystkim ludnosc jako caloksztalt, ale i wazne grupy, np. elity spoleczne, klasa polityczna czy rzadzacy,

innowatorzy, wynalazcy, rewolucjonisci i tym podobne.,

jaki charakter ma przemiana, czy zsynchronizowany, czy nie, czy miesci w jednakowym stopniu roznorodne sfery istnienia spoleczno-gospodarczego,

polityke, kulture, postury spoleczne. Rys zmian wydaje sie byc na ogol tego rodzaju, ze modyfikacje mentalne (nawyki, system wartosci) sa wolniejsze w

stosunku do odmian instytucjonalnych.

jak dokonuje sie zmiana? Lub napotyka w opor, badz przebiega bezkonfliktowo i gladko? Zmiany radykalne napotykaja w opor typow spolecznych, jakich

interesy swietnie realizowane dotychczasowy przed transformacja, natomiast ekipy, ktorych interesy nie dotychczasowy realizowane, beda bardziej

zainteresowane zmiana – wiaze sie to z sprawa interesow. Funkcjonuje tez rzecz spolecznych kosztow zmiany spolecznej – kazda zmiana sprawia

koniecznosc ponoszenia przez ludnosc wiekszych czy tez mniejszych kosztow spolecznych, ktorymi sa poczucie niestabilnosci, niedostatku

bezpieczenstwa, wydarzenie traumy, dyskomfortu, zaburzenia. To klasyczne zakres badan socjologicznych.

rytm modyfikacje spolecznej, badz zmiana posiada charakter intensywny, szokowy, rewolucyjny, czy plynny, jako powolne przeksztalcenia

spoleczenstwa. Istnieja 2-ie szkoly:

optowanie za przemiana radykalna (jak Balcerowicz),

zapewnienie, ze bardziej wartosciowa jest przemiana stopniowa, lagodna, wydluzona podczas, ale posiada to wlasne niebezpieczenstwo, gdyz w tym

czasie utrwala sie patologiczne interesy przeroznych grup spolecznych, ktore beda zerowac w przejsciowej, niestabilnej sytuacji.

Determinanty zmiany spolecznej:

–rola metoda i odmian w domenie technologii produkowania dobr, tegoz, co przeksztalca cywilizacje, strategia zycia jednostek, wszystkie przelomowe

wynalazki fachowe wytyczaly swieza epoke, totalnie rewolucjonizowaly zywot spoleczne mezczyzny, pociagaly za soba zmiany we wszystkich innych

dziedzinach istnienia;

–czynniki demograficzne, byl to przedmiot zaintrygowania m. in. Durkheima („O podziale roboty spolecznej―) – w czasach, kiedy

ludzkosc–byla nieliczna i rozproszona geograficznie, potrafila przezyc–bez zlozonego podzialu roboty, specjalizacji funkcji i zagadnien, ludzie nie

musieli gdyz rywalizowac–, co z kolei nie stwarzalo impulsu w kierunku innowacyjnosci. Kiedy posiadamy do czynienia wraz z duzym przyrostem

naturalnym, rosnie zageszczenie w jakims rejonie, pojawia sie problem niewystarczalnosci zasobow i wynalazczosci, jest to impuls az do specjalizacji i

podzialu roboty.

Czy wydaje sie byc tak, ze w krajach o wiekszym zageszczeniu pulap rozwoju wydaje sie byc wiekszy? Nie – panstwa te najczesciej naleza az do

krajow biednych, natomiast np. Kanada, panstwa skandynawskie odznaczaja sie duzym poziomem istnienia.

zmienne kulturowe

W nauce istnial doskonaly spor odnosnie do tego, co wywiera wiekszy wplyw w rozwoj:

czynniki materialne (marksisci),

czynniki kulturowe, czyli koncepcje, doktryny, programy filozoficzne i tym podobne. – wzorem jest tu analiza Webera wplywu wiary protestanckiej w

rozwoj kapitalizmu, czy dzialanie idei, doktryn politycznych, jak komunizm badz faszyzm w procesy modyfikacje spolecznej,

uzycie elit – w procesach zmiany spolecznej role dominujaca odgrywaja z reguly waskie elity spoleczne, elity reformatorow, elity polityczne czy tez

rewolucyjne.

Proces zmiany spolecznej jest rozmaicie interpretowany przy socjologii.

Sa rozne wzory:

modele okresowe – objasnienie klasyczna, np. u Spencera ewolucja od chwili fazy spoleczenstwa militarnego az do fazy spoleczenstwa

przemyslowego.

dialektyczny model odmian – Marks i socjolodzy nawiazujacy az do Marksa (Dahrendorf), nierownosci spoleczne to wazne zrodlo modyfikacje

spolecznej, istnieja podlozem konfliktow spolecznych, zas to swiadczy glowny maszyneria zmiany spolecznej. Dzis nierownosci spoleczne rozpatruje sie

przy kategoriach wytworczosci swiatowej i globalizacji: podzial na rozwiniete centrum cywilizacyjne oraz panstwa peryferyjne i polperyferyjne.

schemat funkcjonalny – nacisk w kumulatywna nature zmian spolecznych, tzn. zmiane spoleczna pojmuje sie jak rozciagniety podczas proces, ktory

dojrzewa i prowadzi az do nowej formy spoleczenstwa (Parsons).

GLOWNE STADIA ROZWOJOWE ZMIANY SPOLECZNEJ

Dominuje tu pojmowanie ewolucyjne, trajektoria od spoleczenstwa tradycyjnego (takie typy spoleczenstw, jak ludnosc zbieracko-mysliwskie, ludnosc

rolnicze wariantu kopieniackiego, rozwiniete spoleczenstwo rolnicze) poprzez ludnosc przemyslowe az do spoleczenstwa wariantu poprzemyslowego –

mozna te rolety traktowac jak modelowe konstrukty.

Spoleczenstwo znane

Zajmuje sie przedtem takze antropologia kulturowa.

Charakterystyka od witryny gospodarczej:

To spoleczenstwo oparte na rolnictwie, dominuje system gospodarczy naturalna, zorientowana na samowystarczalnosc, rynek i wymiana istnieja slabo

rozwiniete, malo wyspecjalizowany jest podzial pracy.

Struktura spoleczna:

Podpora o mocne podzialy spoleczne, wyrazna hierarchia spoleczna i zwiazane wraz z nia bariery, slaba ruchliwosc. Czlowiek postrzegany jest jak

czlonek zbiorowosci, a nie jako autonomiczna jednostka. Nacisk spoczywa w powinnosciach, obowiazkach, a obreb wolnosci, wybrania jest dosyc

ograniczony. Nadrzedna jednostka osadnicza jest spolecznosc wiejska, troche jest w zamian, charakterystyczny typ to tradycyjna spolecznosc lokalna

typu wiejskiego, zamknieta, odosobniona od sladow szerszego otoczenia. Panuje potezna wiez spoleczna i poczucie wspolnoty – jest to

Tnnies’owski typ spolecznosci. Rola bliskich i sasiedztwa jest istotna, istnieja definicji wzajemnej pomocy i obiegu uslug. Glownym dostarczycielem

fasonow jest obyczaj, wzory i wartosci przekazywane z pokolenia na pokolenie sa kluczowym zrodlem zasad. Dominuje reakcjonizm i zachowawczosc,

nastawienie w kontynuowanie i odtwarzanie historii. Komunikacja opiera sie glownie w przekazie ustnym, znajomosc pisma jest elitarna, rzadka. Panuje

bardzo potezna, nieformalna kontrola spoleczna, pelniona glownie za sprawa male ekipy (rodzina, sasiedztwo), dominuje przymus, silne konsekwencje

za przekraczanie norm. Tenze typ spoleczenstwa wytworzyl specyficzny typ mentalnosci spolecznej – mentalnosc wariantu konserwatywnego,

zachowawczego, oporna w stosunku do zmian. Wielka role odgrywa wiara przy sily nadprzyrodzone, duza uzycie sfery sacrum, mitu, magii, orientacja

fatalistyczna wobec losu, scisly alians sfery sacrum i profanum.

Spoleczenstwo przemyslowe

Uformowalo sie w koncu XVIII wieku w Europie Zachodniej, nazwa „spoleczenstwo przemyslowe― zostala uzyta po przy jednym spotkaniu pierwszy

za sprawa Saint-Simone’a przy „Utopii spolecznej―. Spoleczne teorie zaczely sie rozwijac przy latach ’50 i ’60 XX wieku.

Teoria spoleczenstwa przemyslowego traktuje przejscie od chwili spoleczenstwa tradycyjnego do przemyslowego jako postep, przejscie az do bardziej

idealnych i kompleksowych form spolecznych. Postep formuluje sie przy:

wyzszym szczeblu dobrobytu zapewnianym przez ogromna produkcje,

upadku sztywnych podzialow spolecznych,

pojawieniu sie koncepcji rownosci,

w ciagu rozwoju ulegly zlagodzeniu spory klasowe – nastapila instytucjonalizacja konfliktu klasowego, przede wszystkim za posrednictwem

rozszerzeniu praw obywatelskich (prawa wyborcze, upowaznienie do konstruowania partii politycznych).

Zasadniczym elementem przejscia byl rozwoj liberalnej demokracji (dominacja wladzy parlamentarnej, konkurencja partii).

Uwaza sie, ze tak zwanym. ustroj magazynowy jest zasadniczo jednolity, pomijajac fakt, gdzie sie rozwija – proces industrializacji wytwarza wzdluz i

wszerz podobny typ spoleczenstwa. To przekonanie dalo asumpt az do stworzenia teorii konwergencji (wzajemnego upodabniania sie) – jako tako

postepu uprzemyslowienia spoleczenstwa upodabniaja sie wowczas gdy chodzi na temat podstawowe instytucje, infrastrukture cywilizacyjna, system

ceny. Industrializacja znalazla doprowadzic az do ujednolicenia, abstrahujac od ustrojow politycznych. Glownym tworca i rzecznikiem tej teorii jest Daniel

Bell.

Wlasciwosci spoleczenstwa przemyslowego:

gospodarka rynkowa oraz masowa, przemyslowa wytwarzanie dobr za pomoca maszyn i przez wyspecjalizowane instytucje, zas nie w ramach

gospodarstwa domowego – rozwiniety podzial pracy, specjalizacja zawodowa, nowe zawody,

glowny motyw dzialalnosci gospodarczej – dazenie az do zysku, uzycie pieniadza powieksza sie, jest to miernik pozycji, statusu czlowieka przy

spoleczenstwie,

ludnosc zurbanizowane, progresowi przemyslu przy sposob przyrodzony towarzyszy wzrost miast, wielkie miasta jak glowna jednostka

osadniczo-terytorialna. Inwestycja duzej mobilnosci, szczegolnie wies-miasto, ale i mobilnosci spolecznej. Wychodza nowe warianty spolecznosci,

glownie grupy wariantu celowego, oparte nie w wiezach naturalnych, a na temat wspolnote celow (zrzeszenia, stowarzyszenia, organizacje), jakoscia

przynaleznosci jest to, ze nie angazuja one jednostki przy sposob totalny, calkowity, uczestniczenie tylko czescia osobowosci,

przy spoleczenstwie przemyslowym slabnie nieformalna kontrola spoleczna i jej instytucje, wstaje rola centralnej wladzy, ciebie i formalnej kontroli

sprawowanej przez legalne instytucje, zwlaszcza normy prawne, odejscie od chwili prawa zwyczajowego, to panstwo wymierza konsekwencje. Zmienia

sie typ wiezi – od chwili wiezi wariantu osobowego az do wiezi wariantu rzeczowego, sformalizowanego,

wzrost racjonalnosci w zyciu spolecznym, rosnie uzycie wiedzy, edukacji, wyksztalcenia, uzycie swiatopogladu naukowego. Rozdzial sfery sacrum i

profanum, postrzeganie swiata przy innych kategoriach,

powstanie kultury masowej, zwlaszcza dzieki rozwojowi technologii i fachowych mozliwosci produkcji i transmitowania tresci kulturowych, demokratyzacja

kultury,

rosnie uzycie autonomii jednostki, rozwija sie ideologia praw jednostki, przy kulturze przewazajacy staje sie indywidualizm.

Ten typ spoleczenstwa, zdaniem socjologow, rozpoczyna odchodzic wstecz. W czasach ’70 narodzila sie twierdzenie o spoleczenstwie

postprzemyslowym.

Daniel Bell oglosil ere spoleczenstwa postindustrialnego.

Wlasciwosci spoleczenstwa postprzemyslowego:

cecha konstrukcyjna – przemiana charakteru wytworczosci i strukturze spolecznej, przejscie od spoleczenstwa, gdzie panuje sektor II do

spoleczenstwa, gdzie panuje szeroko rozumiany sektor sluzb (w spoleczenstwach zachodnich pracuje w nim przecietnie 60% zatrudnionych),

wysoka range zyskuje wiedza, staje sie kobieta poteznym kapitalem spolecznym, ktory moze byc zamieniany na wladze i w pieniadze, rosnie rola

wyksztalcenia, zawodow na temat wysokich, eksperckich kwalifikacjach (eksperci, managerowie, panstwu, ktorzy zapewniaja diagnoz i ci, jacy kieruja),

rosnie rola wiedzy w procesach decyzyjnych, posiadamy do czynienia wraz z zarzadzaniem, kontrolowaniem, planowaniem, co powoduje, ze ten typ

spoleczenstwa znamionuje jeszcze potezniejsza racjonalnosc istnienia spolecznego, toki spoleczne przy wiekszym zakresie sa ponizej kontrola

mezczyzny,

wzrastajaca uzycie informacji, jej produkowania, przetwarzania, przekazywania – stad okreslenie „spoleczenstwo informacyjne―, rozwoj

komunikacji,

wzrastajaca uzycie mediow („medializacja― zycia spolecznego), uwazamy, ze cos funkcjonuje, jesli wydaje sie byc pokazywane przy mediach,

media zaczynaja formowac swiadomosc spoleczna, nasza percepcje swiata,

wzrost biomedycyny, mechanik medycznych, przedluzanie ludzkiego istnienia, rozwoj mechanik i eksperymentow medycznych (klonowanie, sztuczne

zapladnianie),

system ceny ewoluuje od chwili wartosci materialnych do ceny postmaterialnych (Inglehart), co posiada przelozenie w rozwoj przeroznych ruchow

spolecznych zorientowanych w walke na temat prawa mezczyzny, np. czyn alterglobalistyczny.

Teza Bella spotkala sie wraz z krytyka: czesc socjologow nie zgadza sie z teza o kresie ery industrialnej, a na odwrot – powiada o nadejsciu ery

superindustrialnej, gdzie dzialanie produkcji przemyslowej na wykonywane zycie wydaje sie byc coraz wiekszy, rozwoj sektora II rozkrecil i umozliwil

rozwoj sektora uslug, jest to bardziej wieloskladnikowy system zaleznosci, niz zakladal Bell.

Wskazuje sie takze mniej optymistyczny, pozytywny portret postindustrialnego spoleczenstwa. W koncepcji Bella posiadalo ono rys spoleczenstwa

utopijnego. Pojawiaja sie tutaj jednak nowe wzory nierownosci spolecznych, podzialow spolecznych, jak rowniez nowe jakosci (underclass) i rosnaca

polaryzacja:

spadek liczebnosci klasy robotniczej i zguba jej kierowniczego miejsca,

coraz wieksza rola jakosci sredniej, jakosci ludzi wiedzy,

segmentacja galezi pacy, podzial na sektory o dogodniejszych i gorszych warunkach zatrudnienia,

fragmentacja sily roboczej, jej rozproszenie, brak duzych skupisk jak przy spoleczenstwie przemyslowym,

rozszerzanie underclass, tendencja coraz wieksza, uwaza sie, ze stanie sie to solidny element spoleczenstwa,

wysoki wskaznik bezrobocia, bezrobocie uzyskalo nowe zrodlo – technologie,

minimalizowanie przez rzady zakresu pomocy socjalnej, opiekunczych funkcji ciebie, wymusza to rosnaca konkurencja gospodarcza w swiatowych

rynkach,

slabnie opor i radykalizm pracownikow wobec pracodawcow.

MECHANIZMY ZMIANY SPOLECZNEJ

W socjologii istnieja cztery wplywowe teorie objasniajace maszyneria zmiany spolecznej:

paradygmat modernizacyjny,

teoria postepu zaleznego,

teoria rozwoju autonomicznego.

Paradygmat modernizacyjny

Najbardziej nosny i najczesciej przywolywany. Teoria modernizacyjna narodzila sie przy latach ’50 i ’60, nie byla to tylko teoria naukowa, ale i

takze teorie faktycznie stosowana przy procesach naprawczych zachodzacych przy krajach Trzeciego Swiata, byla to polityka stosowana przy tych

krajach.

Modernizacja – proces modyfikacje spolecznej, gdzie spoleczenstwa wiecej rozwiniete nabieraja stopniowo cech wlasciwych na rzecz spoleczenstw

bardziej rozwinietych.

Ulokowania paradygmatu:

wzrost ma charakter jednokierunkowy,

sciezka rozwojowa, ktora przeszedl Zmierzch, ma charakter uniwersalny i wszystkie panstwa, ktore chca sie wyrwac z zacofania i peryferyjnosci, musza

spieszyc w tym danym kierunku, co Zachod – istnieje pewien kierunek postepu wytyczony za sprawa kraje zachodnie,

rozwoj posiada charakter plynny,

jest to proces stopniowy, opiera sie na pokonywaniu kolejnych szczebli nowoczesnosci, pospieszniej badz wolniej, nie ma tu rewolucji,

wzrost ma charakter imitacyjny,

nasladowanie przez panstwa peryferyjne mily rozwojowej Zachodu, zachodnich rozstrzygniec, instytucji,

wzrost ma charakter konwergentny,

proces ten zaprowadzi do cywilizacyjnego upodobnienia sie krajow obrzeznych do panstwa rozwinietych.

Krytyka:

Teoria modernizacji zostala zmuszona do ocenie swoich zalozen przede wszystkim ponizej wplywem doswiadczen procesow modernizacji zachodzacych

przy konkretnych krajach. Nie wzdluz i wszerz proces modernizacji zakonczyl sie pomyslnie – mozliwe istnieja rozne przebiegi procesow naprawczych.

Mozna zarekomendowac kilka scenariuszy modernizacyjnych:

a)wariant najbardziej radykalny – modernizacja ma oznaczacb)radykalne zerwanie wraz z wlasna kultura i tradycja. Implantacja zachodnich rozwiazan

wiedzie do proby zerwania przy wlasna tradycja, tozsamoscia, duchowoscia – az do przemodelowania kulturowego rdzenia konkretnego

spoleczenstwa. Reakcja na to zdarza sie z reguly intensywny opor spoleczny, ktory czesto przybiera formy rewolucji, w rezultacie czego przystaje do

powrotu do postaci sprzed modyfikacje spolecznej (np. Iran za rzadow szacha Rezy Pahlawiego – proba zamerykanizowania spotkala sie wraz z

rewolucyjnym sprzeciwem i przywroceniem wladzy szyitow);

c)wariant ewolucyjnego kompromisu miedzy starym zas nowym porzadkiem. Reformatorzy uwzgledniaja zastane wzorce kulturowe, tradycje,

mentalnoscd)i nie zamierzaja naruszace)kulturowego rdzenia, zas przeciwnie, wyszukuja w starego testamentu, kulturze podzespolow uzytecznych w

procesie modernizacji. Modyfikacja odbywa sie stopniowo, nastepuje cyrkulacja elementow sedziwego ladu w nowe instytucje. Efekt kompromisu moze

bycf)jednak rozny:

-pozytywny wariant: azjatyckie tygrysy, innymi slowy tworcza synteza nowoczesnosci Zachodu, jego technologii i strukturze z tradycyjna kultura,

wartosciami, religia – glownie obyczaj konfucjanska, typ kultury kooperacyjnej, kolektywistycznej, nastawionej na grypowy wysilek, duza rola dyscypliny,

pracowitosci, zdolnosci poswiecania sie dla ciebie, firmy, innymi slowy podporzadkowanie partykularnych interesow; to wykorzystano przy procesach

naprawczych (najbardziej spektakularnym przykladem istnieja tu Chiny),

-negatywny wariant: efekt w postaci patologicznego, swiezego systemu, nowoczesnosc-noszaca wiele rysow anomii, dysfunkcji; pewne wlasnosci tego

wariantu mozna spotkac-w krajach postkomunistycznych w postaci np. kryminalizacji ciebie, klikowosci, nieformalnych powiazan w stuku strategii i

wytworczosci, nepotyzmu, wolnokonkurencyjny kapitalizm przestaje byc-wolnokonkurencyjny, osoby nie odgrywaja rownych Sans, trzeba miec-dojscia,

uklady, pojecie „republiki kolesiow―, np. oligarchizacja gospodarki przy Rosji);

g)wariant, w ktorym modernizujace sie wedle zachodnich fasonow spoleczenstwa nie wchodza w droge samoczynnego, trwalego postepu, nie dobiegaja

do mety ale zatrzymuja sie przy ktoryms punkcie miedzy zacofaniem a nowoczesnoscia, wyksztalcajac osobisty, hybrydowy schemat rozwojowy (np.

Chiny zestawiaja pewne szczegoly socjalizmu, jak system monopartyjny i komunizm w domenie politycznej, natomiast w domenie gospodarczej przy

kluczowych odcinkach panuje kapitalizm);

h)enklawowy schemat modernizacji, wowczas gdy w danym panstwie wspolistnieja w poblizu siebie enklawy nowoczesnosci i dobrobytu, zas cala

pozostalosc spoleczenstwa pograzona jest przy zacofaniu, szablonowej kulturze i nie korzysta z rozwoju (np. kraje latynoamerykanskie, jak Meksyk czy

Brazylia – favele).

Paradygmat modernizacyjny musial podlegac krytyce, gdyz doswiadczenia mnogich krajow obalily jego zalozenia.

Zarzuty:

okcydentalizm, uznanie, ze istnieje 1-a, uniwersalna na rzecz wszystkich sciezka rozwojowa rozplanowana przez Zachow, imitacja wzorcow zachodnich

przynosila bardzo roznorodne efekty. Uznano, ze teorie modernizacyjne istnieja apologia zachodniej dominacji w pozostalych kontynentach –

twierdzenie, ze to czasy kolonialne, podboj Afryki, Azji, Ameryki Lacinskiej replikuja, ze zacofanie i peryferyjnosc. Kontrargument: za niedorozwoj i

zacofanie danych krajow wini sie same te panstwa, ze nie chcialy sie modernizowac, ze cechuja sie immobilnoscia, sprzeciwem, jest to wytlumaczenie

niedorozwoju wlasciwosciami psychologicznymi i socjologicznymi;

strategia ujmowania polaczeniu miedzy tradycja a nowoczesnoscia, z reguly istnieja one w piwnicy przeciwstawne, obyczaj traktowana wydaje sie byc

jako podstawowa przeszkoda w drodze az do nowoczesnosci, powiada sie na temat nieuchronnym konflikcie. Wedlug krytykow jest to bardzo

dogmatyczne ujecie tradycji, obyczaj moze byc wykorzystana jako spod drogi az do nowoczesnosci, jak np. przy Japonii. Obecnie wiekszosc teoretykow

liberalizmu sadzi, ze nowoczesnosc musi okazac sie zakorzeniona przy tradycyjnosci;

twierdzenie o jednokierunkowym charakterze procesow rozwoju wydaje sie byc nieprawdziwa, sa rozne scenariusze rozwojowe, wydaje sie byc wiele

tras. Teza na temat konwergentny zakresie rozwoju zakladala, ze skutek modernizacji stanie sie wszedzie tego rodzaju sam, panstwa sie upodobnia.

Okazuje sie jednakze, ze nie, w dzisiejszym swiecie bardzo czestym finalem jest stan rzeczy jak przy krajach islamskich (w domenie technologicznej

czerpanie z Zachodu, w domenie spolecznej, fasonow zycia codziennego – obyczaj, Koran, potepienie wzorow zachodnich, w domenie politycznej –

bardzo roznorodne systemy polityczne, np. ustroj monarchiczny, rzadko programy demokratyczne);

teoria modernizacji w gruncie rzeczy opisuje to, co historia sie przy spolecznosciach miastowych Trzeciego Otoczenia, nie dostrzegajac tego, ze reszta

ludzi krajow ciagle pograzona wydaje sie byc w zacofaniu – modernizacja moze byc procesem enklalwowym.

Charles Tilly – przedstawiciel stylu socjologii historycznej, analizujac dwudziestowieczna teorie socjologiczna i jej bledy az do podstawowych

niedoborow zalicza owe, ktore dotycza wlasnie teorii modernizacji i teorii modyfikacje spolecznej. Teoretycy modernizacji (m. in. Smelser) istoty tegoz

procesu upatruja w przechodzeniu ku szybciej zlozonym formom spolecznym, postepujacej zlozonosci (np. postepujaca specjalizacja zawodowa,

zroznicowanie trybow istnienia, ustrojow politycznych), natomiast rola modernizacji to marsz w kierunku bardziej wieloskladnikowym wyspecjalizowanym

formom.

Tilly: nie dostrzega sie drugiej witryny tego powodu – w tym samym czasie zachodzi proces standaryzacji i homogenizacji, co widac w roznych polach

zycia spolecznego (konsumpcja, naklady konsumpcji, style zycia, moda, lingwistyka – jezyk angielski jezyczkiem swiata). To efekt nowej tendencji

cywilizacyjnej – globalizacji, ktora wywoluje trend az do upodabniania sie w formacie kulturowym, politycznym i gospodarczym.

Te 2-ie tendencje wspolwystepuja, ale da sie wyroznic pewne uniwersalne, powszechne nurty rozwojowe w dzisiejszym swiecie:

wzrastajaca racjonalnosc w zyciu spolecznym, oparcie istnienia spolecznego w wiedzy,

westernizacja, okcydentalizacja otoczenia, gdzie 1-a kultura narzuca swoje wzorce przyjmowane, wiecej lub bardziej powszechnie, przy roznych rejonach

swiata – dzis jest to glownie amerykanizacja,

malejace znaczenie i uzycie panstwa narodowego, ktore przy globalizujacym sie swiecie traci swe obecne prerogatywy, suwerennosc, powstaje

watpliwosc o przyszlosc panstw narodowych.

W socjologii pojawia sie nowe metodologiczne podejscie az do problematyki modyfikacje i postepu spolecznego, teorie modernizacji rozpoczyna

zastepowac teoria globalizacji – jest to cyrkulacja paradygmatu, ideologii.

Teoria postepu zaleznego

Jak mowia niektorzy stanowi caloksztalt z teoria modernizacji – podobna wydaje sie byc ich wymowa.

Teoria postepu zaleznego opiera sie na:

tezie o globalizacji wspolczesnego otoczenia, istnieniu coraz scislejszych zaleznosci na plaszczyznach gospodarczej, politycznej i kulturowej. Dominujaca

jakoscia ponowoczesnego otoczenia sa coraz scislejsze wiezi,

swiat komponuje sie wraz z krajow na temat bardzo roznym potencjale gospodarczym i szczeblu cywilizacyjnym, dzieli sie w rozwiniete glowny punkt

cywilizacyjne i cywilizacyjne peryferia – asymetrycznosc rozwojowa otoczenia. Narzuca to pewien schemat rozwojowy, innymi slowy model postepu

zaleznego jak obiektywna nieodzownosc. Rozwoj, korekcja poziomow pociaga za soba wzor, jest ona jezdnia wyjscia wraz z niedorozwoju, co jest

rownoznaczne z ustanowieniem jednak zredukowanie suwerennosci gospodarczej i politycznej.

Koncepcja ta wywoluje krytyke, najbardziej radykalni krytycy mieszcza sie w krajach latynoamerykanskich – sa to metrow. in. Cardozo i Furtado.

Zwracaja te banki uwage w negatywne rezonansy dyfuzji fasonow, wartosci, srodkow materialnych. Taka sytuacja wiedzie do asymetrycznej zaleznosci,

korzystnej glownie na rzecz krajow rozwinietego centrum – jest to nieekwiwalentna wymiana gospodarcza, z ktorej korzystaja panstwa centrum (tanie

surowce, niedroga sila robocza, miejsca skladowania odpadow, presja polityczna i kulturowa, uzaleznianie krajow obrzeznych od glowny punkt,

narzucanie swoich wartosci kulturowych, wzorow obyczajowych). Prowadzi to nie tyle do wyrownania dystansow, jak duzo do poglebiania rozwoju

niedorozwoju, reprodukowania sytuacji zaleznosci i dystansow – w planecie polityki nie wystepuje altruizmu, zas jest kierowanie sie osobistym

interesem, posiadanie wiaze sie wraz z podtrzymywaniem asymetrii. W interesie zamoznego Zachody wydaje sie byc podtrzymywanie tejze asymetrii,

gdyz to znaczy rynki zbytu dla towarow wlasnej wytworczosci, baze taniej sily roboczej, baze surowcowa.

Kraje zamoznego Zachodu (G8), czyli 15% swiatowej populacji, zuzywaja wiecej niz 50% surowcow swiatowych. Ponizsza asymetria rozwojowa bedzie

odporna, bo lezy w interesie ludzi krajow. Przeciwko takiej trasie protestuje czyn antyglobalistyczny.

Jednak sa i pozytywu tegoz modelu.

Stwarzana jest okazja wyjscia wraz z izolacji, nawiazania zwiazkow wraz z rynkiem globalnym, a to moze pociagac za soba przyrost konkurencyjnosci

poszczegolnej gospodarki. Wzor ten sprzyja rowniez upowszechnieniu sie prorozwojowych, proekonomicznych wybuduj, dziala w kierunku

upowszechnienia Oswiaty, uruchamia impulsy w kierunku samodzielnosci.

Twierdzi sie, ze odrebnej drogi rozwojowej nie ma.

Krytyka modelu postepu zaleznego przyczynila sie az do opracowania 3 drogi rozwojowej.

Teoria postepu alternatywnego (autonomicznego)

Odwoluje sie do koncepcji lokalizmu, nobilituje poleganie w wlasnych silach, odrzuca mechaniczne imitowanie Zachodu. Stawia w sile spolecznosci

lokalnych, w potencjal obszarow – przy sile starego testamentu, lokalnych wiezi tkwi nadrzedny potencjal rozwojowy, mobilizacyjny i to jest mozliwosc

dla postepu zaleznego. Nie oznacza to jednakze zerwania spotkan i rozmow z glowny punkt, ale posiada amortyzowac negatywne skutki postepu

zaleznego.

Nacisk kladzie sie na opieke kulturowej identycznosci kraju, chodzi o nasladownictwo selektywne, zas nie mechaniczne. Inna zasada brzmi: wzrost tak

– ale nie kosztem dewastacji srodowiska naturalnego.

Krytycy tej procedury rozwojowej komunikuja, ze jest to slepy tor rozwojowy zrodzony z leku przed zaleznoscia, ze popycha w kierunku izolacjonizmu,

odgradzania sie od otoczenia, co powinien prowadzic do stagnacji.

TRANSFORMACJA POSTKOMUNISTYCZNA

jako wyjatkowy typ modyfikacje

Pod dzialaniem wydarzen po 1989 rok stworzyla sie sytuacja eksperymentalna dla socjologow.

Dla Naszego kraju byl to drugi w ciagu 50 latek eksperyment wiekopomny (najpierw instalacja komunizmu, potem upadek ukladu i robienie nowego).

Osobliwosc tej sytuacji polega za zakupach grupowych, ze brak bylo przygotowanych scenariuszy rozwojowych – nikt dotad nie wychodzil wraz z

komunizmu i nie stalo modelu rozwojowego do podpatrywania. Brakowalo rowniez teorii socjologicznej, ktora przy sposob odpowiedni bylaby mogl

wyjasnic nasz proces.

Transformacja systemowa, ustrojowa – sens tego pojecia poczatkowo byl bardzo nieprecyzyjny, nie wiadomo stalo, do czego ten proces mialby

naszego biura prowadzic. Ogolnie jest to pozbywanie sie cech tozsamosciowych rzeczywistego socjalizmu i rownolegle konstytuowanie sie cech

tozsamosciowych swiezego systemu. Swiezy system, definiowany dosc mgliscie, to:

robienie gospodarki wolnorynkowej,

budowa demokracji.

Byly to pewne hasla, cele. Przez pierwsze okres nie wykorzystywano pojecia kapitalizmu, bo w latach PRL stalo ono obciazone negatywnie.

Odmienne ujecie nazywa proces transformacji jako przejscie od ladu monocentrycznego az do postmonocentrycznego, policentrycznego.

Istote modyfikacje systemowej pojmowano jako konstruowanie nowych regul, wzorow, zasad i ceny w domenie gospodarczej, politycznej i

spoleczno-kulturowej.

Socjologowie polaczeni z rozwojem instytucjonalnym okreslaja proces transformacji jako proces nowej instytucjonalizacji politycznej, rynku i

spoleczno-kulturowej. Efektem tegoz procesu znalazla byc system gospodarczy rynkowa podparta na mechanizmach samoczynnego postepu

rynkowego, struktura liberalnej demokracji i ludnosc obywatelskie przy warstwie spoleczno-kulturowej.

Zrodla modyfikacje systemowej na terytorium polski sa wewnetrzne i zewnetrzne.

Wewnetrzne pochodzenia zmiany:

zlaczone sa zwlaszcza z niewydolnoscia ekonomiczna wytworczosci centralnie planowanej, ktora nie wytrzymala rywalizacji i musiala upasc jak

marnotrawna,

brak legitymizacji politycznej, narzucony struktura komunistyczny posiadal znikoma legitymizacje polityczna, o jakich kwestiach swiadczyly powtarzajace

sie wybuchy buntu spolecznego, ktorych zwienczeniem bylo ukonstytuowanie sie dziesieciomilionowego ruchu „Solidarnosc―,

rola Kosciola, byla to sila wspierajaca wolnosciowe aspiracje spoleczenstwa.

Zewnetrzne zrodla modyfikacje:

Krach ukladu w Polsce oszacowac nalezy za przejaw rozkladu systemu socjalistycznego w pelnym bloku. Struktura socjalizmu panstwowego wyczerpal

wlasne mozliwosci, przegral konkurencje ekonomiczna i militarna z systemem zachodnim (okres „gwiezdnych wojen― Ronalda Reagan’a).

Baza projektu reform

Zrodlem weny byl liberalizm.

Liberalizm nadawal sie przy sposob wyjatkowy do odegrania roli antydoktryny w stosunku do komunizmu, zawiera gdyz takie koncepcje, wartosci, jakich

w komunizmie brakowalo.

Liberalizm okazal sie doktryna spolecznie umiarkowanie nosna, nie wszyscy akceptowali ostry, poblazliwy kurs.

Nie narodzila sie zadna specyficzna, nowa sciezka rozwojowa – proces transformacji byl strategia imitacji zachodnich rozwiazan systemowych, co

zachodni intelektualisci przyjeli z zalem.

Przyjeto technokratyczna strategie modernizacji systemu, nastawiona na wlasciwosci makroekonomiczne. Nizsza uwage poswiecano spolecznemu

kontekstowi reform, spolecznym reakcjom w szokowa leczenie. Terapia owe przyniosla jednakze szybki skutek.

Cecha procedury jest konstruktywizm, konstruktywistyczny schemat zmiany spolecznej. Mamy do czynienia z kapitalizmem zaprojektowanym politycznie,

ktory nie powstawal jak efekt przyrodniczego procesu ekonomicznego, spolecznego, historycznego, jak w Zachodzie.

Istota procesu transformacji postkomunistycznej

Istota ta opiera sie na wychodzeniu z niekompetencji cywilizacyjnej, przy ktora wepchnal nas przeszly system powodujac, ze stalismy sie panstwem

polperyferyjnym. To nabywanie cywilizacyjnej kompetencji, nabywanie cech szczegolnych dla panstwa wysokorozwinietych.

Cywilizacyjna niekompetencja przejawiala sie przy:

niskiej tradycji ekonomicznej spoleczenstwa – zanik etosu roboty, uczciwosci przy interesach, sumiennosci, pojawila sie wyuczona bezradnosc

zdawanie sie na panstwo,

niskiej tradycji prawnej spoleczenstwa – zaniedbywanie dla uprawnienia i praworzadnosci,

braku kultury politycznej spoleczenstwa – apatia i brak zainteresowania mieszkancowrezydentow sprawami publicznymi, wycofanie sie do sfery

prywatnej, fasadowe traktowanie sfery publicznej,

niskiej kulturze organizacyjnej – nieefektywnosc, brak racjonalnosci, rozpowszechnienie sie „kultury prac pozornych― (Lutynski), chaos i balagan,

niskiej kulturze istnienia publicznego – niski pulap zaufania przy stosunkach miedzyludzkich, podatnosc w stereotypy.

Przejawy cywilizacyjnej kompetencji:

odbudowa kultury rynkowej – przedsiebiorczosc, poleganie na w piwnicy, rywalizacja, ogromny etos roboty, etyka przy biznesie,

odbudowa kultury prawniczej – poszanowanie litery uprawnienia, legalizm, transparentnosc zycia spolecznego, uczciwosc,

odbudowa kultury demokratycznej – samoorganizacja spoleczna, samorzadnosc, poszanowanie praw mniejszosci, umiejetnosc debaty, zawierania

kompromisu, konstruowanie kultury pluralizmu,

odbudowa kultury organizacyjnej – tworzenie standardow racjonalnosci i efektywnego zarzadzania strukturami istnienia spolecznego,

odbudowa kultury technologicznej – umiejetnosc funkcjonowania przy nowoczesnym planecie technologicznym, uzywania z innowacji, udogodnien

technologicznych.

Proces transformacji wydaje sie byc wiec procesem wieloaspektowym, to nie tylko odbudowa wolnego galezi i stworzenie systemu demokratycznego.

Chodzi na temat pewien uogolniajacy wzor cywilizacyjny.

Socjologowie rekomenduja dwie fazy postkomunistycznej transformacji o roznorodnej dynamice i charakterze:

faza zalozycielska (polityczna), zwiazana wraz z powolaniem az do zycia nowatorskich instytucji gospodarczych, politycznych, wraz z stworzeniem

swiezego prawa i nowych regul dzialania – nowa instytucjonalizacja. Powstaje instytucjonalny fundament swiezego systemu: swieza konstytucja,

gielda, banki (infrastruktura wolnego rynku), system wielopartyjny.

Faza zalozycielska trwa 5 do jedenastu lat.

faza kulturowo-mentalna, opiera sie na zakorzenianiu sie nowatorskich regul, zasad i ceny w powszednich zachowaniach jednostek, w cechujaca je

sposobach myslenia, dzialania. Owe nowe definicji, wartosci, maksymy maja ustalac wybory, wybory, strategie zyciowe, ludzie odgrywaja wiazac wraz z

nimi wlasne indywidualne dazenia i aspiracje. Jest to wdrukowywanie w przytomnosc ludzi nowatorskich regul, zasad i zasad, by staly sie naturalnym

srodkiem i kontekstem ludzkich prac. Proces nasz trwa co najmniej 25 latek, nie krocej niz 1 pokolenie.

Naprawde szacuje to prof. Zbigniew Brzezinski.

Dahrendorf twierdzi natomiast, ze krotko mowiac proces transformacji ustrojowej domaga sie okolo 60 lat.

Wykonuje tutaj wiarygodna podstawowa prawidlowosc socjologiczna – zawsze modyfikacje swiadomosciowe przy postawach i zachowaniach jednostek

dokonuja sie ze dostrzegalnym opoznieniem wobec zmian instytucjonalnych.

Wynika wraz z tego zasadnicza dyrektywa badawcza: zeby zrozumiec postawy i zachowania jednostek poddanych procesowi radykalnej modyfikacje

spolecznej, wypada badac „zjawisko dlugiego trwania― (kategoria wprowadzona przez F. Brodela) – trzeba odwolac sie az do kulturowego i

mentalnego dziedzictwa przeszlosci i tam wyszukiwac zrodel wybuduj i zachowan dzisiejszych jednostek, tam wypada tez wyszukiwac barier powodu

transformacji.

Na czym polega skala procesow adaptacyjnych?

Czterdziestomilionowe spoleczenstwo przystosowuje sie az do czegos, co samo przy sobie wydaje sie byc w trakcie konstruowania sie i zmiany –

rzeczywistosc wydaje sie byc plynna i ciagle sie zmienia, co widac np. w domenie prawa. Powoduje to, ze procesy adaptacyjne sa trudniejsze.

Skala adaptacji jest duza, trzeba przerobic nawyki spoleczne we kazdego z dziedzinach istnienia, nauczyc sie pracowac w ramach innego etosu,

przerobic nawyki jak konsumenci przy swiecie duzej liczby dobr, trzeba zmienic nawyki jako obywatele, np. nauczyc, ze decyzje to nie fikcja i fasada,

trzeba takze przerobic swoje nawyki jako klienci kultury (oferta dobr kulturowych ogromnie sie zwiekszyla).

Co decyduje na temat powodzeniu transformacji?

1)Przebieg transformacji zalezy glownie od stosunku spoleczenstwa az do zmiany, badz ja wspiera, czy odrzuca, czy identyfikuje sie wraz z nowymi

celami, czy teskni za PRL. Nastawienie spoleczenstwa to jednakze czynnik zmienny. Zaczynalismy od chwili entuzjastycznego poparcia dla reform, ale

chyba zaden czlowiek zdawal w piwnicy sprawe wraz z tego, jak one odgrywaja wygladac2). Wzglednie szybko zachwyt oslabl, poparcie reform stalo

falujace, choc systematycznie zmniejszala sie team ludzi teskniacych za PRL.

Ludzie najczesciej maja 2 sprzeczne dazenia:

- chca zmiany,

- odczuwaja lek przed zmiana, przed naszym, czy przywiedzie ona to, czego sie oczekuje.

Sa to sily kontrastowe.

Reformatorzy zakladali, ze ludnosc bedzie sie kierowalo „interesem teoretycznym― reform, bedzie gotowe do dlugiego ponoszenia poswiecen w

godnosc korzysci pozniej. To przewidywanie nie znalazlo pokrycia w zasadzie, spoleczenstwo w wiekszosci kierowalo sie realnymi, wlasnymi interesami i

oczekiwalo odmian natychmiast. W najwyzszym stopniu „interesem teoretycznym― kierowali sie inteligenci i przedsiebiorcy, ogolnie ludzie przy

wyzszym wyksztalceniem, rozumiejacy logike zmian.

3)Drugim czynnikiem wydaje sie byc sila mentalnego dziedzictwa historii.

Mentalny bagaz realnego socjalizmu:

-ukuty pozostal termin „homo sovieticus― jak mentalny produkt totalnego ukladu. Jego podstawowa cecha charakterystyczna to

samoubezwlasnowolnienie, innymi slowy zgoda w status niewolnika i dostrzeganie w tej sytuacji mocnych korzysci dla siebie. Czlowiek nie chce

korzystac-z wolnosci, walczyc-o nia, wybiera wyuczona bezradnosc-, oczekuje od chwili panstwa wyborow i swiadczen – odchodzi z wolnosci i

autonomii,

-inny szczegol bagazu: niewielki poziom zaufania spolecznego az do ludzi, az do wladzy, az do autorytetow. Przy tym wzgledem jestesmy „wilczym

spoleczenstwem―, porzadnych jest niezaprzeczalna erozja wiezi spolecznej, wzajemnej solidarnosci, pomocy. Rzutuje to na klimat zycia codziennego,

-zakorzenienie przy mentalnosci Polakow etosu egalitarnego, co owocuje negatywnymi postawami w stosunku do jednostek bogatych, roszczeniowoscia

w stosunku do ciebie, bezinteresowna zawiscia w stosunku do ludzi, ktorym sie powiodlo – ideologia „rownych zoladkow―,

-etos kolektywistyczny, kolektywizm politycznie narzucony, ktory stawial na piedestale interes zbiorowosci, lekcewazyl uprawnienia jednostki. Zapewnia

od na temat sobie aktualnie znac-w formie roznych patologii – klikowosc-, nepotyzm, wspolnotowosc-typu klanowego,

-antyelitaryzm i antyintelektualizm polskiego spoleczenstwa, negatywne postury wobec autorytetow publicznych, podatnosc-na retoryke populistyczna,

-brak spoleczenstwa obywatelskiego, tak zwanym. cnot republikanskich, dbalosci na temat dobro fajne.

Spadek mentalny po poprzedniej epoce to bardzo zasadnicza bariera przemian.

4)Sposob wykonywania reform, badz w strategia szokowy, radykalny, czy plynny.

Rysuja sie tu 2 stanowiska, lecz rzecznicy blyskawicznych zmian twierdza, ze nazbyt dlugie utrzymywanie sie postaci przejsciowego sprawia, ze

utrwalaja sie interesy grup oligarchicznych, nastepuje oligarchizacja zycia spolecznego, przed czym zabezpiecza predkie przeprowadzenie powodu

zmian.

5)Czy zmiany istnieja wywolane spontanicznie, oddolnie, jak naturalny proces spoleczny, czy tez odgornie, jak pewien plan polityczny.

6)Potencjal i postac zasobow spoleczenstwa w momencie wyjsciowym, potencjal rozwojowy. Wazny wydaje sie byc kapital pieniezny, jakim posiada kraj.

Polska wystartowala wraz z ogromnym dlugiem z czasow Gierka, stalo to bardzo niefortunne na rzecz transformacji. Transformacja zwykle wydaje sie

byc kredytowana za sprawa miedzynarodowe instytucje finansowe, kraj powinien zaciagac7)pozyczki.

Rozchodzi takze na temat zasoby mentalne, o ktore mozna azeby oprzec wzrost.

Zasoby ludzkie – badz dany panstwo dysponuje wyksztalcona sila robocza, czy tez nie. To byl punkt w korzysc Naszego kraju.

Kapital spoleczny – pulap zaufania spolecznego, zdolnosci az do kooperacji, postac wiezi moralnej w danym spoleczenstwie.

8)Czas i okolicznosci modyfikacje spolecznej, badz kontekst spoleczny byl sprzyjajacy (w Kraju tak – rozpad ZSRR).

Jak jest dozwolone ocenic efekty procesu transformacji po pietnasty latach?

Socjologowie dla definicje tego powodu uzywaja pojecia „konsolidacja swiezego ladu―. Dominuje wsrod tych propozycji przekonanie, ze w Polsce

posiadamy do czynienia obecnie z calkowicie skonsolidowanym ladem rynkowym, demokratycznym, aczkolwiek przy roznych sferach zycia spolecznego

stopien konsolidacji jest odmienny.

Gospodarka

Nie ma grozby powrotu do wytworczosci typu socjalistycznego, polska system gospodarczy wkroczyla w droge samoczynnego rozwoju ekonomicznego,

ma za soba faze recesji (trwala az do okolo ’93, ’94 roku), ktora jest prawidlowoscia zmiany spolecznej. W czym sie przejawialy recesyjne

rezonansy:

wysokie bezrobocie,

wzrost nierownosci materialnych,

przyrost liczby ludnosci zyjacych ponizej minimum,

brak inwestycji,

zredukowanie produkcji we wszystkich galeziach.

Istnieje calkowity szereg sektorow, ktore ciagle sa przy stagnacji:

branza budowlana mieszkaniowe,

wysokie bezrobocie,

rolnictwo (ale za posrednictwem pomocy unijnej wydobywa sie oni wraz z stagnacji).

Strategia

Stopien konsolidacji nowego ladu jest tu najwyzszy:

powstal system wielopartyjny, legalna przeciwdzialanie, ale struktura ten wydaje sie byc slaby, niewykrystalizowany,

pelnia swobod politycznych,

swieza konstytucja,

modeluja sie przejawy spoleczenstwa obywatelskiego, czyli rozwijajacy sie rynek „ non-profit ―, rynek instytucji pozarzadowych,

glowny mankament sfery politycznej to forma moralna nowatorskich elit politycznych, jest tu pelno patologii.

Mamy do czynienia z kryzysem panstwa, swoim elit i wielu swoim instytucji.

Sfera mentalno-kulturowa

Najslabsza konsolidacja, predyspozycje sie swiezego etosu i postaw domaga sie dlugiego wysilku. Scisle przy sferze kultury proces modyfikacje dokonal

sie bardzo szybko, wlezlismy w przewod kultury miedzynarodowej dzieki tv, Internetowi (np. upowszechnienie sie wielu obyczajow i swiat

miedzynarodowych). Przy warstwie obyczajowo-kulturowej jest predkie upodobnienie sie do kanonu miedzynarodowej kultury masowej.

GLOBALIZACJA

Globalizacja interesuje nas, gdyz:

wyznacza proces procesow transformacyjnych,

jest globalna tendencja cywilizacyjna.

Pojecie „globalizacja― upowszechnilo sie w naukach spolecznych przy latach ’90, stalo sie pojeciem-kluczem, pojeciem-wytrychem

pozwalajacym zrozumiec czasy ponowoczesne.

Globalizacja oznacza swieza faze przy rozwoju kapitalizmu, w ktora swiat wkroczyl z koncem lat ’70. Faza w nazywana wydaje sie byc takze

megakapitalizmem i znamionuje sie rozwojem wielkich ponadnarodowych organizacji ekonomicznych i politycznych. Pojawiaja sie nowe tendencje przy

rozwoju kultury i komunikacji masowej, kultura rowniez przestaje miec wymiar wylacznie narodowy, przy coraz wiekszym stopniu staje sie globalna.

Globalizacja to:

umiedzynarodowienie gospodarki,

umiedzynarodowienie kultury.

Wychodza nowe porzadki.

Globalizacja wydaje sie byc procesem bardzo zlozonym, wieloaspektowym:

aspekt gospodarczy,

aspekt polityczny,

aspekt kulturowy,

aspekt spoleczny,

aspekt militarny (np. wojna z terroryzmem).

Globalizacja znaczy intensyfikacje wiezi i stosunkow spolecznych przy skali swiatowej. Oznacza rosnace wzajemne nalog poszczegolnych panstw i

procesow dokonujacych sie w planecie.

To, co dzieje sie w pewnym punkcie swiata ma dzialanie na to, co dzieje sie w odmiennym punkcie.

Glownym teoretykiem globalizacji jest Ronald Robertson.

Charakteryzuje on globalizacje nastepujaco: globalizacja jest to obiektywny proces kurczenia sie otoczenia, to przyrost swiadomosci, ze swiat swiadczy

calosc, jednosc. Wzrost wspolzaleznosci nie znaczy wyrownywania szczytow, gonienia silniejszych panstw za sprawa slabsze, na odwrot, wiaze sie wraz

z wzrastajacym procesem roznicowania sie poziomow, zas nie konwergencja, upodabnianiem.

To nowa logika rozwojowa, ktora polega za zakupach grupowych, ze sensu nabiera aspekt globalny, natomiast rola innych jednostek terytorialnych

zmienia sie – gubia na znaczeniu panstwa narodowe, czyli przewazajacy do tej pory struktura terytorialny. Pod znaczeniu zyskuja regiony:

rozumiane jako jednostki ponadpanstwowe (np. Unia Europejska),

rozumiane jak jednostki w ramach konkretnego ciebie (na znaczeniu zyskuje to wspolpraca miedzyregionalna).

Teoretyczne ujecia globalizacji

Dominuja ujecia jednoczynnikowe, takie, ktore wiaza sily napedowe globalizacji z pewnym jednym kluczowym czynnikiem jak sila napedowa globalizacji.

Najczesciej globalizacje uwaza sie za efekt rewolucji naukowo-technologicznej. Rozchodzi przede wszystkim na temat nowe technologie komunikacyjne,

one gdyz umozliwiaja dzisiaj ekspansje kultury masowej (telewizja satelitarna), dokonywanie szybkich sprawie ekonomicznych z wykorzystaniem

Internetu, jest to zupelnie odrebny od tradycyjnego sposob prowadzenia interesow („wirtualna ekonomia―). To umozliwia predkie przenoszenie sie i

nasladownictwo wzorow istnienia, obyczajow i wartosci. Niektorzy socjologowie, jak Castells, wprowadzili wiec pojecie „spoleczenstwo

informacyjne―, czyli takiego typu, w ktorym w tej chwili zyjemy, gdzie niepomiernie rosnie rola wiadomosci.

Inna sfera owej rewolucji naukowo0technologicznej wydaje sie byc medycyna, edukacji biologiczne (np. klonowanie).

Odmienne ujecie powiada, ze determinanta globalizacji istnieja czynniki ekonomiczne, przede wszystkim ksztaltowanie sie globalnego rynku

funkcjonujacego jako maszyneria samoregulacji, ktory napedza rywalizacje w domenie gospodarki. Innymi slowy przede wszystkim umiedzynarodowienie

gospodarki, innymi slowy uksztaltowanie sie miedzynarodowego podzialu pracy, polegajacego na tym, ze wiele towarow jest dzielem miedzynarodowym.

Rezultatem tego wydaje sie byc upadek narodowych przemyslow. Rosnie takze nalog od miedzynarodowego kapitalu, innymi slowy od swieckich

instytucji, robi sie proces denacjonalizacji kapitalu. Na skutek tegoz procesy gielda kapitalowy wydaje sie byc w coraz wiekszym zakresie uniezalezniony

od chwili narodowej interwencji. Poszczegolne rzady maja dzisiaj mniejszy dzialanie na gospodarke w swoich krajach.

Globalizacja traktowana wydaje sie byc takze jak proces kontrolowany politycznie, przy mniejszym zakresie spontaniczny. Podkresla sie funkcje Stanow

Zjednoczonych jak lidera globalizacji. Rola ta zwiekszyla sie niepomiernie po 11 wrzesnia 2001 rok. Stany Zjednoczone od parunastu lat urzeczywistniaja

strategie, doktryne porzadkowania otoczenia rozumiana jak probe implantacji w planecie modelu demokratycznego. Etapem tejze strategii wydaje sie byc

m. in. wojna przy Iraku.

Globalizacje mozna umniejszac takze jak efekt faktorow kulturowych. W tej okolicy stanowiska istnieja rozne:

kultura traktowana jak sprzyjajaca globalizacji i homogenizacji kulturowej otoczenia (ujednolicanie robi sie wedlug kanonu kultury popularnej),

dostrzeganie w tradycji czynnika na temat przeciwnym funkcjonowaniu, zapore w procesie globalizacji: spoleczenstwa mimo wszystko nie chca sie

homogenizowac i bronia wlasnej kulturowej odrebnosci.

Rowniez ochrona srodowiska jest rozpatrywana jako czynnik sprzyjajacy globalizacji. Problemy postaci srodowiska naturalnego zaliczane sa do

kluczowych. Dbalosc na temat srodowisko domaga sie skoordynowanych przy skali miedzynarodowej dzialan, gdyz tylko wtenczas przyniosa skutek.

Istnieje calkowity szereg zagranicznych regulacji (np. protokol wraz z Kioto) – indywidualne operowania poszczegolnych panstw nic nie zapewniaja.

Jak mozna zobaczyc, sily popychajace swiat w kierunku globalizacji istnieja bardzo roznorodne.

Skala globalizacji

Wsrod ekspertow sa bardzo rozne poglady w tym temacie.

SCEPTYCY

Mimo tegoz, ze w ciagu ostatnich 20 lat proces globalizacji otwarcie przyspieszyl, to globalizacja nie wydaje sie byc jeszcze totalna, nie miesci ani calej

gospodarki, strategii i kultury, ani calego swiata. Duza lad wciaz nie uczestniczy przy globalizacji. Globalizacja obejmuje obfita Polnoc (gdzie znajduje sie

80% wszystkich inwestycji), natomiast Poludnie pozostaje biedne. Gospodarki konkretnych krajow istnieja w wiekszym stopniu narodowe, partykularne

niz globalne. Myslenie takze wydaje sie byc raczej miejscowe niz publiczne.

OPTYMISCI

Mniemaja, ze glob juz aktualnie jest globalny i funkcjonuje powszechna zgoda na globalizm. Opinie owe ulegaja jednakze stonowaniu ponizej wplywem

ruchow antyglobalistycznych (w ruchach ludzi biora udzial przewaznie ludzie wraz z krajow, ktore globalizacja omija).

Ocena wynikow procesu globalizacji

Poczatkowo wszelcy na ogol fascynowali sie korzysciami, jakie zapewnia globalizacja. Obecnie czesciej powiada sie na temat jej negatywnych skutkach.

Przy ostatnich czasach duzo bylo afer w najwazniejszych swiatowych koncernach (np. ENRON w USA), splajtowalo tez wiele publicznych firm, jak

rowniez ich akcjonariusze – objawilo sie, ze globalna ekonomia wiaze sie takze z niepowodzeniem firm.

Nadrzedne negatyw globalizacji:

Problem zwiekszajacych sie nierownosci materialnych, globalny kapitalizm te rolety powieksza. Dahrendorf: globalizacja sprzega sie z swiezym rodzajem

wykluczenia spolecznego. Rosna dochody wylacznie okolo 10-20% ludzi, natomiast obnizaja sie dochody 20-40% ludzi – czyli wiekszosc ludzi traci na

globalizacji. Bogatsi zwiekszaja swoj dorobek, a biedni biednieja – zwieksza sie ekonomiczna polaryzacja.

W nastepstwie globalizacji robi sie proces likwidacji duzej liczby miejsc pracy, fabryki przenosi sie do panstwa o mnej kosztownej sile roboczej. Wywoluje

to reakcje protestu w wiodacych krajach wytworczosci swiatowej.

Globalizacja niesie nawzajem zagrozenie na rzecz tozsamosci narodowej i na rzecz roznorodnosci kulturowej, bo globalna, ponadnarodowa kultura

masowa wypiera kanon kultury narodowej przy wielu krajach. Z testowan polskich socjologow wynika, ze spoleczenstwo polskie najbardziej

przystosowalo sie az do kanonow zachodnich przede wszystkim oczywiscie w formacie kultury.

Niektorzy utozsamiaja to wprost zas amerykanizacja kultury, ktora niszczy kulturowa wielorakosc sprawiajac, ze swiat staje sie mniej barwny, bardziej

pokrewny.

Istnieje tez zagrozenie na rzecz panstwa narodowego. Panstwa narodowe po rewolucjo francuskiej staly sie glowna jednostka organizacyjna otoczenia.

Dzisiaj, w rezultacie globalizacji, suwerennosc panstwa narodowego zaczyna sie wyraznie redukowac. Rzady maja mniejszy dzialanie na proces

procesow we wlasnych krajach niz ongis (np. nizszy wplyw w regulacje bezrobocia).

Systemy prawne takze przy coraz wiekszym stopniu unifikuja sie, np. regulacje prawne w konkretnych krajach powinny dostosowac sie az do regulacji

przy Unii Europejskiej i tutaj tez wplyw rzadu narodowego wydaje sie byc ograniczony.

GLOBALIZACJA EKONOMICZNA

Powstaje pytanie, badz proces globalizacji ekonomicznej dopuszczalny regulowany, czy tez globalizacja ta dokonuje sie w strategia spontaniczny, nie

wydaje sie byc sterowana?

Okazuje sie, ze globalizacja gospodarcza wydaje sie byc procesem dostosowywanym, misje kontrolowania procesu globalizacji przyjely w siebie

internacjonalne instytucje (Bank Swiatowy, Transgraniczny Fundusz Walutowy).

W sprawie tejze istnieje tak zwanym. konsensus waszyngtonski. Zapisane istnieja w nim okreslone rozwiazania instytucjonalne, ktore istnieja silnie

wspierane przez owe miedzynarodowe instytucje finansowe. Dotycza one:

popierania nieograniczonego handlu przy swiecie, wspieranie miedzynarodowych strukturze, ktore jego promuja,

pilnowanie dyscypliny finansowej w konkretnych krajach, innymi slowy niedopuszczanie az do powstawania dlugu publicznego,

parcie w kierunku obnizania podatkow przy poszczegolnych krajach – stymulowanie rozwoju ekonomicznego,

krytyka strategii subsydiow panstwowych.

Te toki zachodzace przy sferze swiatowej gospodarki nie sa zatem calkowicie oprocz kontrola.

Strategia ta hartuje rozwoj, lecz ma takze strone negatywna – w ramach konsensusu waszyngtonskiego nie przymocuje sie uwago do sprawie

sprawiedliwosci spolecznej, redystrybucji spolecznej dobr. Przyjmuje sie, ze w swiatowej gospodarce nastanie proces skapywania bogactwa wraz z

bogatych w biednych. Sposrod tym wydaje sie byc jednak bardzo roznie, poglady sa sprzeczne – np. Meksyk, porzadnych strategia waszyngtonska

zaowocowala dlugimi latami postepu gospodarczego, ktory jednak nie okazal sie stabilny i nie zmniejszyl dysproporcji zyskownych.

W wyniku regulacyjnej polityki przy sferze wytworczosci swiat nie stal sie bardziej rzetelny, stabilny, czego przykladem wydaje sie byc chociazby krach w

Argentynie.

Istnieje tez pytanie, badz globalna ekonomia przynosi korzysci wszystkim? Odpowiedz nie jest jednoznaczna.

Miedzynarodowa pomocna dlon w zwalczaniu biedy, chaosu jest ciagle niewystarczajaca, poza tym czesto wydaje sie byc nieefektywna.

GLOBALIZACJA POLITYCZNA

Lub mozliwe wydaje sie byc rzadzenie globem, globalna regulacja polityczna?

Sa trzy mechanizmy rzadzenia:

maszyneria klasyczny – mechanizm inspekcji odgornej i odgornego zarzadzania, ktorym zajmuje sie panstwo i jego instytucje,

nowy maszyneria – maszyneria kontroli oddolnej, czyli ludnosc obywatelskie, ktore dziala poprzez takie formy aktywnosci spolecznej, jak ruchy

spoleczne majace na ogol transgraniczny charakter, koordynacjekonfederacje, konfiguracje, federacje, instytucje, unie, technologie, hierarchie

pozarzadowe; ogromna jest tu rola mechanik komunikacyjnych,

maszyneria kontroli posredniej, ktory egzystuja rozmaite instytucje samorzadowe – samorzady miejscowe, studenckie, zawodowe.

Procesy polityczne sa kontrolowane z trzech stron rownolegle:

odgornie,

oddolnie,

z wielkosci form samorzadnosci spolecznej.

Socjologowie wyrozniaja cztery scenariusze biegu wypadkow:

1)neoliberalny instytucjonalizm

Polega na tym, ze glownymi aktorami na scenie globalizacji istnieja kooperujace nawzajem panstwa wspomagane przez internacjonalne instytucje.

Prognozuje sie, ze globalne rynki sprzyjac beda konwergencji panstw i cechujaca je poziomow ekonomicznych.

Jest to w najwyzszym stopniu popierany schemat rozwojowy, jakkolwiek to pan wlasnie wywoluje protesty antyglobalistow i nie przez wszelkie kraje

wydaje sie byc akceptowany (m. in. Indie, Brazylia, Francja, Niemcy).

2)rychly zmierzch suwerennego panstwa narodowego

Prognozuje sie, ze w rezultacie procesow globalizacyjnych wzrastac stanie sie rola pozarzadowych aktorow w postaci spoleczenstwa obywatelskiego i

zagranicznych korporacji – zaklada sie rozproszenie wladzy. Prorokuje sie, ze pozniej glownym aktorem stanie sie publiczne spoleczenstwo

obywatelskie. Jest to domniemanie dosc utopijne – jesli w kregu cywilizacji zachodniej istnieje okazja na wytworzenie sie swiatowej kultury

obywatelskiej, to przy innym kregu cywilizacyjnym okazje na to istnieja niewielkie.

3)scenariusz ponadpanstwowosci

Biezacy system podejmowania decyzji w ramach panstw narodowych zostanie zastapiony przez ponadpanstwowe instytucje, gdzie poszczegolne

panstwa beda transmitowac swoje kompetencje. Istnieja to jednak okreslone niebezpieczenstwa: grozi to metodami biurokratycznymi i

technokratycznymi, rozwojem uregulowan. Sluszna jest uwaga, ze niepodobna rozwiazywac konkretnych problemow przy oderwaniu od chwili kontekstu

obyczajowego danego panstwie, nie moze tu dzialac biurokratyczny automatyzm.

Jednym z glownych pytan jest watpliwosc o to, czyje interesy reprezentuja publiczne instytucje polityczne, czyich ceny sa straznikami, przed kim

odpowiadaja? Jak sie odgrywaja reguly demokracji do kierunkow globalizacyjnych?

Przy tradycyjnym panstwie odpowiedzialnosc wladzy przed spoleczenstwem jest klarownie okreslona i zapisana konstytucja, sa okreslone procedury.

Sceptycy twierdza, ze te instytucje nie replikuja przed nikim, ze brak jest inspekcji w planecie globalnym, ze udzial mieszkancowrezydentow w jej

sprawowaniu nie wydaje sie byc jasno nazwany i sami obywatele nie maja swiadomosci, w jaki sposob jest dozwolone ja wykonywac.

Barber okresla na bezpieczna ewolucje: glob konsumeryzmu powinien byc zastapiony swiatem obywatelskim – uobywatelnienie zdemokratyzuje

globalizacje. Swoja wizje demokratycznej globalizacji Barber rozpatruje w kontekscie trzech swiatowych zagrozen, wymagajacych kooperacyj na miare

miedzynarodowa (to mogloby zbudowac swiatowe ludnosc obywatelskie):

szkopul przemocy – wojny i terroryzm,

szkopul losu ludzkiego – utrapienie w swicie, migracje przy poszukiwaniu milszego losu, katastrofy zywiolowe i katastrofy,

szkopul wspolpracy – dziedzina wytworczosci, kultury, turystyki.

Wspolne rozwiazywanie tych trzech kategorii zagrozen bedzie uruchamialo obywatelskie impulsy.

Jest to jednakze perspektywa dosc odlegla.

Pozniejszy problem: globalizacja a panstwo narodowe.

Toczy sie zasadnicza debata, debata na temat zmierzchu panstwa narodowego.

Sa cztery stanowiska:

optymistyczne – panstwo narodowe w zapewniona przyszlosc, a twierdzenie o swoim zmierzchu wydaje sie byc nieuzasadniona,

ciebie narodowe, ktore byly tworem okreslonych wzgledow historycznych, wolno odchodza az do lamusa, jak inne formy spoleczne przedtem i nie wydaje

sie byc to guzik nadzwyczajnego,

globalizacja jest procesem nieuchronnym, nie da sie go zahamowac, ale nie grozi pan upadkiem ciebie narodowego.

Teza o zmierzchu panstwa narodowego

Argument elementarny tej tezy: globalizacja wytworczosci, ktora odbiera rzadom panstw dotychczasowa wladze, gdy chodzi o gospodarke. Gospodarka

rzadzi sie wlasnymi mechanizmami.

Wolf: „wszechwladne rynki czynia politykow impotentami―.

Zachodzi wiec ograniczanie wladzy konkretnych rzadow.

Panstwo nadal wydaje sie byc jednak niezastepowalne w mocnych kwestiach:

przyczynki – wypada je placic i dodatkowo potrzebna wydaje sie byc biurokratyczna infrastruktura panstwa,

nieodzownosc zapewnienia obywatelom poczucia spokoju (na miare lokalna, ochrona granic).

Oprocz tego obserwuje sie w planecie zachodnim, ze obywatele wyczekuja wobec swojego panstwa coraz wiekszej liczby uslug, nawet gdy bedzie sie to

wiazalo z wiekszymi podatkami. Odchodzi w przeszlosc regula liberalow: „im mniej ciebie, tym lepiej―. Jest to swieza tendencja w zyciu spolecznym.

GLOBALIZACJA A UNIA EUROPEJSKA

Unia europejska wydaje sie byc klasycznym wzorem odpowiedzi panstw europejskich w wyzwania publiczne, jest to konstrukcja modelowa.

Pod znaczeniu zyskuja regiony – UE jest dozwolone potraktowac jak forme regionalizmu w wielkosci makro.

Oczekiwania konstruktorow UE sa takiego typu: dzialajac razem panstwa europejskie moga zwiekszyc mozliwosci rozwojowe Europy, ktora zaczela

odstawac od w najwyzszym stopniu rozwinietej czesci swiata - Stanow Zjednoczonych. Europa odstaje na rynku nauki, co przeklada sie na wzrost

gospodarczy. Europa zdaje w piwnicy z tegoz sprawe i UE posiada byc patentem na wzrost potencjalu za posrednictwem wspolnym srodkom. Tego nikt

nie kwestionuje.

To, co jest dyskutowane, to szkopul tozsamosci narodowej. Czy UE stanowi ryzyko wchlonieciem panstw w formacie kulturowym?

Funkcjonuje takze szkopul tozsamosci europejskiej – badz wyksztalci sie w ktora bedzie znalazla wage dla ludzi?

Sa roznorodne stanowiska:

przerazenie przed utrata tozsamosci narodowej i brak szans w uksztaltowanie sie tozsamosci europejskiej – wyobrazenie sceptyczne,

wyobrazenie mowiace, ze zadna wraz z tych grozb nie jest mozliwa – oraz utrata identycznosci narodowej, oraz to, ze nie uksztaltuje sie tozsamosc

europejska.

Hobsbawm: tozsamosc panstwowa, narodowa nie wydaje sie byc nigdy tak bardzo silna, jak tozsamosc religijna, etniczna, lokalna, rodzinna, zas zatem

przystapienie do UE nie stworzy zadnego klopotu, dojdzie najzwyczajniej w swiecie kolejny aspekt tozsamosci, lecz tozsamosc europejska bedzie wiecej

wazna niz narodowo-panstwowa.

Wyroznia sie globalizacje sterowana (nadzorowana przez internacjonalne instytucje i rzady narodowe) od globalizacji spontanicznej, dajacej takze

niechciane, niepozadane zjawiska, pewien pulap chaosu. Spontaniczna globalizacja wydaje sie byc dzielem ponadnarodowych, prywatnych korporacji.

Sa zatem dwie procedury globalizacyjne, zas UE posiada byc pomyslem realizacji tej globalizacji sterowanej. Dahrendorf powiada o zrealizowania trzech

ceny, na ktora jest nastawiona globalizacja sterowana:

wolnosc polityczna – dbanie o to, by jej sfera jest ograniczana,

rowne szanse ekonomiczne,

spoleczenstwo obywatelskie, ktore realizuje zasade solidarnosci.

Zaklada sie otwarta gospodarke rynkowa, porzadnych wszyscy odgrywaja rowne okazje, nie usuwa sie strategii gospodarczego protekcjonizmu

prowadzonej za sprawa Unie na rzecz swoich korporacji, restrykcji migracyjnych w stosunku do naplywu cudzoziemcow.

GLOBALIZACJA KULTUROWA

Proces globalizacji czyni ze swiata globalna calosc tez w formacie kulturowym. Wywoluje w domenie kultury inklinacje do homogenizacji potrzeb i

nawykow kulturowych. Dzialaja tu m. in. techniki reklamowe, moda, zbior znakow (angielski jak hegemon jezykowy).

Czy globalizacja musi prowadzic nieuchronnie az do homogenizacji kultury?

Globalizacja kulturowa jest procesem zlozonym, nie upodabniamy sie w stu procentowe - to, co publiczne, jest przeksztalcane w programie, filtrze

lokalnym i stale uzyskuje niewiele inny wyraz.

Czy ogromne otwieranie sie na glob zewnetrzny wydaje sie byc zawsze korzystne dla spoleczenstw?

Przyklad XV-wiecznych Chin, ktore odgrodzily sie od otoczenia murem, w podobny sposob Rosja latek ’20 pokazuje, ze przy odgradzaniu sie od

otoczenia takze widziano korzysci.

Za szybkie otwarcie sie panstw na zewnatrz ma mozliwosc grozic rewolta (jak przy 1968 r. w Chinach – chinska rewolucja kulturalna czy Iran za rzadow

szacha Rezy Pahlawiego – rewolucja ajatollahow).

Zbyt nieograniczone otwieranie sie na glob prowadzi az do stagnacji i do regresu cywilizacyjnego (Kuba, Korea Polnocna).

Castells: kompletna homogenizacja kulturowa spoleczenstw nie dokona sie, poniewaz wladza tozsamosci wydaje sie byc niezwykle potezna w

spoleczenstwach – buntuja sie one na ogol przeciw homogenizacji i uaktywniaja spolecznosci budowane naokolo tradycyjnych ceny. „Wladza

tozsamosci― to ostoja buntu przeciw ujednoliceniu. Ujednolicanie zawsze wywoluje reakcje obronna. Goethe: „w wielosci otrzyma jednosc swiata―.

KONFLIKT SPOLECZNY

Konflikt-wspolpraca to dwie witryny zycia spolecznego, spotykamy sie i wraz z jednym i z drugim.

Konflikt interesuje nas jak mechanizm, podloze zmiany spolecznej, glowny motor historii. Tenze punkt widzenia ma przy socjologii dluga tradycje (Marks,

Simmel).

We wspolczesnych rozwazaniach istnieje strumien teoretyczny okreslany mianem teoriami konfliktu spolecznego. Dwaj jego w najwyzszym stopniu

sztandarowi reprezentanci to Ralf Dahrendorf i Lewis Coser.

Stawia sie teze, ze konflikt wydaje sie byc nieuchronny w zyciu spolecznym i nie da sie jego wyeliminowac, wydaje sie byc permanentny i stanowi trwala

charakterystyke istnienia spolecznego jednostek. Wynika to z zbioru rzeczy:

zatarg istnieje, gdyz istnieje nierowna dystrybucja dobr spolecznie proszonych, przede wszystkim ekonomicznych,

w zyciu spolecznym jest nierowna dystrybucja wladzy, podzial w rzadzacych i rzadzonych,

osoby i ekipy spoleczne odgrywaja sprzeczne interesy – wykonanie interesow jednych czesto ma mozliwosc sie wykonac tylko za sprawa brak

zrealizowania interesow drugich.

Konflikty powstaja takze przy heterogenicznosci, ktora cechuje sie spoleczenstwo. Wydaje sie byc ono struktura zroznicowana, zas kazda rozbieznosc

spoleczna dopuszczalny zrodlem konfliktu spolecznego.

Ciezko wykluczyc spory z istnienia spolecznego, skoro stanowia one element swiat psychologicznej i emocjonalnej wszelkiej jednostki (konflikt wartosci,

rol spolecznych, sumienia). Mamy do czynienia z trwala obecnoscia sytuacji konfliktowej na poziomie jednostki.

Dahrendorf za podstawowe zrodlo konfliktow uwaza wladze, podzial jednostek ba ludzi, ktorzy sprawuja role zwierzchnie i w tych, jacy sprawuja funkcje

podporzadkowane. To podstawowa stosunek w zyciu spolecznym, bez tej dziewczyny nie istnialoby spoleczenstwo. Ten podzial rol wystepuje w roznych

szczeblach i wymiarach zycia spolecznego (pracodawca-pracownik, rodzic-dziecko, general-szeregowy, wodz religijny-wyznawca). To relacja

podstawowa.

Relacja wladzy ma na rzecz Dahrendorf 2 oblicza, 2-ie funkcje:

stosunek rzadzacy-rzadzeni ma mozliwosc pelnic opcje inegratywna, wieziotworcza, pod warunkiem, ze wladza wydaje sie byc legitymizowana, posiada

spoleczna aprobate – wtenczas wladza scala,

ta tylko relacja staje sie zrodlem konfliktu, kiedy osoby wycofuja legitymizacje i domagaja sie modyfikacje.

Dominacja i podporzadkowanie to zarazem podloze wiezi spolecznej, jak i konfliktu spolecznego. Sa to dwa roznorodne oblicza polaczeniu wladzy.

Jak dochodzi az do konfliktu?

Spor spoleczny wydaje sie byc pewnym procesem i jak zjawisko socjologiczne posiada wewnetrzna dynamike, fazy rozwojowe.

Stadia teoretycznej, abstrakcyjnej sytuacji konfliktu

Punkt wyjscia – wycofanie legitymizacji za sprawa te ekipy spoleczne, ktore czuja sie uposledzone przy podziale dobr.

Co sprzyja wycofaniu legitymizacji?:

zablokowanie kanalow ruchliwosci spolecznej, co sprawia, ze nie wszystkie ekipy w spoleczenstwie maja sposobnosc podwyzszenia wlasnej pozycji

spolecznej,

w spoleczenstwie mamy do czynienia z nielegitymizowanymi nierownosciami – spoleczenstwo przestaje akceptowac istniejaca piramide spoleczna i

ekonomiczne spolaryzowanie, powstawanie waskiej ekipy uprzywilejowanych i calej pozostalosci spoleczenstwa.

2)Pojawia sie zaczatkowa forma swiadomosci wlasnego interesu wsrod typow uposledzonych, swiadomosc3), ze wypada dokonac4)pewnych odmian w

obrebie ukladu, jesli potrzebuje sie zmienic5)niesprawiedliwe zasady rozdzialu dobr.

3)Wzrost nastrojow niezadowolenia spolecznego razem ze rozwojem pobudzenia emocjonalnego wsrod typow uposledzonych. Zaczynaja sie

ujawniac4)frustracja i zawod, ktore sa w stanie prowadzic5)w 2 diametralnie roznorodne kierunki:

a)apatia, rezygnacja i pogodzenie sie z losem, uksztaltowanie sie poczucia bezalternatywnosci, braku wyjscia – nie prowadzi to do kontestacji,

b)bunt i kontestacja.

Funkcjonuje zasada, ze absolutna utrapienie i absolutne doswiadczanie deprywacji nie zawsze wiedzie do buntu, najbardziej pokrzywdzeni czesto

zapadaja w apatie. Musi wystapic deprywacja wzgledna – przytomnosc, ze to, co osoby otrzymuja i co sa w stanie realizowac w ramach systemu

spolecznego, jest kompletnie rozbiezne wraz z ich nadziejami i oczekiwaniami, zwlaszcza w wypadku, kiedy pojmuja, ze istnieja w spoleczenstwie grupy,

ktore maja wiecej i lepiej. Innym psychospolecznym mechanizmem jest niespelnienie rosnacych oczekiwan – kiedy spoleczenstwo rozpoczelo juz

korzystac z postepu i naprawy warunkow, innymi slowy ma rozbudzone aspiracje i potrzeby i nagle zostaja one zablokowane (przez np. kryzys

gospodarczy). Socjologowie twierdza, ze jest to o wiele istotniejszy motyw konfliktu niz permanentne doswiadczanie biedy. Musi sie tez pojawic motyw

niesprawiedliwosci spolecznej przy mysleniu jednostek (my czegos nie zdobywamy, ale istnieja tacy, jacy to otrzymuja) i obarczenie za nasz stan rzeczy

ukladu spolecznego, agend wladzy.

6)Pojawienie sie pierwszych zewnetrznych manifestacji frustracji i niezadowolenia, innymi slowy dzialan zbiorowych, jeszcze nie bardzo

zorganizowanych i na niewielka skale, jak na przyklad strajki, akty terroryzmu. Przy przebiegu konfliktu wazne wydaje sie byc osiagniecie miejsca

granicznego, progu, co wiedzie do eskalacji dzialan zbiorowych, bardziej masowych i zorganizowanych`. Kladzie sie nacisk w zajscie inicjujace, ktore

uruchamia ta eskalacje, jest to symboliczny wyraz calej sytuacji konfliktu i wiedzie do pojawienia sie zajsc7)na duza miare.

8)Dalsza rozwoj emocji zbiorowych, radykalizacja celow – sa w stanie pojawic9)sie wymagania zmiany rzadow, a nawet calego systemu.

10)Kulminacja konfliktu, wstapienie w etap otwartego konfliktu, w ktorym interesy obu witryn www sa otwarcie zdefiniowane, zas grupy owe sa

zorganizowane.