1

PSYCHOLOGIA POZYTYWNA

WYKŁAD 1

6.10.2014

Dwa kolokwia zaliczeniowe – na 7. i 14. wykładzie.

Martin Seligman – twórca psychologii pozytywnej, przewodniczący APA (1996-2007).

Powstanie psychologii pozytywnej
Spotkanie założycieli w Akumal (1998). Rok 2000 – powstanie  numer American Psychologist poświęcony
psychologii pozytywnej.

M. Csikszentmihalyi, K. Fowler, Ch. Peterson, B. Fredrikson, Ed Diener (prof. Czapliński, prof.
Trzebińska).

W Polsce

Katedra psychologii pozytywnej w Warszawie. Sympozja z Seligmanem (2010, 2013). Centrum Psychologii
Pozytywnej Polska (!). Kursy, studia podyplomowe.

Jest to nauka o pozytywnych emocjach, cechach charakteru, instytucjach. Seligman przeciwstawia ją „psychologii
negatywnej”. Koncentruje się na silnych stronach człowieka, jego życiowym spełnieniu, cnotach obywatelskich.
Stymulowanie rozwoju. Założenie – rozwój mocnych stron zrekompensuje te słabe.
Niezwykła popularność psychologii pozytywnej. Liczne artykuły i książki, popularyzacja idei w mediach.
Stowarzyszenia (Secret Society of Happy People), International Positive Psychology Association – towarzystwo
naukowe. Journal of Positive Psychology.

Przedmiot psychologii pozytywnej:

a) niesienie pomocy w odnalezieniu celu i sensu życia, poczucia spełnienia;
b) wzmacnianie i doskonalenie kompetencji;
c) pomaganie w osiąganiu autentycznego szczęścia;
d) prowadzenie badań naukowych i przenoszenie ich do praktyki.

Dla każdego człowieka – każdy potrzebuje pomocy w rozwoju i samoaktualizacji?

Psychologia pozytywna a dotychczasowa psychologia

W dotychczasowej psychologii – człowiek jako bezradna marionetka, kierowana przez konflikty wewnętrzne,
wyuczone schematy, popędy biologiczne, siły społeczne. Nie było w niej miejsca na osobistą odpowiedzialność,
wolę, rozwój, spełnienie. Psychologia pozytywna nie neguj jednak dokonań dotychczasowej psychologii i czerpie
z niej – wykorzystuje metodologię, jednak badania psychologii pozytywnej mają służyć innemu celowi.

Dotychczasowa psychologia: norma, patologia.

Psychologia pozytywna: rozwój, norma patologia.

Historyczno-kulturowe podłoże psychologii pozytywnej

Por. teoria cyklu kulturowego Sorokina – kultury cielesne (sensytywne) i duchowe (ideacjonalne). Krótkie chwile
równowagi – faza idealistyczna.

Korzenie filozoficzno-psychologiczne

a) Sokrates, Platon, Arystoteles;
b) Freud, Jung, Adler, Erikson, Frank, Murray, Allport, May;

2

c) psychologowie humanistyczni: Maslow, Rogers;
d) współcześni: Bandura, Sternberg, Gardner i Salovey, Albee, Deci, Ryan (badają pozytywne

doświadczenia i właściwości ludzi).

Szczęśliwe życie – Seligman

1) przeżywanie pozytywnych emocji;
2) odkrywanie zalet i cnót sygnaturowych (specyficzne, indywidualne cechy; potencjał);
3) satysfakcjonujące funkcjonowanie w różnych sferach życia:

a) praca zawodowa;
b) miłość, związki;
c) wychowywanie dzieci.

Ewolucja

a) od „szczęściologii” do koncepcji pełnego dobrostanu;
b) od traumy do wzrostu;
c) polityczne, militarne i gospodarcze wymiary dobrostanu;
d) szczęście jako rzadko przeżywany stan;
e) negatywne doświadczenia mogą służyć wzrostowi.

WYKŁAD 2

13.10.2014

KLASYFIKACJA SIŁ I CNÓT

Zalety i cnoty

a) cenione we wszystkich kulturach (uniwersalne);
b) cenione dla nich samych, nie jako środek dla osiągnięcia celów;
c) plastyczne;
d) niektóre ujawniają się stale, inne okazjonalnie.

Seligman nie zalicza tu słuchu absolutnego, inteligencji, punktualności itd.

Kryteria wyróżnienia cnót i sił charakteru

a) stabilne w czasie;
b) generalizowane na różne czynności;
c) przejawiają się w całej gamie zachowań jednostki;
d) przyczyniają się do tego, co dla jednostki i innych jest pożyteczne;
e) mają wartość moralną niezależnie od przynoszonych korzyści;
f) demonstrowanie siły charakteru nie deprecjonuje innych ludzi;
g) społeczeństwo tworzy instytucje kultywujące je;
h) istnieją zgodnie uznawane wzorce cnót (autrytet);
i)

jednowymiarowe, nie można przekładać na inne siły w klasyfikacji (proste, nie da się rozłożyć na inne).

Cnoty – szerokie, uniwersalne, być może wykształtowane w toku rewolucji.
Siły charakteru – psychologiczne części składowe cnót, sposoby ujawniania się cnót. Opisują różnice
indywidualne.

VIA, VIA Inventory of Strengths  cnoty są mierzalne; narzędzie pomiaru skorelowane z innymi testami
psychologicznymi.

3

Cnoty

R. Blum, Psychologia pozytywna w praktyce

Mądrość i wiedza
Siły poznawcze obejmujące gromadzenie i stosowanie wiedzy.

1) Kreatywność.
2) Ciekawość.
3) Ocena/myślenie krytyczne (analizowanie).
4) Zamiłowanie do uczenia się.
5) Perspektywa (tu też inteligencja społeczna).

Odwaga
Siły emocjonalne obejmujące ćwiczenia woli ukierunkowane na osiągnięcie celu na przekór wewnętrznym lub
zewnętrznym barierom.

1) Dzielność – niewycofywanie się pod wpływem trudności, zgodność z przekonaniami, męstwo, prawość.
2) Pilność/wytrwałość.
3) Autentyczność – mówienie prawdy, odpowiedzialność za siebie w autoprezentacji.
4) Zapał – entuzjazm.

WYKŁAD 3

20.10.2014

Miłość, człowieczeństwo
Siły interpersonalne obejmujące opiekowanie się i darzenie sympatią:

1) Intymność – bliskość, cenienie relacji z innymi, zdolność kochania i bycia kochanym.
2) Życzliwość – świadczenie pomocy, troska, dobroć, hojność, opiekuńczość.
3) Inteligencja emocjonalna i społeczna – bycie świadomym uczuć własnych i innych, motywów, wiedza

o tym, co należy robić, by dostosować się do sytuacji społecznych. Powinna być połączona z
prospołecznymi wartościami (gdy nie – np. oszuści).

Sprawiedliwość
Siły obywatelskie leżące u podstaw zdrowego funkcjonowania społeczności.

1) Postawa obywatelska/praca zespołowa – lojalność wobec grupy, bycie członkiem zespołu.
2) Uczciwość – sprawiedliwe traktowanie ludzi, dawanie każdemu szansy, nie pozwalanie, by uczucia

osobiste działały zniekształcająco na odbiór innych.

3) Przywództwo – organizowanie działań grupowych, mobilizowanie grupy, dbanie o dobrą atmosferę w

grupie, nadzorowanie.

+ Prawość i wielkoduszność, duch zespołu i lojalność.

Umiar, wstrzemięźliwość
Siły chroniące przed nadmiarem

1) Przebaczanie/miłosierdzie – wybaczanie, brak mściwości.
2) Skromność/pokora – nie poszukujemy poklasku; pozwalanie, aby osiągnięcia mówiły za siebie.
3) Roztropność – ostrożność w wyborach, niepodejmowanie nadmiernego ryzyka.
4) Samokontrola/samoregulacja – wstrzemięźliwość, rozwaga, dyscyplina, kontrola apetytów i emocji.

4

Transcendencja

Siły wytwarzająca związki z szerszym uniwersum i nadające sens.

1) Szacunek/docenianie piękna – w naturze; docenianie doskonałości lub wprawnego wykonania w

dziedzinie sztuki, rzemiosła, codzienności.

2) Wdzięczność – bycie świadomym dobrych rzeczy i wyrażanie tego.
3) Nadzieja – oczekiwanie nadejścia tego, co najlepsze w przyszłości i praca nad tym.
4) Pogoda ducha – humor, radość, widzenie jasnej strony.
5) Duchowość – spójne przekonania dotyczące sensu życia i sił pozaosobowych.

WYKŁAD 4

27.10.2014

Przepływ, poczucie/stan uskrzydlenia, optymalny stan psychofizyczny

FLOW

Mihaly Csikszentmihalyi – autor pojęcia.

Optymalne doświadczenie

Możliwe jest przeżywanie radości i zaangażowania nawet podczas nudnej pracy w trudnych warunkach. Podobnie
jak możliwe jest przeżywanie uczucia nudy podczas wakacyjnego wyjazdu do odległych krajów.

Doświadczenie przepływu

Stan uskrzydlenia to stan związany z atrakcyjnymi dla jednostki celami, znaczną sprawnością działania,
poczuciem, że podejmowane aktywności nie wymagają wysiłku  czytelna informacja zwrotna.
Towarzyszy wykonywaniu skomplikowanych działań przy jednoczesnym wysokim poziomie wykorzystywanych
umiejętności osoby jej dokonującej.
Pełne zaangażowanie, czynność ma charakter nagradzający (radość, duma, spełnienie, satysfakcja). Czynność jest
wykonywana dla niej samej, a nie dla korzyści, jakie może dać. Cel tkwi w procesie działania. Ma miejsce
maksymalna koncentracja.

Zanik odczuwania zmęczenia i niewygody. Stan zaniku samoświadomości, podczas którego „uskrzydlony” nie
zwraca uwagi na to, co myślą inni i jak oceniają jego funkcjonowanie. „Cały świat jest działaniem.” Poczucie
czasu ulega zachwianiu.

Uczucie jest nie tylko wyjątkowo przyjemne, ale również wyjątkowo produktywne i motywujące.
Taniec, wspinaczka górska, żeglarstwo itd.
Są to działania posiadające zasady, wyznaczone cele, zapewniające informację zwrotną, umożliwiające stałą
kontrolę. Czynność jest wyraźnie oddzielona od codziennego życia (stroje, miejsce, akcesoria). Dostarcza
satysfakcjonujących doznań.

Wspólne cechy doświadczenia optymalnego i flow
Poczucie, że nasze umiejętności są odpowiednie do stawienia czoła bieżącym wyzwaniom. Działanie w systemie
o określonych zasadach, który daje informacje zwrotne o jakości naszych działań. Pogrążenie w jakiejś czynności
tak bardzo, że wszystko inne przestaje być ważne, zatraca się poczucie czasu.

Przetrwanie ekstremalnie trudnych sytuacji
Przekształcenie beznadziejnych warunków w doświadczenie poddające się kontroli. Drobiazgowa analiza
otoczenia. Odnalezienie wszystkich możliwości działania w otoczeniu przy zmniejszonej swobodzie.
Wyznaczanie odpowiednich do sytuacji celów. Obserwowanie ich realizacji i poszukiwanie informacji zwrotnych.

5

Podnoszenie poprzeczki i coraz bardziej skomplikowane wyzwania. Wewnętrzna motywacja, cele nie wyłącznie
we własnym interesie, uwaga skoncentrowana na zewnątrz, nie na Ja.

Życie codzienne
Czynności można podzielić na wiele różnych grup.
Składniki doświadczenia:

a) struktura czasu poświęcanego na czynności bytowe;
b) doświadczenia związane z tymi czynnościami;
c) kontekst społecznych (z kim i w jaki sposób spędzamy czas);
d) własna, świadoma aktywność.

Doznania czasu wolnego

1) przepływ – wysokie wymagania przy wysokich umiejętnościach;
2) odprężenie – niskie wymagania przy wysokich umiejętnościach;
3) apatia – niskie wymagania przy niskich umiejętnościach;
4) niepokój – wysokie wymagania przy niskich umiejętnościach.

Konsekwencje
Przeżywanie przepływu prowadzi do rozwoju i odkryć (wykonywanie czynności na jednym poziomie nudzi i
motywuje do podnoszenia umiejętności i zwiększania stopnia trudności). Zachęca do nauki i doskonalenia,
treningu.

Ciało w przepływie
Wszystkie funkcje ciała mogą sprawiać satysfakcję (co rzadko wykorzystujemy).

a) Rozwijanie zmysłów (seks, jedzenie, muzyka).
b) Usprawnianie ciała ćwiczeniami fizycznymi.
c) Wzmacnianie siły i zrównoważenie ciała.
d) Zwiększanie świadomości ciała.

Nawet najprostsza czynność fizyczna może dawać radość jeśli jest odpowiednio zorganizowana (wyznaczyć cle,
znaleźć sposób mierzenia postępów, skoncentrować się na zadaniu i potrzebnych umiejętnościach, wyznaczyć
trudniejszy cel).
W czynność wyzwalającą przepływ musi być zaangażowane i ciało, i umysł.

Przepływ myśli

Muszą istnieć zasady, cel, sposób na otrzymywanie informacji zwrotnych. Rozwijanie pamięci (dane z wybranej
dziedziny, cytaty, fragmenty utworów – pamiętanie zwiększa poczucie kontroli nad światem). Rozwijanie
umiejętności symbolicznych (gry umysłowe, kalambury, krzyżówki – wewnętrzne wzorce czynią mniej podatnym
na wpływy np. mediów). W ekstremalnych zachowywali spokój matematycy, poeci, muzycy…

Przepływ w pracy
Ludzie długowieczni: nie dokonują rozróżnienia między pracą a czasem wolnym, nie chcą pracować mniej gdyby
mieli taką możliwość, praca daje im satysfakcję. Praca autoteliczna jest odpowiednio zorganizowana: zasady, cel,
sposób na otrzymywanie informacji zwrotnych.
Badanie z użyciem pagera i dzienniczka – 54% przepływu to doświadczenia związane z pracą, 18% z rozrywką.
Paradoks pracy: badani jednak woleliby pracować mniej, a więcej oddawać się rozrywkom (stereotyp – praca to
przymus; wolny czas jest najczęściej marnotrawiony na bierną rozrywkę, taką, która nie daje doświadczenie
przepływu).

6

Przepływ wśród ludzi
Nauka spędzania czasu w samotności (opracowanie własnych zajęć umysłowych i cielesnych, aby osiągnąć
przepływ bez innych ludzi i mediów, nadanie struktury czasowi i przestrzeni, rytuały zajęć).
Związki z ludźmi można zmienić tak, aby zapewniały doświadczenie przepływu. W rodzinie – wspólne cele, otarte
kanały komunikacyjne i jasne informacje zwrotne, stawianie nowych wyzwań wzbogacających relację z
partnerem).

Jak radzić sobie ze stresem?

1) Niesamolubna pewność siebie (wewnętrzne poczucie kontroli bez cech egocentryzmu).
2) Koncentrowanie uwagi na świecie zewnętrznym (otwarte podejście, ciekawość, poczucie jedności ze

światem).

3) Opanowywanie nowych rozwiązań (alternatywne cele, dostrzeganie nowych możliwości, elastyczność).

WYKŁAD 5

3.11.2014

Diagnostyka i terapia w psychologii pozytywnej

Wyjaśnienie funkcjonowania człowieka zgodnie z modelem pozytywnym
Zaniechanie modelu deficytowego, medycznego i dezadaptacyjnego, polegającego na kompensacji braków. Nie
tylko powrót do normy, lecz pełny rozwój jednostki, jej dobrostan i pełnia zdrowia. Rozkwit rodzin, pozytywnych
instytucji i demokratycznych społeczności.

Psychologia pozytywna obejmuje

a) Pozytywną diagnozę – rozszerzenie perspektywy diagnostycznej o mocne strony, siły i cnoty człowieka.
b) Pozytywną interwencję – dostarczanie wskazówek, jak identyfikować i używać własnych sił, by osiągnąć

satysfakcję i zrealizować cele życiowe, wzrost dobrostanu i pełnego rozkwitu.

c) Pozytywną prewencję – wspieranie rozwoju jednostki, kształtowanie jej kompetencji, wspieranie rodzin,

organizacji i społeczności i maksymalizowanie ich pozytywnego potencjału.

d) Pozytywną psychoterapię – skupioną nie na naprawianiu zaburzonych sfera, ale na wzmacnianiu silnych

stron człowieka.

Metody badań

Np. VIA-IS, Gratitude Questionnaire-6, Inspiration Scale, Meaning in Life Questionnaire, “Inteligencja
szczęścia.”
Krótkie. Bez badania klinicznego – nie ma kontaktu osobistego, nie można ich połączyć z obserwacją.
Rozpowszechniane drogą internetową. Duże populacje badanych. Badania międzykulturowe – do tego te metody
się nadają. Też do badań przekrojowych, ogólnych.

Pozytywne oddziaływania

Działania budujące szczęście

a) Wyrażanie wdzięczności;
b) Wybaczanie;
c) Ćwiczenie aktów życzliwości;
d) Ćwiczenie optymistycznego myślenia;
e) Zwalczanie tendencji do zamartwiania się;
f) Zwalczanie skłonności do porównywania się z innymi;
g) Realizowanie celów z zaangażowaniem;

7

h) Ćwiczenie zaradności;
i)

Robienie tego, co człowieka naprawdę wciąga;

j)

Zacieśnianie relacji międzyludzkich;

k) Dbanie o ciało;
l)

Praktykowanie religii i kształtowanie duchowej strony życia.

Zmniejszanie negatywności
Oswobodzenie się z ruminacji:

a) Odwracanie uwagi;
b) Znalezienie absorbującego zajęcia;
c) Skorzystanie ze wsparcia;
d) Stosowanie zdrowych sposobów poprawiania nastroju.

Ćwiczenie uważności – lepiej przyjmować negatywne myśli jako te, które wkrótce przeminą, nie wzmacniać ich,
przyjrzeć się im racjonalnie.
Rozbrajanie „min negatywności”:

a) Rekonstrukcja planu dnia by odkryć, w jakich okolicznościach negatywne myśli dochodzą do głosu i

skupienie się wówczas na czymś innym;

b) Odróżnienie potrzebnej i zbędnej negatywności;
c) Unikanie nadmiaru negatywności.

Unikanie plotek i złośliwości – zamiast tego podkreślanie mocnych stron.
Postępowanie z negatywnymi ludźmi:

a) Modyfikowanie sytuacji (unikanie, poczucie humoru, powstrzymanie się od osądzania itd.);
b) Zmiana podejścia (poszukiwanie dobrych stron tej osoby);
c) Zmiana znaczeń (ta osoba może nas czegoś nauczyć, jeśli podejmie się powyższe wyzwania).

Zwiększanie pozytywności

a) Szczerość w okazywaniu pozytywnych uczuć, otwarcie się na doznania;
b) Odnajdywanie pozytywnych znaczeń;
c) Delektowanie się dobrem;
d) Liczenie swoich dobrodziejstw;
e) Znaczenie życzliwości (zasada wzajemności);
f) Rozwijanie angażujących pasji;
g) Snucie marzeń o przyszłości;
h) Związek z naturą;
i)

Wykorzystanie własnych mocnych stron;

j)

Otwartość na nowe doświadczenia i poglądy;

k) Otwartość na uczucia.

Pozytywne poradnictwo

Jak można uczynić życie szczęśliwszym?

a) Dbanie o regularne doświadczanie emocji pozytywnych

b) Spędzanie czasu z ludźmi

c) Bycie zajętym i aktywnym

d) Wyrażanie wdzięczności

e) Praktykowanie aktów dobroci

f) Nauka przebaczania

g) Troska o zdrowe ciało

h) Rozwijanie strategii zaradczych

8

Jak oddziaływać?
Wzmacniać kompetencje, aby zapobiec dysfunkcjom, zanim się pojawią Interweniować w sposób przywracający
i wzmacniający poczucie szczęścia:

a) Dokonywanie refleksji nad własnymi sukcesami (autorefleksja);

b) Rozwijanie cnót sygnaturowych;

c) Inwestowanie w relacje.

Pozytywna terapia w praktyce klinicznej

Psychoterapia pozytywna

Oparta na koncepcjach Rogersa i Maslowa. Terapeuta pomaga klientowi „odnaleźć jego wewnętrzny głos” i
realizować siebie. Wartościowanie organizmiczne – wrodzona zdolność rozpoznawania, co dla człowieka jest
ważne czy dobre. Celem jest odkrycie dobrych, silnych stron i prawdziwej tożsamości.

Warunki dobrej terapii to: autentyczność terapeuty, jego inteligencja emocjonalna, integracja wewnętrzna.
Szkolenie terapeutów: rozwój jako osoby.
Autonomia, kompetencja i bliskość to podstawowe potrzeby psychologiczne.
Integrująca doświadczenia człowieka (zbudowanie poczucia tożsamości, jako silnej i posiadającej szczególne
dyspozycje, mającej kompetencje i tendencje do rozwoju), holistyczna. Świadoma kontekstu społecznego i
kulturowego (oddziaływania mogą być skierowane nie tylko na osobę, ale także środowisko, np. rodzinę).

Interwencje psychologii pozytywnej w depresji
Interwencje grupowe: rozpoznawanie zalet, zapisywanie trzech dobrych rzeczy, które przydarzyły się w ciągu
dnia, pisanie własnego nekrologu po satysfakcjonującym i długim życiu, list do osoby, której jesteś wdzięczny,
smakowanie zmysłowych przyjemności, uczenie się entuzjastycznych sposobów reagowania…
Interwencje indywidualne: Rozważaj swoje życie jak książkę, pisz 20 minut dziennie o swoich pozytywnych
doświadczeniach

Trening doznań pozytywnych

7 reguł:

a) Wewnętrzne przyzwolenie na przeżywanie przyjemności;

b) Pozostawianie odpowiedniej ilości czasu;

c) Koncentracja na przyjemnych aspektach życia;

d) Rozpoznanie indywidualnych upodobań;

e) Konieczność eksperymentowania;

f) Zwrócenie uwagi na drobiazgi;

g) Przyjemności w codziennym programie dnia.

Np. działanie w grupie, poświęcone smakom. Każdy przynosi coś do jedzenia, każdy smakuje i co mu najlepiej
podchodzi. Sesja poświęcona zapachom – każdy odgaduje co to jest, dzielą się zapachami.

WYKŁAD 6

17.11.2014

Cele psychologii pozytywnej i jej krytyka

Cele naukowo-badawcze

a) Poznanie pozytywnej strony natury człowieka;

9

b) Opisywanie specyficznych dla człowieka pozytywnych doświadczeń, dobrostanu i szczęśliwego życia;
c) Wyjaśnienie funkcjonowania człowieka zgodnie z modelem pozytywnym.

Cele aplikacyjne

a) Poprawa i zoptymalizowanie ludzkiego życia;
b) Pozytywne poradnictwo;
c) Pozytywna praktyka w praktyce klinicznej;
d) Zastosowanie w biznesie.

Poznanie pozytywnej strony natury człowieka
Opracowywanie klasyfikacji cnót i sił charakterologicznych (un-DSM-I, Lista Cnót CVS).

Opisanie specyficznych dla człowieka pozytywnych doświadczeń
Maksymalizacja doznań zmysłowych i emocjonalnych – smakowanie życia, ale nie „droga na skróty” (alkohol,
narkotyki). Celebrowanie posiłków, wielozmysłowe poznawanie, czas na codzienne przyjemności.
Angażowanie się w wartościowe działania z użyciem cnót sygnaturowych, na rzecz innych ludzi, pozytywnych
instytucji, społeczności.

Optymalizowanie życia ludzi. Obszary zastosowań

a) Stymulowanie rozwoju dzieci;
b) Pełny rozwój dorosłego człowieka;
c) Podnoszenie jakości życia osób starszych;
d) Pomoc osobom niepełnosprawnym, upośledzonym i chorym w maksymalizowaniu własnego potencjału

(a przez to przynoszenie ulgi w cierpieniu).

Przyjemne życie – przeżywanie emocji pozytywnych, odnoszących się do przeszłości, teraźniejszości i
przyszłości
Przeszłość: satysfakcja, zadowolenie, spełnienie, duma, spokój.
Teraźniejszość: przyjemności cielesne – smakowe, węchowe, dotykowe oraz wyższego rzędu – ekstaza, uciecha,
radość, spełnienie.
Przyszłość: optymizm, nadzieja, zaufanie.
Perspektywa czasowa powinna być zbalansowana.

Zrównoważona perspektywa czasowa jako warunek optymalnego dunkcjonowania
Perspektywa czasowa zawiera składniki: emocjonalny, poznawczy i społeczny; jest uwarunkowana
doświadczeniami społecznymi i stanowi wyraz osobistych znaczeń. Obejmuje:

a) Zadowolenie z przeszłości;
b) Szczęście w teraźniejszości;
c) Patrzenie z optymizmem w przyszłość.

Por. Zimbardo.

Szczęście jako efekt uboczny trzech stylów życia
Życie „przyjemne” – duma i satysfakcja z przeszłości, proste przyjemności zmysłowe w teraźniejszości, nadzieja
wobec przyszłości.
Życie „zaangażowane” – w pracę, związki, osiąganie celów z wykorzystaniem własnych zalet sygnaturowych.
Życie „pełne sensu” – uczestnictwo i wspieranie pozytywnych instytucji, rozwijanie relacji z innymi.
Szczęście zapewnia zrównoważenie tych trzech perspektyw.

10

Podejście hedonistyczne – dobrostan to zmysłowa przyjemność. Przejściowa euforia? Tatarkiewicz: pełne i
trwałe zadowolenie ze swojego życia jest nierealne.
Podejście eudajmonistyczne – dobrostan to osiąganie tego, co warte starań (realizacja wartości, osiąganie celów,
nie zawsze życie przyjemne). Tworzenie uniwersalnego modelu szczęścia, arbitralne narzucanie wartości.
Integracja obu podejść w psychologii pozytywnej.

Szczęście jako efekt używania zalet sygnaturowych

a) Zakotwiczenie w autentyczności;
b) Te, których jesteśmy świadomi;
c) Szybko uczymy się je wykorzystywać w codziennym życiu;
d) Ich wykorzystywaniu towarzyszy ożywienie zamiast wyczerpania działaniem;
e) Plany osobiste są osnute wokół tych zalet;
f) Radość, zapał, ekstaza przy ich wykorzystywaniu;
g) Uczucie nieuchronności wykorzystywania tej zalety.

W pracy
Powołanie – oddanie się pracy dla niej samej, znajdowanie spełnienia w pracy. Uskrzydlanie – poczucie płynięcia,
flow. Odkryj cnoty sygnaturowe. Wybierz pracę lub przekształć swoją obecną tak, żeby wykorzystywać swoje
cnoty. Wybieraj pracowników, których zalety sygnaturowe zazębiają się z zakresem ich obowiązków.

W miłości
Poświęcanie kochanej osobie uwagi i czasu. Przekazywanie jej, że jest jedyną, że nie można jej zastąpić. Uważne
słuchanie i żywe reagowanie. Czułość i okazywanie podziwu. Stwarzanie warunków dla rozwoju cnót
sygnaturowych partnera i własnych.

W wychowaniu dzieci

Techniki rozwijania emocji pozytywnych u dzieci:

a) Sypianie z niemowlęciem;
b) Zabawy koordynacyjne;
c) Raczej tak niż nie;
d) Raczej pochwała niż kara;
e) Przeciwdziałanie

rywalizacji

między

rodzeństwem;

f) Rozmowy przed zaśnięciem;
g) Zawieranie umów z dziećmi;
h) Pozytywne postanowienia noworoczne;
i)

Odkrywanie

i

rozwijanie

zalet

sygnaturowych u dzieci.

Czego nas uczą psychologowie pozytywni?
Pieniądze szczęścia nie dają. Poziom szczęścia niekoniecznie jest powiązany ze stanem zdrowia. „Drogi na skróty”
tylko na chwilę podnoszą poziom szczęścia.

Zalety

a) Rozszerzenie zainteresowań psychologii na optymalne funkcjonowanie i rozwój człowieka;
b) Uwzględnienie szerokiego kontekstu społeczno-kulturowego, również instytucjonalnego;
c) Całościowy obraz doświadczeń człowieka i jego świadomości (w tym doświadczenia pozytywne, nie

tylko negatywne i psychopatologiczne);

d) Opis cnót za pośrednictwem wiązek sił zwiększa ich rozumienie i ułatwia kształtowanie.

Wady

a) Brak uwzględnienia związków pomiędzy cnotami i siłami (badań empirycznych tych związków);
b) Ograniczenie się do metod ilościowych w badaniach (możliwość badania ilościowego złożonych zjawisk

budzi wątpliwości);

11

c) Nieuwzględnianie w analizie cnót i sił zróżnicowania ich przejawów na różnych etapach rozwoju i typach

świadomości.

Krytyka

a) Holizm czy redukcjonizm (człowiek jako zahamowana w rozwoju jednostka);
b) Niejasność źródeł (psychologia humanistyczna?);
c) Niejasność pojęć (trzeba dużo dointerpretować wiele rzeczy);
d) Pozornie naukowy warsztat diagnostyczny;
e) „wyniki pod korcem”?;
f) Wytwarzanie sztucznych potrzeb (dążenie do maksymalizacji szczęścia);
g) Sposób prezentacji koncepcji;
h) Relacja wobec modelu medycznego? (niby się od niego odcinają, ale nie do końca);
i)

Model „guru i wyznawców”.

Barbara Held

a) „tyrania pozytywnego podejścia”, obecna zarówno w kulturze popularnej, jak i w podejściu

profesjonalnym;

b) Istnienie „ciemnej” strony wewnątrz samej idei psychologii pozytywnej, która wynika z jej

wewnętrznych sprzeczności;

c) Separatystyczne nastawienie wobec innych gałęzi psychologii, które psychologia globalnie krytykuje, a

także chęć odcięcia się od nauk społecznych;

d) „patologizacja negatywnych doświadczeń”.

Obraz jednostki

a) Człowiek zagubiony, odcięty od przeżyć zmysłowych;
b) Nie w pełni świadomy własnych talentów, zalet, możliwości;
c) Zatrzymany w rozwoju, niepełny, poszukujący wyższego celu;
d) Pozostaje w relacjach pełnych żalu i niedomówień;
e) Funkcjonuje w ograniczających instytucjach;
f) Zdolny do rozwoju, bogaty wewnętrznie, potencjalny mistrz, czy „maluczki człowieczek”, potrzebujący

nauczyciela życia?;

g) Zdolny do wolnych wyborów i stawiania się szczęśliwszym, czy zdeterminowany genetycznie,

zaprogramowany.

Nowe propozycje

Koncepcja zrównoważonej, zbalansowanej psychologii, ingerującej wiedzę na temat pozytywnej strony życia
człowieka z wiedzą o cierpieniu i patologii. Zaniechanie rozróżnienia na „pozytywną” i „dotychczasową
negatywną” psychologię.

12

WYKŁAD 7

24.11.2014

Nadzieja w teorii i badaniach

Kozielecki, Psychologia nadziei. Snyder, Lopez, Handbook of positive psychology. Seligman, Peterson,
Character Strengths and Virtues. Nilon (?), Coping with Depression.
Pokłady nadziei, Charaktery, październik 2012.

Test – czy jesteś homo esperans? Kwestionariusz nadziei na sukces, Snyder – oczekiwanie pozytywnych
efektów własnych działań. Poznawcza koncepcja nadziei. Bazuje na dwóch przekonaniach:

1) Wiem, jak sobie poradzić. (1, 4, 6, 8)
2) Cele, do których dążę, są osiągalne. (2, 9, 10, 12)

Nadzieja na sukces: te osiem (19). Pozostałe – twierdzenia buforowe (mają zaciemnić dla osoby badanej to, co
jest dokładnie przedmiotem pomiaru). 8-16 – niski poziom nadziei, 16-28 – przeciętny, 28-32 – wysoki poziom
nadziei.

WYKŁAD 8

1.12.2014

Nadzieja w teorii i badaniach

Kozielecki, Dufault, Martocchio – rodzaje nadziei

a) pasywna;
b) aktywna;
c) ogólna, absolutna, generalna;
d) specyficzna, partykularna .

Pojęcia pokrewne

a) optymizm;
b) perspektywa przyszłościowa;
c) orientacja prospektywna;
d) pozytywne oczekiwanie;
e) pozytywne złudzenie;
f) myślenie życzeniowe;
g) samooszukiwanie;
h) pozytywne myślenie;
i)

poczucie własnej skuteczności (Bandura);

j)

umiejscowienie źródła kontroli (Rotter).

Komponenty nadziei

a) poznawczy (najważniejszy, system myśli, przekonań, na temat tego, że może sobie poradzić w

przyszłości, że będzie ona lepsze i że jednostka jest w stanie znaleźć sposób, jak to zrobić);

b) afektywny (emocjonalny);
c) sprawczy (nadzieja motywuje do zachowań, aktywności);
d) temporalny (nadzieja jest skierowana do przyszłości, ale nie jest ona oderwana od teraźniejszości i

przeszłości);

e) afiliatywny (relacyjny, nadzieja rodzi się w relacjach, często mamy nadzieje w związku z kimś).

13

Kontekstualny wymiar nadziei – nie można ignorować kontekstu, w jakim ona występuje

Właściwości nadziei

1) Dynamiczny charakter nadziei:

a) rozwój nadziei w biegu życia;
b) fluktuacja okresowa intensywności i głębokości nadziei;
c) spadek nadziei (chroniczny lub katastroficzny).

 beznadziejność, rozpacz, apatia

2) Przedmiot nadziei

a) nadzieja na co? wobec kogo?
b) nadzieja a wartość.

3) Spektrum nadziei: ograniczone  szerokie.

Nadzieja jako stan i jako cecha (względnie niezależna od okoliczności) osobowości.

Nadzieja jako zasób psychiczny.

Nadzieja jako postawa egzystencjalna.

Nadzieja dojrzała (Kozielecki)

Nadzieja autentyczna

a) aktywna;
b) wzrostowa;
c) świadoma;
d) ekspansywna;
e) realistyczna;
f) regulująca funkcjonalnie (motywuje do

radzenia sobie, nadaje sens życiu);

g) prowadzi do unikatowych pozytywnych

przeżyć.

Nadzieja fałszywa

a) iluzoryczna, złudna, dewiacyjna, sztuczna;
b) oparta na mrzonkach, fantazjach, mitach,

myśleniu

magicznym,

życzeniowym,

nierealistycznym;

c) mechanizm obronny, uciekanie przed

rzeczywistością.

ufność  lęk, obawa

proaktywność  reaktywność

Filozofia o nadziei
Poglądy filozofów – nadzieja z serca czy z rozumu?

14

Psychologia o nadziei

a) psychologia introspekcyjna: uczucia pozytywne, regulujące zachowanie;
b) psychoanaliza: emocja oparta na iluzjach i myśleniu magicznym;
c) behawioryzm: znaczenie nadziei w uczeniu reakcji, zbliżaniu do nagrody;
d) psychologia poznawcza: nadzieja to system przekonań, to specyficzna struktura poznawcza;
e) psychologia humanistyczna: Maslowa koncepcja nadziei jako metawartości (metapatologia – depresja);
f) psychologia pozytywna: siła charakteru w obrębie cnoty transcendencji.

Depresja – stan kliniczny, gdy człowiek nie wytwarza w sobie nadziei.

Teoria psychospołeczna (Erikson)
Nadzieja rodzi się w ciągu pierwszych miesięcy życia w efekcie pozytywnego rozwiązanie kryzysu rozwojowego:
podstawowa nieufność vs podstawowa ufność.

Nadzieja podstawowa obejmuje dwa zasadnicze przekonania wywiedzione z wczesnodziecięcych doświadczeń:

1) że świat jest uporządkowany, sensowny – można go zrozumieć i przewidzieć;
2) że jest zasadniczo nam przychylny – jest przyjazny.

Poznawcza teoria nadziei (Snyder)
Nadzieja obejmuje dwa główne komponenty:

1) umiejętność planowania sposobów na to, jak osiągnąć pożądane cele pomimo przeszkód (WAYpower,

pathway thinking);

2) poczucie sprawstwa i przekonanie o posiadaniu silnej woli w dążeniu do celu (WILLpower, agency

thinking);.

Nadzieja jest najsilniejsza, gdy wiąże się z dążeniem do wartościowych celów, których prawdopodobieństwo
osiągnięcia jest średnie. Pozytywne i negatywne emocje są produktami ubocznymi ukierunkowanego na cele
myślenia pełnego.
Etapy rozwoju nadziei. Charakterystyka osób o wysokim i niskim poziomie nadziei.

WYKŁAD 9

8.12.2014

Nadzieja w teorii i badaniach

A. Scioli. Integracyjna teoria nadziei
Fundamentem nadziei są związki.
Nadzieja to emocja. Stanowi amalgamat trzech kluczowych motywów ludzkich:

a) przywiązania (miłość, więzi);
b) mistrzostwa (eksploracji, adaptacji);
c) przetrwania (radzenia sobie).

Nadzieja ma też mocny wymiar duchowy (transpersonalny).
Nadzieja podtrzymuje więzi z innymi, nadaje życiu sens, może wpływać na kondycję psychofizyczną.

Cztery aspekty/wymiary nadziei:

a) przywiązanie (zaufanie, otwartość, por. teoria Eriksona – pierwsze stadium);
b) mistrzostwo (poczucie możności, siły);
c) przetrwanie (zdolność do radzenia sobie);
d) duchowość (wiara w „ośrodki” wartości).

Nadzieja wyrasta z wymiaru relacyjnego – tym różni się od optymizmu, który wiąże się z pewnością siebie.
Sposoby wyrażania nadziei na poziomie przekonań  uczuć  działań.
Analogia do czterech bohaterów Czarnoksiężnika z Krainy Oz.

15

Potoczny vs. naukowy pomiar nadziei

Gottschalk Hope Scale – pionier w badaniach nad nadzieją, pierwsza metoda naukowa; szacunkowa. Analiza
wypowiedzi ustnych lub pisemnych.

Metody kwestionariuszowe, samoopisowe

a) Adult Dispositional Hope Scale – Snyder i Harris;
b) Adult State Hope Scale – Snyder i Sympson;
c) Children’s Hope Scale – Snyder i Hoza;
d) Young Children’s Hope Scale – Snyder;

a-d  wyrastają z poznawczej teorii nadziei. Nadzieja jako względnie trwała cecha.

e) Comprehensive Measure of Hope – Scioli, Scioli;
f) Trait Hope Scale + State Hope Scale.

Wksaźniki nadziei w innych metodach, np. VIA-IS (skala nadziei/optymizmu), test Rorschacha.

Wydane w Polsce:

Kwestionariusz Nadziei Podstawowej – Trzebiński, Zięba.

Kwestionariusz Nadziei na Sukces – Łaguna, Trzebiński, Zięba.

Kwestionariusz Nadziei Podstawowej BHI-12 (bo 12 itemów) i BHI-R (wersja zrewidowana; w takcie
opracowań)

www.hope.edu.pl

Trzebiński, Zięba. Dla młodzieży szkolnej (od 16 lat) lub studiującej oraz dorosłych z wykształceniem co
najmniej średnim. Metoda typu papier-ołówek, samoopisowa, badania grupowe lub indywidualne, czas badania
nie przekracza dziesięciu minut.

Mierzona kwestionariuszem BHI nadzieja podstawowa jest rozumiana, zgodnie z teorią Eriksona, jako
przeświadczenie jednostki o uporządkowaniu i sensowności świata oraz jego przychylności ludziom.
Przeświadczenie to stanowi czynnik warunkujący konstruktywne reagowanie człowieka na zmiany i przełomowe
wydarzenia zwłaszcza na sytuacje ponoszenia nieodwracalnych strat.

9 diagnostycznych itemów, 3 nie mierzą wprost nadziei. Skala od 1 do 5.

Wyniki w skali BHI-12 korelują dodatnio ze zmiennymi osobowościowymi wskazującymi na dobre
przystosowanie (optymizm, satysfakcja z życia, poczucie wewnętrznej kontroli, otwartość na doświadczenia), a
ujemnie z lękiem i depresyjnością. Stwierdzono też związek nadziei podstawowej mierzonej BHI-12 z
konstruktywnym i prorozwojowym reagowaniem na sytuacje trudne.

Zastosowanie: w badaniach naukowych oraz w diagnozie indywidualnej (zwłaszcza przy prognozowaniu łatwości
adaptacji, sposobów reagowania na stres i traumę oraz szans oddziaływań edukacyjnych czy
psychoterapeutycznych).

Kwestionariusz Nadziei na Sukces (KNS)
Łaguna, Trzebiński, Zięba
Dla młodzieży szkolnej (od 16 lat), studiującej, dorosłych. Metoda samoopisowa, typu papier-ołówek, badanie
grupowe lub indywidualne, czas badania nie przekracza 10 minut.
12 stwierdzeń, skala ośmiopunktowa.
Nadzieja na sukces odnosi się do siły oczekiwania pozytywnych efektów własnych działań. Składają się na nią
dwa komponenty:

a) przekonanie o posiadaniu silnej woli – świadomość własnej skuteczności ujawniana w inicjowaniu

dążenia do celu i trwaniu w nim;

b) przekonanie o umiejętności znajdywania rozwiązań – świadomość własnej wiedzy i kompetencji

intelektualnych, ujawniana w sytuacjach wymagających wymyślenia lub poznania nowych sposobów
prowadzących do osiągnięcia celu.

16

Wyniki korelują dodatnio ze zmiennymi osobowościowymi wskazującymi na dobre przystosowanie (z nadzieją
podstawową, optymizmem, przekonaniem o własnej skuteczności i ogólną samooceną, a także z ekstrawersją i
sumiennością), a ujemnie z lękiem, depresyjnością i neurotycznością. Stwierdzono też związek nadziei na sukces
ze skutecznością oddziaływań terapeutycznych oraz jej adaptacyjną rolę w radzeniu sobie w sytuacji trudnej.
Zastosowanie: w badaniach naukowych oraz w diagnozie indywidualnej do prognozowania łatwości adaptacji do
środowiska i nowych wyzwań.

Z czym jest związany poziom i intensywność nadziei? Z:

a) doświadczeniami wczesnodziecięcymi;
b) stylem przywiązania;
c) oddziaływaniami wychowawczymi (modelowaniem, bezstresowe wychowanie nie sprzyja budowaniu

nadziei);

d) własną pracą nad sobą;
e) bilansem życiowym;
f) aktualnym stanem zdrowia psychofizycznego;
g) statusem socjoekonomicznym;
h) ładem społecznym;
i)

harmonią/chaosem w rodzinie;

j)

doświadczeniami traumatycznymi.

Rola nadziei w:

a) osiągnięciach szkolnych i akademickich;
b) osiągnięciach sportowych;
c) utrzymywaniu i powrocie do zdrowia fizycznego;
d) utrzymywaniu i powrocie do zdrowia psychologicznego.

Niski poziom nadziei jest związany z bardziej nasilonym lękiem przed śmiercią i umieraniem, lękiem przed
bliskością z innymi, osamotnieniem i mniejszą skłonnością do wybaczania.

Wysoki poziom nadziei jest związany z poczuciem sensu życia i dobrostanem, poczuciem pewności siebie i
własnej wartości, mniejszym nasileniem symptomów psychopatologicznych, m.in. depresyjności, wrogości,
lepszym przystosowaniem.
Ludzie chętniej angażują się w kontakty z osobami o wyższym poziomie nadziei.

WYKŁAD 10

15.12.2014

Nadzieja a pomoc psychologiczna

Bucholz – artykuł The Medical Uses of Hope wzorowany na ulotkach leków. Nadzieja fałszywa szkodzi, nadzieja
prawdziwa ma pozytywne skutki.

Niespecyficzne wzbudzanie nadziei

Poziom nadziei jest bardzo dobrym predyktorem powodzenia psychoterapii, ale jest też podstawą wystąpienia
efektu oczekiwania i efektu placebo.
Nadzieja może być niespecyficznym czynnikiem pomagania – sam kontakt z terapeutą może pomagać.

Seligman i Peterson – sama sytuacja pomagania – niosąc nadzieję, wzrost poczucia sensu i dając okazję do
bezpiecznego przywiązania – uruchamia „mimochodem” rozwój osobisty; w ukryty i niekontrolowany najczęściej
sposób aktywizuje określone korzystne cechy pacjenta (siły psychiczne).

17

Jerome Frank – badania nad efektywnością różnych systemów terapeutycznych. Wniosek: najbardziej skuteczne
terapie łączy to, iż zaszczepiają w klientach nadzieję. Potwierdzają to wyniki badań eksperymentalnych
prowadzonych przez Snydera z zespołem.

Spontaniczna remisja objawów – miał miejsce nawet w schizofrenii.

Trening nadziei
Nadzieję można ćwiczyć, bo sposób myślenia można modyfikować. Emocje efektem sposobu oceny
rzeczywistości. Nadzieja jako kompetencja.
Rodowód: teoria nadziei Snydera (nadzieja jako efekt specyficznego myślenia o sobie i świecie), idee z terapii
poznawczo-behawioralnej, terapii skoncentrowanej na rozwiązaniu, terapii narracyjnej.
Cel: pomoc pacjentom w formułowaniu jasnych celów, w tworzeniu różnych dróg do ich realizacji i postrzeganiu
przeszkód jako wyzwań, które można pokonać; budowanie przekonania, że wyznaczone cele można osiągnąć.
Pomaga pojedynczym osobom lub małym grupom rozwinąć optymizm i opierające się na nadziei strategie
rozwiązywania problemów, szczególnie dla osób depresyjnych.

Stymulowanie takiego sposobu myślenia, który stymuluje wolę i przekonanie, że można osiągnąć założone cele.
Ćwiczenie różnych sposobów osiągania celów. Zwrócenie uwagi na planowanie, odkrywanie i skupianie uwagi
na własnych zasobach, ale też zasobach w środowisku, na język i sposób mówienia o sobie (chcę, mogę, decyduję,
wybieram, zrobię, będę – określenia aktywne, świadczą o sprawczości. Dodatek do specyficznej terapii danego
zaburzenia. Myślenie w kategoriach nadziei ma konkurować z myśleniem depresyjnym; taka terapia trwa długo.

Triada depresyjna  negatywne myśli o sobie, o możliwościach poradzenia sobie  depresja, brak motywacji,
zaburzone parametry fizjologiczne, brak chęci do działania itd.

Brak beznadziei nie oznacza posiadania nadziei!

Program poprawy jakości życia osób terminalnie chorych
Rodowód: teoria, badania i praktyka Snydera i Gum i ich założenie, że jednym z najpoważniejszych zagrożeń
dla dobrostanu osoby umierającej jest utrata nadziei.
Cel: utrzymanie bądź przywrócenie nadziei, a to – zgodnie z przyjmowaną definicją nadziei – wymaga wzbudzenia
dążenia do celu (innego niż wyzdrowienie) oraz zwiększa poczucia sprawstwa.
Terapia indywidualna, przeznaczona dla chorych terminalnie (analogiczny program dla osób, które doświadczyły
trwałej utraty zdrowia lub niepełnosprawności).
Przywracanie nadziei bez wzbudzania nadziei fałszywej.

Terapia skoncentrowana na sile psychicznej
Rodowód: opracowana przez Y. J. Wonga. Wykorzystuje założenia społecznego konstruktywizmu oraz
psychologii pozytywnej odnośnie klasyfikacji sił i cnót charakteru oraz ich korzystnych skutków dla
funkcjonowania człowieka.
Cel: ukształtowanie korzystnych cech psychicznych (sił charakteru) – w tym nadziei – w toku dyskursu,
przywoływania i omawiania postaci wzorcowych („wcielenia cnót”), oraz w efekcie ćwiczeń.
Raz w tygodniu przez kilka tygodni, do kilku miesięcy.

Dla wszystkich – osób z zaburzeniami i względnie dobrze funkcjonujących.

Ćwiczenia z nadziei
Rodowód: teoria integracyjna nadziei A. Scioli. Zamiast liczyć na to, że odnajdziesz nadzieję – skup się na jej
świadomym budowaniu!
Cel: wzmocnienie poszczególnych aspektów nadziei (przywiązania, dążenia do celów i radzenia sobie).

Dla wszystkich.

18

Dbanie o jakość relacji, w których się jest; pielęgnowanie tych relacji, które wzmacniają nadzieję, uczą
optymistycznego myślenia. Nadzieja na sukces – w kontekście potrzeby mistrzostwa, kompetencji – nauka
radzenia sobie ze stresem, konsekwencji itd.

WYKŁAD 11

12.01.2015

Pozytywna psychologia czasu

Wieloaspektowa natura czasu:

a) czas organizmu (struktury mózgowe, geny – wyposażenie biologiczne);
b) czas umysłu (świadomość czasu);
c) czas obiektywny, zegarowy („t”);
d) czas subiektywny (tempus);
e) czas linearny (Chronos);
f) czas cykliczny (Uroboros);
g) czas wieczny (Aion);
h) czas „teraz” (Kairos).

Wiosna, lato, jesień, zima… wiosna

Czas fizyczny i psychologiczny

1) Czas obiektywny

Odmierzany przez zegary. Zewnętrzny, ilościowy, punktowy (dyskretny, nieciągły); stanowi wielkość linearną i
wektorową. Upływa równomiernie od przeszłości do przyszłości. Mierzony z bardzo dużą dokładnością.

2) Czas subiektywny

Odbierany przez świadomość. Wewnętrzny, jakościowy. Ciągły i nierównomierny – dzieli się na nierówne jakości;
przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, które nie następują po sobie regularnie. Płynie w dwóch kierunkach: w
stronę przeszłości i ku przyszłości. Jest nieghomogeniczny – nie da się mierzyć, lecz tylko dzielić na
nierównomierne części.

Czas psychologiczny – aspekty

1) Percepcja czasu i świadomość upływu czasu – na bazie zegara wewnętrznego, fizjologicznego.
2) Zdolność szacowania i rachuby czasu – orientowania się w jego upływie i sytuowania wydarzeń na

kontinuum czasowym (dzięki czasomierzom czy innym wskaźnikom oraz bez nich).

3) Perspektywa czasowa (horyzont temporalny) – obraz własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości

(ich „gęstość”, bliskość-oddalenie), postawa względem nich. Postrzeganie + stosunek do przeszłości,
teraźniejszości, przyszłości.

4) Orientacja temporalna – ukierunkowanie w myśleniu i działaniu ku wydarzeniom lub obiektom

przeszłym, teraźniejszym lub przyszłym (orientacja prezentystyczna, retrospektywna, prospektywna);
względna dominacja jednego z tych wymiarów.

Czas psychologiczny – badane aspekty

a) presja czasu;
b) tempo życia;
c) postrzeganie czasu – metafory czasu;
d) formy spędzania czasu;
e) planowanie czasu – teliczność;
f) przeżywanie upływu czasu;
g) zarządzanie sobą w czasie;

19

h) choroba „niedoczasu”;
i)

psychologia kliniczna czasu;

j)

lęk przyszłościowy;

k) prokrastynacja.

Zimbardo – Paradoks czasu

Paradoks pierwszy: choć twoja perspektywa czasowa głęboko oddziałuje na twój świat i życie, wpływa na każdą
twoją decyzję i każde zachowanie, rzadko kiedy zdajesz sobie z tego sprawę.

Paradoks drugi: umiarkowane nastawienie wobec przeszłości, teraźniejszości i przyszłości są oznaką zdrowia
psychicznego, podczas gdy nastawienia skrajne wiodą do niezdrowym wzorców życia.

Orientacja na:

a) przeszłość negatywną;
b) przeszłość pozytywną;
c) teraźniejszość fatalistyczną;
d) teraźniejszość hedonistyczną;
e) przyszłość (wyznaczanie celów, planów);
f) przyszłość transcendentalną.

(Potem zaczęto uwzględniać przyszłość pozytywną i negatywną).
Perspektywa czasowa powinna być zrównoważona. Optymalny profil: przeszłość pozytywna; średnia
teraźniejszość hedonistyczna; umiarkowane nastawienie na przyszłość. Zdolność elastycznego przełączania się
między perspektywami.

Metody diagnostyczne:

a) Kwestionariusz Perspektywy Czasowej Zimbardo;
b) Kwestionariusz Postrzegania Czasu;
c) Kwestionariusz Postrzegania Czasu Przyszłego Transcendentalnego.

Kompetencje temporalne

20

Osoba samorealizująca się ma dostęp do tego, co było, świadomość tego, co jest oraz pewne aspiracje na
przyszłość.

Kompetencja temporalna – wiedza i umiejętności. Człowiek działa kompetentnie w aspekcie temporalnym gdy:

a) dysponuje wiedzą o własnej przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości (pełna świadomość +

jednoczesny do nich dostęp);

b) docenia ich wagę;
c) korzysta z tych zasobów do poradzenia sobie w konkretnej sytuacji.

Konieczne jest utrzymanie równowagi w tych trzech wymiarach. Kompetencje temporalne wiążą się z:

a) akceptacją własnej przeszłości;
b) umiejętnością bycia „tu i teraz”;
c) nastawieniem prospektywnym.

Kwestionariusz Kompetencji Temporalnych (Uchnast, Tucholska).

Zalecenia psychologii pozytywnej
Żyj z uwzględnieniem zegara wewnętrznego (biologicznego). Działaj w trybie czasowym odpowiednim do
sytuacji, w której się znalazłeś. Żyj w teraźniejszości, na gruncie zaakceptowanej przeszłości i z perspektywą tego,
co może być lub co planujesz w przyszłości. Żyj „teraz”, a równocześnie w perspektywie wieczności i czasu
nieskończonego.

WYKŁAD 12

19.01.2015

Perspektywa czasowa a zdrowie

Teoria czasu Zimbardo i Boyda

Teoria, zgodnie z którą perspektywa/perspektywy postrzegania czasu przez daną osobę wpływają na jej poglądy
na życie oraz wybory, jakich dokonuje i mają bezpośredni wpływ na doświadczenie cierpienia emocjonalnego lub
dobrostanu psychicznego.

21

Orientacja na przeszłość – negatywna albo pozytywna

Orientacja na teraźniejszość – hedonistyczna lub fatalistyczna

Zdrowie a nastawienie na teraźniejszość

1) Hedonizm

Zaniedbywanie zdrowia, wysoki poziom energii utrzymuje ich dłużej na nogach, ale często brakuje im snu,
narażeni na uzależnienia, skłonni do podejmowania zachowań ryzykownych.

2) Fatalizm

Narażeni na niebezpieczeństwo chorób fizycznych i umysłowych.

22

Orientacja na przyszłość

Prospektywność z zdrowie
Regularnie odbywają kontrole medyczne, preferują zdrową żywność, większe skłonności do kontrolowania wagi,
nie mają tendencji do nałogów, nie mają tendencji do zachowań ryzykownych; ale też: silny stres, presja czasu,
pracoholizm, nadmierne eksploatowanie się kosztem rodziny, przyjaciół, przyjemności, snu i wypoczynku na
rzecz sukcesu.

Zrównoważona perspektywa czasowa
Obniżony wynik w negatywnej przeszłości, wysoki w pozytywnej przeszłości, niski wynik w teraźniejszym
fatalizmie, podwyższony hedonizm w teraźniejszości, wysoki wynik w nastawieniu przyszłościowym.

Podejście terapeutyczne. Terapia równoważeniem perspektyw czasu (TPT)

TPT wyrasta z terapii poznawczo-behawioralnej i teorii czasu Zimbardo. Cel: wypracowanie w toku praktyki
klinicznej zrównoważonej PC obejmującej przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.
Dla osób cierpiących na PTSD i inne zaburzenia ze stresem, depresję, zaburzenia lękowe. Stosowana w pracy z
ekipami reagowania kryzysowego, z pacjentami kardiologicznymi.