egzamin - losowane pytania, żeby zobiektywizować
są możliwe pytania dodatkowe
POZYTYWIZM
20.02.2012
Kraszewski - należy go przydzielić do obu epok: romantyzmu i pozytywizmu
Pozytywizm to nazwa, która od samego początku budziła kontrowersje i do dziś się o to prowadzi spory. Około 2000 r. odbyła się dyskusja nad kolejną edycją podręcznika Henryka Markiewicza „Pozytywizm”, powszechny sprzeciw generacji o pokolenie młodszej - nazwa się nie podoba, uznano potrzebę wprowadzenia zmian, podręcznik bardzo dobry. Markiewicz ewoluował w zakresie stosowania terminu, jak zaczynał działalność - Hutnikiewicz sugeruje 'Realizm i naturalizm'. Dlaczego nazwa P. się nie podoba?
Dominującą filozofią w PRL był marksizm, ale nikt nie pomyślał, żeby lit. PRL nazywać lit. marksistowską, a tę epokę nazwano terminem używanym do określenia filozofii.
Jedyny przypadek, kiedy do epoki odniesiono nazwę prądu filozoficznego, narzucono epoce tę filozofię jako dominującą, najważniejszą, przyjętą przez twórców epoki → a tak nie było.
Inne nazwy: realizm i naturalizm, realizm (dwie fazy: realizm krytyczny, realizm dojrzały → perspektywa badawcza z lat 60., na początku lit. formułowała program krytyczny, tworzyła wizje pożądanego ładu, dopiero potem uzyskała samoświadomość, realizm rozumiany jako realistyczne podejście do rzeczywistości i dojrzałe środki art., które pozwalają tę rzeczywistość opisać)
Realizm i naturalizm - można powiedzieć za Auerbachem, że cała lit. eur. od antycznej do Dickensa to literatura z gruntu realistyczna, pokazująca świat takim, jaki jest; realizm jest rozumiany jako sposób postrzegania i odwzorowywania rzeczywistości w sztuce, sposób percypowania świata i oddawania go w sztuce za pomocą środków właściwych danej sztuce.
mimesis - naśladowanie, istotą realizmu jest naśladowanie w sztuce rzeczywistości takiej, jaka ona jest
Erih Auerbach „Mimesis. Rzeczywistość przedstawiona w literaturze Zachodu.”
Takie rozumienie realizmu staje się mało operatywne, gdy patrzymy na lit. epok poprzednich, czynniki różnicujące - realizm romantyzmu a realizm pozytywizmu → realizm powieści Kraszewskiego niewiele się różni od realizmu tego pisarza po roku 1863 - realizm to kategoria filozoficzna mająca aplikacje na gruncie estetyki sztuki
Naturalizm - szczególnie w fazie II, bo wtedy do Polski dotrze inspiracja naturalizmem francuskim, którego twórcą był Emil Zola (powieściopisarz, eseista, teoretyk naturalizmu), nazwa urobiona została od natury, nazwa pozwalająca badać rzeczywistość przyrodniczą
naturalizm przyrodoznawczy - filozofia przyrody, która przyjmuje teorię hipotezę Darwina i uznaje zmienność rzeczywistości naturalnej
ralizm, który opisuje człowieka akcentując przyrodnicze determinanty ludzkiego losu
Realizm i naturalizm → najpierw dominuje realizm, a od 1875 pojawiają się pierwsze sygnały recepcji nat. fr., która uzyskuje swoją istotność na przełomie 1880/90 - naturalizm w końcówce epoki staje się zjawiskiem na tyle istotnym, że zasługuje na swoją nazwę wyodrębniającą to zjawisko z szeroko rozumianego realizmu
Epoka postyczniowa - implikowana jest konstruktywna dla tożsamości epoki rola powstania styczniowego; powstanie uruchamia procesy uobywatelnienia różnych grup społecznych; po powstaniu był carski układ o uwłaszczeniu chłopów
W żadnej innej literaturze europejskiej nie używa się terminu pozytywizm, tylko do określenia literatury, mówią: realizm, naturalizm, literatura wiktoriańska
Chronologia epoki
Data urodzenia i śmierci twórców: Trójca romantyczna umiera kilka lat przed 1863, inni tworzą jeszcze (Kraszewski, Norwid), niektórzy z nich odchodzą,gdy pozyw. kończy egzystencję (Lenartowicz)
Ale pisarze żyją w swoich dziełach, które oddziałują - wielki wpływ miał Mickiewicz, siła fatalna romantyków kształtowała Polaków, romantyzm trwa po 1863, bo oddziałuje spuścizna, która po nich została, oskarżona też o spowodowanie powstania (ale jest też azylem polskości, oazą i ostoją), o tożsamości epoki decyduje też oddziaływanie romantyzmu, trzeba uwzg. sprzeczne formy rzeczywistości
Stopniowo przesuwa się punkt ciężkości życia wewnętrznego z emigracji (z Paryża, gdzie są wydawana najważniejsze dzieła polskiego romantyzmu polistopadowego) do kraju → zabór rosyjski i austriacki (Galicja staje się prawie Polską, bo było dużo swobód), Francja traci na znaczeniu.
Szkoła Główna w Warszawie - reaktywowany uniwersytet Warszawski z 1818, zamknięty po powst. listopadowym,
Stanisław Fita „Pokolenie Szkoły Głównej” - szkoła była bardzo ważna
6.03.2012
nie mówimy o całej filozofii, tylko o kilku kierunkach, które są związane z pozytywizmem
Dominującą pozycję miał chrystianizm () zarówno po stronie twórców jak i odbiorców. Powtarzanie tej starej prawdy, że od narodzin chrześcijaństwa kształtuje ono kulturę europejską to nic nowego.
Nowinką jest pozytywizm.
Religia ludzkości - ludzkość jako bóstwo
AUGUST COMTE
1798 (Adam Mickiewicz w tym samym roku!) - 1857 (dwa lata po Mickiewiczu, dwa lata przed Krasińskim - a obu polskich poetów wliczamy do romantyzmu, śmierć przypada przed początkową granicą pozytywizmu)
Jego dzieła należą do epoki wcześniejszej, ale w polskiej lit. pojawiają się później.
Pochodził z religijnej rodziny, urodził się kilka lat po rew. francuskiej (wielki sprzeciw wobec chrześcijaństwa i porządku społecznego, uderzyła w dotychczasowy porządek, filozofię, moralność, ład społeczny i polityczny)
Urodzić się w tym samym czasie, ale w różnych częściach Europy to co innego.
Rewolucja fr. - wprowadziła nowy kalendarz, pierwszy rok to rok rewolucji, nowa era
Comte - najpierw wzrastał w atmosferze religijnej, później dojrzał do dziedzictwa rew. fr.
Napoleon - budował państwo świeckie, potem sam siebie ogłosił cesarzem - więc odwrócenie się od zdobyczy rewolucji
Filozofia francuska od Kartezjusza to postawa racjonalistyczna, rozum bardzo ceniony, który poddaje krytyce całą dotychczasową wiedzę, cały czas pyta o racje rozumowe dla zastanego obrazu świata
1830 - początki filozofii
zaczął wydawać „Kurs filozofii pozytywnej” w Paryżu, 6 tomów, do 1842
u Mickiewicza to okres towianistyczny → polski romantyzm emigracyjny wydaje swoje największe dzieła, Comte tworzy filozofię całkowicie zrywającą z dotychczasową, budowaną na chrześcijaństwie
W połowie lat 1840s odchodzi od pierwotnej fil. pozytywistycznej, buduje nową, która też posługuje się słowem 'pozytywna' → program religii ludzkości, zlikwidowanie całego porządku społecznego, nie Bóg, ale nowa filozofia pozytywistyczna daje początek całej ludzkości
1844 - „Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej” → koniec pierwszej fazy
1851-54 „System polityki pozytywnej ustanawiający religię ludzkości”
1852 - „Katechizm pozytywistyczny”
Czerpał z myśli Saint-Simona (fil. socjalistyczny, utopijny) - od niego przejął i rozwinął zasadę rozwoju ludzkości przebiegającego w 3 stadiach (1- teologiczna, fikcyjna, ludzkość tłumaczy zjawiska odwołując się do duchów i bóstw, 2- metafizyczna, abstrakcyjna, wyjaśnia zdarzenia za pomocą abstrakcyjnych idei, które są hipostazami [idea abstrakcyjna, której nadaje się postać bytu realnego, np. nadawanie postaci Bogu] pojęć, 3 - pozytywna, naukowa → rozum pozytywny czerpiący z doświadczenia tłumaczy zdarzenia i naturę świata)
Fazy pierwsze były dla Comte'a nienaukowe, nie respektowany kryteriów dla filozofii prawdziwej, a za taką uznaje swoją.
Comte był świadom dorobku poprzedników, ale dokonywał radykalnego cięcia, odcięcia się od poprzedników, nowa fil. powinna być budowana na dorobku nauk, scjentyzm (scientia - nauka) - pogląd, że wiedzy wartościowej dostarcza tylko nauka, tylko nauki szczegółowe, zadaniem fil. jest syntetyzowanie twierdzeń nauk szczegółowych, stąd zadanie filozofii → klasyfikacja i synteza nauk
Zadaniem filozofii nie jest proste rejestrowanie faktów, ale odnajdywanie w nich domniemanego porządku → szukanie praw, które przejawiają się w istnieniu określonych zdarzeń.
Odkrycie praw rządzących światem pozwala naukom poznać, by móc przewidywać, sformułował zasadę: „Wiedzieć, by przewidywać” „Savoir pour prevoir”, podkreślił utylitarny, teleologiczny charakter nauki, nauka ma być praktyczna, przewidywać, bo chcemy budować świat lepszy na dobrym rozeznaniu. Poznanie nie było celem samym w sobie, ale ma charakter instrumentalny, służy przewidywaniu nowego biegu zdarzeń. Nauki szczegółowe badają te sfery, a filozof potrafi wyciągać wnioski syntetyzujące i prognozujące. → bardzo aktualny postulat,
Filozofia nauk - hierarchia nauk pod względem złożoności, jako naukę nową wskazał nieistniejącą wówczas socjologię, wielkie osiągnięcie Comte'a stworzył socjologię, która była świadoma swojej odrębności, Comte powiedział, że taka nauka musi powstać, ponieważ jest przedmiot jej badania - społeczeństwo
Metodologia badań społecznych - Comte przygotowuje się do przejścia do drugiej fazy, projektu świata pożądanego, utopii, proponowane metody: obserwacja (żeby zmieniać społeczeństwo trzeba je obserwować, aktywna postawa wobec przedmiotu poznania), eksperyment (rzeczywistość społ. można poznawać przez stwarzanie sytuacji sztucznych i wyciąganie wniosków zasadnych), porównawcza (jednego zjawiska z innym, albo tego samego w różnych grupach), historyczna (uwzględnianie zmienności społ, grup ludzkich w czasie) → dzięki takim badaniom socjologia może być tak dokładna jak matematyka → widać optymizm twórcy
postęp - Comte uważał, że ludzkość kroczy na drodze postępu, zmienia się od jakości gorszych ku lepszym, pełniejszym, bardziej uzasadnionym racjonalnie, widać to w koncepcji 3 stadiów rozwoju ludzkości; warunkiem postępu jest dążenie do uzyskania porządku (postęp i porządek są ściśle połączone), uzyskiwanie coraz lepszego porządku, sprawiedliwego, sprzyjającego rozwojowi
Faza 2 (jako taka nas nie interesuje, tylko ciekawostka, nie należy do porządku rozwoju myśli pozytywistycznej) - faza utopijna, logiczna konsekwencja poprzednich faz → stary porządek jest niewłaściwy, odmówił chrześcijaństwu prawa do istnienia, zbudował religię ludzkości, Comte od ogłoszenia swojego dzieła chciał liczyć nową erę - erę pozytywistyczną; usunął świętych z kalendarza, wprowadził jako patronów bohaterów ludzkości, doceniał wkład bohaterów starotestamentowych, antycznych, patrzył świecko
EMIL LITTRE - uczeń Comte'a - nie tworzył odrębnej domeny filozoficznej, działał na wielu polach, leksykograf (miał wielkie dokonania, większe niż Linde w Polsce), klarownie wykładał cudzą myśl, jego prezentacja filozofii pozytywistycznej Comte'a upowszechniła się (pierwszej fazy)
Filozofia pozytywistyczna jako gwarant porządku społecznego, uzasadnia zasady moralności (w chrześcijaństwie to boże objawienie, moralność pochodzenia metafizycznego, Comte mówi, że moralność musi mieć oparcie w nauce, nauki dostarczają reguł, całkowita nowość, etyka niezależna - budowana na naturalnych podstawach)
altruizm - przekonanie, że należy mieć na uwadze dobro drugiego człowieka, parafraza chrześcijańskiej miłości bliźniego, ale oderwane od metafizyki „Żyć dla drugiego”
Idee zjednoczonej Europy -
Comte - do polskiego obiegu jego dzieła trafiły kilkadziesiąt lat po śmierci, znany był tylko z tego, że ktoś o nim pisał
MILL
1806 w Londynie -1873 we Francji
W epoce stawiającej na naukę, sam nauki nie odbył, jego ojciec uznał, że będzie kształcił syna w domu, zapewniał mu najlepszych nauczycieli - najtęższe umysły w wielu dziedzinach ówczesnej nauki, należy do najwybitniejszych samouków w dziejach filozofii
W autobiografii mówi o swoim wychowaniu, że to była choroba.
Edukację rozpoczął od Gregi (3 latek), Łaciny (8 latek)
Był wyobcowany, nie miał środowiska rówieśniczego
Surowe wychowanie, rygor intelektualny, ogromna przewaga nad rówieśnikami, dysharmonia wewnętrzna
Brakuje wykładu
Adolf Hipolit Taine
zajmuje się historią Francji z okresu rewolucji francuskiej
1864 „Historia literatury angielskiej”
„Studium o Tomaszu Karliarlu”
„Pozytywizm angielski - studium o Johnie Stuarcie Millu”
1865 - „Filozofia sztuki” - główne dzieło teoretyczne o uwarunkowaniach narodzin sztuki
1866 - „Filozofia sztuki we Włoszech”; „Podróż do Włoch”
1866 - „Uwagi o Paryżu”; „Ideał w sztuce”
1870 - „O inteligencji” - o wartości ludzkiego umysłu, a nie o warstwie społecznej
1874 - „Źródła Francji współczesnej” od schyłku monarchii przedrewolucyjnej, po analizę rewolucji
Dzieje ludzkości i ludzkiej kultury układają się w szereg organicznych struktur cywilizacyjnych, zwanych epokami, są zdeterminowane przez: klimat (środowisko przyrodnicze, ogół czynników środowiskowych), rasę (zespół czynników biologicznych właściwych dla każdego człowieka; używał pojęcia rasy, ras bez konotacji późniejszych, czyli teorii nierówności rasowej), moment historyczny (zespół czynników związanych z usytuowaniem człowieka w danym czasie historycznym, dany etap rozwoju sił wytwórczych, stosunki własnościowe, struktura społeczna)
Prace poświęcone Włochom stanowią wizytówkę myśli Taine'a - pokazał, jak sztuka rodzi się w określonym klimacie, jak wpływały na ukształtowanie się ośrodków miejskich system rzek, ukształtowanie terenu, jak układ polityczny stwarzał warunki rozwoju sztuki. Podszedł do sztuki jako do zjawiska podlegającego nieustannej rewolucji, uszczegółowiona teoria ewolucyjna, organicznikowska (Comte, Darwin, Spencer)
Ernest Renan 1823-1892
Postawa laicka - zespół poglądów kwestionujących podstawowe założenia chrześcijaństwa.
Miał być duchownym, poznał języki biblijne, stworzył oparte na językoznawstwie świeckie studia biblijne
1845 - „Historia ogólna i systemy porównawcze językow semickich”;
1860 - tłumaczenie „Pieśni nad pieśniami” - znamienny wybór, bo obrazowanie świeckie wyraża treści religijne,
1862 - obejmuje katedrę hebraistyki w College de France
1863 - „Życie Jezusa” - odjęte zostało imię Chrystus, sygnał, żę autor spogląda na postać Jezusa nie jak na syna bożego → fundament laickiej pozytywistycznej interpretacji Nowego Testamentu, zakwestionowanie boskiego charakteru Jezusa
1873 - „Antychryst”
1879 - „Kościół chrześcijański”
„Historia ludu izraela” - pod koniec życia, wielkie dzieło, kawałek ukazał się po śmierci
renaniści - ludzie pozytywnie patrzący na jego poglądy
W Polsce jego kariera zaczęła się późno, Eliza Orzeszkowa zaczęła o nim pisać i tłumaczyć jego dzieła, do połowy 1880s O. pozostaje w nurcie filozofii laickiej, krytycyzm nieofensywny wobec kościoła instytucjonalnego, w połowie 80s obserwujemy powrót EO do chrześcijaństwa/
Renan - wychowany w katolicyzmie odchodzi od niego i formułuje coś nowego, patrzy jak na zjawiska społeczne, nie żadne objawienie czy przymierze
Został uznany za bluźniercę, a jego dzieło za blasfemię
Jako jeden z pozytywistów ustanawia nowy wątek - wątek laicki, antyklerykalny, postępy liberalizmu (swoboda poszukiwać, wypowiadania myśli)
Znalazł w Polsce nielicznych wyznawców, ale na przełomie wieków już bardziej, uznany przez Ignacego Radmińskiego (?), ale to już nie nasza epoka
Thomas Carle 1795-1881
Szkocki myśliciel, pisarz, eseista, filozof historii, filozofia heroistyczna/ heroizm - związane z historiozofią
„Bohaterowie. Kult bohaterów w dziejach”
„Sartor resartus” nie tłumaczymy tytułu, znaczy 'krawiec przeodziany' → bardzo osobliwe dzieło, esej o dwóch sprawach - o symboliczności języka, język ma zdolność symbolizowania, wskazywania desygnatów innych niż te, które zazwyczaj podkładamy pod dane słowo; język jest szatą myśli, a szata pozwala zmieniać znaczenia myśli, wzbogacać, różnicować, kumulować; o kulturowym znaczeniu odzieży - bardzo nowoczesne podejście do kultury, do życia społecznego, jak na przestrzeni dziejów ubiór kształtują, zmieniają role społeczne odgrywane przez jednostki; książka zyskała ogromną popularność, w Polsce znana w przekładzie z niemieckiego
Samuel Smiles
„Pomoc własna” - „Self help” (mniej więcej chodzi o 'help yourself') - społeczeństwo będzie rozwijać się dobrze, jak będzie kierować się zasadą pomagania sobie nawzajem - jednostka jednostce, grupa grupie, naród narodowi - rozwój osiąga się poprzez pomoc
Rozdziały: Narodowa i indywidualna pomoc własna; Wynalazcy i przemysłowcy, Pomoc własna i stowarzyszenia, Malarze i muzycy energia i odwaga, Pieniądze i ich użycie, Kształcenie siebie samego - i inne
Georg Simmel - niemiecki filozof napisze o filozofii ekonomii „Filozofia pieniądza” - klasyczny tekst, pojawia się u Smilesa, w „Emancypantkach” patrzeć na podobieństwo pieniędzy i ducha
POWSTANIE STYCZNIOWE W LITERATURZE 22 stycznia 1863 - jesień 1864, tli się do mają 1865 (ginie ksiądz Brzózka)
Nawrót oczekiwań niepodległościowych łączonych z walką zbrojną - w takim klimacie rodzi się powstanie styczniowe, męczeństwo, prześladowania, utrata autonomii → literatura po 63
Powstanie można rozpatrywać tylko jako czyn zbrojny
(prof. Kalembka - badacz powstania i emigracji międzypowstaniowej, „Powstanie styczniowe” - wielkie dzieło zbiorowe, ujmuje powstanie jako zjawisko szersze, stany umysłów, spory ideowe, dwa obozy czerwonych i białych, monografie poszczególnych bitew, kampanii, generalnie wszystko, co tylko się zamarzy o powstaniu)
Stefan Kieniewicz - „Powstanie styczniowe” grube dzieło,
Wpływ wydarzeń powstańczych na przeżycie pokoleniowe, podstawowe znaczenia, miasta były teatrem działań powstańczych
Tydzień przed wybuchem z polecenia namiestnika Aleksandra Wielopolskiego przeprowadzono brankę, pobór do wojska młodzieży, chciał przeciwdziałać powstaniu, o którym wiedział, że wybuchnie, powstanie nie było niespodzianką, ale jakiś element zaskoczenia było, Rosja śledziła wielką emigrację, miała swoje agentury, przenikali do wszystkich struktur niepodległościowych
Do dziś jest spór o to, czy powstanie miało sens - podział opinii tłumaczy fakt
Powstanie było poprzedzone serią manifestacji, głównie w Warszawie, w rocznice - potrzeba powstania rodzi się, gdy zaborca łagodzi rygory
Marzec 1855 - Umiera Mikołaj I, trwa wojna krymska, władzę obejmuje Aleksander II, car liberalny, wprowadza łagodną politykę, godzi się na reformy demokratyczne, łagodzi kary za rozmaite przestępstwa (w tym polityczne) → dojrzewa powstanie
1856 - car przybywa do Warszawy, jest formalnie królem Polski, na zamku spotyka się z przedstawicielami społeczeństwa, wypowiada słowa „Żadnych marzeń, panowie” - o niepodległości w drodze negocjacji
nastrój społeczny, moment historyczny - mieli nadzieje, że car liberalny zrozumie, że w nowoczesnej Europie nie da się utrzymywać takiej formy podboju, trzeba dostosować się do demokratycznych zasad
w Polsce stacjonowało dużo wojska rosyjskiego, przeciw nim garstka powstańców
jak wybuchło powst. Rosjanie skierowali siły tylko do miast głównych, dlatego więcej Polaków mogło przystąpić
Głównie przegrywaliśmy, brakowało wszystkiego, odzieży, prowiantu, koni, nierówna walka
Na Sybir wywieziono minimum 38 tys. osób, można było dobrowolnie iść z kimś bliskim, z mężem, Orzeszkowa nie towarzyszyła mężowi na zesłaniu
Kraszewski początkowo był przeciwny idei powstania, był związany z działalnością organicznikowską, chciał wykorzystać atuty liberalnego Aleksandra
Wyjechał do Niemiec, osiadł w Dreznie - „Dziecię starego miasta” 1863, pod pseudonimem B. Bolesławita
Poświęcił bardzo dużo uwagi powstaniu listopadowemu
„Moskal. Obrazek współczesny narysowany z natury” - historia rosyjskiego oficera o polskim pochodzeniu, jedna z pierwszych powieści, które pokazują dramat Polaków zrusyfikowanych, wysłanych do Królestwa dla uśmierzenia polskiego buntu, stopniowo widząc heroizm Polaków odczuła pierwiastek polskości, odniesienie do rzeczywistości - samo powstanie powstawało w bliskiej więzi z rosyjskimi konspiracjami, postulaty dania Polsce niepodległości i stworzenia państwa na podstawie niepodległych krajów, postać dobrego Rosjanina
„My i oni. Obrazek narysowany z natury” - postaci zarówno Polaków i Rosjan (dobrych i złych), Kraszewski znajduje po stronie rosyjskiej sojuszników sprawy polskiej, idea wallenrodyzmu (model przedstawiony przez Mickiewicza), pokazanie skutków powstania, składnik martyrologiczny
„Szpieg. Obrazek współczesny narysowany z natury” - jako pierwszy podjął problem - jak rozpoznać, kto nam sprzyja, a kto przeciwko nam; historia rosyjskiego szpiega, Polaka z pochodzenia, biedak żyjący z donosicielstwa, skłócony z żoną, doprowadza do demaskacji grupy młodzieży patriotycznej, ale nie wie, że tam jest jego syn - dramatyzm powstania
„Żyd. Obrazy współczesne” - o młodym człowieku polskim żydzie, który przyjmuje cele patriotyczne polaków za własne, osłabia związki ze swoją rodziną żydowską i przechodzi na stronę Polaków, powieść koncentruje się na losach popowstaniowych, powieść podjęła temat zbliżenia Polaków i Żydów wokół celów powstania styczniowego
„Rachunki z roku” - cykl corocznych publikacji zdających aktualny stan sprawy polskiej, grube księgi, bilanse roczne, publikuje w Poznaniu, zabór pruski nie przeszkadza
Orzeszkowa
Wychowana w tradycjach patriotycznych, w pełni poparła powstanie, wspierała konspirację lokalną, udostępniała swój dom, przygotowywała odzież, wywieziono na Sybir jej męża
Poezja
„Tarcza polska. Zbiór modlitw i pieśni nabożnych dla narodu polskiego” 1863 Warszawa - druk ukazuje się bez rosyjskiej cenzury (dowód, że w Warszawie panuje prawie wolność - można wydać książkę po polsku i nie trzeba jej dać do ocenzurowania)
Erners Łaba właściwie Władysław Tarnowski
„Co nam dał zachód” - rozczarowanie poety i powstańców z przychylnego, teraz zachód nie chce nam pomagać, nie jesteśmy sprawą ważną
Refleksja o emigracji - jej rola się skończyła
CENZURA
Warszawski komitet cenzury składał się z cenzorów i prezesa. Osobno dział zajmujący się cenzurą ksiąg hebrajskich.
Joachim Lelewel był cenzorem - władza mu to nakazała, bo był rektorem uniwersytetu
Julian Ursyn Niemcewicz też był cenzorem.
Sytuacja Polaków nie była czaro-biała, istnienie cenzury było twardą koniecznością. Państwo nakładało na obywateli pewne rygory.
wśród cenzorów warto wymienić - Franciszek Maksymilian Sobieszczański
Miejscowy aparat policyjno-administracyjny - cenzura korzystała z pionu aparatu administracyjnego i politycznego, cenzor nie mógł wszystkiego skontrolować, posiłkował się policją
Cenzorzy woleli dmuchać na zimne i nie dopuszczać do krytyki, bo nawet drobna krytyka mogła doprowadzić do chuj wie czego, ja pierdolę!
1905 - sytuacja trwała do tego roku, gdy pod wpływem rewolucji społecznej w całym imperium, car ugiął się pod żądaniami formułowanymi przez różne ruchy polityczne, cenzura po 1905 znacznie łagodnieje dla wszystkich spraw (polskich, politycznych i moralnych), przywrócona i trwa do 1914, ale w formie bardzo złagodzonej,
cenzura prewencyjna - uprzednia, zanim tekst trafi do druku i się ukaże, trafia na biurko cenzora, cenzor albo dopuszcza, albo zakazuje, albo usuwa fragmenty, zapobiegająca
cenzura represyjna - w stosunku do druków już poddanych prewencyjnej cenzurze, dopuszczonych do druku, ale okazało się, że coś w nich nie gra
CZASOPIŚMIENNICTWO
Agencje telegraficzne ułatwiały szybki przepływ informacji, Rudolf Okrent -
Szanujące się pisma miały swoich korespondentów w ważnych miastach (Wiedeń, Paryż, Moskwa), nie byli na etacie, korespondent zajmował się inną pracą zawodową, a dodatkowo współpracował z pismem - nadsyłali korespondencję.
Źródłem info była prasa zachodnia, regularnie przywożona do Królestwa, przychodziły tygodniki ilustrowane, importowano dużo.
Informacja jest na drugi dzień, błyskawicznie
Linityp - nowoczesna maszyna drukarska
W romantyzmie nie bardzo było rozwinięte, tylko Mickiewicz wydawał w Paryżu „Trybunę ludów”, ale to jest ważne tylko przez niego.
Prasa krajowa - raczej mało, ideologia
Pozytywizm - duża rola prasy - w kształtowaniu nowych gustów literackich, estetycznych, wprowadzanie nowych idei, popularyzowanie określonych twórców, dzieł, zjawisk, instytucji. Prasa spełnia rolę łącznika, elementu więziotwórczego między społecznością odbiorców literatury, kultury, trzeba o tym pamiętać, jak mówimy o lit. XIX w., lit. okresu niewoli narodowej - podział organizmu narodowego na 3 zaborców. Prasa była rozpowszechniana w różnych zaborach, periodyk był świetnym środkiem porozumienia, ukazujący się regularnie i krążący między zaborami, między krajem a emigracją. Interesujące dla socjologa literatury - badanie społecznych uwarunkowań komunikacji literackiej. Uwarunkowania cenzuralne (na końcu numerów poszczególnych pism była adnotacja,że coś zostało ocenzurowane.)Badania historyczno-literackie też.
Rolę pierwszorzędną wśród ośrodków wydających pisma odgrywała Warszawa. Przed powstaniem powstały ważne tytuły prasowe, które ukazywały się również w epoce pozytywizmu.
Czytelnicy w epoce traktowali kontakt z czasopismem z należytą powagą, rozumieli, że każda epoka trwa dłużej, jeśli pozostawi po sobie ślady - gromadzono gazety, oprawiano całe roczniki - dowód, że traktowano to jako obowiązek człowieka kulturalnego.
„Przegląd tygodniowy. Życia społecznego, literatury i sztuk pięknych” - od 1866 do 1905 - odegrało najważniejszą rolę we wczesnej fazie epoki
Adam Wiślicki - założyciel i wieloletni redaktor
Aleksander Świętochowski - zastępca
współpracownicy - studenci, absolwenci Warszawskiej Szkoły Głównej
felieton zbiorowy prowadzony przez niepodpisanych autorów - Echa warszawskie
My i wy Świętochowskiego 1871, Pleśń społeczna i literackie 1871 apoteoza postępu, uderzenie w trad, Opinia publiczna 72, Praca u podstaw 1873 - tekst nadaje pojęciową postać podstawowemu hasłu epoki, p
Sienkiewicz
od początku istnienia PT dokonano ataku na romantyzm Groch na ściany 1877
Piotr Chmielowski Niemoralność w literaturze - nie ma tematów niemoralnych, niemoralny może być sposób przedstawienia
F. Bogacki Tło powieści wobec tła życia - literatura tendencyjna
pismo ukazywało się nakładem redakcji, obecnie to już nie tak częste
do 1870 charakter pisma się kształtował, pozytywizm nie wyklarował się jako płaszczyzna ideowa czasopisma, prepozytywistyczny charakter wyraża się w podejściu do współczesności - publikowanie osiągnięć nauki, przyrodniczych, aktualizm czasopisma był znakiem nowego - kontrast z „Tygodnikiem ilustrowanym”który był niezainteresowany bieżącymi sprawami, zajmował się głównie przeszłością, tradycją, przypominaniem wartości tradycji narodowych, rocznik - Przegląd tygodniowy - nowe podejście do współczesności, Świętochowski napisze „O stosunku do tradycji” - wartość tradycji osłabi, okroi do tego, co może służyć prezentacji najnowszych osiągnięć nauki i techniki
pismo nie było ilustrowane, ale miało bardzo interesującą winietę tytułową, no zajebiście,
osobliwe liternictwo, litery stylizowane na ciernie i korzenie - alegoryczne znaczenie, trud przebijania się z nowym światopoglądem, korzenie - zasiew nowego, wzrastanie nowego spojrzenia na świat
obrazek - tunel, a z niego wyjeżdża lokomotywa, postęp, lokomotywa symbolizuje nowoczesną technikę, postęp kojarzono z koleją - kolej pojawia się często w utworach, czasami na pierwszym planie (Placówka); w tle miasto - budowle sakralne i świeckie, dalej fabryki z wyeksponowanymi kominami, epoka industrializacji, fabryka i komin są znakiem postępu przemysłu, jakieś inne elementy też są - znaki sztuk pięknych; sprawdza się podtytuł, przez życie społeczne rozumiano też życie ekonomiczne
większość art. nie była podpisywana, autorów (nazwiska i pseudonimy) jest niewielu - pismo było traktowane jako zbiorowy wysiłek, zbiorowy bój o postęp, udział biorą wszyscy jako zespół, a nie jako wybitne jednostki
najbardziej zespołowe pismo
działy (przegląd jednego rocznika), układ i kolejność w poszczególnych numerach powtarzają się
artykuł polityczny na początku numeru, art. natury ogólniejszej, dotyczący sytuacji w kraju lub w Europie, ale nie w wąskim rozumieniu polityki, Polacy w zaborze ros. i prus. nie uczestniczyli w życiu politycznym; spojrzenie na różne kraje Europy, rozważania jakie przemiany dokonują się i jakich można się spodziewać
art. społeczne-bieżące - w kwestii rozruchów antyżydowskich, echa pogromów, obecność tematyki żydowskiej, w pismach pozytywistycznych tematyka żydowska jest bardzo intensywnie obecna, wpisuje się jedną z 3 podst. kwestii podejmowanych przez obóz pozytywistyczny, problematyka ekonomiczna, zagadnienia dobroczynności, problemy edukacyjne, opieka zdrowotna, położenie dzieci (opieka, edukacja, wakacje), rozwój dziennikarstwa, refleksja o karczmach, alkoholu, ruchu abstynenckim, info o położeniu Polaków w dwóch pozostałych zaborach
nauki filozoficzne - obecny stan wiedzy, mowa Reymonda (wybitny myśliciel, filozof, przyrodoznawca, sygnalizuje ograniczenia poznania naukowego, sygnał zwątpienia w omnipotencję nauki)
pedagogia - w kwestii średniego wykształcenia kobiet, nieco o wychowaniu na pensjach
historia i archeol
nauki ekonomiczne
geografia i podróże - polski podróżnik Stanisław Rogodziński - wyprawa do Afryki, społeczeństwo polskie robiło składkę na sfinansowanie tej wyprawy, państwa Europejskie robiły to na wielką skalę, poszukiwanie kolonii
nauki przyrodnicze - wystawa elektryczności w Monachium
literatura krajowa - „Dzieje stosunków wiary do rozumu” - zainteresowanie antropologią kulturową, „Żyd w literaturze narodowej”, listy Z. Krasińskiego w ocenie recenzenta
literatura zagraniczna - opinia o Renanie, krytyk religii, odrzucał boski charakter religii, patron ateizmu i antyklerykalizmu
przemysł i rękodzieła - info o przebiciu tunelu w Alpach, o pracy dzieci w fabrykach, wystawach przemysłowo-rolniczych, sprawie naftowej w Rosji, produkcji nabiału
prelekcje publiczne - wykłady otwarte, spotkania w salonach prowadzonych przez światłych ludzi, salon Deotyny (poetki romantycznej, ale po powstaniu gromadzącym elitę twórczą), spotkania miały często charakter charytatywny - tematyka: o palestrze, cywilizacja i suchoty (gruźlica, prawie wszyscy bohaterowie, jak umierają, to umierają na suchoty), o świetle, o zastosowaniu analizy spektralnej do celów chemicznych, o mistycyzmie w literaturze
sztuki piękne - szkoła śpiewu, przeglądy teatralne, omówienie Hołdu pruskiego Matejki, wyszczególnienie powieści drukowanej w odcinkach
polemiki literackie
korespondencje i kroniki (z różnych krajów), pokazuje zasięg terytorialny danego tytułu - ile ogarniał
Orzeszkowa w Kilka uwag nad powieścią mówiła, że tematem ma być wszystko to, czym żyje człowiek, uwarunkowania jego bytu, jak patrzymy do czasopism z epoki to widzimy, że lit. podejmie wszystkie tematy, które podejmie prasa, kwestia kobieca/chłopska/dziecka/żydowska/opieki zdrowotnej/pracy zarobkowej w przemyśle są podejmowane w lit. szczególne w obozie młodych pozytywistów, zadeklarują to jako tematy literatury
nic z tego nie było w programie epoki wcześniejszej, romantyzm żył w radykalnym oderwaniu poezji od życia, dwie totalnie różne epoki
Jakieś pismo pozytywistyczne - omawiamy jego spis treści, po chuj?
Wiersze wydane w jakimś zbiorze
Maria Konopnicka Z teki Grottgera - bardzo ambitny zamysł odzwierciedlający zapis
Miriam<?> Z poezji pesymizmu
Wiek Byrona - wiek XIX, książka Spasowicza - dostrzega wagę Byrona w ukształtowaniu poezji romantycznej i poromantycznej, patronuje nurtowi poromantycznemu,
Adam Marble - książka o Schopenhauerze - kategoria pesymizmu - pesymizm pojawia się w epoce pozytywizmu, to nie przyszło wraz z „końcem epoki”, Orzeszkowa napisała Melancholików → znajdujemy zapowiedź zjawiska, które pojawia się później
Marian Zdziechowski - Pesymizm, romantyzm a podstawy chrześcijaństwa - 2 tomowe dzieło, o ideach epoki oglądanych z perspektywy końca tejże
Dodatek do Przeglądu Tygodniowego
nauki filozoficznej
Praca o cywilizacyjno-historycznym znaczeniu filozofii Karola Darwina
Niwa. Dwutygodnik naukowy, literacki i artystyczny1872-1905, wyd. Zdzisław Godlewski, Ochorowicz, H. Sienkiewicz, wsp. Piotr Chmielowski, Orzeszkowa, Prus
artykuły - Praca organiczna 1872; Utylitaryzm w literaturze Chmielowskiego, Pozytywizm i pozytywiści Chmielowskiego (wyraz samoświadomości)
bardzo dużo przekładów, był dodatek roczny, około 1k stron
powieści - Brzuch Paryża Zoli, jakieś Prusa i Kraszewskiego też
Niwa przechodzi na pozycje umiarkowane, dystansuje się do pozytywizmu, potem staje się pismem konserwatywnym i przestaje nas interesować
publicystyka literacka i społeczna Sienkiewicza
Tygodnik Ilustrowany - Warszawa, 1859-1939, po 1910 traci znaczenie poz., najważniejsza jest faza pozytywistyczna, czasopismo nie jest formą pozytywistów, konserwatywne, pielęgnujące tradycję, przeszłość narodową i ogólnego dorobku ludzkości
red. Ludwik Jenke (Jeńke?)
stara prasa (jeszcze np. Kłosy, Biblioteka Warszawska)
reprezentował interesy, punkt widzenia warstwy ziemiańskiej, szlacheckiej, umiarkowanej inteligencji, adwokatury
pismo było prenumerowane i przechowywane w szanującym się domu, te gazety najlepiej się zachowały, w wielu bibliotekach są komplety roczników
bardzo bogata zawartość, dbało o równowagę pomiędzy poszczególnymi sztukami (poezja, proza, publicystyka, teksty org. i tłumaczone)
Kłosy - stara prasa, jeszcze bardziej zapatrzony w przeszłość, tytuł symboliczny, wymowny, tygodnik naukowy trochę
wyd. Salomon Lebental - działało wtedy wielu Polaków żydowskiego pochodzenia, którzy przyjęli wiarę chrz., spolonizowani w pierwszym pokoleniu, wywodzili się często z biedoty żydowskiej, self-made men, stworzyli nowoczesny ruch wydawniczy, działali też na innych frontach - kolej żelazna, bankierzy, przedsiębiorcy
Adam Pług (naprawdę Antoni Pietkiewicz)
całkowicie konserwatywne, tradycja narodowa, o której nie można było pisać wprost, pamiątki narodowe (dlatego dużo tekstów poświęconych różnym miejscom związanym z historią), drzeworytnictwo
były zaczytywane, trudno dziś zdobyć
przeznaczone dla inteligencji, ziemiaństwa, bogatego mieszczaństwa, konkurowali z tyg. ilustrowanym, poległo, Tyg. zdominował rynek pism ilustrowanych
prowadzili własną pracownię drzeworytniczą
wsp. Enviro Andriolli
Ateneum
tematyka naukowa
współpracował Prus
Czas 1848-1904
pismo konserwatywne, stańczykowskie
Wędrowiec 1863-1906
od 80s. pod redakcją Pruszeckiego pismo staje się forum prezentowania naturalizmu francuskiego
Bluszcz 1865-1939
Maria Illnicka
Świt - Warszawa, Konopnicka jedną z red., próbowała stworzyć nowoczesne pismo dla kobiet, ambitniejsze niż Bluszcz
dat nie trzeba pamiętać
Fenomenologia śmierci w twórczości Marii Konopnickiej
EMANCYPANTKI
John Stuart Mill - Poddaństwo kobiet - książka o której można by powiedzieć, że należy do najważniejszych dzieł ogólnohumanistycznych, które miały zasadniczy wpływ na oblicze wieku XIX, podsumował rozwój refleksji nad położeniem kobiet po rewolucji francuskiej, wprowadził temat kobiecy za wokandę epoki
Jeż - Emancypowana
Anastazja Dzieduszycka - U młodej kobiety -
Cyprian Kamil Norwid - też zajmuje się kobiecością, chrześcijańska koncepcja pełnego człowieczeństwa kobiety, zetknął się nie tylko z darwinowskim dyskursem o kobiecie, ale też z obroną kobiecego stanowiska przez Dupan Jou (biskup)
Józef Subiński - Szkoła polska gospodarstwa społecznego Lwów 1862
Jan Baptiste Say - „Narody nieumiejące pracować i oszczędzać zniknąć muszą z powierzchni ziemi.” - naczelna idea emancypantek