Prawo karne materialne i prawo wykroczeń dr Katarzyna Tkaczyk

Wykład z dnia 24.10.2009r.

Prawo karne jest to dziedzina prawa, zespół pewnych norm prawnych, których przepisy maja odniesienie do kary.

Przepisy te dzielimy na:

- prawo karne materialne

- prawo karne formalne (procesowe).

Prawo karne materialne określa nam czyny, które są przestępstwami, jakie są zasady odpowiedzialności karnej i cała ta dziedzina jest regulowana ustawa z dnia 06.06.1997r. kodeks karny

Prawo karne formalne nazywane jest prawem karnym procesowym określa reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym czyli określa nam jak ustalić czy w ogóle doszło do popełnienia przestępstwa, jeżeli tak, to przez kogo to przestępstwo zostało popełnione i określa nam też wg. jakich zasad mamy osądzić sprawcę.

Szczególne dziedziny prawa karnego:

1. prawo karne wykonawcze - kodeks karny wykonawczy (k.k.w.) ustawa z dnia 6.06.1997r

2. prawo karne procesowe - kodeks postępowania karnego (k.p.k.) ustawa z dnia 6.06.1997r

Prawo karne wykonawcze reguluje zasady wykonywania kar

Prawo penitencjarne - zakład karny - określa zasady wykonywania kar pozbawienia wolności (k.k.w.)

Prawo karne skarbowe - określa kodeks karny skarbowy (k.k.s.) ustawa z 1999r reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe - czyn, który narusza interes skarbu państwa.

Prawo karne wojskowe (III cz. k.k) reguluje kwestie odpowiedzialności karnej żołnierzy w związku ze służba wojskową, dyscypliną wojskową

(dezercja, nie wykonanie rozkazu)

Postępowanie w sprawach nieletnich jest dyscypliną związaną z kodeksem karnym, obowiązuje ustawa o postępowania w sprawach nieletnich z 26.10.1982r (UPN), reguluje ona zasady odpowiedzialności nieletniego za czyny karalne.

Jeżeli nieletni ukończył 17 lat to odpowiada jako dorosły.

Jeżeli nieletni ukończył 15 lat to może ponosić odpowiedzialność karaną z art. 10 par. 2 kk tj. zabójstwo (art. 148 kk), rozbój (art. 280 kk), wzięcie zakładnika, zamach na życie prezydenta (art. 134 kk), zdarzenie z art. 163 kk tj. wzniecenie pożaru, spowoduje zawalenie się budowli, spowoduje eksplozję materiałów wybuchowych, gwałt (zbiorowy) art. 197 kk.

Jeżeli nieletni ukończył 14 lat odpowiada z UPN i wobec nieletniego stosuje się dwa rodzaje środków:

- wychowawcze (nadzór rodziców, zobowiązanie do poprawy zachowania, kurator)

- poprawcze (umieszczenie w zakładzie poprawczym).

Wyróżnia się także:

Prawo karne międzynarodowe,

Międzynarodowe Prawo Karne.

Prawo Karne Międzynarodowe - to przepisy prawa wewnętrznego (k.k.), które odnoszą się do przestępstw popełnionych z tzw. elementem obcym (art. 109 kk i następne), popełnione przez cudzoziemca na terenie Polski, albo Polaka na terytorium innego państwa.

Międzynarodowe Prawo Karne - to przepisy prawa międzynarodowego, które odnoszą się to tzw. zbrodni międzynarodowych (zbrodnie p-ko pokojowi, ludzkości, zbrodnie wojenne, agresji itd.) zawarte są w prawie międzynarodowym tj. konwencjach, paktach, statutach międzynarodowych, klasyczny przykład to Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego z 1998r na podstawie którego powołano Międzynarodowy Trybunał Karny, który ma za zadanie osądzać wszelkie zbrodnie międzynarodowe. MTK został utworzony w Hadze, należą do niego prawie wszystkie kraje Europy, nie podpisały się pod nim Stany Zjednoczone.

NAUKI PRAWNE pokrewne prawu karnemu:

1. kryminologia jest to nauka o przestępcy, przestępczości, badanie sprawców pod względem ich psychiki, intelektu, rozwoju umysłowego

2. wiktymologia jest to nauka o ofierze przestępstwa, bada rolę ofiary w genezie przestępstwa, ustala czynniki, które tworzą podatność na stanie się ofiarą (specjalizuje się w tym Falandysz),

3. kryminalistyka jest to nauka zajmująca się o metodach i środkach wykrywania przestępstw, dzięki tej nauce można uzyskać materiał dowodowy i zabezpieczyć go i zanieść go do

4. nauka o polityce kryminalnej przedmiotem jej zainteresowania jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości (badanie co robi władza ustawodawcza, abyśmy mieli takie prawo a nie inne)

5. nauka penitencjarna przedmiotem zainteresowania tych nauk jest zasada pozbawienia wolności oraz postępowanie z osobami osadzonymi

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO:

1. konstytucja, (art. 40-43 )

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe np. Międzynarodowy Trybunał Karny,

3. ustawa kodeks karny z 06.06.1997r. wcześniejsze z 1969r. zwany stalinowskim, rozporządzenie Prezydenta z 1932r. (kodeks z 1887r. w Niemczech obowiązuje do dziś)

Mamy także takie przepisy pozakodeksowe ustaw szczegółowych, w których zawarte są przepisy karne np. - prawo bankowe, prawo łowieckie.

4. prawo Unii Europejskiej - III filar współpraca w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, SA to wszelkie zalecenia, decyzje, cała działalność opiera się na współpracy między państwami

Orzeczenia Sądu Najwyższego, poglądy doktryny, zwyczaje nie są źródłem prawa.

ZASADY PRAWA KARNEGO:

1. odpowiedzialność karna za czyn osoba ponosi odpowiedzialność karną za dokonany już czyn a nie za to co może zrobić, kara jest konsekwencją popełnienia czynu przez człowieka

Czyn w prawie karnym może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Działanie - to że ktoś coś robi, co jest zabronione.

Zaniechanie - niezrobienie czegoś do czego jest się zobowiązanym to np. nie udzielenie pomocy, niepłacenie podatków.

2. Zasada winy -

Wina w prawie karnym - są dwie teorie:

- normatywna -wina to nic innego jak możliwość postawienia sprawcy zarzutu z tego powodu, że podjął błędną decyzję i niewłaściwie pokierował swoim zachowaniem,

- psychologiczna - wina to nic innego jak stosunek psychiczny sprawcy do czynu, który polega na tym, że sprawca działa umyślnie lub nieumyślnie.

3. zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - oznacza, że każdy człowiek odpowiada sam za siebie za swoje czyny i nie prawnej możliwości przyjęcia na siebie odpowiedzialności za kogoś innego (art. 239 k.k. poplecznictwo - jeżeli ktoś chce wziąć winę na siebie).

4. zasada humanitaryzmu oznacza, że prawo karne ma być prawem humanitarnym, prawem ludzkim, stosowane kary nie mogą poniżać skazanego, nie mogą być okrutne, mama konstytucyjnie zagwarantowane stosowanie kar cielesnych,

5. zasada nullum crimen sine lege (czytaj: nie ma przestępstwa bez ustawy)

Wynika z tego 5 szczegółowych reguł:

1/ nullum crimen sine lege scripta (czytaj: to co jest przestępstwem musi być spisane),

2/ nullum crimen sine lege certa (czytaj: to co jest przestępstwem musi być opisane w ustawie)

3/ zakaz stosowania analogii

oznacza, że nie wolno pociągnąć człowieka do odpowiedzialności karnej za czyn na podstawie przepisów, za które przewiduje odpowiedzialność czyn podobny

4/ nullum crimen sine lege praevia - lex certo non agait (czytaj: prawo nie działa wstecz)

5/ Nulla poena sine lege (czytaj: nie ma kary bez ustawy) oznacza, że kara za przestępstwo musi być maksymalnie dokładnie określona i przewidziana w ustawie.

Kara bezwzględna -oznacza, że nie daje się żadnego pola manewru np. kradnie - dostaje 5 lat,

Kara względnie - jest dolna i górna granica kary

P R Z E S T Ę P S T W O = czyn człowieka +zabroniony +bezprawny+ zawiniony +karalny+ karygodny (jest to czyn człowieka zabroniony przez ustawę, bezprawny, karalny, karygodny i zawiniony przez sprawcę.

W Y K R O C Z E N I E = czyn człowieka +zabroniony+ bezprawny + zawiniony + karalny +karygodny

Czyn zabroniony- - jest czynem o znamionach opisanych w ustawie, znamiona nic innego jak jakieś cechy

- bezprawny- niezgodny z przepisami prawa

- zawiniony- sprawcy możemy postawić zarzut

-karalny- za popełnienie czynu grozi

a/ kara: ograniczenia wolności, pozbawienia wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności

b/ środki karne- zakaz prowadzenia pojazdu, pozbawienie praw publicznych, nawiązka świadczenie pieniężne

karygodny- czy społecznie szkodliwy. W kodeksie karnym czyn społeczny musi być większy niż znikomy. Bierze się przede wszystkim pod uwagę:

- jaka szkoda została wyrządzona

- jakie dobro zostało naruszone

- jakie były okoliczności dokonania czynu

- jaka była motywacja sprawy

- czy sprawa miał zamiar

- jakie obowiązki sprawa naruszył

Za wykroczenie odpowiada osoba, która ukończyła 17 rok życia, grozi za nie kara (nagana, areszt, grzywna, ograniczenie wolności_ tylko środki karne (zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek, środki oddziaływania społecznego i wychowawczego), karygodność przy wykroczeniu musi być wyższa niż znikoma

---