PRAWO FINANSOWE I FINANSÓW PUBLICZNYCH

Wykład 05.03.2011 r.

Prawo finansowe

To taka gałąź prawa, która funkcjonuje obok innych gałęzi praw takich jak np.: prawo konstytucyjne, administracyjne, cywilne czy karne.

Podstawową cechą pozwalającą odróżnić prawo finansowe od innych gałęzi praw jest określenie zakresu przedmiotowego z jakim związane jest prawo finansowe. Prawo finansowe to bowiem taka gałąź prawa, która dotyczy finansów. Literatura przedmiotu definiując pojęcie finansów wskazuje, że można go rozumieć w dwojaki sposób, a mianowicie w ujęciu wąskim- sensu stricto- finanse, oraz w ujęciu szerokim.

Finanse w ujęciu szerokim oznaczają środki pieniężne, które na gruncie obowiązujących przepisów przyjmują postać środków publicznych, podatków, ceł, wartości dewizowych. Natomiast w ujęciu szerokim finanse, to określenie zasad gromadzenia i wydatkowania tych wyżej wskazanych środków pieniężnych.

Ze względu na przyjęte definicje, pod pojęcie prawa finansowego należy rozumieć zespół norm prawnych określających sposoby gromadzenia i wydatkowania środków publicznych, podatków, ceł i wartości dewizowych.

Prawu finansowemu można przypisać pewne swoiste cechy:

• prawo finansowe należy do publiczno-prawnych gałęzi prawa. O publicznoprawności prawa finansowego decyduje zakres podmiotowy, którego dotyczą normy prawa finansowego. Prawo finansowe reguluje stosunki prawne charakteryzujące się nierównorzędnością podmiotów zachodzące pomiędzy państwem a obywatelem,

• regulacje prawa finansowego opierają się na tzw. władztwie finansowym państwa, które należy rozumieć jako prawo egzekwowania od obywatela określonych środków pieniężnych. Państwo dzięki regulacjom prawa finansowego ma zagwarantowane stałe wpływy warunkujące realizację zadań publicznych,

• prawo finansowe to gałąź prawa, która współdziała z innymi gałęziami prawa, do których należy prawo konstytucyjne, prawo cywilne, prawo administracyjne, prawo karne. To współdziałanie prawa finansowego oznacza możliwość wykorzystania przez prawo finansowe pojęć i instytucji posiadanych przez te inne gałęzie prawa.

Prawo finansowe nie jest samodzielną gałęzią prawa, gdyż tworzy ją szereg następujących dyscyplin:

• finanse publiczne,

• prawo podatkowe,

• prawo celne,

• prawo bankowe,

• prawo dewizowe.

Zachowanie tych dyscyplin prawa jest możliwe ze względu na fakt, że regulacje każdej z nich są związane ze środkami pieniężnymi.

Rozdział art. 216 Konstytucji RP

Wśród wymienionych dyscyplin prawa finansowego za podstawową należy uznać finanse publiczne.

Finanse Publiczne.

Posiadają swoje źródła w obowiązujących regulacjach prawnych i za źródła prawa finansów publicznych uznaje się:

• konstytucja RP

wprowadza pojęcie finansów publicznych a także podstawowe regulacje związane z funkcjonowaniem finansów publicznych. W rodz. X Konstytucji także został określony został obowiązek obywateli do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych na rzecz państwa i jednostek samorządu terytorialnego- art. 84 Konstytucji.

Konstytucja także wprowadziła regulacje wskazujące na zasady finansowania działalności jednostek samorządu terytorialnego.

• Ustawy.

Ustawa z dn. 27.08.2009 roku o finansach publicznych / Dz.U.157 poz.1240 z zm./

Ustawa z dn. 17.12.2004 r o odpowiedzialności Za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Ustawa z dnia 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Za kolejne źródło prawa finansów publicznych należy uznać ustawy do których można zaliczyć w szczególności:

1/ ustawa o finansach publicznych,

2/ ustawy budżetowe,

3/ o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

4/ o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe ;

do których należą:

• traktat ustanawiający wspólnotę unii europejskiej,

• europejska karta samorządu terytorialnego.

Rozporządzenia:

głównie Ministerstwa Finansów i Rady Ministrów

Akty prawa miejscowego:

• uchwały budżetowe, ustalające budżety jednostek samorządu terytorialnego.

Czym są finanse publiczne?

• ustawa o finansach publicznych Dz. U nr 157 poz. 1240, są przepisy wprowadzające: dz. u. 157 poz. 1241

Na gruncie obowiązujących przepisów pojęcie finansów publicznych należy rozumieć jako procesy związane z gromadzeniem środków publicznych, oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności pojęcie finansów publicznych należy nierozerwalnie wiązać z pojęciem środków publicznych.

Środki publiczne- art. 5 UOFP, art. 6 UOFP. Zgodnie z definicją finansów

publicznych pojęcie środków publicznych jest związane z określeniem źródeł pozyskiwania środków publicznych oraz wskazanie sposobów ich rozdysponowywania. Z punktu widzenia gromadzenia środków publicznych ustawa o finansach publicznych uznaje za środki publiczne:

• dochody publiczne / podatki, wpłaty, składki i tp. A także inne świadczenia pieniężne, których obowiązek uiszczenia na rzecz budżetu państwa lub budżetu JST wynika z przepisów odrębnych ustaw, to także wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych.

Dokładny katalog źródeł pozyskiwania dochodów publicznych przez państwo i JST określa UOFP definiując odrębnie dochody budżetu państwa oraz ustawa o dochodach JST definiująca dochody budżetu gmin,powiatów i województw.

• Środki pochodzące z budżetu UE oraz innych źródeł zagranicznych,

• przychody budżetu państwa i budżetów JST pochodzące z zaciągniętych pożyczek i kredytów

• sprzedaży papierów wartościowych,

• prywatyzacji majątku skarbu państwa lub JST,

• środkami publicznymi są przychody pozyskiwane prze jednostki sektora finansów publicznych w związku z prowadzoną przez nie działalnością.

UOFP definiując także sposoby rozdysponowywania w tym wyżej wskazanych środków publicznych zgodnie z przyjętą definicją.

Środki publiczne przeznacza się na:

• wydatki publiczne,

• rozchody publiczne,

Za rozchody publiczne, czyli rozchody budżetu państwa i budżetów JST ustawa rozumie przeznaczenie środków:

• na spłatę zaciągniętych pożyczek i kredytów,

• na wykup papierów wartościowych,

• udzielenie pożyczki lub kredytu.

Natomiast wydatki publiczne mają być przeznaczone na takie cele i w takich wysokościach, które określa:

• ustawa budżetowa,

• uvhwały budżetowe,

• plany finansowe poszczególnych jednostek sektora FP,

Doprecyzowanie rodzajów wydatków , które mają być realizowane przez państwo lub JST następuje w tych przepisach ustawy o FP, które definiują wydatki budżetu państwa oraz wydatki budżetów JST. UOFP określając zasady gromadzenia środków publicznych, oraz ich rozdysponowywania tworzą katalog podmiotów uprawnionych do dysponowania tymi środkami. Podmioty te tworzą tzw. sektor finansów publicznych. Sektor finansów publicznych tworzą:

• organy władzy publicznej w tym organy administracji rządowej, organy kontroli i ochrony prawa, sądy i trybunały.

• Jednostki samorządu terytorialnego,

• jednostki budżetowe,

• samorządowe zakłady budżetowe,

• agencje wykonawcze,

• instytucje gospodarki budżetowej,

• państwowe fundusze celowe,

• ZUS i KRUS,

• NFZ,

• PAN,

• uczelnie publiczne,

• SPZOZ,

• państwowe i samorządowe instytucje kultury,

• inne państwowe i samorządowe osoby prawne, ustalone na podstawie odrębnych przepisów ustaw w celu wykonywania zadań publicznych z wyłączeniem banków, przedsiębiorstw, spółek prawa handlowego i instytutów badawczych.

WYKLAD z 19.03.2011 R

Te wskazane jednostki sektora finansów publicznych mogą na gruncie obowiązujących przepisów przyjmować zróżnicowane formy organizacyjno-prawne. Obowiązująca ustawa o finansach publicznych przewiduje, iż jednostki sektora finansów publicznych funkcjonują w formie:

• jednostek budżetowych albo samorządowych zakładów budżetowych,

• agencji wykonawczych

• instytucji gospodarki budżetowej,

• państwowych funduszy celowych,

• państwowych i samorządowych osób prawnych.

Wyjaśnienie poszczególnych form organizacyjno-prawnych nastąpi w ramach zasady powszechności- jedności materialnej budżetu. Obok jednostek sektora finansów publicznych ustawa o finansach publicznych przewiduje, że także inne podmioty mogą wykorzystywać lub dysponować środkami publicznymi. Wynika to z faktu, że ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość, udzielenia dotacji celowych z budżetu państwa na realizację inwestycji przez przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, instytucje naukowe oraz na inwestycje realizowane w ramach umów publicznoprawnych. Dotacje celowe mogą być również przyznawane z budżetu JST dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych nie działających w celu osiągnięcia zysku, które działają w ramach ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Zarówno jednostki sektora finansów publicznych jak i podmioty nie zaliczane do tego sektora, które maja prawo dysponować środkami publicznymi działają w oparciu o budżet państwa albo budżet JST. Ustawa o finansach publicznych reguluje kwestie z tymi budżetami wprowadzając pewne normy, które mają zastosowanie w stosunku każdorocznego budżetu państwa i budżetów JST. Te normy stoją na straży właściwego zaplanowania, uchwalenia i wykonywania budżetu. Literatura przedmiotu nazywa je zasadami budżetowymi.

W świetle obowiązującej ustawy można wyróżnić 8 następujących zasad budżetowych:

• zasada uprzedniości budżetu,

• zasada roczności budżetu,

• zasada równowagi budżetowej,

• zasada szczegółowości budżetowej,

• zasada powszechności budżetu,

• zasada jedności formalne budżetu,

• zasada jedności materialnej budżetu,

• zasada jawności budżetu.

ZASADA UPRZEDNIOŚCI BUDŻETOWEJ.

Zasada uprzedniości budżetowej: to reguła zgodnie z którą, zarówno budżet państwa jak i budżety JST muszą być przygotowane odpowiednio wcześniej, po to aby mogły obowiązywać od dnia 1 stycznia. Przepisy ustawy o finansach publicznych wprowadzają regulacje, które stoją na straży zasady uprzedniości budżetu. Zasadę uprzedniości budżeu państwa należy wywodzić z tych regulacji, które wskazują że Minister Finansów przygotowuje założenia do przyszłorocznego budżetu na podstawie wieloletniego planu finansowego państwa, a ponadto opracowuje projekt ustawy budżetowej na podstawie informacji uzyskanej od dysponentów cześci budżetowej, którzy przygotowują plany swojej przyszłorocznej działalności na podstawie noty budżetowej ogłoszonej przez Ministra Finansów w marcu roku poprzedzającego rok realizacji budżetu. Minister Finansów następnie przedkłada projekt ustawy ustawy budżetowej rządowi, który uchwala projekt tej ustawy a następnie przedkłada go sejmowi w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok realizacji budżetu. Sejm w 3 czytaniach uchwala ustawę budżetową zwykłą większością głosów. Następnie ustawa budżetowa trafia do senatu, senat ma 20 a nie 30 dni na zajęcie stanowiska w stosunku do ustawy budżetowej. W swoim stanowisku, albo przyjmuje ustawę budżetową albo proponuje poprawki. Nie może odrzucić ustawy budżetowej w całości. Prezydent podpisuje ustawę budżetową w ciągi 7dni, a nie w ciągu 21 dni.

W przypadku JST za przejaw zasady uprzedniości należy uznać te regulacje, które wskazują, że organ wykonawczy ma przygotować i przedłożyć projekt uchwały budżetowej organowi stanowiącemu celem uchwalenia, oraz regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok realizacji budżetu. Wraz z projektem uchwały budżetowej organ wykonawczy musi przedłożyć także projekt uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej. Organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie wieloletniej prognozy finansowej nie późnej niż uchwałę budżetową, a zgodnie z zasadą uprzedniości uchwała budżetowa ma być podjęta przed rozpoczęciem roku realizacji budżetu. W stosunku do zasady uprzedniości budżetu JST przepisy prawa wprowadzają możliwość wystąpienia wyjątku. Polega on na tym, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ stanowiący może podjąć uchwałę budżetową w terminie późniejszym nie później jednak niż do 31 stycznia / a w roku 2011 do 28 lutego/ Do momentu podjęcia uchwały budżetowej podstawę gospodarki finansowej gminy, powiatu, województwa stanowi projekt uchwały budżetowej przygotowanej przez organ wykonawczy. Tą datę 31 stycznia lub 28 lutego ustawodawca traktuje, jako ostateczną dla podjęcia uchwały budżetowej przez organ stanowiący. W przypadku jej nie podjęcia RIO ustali budżet dla JST. Również do zasady 1 istnieje możliwość wystąpienia wyjątku, sytuacja taka jest związana z przypadkiem, gdy rząd zobowiązany do przedłożenia projektu ustawy budżetowej do 30 września przedłoży sejmowi projekt tej ustawy, a sejm nie przedłoży jej Prezydentowi do podpisu w ciągu 4 miesięcy. Wówczas Prezydent może zarządzić skrócenie kadencji sejmu. W takim przypadku ustawa budżetowa powinna być ogłoszona do końca stycznia. Jednakże Konstytucja RP przewiduje możliwość kiedy Rada Ministrów w wyjątkowych przypadkach może przedłożyć sejmowi projekt ustawy budżetowej w późniejszym terminie niż do 30 września. Wówczas czteromiesięczny termin do podpisania tej ustawy przez Prezydenta liczy się od tej daty.

ZASADA ROCZNOŚCI BUDŻETU

Zasada Roczności Budżetu; to reguła,która wskazuje okres obowiązywania budżetu państwa i budżetu JST. Obowiązujące przepisy wskazują, że budżet Państwa jak i budżety samorządowe obowiązują w ramach tzw. roku budżetowego a rok budżetowy należ rozumieć jako rok kalendarzowy. W stosunku do tak rozumianej roczności budżetu ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość wystąpienia wyjątków które przybierają postać albo programów wieloletnich, albo prowizorium budżetowego.

WYKŁAD z dn. 20.03.2011 r.

PROGRAM WIELOLETNI

Program wieloletni oznacza możliwość realizowania wydatków budżetowych przez okres dłuższy aniżeli rok budżetowy. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza możliwość realizowania tego rodzaju programów nie przesądzając momentu w którym zakończy się realizacja programu. Przyjęcie w ustawie budżetowej realizacji programu wieloletniego oznacza, że kolejne ustawy budżetowe muszą przewidywać wydatki zmierzające do realizacji programu , aż do momentu całkowitego zakończenia. Obowiązujące przepisy obok realizacji zaplanowanych programów wieloletnich przewidują także możliwość realizacji niektórych wydatków w okresie dłuższym niż do dnia 31 grudnia.

W takim przypadku jednak Rada Ministrów ma przedstawić listę tego rodzaju wydatków , które muszą zakończyć się w dniu 31 marca po upływie roku budżetowego.

PROWIZORIUM BUDZETOWE

Natomiast prowizorium budżetowe należy traktować jako plan finansowy , który może być uchwalony alternatywnie w stosunku do właściwej ustawy budżetowej. Prowizorium może być uchwalone w wyjątkowych przypadkach. W prowizorium zostaną określone wyłącznie dochody i wydatki państwa. Prowizorium będzie obowiązywało w okresie krótszym niż rok budżetowy. Prowizorium budżetowe należy traktować jako tymczasowy plan finansowy, co wynika z faktu, że na 3 m-ce przed zakończeniem okresu jego obowiązywania Rada Ministrów musi przedłożyć Sejmowi projekt właściwej ustawy budżetowej. Prowizorium budżetowe może wystąpić również na szczeblu samorządowym .Może to wystąpić wówczas , gdy Rada Ministrów w miejsce projektu właściwej ustawy budżetowej przedłoży Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym. Wtedy organ stanowiący może na wniosek organu wykonawczego podjąć uchwałę o prowizorium budżetowym, która będzie obowiązywała w okresie jej obowiązywania na szczeblu państwa . Na

3 m-ce przed zakończeniem obowiązywania organ wykonawczy przedłoży organowi projekt właściwej uchwały budżetowej.

• ZASADA RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ

Zasada równowagi budżetowej to zasada, którą należy wywodzić z przepisów prawa budżetowego , które wprowadziły kardynalną zasadę równoważenia się dochodów i wydatków. Na mocy obowiązujących przepisów zasadę tę należy traktować wyłącznie jako postulat umowny co wynika z faktu, że obecnie w miejsce obowiązku równoważenia dochodów i wydatków ustawa dopuszcza wystąpienie nadwyżki lub deficytu budżetowego. Ten deficyt budżetowy ,który należy traktować jako deficyt planowany na okres roku budżetowego może być pokrywany przychodami pochodzącymi m.innymi z zaciąganych pożyczek i kredytów, sprzedaży papierów wartościowych, prywatyzacji majątku ,Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, z nadwyżek z lat poprzednich.

• ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU

To taka zasada budżetowa, która przewiduje konieczność uporządkowania środków budżetowych w taki sposób, aby każda jednostka sektora finansów publicznych w oparciu o budżet państwa lub budżet samorządowy znała kwotę , którą ma dysponować w danym roku budżetowym. Za przejaw zasady szczegółowości budżetu, należy uznać te przepisy ustawy, które wskazują na budowę budżetu państwa lub budżetu samorządowego. Zgodnie z nimi budżet państwa składa się z tzw. części budżetowych .Rodzaje tych części określa Minister Finansów. Budżet państwa składa się z tzw. części budżetowych. Rodzaje tych części określa Minister Finansów. Na czele każdej części stoją tzw. dysponenci części budżetowych czyli podmioty uprawnione do gromadzenia wydatkowania środków budżetowych danej części budżetowej.

Dysponentami są właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych , Wojewodowie. Dochody i wydatki oraz przychody i rozchody , które występują w poszczególnych częściach budżetowych podlegają uporządkowaniu w postaci tzw. klasyfikacji budżetowej. Klasyfikacja budżetowa to uporządkowanie środków na podstawie działów , rozdziałów i paragrafów wskazanych rozporządzeniem Ministra Finansów. Zasada szczegółowości znajduje potwierdzenie także w przypadku budżetu samorządowego, w którym jednak nie występują części budżetowe ,a jedynie uporządkowanie w ramach działów, rozdziałów i paragrafów analogicznych jak w przypadku budżetu państwa.

• ZASADA POWSZECHNOŚCI BUDŻETU

Nazywana także zasadą zupełności lub budżetowania brutto to zasada , która wskazuje sposób finansowania działania jednostek sektora finansów publicznych. Każda jednostka sektora finansów publicznych funkcjonuje dzięki środkom budżetowym, jednakże jednostki sektora finansów publicznych otrzymują różną ilość środków budżetowych. Finansowanie działalności jednostek sektora finansów publicznych przez budżet przyjmuje postać budżetowania. Na gruncie obowiązujących przepisów można wyróżnić dwie metody finansowania czyli budżetowania działalności jednostek sektora finansów publicznych, a mianowicie metodą budżetowania brutto i metodą budżetowania netto.

METODA BUDŻETOWANIA BRUTTO

Metoda budżetowania brutto oznacza, że jednostka sektora finansów publicznych działa w bezpośrednim związku z budżetem, czyli środki finansowe na jej działalność określa w całości budżet państwa lub budżet jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki sektora finansów publicznych, które działają w oparciu o metodę budżetowania brutto działają zgodnie z zasadą powszechności budżetu i wtedy przyjmują postać jednostek budżetowych.

METODA BUDŻETOWANIA NETTO

Natomiast metoda budżetowania netto oznacza pośredni związek jednostek sektora finansów publicznych z budżetem, bowiem w tym przypadku jednostka nie otrzymuje w całości środków finansowych z budżetu, lecz działa w oparciu o środki finansowe, które samodzielnie wypracuje wykonując odpłatnie zadania. Związek takich jednostek z budżetem polega na tym, że mogą one uzyskiwać dotacje z budżetu. Działając w taki sposób jednostki sektora finansów publicznych funkcjonują na zasadzie wyjątków w stosunku do powszechności budżetu. Przyjmują one wtedy jedną z następujących form: samorządowego zakładu budżetowego, agencji wykonawczej, instytucji gospodarki budżetowej, państwowej samorządowej osoby prawnej, państwowego funduszu celowego. Jednostkami budżetowymi są jednostki sektora finansów publicznych , które nie posiadają osobowości prawnej. Ich wydatki są pokrywane bezpośrednio z budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Jednostki sektora finansów publicznych działając jako jednostki budżetowe przyjmują postać państwowych lub samorządowych. Państwowe jednostki budżetowe tworzone są przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych lub wojewodów, natomiast samorządowe jednostki budżetowe przez organy stanowiące. Państwowe lub samorządowe jednostki budżetowe funkcjonują na podstawie planu finansowego, który obejmuje ich dochody i wydatki.

SAMORZĄDOWY ZAKŁAD BUDŹETOWY

Samorządowy zakład budżetowy jest to taka jednostka sektora finansów publicznych , która odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, a koszty swojej działalności pokrywa z przychodów własnych. Obowiązujące przepisy ograniczają ilość samorządowych zakładów budżetowych ze względu na to, że wskazują kilka zadań własnych, które jednostka samorządu terytorialnego może realizować w postaci samorządowego zakładu budżetowego. Do takich zadań należą m.innymi zadania z zakresu gopodarki mieszkaniowej, w zakresie dróg,

ulic, wodociągów. Samorządowy zakład budżetowy jest tworzony przez organ stanowiący .Działa na podstawie planu finansowego , który obejmuje jego przychody, dotacje uzyskane z budżetu jednostek samorządu terytorialnego, a także koszty prowadzonej działalności .Samorządowy zakład budżetowy w przypadku wypracowania nadwyżki ma obowiązek wpłacić ją do budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

AGENCJE WYKONAWCZE

Za wyjątek w stosunku do funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych w postaci państwowych jednostek budżetowych należy uznać funkcjonowania agencji wykonawczych. Agencje wykonawcze to jednostki sektora finansów publicznych , które są państwowymi osobami prawnymi realizującymi określone zadania państwa. Agencja funkcjonuje podobnie jak samorządowy zakład budżetowy czyli uzyskuje przychody z prowadzonej przez siebie działalności. Dotacje z budżetu państwa które mają pokryć koszty jej działalności, …....................inaczej jednak jak samorządowy zakład budżetowy. Aby agencja mogła funkcjonować muszą ją powołać do życia przepisy odrębnej ustawy. Ta ustawa określi także rodzaje zadań realizowanych przez agencję, źródła jej przychodów, a także rodzaje kosztów. Na gruncie obowiązujących przepisów status agencji wykonawczej od 1 stycznia 2012r. uzyskają :

Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa,

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,

Agencja Rynku Rolnego,

Wojskowa Agencja Mieszkaniowa,

Agencja Mienia Wojskowego,

Agencja Rezerw Materiałowych,

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości.

INSTYTUCJE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

Obok agencji wykonawczych za alternatywne wobec działalności państwowych jednostek budżetowych należy uznać instytucje gospodarki budżetowej. Instytucja odpłatnie wykonuje wyodrębnione zdania publiczne może otrzymywać dotacje z budżetu państwa a koszty swojej działalności pokrywa z uzyskanych przychodów. Instytucja gospodarki budżetowej jest tworzona przez właściwego ministra albo organy kierowników m.innymi kancelarii Prezydenta, Sejmu, Senatu .Do jej utworzenia nie jest potrzebna odrębna ustawa. Warunkiem funkcjonowania instytucji gospodarki budżetowej jest dokonanie wpisu do KRS z chwilą wpisu bowiem uzyskuje osobowość prawną.

Wykład 02.04.2011 r.

PAŃSTWOWA I SAMORZĄDOWA OSOBA PRAWNA.

Kolejną formą organizacyjno-prawną, pod postacią której mogą funkcjonować jednostki sektora finansów publicznych w oparciu o metodę budżetowania netto są państwowe lub samorządowe osoby prawne. Za państwowe lub samorządowe osoby prawne należy uznać m.in.: ZUS, KRUS, NFZ, PAN, a także wszystkie inne państwowe i samorządowe osoby prawne, których celem działania jest realizacja zadań publicznych. Warunkiem funkcjonowania jednostki sektora finansów publicznych w postaci państwowej lub samorządowej osoby prawnej jest konieczność powołania jej do życia przepisami odrębnych ustaw. Ustawy te bowiem zdecydują czy jednostka sektora finansów publicznych będzie mieć charakter państwowej czy samorządowej osoby prawnej., jakiego rodzaju zadania publiczne będzie realizować, z jakich źródeł będzie uzyskiwać przychody. Z jakiego budżetu państwa czy samorządowego będzie uzyskiwać dotacje i na co ma przeznaczać koszty swej działalności.

PAŃSTWOWY FUNDUSZ CELOWY

Ostatnią formą organizacyjno-prawną , którą przewidują przepisy o finansach publicznych jest państwowy fundusz celowy. Działanie funduszu celowego należy powiązać z koleją zasadą budżetową a mianowicie zasadą jedności materialnej budżetu.

ZASADA JEDNOŚCI MATERIALNEJ BUDŻETU

Zasada jedności materialnej budżetu nazywana inaczej zasadą niefunduszowania , to reguła zgodnie z którą zarówno budżet państwa jak i budżet JST należy traktować jako jedna pulę środków finansowych, której całość dochodów jest przeznaczona na całość wydatków. Zgodnie z tą zasadą nie powinno być tak, aby środki pochodzące z określonego źródła były przeznaczone na realizacje konkretnego celu. Na gruncie obowiązujących przepisów ustawodawca przestrzega zasady jedności materialnej budżetu, jednakże dopuszcza możliwość wystąpienia wyjątku w postaci Państwowego Funduszu Celowego.

Państwowy Fundusz Celowy jest tworzony wyłącznie przepisami odrębnej ustawy. Państwowy fundusz celowy ma uzyskiwać przychody ze środków publicznych wskazanych przez ustawę tworzącą fundusz. Te środki publiczne fundusz przeznaczy na realizację konkretnych celów wskazanych przez ustawę. W świetle obowiązujących przepisów państwowy fundusz celowy nie może być państwową osobą prawną a jedynie działać jako wyodrębniony rachunek bankowy.

ZASADA JEDNOŚCI FORMALNEJ FUNDUSZU

Obok zasady jedności materialnej budżetu obowiązujące przepisy wprowadzają także regulacje, które stoją na straży jedności formalnej budżetu. Za przyjęciem tej podstawy należy uznać konieczność uchwalenia budżetu państwa w postaci ustawy budżetowej, zaś budżetu JST w postaci uchwały budżetowej.

Ustawa Budżetowa.

Ustawę budżetową należy traktować jako rodzaj aktu prawnego, który uchwalany na każdy rok budżetowy określa pewne stałe elementy. Należy do nich:

• budżet państwa,

• załączniki,

• postanowienia, w których obowiązek zawarcia w ustawie budżetowej przewiduje ustawa o funduszach publicznych albo przepisy odrębnych ustaw.

Budżet Państwa:

Budżet państwa określa:

• prognozowane podatkowe i niepodatkowe dochody,

• planowane wydatki,

• planowany deficyt i sposoby jego pokrycia,

• planowane przychody,

• planowane rozchody,

• planowane saldo pomiędzy przychodami a rozchodami,

• limity zaciągniętych pożyczek i kredytów a także emitowanych papierów wartościowych.

Na podatkowe i niepodatkowe dochody budżetu państwa składają się m in.:

• podatki i opłaty tzw. państwowe,

• cła,

• dywidendy,

• wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych,

• wpłaty z zysku NBP,

• wpłaty z nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych,

• dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,

• kary pieniężne, grzywny, mandaty.

Wydatki budżetu państwa to przeznaczenie uzyskanych uzyskanych dochodów m.in. na następujące cele:

• zapewnienie funkcjonowania organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli, organów prawa, sądów i trybunałów,

• realizację zadań przez organy administracji rządowej,

• subwencje ogólne i dotacje dla JST,

• subwencje dla partii politycznych,

• wkład do budżetu Unii Europejskiej,

W budżecie państwa musi być także określony deficyt budżetowy wraz z określeniem przychodów, które pokryją ten deficyt.

Pozostałe elementy składające się na budżet, czyli określoenie przychodów i rozchodów zostały zdefiniowane przy okazji definicji środków publicznych.

Załączniki

Drugi element ustawy budżetowej to załączniki. Załączniki uszczegóławiają dochody i wydatki objęte budżetem państwa, a ponadto w załącznikach określone są plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych, państwowych osób prawnych.

W corocznie uchwalanej ustawie budżetowej muszą znaleźć się np. postanowienia związanie z określeniem kwoty rezerwy ogólnej, bo konieczność jej zamieszczania wynika z przepisów o finansach publicznych,.Natomiast np. Ustawa o Policji, czyli przepisy odrębnej ustawy -przewidują konieczność zamieszczania w ustawie budżetowej liczby etatów w Policji.

Zasada jedności formalnej w budżecie JST.

To uchwalanie go w postaci uchwały budżetowej lub uchwały w sprawie budżetu. Ta uchwała budżetowa,czyli uchwała w sprawie budżetu składa się z dwóch głównych elementów, a mianowicie:

• budżetu JST,

• załączników,

Ponadto w uchwale budżetowej zawarte mogą być inne postanowienia podjęte przez organ stanowiący. Ustawa o finansach publicznych nie definiuje dochodów JST. W tym zakresie odsyła bowiem do przepisów odrębnej ustawy o dochodach JST. Zgodnie z nią JST funkcjonują w oparciu o dwie kategorie źródeł dochodów , a mianowicie:

• obligatoryjne,

• fakultatywne,

Do obligatoryjnych źródeł dochodów należą:

• dochody własne,

• subwencje ogólne,

• dotacje celowe.

Natomiast do fakultatywnych należy zaliczyć:

• środki pochodzące z budżetu UE,

• środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi,

• inne środki pozyskane na podstawie przepisów odrębnych,

Dochody własne JST

Można podzielić na gruncie obowiązujących przepisów na podatkowe i niepodatkowe.

Podatkowe dochody własne gminy to wpływy pochodzące z następujących podatków:

• podatku od nieruchomości,

• podatku od środków transportowych,

• podatku rolnego,

• podatku leśnego,

• podatku od czynności cywilno-pranwych,

• podatku od spadków i darowizn,

• podatku dochodowego uiszczanego w postaci karty podatkowej,

• wpływy z opłat takich jak: targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, skarbowej, eksploatacyjnej, od posiadania psów- fakultatywna uchwała rady gminy,

• Udziały w podatkach dochodowych- podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych.

Do niepodatkowych dochodów własnych gminy należą natomiast m.in.:

• dochody gminnych jednostek budżetowych,

• wpłaty gminnych zakładów budżetowych,

• dochody z majątku gminy,

Do podatkowych dochodów własnych powiatu zaliczyć należy:

• udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych,

Do niepodatkowych dochodów własnych powiatu zaliczamy:

• dochody powiatowych jednostek budżetowych,

• wpłaty powiatowych zakładów budżetowych,

• dochody z majątku powiatu.

Podatkowe dochody własne województwa analogicznie jak w gminach i powiatach tj. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i od osób prawnych.

Niepodatkowe natomiast to:

• dochody wojewódzkich jednostek budżetowych,

• wpłaty wojewódzkich zakładów budżetowych,

• dochody z majątku województwa.

Wykład 03.04.2011 r.

Obok dochodów własnych podatkowych i niepodatkowych każda gmina, powiat i województwo w Polsce pozyskuje także swoje dochody z subwencji ogólnych i dotacji celowych. Te subwencje ogólne ni dotacje celowe należy traktować jako rodzaje dofinansowywania JST. Funkcjonują one pod różnymi nazwami ze względu na to, że można przypisać im pewne swoiste cechy, które pozwolą odróżnić subwencję od dotacji. Subwencja ogólna to rodzaj dofinansowania ogólnego, co oznacza, że jest ona przyznana, bez określenia jej przeznaczenia. O przeznaczeniu subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący JST.

Natomiast dotacje celowe to dofinansowanie w którym odrębny jest sposób wykorzystania tych środków , organ stanowiący nie może podjąć decyzji o zmianie przeznaczenia dotacji celowej.

Subwencje ogólne to rodzaj dofinansowania wyłącznie obligatoryjnego, natomiast dotacje celowe to dofinansowanie obligatoryjne, choć ustawa o dochodach JST przewiduje także dotacje celowe fakultatywne.

Subwencję ogólną należy traktować jak rodzaj dofinansowania bezwzględnego w odniesieniu do dotacji celowych, które będą mieć charakter dofinansowania względnego. O bezwzględności subwencji ogólnej decydują te regulacje, które wskazują, że niezależnie od kondycji ustawy budżetowej JST otrzyma subwencję ogólną. Ponadto ta subwencja ogólna musi być przekazana w ściśle określonych terminach. Naruszenie tych terminów powoduje możliwość wystąpienie JST do budżetu państwa z roszczeniem o wypłatę odsetek. Takich regulacji nie przewidują przepisy odnośnie dotacji celowych. Stąd należy uznać, że mają one charakter dofinansowania względnego. Subwencja ogólna to rodzaj dofinansowania bezwarunkowego, bowiem JST uzyskuje to dofinansowanie bez konieczności spełnienia określonych warunków. Natomiast dotacja celowa to rodzaj dofinansowania na konkretny cel, co oznacza że jest to dofinansowanie przyznawane pod warunkiem wykorzystania tych środków na określony cel. Subwencje ogólne to rodzaj dofinansowania pochodzący wyłącznie z budżetu państwa w przeciwieństwie do dotacji celowych, które generalnie pochodzą z budżetu państwa, alem mogą też pochodzić z budżetu innej JST.

Każda JST uzyskuje subwencję ogólną w ramach trzech części, które są przekazywane JST w 12 ratach. Subwencja ogólna dla gmin składa się z:

• części wyrównawczej,

• części wyrównawczej,

• części oświatowej,

Subwencja ogólna dla powiatów jest taka sama jak i dla gmin.

Subwencja ogólna dla województw składa się z:

• części wyrównawczej,

• części regionalnej,

• części oświatowej.

Podział subwencji ogólnej na poszczególne części jest spowodowany tym, że przy ustalaniu poszczególnych części bierze się pod uwagę dochody podatkowe na jednego mieszkańca, oraz gęstość zaludnienia, stopę bezrobocia i liczbę mieszkańców. W przypadku części równoważącej oraz regionalnej województwa bierze się pod uwagę wydatki poniesione na rodziny zastępcze, dodatki mieszkaniowe, drogi wojewódzkie. Natomiast w przypadku części oświatowej brane są pod uwagę rodzaje i typy szkól,ilość uczniów w poszczególnych JST. O wysokości poszczególnych części w ramach subwencji ogólnej decyduje Minister Finansów, który przekazuje JST informację na ten temat w terminie do 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy.

Dotacje.

Trzecim rodzajem dochodów w oparciu o które działają JST są dotacje celowe. Na gruncie obowiązujących przepisów można je podzielić na obligatoryjne i fakultatywne. JST otrzymuje dotacje celowe na realizację zadań zleconych przez organy administracji rządowej a także zlecone ustawami. Ponadto otrzymane dotacje na podstawie zawartych porozumień z organem administracji rządowej albo inną JST na realizację konkretnego zadania . Natomiast samorząd powiatowy otrzymuje dotacje na realizację zadań przez powiatowe inspekcje i straże. JST może także uzyskać dotacje celowe na m.in. realizację zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim, na realizację zadań objętych mecenatem państwa w dziedzinie kultury, a także na realizację zadań związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, oraz usuwaniem skutków klęsk żywiołowych. Te dochody JST są przeznaczone na realizację wydatków wskazanych prze ustawę o finansach publicznych. Za wydatki budżetu samorządowego należy uznać min.:

1/ realizację zadań własnych,

2/ realizację zadań zleconych,

3/ realizację zadań przejętych w drodze umów, porozumień.

4/ udzielanie pomocy rzeczowej, finansowej innym JST.

Obok dochodów i wydatków w budżecie ma być określony poziom deficytu lub nadwyżki budżetowej wraz ze wskazaniem sposobów pokrycia deficytu a także sposobu wykorzystania nadwyżki budżetowej. Ponadto budżet samorządowy ma określić kwotę przychodów pochodzących z zaciąganych pożyczek, kredytów prywatyzacji majątku samorządowego a także kwotę rozchodów z przeznaczeniem na spłatę zaciągniętych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych. W załącznikach do uchwały budżetowej powinien znaleźć się natomiast:

1. określenie dotacji udzielonych z budżetu JST,

2. plany przychodów i wydatków Samorządowych zakładów budżetowych,

3. plany finansowe samorządowych osób prawnych.

Zasada Jawności Budżetu

To zasada, która przewiduje regułę ujawniania informacji , czyli powszechnego dostępu do informacji związanych z budżetem państwa lub budżetem JST. Zasadę jawności budżetu należy wywodzić z regulacji ustawy o finansach publicznych, która rozszerza zasadę jawności budżetu na jawność i przejrzystość finansów. Jawność budżetu należy obecnie utożsamiać także z jawną gospodarką środkami publicznymi. Za przejawy tej jawności ustawodawca rozumie m.in. jawność debaty budżetowej w sejmie, jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonani budżetu, jawność debat w organach stanowiących na szczeblu samorządowych, a także podawanie do wiadomości publicznej informacji om kwocie długu publicznego, poziomie PKB i td. Ustawa o finansach publicznych przewiduje możliwość utajnienia informacji o środkach publicznych w stosunku do takich środków publicznych, których pochodzenie lub przeniesienie zostało objęte informacją niejawną na podstawie przepisów odrębnych lub na mocy umowy międzynarodowej.

Kolejne regulacje objęte ustawą o finansach publicznych związane są z tzw. Procedurą budżetową. Procedura budżetowa nazywana także procesem budżetowym to określenie pewnych czterech etapów - faz którym podlega każdoroczny budżet państwa i budżet JST. Na procedurę budżetową składają się bowiem cztery fazy czy etapy:

1. Etap planowania budżetowego,

2. Etap uchwalania budżetu,

3. Etap wykonywania budżetu,

4. Etap rozliczenia realizacji budżetu.

Etapy planowania i uchwalania budżetu należ wiązać z zasadą uprzedniości budżetowej.

Etap planowania budżetu państwa rozpoczyna Minister Finansów w miesiącu marcu roku poprzedzającego rok budżetowy, kiedy to kieruje notę budżetową do dysponentów części budżetowych. W oparciu o informacje uzyskane od dysponentów przygotowuje projekt ustawy budżetowej, który następnie kieruje do rządu. Rząd kieruje ten projekt do sejmu. W tym momencie rozpoczyna się etap uchwalania budżetu przez sejm, senat i prezydenta. Etap uchwalania powinien zakończyć się w terminie do dnia 31 grudnia , natomiast w przypadku budżetu samorządowego na etapie planowania organ wykonawczy na podstawie informacji uzyskanych od Ministra Finansów w terminie do dnia 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy, o wysokości subwencji ogólnej , przygotowuje projekt uchwały budżetowej, który następnie przedkłada do organu stanowiącego i Regionalnej Izby Obrachunkowej. Rozpoczyna się etap uchwalania . Wtedy to organ stanowiący po zapoznaniu się z opinią RIO podejmuje uchwałę budżetową do dnia 31 grudnia. Po etapie planowania i uchwalania budżetu rozpoczyna się etap jego wykonywania. W tym etapie dysponenci części budżetowych / w przypadku budżetu państwa/ przekazują w ciągu 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej informację o kwotach dochodów i wydatków, którymi będą dysponować w roku budżetowym. W oparciu o te informacje kierownicy jednostek podległych opracowują plany finansowe swojej działalności w celu zapewnianie ich zgodności z ustawą budżetową. W przypadku budżetu JST organ wykonawczy przekazuje w ciągu 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej informacje o dochodach i wydatkach, którymi te jednostki będą dysponować. Na tej podstawie jednostki podległe przygotowują plany finansowe swojej działalności. Ponadto zarówno w przypadku budżetu państwa jak i budżetu samorządowego, za warunek właściwy realizacji budżetu należy uznać także konieczność opracowania harmonogramów. Mają one określać miesięczne terminy dokonywania wydatków. W przypadku budżetu państwa harmonogramy takie przygotowuje Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych. Natomiast w przypadku budżetu samorządowego organ wykonawczy . Realizacji budżetu państwa i budżetu JST następuje zgodnie z regulacjami przyjętymi przez ustawę o finansach publicznych w postaci tzw. zasad gospodarki finansowej. Ustawodawca przewiduje, że w toku wykonywania budżetu państwa i samorządowego muszą być przestrzegane następujące zasady:

1. Ustalanie i pobieranie dochodów przez budżet państwa i budżety samorządowe następuje w oparciu o obowiązujące przepisy .

2. Należy przestrzegać pełnej realizacji zadań zgodnie z harmonogramem.

3. Dokonywanie wydatków jest dopuszczalne w granicach kwot określonych dla planów finansowych,

4. istnieje możliwość zlecania realizacji zadań na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza konieczność przestrzegania tych zasad gospodarki finansowej, choć wprowadza także regulacje które dają możliwość występowania zmian w trakcie realizacji ustawy budżetowej i uchwał budżetowych.

Zmiany te dotyczą wydatków budżetowych i mogą przyjmować trojakiego rodzaju postać:

1. przeniesienia planowanych wydatków,

2. zablokowania planowanych wydatków,

3. uruchamiania rezerw budżetowych.

Ad 1 Przeniesienie planowanych wydatków

Oznacza przesunięcie planowanych kwot wydatków w stosunku do budżetu Państwa. Można wyróżnić przeniesienie zwykłe i nadzwyczajne. Przeniesienia zwykłego dokonują dysponenci części budżetowych. W przypadku gdy zaistnieje sytuacja uzasadniająca konieczność takiego przeniesienia. Natomiast przeniesienie nadzwyczajne to rodzaj zmiany, która może być wprowadzona przez Radę Ministrów w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terenie Kraju.

Ad 2. Zablokowanie planowanych wydatków

Drugim rodzajem zmian, która może wystąpić w trakcie realizacji ustawy budżetowej jest zablokowanie planowanych wydatków. Oznacza ono zakaz wydatkowania środków budżetowych. Ten zakaz może obowiązywać przez pewien określony czas lub do końca roku budżetowego. Na gruncie obowiązujących przepisów w przypadku budżetu państwa można wyróżnić dwa rodzaje zablokowania planowanych wydatków , a mianowicie :

zablokowanie zwykłe i nadzwyczajne.

Zablokowania zwykłego może dokonać dysponent części budżetowej, w przypadku gdy stwierdzi, że jednostka mu podległa działa niegospodarnie, albo z opóźnieniem realizuje zadania, albo narusza zasady gospodarki finansowej, albo posiada nadmiar środków finansowych. Natomiast zablokowanie nadzwyczajne może być wprowadzone na czas oznaczony przez Radę Ministrów w przypadku gdy wystąpi zagrożenie realizacji ustawy budżetowej.

Ad 3. Uruchomienie rezerw budżetowych.

Trzecim rodzajem zmian w budżeci państwa to zmiany związane z rezerwami budżetowymi. Ustawa o fnansach publicznych przewiduje dwa rodzaje rezerw budżetowych, a mianowicie rezerwy ogólne i rezerwy celowe.

Rezerwy ogólne to rodzaj obligatoryjnych rezerw, które muszą wystąpić w budżecie państwa na tzw. wydatki nie przewidziane. Ustawa o finansach publicznych przewiduje, że kwota rezerw ogólnej nie może być niższa niż 0,2 % wydatków państwa, a o sposobie wykorzystania rezerw ogólnych decyduje Rada Ministrów, która jednakże może upoważnić prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną, jednakże tylko do wysokości określonych kwot.

Natomiast rezerwy celowe to rodzaj rezerw budżetowych, które mają charakter fakultatywnych, a zatem mogą występować w budżecie państwa dla realizacji takich celów, które nie mogły być skonkretyzowane na etapie planowania budżetu. Ustawa o finansach publicznych wprowadza ograniczenia w stosunku do kwoty, do której mogą być tworzone rezerwy celowe. Suma tych rezerw nie może przekraczać 3% wydatków budżetu państwa. Rezerwami celowymi dysponuje Minister Finansów za wyjątkiem takich rezerw celowych, które miałyby być skierowane na wzrost wynagrodzenia w sferze budżetowej, gdyż nimi dysponuje Rada Ministrów.

Ustawa o finansach publicznych obok zmian,które mogą wystąpić w trakcie realizacji budżetu państwa wprowadza regulacje, które dają możliwość wystąpienia zmian w budżecie JST.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami:

1. organ wykonawczy może być upoważniony przez organ stanowiący do przemieszczania między rozdziałami a paragrafami planowanych wydatków, natomiast nie może być upoważniony do przemieszczania planowanych wydatków pomiędzy działami, ponieważ takiej zmiany może dokonać wyłącznie organ stanowiący.

2. Organ wykonawczy informując organ stanowiący może dokonać zablokowania planowanych wydatków w przypadku gdy stwierdzi, że jednostka podległa działa niegospodarnie, z opóźnieniem realizuje zadania, narusza zasady gospodarki finansowej, albo ma nadmiar środków finansowych.

3. Organ wykonawczy w porozumieniu z organem stanowiącym może uruchamiać rezerw budżetowe, które podobnie jak w przypadku budżetu państwa mają charakter ogólnych i celowych / rezerwa ogólna nie może przekroczyć 1% wydatków budżetu samorządowego, zaś suma rezerw celowych nie może być wyższa niż 5% wydatków budżetu samorządowego/.

Organ wykonawczy na podstawie upoważnienia organu stanowiącego może wprowadzać zmiany w planach dochodów i wydatków jeżeli zmienią się kwoty subwencji ogólnych lub dotacji celowych udzielanych z budżetu państwa.

Ustawa o finansach publicznych omawiając kwestie związane z wykonywaniem budżetu określa szczegółowo organy i ich kompetencje odnośnie zapewnienia prawidłowej realizacji ustawy budżetowej i uchwał budżetowych. W przypadku ustawy budżetowej Rada Ministrów kieruje realizacją ustawy budżetowej. Sejm kontroluje wykonywanie ustawy budżetowej. Minister Finansów nadzoruje i kontroluje poziom dochodów i wydatków, deficytu budżetowego, poziom przychodów i rozchodów. Dysponenci części budżetowych kontrolują realizacje ustaw budżetowej w poszczególnych częściach budżetowych. Kierownicy jednostek im podległych odpowiadają za gospodarkę finansową w tych jednostkach. W przypadku natomiast realizacji uchwały budżetowej organem odpowiedzialnym jest organ wykonawczy. Organ wykonawczy bowiem kieruje realizacją uchwały budżetowej. Odpowiedzialność taką ponoszą równie kierownicy jednostek podległych organowi wykonawczemu.

Sprawozdawczość budżetowa.

Ostatnim etapem procedury budżetowej jest etap sprawozdawczości budżetowej. Ze względu na obowiązujące przepisy etap ten można podzielić na tzw. półroczne i roczne rozliczenie wykonania budżetu państwa i budżetu samorządowego.

W przypadku budżetu państwa w ramach rozliczenia półrocznego Minister Finansów przedkłada komisji sejmowej właściwej ds. budżetu oraz NIK informacje o przebiegu wykonania ustawy budżetowej w terminie do dnia 10 września trwającego roku budżetowego. Natomiast w ramach rozliczenia rocznego Rada Ministrów przedkłada Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w terminie do dnia 31 maja po upływie roku budżetowego.

Sprawozdanie to jest podstawą do udzielenia lub odmowy udzielenia absolutorium rządowi z tytułu rocznej realizacji ustawy budżetowej.

Natomiast w przypadku JST w ramach rozliczenia półrocznego organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu oraz RIO informację o przebiegu wykonania uchwały budżetowej w terminie do dnia 31 sierpnia roku budżetowego. Natomiast po upływie roku budżetowego organ wykonawczy przedkłada organowi stanowiącemu i RIO sprawozdanie w terminie do dnia 31 marca po upływie roku budżetowego, której jest podstawą udzielenia bądź odmowy udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu.

PRAWO PODATKOWE.

Kolejna dyscypliną objętą regulacjami prawa finansowego obok finansów publicznych jest prawo podatkowe.

Pod pojęciem prawa podatkowego należy rozumieć normy prawne które określają zasady wymuszania i pobierania podatków.

Tak rozumiane prawo podatkowe można dzielić na prawo podatkowe ogólne i szczegółowe.

Pod pojęciem prawa podatkowego ogólnego należy rozumieć takie regulacje prawne, które dotyczą wszystkich rodzajów podatków / konstytucja, oraz ordynacja podatkowa/ Natomiast prawo podatkowe szczegółowe to są takie unormowania prawne,które regulują konkretne rodzaje podatków / ustawy podatkowe, uchwały podatkowe/.

Prawu podatkowemu można przypisać następujące cechy:

1. prawo podatkowe nie jest samodzielną gałęzią prawa, gdyż jego regulacje zawierają się w unormowaniach prawa finansowego.

2. Prawo podatkowe należy do publicznoprawnych dziedzin prawa ze względu na zakres regulacji,które dotyczą unormowania stosunku podatkowo-prawnego państwo-podatnik.,

3. Prawo podatkowe opiera swoje regulacje o władztwo finansowe państwa bowiem państwo chroniąc swój interes finansowy determinuje zachowanie podatników.

4. Prawo podatkowe współdziała z innymi gałęziami prawa, a mianowicie prawem konstytucyjnym, cywilnym, administracyjnym i karnym.

Źródła prawa podatkowego:

Do źródeł prawa podatkowego należy zaliczyć:

1. konstytucję RP- w art. 84 ustanawia , że każdy jest obowiązany do ponoszenia wydatków i świadczeń publicznych w tym podatków określonych w ustawie.

2. Ustawy- Ustawa z dnia 29.08.1997 roku Ordynacja podatkowa

Ustawy podatkowe, które konkretyzują poszczególne rodzaje podatków- nazwa wg ordynacji podatkowej.

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe, których cele jest uniknięcie tzw. podwójnego opodatkowania, czyli dwukrotnego opodatkowania z tego samego tytułu

4. Rozporządzenia, które konkretyzują regulacje podatkowe zawarte w ordynacji podatkowej lub ustawach podatkowych,

5. Akty prawa miejscowego, uchwały podejmowane przez radę gminy odnośnie ustalenia wysokości podatków i opłat lokalnych

Wskazanie funkcji podatków:

do najważniejszych funkcji podatków należy zaliczyć:

1. funkcję fiskalną,

2. funkcję redystrybucyjną,

3. funkcję stymulującą.

Ad 1. oznacza, że dzięki regulacjom prawa podatkowego państwo ma zagwarantowane pozyskanie dochodów z tytułu podatków. Dzięki gwarancji pozyskania tych środków finansowych państwo może przewidywać realizację zadań publicznych

Ad. 2. oznacza przepływ podatku od podatnika do budżetu i z budżetu do podatnika w postaci realizowanych zadań publicznych.

Ad 3. oznacza, że dzięki regulacjom podatkowym państwo oddziałuje na obywatela. To oddziaływanie pozwala państwu uzyskiwać oczekiwane wpływy z tytułu podatków.

Na gruncie obowiązujących przepisów prawa podatkowego można wyróżnić różne rodzaje podatków. Ze względu na ich zróżnicowane pochodzenie można je poddać klasyfikacji. Klasyfikacja taka jest sporządzona ze względu na różnorodne kryteria. Podatki można podzielić na:

1/ ze względu na miejsce ich wpływu na:

• podatki państwowe

• podatki samorządowe

2/ ze względu na na źródło poboru podatku:

• dochodowe,

• majątkowe

Jeżeli chodzi o podatki dochodowe to źródłem poboru podatku jest uzyskany dochód natomiast w przypadku podatków majątkowych jest uzyskany majątek.

3/ ze względu na charakter podatków:

• rzeczowe,

• osobiste.

Podatki rzeczowe to takie w których wysokość opodatkowania jest uzależniona wyłącznie od posiadanej rzeczy, natomiast osobiste: dla ustalenia wysokości podatku istotne znaczenie ma stosunek osobisty występujący między podatnikiem a osobą od której nabywa rzeczy.

4/ ze względu na możliwość przerzucalności podatków:

• bezpośrednie,

• pośrednie.

Bezpośrednie, czyli takie w których ta sama osoba podlega opodatkowaniu i ta sama osoba płaci podatek, oraz pośrednie czyli takie w których na kim innym spoczywa obowiązek podatkowy a kto inny podatek płaci.

Cechy podatków

Podatki należy traktować jako rodzaj świadczeń publicznych, którym na gruncie obowiązujących przepisów można przypisać pewne swoiste cechy:

1/ jest świadczenie pieniężnym, co oznacza, że jest uiszczany w pieniądzu w formie gotówkowej lub bezgotówkowej. Wyjątek w stosunku do tej cechy podatków stanowi możliwość uiszczenia przez podatnika zaległości podatkowej w naturze poprzez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz organu podatkowego.

2/ Jest to świadczenie jednostronnie nałożone przez Państwo w sposób władczy.

3/ podatek jest świadczeniem obowiązkowym,

4/ jest to rodzaj świadczenia obowiązkowego, bowiem regulacje prawa podatkowego przewidują możliwość przymusowego wyegzekwowania podatku np. w drodze wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

5/ podatek jest świadczeniem nieodpłatnym nieekwiwalentnym co oznacza, że uiszczając podatek podatnik nie otrzymuje ekwiwalentu...

6/ podatek jest świadczeniem generalnym, co oznacza, że ustawodawca kieruję obowiązek uiszczenia podatku do szerokiej kategorii podmiotów bez ich indywidualizowania dla konkretnej osoby.

7/ podatek jest co do zasady bezzwrotnym świadczeniem, co oznacza, że nie podlega zwrotowi w przypadku, gdy został uiszczony we właściwej wysokości i gdy istniała podstawa prawna do jego uiszczenia,

8/ podatek jest świadczeniem, którego obowiązek uiszczenia wynika z ustawy podatkowej,

Pojęcie ustawy podatkowej definiuje ordynacja podatkowa. Na gruncie istniejącej tam definicji należy uznać, że ustawa podatkowa to taki rodzaj ustawy, który konkretyzuje konkretny rodzaj podatków poprzez określenie:

• podmiotu opodatkowania, czyli wskazanie, kto może podlegać opodatkowaniu tym podatkiem,

• przedmiotu opodatkowania czyli określenie zdarzenia , którego wystąpienie w stosunku do podmiotu opodatkowania powoduje konieczność uiszczenia podatku,

• podstawa opodatkowania, czyli konkretyzacja przedmiotu, czyli wskazanie od jakiej ilości, od jakiej wartości należy zapłacić podatek

• stawka podatkowa czyli kwotowe albo procentowe określenie wysokości podatku.

Ponadto w ustawach podatkowych mogą występować: ulgi, odliczenia, wyłączenia podatkowe, które pozwolą na pomniejszenie wysokości podatku albo w ogóle wyłączają spod opodatkowania. Obok pojęcia ustaw podatkowych ordynacja podatkowa posługuje się także określeniem przepisów prawa podatkowego. Przepisy prawa podatkowego są to ustawy podatkowe, umowy międzynarodowe dot. unikania podwójnego opodatkowania a także rozporządzenia.

Ordynacja podatkowa odnoszą swoje regulacje do podatków przyjmując definicje legalną. Zgodnie z nią podatek jest to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezwzględne świadczenie pieniężne uiszczane na rzecz skarbu państwa, gminy, powiatu, województwa a wynikające z ustaw podatkowych.

Z pojęciem podatku należy wiązać także pojęcia, które wprowadza ordynacja podatkowa a mianowicie obowiązku i zobowiązania podatkowego. Zarówno obowiązek jak i zobowiązanie podatkowe wyraża powinność do uiszczenia podatku jednakże w różnym stopniu skonkretyzowany Obowiązek podatkowy jest to bowiem nieskonkretyzowana powinność uiszczenia podatku w związku z zaistnieniem zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże taki obowiązek. Natomiast zobowiązanie podatkowe jest to wynikające z obowiązku podatkowego skonkretyzowana powinność podatnika do uiszczenia podatku w określonym miejscu, terminie i określonej wysokości.

Kolejne przepisy ordynacji podatkowej zostały poświęcone określeniu podmiotów między którymi wystąpi taki stosunek prawny, którego wynikiem będzie odprowadzenie podatku.

Podatnikiem jest osoba fizyczna i osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej , która na mocy ustaw podatkowych podlega obowiązkowi opodatkowania. Ponadto podatnikiem mogą być także inne podmioty o ile tak stanowią przepisy ustaw podatkowych np. małżonkowie, osoby samotnie wychowujące dzieci, podatkowe grupy kapitałowe.

Obok podatnika ordynacja podatkowa przewiduje także działanie płatników i inkasentów.

Pod pojęciem płatników rozumieć należy osoby fizyczne, osoby prawne a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które na mocy przepisów prawa podatkowego mają obowiązek obliczyć podatek, pobrać od podatnika i wpłacić na rzecz właściwego organu podatkowego.

Natomiast inkasent to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która pobiera od podatnika podatek i wpłaca na rzecz właściwego organu.

Ordynacja podatkowa chce usankcjonować konieczność odprowadzenie podatku przez podatnika, płatnika i inkasenta wprowadza zasady odpowiedzialności tych podmiotów za uiszczenie podatku zgodnie z przyjętymi regulacjami. Podatnik odpowiada całym swym majątkiem za uiszczenie podatku, gdy pozostaje w związku małżeńskim majątkiem odrębnym i wspólnym . Płatnik odpowiada całym swoim majątkiem za niepobranie podatku albo jego pobranie i niewpłacenie do organu podatkowego. Inkasent całym swym majątkiem za pobranie i niewpłacenie.

Ordynacja podatkowa określając pojęcie organów podatkowych tworzy ich katalog. Zgodnie z przyjętą przez ustawodawcę definicją organy podatkowe można dzielić na organy I i II instancji, państwowe i samorządowe .

Państwowe I instancji to:

• Naczelnik Urzędu Skarbowego,

• Naczelnik Urzędu Celnego,

Państwowe II Instancji:

• Dyrektor Izby Skarbowej

• Dyrektor Izby Celnej

Samorządowe:

I Instancja:

• wójt, burmistrz, prezydent, starosta, marszałek województwa

II instancja:

Samorządowe Kolegium Odwoławcze

Za organ podatkowy ordynacja podatkowa uznaje także Ministra Finansów. Jest to organ podatkowy w zakresie stwierdzenia nieważności decyzji podatkowych, wszczynania postępowania podatkowego, uchylenia lub zmiany decyzji podatkowych. Minister Finansów sprawuje także nadzór w sprawach podatkowych, wydaje interpretacje i wytyczne w celu zapewnienia jednolitego stosowania przepisów prawa podatkowego.

Organy podatkowe wskazane przez ordynację podatkową zostały zobowiązane do przestrzegania z urzędu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej .

Właściwość rzeczowa organów podatkowych jest ustalana przepisami prawa podatkowego a dotyczy określenia rodzaju spraw podatkowych, którymi mają zajmować się organy podatkowe .

Natomiast właściwość miejscowa organu podatkowych jest uzależniona od miejsca zamieszkania lub adresu siedziby podatnika. Przepisy ordynacji podatkowej poświęcają pozostałe regulacje zobowiązaniom podatkowym . W ramach przyjętych regulacji ustawa definiuje dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych:

• na skutek zaistnienia zdarzenia z którym ustawa podatkowa wiąże taki obowiązek,

• na skutek doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego

Po regulacjach związanych z określeniem zasad powstania zobowiązań podatkowych przepisy ordynacji podatkowej wprowadzają unormowania związane z określeniem sposobów zabezpieczania ich wykonania. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych może być stosowane przez organ podatkowy w przypadku gdy zachodzi uzasadniona obawa, że podatnik nie uiści ciążącego na nim zobowiązania podatkowego. Chcąc dokonać takiego zabezpieczenia

organ podatkowy może ustanowić na majątku podatnik hipotekę przymusową lub zastaw skarbowy. W celu właściwego uregulowania zobowiązań podatkowych prze podatnika ordynacja podatkowa określa termin płatności podatku. Termin płatności podatku to określenie terminu w którym podatek powinien być uiszczony. W zależności od sposobu powstania zobowiązania podatkowego ordynacja podatkowa przewiduje dwie formy płatności podatku a mianowicie w przypadku zobowiązań powstałych w drodze doręczenia decyzji wymiarowej, za termin płatności podatku uznaje się 14 dni od dnia doręczenia tej decyzji . Natomiast w stosunku do zobowiązań podatkowych , które powstały na skutek zaistnienia zdarzenia, za termin płatności uznaje się ostatni dzień w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego podatek winien być uiszczony.

Ordynacja podatkowa wprowadza regulacje które tworzą możliwość przesuwania terminu płatności podatku w postaci odroczenia lub przedłużenia terminu. Odroczenie terminu płatności podatku dokonuje organ podatkowy na wniosek podatnika uzasadnionym ważnym interesem. Natomiast przedłużenia terminu dokonuje Minister Finansów ze względu na interes publiczny określając jednocześnie kategorie podatników w stosunku do których przedłużony został termin płatności podatków. Ordynacja podatkowa wprowadzając termin płatności podatków przewiduje konsekwencje nieuiszczenia podatku w terminie. Zgodnie z przyjętą regulacją powstaje wtedy zaległość podatkowa. Skutkami zaległości podatkowej jest konieczność uiszczenia odsetek bez wezwania w wysokości określonej przez prezesa NBP. Takie odsetki uiszcza także podatnik, któremu odroczono termin płatności podatku w postaci tzw. wpłaty prolongacyjnej. Koniec!!!!!

---