Bez tytułu 1 Strona 1 z 11
DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI
do końca staro\
ytności % średniowiecze i odrodzenie % barok i oświecenie % 1815-1914 % 1914-1989
jak i z czego studiować filozofię % moje wykłady % Wittgenstein % filozofowie i socjologowie nauki
1592-1616 Szekspir prowadzi teatr, dla którego pisze swe genialne sztuki.
1600 W Rzymie spalono na stosie Giordano BRUNO.
[1600] William GILBERT, De Magnete. W tej ksiÄ…\
ce, opartej na wynikach
prowadzonych przez 18 lat eksperymentów, znajdujemy m.in. klasyfikację ciał na
"elektryczne" i "nieelektryczne", uwagi o wpływie wilgoci i temperatury na elektryzację, a
tak\
e o tym, \
e elektryzacja wpływa na metale, ciecze i dym. Przedstawiona została seria
eksperymentów świadczących o tym, \
e Ziemia jako całość jest magnesem.
1604 Powstaje pierwsza wersja świętej księgi sikhów Guru Granth Sahib.
[1604-1608] Hans LIPPERSHEY i Zacharias JANSEN konstruujÄ… lunetÄ™.
[1609] Johannes KEPLER, Astronomia nova. Czytamy tam m.in., \
e planety poruszajÄ…
siÄ™ po elipsach, w jednym z ognisk ka\
dej z elips znajduje się nieruchome Słońce, a
tak\
e, \
e prędkości ruchów planetarnych zmieniają się w taki sposób, \
e odcinek Å‚Ä…czÄ…cy
planetę ze Słońcem zakreśla równe pola w równych odstępach czasu.
[1609] GALILEUSZ zaczyna obserwować niebo przez lunetę. W ciągu paru lat odkrywa
góry na Księ\
ycu, fazy Wenus, cztery ksiÄ™\
yce Jowisza, "uszy" Saturna, powstajÄ…ce i
ginące plamy na Słońcu, stwierdza, \
e Droga Mleczna jest skupiskiem niezliczonych
gwiazd. Odkrycia te ogłasza w 1610 w ksią\
ce Sidereus Nuncius, w której opowiada się
po stronie systemu Kopernika.
1605-1615 Miguel de Cervantes Saavedra,Don Kichot.
1609 W Amsterdamie powstaje pierwsza gmina baptystów.
[[1612]] Santorio SANTORI, Commentaria in artem medicinalem Galenis. W tym
dziele weneckiego lekarza znajdujemy pierwszy opis termometru powietrznego.
(Galileusz twierdził, \
e wynalazł taki przyrząd wcześniej.) Stosuje go w diagnostyce
medycznej.
1616 Kardynał Roberto BELLARMINO zakazuje Galileuszowi głoszenia tezy o ruchu
Ziemi. KsiÄ…\
ka KopernikaO obrotach sfer niebieskich zostaje umieszczona na indeksie
ksiÄ…g zakazanych.
[1618] Francesco Maria GRIMALDI odkrywa dyfrakcję światła.
[1619] Johannes KEPLER, Harmonia mundi. M. in. o tym, "\
e pojedyncze tony lub
tonacje muzyczne wyra\
ają się w pewien sposób przez poszczególne planety, \
e
kontrapunkty lub powszechne harmonie wszystkich planet mogą istnieć i ró\
nić się od
siebie, \
e cztery rodzaje głosów: sopran, kontralt, tenor i bas, wyra\
ajÄ… siÄ™ w planetach".
Ale znalez
ć tam te\
mo\
na twierdzenie, zwane dziÅ› III prawem Keplera: stosunek
sześcianu średniej odległości planety od Słońca do kwadratu czasu jej obiegu wokół
Słońca ma dla wszystkich planet tę samą wartość.
1620 Francis BACON, Novum organum. Traktat o metodzie tworzenia nowego rodzaju
wiedzy, która pozwoli ludzkości - dzięki wynalazkom technicznym - opanować przyrodę.
Nale\
y gromadzić wyniki obserwacji i eksperymentów, a następnie stopniowo uogólniać
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 2 z 11
je, stosujÄ…c kanony indukcji eliminacyjnej. (Nie sÄ… to jednak zasady metodologii, jakie
odnalez
ć mo\
na w pracach Galileusza czy Newtona, a własne dociekania nad formą
ciepła, jakie Bacon prowadzi w Księdze II, bli\
sze sÄ… magii naturalnej ni\
temu, co dziÅ›
nazywamy "naukÄ…".)
1620 po klęsce protestantów w bitwie pod Białą Górą, Czechy zostają przemocą sprowadzone znów na
Å‚ono katolicyzmu
1618-48 Wojna trzydziestoletnia, ideologicznie uzasadniana podziałami religijnymi, pustoszy Niemcy -
liczba ludności zmniejsza się o 20 do 30%.
1620 Purytańscy "Pielgrzymi" przybijają do brzegów Ameryki i zakładają osadę Plymouth - symboliczny
początek procesu, w wyniku którego powstaną Stany Zjednoczone.
[1621] Willebrord van Roijen SNELL ustala doświadczalnie prawa załamania światła.
1625 Hugo GROTIUS w Trzech prawach o wojnie i pokoju tworzy podstawy prawa
międzynarodowego.
1627 Rok po śmierci Francisa BACONA ukazuje się nieukończona Nowa Atlantyda, a w
niej wizja państwa, w którym pracujący w Domu Salomona uczeni pomagają leczyć
choroby, budujÄ… maszyny latajÄ…ce, Å‚odzie podwodne itd.
[1629] William HARVEY, Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in
animalibus (Anatomiczne badanie ruchu serca i krwi u zwierzÄ…t). Odkrycie krÄ…\
enia krwi
(wynik prac prowadzonych od 1619).
[1632] GALILEUSZ, Dialog o dwóch najwa\
niejszych układach świata:
ptolemeuszowym i kopernikowym. Wielka debata o ruchu Ziemi. Jej uczestnicy na
koniec godzÄ… siÄ™, i\
Ziemia jest nieruchoma. Podstęp się jednak nie udał.
1633 Proces Galileusza: wielki uczony zostaje skazany ostatecznie na areszt domowy za
głoszenie, i\
Ziemia siÄ™ porusza.
1637 René DESCARTES (Kartezjusz), Rozprawa o metodzie dobrego kierowania
rozumem i poszukiwania prawdy w naukach (zob. fragmenty części I, II, III i IV).
Początkowo miał to być wstęp do obszernego dzieła o przyrodzie, jednak Kartezjusz,
przera\
ony procesem Galileusza, zrezygnowaÅ‚ z publikacji Le monde ou le traié de la
lumiere oraz Traité de l'homme (ogÅ‚oszone poÅ›miertnie w latach 1660-ch).
[1637]Rozprawie... towarzyszyły natomiast trzy teksty: ... la dioptrique, les meteores et
la geometrie. W tej ostatniej wprowadzony został kartezjański układ współrzędnych - a
tym samym stworzone podstawy geometrii analitycznej.
[1638] GALILEUSZ, Rozmowy i dowodzenia matematyczne. Dwie pierwsze księgi
dotyczą zagadnień in\
ynierskich, choć znalez
ć tam mo\
na te\
relację o nieudanej próbie
zmierzenie prędkości światła. Księgi III i IV mówią o ruchu ciała po płaszczyz
nie
poziomej, gdy nie działają opór powietrza i tarcie, po równi pochyłej, spadającego
swobodnie i wyrzuconego pod pewnym kÄ…tem.
1641 René DESCARTES, Medytacje o pierwszej filozofii (tekst w przekÅ‚adzie Marii i
Kazimierza Ajdukiewiczów).
1642 Thomas HOBBES, Elementy filozofii. III. O obywatelu. (zob. rozdz. V. O
przyczynach i powstaniu państwa).
1642 Rembrandt,Wymarsz strzelców.
[1643] Evangelista TORRICELLI konstruuje barometr i stwierdza: "\
yjemy na dnie
oceanu powietrza", które wywiera na nas ciśnienie.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 3 z 11
1644 René DESCARTES, Zasady filozofii.
1645 W Tybecie początek budowy klasztoru Potala, siedziby dalajlamów.
[1648] Florin Perrier, na prośbę Blaisa PASCALA, mierzy za pomocą barometru ciśnienie
u podnó\
a i na szczycie góry Puy de Dôme - i potwierdza teoriÄ™ ciÅ›nienia
atmosferycznego.
1648 SABATAJ Cwi rozpoczyna działalność mesjańską.
1648 René DESCARTES, NamiÄ™tnoÅ›ci duszy.
[ok. 1650] Pierre de FERMAT formułuje swe Wielkie Twierdzenie (które zostanie
udowodnione dopiero po 350 latach).
[po 1650] Niels STENSEN wykazuje, \
e warstwy skalne le\
Ä…ce w profilu geologicznym
ni\
ej sÄ… starsze ni\
te le\
Ä…ce wy\
ej.
[1650] Bernhardus VARENIUS, Geographia generalis, która kładzie podstawy pod
nowo\
ytnÄ… geografiÄ™.
1651 Thomas HOBBES, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa
kościelnego i świeckiego. (zob. Rozdział XIII. O przyrodzonym stanie ludzkości, co się
tyczy jej szczęścia i nieszczęścia; Rozdział XIV. O pierwszym i drugim prawie natury oraz
o umowach; Rozdział XVII. O przyczynach powstania państwa, o jego powstaniu i
definicji.)
[1651] William HARVEY, Exercitationes de generatione animalium. Synteza
ówczesnej wiedzy w zakresie embriologii, a zarazem podstawa dalszych badań w tej
dziedzinie.
[1654] Otto von GUERICKE za pomocą zbudowanej przez siebie pompy pró\
niowej
usuwa częściowo powietrze spomiędzy dwóch zło\
onych półkul \
elaznych - i pokazuje,
jak wielkie jest działanie ciśnienia atmosferycznego.
[1655] Robert HOOKE za pomocÄ… mikroskopu stwierdza, \
e organizmy \
ywe zbudowane
są z komórek.
1655 Thomas HOBBES, Elementy filozofii. I. O ciele (zob. rozdz. V. O metodzie).
1657 Jan Ámos Komenskż, Wielka dydaktyka.
[[1657]] Christiaan HUYGENS konstruuje pierwsze zegary wahadłowe.
1658 Thomas HOBBES, Elementy filozofii. II. O człowieku (zob. rozdz. X. O mowie i
naukach, rozdz. XI. O po\
ądaniu i wstręcie, o tym, co przyjemne i przykre, oraz o
przyczynach tych rzeczy, rozdz. XIV. O religii).
[ok. 1660] Otto von GUERICKE buduje maszynÄ™ elektrostatycznÄ… i przeprowadza seriÄ™
wa\
nych eksperymentów.
[1660] Robert BOYLE, New Experiments Physio-Mechanicall, touching the Spring of
the Air, and its Effects. Na podstawie przedstawionych w tym dziele eksperymentów
Richard Townley wyprowadził pierwsze matematyczne prawo dotyczące gazów: pV =
const. (ogłoszone przez Boyle'a w drugim wydaniu ksią\
ki z 1662 r.).
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 4 z 11
[1661] Robert BOYLE, Sceptical Chymist. Ta ksiÄ…\
ka jest symbolem przejścia od
alchemii do chemii. Pierwiastki, twierdzi Boyle, łączą się w związki chemiczne, choć
termin "pierwiastek" ma znaczenie względne: daną substancję nazywamy pierwiastkiem,
dopóki nie uda się jej rozło\
yć na składniki prostsze.
1662 Antoine ARNAULD, Pierre NICOLE, Logika, czyli sztuka myślenia.
[1664] Robert HOOKE, Micrographia. Światło jest zjawiskiem falowym, niezwykle
szybkim prostoliniowym rozchodzeniem się drgań w wypełniającym przestrzeń ośrodku.
1664 Moliere, Świętoszek.
[1665] Francesco Maria GRIMALDI, Physico-mathesis de lumine coloribus et iride.
Opis eksperymentów z dyfrakcją światła i sformułowana na tej podstawie falowa teoria
światła.
[1668] Francesco REDI przedstawia oparte na wynikach eksperymentów argumenty
przeciwko teorii samorództwa.
[1669] Johann BECHER twierdzi, \
e ciała składają się z powietrza, wody i trzech
rodzajów ziem: tłustej, rtęciowej i kamienistej. Podczas spalania ziemia tłusta uchodzi z
ciała. [Zob. dalej 1703 i 1766-74.]
1669 Blaise PASCAL, Myśli. Ksią\
ka religijno-filozoficzna napisana w latach 1654-1662
przez genialnego uczonego, który mając 31 lat porzucił matematykę i fizykę na rzecz
wiary (wybrane fragmenty, a m.in. 451: zakład, \
e Bóg istnieje).
1670 Baruch SPINOZA, Traktat teologiczno-polityczny.
[1670] Isaac NEWTON konstruuje teleskop zwierciadlany.
[1671-75] Gottfried Wilhelm LEIBNIZ i Isaac NEWTON niezale\
nie odkrywajÄ… podstawy
rachunku ró\
niczkowego i całkowego.
[1676] Ole Christensen ROMER na podstawie obserwacji ksiÄ™\
yców Jowisza wykazuje,
\
e światło rozchodzi się ze skończoną prędkością - choć nie podaje jej wartości.
[ok. 1677] Antoine van LEEUWENHOEK udoskonala mikroskop i odkrywa
drobnoustroje.
1677 Baruch SPINOZA, Etyka (wyd. pośmiertne, zob. Część Pierwsza. O Bogu).
1683 Nicolas de MALEBRANCHE, Medytacje chrześcijańskie i metafizyczne. Manifest
filozoficznego okazjonalizmu.
1686 Gottfried Wilhelm LEIBNIZ, Rozprawa metafizyczna. Opublikowany dopiero w
1846 tekst, w której wielki matematyk dowodzi m.in., \
e Bóg stworzył najlepszy z
mo\
liwych światów.
[1687] Izaak NEWTON, Philosophiae naturalis principia mathematica. Wielu uwa\
a
jÄ… za najwa\
niejszÄ… ksiÄ…\
kę w dziejach ludzkości. W Księdze I znajdujemy, wyra\
one
słowami i zilustrowane geometrycznie, trzy prawa ruchu, w III prawo grawitacji.
[1690] Christiaan HUYGHENS, Traité de la Lumiere. WykÅ‚ad falowej teorii Å›wiatÅ‚a. Na
podstawie obserwacji Romera prędkość światła zostaje oszacowana na 2.3 x 108 m/s.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 5 z 11
1690 John LOCKE, Dwa traktaty o rządzie. Jeden z pierwszych manifestów liberalizmu
politycznego.
1690 John LOCKE, Rozwa\
ania dotyczÄ…ce rozumu ludzkiego. Klasyczny wyraz
empiryzmu w teorii wiedzy (fragmenty).
1690-1710 Gottfried Wilhelm LEIBNIZ, Nowe rozwa\
ania dotyczÄ…ce rozumu ludzkiego
(opublikowane 1756). Wielka polemika z Lockiem w obronie racjonalizmu jako teorii
wiedzy.
[ok. 1700] Antoinie van LEEUWENHOEK obserwuje przez mikroskop pierwotniaki.
1703 Na rozkaz Piotra I zaczyna siÄ™ budowa Petersburga.
[1703] Ernst STAHL modyfikuje teorię spalania Bechera [zob. 1669]: ciała palne
zawierajÄ… flogiston, bardzo subtelnÄ… substancjÄ™ uwalniajÄ…cÄ… siÄ™ podczas spalania. [Zob.
dalej 1766, 1772, 1774.]
[1704] Isaac NEWTON,Optics,
[1707] Isaac NEWTON,Arithmetica universalis, wykład algebry i geometrii analitycznej.
1708 Ostateczna redakcja świętej księgi sikhów, Guru Granth Sahib.
1710 Gottfried Wilhelm LEIBNIZ, Teodycea.
1710 George BERKELEY, Traktat o zasadach poznania. (Zob. fragment o tym, \
e nie
istnieją rzeczy "materialne", istnieją tylko Bóg, dusze i wra\
enia, jakie Bóg w duszach
wytwarza.)
[[1712]] Thomas NEWCOMEN buduje tłokowy silnik parowy.
[1713] Gabriel FAHRENHEIT buduje pierwsze termometry rtęciowe.
[1713] Jakob BERNOULLI w Ars conjuctendi kładzie podwaliny pod matematyczny
rachunek prawdopodobieństwa.
1713 George BERKELEY,Trzy dialogi między Hylasem a Filonousem. Tezy Traktatu
(1710) w formie spopularyzowanej.
1721 Gottfried Wilhelm LEIBNIZ, Monadologia (opublikowane pośmiertnie
podsumowanie systemu metafizycznego; tekst w przekładzie Stanisława Cichowicza).
1717 Fryderyk Wilhelm I wprowadza w Prusach obowiÄ…zek szkolny.
1721 Piotr I Wielki carem Rosji
1720 Johann Sebastian Bach kończy pracę nad trzema sonatami i trzema partitami na skrzypce solo.
1725 Antonio Vivaldi, Cztery pory roku.
[1721] Hans EGEDE rozpoczyna badania Grenlandii, a tak\
e Eskimosów.
[[1723]] Pierre FAUCHARD w Le chirurgien dentiste, au traité des dents kÅ‚adzie
podwaliny pod naukowÄ… dentystykÄ™.
1723 Giambattista VICO, Nauka nowa, a w niej teoria rozwoju społecznego jako procesu
przebiegającego po spirali od stanu barbarzyństwa do rozwiniętej cywilizacji.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 6 z 11
[1728] James BRADLEY odkrywa zjawisko aberracji światła gwiazd i potwierdza w ten
sposób, \
e jego prędkość rozchodzenia się jest bliska tej podanej przez Huyghensa (zob.
1690).
[1729] Stephen GRAY odkrywa zjawisko przewodnictwa elektrycznego.
[1732] Iwan FIODOROW i Michaił GWOZDIEW odkrywają Alaskę.
1733 Bach, Msza h-moll (Kyrie i Gloria).
[1733] Charles-Francois de Cisternai du FAY (1698-1739) odkrywa, \
e Å‚adunki
elektryczne sÄ… dwojakiego rodzaju: Å‚adunki tego samego rodzaju odpychajÄ… siÄ™, a
przeciwnego przyciÄ…gajÄ….
[1733] Giovanni SACCHERI w Eucides ab omni naevo vindicatus formułuje szereg
twierdzeń geometrii zwanych dziś "nieeuklidesowymi". Uznaje je za tak niedorzeczne, i\

stwierdza, \
e dowiódł, metodą redukcji do absurdu, prawdziwości piątego aksjomatu
Euklidesa. Geometrie nieeuklidesowe będą musiały poczekać na odkrycie jeszcze sto
lat.
[1735] Carl von LINNÉ (Linneusz), Systema naturae. Wielka systematyka królestw
minerałów, roślin i zwierząt.
1736 BAAL SZEM TOW, \
ydowski mistyk z Podola, miesza judaizm z kabałą i tworzy
podstawy chasydyzmu.
[1738] Daniel BERNOULLI tworzy teoretyczne podstawy hydrodynamiki (czyli stosuje
prawa mechaniki Newtona do ruchów ośrodków ciągłych). Daje te\
zarys kinetycznej
teorii gazów.
{1738} ZaczynajÄ… siÄ™ badania wykopaliskowe w Pompei i Herkulanum.
1738 W Anglii bracia John i Charles WESLEY dają początek metodyzmowi - który szybko
rozpada siÄ™ na wiele odmian.
1739-40 David HUME, Traktat o naturze ludzkiej.
1740 Papie\
Benedykt XIV ogłasza Ubi primum, pierwszą w dziejach encyklikę
papieskÄ….
1741
[1742] Anders CELSIUS ustanawia skalÄ™ termometrycznÄ…: mieszanina wody z lodem ma
temperaturę 1000C, a wrzącej wody 00C (póz
niej tę skalę odwrócono).
[1743] Alexis CAIRAUT w Theorie de la figure de la Terre opisuje kształt Ziemi.
[1745] Ewald Jürgen von KLEIST konstruuje pierwsze butelki lejdejskie, pozwalajÄ…ce
gromadzić ładunki elektryczne. Niezale\
nie odkrycia tego dokonuje Pieter van
Musschenbroek.
[1746] Jean Antoine NOLLET, Essai sur l'electricité des corps.
1747 Julien Offray de LA METTRIE, Człowiek-maszyna. Ludzie, podobnie jak zwierzęta,
sÄ… maszynami, tyle \
e bardziej od zwierzÄ…t skomplikowanymi.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 7 z 11
1748 Charles de MONTESQUIEU, O duchu praw.
1748 David HUME, Badania dotyczÄ…ce rozumu ludzkiego, czyli streszczenie Traktatu
(fragmenty).
1750 Jan Jakub ROUSSEAU, Czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do
naprawy obyczajów. Postęp naukowo-techniczny nie tylko ludzi nie poprawia moralnie,
ale ich deprawuje.
[1750] John MITCHELL, A Treatise on Artificial Magnets. Bieguny magnesu
przyciągają się lub odpychają z siłą odwrotnie proporcjonalną do odległości między nimi.
ok. 1750 Muhammad Ibn Abd al-WAHHAB, pod hasłem powrotu do "pierwotnej
czystości" islamu, tworzy podstawy wahhabizmu, ruchu wrogiego zwłaszcza sufizmowi.
[1751-4] Benjamin FRANKLIN, Experiments and Observations on Electricity.
Elektryczność jest płynem przenikającym ciała, jego nadmiar ujawnia się jako
elektryzacja "dodatnia", niedomiar jako elektryzacja "ujemna". Taka teoria sugerowała
m.in. zasadÄ™ zachowania Å‚adunku. Ale ksiÄ…\
ka przede wszystkim prezentuje szereg
odkryć doświadczalnych, a m.in. to, \
e pioruny są wyładowaniami elektrycznymi. A tak\
e,
\
e mo\
na chronić się przed nimi zakładając piorunochrony.
1751 David HUME, Badania dotyczące zasad moralności (zob. Dodatek I. O uczuciu
moralnym), Dialogi o religii naturalnej.
1751-1766 (ilustracje do 1772) WIELKA ENCYKLOPEDIA. Pracami nad jej
przygotowaniem kierowali Denis DIDEROT, Jean Le Rond d'ALEMBERTA i VOLTAIRE,
wymierzona była w religijny fanatyzm i nieoświecone rządy.
1753 Denis DIDEROT, O interpretacji natury.
1754 Étienne Bonnot de CONDILLAC, Traktat o wra\
eniach.
[1756] Joseph BLACK publikuje wyniki prac z zakresu medycyny i opisuje w nich, \
e z
podgrzewanego wapnia wydziela się "stałe powietrze", takie samo, jakie powstaje w
trakcie spalania drewna (dziś zwane "dwutlenkiem węgla"). Black zdołał odwrócić proces
i otrzymał z powrotem wapień.
1757 Po (niewielkiej) bitwie pod Palasi Anglicy opanowujÄ… Bengal - zaczyna siÄ™ brytyjskie panowanie nad
Indiami.
1758 Claude Adrien HELVÉTIUS,O umyÅ›le.
1758 Jakub FRANK ogłasza się mesjaszem, powstaje ruch frankistów.
[1759] Franz Ulrich Theodosius AEPINUS, An Attempt at a Theory of Electricity and
Magnetism. Pierwsza ksiÄ…\
ka, w której podjęto próbę zastosowania matematyki do
opisu zjawisk elektrycznych i magnetycznych.
[1759] Caspar WOLFF, Theoria generationis, a w niej wykład teorii epigenezy,
przedstawiającej rozwój zarodka przez ró\
nicowanie się komórek i powstawanie nowych
struktur biologicznych.
[ok. 1760] L. SPALLANZANI przeprowadza pierwsze eksperymenty, które obalą
panujÄ…cy od staro\
ytności pogląd, \
e niektóre organizmy rodzą się w wyniku
samorództwa.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 8 z 11
1762 Katarzyna II carycÄ… Rosji
1762 Jan Jakub ROUSSEAU, Emil, czyli o wychowaniu, oraz Umowa społeczna.
[1763] Michaił A
OMONOSOW, O słojach ziemnych - wyjaśnienie powstawania skał
osadowych, a m.in. węgla kamiennego i innych kopalin.
1764 VOLTAIRE (Wolter), Traktat o tolerancji.
[1766] Henry CAVENDISH stwierdza, \
e gaz (uzyskany wcześniej przez Boyle'a)
powstający w wyniku reakcji kwasów z niektórymi metalami, jest łatwopalny i 14 razy
l\
ejszy od powietrza. Stwierdza, \
e odkrył flogiston (dziś ten gaz nazywamy "wodorem").
1767 Moses MENDELSSOHN, Fedon, czyli o nieśmiertelności duszy, doktrynalna
podstawa ruchu haskali, oświecenia \
ydowskiego, zmierzajÄ…cego do asymilacji.
1770 Paul Henry d'HOLBACH, System przyrody. Manifest wojujÄ…cego materializmu.
[1770] James COOKE odkrywa wschodnie wybrze\
a Australii.
[1770] James Bruce dociera do z
ródeł Nilu Błękitnego.
[1772] Daniel RUTHERFORD uzyskuje, jak stwierdza, "powietrze flogistonowe", czyli
powietrzem nasycone do maksimum flogistonem (zob. [1772-75]).
[1774] Joseph PRIESTLEY stwierdza, \
e z rtęci podgrzewanej w powietrzu powstaje
ceglasty proszek. Gdy ten proszek podgrzewa się w zamkniętej próbówce, znów
pojawiała się rtęć, a wydziela się gaz, w którym np. drewno lub świeca paliły się o wiele
gwałtowniej ni\
w powietrzu. Priestley nazwał go "powietrzem pozbawionym flogistonu".
[1772-75] Antoine Laurent de LAVOISIER ogłasza serię prac, w wyniku których
stwierdza, \
e spalanie polega na Å‚Ä…czeniu siÄ™ substancji palnych z gazem stanowiÄ…cym
składnik powietrza. Rodzi się tlenowa teoria spalania [por. 1703]. "Powietrzu
flogistonowemu" Rutherforda [1772], stanowiącemu ok. 4/5 części powietrza, nadaje
miano "azot".
[1773] Lavoisier formułuje zasadę zachowania masy w reakcjach chemicznych.
1773 Kasata zakonu jezuitów.
[1774] Abraham WERNER w Von den ausserlichen Kennzeichen der Fossilien (O
zewnętrznych cechach minerałów) określa szczegółowe metody rozpoznawania skał na
podstawie ich cech zewnętrznych - i kładzie podstawy pod geologię jako odrębną
dyscyplinÄ™ naukowÄ….
1773 Denis DIDEROT, KubuÅ› Fatalista i jego pan
1774 Johann Wolfgang von Goethe, Cierpienia młodego Wertera
1776 Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych
{1776} Adam SMITH, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów,
podstawa ekonomii klasycznej.
1779 David HUME, Dialogi dotyczÄ…ce religii naturalnej.
[1779] Jan van INGENHOUSZ odkrywa oddychanie roślin, w tym asymilację dwutlenku
węgla.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 9 z 11
[1781] William HERSCHEL odkrywa ciało niebieskie, które wkrótce zostanie rozpoznane
jako siódma planeta, Uran.
1781 Immanuel KANT, Krytyka czystego rozumu. Wydanie drugie, zmienione i
rozszerzone, 1787.
[[1782]] James WATT konstruuje pierwszą maszynę parową, która znajdzie powszechne
zastosowanie.
[[1783]] Joseph i Jacques-Éntienne MONTGOLFIER konstruujÄ… balon, który unosi w
powietrze pierwszych ludzi.
[1783-4] William HERSCHEL podaje wstępne określenie kształtu i rozmiarów Galaktyki
Drogi Mlecznej.
1783 Immanuel KANT, Prolegomena. Przystępne omówienie teorii poznania z Krytyki
czystego rozumu (fragmenty).
1785 Immanuel KANT, Uzasadnienie metafizyki moralności (fragmenty).
1785 Wolfgang Amadeus Mozart, Koncerty fortepianowe 20 i 21.
[1785] Charles Augustin de COULOMB za pomocą wagi skręceń wykazuje, \
e ciała
naelektryzowane odpychają się z siłą odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości
między nimi. Inna seria eksperymentów prowadzi go do wniosku, \
e taka sama
zale\
ność zachodzi w przypadku ciał naelektryzowanych przeciwnie. Potwierdza te\

prawo oddziaływania między biegunami magnesu, sformułowane przez Mitchella (zob.
1750).
[1785] James HUTTON, Theory of the Earth formułuje teorię aktualizmu
geologicznego: procesy geologiczne w przeszłości przebiegały podobnie jak dziś - i
mo\
na je odtworzyć na podstawie obserwacji prowadzonych współcześnie. Ziemia
powstała ze stopniowo twardniejącej płynnej masy.
1785-88 Thomas REID, Rozwa\
ania o władzach poznawczych człowieka. Wykład
filozofii zdrowego rozsÄ…dku.
[1787] Joseph-Louis LAGRANGE, Mécanique analytique, a w niej sÅ‚ynne równania
ruchu.
1787 uchwalenie Konstytucji Stanów Zjednoczonych
1788 Immanuel KANT, Krytyka praktycznego rozumu.
[1789] Antoine Laurent de LAVOISIER, Traité élémentaire de la chimie.
Podsumowanie badań prowadzonych od 1772. Z podanej w ksią\
ce listy 33 pierwiastków
dziÅ› za pierwiastki uwa\
a się 23, a za największe błędy uchodzi uznanie przez Lavoisiera
za pierwiastki ciepła i światła.
1789 Jeremy BENTHAM, Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa.
Manifest etycznego utylitaryzmu: najwy\
szym celem działań to zapewnienie jak
największej sumy przyjemności dla jak największej liczby ludzi. O wartości moralnej
czynu decydują jego konsekwencje: suma przyjemności minus suma przykrości, jakie ów
czyn wywoła u ogółu ludzi.
1789 zburzenie Bastylii: poczÄ…tek Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Deklaracja praw człowieka i obywatela zawierająca m.in. gwarancje wolności religijnej.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 10 z 11
1790 Immanuel KANT, Krytyka władzy sądzenia.
1791 umiera Wolfgang Amadeusz Mozart, pozostawiając nieukończone Requiem
[1791] Luigi GALVANI, De viribus electricitatis in motu musculari commentarius:
wyniki badań nad "elektrycznością zwierzęcą" (co doprowadzi w 1800 do zbudowania
ogniw elektrycznych).
[1793] Christian Konrad SPRENGEL okrywa zjawisko zapylania kwiatów przez owady.
1793 Immanuel KANT, Religia w obrębie samego rozumu.
1794-95 Johann Gottlieb FICHTE, Teoria wiedzy.
1795 we Francji powstaje dyrektoriat
III rozbiór Rzeczypospolitej
[1796] Pierre Simone de LAPLACE, Exposition du systeme du monde. Wykład
mechaniki Newtona, w wersji wyrafinowanej matematycznie. Zapytany przez Napoleona,
dlaczego w swojej ksiÄ…\
ce ani razu nie wspomniał o Bogu, Laplace miał odpowiedzieć:
"ta hipoteza nie była mi potrzebna".
{1798} Thomas Robert MALTHUS, Prawo ludności, a w nim teoria demograficzna:
przyrost ludności dokonuje się w tempie geometrycznym, a przyrost \
ywności i innych
środków do \
ycia w tempie arytmetycznym.
[1798] Henry CAVENDISH wyznacza wartość stałej grawitacji.
[1798] Benjamin THOMSON (hrabia RUMFORD), An Inquiry Concerning the Source
of Heat which is excited by Friction.
[1799] Humphry DAVY, An Essay on Heat, Light, and the Combination of Light.
Mimo tych dwóch prac, w których przedstawiano wyniki eksperymentów na temat
wytwarzania ciepła przez tarcie teoria ciepła jako substancji ("cieplika") będzie panowała
w fizyce - i odnosiła sukcesy poznawcze - jeszcze przez 40 lat.
[1799] Carl GAUSS dowodzi podstawowego twierdzenia algebry: dowolny wielomian o
współczynnikach zespolonych ma pierwiastek w ciele liczb zespolonych.
[ok. 1800] William SMITH podaje pierwsze metody ustalania wieku warstw skalnych na
podstawie tzw. skamieniałości przewodnich. Początki stratygrafii.
[1800] Alessandro Guiseppe Antonio Anastasio VOLTA buduje pierwsze ogniwa
elektryczne.
1800 Johann Gottlieb FICHTE, Powołanie człowieka.
1800 Friedrich Wilhelm SCHELLING, System idealizmu transcendentalnego.
[1800] John F. HERSCHEL odkrywa promienie podczerwone.
[1800-1804] Jean SENEBIER i Nicholas de SAUSSERE odkrywajÄ…, \
e rośliny
syntetyzują związki organiczne z wody i dwutlenku węgla.
[1802] Thomas YOUNG, On the theory of light and colours. Na podstawie falowej
teorii światła, sformułowanej trzy lata wcześniej i badań nad zjawiskiem interferencji,
Young podaje długości fal świetlnych dla ró\
nych barw.
2009-10-20
Bez tytułu 1 Strona 11 z 11
1802 Maine de BIRAN, Mémoire sur l'habitude. Odkrywamy wÅ‚asnÄ… niepowtarzalność
w doświadczeniu wysiłku, gdy wola napotyka i przezwycię\
a opór ciała.
1803 Thomas REID, Rozwa\
ania o władzach poznawczych człowieka. Manifest
filozofii zdrowego rozsÄ…dku.
1803 Ludwik van Beethoven, III Symfonia "Eroica"
1804 Kodeks Napoleona, a w nim gwarancje wolności osobistej jednostki.
[1805] Alexander von HUMBOLDT, Essai sur le géographie des plantes. Pierwsze
systematyczne dzieło o geografii świata roślinnego.
[1806]Adrien LEGENDRE i Carl Friedrich GAUSS niezale\
nie formułują podstawy
metody najmniejszych kwadratów.
[[1804]] Rusza pierwsza przemysłowa kolej parowa, z parowozem konstrukcji Johna
TREVITHICKA.
[[1807]] Na trasę między Albany a Nowym Jorkiem wypływa parowy statek pasa\
erski o
napędzie bocznokołowym skonstruowany przez Roberta FULTONA.
1807 Georg Wilhelm Friedrich HEGEL, Fenomenologia ducha.
[1807] Humphry B. DAVY podczas wykładu On Some Chemical Agents of Electricity
wskazuje na mo\
liwe związki między siłami elektrycznymi i chemicznymi.
[1808] Étienne. L. MALUS obserwujÄ…c przez szpat islandzki promienie sÅ‚oneczne odbite
od szyb dokonuje odkrycia, które doprowadzi do powstania teorii polaryzacji światła -
poczÄ…tkowo w ramach koncepcji, \
e światło jest strumieniem korpuskuł.
[1808] John DALTON, New System of Chemical Philosophy. Znalez
ć tam mo\
na
sformułowane parę lat wcześniej prawo stosunków wielokrotnych, a przede wszystkim
opartą na tym prawie hipotezę atomistyczną (sformułowaną w 1803): pierwiastki
chemiczne zbudowane są z atomów, które łączą się w stałych stosunkach w cząsteczki,
tworzÄ…c zwiÄ…zki chemiczne.
1809 SCHELLING, Philosophische Untersuchungen über das Wesen der
menschlichen Freiheit (Filozoficzne badania dotyczące istoty ludzkiej wolności).
[1809] Jean Baptiste LAMARCK, Filozofia zoologii, a w niej pierwsza (uwa\
ana dziÅ› za
błędną) teoria ewolucji biologicznej.
[1810] François Dominique ARAGO odkrywa, \
e współczynnik załamania światła,
docierajÄ…cego z gwiazd, nie zale\
y od tego, czy Ziemia w swym ruchu orbitalnym do nich
siÄ™ przybli\
a czy od nich oddala.
[1811] Amadeo AVOGADRO formułuje niedocenioną przez długie lata hipotezę, \
e w
jednakowych objętościach gazów w tej samej temperaturze i pod takim samym
ciśnieniem zawarta jest taka sama liczba cząstek (z czego wynikało, \
e czÄ…steczki m.in.
azotu, tlenu i wodoru składają się z dwóch atomów).
1812 Wyprawa Napoleona na Moskwę i zagłada Wielkiej Armii.
[1812] Pierre-Simon de LAPLACE, Théorie analytique des probabilitiés. Wa\
ne dzieło
z zakresu matematycznej teorii prawdopodobieństwa.
1812-16 HEGEL, Nauka logiki.
2009-10-20