Fizjologia
Materiał z ćwiczeń
Układ dokrewny
Hormon to związek chemiczny, który jest wydzielany przez gruczoły lub tkanki układu hormonal-
nego. Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech strukturalnych tkanek leżących
w pobliżu miejsca jego wydzielania lub oddalonych, do których dociera poprzez krew (wyjątkiem
są tzw. hormony lokalne). Istnieją także takie hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie
wszystkich tkanek organizmu.
Gałąz
medycyny zajmująca się schorzeniami układu hormonalnego to endokrynologia.
Hormony są wydzielane przez rodzaj gruczołów do krwi lub limfy organizmów. Z tego względu
bywają też określane mianem gruczołów dokrewnych, a układ hormonalny  układem dokrewnym.
Pierwsza grupa hormonów to hormony zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych
Powstają w komórkach:
·ð podwzgórza;
·ð części gruczoÅ‚owej przysadki;
·ð części poÅ›redniej przysadki;
·ð szyszynki (melatonina);
·ð gruczoÅ‚u tarczowego (trijodotyronina, tyroksyna, kalcytonina);
·ð gruczołów przytarczycznych (parahormon PTH);
·ð wysp trzustkowych(insulina, glukagon);
·ð rdzenia nadnerczy(adrenalina, noradrenalina).
Hormony zbudowane z aminokwasów i zw. pochodnych mają inny mechanizm działania w porów-
naniu do hormonów steroidowych. Hormony peptydowe i białkowe wiążą się z receptorem w bło-
nie komórkowej komórek docelowych, zmieniają metabolizm wew. kom., w tym również aktyw-
ność enzymów
Druga grupa to hormony steroidowe pochodne cholesterolu, powstajÄ… w:
·ð korze nadnerczy (glikokortykoidy);
·ð jÄ…drach komórek Å›ródmiąższowych (Leydiga) (testosteron);
·ð jajnikach w kom. pÄ™cherzyków Graafa (estrogeny);
·ð jajnikach w kom. ciaÅ‚ka żółtego (progesteron).
Te hormony natomiast wnikają przez błonę komórkową do wnętrza komórek docelowych i w po-
łączeniu z receptorem cytoplazmatycznym wpływają na transkrypcję cząstek mRNA w jądrze.
Wywołuje to zmianę w syntezie białek strukturalnych, enzymatycznych i wydzielanych przez kom.
Na zewnÄ…trz.
Regulacja wydzielania hormonów
Kontrola typu nerwowego: wydzielanie hormonów podlega kontroli przez układ autonomiczny. Na
przykład uwalnianie insuliny przed nerwy cholinergiczne. Większość gruczołów dokrewnych (oraz
gonady, nadnercza gruczoł tarczowy) są unerwione przez układ autonomiczny który wpływa na ich
aktywność. Mechanizmy nerwowe mogą być bezpośrednio odpowiedzialne za uwalnianie hormo-
nów np. tylnego płata przysadki(wazopresyna, oksytocyna) lub hormonów hipofizjotropowych
w podwzgórzu, które dostają się do przedniego płata, regulując wydzielanie TSH (tyreotropowy),
ACTH (adrenokortykotropowy), i hormon rutenizujÄ…cy LH i folikulotropowy FSH.
1 | S t r o n a
Mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego
Większość procesów fizjologicznych podlega w organizmie regulacji dzięki sprzężeniom zwrotnym.
Ujemne sprzężenie zwrotne (negative feedback) pomiędzy układem sterującym i sterowanym za-
pewnia fizjologicznÄ… stabilizacjÄ™. Kontrola jednokierunkowa polega na przekazywaniu informacji
tylko w jednym kierunku a kontrola wzajemnie zwrotna polega na dwukierunkowej regulacji. In-
formacje zakodowane są jakos impulsy nerwowe lub subst chemiczne. Wzmożona czynność jedne-
go narzÄ…du jest z
ródłem pobudzającym drugi narząd, z kolei ten będąc zbyt pobudzonym będzie
wysyłał informację zwrotną do pierwszego by ten hamował swoje czynności. Ma to na celu utrzy-
manie równowagi.
Na przykład pomiędzy tarczycą a komórkami przysadki wytwarzającymi tyreotropinę istnieje
ujemne sprzężenie zwrotne. Polega ono na tym, że nadmiar hormonów tarczycy blokuje wytwarza-
nie w przysadce TSH, natomiast niedobór hormonów tarczycy powoduje wzrost wydzielania TSH.
Układ podwzgórze-część nerwowa przysadki  regulacja i wydziela-
nie oksytocyny i wazopresyny
Wazopresyna
Wazopresyna, zwana hormonem antydiuretycznym (ADH) jest cyklicznym nonapeptydem o masie
cząsteczkowej 1084 Da. Pomiędzy I a VI aa jest mostek disiarczkowy, którego rozerwanie powoduje
inaktywację hormonu. Wazopresyna ma krótki okres półtrwania.
Hormon ten wytwarzany jest przez podwzgórze w postaci pre-pro-wazopresyno-neurofizyny i wy-
dzielany w ostatecznej postaci przez tylny płat przysadki mózgowej.
Powoduje zagęszczanie moczu poprzez resorpcję wody w kanalikach nerkowych poprzez pobudza-
nie receptorów V2 oraz dzięki przyśpieszonej syntezie cAMP w komórkach kanalików nerkowych
dalszych i w kanalikach zbiorczych.
Wzrost ciśnienia osmotycznego krwi pobudza osmodetektory znajdujące się w okolicy jądra nad-
wzrokowego podwzgórza. Powoduje to uwolnienie wazopresyny z części nerwowej przysadki do
krwi i zahamowanie utraty wody przez organizm. Pobudzony zostaje jednocześnie ośrodek pragnie-
nia w podwzgórzu, który prowadzi do napicia się wody a tym samym do obniżenia ciśnienia osmo-
tycznego krwi.
W warunkach fizjologicznych impulsacja ze strony baroreceptorów i objętościowych układu ser-
cowo naczyniowego powoduje stałe hamowanie wydzielania wazopresyny.
Natomiast obniżenie ciśnienia tętniczego na skutek utraty krwi wywołuje wydzielenie wazopresyny
do krwi, ponieważ następuje brak impulsacji ze strony baroreceptorów zatok tętnic szyjnych i łuku
aorty i dzięki zwiększeniu we krwi angiotensyny II. W tych warunkach wazopresyna kurczy mię-
śnie gładkie, powodując skurcz naczyń krwionośnych poprzez receptory V1, obecne na ich po-
wierzchni. Podwyższa się ciśnienie tętnicze.
Jej wydzielanie hamowane jest pod wpływem alkoholu, wzrostu objętości krwi, wzrostu ciśnienia
tętniczego.
Oksytocyna
Oksytocyna to hormon peptydowy (cykliczny hormon złożony z 9 aminokwasów  nonapeptyd
o masie czÄ…steczkowej 1007 Da), neuroprzekaz
nik, uwalnia siÄ™ okresowo, dobrze rozpuszczalny
w wodzie.
2 | S t r o n a
Wytwarzany jest w jądrze przykomorowym i nadwzrokowym podwzgórza i poprzez układ wrotny
przysadki przekazywany i magazynowany w tylnym płacie przysadki. Wydzielana jest z części
nerwowej przysadki.
Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co sprzyja transportowi plemników do jajowodu i ma
znaczenie podczas akcji porodowej. W czasie porodu zwiększa się obecność oksytocynazy-enzymu
rozkładającego oksytocynę. Porcje oksytocyny wydzielone do krwi w czasie porodu powodują na-
tychmiastowy skurcz macicy natomiast oksytocynaza szybko rozkłada oksytocynę. Powtarza się ten
etap co kilka/kilkanaście minut w czasie porodu.
Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas szczytowa-
nia, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów).
Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania pier-
si, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estro-
geny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksy-
tocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych,
tamując w ten sposób krwawienie po urodzeniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ
na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.
Nazywana jest hormonem szczęścia. U B& sprzyja skurczowi nasieniowodów, erekcji, maksimum jej
wydzielania następuje podczas szczytowania.
Odgrywa również rolę w zaufaniu między ludz
mi
Podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące
Podwzgórzowe neurohormony uwalniające i hamujące to hormony syntetyzowane w podwzgórzu,
które działają hamująco lub pobudzająco na przysadkę mózgową. Wydzielane są one z zakończeń
aksonów do krwi i dzięki sieci naczyń włosowatych docierają do przysadki tworząc tzw. wrotny
układ przysadkowy.
Przekaz
niki chemiczne czyli hormony podwzgórzowe, wydzielone do pierwotnej sieci naczyń wło-
sowatych dostają się do wtórnej sieci naczyń włosowatych i działają na komórki gruczołowe przy-
sadki.
Hormony podwzgórzowe działają pobudzająco na przysadkę powodując wydzielanie przez nią
hormonów, oraz hamująco, wywołując odwrotne działanie, zahamowanie wydzielania do krwi
hormonów.
Hormony podwzgórzowe działające pobudzająco:
·ð Kortykoliberyna-CRH
·ð Tyreoliberyna-TRH
·ð Gonadoliberyna-GnRH
·ð Somatokrynina-GRH
Hormony hamujące przysadkę wydzielane przez podwzgórze:
·ð Somatostatyna-SRIF
·ð Prolaktostatyna-PIF
Produkcja podwzgórzowych neurohormonów jest kontrolowana najczęściej przez:
·ð transmitery (mediatory wydzielane w synapsach chemicznych)
3 | S t r o n a
·ð prostagladyny (zwiÄ™kszajÄ…ce przepÅ‚yw krwi przez naczynia wrotne)
·ð hormony wydzielane przez gruczoÅ‚y dokrewne
·ð inne bodz
ce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego (np. stężenie glukozy, temperatu-
ra krwi, odbieranie czynników fizycznych i chemicznych).
Przysadka  część gruczołowa
W części gruczołowej przysadki występują komórki wydzielające następujące hormony:
·ð hormon wzrostu (gGH)  komórki somatotropowe (somatotropy);
·ð prolaktynÄ™ (PRL)  komórki prolaktynowe (laktotropy);
·ð hormon kortykotropowy (ACTH)  komórki kortykotropowe (kortykotropy);
·ð hormon tyreotropowy (TSH)  komórki tyreotropowe (tyreotropy);
·ð hormony gonadotropowe (hormon folikulotropowy  FSH i hormon luteinizujÄ…cy  LH) 
komórki gonadotropowe (gonadotropy) oraz komórki macierzyste dla komórek wydzielają-
cych hormony.
Hormony tropowe wydzielane przez gruczołową część przysadki (ACTH, TSH, FSH, LH) kontrolują
zależne gruczoły dokrewne. Hormony zależnych gruczołów dokrewnych: kory nadnerczy, gruczołu
tarczowego i gruczołów płciowych działają na detektory w podwzgórzu i zwrotnie hamują wydzie-
lanie odpowiednich podwzgórzowych hormonów uwalniających  CRH, TRH lub GnRH.
Hormony kory nadnerczy, hormony płciowe i szczególnie hormony gruczołu tarczowego działają
również bezpośrednio na komórki wydzielnicze części gruczołowej przysadki.
Dzięki tym sprzężeniom zwrotnym i synergicznemu lub antagonistycznemu działaniu hormonów na
podwzgórze i część gruczołową przysadki wydzielanie hormonów przez gruczoły dokrewne stale
jest regulowane. Hormony tropowe są wydzielane do krwi w sposób pulsacyjny, a więc w niewiel-
kich porcjach w odstępach od kilkunastu do kilkudziesięciu minut i utrzymują zależne od przysadki
gruczoły dokrewne na poziomie czynności spoczynkowej. W czasie ostrego zapotrzebowania na
hormony przysadka wydziela duże ilości hormonów tropowych.
Komórki docelowe: Kortykotropowe Tyreotro- Gonadotropowe Somatotro- Prolakty-
powe powe nowe
Hormon: Kortykotro- ²-lipo- Melano- Tyreotro- Folikulotro- Luteinizu- Wzrostu Prolaktyna
powy tropowy tropowy powy (TSH) powy (FSH) jÄ…cy (LH) (hGH) (PRL)
(ACTH) (²-LPH) (Å‚-MSH)
Kontrolo- uwal- CRH TRH GnRH GRH TRH
wany przez niajÄ…cy VIP
podwzgó- hamu- SRIF SRIF dopamina
rzowy jÄ…cy
hormon
Tkanki docelowe Kora nad- Tkanka melanocy- Gruczoł Jajniki: Jajniki: Komórki Komórki
nercza tłuszczo- ty w tarczowy pęcherzyki pęcherzyki całego całego
wa skórze jajnikowe jajnikowe organizmu, organizmu
JÄ…dra: cewki JÄ…dra: wÄ…troba
nasienne komórki
śródmiąż-
szowe
Hormon wzrostu i insulinopodobne czynniki wzrostu
W pierwszych czterech latach życia wydzielanie hGH zwiększa się i u dzieci przed osiągnięciem
dojrzaÅ‚oÅ›ci pÅ‚ciowej wynosi okoÅ‚o 90 µg na dobÄ™, zaÅ› po osiÄ…gniÄ™ciu dojrzaÅ‚oÅ›ci pÅ‚ciowej okoÅ‚o 690
µg na dobÄ™. U dorosÅ‚ych w wieku 21-41 lat  okoÅ‚o 385 µg na dobÄ™.
4 | S t r o n a
Zawartość hGH we krwi podlega wahaniom w ciągu doby. Najwięcej jest go w pierwszych godzi-
nach snu. U ludzi powyżej 50 roku życia wydzielanie hGH zmniejsza się w ciągu doby. Dotyczy to
również pulsacyjnego wydzielania hGH z przedniego płata przysadki do krwi w czasie snu nocne-
go.
hGH pobudza wątrobę, inne narządy i tkanki do wydzielania czynników wzrostowych (growth fac-
tors) zasadniczo czynnik wzrostowy insulinopodobny I  IGF-I i w mniejszej mierze czynnik
wzrostowy insulinopodobny II  IGF-II. Zawartość hGH i IGF-I we krwi zwiększa się wraz ze
wzrostem organizmu i zmniejsza siÄ™ wraz ze starzeniem.
Trudno często odróżnić bezpośrednie działanie hGH od pośredniego działania IGF-I, z tego wzglę-
du skutki obwodowe związane z wydzielaniem hGH nie są bezpośrednim działaniem tego hormo-
nu, tylko aktywacją kaskady zaczynającej się w podwzgórzu i biegnącej przez płat przysadki do
tkanek.
hGH bierze udział w:
·ð syntezie biaÅ‚ek organizmu;
·ð przemianie wÄ™glowodanów;
·ð przemianie tÅ‚uszczów;
·ð przemianie mineralnej.
Działanie hGH:
1) Pod wpływem hGH i IGF-I dochodzi do przewagi procesów anabolicznych nad katabolicz-
nymi, czego dowodzi dodatni bilans azotowy organizmu.
2) Wzmaga transport aa do wnętrza komórki i syntezę białka komórkowego. W okresie wzro-
stu organizmu chrząstki przynasadowe kości długich poszerzają się i kości się wydłużają.
3) ę! stężenie glukozy we krwi hamując glikogenogenezę w mięśniach szkieletowych. W wą-
trobie zaś przeciwnie - zachodzi wzmożona glikogenogeneza. hGH zwiększając stęż glukozy
we krwi powoduje wtórne, wzmożone wydzielanie insuliny.
4) Ma działanie lipolityczne, więc pod jego wpływem dochodzi do ę! stęż kw. tłuszczowych we
krwi.
5) Zatrzymuje większość kationów, zwłaszcza Ca2+ w postaci fosforanów.
Czynniki takie jak ból, znaczny wysiÅ‚ek fizyczny, głód, “! stęż glukozy i Ä™! zawartoÅ›ci aa, szczególnie
argininy powoduje ę! wydzielania hGH. Duże stężenie glukozy we krwi i glikokortykoidy hamują
wydzielanie hGH.
Podwzgórze reguluje wydzielanie hGH z części gruczołowej przysadki za pośrednictwem dwóch
hormonów o działaniu przeciwnym, wydzielanych do przysadkowych naczyń wrotnych:
·ð hormonu uwalniajÄ…cego hormon wzrostu z przysadki  somatokryniny (GRH);
·ð hormonu hamujÄ…cego uwalnianie hormonu wzrostu z przysadki  somatostatyny (SRIF).
Prolaktyna
PRL wzmaga syntezę białka komórkowego w całym organizmie u obu płci. Jej wydzielanie jest
stale hamowane przez uwalniany z podwzgórza do przysadkowych naczyń wrotnych podwzgórzo-
wy hormon hamujący uwalnianie prolaktyny  PIH (prolactin-inhibiting hormone), którym jest do-
pamina. Wydzielanie prolaktyny jest bardziej aktywne w czasie snu, wysiłku fizycznego, stresu
fizycznego i psychicznego.
U @& w ciąży wydzielanie prolaktyny zwiększa się osiągając wartość maksymalną przed porodem.
Po porodzie powraca do wartości z okresu poprzedzającego ciążę.
5 | S t r o n a
W okresie laktacji drażnienie receptorów w brodawce sutkowej każdorazowo powoduje krótko-
trwały wzrost wydzielania prolaktyny i wzmożoną syntezę. Białka wydzielanego z mlekiem gruczo-
łów sutkowych.
U @& w okresie laktacji przez PRL hamowane jest wydzielanie gonadotropin (FSH i LH) i nie docho-
dzi do owulacji, jak również nie ma cykli miesiączkowych1.
Hamowanie wydzielania dopaminy lub blokowanie receptorów dopaminergicznych w błonie ko-
mórkowej komórek prolaktynowych przy użyciu preparatów farmakologicznych powoduje wydzie-
lenie mleka przez gruczoły sutkowe u kobiet nie karmiących piersią.
Gruczoł tarczowy
Zasadnicze hormony gruczołu tarczowego to tyroksyna  T4 i trójjodotyronina  T3. Oba są pochod-
nymi tyrozyny oraz zawierajÄ… odpowiednio cztery i trzy atomy jodu wbudowane w czÄ…steczkÄ™. Ty-
roksyna jest wydzielana na dobę w dziesięciokrotnie większej ilości niż trójjodotyronina.
Czynność tarczycy:
·ð wychwytywanie jodu nieorganicznego i tyrozyny z krwi;
·ð synteza T3 i T4;
·ð magazynowanie T3 i T4;
·ð uwalnianie do krwi T3 i T4 w wyniku odczepiania od tyreoglobuliny w komórkach nabÅ‚onka
pęcherzyków tarczycy.
Synteza T3 i T4:
1) Nieorganiczny jod w postaci anionów jodkowych wychwytywany jest przez komórki na-
błonka pęcherzyków tarczycy na drodze transportu aktywnego przez tzw. pompę jodową.
2) Jod utleniany jest i wbudowywany do cząsteczek tyrozyny wchodzącej w skład białka ty-
reoglobuliny w postaci koloidu wypełniającego pęcherzyki. Powstaje monojodotyrozyna 
MIT i dijodotyrozyna  DIT.
3) Dwie cząsteczki DIT po odłączeniu alaniny tworzą tetrajodotyroninę, czyli tyroksynę  T4.
Trójjodotyronina powstaje z jednej cząsteczki MIT i jednej cząsteczki DIT.
Magazynowanie T3 i T4 polega na tym, że powstałe cząsteczki wchodzą w skład tyreoglobuliny.
Uwalnianie T3 i T4 zachodzi w komórkach nabłonka pęcherzyków tarczycy, które dzięki endocyto-
zie wchłaniają cząsteczki tyreoglobuliny i za pomocą enzymów proteolitycznych je trawią. Wolne
aminokwasy, w tym MIT, DIT, T3 i T4 przechodzÄ… do cytoplazmy. T3 i T4 wchodzÄ… do krwi, zaÅ›
MIT i DIT zostajÄ… pozbawione jodu przez enzym dehalogenazÄ™ jodotyrozynowÄ…. Odczepiony jod
jest utleniany i wraca do pęcherzyków.
Transport T3 i T4
T3 i T4 wiążą się z białkiem osocza tworząc tzw. jod związany z białkiem  PBI. Jod tyroksyny
stanowi 95% PBI. Do białek wiążących T3 i T4 należą:
·ð globulina wiążąca tyroksynÄ™ (TBG),
·ð prealbumina wiążąca tyroksynÄ™ (TBPA),
·ð albumina.
Najwięcej tyroksyny związane jest z globuliną, mniej z prealbuminą, najmniej z albuminą.
1
Sprawa ta wydaje się wątpliwa. Znane są przypadki kobiet, które zaszły w ciążę w okresie laktacji.
6 | S t r o n a
T½ tyroksyny to 6-7 dni, prawie caÅ‚a jest zwiÄ…zana z biaÅ‚kami osocza tworzÄ…c nieaktywnÄ… PBI.
Trójjodotyronina ma T½ 2 dni i sÅ‚abiej jest zwiÄ…zana z biaÅ‚kami osocza. DziaÅ‚anie T3 na organizm
jest silniejsze i bardziej krótkotrwałe niż w przypadku T4.
Regulacja wydzielania hormonów tarczycy
Regulacja wydzielania hormonów tarczycy odbywa się bezpośrednio i pośrednio.
Wydzielanie hormonów tarczycy zwiększają:
·ð hormon tyreotropowy (TSH) z części gruczoÅ‚owej przysadki  wzmaga wychwytywanie
jodu i wiązanie go z białkiem, przyspiesza proteolizę tyreoglobuliny i uwalnianie T3 i T4;
·ð podwzgórzowy hormon uwalniajÄ…cy hormon tyreopropowy z przysadki (TRH)  dziaÅ‚a
na tarczycę pośrednio przez TSH;
·ð zimno  nieznaczne obniżenie temperatury krwi dopÅ‚ywajÄ…cej do podwzgórza pobudza
termodetektory w ośrodku termoregulacji i podwzgórze wydziela TRH;
·ð wazopresyna, adrenalina i inne hormony oddziaÅ‚ujÄ…ce na naczynia krwionoÅ›ne  uwalniajÄ…
z tarczcy T3 i T4. Ich wpływ jest dwufazowy: wpierw zwiększają wydzielanie T3 i T4 do
krwi, których zwiększająca się ilość hamuje tworzenie TSH.
Wydzielanie hormonów tarczycy hamują:
·ð dÅ‚ugotrwaÅ‚y wzrost Å›redniej temperatury otoczenia i nieznaczny wzrost temperatury
krwi dopływającej do podwzgórza;
·ð zwiÄ™kszenie we krwi wolnych T3 i T4, które dziaÅ‚ajÄ… bezpoÅ›rednio na część gruczoÅ‚owÄ…
przysadki lub pośrednio przez detektory w podwzgórzu hamując wydzielanie TSH;
·ð jod nieorganiczny wprowadzony do organizmu w iloÅ›ci dziesiÄ™ciokrotnie wiÄ™kszej niż
w warunkach prawidÅ‚owych (dobowe zapotrzebowanie to 500 µg);
·ð niedobór jodu w pokarmach poniżej 20 µg na dobÄ™;
·ð inne aniony jednowartoÅ›ciowe (chlorany, azotany)  współzawodniczÄ…c wypierajÄ… one
aniony jodkowe wychwytywane przez tarczycÄ™ z krwi;
·ð zwiÄ…zki egzogenne, np. propylotiouracyl, blokujÄ… wiÄ…zanie jodu z tyrozynÄ… i powstawanie
MIT i DIT.
Rola hormonów gruczołu tarczowego
T3 i T4 wnikają do komórek. T3 wiąże się bezpośrednio z receptorem jądrowym, zaś T4 metaboli-
zowana jest do trijodotyroniny  T3, albo do rewers trijodotyroniny  rT3. rT3 nie tylko nie wykazuje
aktywności T3 ale hamuje powstawanie T3 z T4. W ten sposób w komórkach całego organizmu
zachodzi zwrotne hamujące przeciwdziałanie skierowane przeciwko hormonom gruczołu tarczowe-
go.
7 | S t r o n a
Wyniki działania T3 i T4 na organizm to:
·ð zwiÄ™kszenie zapotrzebowania na tlen  w nastÄ™pstwie tego jego prężność w tkankach sÅ‚ab-
nie;
·ð przyspieszenie spalania wewnÄ…trzkomórkowego, co wiąże siÄ™ z wytwarzaniem ciepÅ‚a
i wzmożoną podstawową przemianą materii;
·ð zwiÄ™kszone wydzielanie hormonu wzrostu w wyniku ich bezpoÅ›redniego dziaÅ‚ania na
część gruczołową przysadki;
·ð wzmożona synteza biaÅ‚ek, kiedy T3 i T4 wydzielane sÄ… w iloÅ›ciach fizjologicznych. Ich
wydzielanie w nadmiernej ilości przyspiesza rozpad białek i prowadzi do ujemnego bilansu
azotowego w organizmie;
·ð wzmożona resorpcja wÄ™glowodanów w jelitach, zaÅ› w komórkach przyspieszenie glikoli-
zy;
·ð wzmożona synteza i rozpad cholesterolu w hepatocytach i jego wychwytywanie z krwi,
zatem T3 i T4 zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi;
·ð zwiÄ™kszona przemiana wodno-mineralna. T3 i T4 przyspieszajÄ… wydalanie z organizmu
wody i soli mineralnych. W przypadku niedoboru T3 i T4 dochodzi do zatrzymania soli mi-
neralnych, a szczególnie jonów sodowych w organizmie.
Kalcytonina
Powstaje w komórkach pęcherzykowych gruczołu tarczowego, jest hormonem peptydowym. Jej
wydzielanie pobudza zwiększona zawartość jonów wapniowych we krwi, co zwrotnie zmniejsza
zawartość tych jonów we krwi.
Kalcytonina działa bezpośrednio na kości, zmniejsza w nich ilość cAMP hamując resorpcję wapnia
i odwapnienie kości. Działa antagonistycznie wobec parathormonu.
Gruczoły przytarczyczne
1-8 małych gruczołów przylegających do tylnej powierzchni tarczycy, nieodzownych do życia. Po
ich przypadkowym usunięciu rozwija się tężyczka  groz
na dla życia choroba. Przytarczyca wydzie-
lają parathormon (PTH)  jeden z hormonów odpowiedzialnych za gospodarkę wapniową w or-
ganizmie.
Postać występowania i rola jonów wapnia w organizmie
Wapń występuje w kilku postaciach, ale najważniejsze funkcje pełni wapń zjonizowany. W płynie
zewnątrzkomórkowym jest 0,1% zawartości wapnia ustrojowego, w płynie wewnątrzkomórkowym 
około 1%, reszta 99% - w kościach. Kości są tkankami bardzo aktywnymi - Przez cały okres życia
organizmu zachodzą w niej jednocześnie procesy uszkadzania, odnowy i naprawy. Mówimy o tzw.
obrocie kostnym. Dzięki jednak dużej aktywności komórek kostnych "stara kość" jest wymieniana
na "nową kość".
Znaczna ilość wapnia ulega resorpcji zwrotnej w pętli nefronu, z moczem jest wydalane niewiele.
Wapń występuje w surowicy krwi w trzech postaciach:
·ð zwiÄ…zany z biaÅ‚kami  35-50%
·ð wolny, zjonizowany  45-53%
·ð w zwiÄ…zkach kompleksowych z jonami wodorowÄ™glanowymi, fosforanowymi, cytryniano-
wymi  5-12%
Wapń spełnia w organizmie wiele istotnych ról:
·ð aktywator enzymatyczny
8 | S t r o n a
·ð przekaz
nik wtórny
·ð przewodzenie impulsów bioelektrycznych
·ð udziaÅ‚ w krzepniÄ™ciu krwi
·ð udziaÅ‚ w skurczu mięśni szkieletowych, gÅ‚adkich i mięśnia sercowego
·ð udziaÅ‚ w reakcjach zapalenia, regeneracji i proliferacji
·ð udziaÅ‚ w wydzielaniu hormonów i neurotransmiterów oraz gruczołów zewnÄ…trzwydzielni-
czych
Parathormon
Polipeptyd złożony z 84 aa, o m.cz. 9,5 kDa.
Działa w trójnasób:
1) pobudza uwalnianie jony Ca2+ z kości do krwi,
2) pobudza tworzenie się w nerkach witaminy D3, która przyspiesza wchłanianie jonów Ca2+ w
jelitach,
3) pobudza resorpcję zwrotną jonów wapnia w kanalikach nerkowych.
Zmniejszenie stężenia Ca2+ we krwi (hipokalcemia poniżej 1,3 mmol/l) bezpośrednio pobudza przy-
tarczyca do wydzielania parathormonu, który za pośrednictwem cAMP działa na tkankę kostną,
uwalniając fosforan wapnia z tzw. magazynu wapnia wymiennego. Jednocześnie PTH zwiększa
wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego  tu działa synergicznie z witaminą D. W nerkach
PTH powoduje zwiększone wydalanie fosforanów i resorpcję wapnia. Zwiększenie stężenia Ca2+ we
krwi bezpośrednio zwrotnie hamuje wydzielanie PTH.
Antagonistycznie do PTH działa kalcytonina, wydzielana przez tarczycę  zmniejsza stężenie Ca2+.
Hormon Kości Nerki Jelita
PTH ę! resorpcji Ca2+ ę! resorpcji zwrotnej Ca2+ ę! wchłaniania Ca2+
“! resorpcji PO43- “! resorpcji zwrotnej PO43- Ä™! wchÅ‚aniania Mg2+
ę! wchłaniania PO43-
Witamina D3 ę! resorpcji Ca2+ ę! resorpcji zwrotnej Ca2+ ę! wchłaniania Ca2+
ę! resorpcji PO43- ę! resorpcji zwrotnej PO43- ę! wchłaniania Mg2+
ę! wchłaniania PO43-
Kalcytonina “! resorpcji Ca2+ “! resorpcji zwrotnej Ca2+
nie wpływa
“! resorpcji PO43- “! resorpcji zwrotnej PO43-
Kalcytriol  aktywna forma witaminy D3 (D3, czyli cholekacyferol, pod wpływem promieni UV
tworzy się w skórze); powstaje przez hydroksylację witaminy D3 w pozycji 25 w wątrobie przez
hydroksylazę 25-hydroksykalcyferolu i w pozycji 1 w nerkach (może być również hydroksylowana
w pozycji 24, ale taka forma jest mniej aktywna).
9 | S t r o n a
Nadnercza
Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności.
Kora nadnerczy
Hormony kory nadnerczy to pochodne cholesterolu. DzielÄ… siÄ™ na trzy grupy:
·ð glikokortykoidy,
·ð mineralokortykoidy,
·ð androgeny.
Glikokortykoidy
Najważniejsze to kortyzol i kortykosteron, wydzielane do krwi, łączą się z białkami osocza (kor-
tyzol z ą-globuliną transkortyną  globuliną wiążącą kortyzol  CBG). Hormony te związane z biał-
kami sÄ… nieaktywne, w postaci wolnej - aktywne.
Regulacja zawartości wolnych glikokortykoidów odbywa się dzięki:
·ð wydzielaniu ACTH przez część gruczoÅ‚owÄ… przysadki;
·ð wazopresynie uwalnianej do sieci pierwotnej przysadkowych naczyÅ„ wrotnych i dziaÅ‚ajÄ…cej
za pośrednictwem receptora V1B na komórki kortykotropowe części gruczołowej przysadki;
·ð wytwarzaniu transkortyny przez wÄ…trobÄ™ (wiÄ™cej CBG mniejsze stężenie wolnych gliko-
kortykoidów i zwrotnie zwiększone wydzielanie ACTH; mniej CBG więcej wolnych gli-
kokortykoidów i zwrotne hamowanie wydz. ACTH)
Glikokortykoidy sÄ… metabolizowane w wÄ…trobie i ich wydalane sÄ… z moczem zwiÄ…zane z resztÄ… kw.
glukuronowego lub jako 17-ketosteroidy zwiÄ…zane z resztÄ… kw. siarkowego.
Oddziałują na metabolizm:
1. Węglowodanów
Zwiększają zawartość glukozy we krwi (aktywują glukozo-6-fosfatazę w wątrobie, zmniejsza-
ją zużycie glukozy przez komórki, zwiększają glikogenolizę w tkankach pozawątrobowych).
2. Białek
katabolizm białek (zwiększa się przez to zawartość aa we krwi i ich przemiany w wątrobie).
3. Tłuszczów
Powodują mobilizację kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej (działanie lipolityczne)
i ich spalanie (działanie ketogenne).
Charakterystyczną cechą działania glikokortykoidów jest zwiększone zużywanie do wytwarzania
energii kwasów tłuszczowych zamiast glukozy.
Pozostałe działanie:
·ð utrzymujÄ… prawidÅ‚owÄ… pobudliwość mięśni;
·ð zwiÄ™kszajÄ… wydzielanie soku żoÅ‚Ä…dkowego;
·ð w nerkach zwiÄ™kszajÄ… przesÄ…czanie kÅ‚Ä™buszkowe, współdziaÅ‚ajÄ…c w wydalaniu wody z or-
ganizmu
·ð zmniejszajÄ… liczbÄ™ granulocytów kwasochÅ‚onnych we krwi obwodowej, dziÄ™ki zatrzymywa-
niu ich w narządach wewnętrznych (płuca, śledziona), oraz limfocytów;
·ð pod ich wpÅ‚ywem, wÄ™zÅ‚y chÅ‚onne i grasica zmniejszajÄ… swoje rozmiary, ponieważ szczegól-
nie pod działaniem kortyzolu część komórek ginie w tkankach limfoidalnych.
10 | S t r o n a
Mineralokortykoidy
Najważniejszy to aldosteron. W przeciwieństwie do glikokortykoidów, jego stężenie jest regulowa-
ne głównie przez inne czynniki niż ACTH.
Czynniki zwiększające wydzielanie mineralokortykoidów:
·ð Ä™! zaw. angiotensyny we krwi na skutek Ä™! zawartoÅ›ci reniny po obniżeniu ciÅ›nienia tÄ™tnicze-
go lub “! objÄ™toÅ›ci krwi krążącej;
·ð Ä™! K+ we krwi i “!Na+;
·ð Ä™! wydzielania ACTH przez cz. gruczoÅ‚owÄ… przysadki.
Działanie mineralokortykoidów:
·ð zwiÄ™kszajÄ… resorpcjÄ™ zwrotnÄ… Na+ z moczu pierwotnego i zwiÄ™kszajÄ… wydzielanie K+;
Aktywny transport Na+ wymaga energii z ATP, którego dostarczanie również przyspiesza
aldosteron: przyspiesza on syntezę mRNA, który wzmaga syntezę białek, które przyspieszają
syntezÄ™ ATP z ADP.
·ð podobnie  dziaÅ‚ajÄ…c na Å›linianki i gruczoÅ‚y w bÅ‚. Å›l. żoÅ‚Ä…dka zwiÄ™kszajÄ… zawartość Na+
i zwiększają obj. płynu zewkom.
·ð w komórkach mięśniowych: Ä™!K+ i “!Na+
·ð aldosteron jest częściÄ… ukÅ‚adu RAA (renina, angiotensyna II, aldosteron), który reguluje objÄ™-
tość krwi krążącej
Androgeny
Istotny hormon z tej grupy to dehydroepiandrosteron  DHEA i jego pochodne: testosteron
i estradiol.
Działanie:
·ð pobudzajÄ… wzrost przez syntezÄ™ biaÅ‚ek mięśni (sÄ… hormonami anabolicznymi);
·ð rozwijanie mÄ™skich drugorzÄ™dowych cech pÅ‚ciowych2;
·ð regulujÄ… proces spermatogenezy.
U kobiet wydzielane są w niewielkich tylko ilościach.
Rdzeń nadnerczy
Hormony rdzenia nadnerczy to katecholaminy  pochodne tyrozyny: adrenalina, noradrenalina
i DOPA. We krwi noradrenaliny jest więcej niż adrenaliny, ponieważ zasadniczym z
ródłem pierw-
szej są zakończenia zazwojowe komórek nerwowych układu współczulnego.
Adrenalina i noradrenalina są syntezowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy i magazy-
nowane tam w postaci związanej z białkiem chromograniną A. Z pęcherzyków na drodze egzocyto-
zy są uwalniane na zewnątrz. Puste pęcherzyki zamykają się i ponownie wypełniane są hormona-
mi.
Co zwiększa wydzielanie A i NA:
·ð “! ciÅ›nienia tÄ™tniczego krwi wskutek utraty krwi i “! caÅ‚k obj krwi;
·ð “! zawartoÅ›ci glukozy we krwi wskutek dziaÅ‚ania egzogennej insuliny;
·ð “! we krwi tÄ™tn
·ð “! temp ciaÅ‚a
·ð Czynniki emocjonalne
2
Dla przypomnienia: męska pierwszorzędowa cecha płciowa to obecność jąder; drugorzędowe  moszna,
nasieniowody, prącie; trzeciorzędowe  specyficzne owłosienie, budowa ciała, barwa głosu, jabłko Adama.
11 | S t r o n a
O adrenalinie i noradrenalinie mówi się, że są hormonami walki i ucieczki. Ich działanie polega na:
·ð rozszerzaniu naczyÅ„ krwionoÅ›nych w mięśniach szkieletowych, zwężaniu nacz krwion
w skórze, błonach śluzowych i narządach jamy brzusznej;
·ð przyspieszaniu czÄ™stoÅ›ci skurczów serca, zwiÄ™kszanie pojemnoÅ›ci wyrzutowej serca, pod-
wyższenie skurczowego ciśnienia krwi;
·ð rozkurcz mięśni gÅ‚adkich przewodu pokarmowego, oskrzeli i pÄ™cherza moczowego, dziaÅ‚a-
jÄ…c na receptory adrenergiczne;
·ð zwiÄ™kszenie stężenia glukozy we krwi (dziaÅ‚a glikogenolitycznie w wÄ…trobie przez cyklazÄ™
adenylanowÄ…, cAMP, kinazÄ™ defosforylazy i defosforylazÄ™);
·ð przyspieszenie rozpadu triacylogliceroli;
·ð pobudzenie OUN, szczególnie oÅ›r. w podwzgórzu.
Jajniki
Hormony jajników są pochodnymi cholesterolu i dzielą się na dwie grupy: estrogeny i progesteron.
Estrogeny
Powstają w pęcherzykach jajnikowych drugorzędowych dojrzewających (pęcherzykach Graafa).
Zalicza się do nich: estradiol, estron i estriol. Ich wydzielanie zmienia się w zależności od fazy cy-
klu miesiączkowego (najwięcej w fazie folikularnej  od 4 do 12 dnia cyklu oraz w drugiej połowie
fazy lutealnej  od 19 do 25 dnia cyklu).
98% estrogenów we krwi jest związana z białkami osocza: 60% z albuminą, reszta z globuliną wią-
żącą steroidy płciowe  GBG (ang. gonadal steroid-binding globulin). Wolne estrogeny przenikają
przez błonę komórkową i wiążąc się z receptorem cytoplazmatycznym oddziałują na aparat gene-
tyczny jądra komórkowego.
Działanie estrogenów na:
a) błonę śluzową macicy:
o jej rozrost w fazie folikularnej
o pobudzają wydzielanie śluzu w fazie lutealnej
b) błonę mięśniową macicy i jajowodu:
o przerost mięśni gładkich, zwiększenie ich pobudliwości i ukrwienia
o w okresie dojrzewania płciowego zwiększają ujemny potencjał wnętrza komórek
mięśniowych gładkich macicy, zostaje przekroczony potencjał progowy błony ko-
mórkowej i mięsień macicy staje się wrażliwy na działanie oksytocyny
c) drugorzędne cechy płciowe
o wzrastają gruczoły sutkowe
o odkłada się barwnik w naskórku wokół brodawek sutkowych i narządów płciowych
zewnętrznych
o gruczoły łojowe zwiększają wydzielanie rzadkiego łoju
d) OUN
o wyzwalają popęd płciowy w kierunku płci męskiej działając na ośrodki motywacyj-
ne w mózgowiu
Progesteron
·ð Wytwarzany przez komórki ciaÅ‚ka żółtego w fazie lutealnej cyklu miesiÄ…czkowego.
·ð Powstaje pod wpÅ‚ywem LH za poÅ›rednictwem cAMP
·ð DziaÅ‚a na macicÄ™ antagonistycznie do estrogenów
o zmniejsza pobudliwość błony mięśniowej macicy, zwł w stos do oksytocyny, hiper-
polaryzując błonę kom mięśni gładkich
12 | S t r o n a
·ð w obrÄ™bie gruczołów sutkowych wywoÅ‚uje w pÅ‚acikach rozwój komórek gruczoÅ‚owych
Regulacja wydzielania hormonów jajnikowych
Dojrzewanie pęcherzyków Graafa pobudza hormon folikulotropowy (FSH) przysadki, którego wy-
dzielanie zwrotnie hamuje inhibina  hormon pęcherzyków jajnikowych wzrastających.
Owulację pobudza wzmożone wydzielanie przez przysadkę obu gonadotropin: hormonu folikulo-
tropowego (FSH) i hormonu luteinizujÄ…cego (LH) ze znacznÄ… przewagÄ… ostatniego.
Zanikanie ciałka żółtego w końcu fazy lutealnej cyklu miesiączkowego jest związane z wytworze-
niem siÄ™ w macicy tzw. luteolitycznego czynnika macicznego, uwalnianego do krwi przez macicÄ™.
Ten czynnik stanowią prostaaglandyny, głównie prostaglandyna PGF2ą.
JÄ…dra
Hormon wydzielany przez komórki śródmiąższowe to testosteron, pochodna cholesterolu (produk-
ty pośr. to hydroksypregnenolon i progesteron.
Kontrola wydzielania testosteronu:
·ð za poÅ›rednictwem hormonu luteinizujÄ…cego:
1. związanie LH z receptorem błonowym komórek śródmiąższowych
2. aktywacja cyklazy adenylanowej, ę! stęż. cAMP
3. Ä™! wydzielania testosteronu
U dorosÅ‚ych mężczyzn jÄ…dra wydzielajÄ… 14-31 µmoli testosteronu na dobÄ™. We krwi jest on w 65%
związany z globuliną wiążącą steroidy płciowe (GBG), w 33% z albuminą i w 2% w postaci wolnej.
U @& testosteronu we krwi jest znacznie mniej niż u B&.
Metabolizm testosteronu:
1. W wątrobie przekształcany do 17-ketosteroidów
2. 17-ketosteroidy wydalane sÄ… w nerkach z moczem
a. 2/3 z nich to pochodne androgenów kory nadnerczy, pozostałe  testosteronu z jąder
Regulacja wydzielania testosteronu odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego: nad-
miar testosteronu pobudza detektory w podwzgórzu zmniejszając ilość wydzielanego hormonu
uwalniajÄ…cego gonadotropiny (GnRH) i hamowanie wydzielania LH przez przysadkÄ™.
13 | S t r o n a
Pod jednoczesnÄ… kontrolÄ… testosteronu i hormonu folikulotropowego (FSH) w cewkach nasiennych
przebiega spermatogeneza. W cewkach nasiennych wytwarzane sÄ… peptydowe hormony: inhibiny
i aktywiny. Inhibiny hamujÄ… wydzielanie FSH, zaÅ› aktywiny je pobudzajÄ….
Rola testosteronu
Jest wydzielany u obu płci, ale u B& kilkakrotnie więcej niż u @&. Jego działanie na organizm @& jest
maskowane estrogenami, w pewnym stopniu antagonistycznie działającymi w stosunku do niego.
Testosteron wywołuje:
·ð u B&  rozwój mÄ™skich cech pÅ‚ciowych (wyksztaÅ‚cenie zew narzÄ…dów pÅ‚ciowych, wzrost pro-
staty, pęcherzyków nasiennych, wykształcenie męskiej budowy ciała i owłosienia typu mę-
skiego);
·ð u pÅ‚odów B&  różnicowanie oÅ›rodka rozrodczego w podwzgórzu w kierunku oÅ›rodka typu
męskiego. Ośrodek rozrodczy typu męskiego jest niecykliczny, co wyraża się stałym pozio-
mem wydzielania gonadotropin (FSH i LH);
·ð u obu pÅ‚ci  przyspieszenie syntezy biaÅ‚ek, zatrzymanie wody i elektrolitów w organizmie,
działając wraz z pozostałymi androgenami pochodzącymi z kory nadnerczy.
Układ nerwowy
Pobudliwość  zdolność komórki do reagowania na bodz
ce stanem pobudzenia.
Pobudzenie  zmiana właściwości błony komórkowej lub metabolizmu komórkowego pod wpły-
wem czynników działających z zewnątrz komórki, czyli pod wpływem bodz
ców.
Bodziec  każda zmiana w środowisku zewnętrznym komórki, która wywołuje zmiany właściwości
błony komórkowej lub metabolizmu komórki.
Próg pobudliwości  najmniejsza ilość bodz
ca wywołująca odpowiedz
komórki.
Bodziec podprogowy  bodziec zbyt słaby do wywołania pobudzenia komórki.
14 | S t r o n a
Bodziec progowy  najsłabszy bodziec zdolny do wywołania w danych warunkach określonej
reakcji.
Bodziec nadprogowy  bodziec o sile większej niż bodziec progowy.
Potencjał spoczynkowy błony komórkowej
Morfologicznym podłożem pobudliwości komórki jest błona komórkowa. Pomiędzy obu jej stronami
występuje potencjał spoczynkowy błony komórkowej (w stanie spoczynku komórki) wynika-
jący z gradientu stężeń jonów. Błona komórkowa jest spolaryzowana: po stronie wewnętrznej są
aniony, po zewnętrznej kationy. Potencjał spoczynkowy neuronów wynosi średnio  70 mV, zaś ko-
mórek mięśni poprzecznie prążkowanych od  80 do  90 mV.
Pompa sodowo-potasowa
Stężenia jonów sodowych i potasowych po obu stronach
błony komórkowej są różne, K+ jest więcej wewnątrz ko-
mórki, niż Na+ na zewnątrz. Tę różnicę utrzymuje pompa
sodowo-potasowa, której działanie zależne jest od energii z
rozpadu ATP, ma więc charakter ATP-azy (dokładnie: ade-
nozynotrifosfataza aktywowana przez sód i potas  sodium-
potassium-activated adenosine triphosphatase). Energia
wyzwolona z przekształcenia 1 mola ATP do ADP pozwala
na antysport 3 mol Na+ z komórki i 2 mol K+ do komórki.
Działanie Na-K-ATP-azy zależne jest od obecności jonów
magnezowych.
Potencjał czynnościowy błony komórkowej
Bodziec działając na błonę neuronu zmienia jej właściwości, co wywołuje potencjał czynnościowy.
Otwierają się błonowe kanały dla Na+ i jony te napływają do wnętrza komórki wyrównując ładun-
ki pomiędzy komórką a otoczeniem  określa się to depolaryzacją błony komórkowej. Przesu-
wanie fali depolaryzacji od miejsca zadziałania bodz
ca nazywamy impulsem nerwowym.
Potencjał iglicowy
Potencjał progowy, czyli krytyczny potencjał błony komórkowej ciał neuronu wynosi  55 mV. Bo-
dziec oddziałując na błonę komórkową wyzwala najpierw postsynaptyczny potencjał wzbudzający
(EPSP), który po przekroczeniu wartości progowej przechodzi w potencjał iglicowy (SP).
1) Gdy potencjał zbliża się do wartości progowej otwierają się kanały przewodzące odkomór-
kowy prąd K+ i dokomórkowy prąd Na+.
2) Kiedy potencjał progowy zostanie przekroczony, następuje potencjał iglicowy (SP  spike
potential) i szybki dokomórkowy prąd sodowy aż potencjał błonowy osiągnie wartości do-
datnie (30 mV). W czasie pełnego otwarcia kanałów sodowych, otwierają się zależne od na-
pięcia kanały wapniowe i do komórki napływają również Ca2+, które otwierają zależne od
wapnia kanały potasowe.
3) Po minięciu iglicy potencjału czynnościowego, przy zamkniętych kanałach dla Na+, kanały
dla K+ i Ca2+ są nadal otwarte, wpływając na repolaryzację błony. Wypływowi K+ towarzy-
szy ciągle napływ Cl . W pierwszym etapie repolaryzacja następuje tak szybko, jak depola-
ryzacja.
15 | S t r o n a
4) Po minięciu wartości potencjału progowego, repolaryzacja następuje wolniej. W tej fazie
zjawisko to określa się jako potencjał następczy, w czasie którego błona nie osiąga spoczyn-
kowej depolaryzacji. Nosi to nazwę: podepolaryzacyjnego potencjału następczego (ADP).
5) Dalej potencjał następczy przekracza wartość spoczynkową i wnętrze komórki staje się bar-
dziej ujemne, nosi to nazwę hiperpolaryzacyjnego potencjału następczego (HAP).
6) Następnie ładunek elektryczny wnętrza komórki osiąga wartość spoczynkową ( 70 mV).
Refrakcja  właściwość komórek pobudliwych (a także błon komórkowych wypustek tych komó-
rek), polegająca na okresowej niewrażliwości na stymulujące je bodz
ce po przejściu potencjału
czynnościowego.
·ð refrakcja bezwzglÄ™dna, czyli stan w którym komórka nie jest w stanie odpowiedzieć na
żaden bodziec (tak jest zaraz po przejściu potencjału), z czasem przechodzi w
·ð refrakcjÄ™ wzglÄ™dnÄ…, kiedy to bodziec o wiÄ™kszym niż fizjologicznie nasileniu może wywo-
łać odpowiedz
komórki.
Po osiągnięciu potencjału progowego pobudliwość powraca i jest wzmożona w okresie ADP.
W okresie HAP pobudliwość jest zmniejszona.
Synapsa
Powierzchnię błony komórkowej ciała neuronu i dendrytów pokrywają
struktury zwane kolbami końcowymi - synaptycznymi. Kolby są zakoń-
czeniami aksonów i dzięki nim odbywa się przekazywanie impulsów jed-
nego neuronu na drugi.
Pomiędzy błoną presynaptyczną a błoną komórkową neuronu odbierają-
cego impulsy, zwaną błoną postsynaptyczną istnieje szczelina synaptyczna.
Wewnątrz kolb synaptycznych znajdują się mitochondria i pęcherzyki
synaptyczne. Pęcherzyki zawierają transmitery i modulatory chemiczne,
Synapsa chemiczna:
które w czasie przewodzenia przez synapsę impulsu uwalniają się do
1-mitochondrium 2-
szczeliny synaptycznej.
pęcherzyki presynap-
tyczne z neurotransmite-
rem 3-autoreceptor 4-
Działanie synapsy chemicznej
szczelina synaptyczna 5-
1) Fala depolaryzacji dociera do zakończenia aksonu.
neuroreceptor 6-kanał
wapniowy 7-pęcherzyk
2) Otwierają się kanały wapniowe i Ca2+ napływają do komórki.
uwalniajÄ…cy neurotrans-
3) Ca2+ pobudzajÄ… wydzielanie przekaz
nika drogÄ… egzocytozy.
mitery 8-receptor zwrot-
nego wychwytu mediato-
4) Przekaz
nik w postaci niezmienionej dyfunduje do szczeliny synap-
ra
16 | S t r o n a
tycznej i oddziałuje na receptory w błonie postsynaptycznej.
Synapsa elektryczna
Tego typu synapsa stanowi bezpośrednie elektryczne połączenie pomiędzy komórkami. Odległość
pomiędzy błonami komórek jest w takiej synapsie mniejsza niż w synapsie chemicznej. W błonach
obu kontaktujących się komórek w rejonie złącza znajdują się cząsteczki białka (koneksyny) two-
rzące razem tzw. konekson umożliwiający bezpośredni przepływ jonów pomiędzy komórkami.
Dzięki temu potencjał czynnościowy z jednej z tych komórek przenosi się bez pośrednictwa etapu
chemicznego do drugiej z nich. Zaletą synaps elektrycznych jest niewątpliwie szybkość ich działa-
nia - sygnał jest przekazywany pomiędzy komórkami praktycznie bez opóz
nienia. W odróżnieniu
jednak od synaps chemicznych istnieje znacznie mniej możliwości regulowania ich działania. Z tego
względu synapsy elektryczne spotykane są w organizmie jedynie tam, gdzie istnieje potrzeba szyb-
kiego przekazania potencjału czynnościowego praktycznie bez możliwości wyrafinowanego stero-
wania tym przekazem (np. w niektórych częściach mięśnia serca).
Przekaz
niki nerwowe
Neuroprzekaz
nik, neurotransmiter, neuromediator to związek chemiczny, którego cząsteczki
przenoszą sygnały pomiędzy neuronami (komórkami nerwowymi) poprzez synapsy, a także z ko-
mórek nerwowych do mięśniowych lub gruczołowych. Najbardziej rozpowszechnionymi neuro-
przekaz
nikami sÄ…: acetylocholina, noradrenalina, dopamina, serotonina, glutaminian, GABA.
Ligand  substancja charakteryzująca się zdolnością do swoistego wiązania się z receptorem.
Agonista  ligand, który po połączeniu się z określonym receptorem pobudza komórkę do odpo-
wiedzi fizjologicznej.
Antagonista  ligand, który po połączeniu się z receptorem nie wywołuje odpowiedzi komórki
i zapobiega działaniu substancji agonistycznej. Antagonista receptora ą-adrenergicznego: fenoksy-
benzamina, receptora ²-adrenergicznego: propranolol.
Układ nerwowy autonomiczny
Układ nerwowy autonomiczny dzieli się na:
·ð UkÅ‚ad nerwowy współczulny
·ð UkÅ‚ad nerwowy przywspółczulny
Najprostszy łuk odruchowy autonomiczny to co najmniej dwa neurony przewodzące impuls. Ciała
pierwszych neuronów- przedzwojowych, wysyłające impuls do narządów wewnętrznych znajdują
się w obrębie ośrodkowego układu nerwowego a ich wypustki tworzą włókna nerwowe przedzwo-
jowe kończące się synapsami na drugich neuronach zwojowych w zwojach autonomicznych.
Część współczulna układu autonomicznego
Neurony współczulne znajdują się w istocie szarej rdzenia kręgowego w rogach bocznych w części
piersiowej i górnej lędz
wiowej Th1-L3. Ich wypustki-włókna przedzwojowe opuszczają rdzeń krę-
gowy przez korzenie brzuszne i za pośrednictwem gałęzi białych wchodzą do zwojów pnia współ-
czulnego gdzie kończą się synapsami na drugich neuronach współczulnych. Wypustki tych neuro-
nów to włókna za zwojowe, które przez gałęzie szare powracają do nerwów rdzeniowych biegnąc
dalej do mięśni i skóry.
Te włókna unerwiają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych, gruczoły i komórki mięśni gładkich
skóry.
17 | S t r o n a
Część wypustek biegnie dalej do: zwoju szyjno-piersiowego, zwoju szyjnego środkowego, zwoju
trzewnego, zwoju krezkowego górnego i dolnego.
Na zakończeniach włókien współczulnych za zwojowych uwalniana jest noradrenalina, syntezowa-
na na zakończeniach tych włókien oraz wychwytywana z krwi krążącej. NA we krwi jest częściowo
rozkładana przez COMT (tlenową metylotransferazę katecholową). Natomiast NA powracająca do
zakończeń nerwowych rozkładana jest przed MAO (monoamine oxidase).
OSTATECZNY wynik działania noradrenaliny na komórki narządów wewnętrznych zależy od sto-
sunku ilościowego w błonie receptorów wrażliwych na NA.
Natomiast na zakończeniach neuronów przedzwojowych uwalniana jest acetylocholina. Działa jed-
nocześnie na receptory nikotynowe i muskarynowe.
Związanie się jej z receptorem nikotynowym wywołuje skutek podobny do działania nikotyny: neu-
ron szybko się pobudza i szybko pobudzenie ustępuje. Heksametonium blokuje receptor nikotyno-
wy.
Pobudzenie za pośrednictwem receptora muskarynowego jest podobne do działania muskaryny.
Impulsy nerwowe przekazywane przy udziale muskaryny pobudzajÄ… wolno neuron zwojowy, ale
jego pobudzenie trwa znacznie dłużej w porównaniu do nikotynowego.
W zwojach współczulnych występują również neurony pośredniczące. Na ich synapsach wydziela-
na jest dopamina, która hiperpolaryzując błonę działa hamująco. Działa poprzez receptor dopami-
nergiczny D2. Haloperidol blokuje ten receptor.
Ostateczny wynik pobudzenia zależy od stosunku receptorów nikotynowych/muskarynowych do
dopaminergicznych.
Układ współczulny ma również dwa rodzaje receptorów: alfa adrenergiczny i beta- adrenergiczny.
One względem siebie wykazują przeciwne działanie np. połączenie noradrenaliny z alfa hamuje
cyklazę adenylanową natomiast połączenie noradrenaliny z beta receptorem powoduje zwiększenie
stężenie cAMP w komórce.
Cześć przywspółczulna układu autonomicznego
Pierwsze neurony skupione sÄ… w:
·ð Części przywspółczulnej jÄ…der nerwów czaszkowych
·ð Części krzyżowej rogów bocznych rdzenia krÄ™gowego w segmentach S2-S4
Nerw błędny to 90% unerwienia przywspółczulnego (m.in. tarczyca oskrzela, jelita, trzustka)
18 | S t r o n a
Włókna te biegną do narządów wew. I w ich obrębie kończą się synapsami na drugich neuronach
przywspółczulnych zwojów. Komórki zwojowe unerwiają tkanki w których same się znajdują.
Na zakończeniach neuronów zarówno przed jak i za zwojowych wydzielana jest acetylocholina.
Różnice obu układów:
·ð Droga przedzwojowa w ukÅ‚adzie wsp. Jest krótka, a zazwojowa dÅ‚uga
·ð Droga przedzwojowa w ukÅ‚adzie przywsp. Jest dÅ‚uga, a za zwojowa krótka.
·ð UkÅ‚ad współczulny powoduje pobudzenie, atak, gotowość do dziaÅ‚ania
·ð UkÅ‚ad przywspółczulny przeważa w czasie snu, dominuje spokój, odpoczynek (wiemy o co
chodzi).
A
uk odruchowy
A
uk odruchowy - to droga jakÄ… przebywa impuls nerwowy od receptora bodz
ca poprzez neuron
czuciowy, kojarzeniowy oraz ruchowy do efektora. A
uk odruchowy składa się z: receptora, dośrod-
kowej drogi doprowadzającej do neuronów czuciowych, ośrodka nerwowego, drogi odprowadzają-
cej do efektora. W łuku odruchowym impuls nerwowy z receptora zawsze wędruje neuronem czu-
ciowym do ośrodkowego układu nerwowego. A
uk nerwowy jest podłożem fizjologicznym reakcji na
bodz
ce.
A
uk odruchowy ma bardzo ważne znaczenie dla organizmu umożliwia bowiem szybką reakcję
obronną - reakcję autonomiczną, która nie angażuje naszej woli (odruch bezwarunkowy). Ten pro-
ces odbywa się na poziomie rdzenia kręgowego bez udziału mózgu.
Odruch monosynaptyczny - rodzaj odruchu bezwarunkowego zawierający jedną synapsę między
drogą dośrodkową a odśrodkową.W organizmie człowieka występuje tylko jeden rodzaj odruchów
monosynaptycznych - jest to odruch na rozciąganie. Odruch ten zostaje wywołany przez rozcią-
gnięcie mięśnia szkieletowego.
Schemat Å‚uku odruchowego bezwarunkowego monosynaptycznego:
zakończenie pierścieniowato-spiralne w komórkach intrafuzalnych w mięśniu neuron czuciowy
rdzeń kręgowy neuron ruchowy efektor (mięsień).
19 | S t r o n a
Komórki mięśniowe i ich czynność
Komórka mięśniowa poprzecznie prążkowana jest wielojądrzastą komórką, jej wnętrze wypełnia
sarkoplazma i pęczki włókienek mięśniowych.
Włókienko mięśniowe czyli miofibryla ma odcinki o większym i mniejszym załamaniu światła.
Ciemniejsze prążki to anizotropowe a jaśniejsze izotropowe. Są one położone obok siebie przez co
nazywa się to tkanką poprzecznie prążkowaną.
Włókienko mięśniowe składa się z cienkich i grubszych nitek. Grubą tworzą cząstki miozyny które
tworzą ogon i dwie głowy natomiast cienka z aktyny i tropomiozyny, tworząc cztery sznury pacior-
ków. Na tropomiozynie osadzone są cząstki troponiny, z których każda ma trzy podjedostki T, I, C
o różnych właściwościach. Dzięki T troponina łączy się z tropomiozyną. I ma duże powinowactwo
do aktyny, C zaś do jonów wapniowych.
Sarkomer
Obejmuje prążek anizotropowy i dwa izotropowe. Anizotropowy tworzą grube nitki miozyny nato-
miast izotropowe aktyna. Każda z nitek miozyny otoczona jest sześcioma aktyny. W czasie skurczu
nitki aktyny wsuwają się między nitki miozyny.
Układ sarkotubularny
Przenosi on pobudzenie z błony komórkowej na efektory. Miofirbyle otacza siateczka sarkoplazma-
tyczna. W miejscu stykania się siateczki z cewką poprzeczną, siateczka tworzy zbiornik końcowy
w którym znajdują się jony Ca2+ w dużym stężeniu. Jony te napływają miedzy nitki białek kurcz-
20 | S t r o n a
liwych i wiążą się z podjednostką C troponiny. Podczas rozkurczu ponownie Ca2+ gromadzą się
w zbiorniku.
Mechanizm skurczu
1) Potencjał czynnościowy osiąga akson neuronu ruchowego.
2) Potencjał czynnościowy aktywuje kanały wapniowe zależne od napięcia zlokalizowane
w błonie komórkowej aksonu co powoduje gwałtowne wnikanie jonów wapnia Ca2+ do
wnętrza komórki.
3) Pod wpływem kaskady sygnałowej uruchomionej zwiększonym stężeniem wapnia, pęche-
rzyki zawierające acetylocholinę łączą się z błoną komórkową uwalniając neurotransmiter
do szczeliny płytki nerwowo-mięśniowej.
4) Acetylocholina dyfunduje przez szczelinę, łącząc się na jej drugim końcu z receptorami ni-
kotynowymi, co powoduje otwarcie kanałów sodowych i potasowych zlokalizowanych
w błonie komórkowej miocytu. Przewaga jonów sodu powoduje depolaryzację błony ko-
mórkowej i powstanie dodatniego potencjału czynnościowego.
5) Pod wpływem potencjału czynnościowego retikulum endoplazmatyczne komórki mięśniowej
uwalnia jony wapnia.
6) Jony wapnia łączą się z białkiem troponiną połączoną z aktyną i tropomiozyną. Jony wap-
niowe łączą sięz podjednostką C troponiny i zmniejszająjej powinowactwo do aktyny. Uwol-
nione cząstki aktyny uwolnione od hamującego wpływu troponiny zaczną stykać się z gło-
wami miozyny. Troponina zmienia konfiguracjÄ™ przestrzennÄ… tropomiozyny, co doprowadza
do odsłonięcia miejsc kontaktu znajdujących się na włóknie aktynowym, umożliwiając przy-
Å‚Ä…czenie siÄ™ miozyny.
7) Główki miozyny po połączeniu z aktyną, pod wpływem ATP przesuwają się, doprowadza-
jąc do przemieszczenia się włókienek względem siebie.
8) Główki miozyny pod wpływem ATP odłączają się od aktyny.
9) Etap 7 i 8 powtarzane są cały czas, kiedy obecne są jony wapnia.
10) Wapń jest aktywnie wpompowywany z powrotem do zbiorników retikulum endoplazma-
tycznego przez tzw. pompÄ™ wapniowÄ… (Ca/ATP-aza) Tropomiozyna wraca do pierwotnej
konfiguracji, blokujÄ…c miejsca wiÄ…zania miozyny na aktynie.
Po śmierci zapas ATP spada do zera. Przestaje funkcjonować pompa wapniowa i w sarkoplazmie
utrzymywane jest wysokie stężenie jonów Ca2+. Dochodzi do skurczu pośmiertnego. Dopiero po
rozkładzie białek kurczliwych następuje rozluz
nienie mięśni i skurcz pośmiertny ustaje.
Czerpanie z hydrolizy ATP energii niezbędnej dla czynności mechanicznej komórki mięśniowej nosi
nazwę sprzężenia mechaniczno-chemicznego.
Nitki aktyny wsunięte są pomiędzy grube nitki miozyny tak długo jak wolne jony wapniowe od-
działują na podjednostkę C troponiny. W czasie rozkurczu pompa wciąga jony wapniowe do zbior-
nika końcowego, następuje depolaryzacja błony kom. Mięśniowej, ponowne otwarcie kanałów
wapniowych co powoduje wsuwanie się ponownie cienkich nitek między grube. Ten proces nosi
nazwę sprzężenia elektromechanicznego.
Skurcze mięśni
Skurcz jest to mechanizm ślizgowego wsuwania się nitek aktyny pomiędzy nitki miozyny.
Skurcze mięśni dzielimy na:
·ð izotoniczny - gdy zmienia siÄ™ dÅ‚ugość mięśnia przy staÅ‚ym poziomie napiÄ™cia mięśniowego
(wynikiem skurczu jest ruch)
21 | S t r o n a
·ð izometryczny - wzrasta napiÄ™cie mięśnia przy staÅ‚ej dÅ‚ugoÅ›ci (wynikiem nie jest ruch ale
utrzymanie części ciała w stałym położeniu np. odkręcanie mocno przykręconych śrub, sta-
nie, trzymanie ciężarów); skurcz ten nazywany jest także skurczem izotermicznym, ze
względu na utrzymanie ciepłoty ciała (dreszcze)
·ð auksotoniczny - zmiana dÅ‚ugoÅ›ci i napiÄ™cia mięśni (np. przy chodzeniu, bieganiu).
Zaś ze względu na częstotliwość docierających do mięśnia impulsów nerwowych skurcze można
podzielić na:
·ð tężcowy niezupeÅ‚ny  jeżeli impulsy docierajÄ… do mięśnia w czasie dÅ‚uższym niż skurcz -
kiedy mięsień zaczyna się już rozkurczać. Jest to fizjologiczny typ skurczu i takimi skurcza-
mi działają wszystkie mięśnie człowieka przez większość czasu.
·ð tężcowy zupeÅ‚ny  jeżeli impulsy docierajÄ… w czasie krótszym niż zdąży nastÄ…pić caÅ‚kowity
rozkurcz mięśnia np. skurcze mięśni żwaczy (szczękościsk), skurcz mięśni twarzy (uśmiech
sardoniczny), napadowe skurcze tężcowe mięśni karku. Bodz
ce docierajÄ… bardzo szybko
i często
·ð pojedynczy - wywoÅ‚any przez pojedynczy impuls nerwowy lub elektryczny, trwa od kilku
do kilkudziesięciu milisekund. Po skurczu następuje rozkurcz mięśnia. Odstępy między im-
pulsami są duże, większe niż czas trwania całego pojedynczego skurczu.
Jednostka motoryczna
Jedna komórka nerwowa, jej wypustka, biegnąca do mięśnia i wszystkie komórki mięśniowe przez
niÄ… unerwiane stanowiÄ… jednostkÄ™ motorycznÄ… (motor unit).
22 | S t r o n a
Siła skurczu
Zależy od:
·ð liczby jednostek motorycznych biorÄ…cych udziaÅ‚ w skurczu;
·ð czÄ™stotliwoÅ›ci z jakÄ… poszczególne jednostki motoryczne sÄ… pobudzane;
·ð stopnia rozciÄ…gniÄ™cia mięśnia przed jego skurczem.
Regulacja napięcia mięśniowego
Regulowane jest przez:
·ð nadrzÄ™dne oÅ›rodki ruchowe w oÅ›rodkowym ukÅ‚adzie nerwowym (móżdżek i kora mózgo-
wa)
·ð dziÄ™ki samoregulacji
Samoregulacja napięcia mięśniowego
W mięśniach występują dwa rodzaje komórek mięśniowych: ekstrafuzalne i interfuzalne.
Ekstrafuzalne  mają jednolitą budowę na całej długości skupione w pęczki, oba ich końce są przy-
czepione do ścięgien. Sąpodstawową masą mięśniową. Unerwione są przez duże neurony ruchowe
zwane neuronami alpha.
Intrafuzalne  w swej części środkowej nie mają poprzecznego prążkowania i część ta nie kurczy
się. Są skupione w pęczki, czyli wrzecionka nerwowo-mięśniowego, które otacza torebka łącznot-
kankowa. Wrzecionka nerwowe przyczepiają się swoimi końcami do komórek ekstrafuzalnych.
W tych wrzecionkach znajdują się receptory na rozciąganie mięśnia. Unerwione są przez mniejsze
neurony ruchowe zwane neuronami gamma.
Pobudzone receptory we wrzecionkach nerwowo-mięśniowych na skutek rozciągania mięśnia wy-
syłają impulsy do neuronów alpha w jądrach ruchowych pnia mózgowia lub rdzenia kręgowego.
Z tych następnie do komórek ekstrafuzalnych i kurczą je. Ich skurcz powoduje zmniejszenie pobu-
dliwości wrzecionka co prowadzi do spadku napięcia mięśnia.
Natomiast skurcz izometryczny komórek ekstrafuzalnych nie zmniejsza pobudliwości receptorów
i napięcie utrzymuje się. Impulsy nerwowe stale krążące pomiędzy receptorami we wrzecionkach
mięśniowo-nerwowych zapewniają odpowiednie napięcie wszystkich szkieletowych mięśni dosto-
sowane do pozycji całego ciała oraz ustawienie kończyn i głowy w stosunku do tułowia. Impulsy
krążące po zamkniętej pętli sprzężenia zwrotnego pomiędzy rdzeniem kręg. a mięśniami utrzymują
samoregulację napięcia mięśniowego.
Struktury mózgowia
Móżdżek
W budowie móżdżku wyróżniamy:
·ð móżdżek stary (odpowiada za równowagÄ™ ciaÅ‚a),
·ð móżdżek dawny (siÅ‚a skurczu, rozkÅ‚ad napiÄ™cia),
·ð móżdżek nowy (skomplikowane, kontrolowane, pÅ‚ynne ruchy).
Móżdżek odbiera informacje wysyłaną przez wszystkie receptory całego ciała, przetwarza je i gro-
madzi na ułamek sekundy a następnie kontroluje układ ruchowy. Pełni funkcję dystrybutora siły
skurczów mięśni poprzecznie prążkowanych umożliwiając poruszanie się człowieka, utrzymanie
postawy wyprostowanej i wykonywanie płynnych ruchów.
23 | S t r o n a
Zbudowany jest z dwóch półkul, jego powierzchnia jest silnie pofałdowana. Reguluje rozkład skur-
czu.
Kora mózgowia
Silnie pofałdowana, powierzchnia ponad 2000cm2.
ZnajdujÄ… siÄ™ tu:
·ð w korze czoÅ‚owej oÅ›rodek ruchu
·ð w pÅ‚atach skroniowych oÅ›rodki sÅ‚uchu
·ð w pÅ‚acie potylicznym oÅ›rodek wzroku
·ð w części podstawnej kora wÄ™chowa
Najwięcej miejsca zajmują ośrodki wzroku, kończyn górnych, słuchu, natomiast mniej kończyn dol-
nych, tułowia, stóp.
Krążenie
Układ krążenia transportuje krew w tętnicach, zapewnia wymianę gazową w naczyniach włoso-
watych płuc oraz dostawę tlenu, substratów energetycznych i budulcowych, a także odprowadzanie
końcowych produktów metabolizmu z mikrokrąże-nia obwodowego naczyniami żylnymi. Część
krwi zalega w dużych żyłach oraz w rozciągliwych naczyniach płucnych i stanowi rezerwę włącza-
jącą się do krążenia wtedy, kiedy szybkość krążenia zwiększa się lub gdy muszą być wyrównane
ubytki w objętości krwi krążącej. Tę funkcję pojemnościową pełnią głównie żyły i zatoki żylne
wątroby oraz w mniejszym stopniu śledziony, sploty żylne głębokich podbrodawkowych warstw
skóry i duże żyły jamy brzusznej. Krew jest płynnym środowiskiem pośredniczącym w regu-
lacji humoralncj. Roznosi ona hormony i czynniki aktywne biologicznie z gruczołów dokrew-
nych, nerek i przewodu pokarmowego i dostarcza do komórek posiadających swoiste dla nich re-
ceptory.
Układ sercowo-naczyniowy ze względu na czynność dzieli się na:
·ð serce skÅ‚adajÄ…ce siÄ™ z czterech jam: dwóch przedsionków i dwóch komór;
·ð tÄ™tnice i żyÅ‚y krążenia dużego, które tworzÄ… zbiorniki: zbiornik tÄ™tniczy duży i zbior-
nik żylny duży;
·ð tÄ™tnice i żyÅ‚y krążenia maÅ‚ego, czyli pÅ‚ucnego, które tworzÄ… zbiorniki: zbiornik tÄ™tniczy
płucny i zbiornik żylny płucny;
·ð dwie sieci naczyÅ„ wÅ‚osowatych:
o pierwszą łączącą zbiornik tętniczy duży ze zbiornikiem żylnym dużym i
o drugą łączącą w płuchach zbiornik tętniczy płucny ze zbiornikiem żylnym płucnym.
Serce
Serce składa się z tkanki mięśniowej sercowej  miocyty oraz z przestrzeni pozamiocytarnej (ścię-
gna włókniste  włókna kolagenowe, fibronektynowe; fibroblasty, pozakomórkowa przestrzeń wod-
na, układ bodz
coprzewodzący, elementy ścian naczyń wieńcowych). Miocyty stanowią 40% ilości
komórek serca, ale zajmują 70% jego objętości.
Układ bodz
coprzewodzÄ…cy3
Elementy:
3
Dla wygody: (układ bodz
coprzewodzący)=(ukł. b-przew)
24 | S t r o n a
1) Ośrodek pierwszorzędowy: węzeł zatokowo-przedsionkowy (sinoatrial node  SA; rozrusznik
serca  pacemaker) znajdujący się przy ujściu żyły głównej górnej na granicy z prawym
przedsionkiem.
2) Węzeł przedsionkowo-komorowy (atrioventricularis  AV; węzeł Hisa), do którego z SA de-
polaryzacja dociera trzema pęczkami międzywęzłowymi: przednim (Bachmana), środkowym
(Wenckebacha) i tylnym (Thorela).
3) Pęczek przedsionkowo-komorowy, rozgałęzia się na dwie odnogi: prawą, biegnącą do pra-
wej komory i lewÄ…, biegnÄ…cÄ… do lewej komory.
4) Odnogi pęczka przedsionkowo-komorowego.
Komórki ukł. b-przew nie posiadają elementów kurczliwych, mają dużo sarkoplazmy i glikogenu.
Funkcja: pobudzanie serca do rytmicznych skurczów przez przewodzenie fali depolaryzacji.
Pracę zaczyna SA, on generuje potencjał czynnościowy, ma najwyższą częstotliwość generowania
tego potencjału (72 razy na minutę  1,2 Hz). Komórki pozostałych elementów ukł. b-przew też ma-
ją zdolność generowania impulsów, jednak z niższą częstotliwością, dlatego SA narzuca im własny
rytm. Zapobiega to asynchronicznym skurczom i samowzbudzeniu węzła przedsionkowo-
komorowego. Wiąże się z tym pojęcie bloku fizjologicznego serca (mechanizm narzucania rytmu
depolaryzacji przez komórki o najszybszej spoczynkowej depolaryzacji innym komórkom ukł. b-
przew.).
Mięsień sercowy stanowi syncytium fizjologiczne  dzięki wstawkom i połączeniom komunikującym
pobudzenie przenosi się z jednej komórki mięśnia sercowego do drugiej. Mięsień sercowy odpo-
wiada na bodziec skurczem maksymalnym, zgodnie z prawem  wszystko albo nic .
Komórki ukł. b-przew nie mają potencjału spoczynkowego. Depolaryzacja ich błony jest spowodo-
wana napływem do komórki Ca2+. Kiedy potencjał osiągnie wartość -40 mV dochodzi do samo-
wzbudzenia się komórki i wyzwolenia  właściwego potencjału czynnościowego. Otwierają się
wtedy kanały dla Na+, więc następuje gwałtowny wzrost potencjału. Póz
niej następuje repolaryza-
cja  odkomórkowy prąd K+ i dokomórkowy Cl-. Wartość potencjału wraca do -65 mV i od razu
aktywowany jest dokomórkowy prąd Ca2+. Nie występuje tu hiperpolaryzacja błony.
25 | S t r o n a
Komórki mięśni roboczych
Posiadają potencjał spoczynkowy.
Potencjał czynnościowy:
0) Gwałtowna depolaryzacja  dokomórkowy prąd Na+,
1) Szybka, krótka, nieznaczna repolaryzacja  w komórkach przedsionków odkomórkowy prąd
K+, w komórkach komór  dokomórkowy prąd Cl-,
2) Faza plateaou  bardzo powolna repolaryzacja  równowaga pomiędzy odkomórkowym
prądem K+ i dokomórkowym prądem Ca2+
3) Szybka repolaryzacja  gwałtowny odkomórkowy prąd K+, powrót do potencjału spoczyn-
kowego
Okres bezwzględnej refrakcji obejmuje fazy 0, 1 i 2, natomiast względna refrakcja przypada na fazę
3. A
ącznie oba te okresy niewrażliwości są dłuższe od czasu skurczu mięśnia sercowego, dzięki
czemu w warunkach prawidłowych nie następuje skurcz tężcowy.
Cykl pracy serca
1) Rozkurczowe wypełnianie komór krwią, bo otwarte są zastawki p-k
2) Skurcz przedsionków dopełnia komory
3) Skurcz komór, zastawki p-k się zamykają, gdy ciśnienie w komorach przekroczy ciśnienie
w tętnicach, to otwierają się zastawka pnia płucnego i zastawka aorty.
Skurcz komór trwa długo i jest podzielony:
·ð izowolumetryczny  zmienia siÄ™ ciÅ›nienie w komorach, ale nie ich objÄ™tość;
·ð izotoniczny  nastÄ™puje dopiero, gdy ciÅ›nienie w komorach wzroÅ›nie wystarczajÄ…co,
by otworzyć zastawki pni tętniczych;
·ð okres maksymalnego wyrzutu;
·ð okres zredukowanego wyrzutu.
26 | S t r o n a
4) Po skurczu komór następuje okres rozkurczu  okres protodiastoliczny. Zamykają się za-
stawki pni tętniczych.
Rozkurcz izowolumetryczny  spada napięcie komór, a nie objętość, tworzy się podciśnienie,
otwierają się zastawki p-k i następuje wypełnienie komór.
Fazy cyklu pracy serca Czas Zastawki
trwania Przedsionkowo- Pnia płucnego
(ms) komorowe i aorty
Rozkurcz komór okres protodiastoliczny 40
zamknięte
izowolumetryczny 80
okres szybkiego wypełniania się 110
komór zamknięte
otwarte
przerwa 190
skurcz przedsionków 110
Skurcz komór izowolumetryczny 50
izotoniczny okres maksymal- 90
nego wyrzutu
otwarte
okres zredukowa- 130 zamknięte
nego wyrzutu
Rozkurcz komór okres protodiastoliczny 40
izowolumetryczny 80
okres szybkiego wypełniania się 110
zamknięte
komór
otwarte
przerwa 190
skurcz przedsionków 110
A
ączny czas trwania skurczu i rozkurczu komór 800
Cały cykl trwa 800 ms. Jeżeli zwiększa się częstość pracy serca, odbywa się to kosztem skrócenia
pauzy i zmniejszeniem stopnia wypełnienia komór krwią.
Tachykardia  mechanizm dostosowania pracy serca do zwiększonego zapotrzebowania organi-
zmu w tlen  przyspieszenie pracy serca. Powyżej pewnej częstości skurczów, serce pracuje niee-
fektywnie, bo komory w niedostatecznym stopniu wypełniają się krwią.
Bradykardia  spowolnienie pracy serca poniżej 50 razy na minutę. Może być fizjologiczna brady-
kardia  patrz dalej.
Pojemność minutowa  ilość krwi przepompowana przez serce w czasie 1 minuty  5,4 l (jest to
cała objętość krwi).
Objętość wyrzutowa  ilość krwi wyrzucana w fazie wyrzutu do zbiorników tętniczych (ok. 150
ml z obu komór).
Objętość póz
norozkurczowa  objętość krwi, jaka wypełnia komory pod koniec fazy rozkurczu,
tuż przed fazą wyrzutu (krew, która spłynęła z przedsionków i która została z nich wypchnięta
podczas skurczu przedsionków).
Objętość póz
noskurczowa  objętość krwi, która zostaje w sercu po fazie wyrzutu (objętość za-
legajÄ…ca  ok. 100 ml).
Regulacja pracy serca
Czynniki nerwowe i humoralne wpływają na mięsień sercowy i zmieniają:
·ð siÅ‚Ä™ jego skurczów, czyli majÄ… dziaÅ‚anie inotropowe;
·ð czÄ™stość skurczów  dziaÅ‚anie chronotropowe;
·ð przewodzenie stanu czynnego  dziaÅ‚anie dromotropowe;
27 | S t r o n a
·ð pobudliwość  dziaÅ‚anie batmotropowe.
Noradrenalina wydzielana z zakończeń włókien nerwowych współczulnych pod wpływem dociera-
jącej do nich impulsacji ma dodatnie działanie inotropowe, chronotropowe, dromotropowe i batmo-
tropowe. Zwiększa objętość wyrzutową i minutową serca. Działa w ten sposób za pośrednictwem
receptora ²-adrenergicznego i cyklazy adenylanowej.
Działanie przeciwne w stosunku do adrenaliny ma acetylocholina, uwalniana z zakończeń nerwów
przywspółczulnych. Wynikiem jej wpływu jest zmniejszenie objętości wyrzutowej i pojemności mi-
nutowej serca.
Prawo Starlinga serca: Siła skurczu mięśnia sercowego jest wprost proporcjonalna do stopnia
jego rozciągnięcia (dotyczy tylko serc wydolnych).
U sportowców następuje powiększenie objętości jam serca i zwiększenie jego masy, co powoduje
wzrost objętości wyrzucanej z komór podczas skurczu. Wzmożone napięcie nerwu błędnego powo-
duje wolnÄ… akcjÄ™ serca - bradykardiÄ™.
EKG
Umieszczając elektrody na kończynach lub bezpośrednio na powierzchni serca i rejestrując różnice
potencjałów występujące pomiędzy elektrodami, odbiera się czynność bioelektryczną mięśnia ser-
cowego, czyli elektrokardiogram, za pomocą tzw. odprowadzeń kończynowych.
Elektrokardiogram zarejestrowany z II odprowadzenia kończynowego dwubiegunowego ma pięć
załamków: P, Q, R, S i T, odcinki (linia izoelektryczna pomiędzy załamkami) i odstępy.
1) Załamek P odpowiada początkowej depolaryzacji mięśnia przedsionków.
2) Załamki Q, R i S tworzą zespół QRS, odpowiadający początkowi depolaryzacji mięśnia ko-
mór, czyli fazie 0 potencjału czynnościowego komórek mięśnia komór.
3) Załamek T wiąże się z szybką repolaryzacją mięśnia komór, co odpowiada fazie 3 potencja-
łu czynnościowego komórek mięśnia sercowego.
Załamek P czas przewodzenia depolaryzacji w mięśniu przedsionków 100 ms
Odcinek PQ czas przejścia depolaryzacji przez węzeł przeds-kom i pęczek przeds-kom 50 ms
Odstęp PQ czas przewodzenia depolaryzacji od węzła zat-przeds do mięśnia komór 150 ms
Zespół QRS czas szerzenia się depolaryzacji w mięśniu komór 90 ms
Odcinek ST początek repolaryzacji mięśnia komór 120 ms
Załamek T czas szybkiej repolaryzacji mięśnia komór (faza 3 repolaryzacji) 120 ms
Odstęp ST czas wolnej i szybkiej repolaryzacji mięśnia komór (faza 2 i 3 repolaryzacji) 280 ms
Odstęp QT potencjał czynnościowy mięśnia komór (depolaryzacja i repolaryzacja) 370 ms
Odstęp RR czas trwania jednego cyklu pracy serca 800 ms
28 | S t r o n a
Przepływ wieńcowy
Największy przepływ przez tt. wieńcowe prawą i lewą jest w fazie rozkurczu, gdyż wtedy nie ma
ucisku na te naczynia i przepływ może nastąpić swobodnie. W fazie skurczu krew z t. wieńcowej
lewej cofa się do aorty, a w prawej przepływ jest bardzo ograniczony.
Rezerwa wieńcowa
Rezerwa wieńcowa to zdolność maksymalnego możliwego wzrostu przepływu przez naczynia
wieńcowe w stosunku do przepływu w warunkach spoczynkowych. Serce w spoczynku wykorzy-
stuje 75% dostarczanego przez tętnice tlenu. Pozostała część może być wykorzystana w razie zwięk-
szonego zapotrzebowania.
Rezerwę wieńcową ograniczają:
·ð czynniki zwężajÄ…ce naczynia krwionoÅ›ne;
·ð zbyt niskie ciÅ›nienie tÄ™tnicze krwi (zwÅ‚aszcza wartość rozkurczowa);
·ð skrajna tachykardia i bradykardia;
·ð stopieÅ„ elastycznoÅ›ci Å›cian naczyÅ„ wieÅ„cowych.
Ośrodki kontrolujące krążenie krwi
Hormony wpływające na zmiany ilości krwi w organizmie
Adrenalina i noradrenalina  emocje, znaczny wysiłek fizyczny, utrata krwi i oziębienie wpływaja
na wydzielanie A i NA przez rdzeń nadnerczy.
Wazopresyna  podwyższa ciśnienie tętnicze. Obniża ciśnienie osmotyczne. Obkurcza mięsnie gład-
kie naczyń krwionośnych co zwiększa całkowity opór naczyniowy oraz zmniejsza pojemność zbior-
ników krwi: tętniczego i żylnego dostosowując do krwi krążącej w łożysku krwionośnym. Resorpcja
wody w kanalikach zbiorczych.
Renina  element układu RAA. Układ reninowo-angiotensynowy odpowiada za regulacje ciśnienie
tętniczego krwi. Enzym wydzielany przez aparat przykłębuszkowy nerek, dostająca się do krwi
renina napotyka angiotensynogen, który powoduje jego przekształcenie w angiotensynę I
Angiotensynogen-----(renina)------>angiotensyna I ----(konwertaza)---->angiotensyna II
Angiotensyna I przechodzi poprzez naczynia krwionośne do płuc poprzez krew i tam znajduje się
konwertaza, która przekształca angiotensynę I(nieaktywna) do angiotensyny II(aktywna). Konwerta-
za wytwarzana jest w płucach.
Angiotensyna II  wiąże się z receptorem występującym w błonie komórkowej komórek mięśnio-
wych gładkich ścianach naczyń krwionośnych którym jest receptor AT1A.. Angiotensyna wiążąc się
z receptorem, aktywuje fosfolipazę C, która za pośrednictwem białka błonowego G powoduje
zwiększenia stężenia jonów wapnia w cytoplazmie miocytów. Działa na poprawne ciśnienie tętnicze
i ilość krwi krążącej. Zwiększa całkowity opór naczyniowy. Podwyższa ciśnienie tętnicze krwi
skurczowe i rozkurczowe. Dociera do rdzenia nadnerczy i pobudza do wydzielania aldosteronu, co
ma wpływ na ciśnienie. Angiotensyna II szybko rozkładana jest we krwi.
Wpływ angiotensyny na mięsień sercowy:
Angiotensyna wpływa na ekspresję (regulację) rozrostu miocytów. Reguluje odkładanie kolagenów
w miocytach. Odpowiada za przebudowę serca w sytuacjach patologicznych co przekłada się na
nadmierne odkładanie kolagenu w przestrzeni pozamiocytarnej.
29 | S t r o n a
Bezpośrednim czynnikiem wydzielającym reninę z nerek jest spadek ciśnienia tętniczego w tętnicz-
kach nerkowych. Czynniki pośrednie to:
·ð “! objÄ™toÅ›ci pÅ‚ynu zew kom
·ð “! caÅ‚kowitej krwi krążącej
·ð “! stęż Na+ w pÅ‚ynach ustrojowych
·ð “! ciÅ› tÄ™t krwi w zbiorniku tÄ™tniczym dużym
Wpływ T3 i T4 na pracę serca:
Hormony te zwane są hormonami kalorogennymi ponieważ produkują ciepło z rozkładu ATP, ok.
40% z 1 mola.
Tyroksyna  zwiększenie syntezy ATP, zwiększa liczbą mitochondriów a w konsekwencji prowadzi
do zwiększonego zapotrzebowania na tlen. Wzrost ciepła świadczy o zwiększonym metabolizmie,
które powoduje zwiększenie krążenia a to pośrednio wpływa na objętość wyrzutową serca. Ponadto
tyroksyna ma receptory bezpośrednio na mięśniu sercowym, w związku z tym zwiększenie metabo-
lizmu pociąga za sobą wzrost siły skurczów a i tym samym wzrost częstości skurczów.
Układ RAA i wazopresyna  powodują zwiększenie ciśnienia
ANP  przedsionkowy peptyd natriuretyczny (utriopeptyna). Syntetyzowany w mięśniach przed-
sionków. Sygnałem do wydzielania jest wzrost ciśnienia czyli nadmiernie rozciągnięte przedsionki
wytwarzają ANP a ten działa na kanaliki nerkowe prowadząc do usuwania jonów sodowych za
którymi podąża woda. Działanie: obniżenie ciśnienia krwi i ilości krwi krążącej.
Ośrodek naczynioruchowy
Na ten ośrodek składają się 2 części:
·ð presyjna - zwężanie naczyÅ„ krwionoÅ›nych. PrzepÅ‚yw krwi ze zbiornika tÄ™tniczego do żylne-
go zmniejsza się i ciśnienie w zbiorniku tętniczym wzrasta.
·ð depresyjna  rozszerzanie naczyÅ„ krwionoÅ›nych
Część presyjna
Neurony części presyjnej ośrodka naczynioruchowego w rdzeniu przedłużonym wysyłają wypustki
do neuronów w rogach bocznych rdzenia kręgowego w części piersiowej i lędz
wiowej. Neurony
rogów bocznych przekazują pobudzenie do mięśni gładkich w ścianach naczyń krwionośnych za
pośrednictwem neuronów w zwojach współczulnych. Włókna naczyniozwężające przewodzą im-
pulsy do naczyń krwionośnych utrzymując błonę mięśniową w stałym skurczu.(regulacja nerwowa)
Na część presyjną wpływają:
·ð kora mózgowa i ukÅ‚ad limbiczny - stopieÅ„ utlenienia w naczyniach
·ð oÅ›rodek oddechowy - odbiera informacje z chemoreceptorów reagujÄ…cych na prężność tlenu
i CO2. Jeżeli wzrost CO2 to pobudzają ośrodek oddechowy do pogłębienia oddechów
·ð zmniejszenie prężnoÅ›ci tlenu we krwi tÄ™tniczej
·ð zwiÄ™kszenie CO2 we krwi tÄ™tniczej
Część depresyjna
Spadek ciśnienia tętniczego powoduje odbarczanie baroreceptorów w związku z tym pobudzone
baroreceptory wpływają na ośrodek depresyjny w rdzeniu przedłużonym pobudzone neurony czę-
ści depresyjnej ośr nacz-ruch hamują aktywność neuronów w rogach bocznych rdzenia kręgowego
a tym samym hamują impulsację we włóknach nerwowych naczyniozwężających. Małe tętniczki
rozszerzają się, opór naczyniowy zmniejsza się a tym samym więcej krwi przepływa ze zbiornika
tętniczego do żylnego i ciśnienie w zbiorniku tętniczym obniża się
30 | S t r o n a
ośrodek depresyjny - rozszerzają naczynia krwionośne, wrażliwe są na:
·ð zmiany ciÅ›nienia krwi w baroreceptorach (Å‚uk aorty i zatoki tÄ™tnicy szyjnej)
·ð zmniejszenia prężnoÅ›ci CO2 we krwi tÄ™tniczej
W pewnej niezależności pozostaje współczulny układ rozszerzający naczynia krwionośne w m.
szkieletowych . Impulsacja powoduje zwiększenie przepływu krwi przez te mięśnie.
Krążenie duże
Ciśnienie tętnicze
Ciśnienie tętnicze - siła z jaką krew uderza o ściany tętnic. Najpierw się rozszerzają w chwili wy-
rzutu a póz
niej zwężają(skurcz do wewnątrz). odbieramy to jako tętno. Im dalej od serca tym tętno
jest słabiej wyczuwalne. W tętnicach o ścianach elastycznych fala tętna przesuwa się wolniej, na-
tomiast w tętnicach o ścianach stwardniałych rozchodzi się szybciej. W tętnicach o ścianach pro-
stych fala tętna przesuwa się szybciej, a odwrotnie w tętnicach o ścianach krętych.
Rola naczyń oporowych
Naczynia oporowe regulują względnie stały przepływ na poziomie naczyń włosowatych. Błona
mięśniowa małych tętniczek pozostaje pod stałym wpływem impulsacji nerwowej z ośrodków na-
czyniozwężających. W zależności od zapotrzebowania na tlen w jakimś obszarze naczyniowym,
rozszerzają się w nim małe tętniczki i przepływ krwi się zwiększa. Jednocześnie w innych obsza-
rach naczyniowych w tym samym czasie dochodzi do dalszego zwężania się światła małych tętni-
czek. Naczynia oporowe czyli małych tętniczek są prawie całkowicie zakręcone i przepuszczają
tylko niewielka ilość krwi. W wyniku zapotrzebowania na krew przez niektóre narządy naczynia
oporowe zostają  odkręcone a w innych narządach  zakręcone . Pojemność krwi odpływająca ze
zbiornika tętniczego nie ulega zmianie. Jednocześnie odkręcanie większej liczby naczyń oporowych
zwiększy odpływ krwi i obniży się ciś w zbiorniku tęt. Mechanizmy kontrolujące układ sercowo 
naczyniowy przyśpieszają prace serca i jego pojemność minutowa zwiększa się tak, aby odpływ
krwi został zrównoważony przez dopływ.
Autoregulacja przepływu krwi - dostosowane do przepływu.
Autoregulacja przepływu krwi obejmuje zarówno odpływ krwi ze zbiornika tętniczego jak i prze-
pływ krwi na poszczególne obszary naczyniowe.
wraz ze wzrostem ciśnienia tętniczego, ściany tętnic są silnie rozciągnięte i w odpowiedzi na to
silnie się kurczą dzięki temu pomimo wahań ciśnienia tętniczego utrzymywany jest względnie stały
przepływ na poziomie naczyń włosowatych.
najsilniej autoregulacja przejawia się w przepływie nerkowym (filtracja), mózgowym i wieńcowym.
Przepływ krwi przez naczynia włosowate
Równowaga Starlinga - tworzenie wysięku albo mikrokrążenia. Wyjaśnia warunki mikrokrążenia
na poziomie naczyń włosowatych.
Ciśnienie onkotyczne - siła z jaką woda zatrzymywana jest przez białka w przestrzeniach naczyń
i przestrzeniach tkankowych
Ciśnienie hydrostatyczne - jest to siła jaką wywiera woda na otaczające środowisko. Naczynia
i przestrzenie tkankowe.
31 | S t r o n a
Ciśnienie hydrostatyczne - jest to wypadkowa wszystkich ciśnień w naczyniach. TYLKO NACZY-
NIA!
W tętnicach:
1)  zewnętrzne : ciśnienie hydrostatyczne 30mmHg
ciśnienie onkotyczne przestrzeni tkankowej 10mmHg
Razem: 40mmHg
2)  wewnętrzne : ciśnienie onkotyczne (krwi) 25mmHg
ciśnienie hydrostatyczne płynu tkankowego 5mmHg
Razem: 30mmHg
Przewaga sił ciśnienia na zewnątrz przeważa filtracja  wychodzi płyn z substancjami wielkoczą-
steczkowymi do przestrzeni tkankowej.
W żyłach:
1)  zewnętrzne : ciśnienie hydrostatyczne 15mmHg
ciśnienie onkotyczne płynu tkankowego <10mmHg
Razem: 25mmHg
2)  wewnętrzne : ciśnienie onkotyczne osocza >25mmHg
ciśnienie hydrostatyczne płynu tkankowego 5mmHg
Razem: 30mmHg
Ciśnienie skierowane do wewnątrz przeważają nad ciśnieniem skierowanym do zewnątrz dlatego
mamy do czynienia z resorpcjÄ…  wnikanie wody wraz z substancjami wielkoczÄ…steczkowymi do
naczyń.
Różnica w tętnicach wynosi 10mmHg, a w żyłach 5mmHg. pozostałe 5mmHg odebrana jest przez
naczynia limfatyczne.
Zachwianie równowagi Starlinga w razie zapalenia prowadzi do miejscowego obrzęku. spowodo-
wany nadmiernym wysiękiem w przestrzeniach tkankowych.
Układ oddechowy
Oddychanie to inaczej wymiana gazowa. Do wyzwolenia energii ze związków chemicznych w or-
ganizmie niezbędny jest tlen atmosferyczny.
32 | S t r o n a
Oddychanie dzielimy na:
·ð Oddychanie zewnÄ™trzne: doprowadzenie O2 do wnÄ™trza komórek
·ð Oddychanie wewnÄ™trzne: O2 wchodzi w reakcje wewnÄ™trzne w komórce.
Górne drogi oddechowe: jama nosowa, tchawica, oskrzela  do 17 rozgałęzienia
Dolne drogi oddechowe: oskrzela 17-20. Poniżej 20 rozgałęzienia już zachodzi czysta wymiana
krew- pęcherzyki płucne.
Funkcje układu oddechowego
·ð Transport gazów za poÅ›rednictwem krwi
·ð wymiana gazowa (dyfuzja gazów miÄ™dzy krwiÄ… a pÄ™cherzykami pÅ‚ucnymi oraz dyfuzja ga-
zów między krwią, a komórkami)
·ð Perfuzja pÅ‚uc, czyli przepÅ‚yw krwi na poziomie drzewa oskrzelowego
·ð Usuwanie zbÄ™dnych metabolitów przemiany materii, czyli CO2
·ð JednoczeÅ›nie usuwajÄ…c CO2 ukÅ‚ad oddechowy utrzymuje RKZ czyli równowagÄ™ kwasowo
zasadową. RKZ również jest utrzymywana przez nerki . Utrzymanie stałego pH w płynie
wewnątrz- i zewnątrzkomórkowym jest bardzo istotne dla prawidłowego funkcjonowania
enzymów. Odbiegając od optymalnego pH, enzymy pracują gorzej. HCO3- dyfundując z ko-
mórki erytrocytu do pęcherzyka płucnego, przechodzi do niego, w zamian wciągając do
erytrocytów jon Cl-.
·ð UdziaÅ‚ w hydroregulacji
·ð UdziaÅ‚ w termoregulacji (wydychamy ciepÅ‚e powietrze)
·ð UdziaÅ‚ w nieswoistej obronie immunologicznej (budowa bÅ‚ony Å›luzowej)
·ð PeÅ‚ni funkcjÄ™ endokrynnÄ…. Angiotensyna I w pÅ‚ucach pod wpÅ‚ywem enzymów jest konwer-
towana do angiotensyny II.
Mechanizm wdechu
·ð Jest aktem czynnym
·ð ZwiÄ™ksza siÄ™ objÄ™tość klatki piersiowej w 3D, czyli górno-dolny, przednio-tylny i poprzecz-
ny.
·ð Przepona doznaje skurczu, obniża siÄ™
·ð Mięśnie miÄ™dzyżebrowe zewnÄ™trzne kurczÄ… siÄ™
·ð Przy nasilonym wdechu także mięśnie pomocnicze np.:(tylko niektóre z nich) mięśnie oboj-
czykowo-mostkowo-sutkowe, zębate przednie, pochyłe, piersiowe mniejsze.
·ð OpÅ‚ucna Å›cienna przylega do opÅ‚ucnej pÅ‚ucnej (miÄ™dzy nimi kilka ml pÅ‚ynu surowiczego).
Mięśnie kurcząc się pociągają za sobą opłucną ścienna, a ta natomiast opłucną płucną. Po-
jemność płuc zwiększa się, w opłucnej płucnej panuje ujemne ciśnienie w czasie oddycha-
nia od 0,3 do 0,8 kPa. Powoduje to również obniżenie się ciśnienia w pęcherzykach płuc-
nych dróg oddechowych i napływ powietrza do płuc w celu wyrównania ciśnienia (powie-
trze jest automatycznie zasysane)
Mechanizm wydechu
·ð Jest aktem biernym
·ð NastÄ™puje rozkurcz mięśni oddechowych: przepony i mięśni miÄ™dzyżebrowych zewnÄ™trz-
nych i pomocniczych.
·ð Przepona siÄ™ unosi
33 | S t r o n a
·ð Mięśnie miÄ™dzyżebrowe kurczÄ… siÄ™, powodujÄ… zmniejszenie objÄ™toÅ›ci pÅ‚uc bo opadajÄ… na
nie, delikatnie je ściskają.
·ð Można powodować czynny wydech, podczas nacisku tych mięśni na pÅ‚uca np. u Å›piewaków
operowych.
·ð Na szczycie wdechu mięśnie wdechowe rozkurczajÄ… siÄ™ i klatka piersiowa zaczyna zmniej-
szać swoje rozmiary dzięki sile wywieranej przez rozciągnięte mięśnie wokół płuc. Ciśnienie
w pęcherzykach płucnych wzrasta powyżej atmosferycznego i powietrze jest usuwane
z płuc (odwrotnie do wdechu)
Surfaktant
W czasie wdechu objętość pęcherzyków płucnych wzrasta, napięcie wzmaga się dzięki wydzielo-
nemu czynnikowi, a w czasie wydechu maleje. Napięcie powierzchniowe w pęcherzykach zmniej-
sza czynnik powierzchniowy, czyli surfaktant.
·ð Lipoproteina
·ð Wydzielony przez ziarniste pneumocyty II typu, które sÄ… w pÅ‚ucach
·ð W czasie wdechu powierzchnia pÄ™cherzyków zwiÄ™ksza siÄ™, czÄ…stki czynnika powierzchnio-
wego ulegają rozsunięciu i napięcie się wzmaga.
·ð Podczas wydechu sytuacja odwrotna.
·ð Surfaktant przedostajÄ™ siÄ™ do wnÄ™trza Å›ciany pÄ™cherzyka pÅ‚ucnego.
·ð Zapobiega zapadaniu siÄ™ pÅ‚uc
·ð Zawiera on reszty które posiadajÄ… ujemny Å‚adunek, wzajemnie siÄ™ odpychajÄ…
·ð DziaÅ‚a przeciwobrzÄ™kowo
Regulacja wydzielania surfaktantów:
·ð Hormonalna dziÄ™ki glikokortykoidom. PobudzajÄ… ich wydzielanie. Np. u wczeÅ›niaków jest
ryzyko niedoboru surfaktantów, dlatego podaje im się doustnie glikokortykoidy.
·ð Na drodze nerwowej: przez włókna nerwu bÅ‚Ä™dnego (ukÅ‚. przywspółczulny), pobudzajÄ… wy-
dzielanie surfaktantu, a współczulny działa odwrotnie
Wymiana gazowa na poziomie pęcherzyka płucnego
34 | S t r o n a
·ð Zachodzi zgodnie z gradientem stężeÅ„. Tlen dyfunduje ze Å›wiatÅ‚a pÄ™cherzyków do krwi, po-
nieważ w powietrzu pęcherzykowym ciśnienie parcjalne tlenu jest większe, we krwi dopły-
wającej ze zbiornika tętniczego natomiast mniejsze. (odwrotnie odbywa się CO2
·ð Tlen przedostaje siÄ™ z wnÄ™trza pÄ™cherzyka do naczynia wÅ‚osowatego
·ð CO2 wydostaje siÄ™ z erytrocytów do pÄ™cherzyków (w zamian do erytrocytu wciÄ…gany jest
CL-)
Tlen dyfundując do krwi musi pokonać barierę pęcherzykowo-włośnikową. Grubość tej barie-
ry wynosi około 1 um i utworzona jest przez:
1) Płyn wyścielający wnętrze pęcherzyków płucnych
2) Nabłonek pęcherzyków
3) Błonę podstawną pęcherzyków płucnych
4) TkankÄ™ Å‚Ä…cznÄ…
5) Błonę podstawną naczynia włosowatego
6) Kom. śródbłonka naczyń włosowatych
7) Osocze (na drodze chemicznej z hemoglobinÄ… 94%, a fizycznie, luz
no 6% gazów)
8) Błona erytrocytów
CO2 dyfunduje dokładnie w przeciwną stronę niż tlen.
Wysycenie hemoglobiny tlenem
Zależy od:
·ð PrężnoÅ›ci O2  wraz ze zwiÄ™kszeniem prężnoÅ›ci O2 zwiÄ™ksza siÄ™ wysycenie hemoglobiny tle-
nem
·ð Temperatury krwi  wraz ze spadkiem temperatury krwi przy zachowaniu tej samej pręż-
ności tlenu zwiększa się wiązanie Hb z tlenem
·ð pH  zwiÄ™kszenie prężnoÅ›ci CO2 we krwi zmniejsza stopieÅ„ wysycenia Hb tlenem (im mniej-
sze pH tym mniej wysycona)
·ð obecnoÅ›ci innych zwiÄ…zków np. BPG  obecność BPG zmniejsza powinowactwo hemoglobi-
ny do tlenu
Pojemność płuc
TV  objętość oddechowa, 500ml
IRV  objętość zapasowa ok. 2700ml
35 | S t r o n a
IC  pojemność wdechowa 3500ml
ERV  objętość zapasowa wydechowa ok. 1500ml
RV  objętość zalegająca 1200ml
FRC  pojemność zalegająca czynnościowa 2200ml
VC  pojemność życiowa 4800ml
TLC  pojemność płuc całkowita 5700ml
Przestrzeń martwa anatomicznie: struktury, które nie są przystosowane do wymiany gazowej
(struktury układu oddechowego). Nie ma w nich warunków do wymiany gazów między powie-
trzem a krwią. Służą dostarczeniu tlenu. Stanowią przestrzeń martwą anatomicznie.
Przestrzeń martwa fizjologicznie: część pęcherzyków w której nie dochodzi do wymiany gazo-
wej. Może być to spowodowane tym, że nie są oplecione odpowiednią ilością naczyń włosowatych
lub są, lecz występuje w nich zbyt mały przepływ krwi.
Przeciek płucny
część pojemności minutowej serca, w której krew nie zostaje utlenowana. Przeciek płucny anato-
miczny jest wywołany zespoleniami żył oskrzelowych należących do dużego krążenia i odprowa-
dzających krew żylną z żyłkami płucnymi zawierającym krew tętniczą. Również w samym sercu
drobne żyłki wyprowadzają krew żylną z mięśnia sercowego do krwi tętniczej lewej komory. Prze-
ciek płucny fizjologiczny polega na zaburzeniu stosunku przepływu krwi w pewnych częściach
płuc do wentylacji tamtejszych pęcherzyków płucnych (niewystarczająca wentylacja w stosunku do
przepływu krwi). U zdrowego człowieka tylko 5% pojemności minutowej serca nie ulega utlenowa-
niu, stanowiÄ…c Å‚Ä…cznie R anatomiczny i fizjologiczny.
Układy buforowe krwi
·ð Bufor wÄ™glowodanowy ok. 70%
·ð Bufor fosforanowy
·ð Bufor biaÅ‚ek osocza
·ð Bufor hemoglobinowy
Rola układów buforowych:
·ð Utrzymanie staÅ‚ego pH wewnÄ™trznego Å›rodowiska (ważne dla dziaÅ‚ania enzymów)
·ð pH osocza wynosi okoÅ‚o 7,35- 7,45
·ð PochÅ‚aniajÄ… H+
·ð Trawienie pokarmów zakwasza Å›rodowisko
·ð DziaÅ‚ajÄ… natychmiastowo
·ð Nadmiar kwasów jest buforowany
·ð UczestniczÄ… w tym pÅ‚uca, nerki, ukÅ‚ad kostny, pokarmowy i wÄ…troba.
·ð Tworzenie i odnowa buforu wÄ™glowodorowego jest możliwe dziÄ™ki anhydrazie wÄ™glanowej:
CO2 + H2O Ä! H2CO3
H2CO3 Ä! H+ + HCO2-
Regulacja oddychania
·ð CzÄ™stotliwość oddychania i gÅ‚Ä™bokość oddechów regulowana jest przez oÅ›rodek oddychania
w rdzeniu przedłużonym. W skład tego ośrodka wchodzą neurony wdechowe tworzące
36 | S t r o n a
ośrodek wdechu oraz ośrodek wydechu utworzony przez jądra dwuznaczne nerwu błędne-
go.
·ð Rozrusznikiem jest oÅ›rodek wdechu
·ð Impulsy od neuronów wdechowych biegnÄ… przez gaÅ‚Ä…zkÄ™ zstÄ™pujÄ…cÄ… aksonu do neuronów
ruchowych rdzenia kręgowego i jednocześnie przez gałązkę wstępującą do neuronów two-
rzących ośrodek pneumotaksyczny. Hamuje on zwrotnie ośrodek wdechu na 1-2 sek. (dzięki
czemu może nastąpić wydech)
·ð Oddychanie zwiÄ…zane jest z wystÄ™powaniem po sobie kolejno okresów pobudzania i hamo-
wania ośrodka oddechowego
·ð OkoÅ‚o 12 oddechów na minutÄ™ (12-16)
Termoregulacja
Organizm traci ciepło w stosunku do otoczenia o niższej temperaturze przez:
·ð SkórÄ™ (promieniowanie, przewodnictwo i pocenie siÄ™)
·ð UkÅ‚ad oddechowy (z wydychanym powietrzem)
·ð Przewód pokarmowy (z kaÅ‚em i moczem)
Ośrodek termoregulacji znajduje się w części przedniej podwzgórza.. Ośrodek ten działa na zasa-
dzie termostatu, działając na inne ośrodki.
OÅ›rodek termoregulacji dąży do tego by w caÅ‚ym ciele byÅ‚o 36,6°C, stara siÄ™ utrzymać  równowa-
gę , on pełni funkcję punktu nastawczego.
W czasie gorączki punkt ten się przestawia i podwzgórze zbiera informacje z punktu nastawczego
i termoreceptorów (wrażliwe na ciepło i zimno, więcej ich jest na zimno).
Znajdujące się na skórze to termoreceptory obwodowe. Ich jest również wiele w mięśniu
(ATP=ciepło)
Najwyższa temp. jest w wątrobie (krew wypływające jest o pół stopnia cieplejsza w porównaniu do
krwi wypÅ‚ywajÄ…cej) Wynosi ona ok. 37°C. Na powierzchni skóry temp wynosi 34°C, w dole pacho-
wym 36,6°C w jamie ustnej 37°C, a w mózgu 36-37°C.
Istnieje również ośrodek eliminacji ciepła i zachowania ciepła. Wszystkie one ze sobą współgrają.
Podstawowe elementy układu termoregulacji
1) termoreceptory i termodetektory- struktury wrażliwe na zmiany temp. otoczenia lub temp.
wnętrza ciała:
·ð termoreceptory obwodowe
·ð termoreceptory mięśni, górnych dróg oddechowych
·ð termodetektory  struktury termowrażliwe (np. szyjna część rdzenia krÄ™gowego)
2) Ośrodek termoregulacji (podwzgórze). Składa się z:
·ð oÅ›rodka eliminacji ciepÅ‚a  reguluje jego utratÄ™
·ð oÅ›rodka zachowania ciepÅ‚a  zatrzymuje ciepÅ‚o w organizmie i stymuluje jego wy-
twarzanie.
3) Efektory układu termoregulacji:
T. fizycznej: układ krążenia i gruczoły potowe
T. chemicznej: efektory to mięśnie szkieletowe, wątroba, tkanka brunatna.
37 | S t r o n a
Organizm bierze ciepło z:
·ð CiepÅ‚o endogenne  pracujÄ…ce mięśnie, narzÄ…dy, metabolizm
·ð CiepÅ‚o egzogenne  sÅ‚oÅ„ce, spożywanie ciepÅ‚ych posiÅ‚ków
Wchodząc do chłodni działa ośrodek zachowania ciepła
·ð Chce nam siÄ™ jeść
·ð Wytwarzane sÄ… T3 i T4
·ð Skurcz mięśni by ATP zaczęło wytwarzać energiÄ™ (termogeneza drżeniowa, dreszcze mi-
mowolne)
·ð Wszystko co powoduje wzrost glukozy we krwi
·ð UkÅ‚ad współczulny jest pobudzony (adrenalina)
·ð Glukagon uwalnia rezerwy glukozy
·ð Skurcz powierzchniowych naczyÅ„ skórnych
·ð Hormony dziaÅ‚ajÄ… głównie na brunatnÄ… tkankÄ™ tÅ‚uszczowÄ… (u noworodków, niemowlÄ…t).
Tkanka brunatna jest głównie wzdłuż kręgosłupa oraz pod łopatkami.
·ð Centralizacja obiegu krwi, zwiÄ™ksza siÄ™ dopÅ‚yw do serca
·ð GÄ™sia skórka
·ð OddziaÅ‚ywanie na korÄ™ ruchowÄ…
·ð Zmniejszenie wentylacji (mniej oddechów)
·ð Ograniczenie mikcji i defekacji
·ð Ograniczenie pocenia siÄ™
·ð Zwężenie naczyÅ„ krwionoÅ›nych
Wchodząc do sauny działa ośrodek eliminacji ciepła
·ð Pocenie siÄ™
·ð Rozszerzenie naczyÅ„ krwionoÅ›nych
·ð Konwekcja (przenoszenie ciepÅ‚a w wyniku ruchu cieczy lub gazów ze Å›rodowiska ciepÅ‚ego
do zimnego, np. w czasie wietrznej pogody)
·ð Zahamowanie drgania mięśniowego w Å›ródmózgowiu
·ð PogÅ‚Ä™bione oddychanie
·ð Pobudzenie mikcji i defekacji
·ð Pocenie siÄ™ (do 2l potu)
·ð Brak apetytu
Wysiłek fizyczny
·ð dochodzi do zaburzenia homeostazy
·ð spada pH krwi
·ð spada prężność tlenu we krwi
Udział biorą:
1) układ oddechowy
2) układ termoregulacji
3) układ krążenia
4) układ ruchu
5) układ nerwowy, kora ruchowa, czuciowa i móżdżek
38 | S t r o n a
Rola układu krążenia
·ð przyspieszenie akcji serca
·ð pobudzone receptory na miocytach
·ð wydzielane katecholaminy
·ð rozgrzewka powoduje lepsze wydzielanie mazi w stawach co powoduje zmniejszenie ryzyka
kontuzji
·ð dostosowuje przepÅ‚yw kosztem zwężenia naczyÅ„ krwionoÅ›nych w jamie trzewnej
·ð zwiÄ™ksza siÄ™ przepÅ‚yw wieÅ„cowy, mięśni szkieletowych z 1200ml/min na 22000ml/min
·ð zmniejsza siÄ™ przepÅ‚yw trzewny, nerkowy i skóry
·ð mózgowy pozostaje bez zmian
·ð w spoczynku 5800ml/min podczas wysiÅ‚ku 25000ml/min
·ð zwiÄ™ksza siÄ™ powrót żylny
·ð współczulny nad przywspółczulnym przeważa
·ð zwiÄ™ksza siÄ™ opór naczyniowy, po kilku minutach zaczynamy siÄ™ pocić. Efekt jest taki że
wzrasta ciśnienie tętnicze skurczowe, a rozkurczowe jest na stałym poziomie lub nawet mo-
że maleć, bo zmniejsza się opór obwodowy na skutek rozszerzenia naczyń w mięśniach
pracujących w skórze
·ð zwiÄ™ksza siÄ™ objÄ™tość minutowa, wyrzutowa, powrót żylny zmniejsza siÄ™
·ð zgodnie z prawem Starlinga serca, zmniejszy siÄ™ tÄ™tno, ale bÄ™dzie wydolniejsze serce bo
przepompuje przy mniejszej ilości skurczów więcej krwi (bradykardia spoczynkowa u spor-
towców)
Spoczynek Wysiłek
Przepływ krwi Procent pojemności Przepływ krwi Procent pojemności
(mL/min) minutowej serca (mL/min) minutowej serca
NarzÄ…dy trzewne 1400 24 300 1
Nerki 1100 19 250 1
Mózg 750 13 750 3
Mięsień sercowy 250 4 1000 4
Mięśnie szkieletowe 1200 21 22000 88
Skóra 500 9 600 2,5
Pozostałe narządy 600 10 100 0,4
Pojemność minutowa serca 5800 100 25 000 100
y
ródła energii podczas wysiłku (kolejność)
1) bezpośrednio z ATP (ułamki sekund)
2) Fosfokreatyna
3) Glikogen
4) Dostosowanie układu krwionośnego i zużycie glukozy. Podczas intensywnego szybkiego wy-
siłku większość glukozy, mniej WKT, podczas wolnego, ciężkiego wysiłku większość WKT
i mniej glukozy.
Zmęczenie mięśnia
·ð Spadek pH
·ð Uruchomienie glikolizy tlenowej- wolno, sporo czasu, zmÄ™czenie powolne
·ð Glikoliza beztlenowa- intensywne, szybkie, powstawanie kwasu mlekowego
·ð Wzrost prężnoÅ›ci CO2
39 | S t r o n a
·ð Spadek prężnoÅ›ci tlenu
·ð Powstawanie kwasu mlekowego
·ð Wzrost temperatury
·ð Receptory bólu pobudzone przez kwas mlekowy.
Rodzaje włókien mięśniowych
Typu 1: włókna powolne, czerwone włókna mięśniowe, charakteryzują się niską zawartością gliko-
genu mięśniowego i fosfokreatyny, zdolne do glikolizy tlenowej, skurcze tężcowe następują powoli.
Dużo mioglobiny. Ten typ komórek mięśniowych wolniej się męczy.
Typu 2: włókna szybkie, szybko się męczą, warunki beztlenowe przeważają, mało mioglobiny, duża
zaw. Glikogenu i fosfokreatyny, szybko następuję skurcz tężcowy
Typu 2b : włókna pośrednie
DÅ‚ug tlenowy
Mimo iż zakończymy wysiłek fizyczny, obserwujemy pobieranie tlenu, ciągłe głębsze oddechy niż
zwykle w stanie spoczynku. Odtwarza się w ten sposób zasoby tlenu, mioglobiny, resynteza ATP,
odnawianie glikogenu. Kwas mlekowy który się tworzy jest zużywany w wątrobie. Warto zrobić
dłuższy delikatny wysiłek. Zwiększona wentylacja płuc, wydychany CO2.
Rola układu oddechowego
·ð ZwiÄ™kszona perfuzja pÅ‚uc
·ð ZwiÄ™kszenie iloÅ›ci oddechów
·ð UdziaÅ‚ w termoregulacji, wydychanie ciepÅ‚ego powietrza
Czynniki naczyniozwężające
·ð Miejscowe obniżenie temperatury
·ð Zmniejszenie prężnoÅ›ci CO2
40 | S t r o n a
·ð Zmniejszenie pH
·ð Zmniejszenie stężenia mleczanów, histaminy, adenozyny, jonów K+, prostaglandyny, prosta-
cykliny i przedsionkowego peptydu natriuretycznego
·ð ZwiÄ™kszenie prężnoÅ›ci tlenu
·ð ZwiÄ™kszenie stężenia serotoniny
Czynniki naczyniorozszerzajÄ…ce
·ð Wzrost temperatury
·ð ZwiÄ™kszenie prężnoÅ›ci CO2
·ð Zmniejszenie prężnoÅ›ci O2
·ð Miejscowe zwiÄ™kszenie stężenia , histaminy, adenozyny, jonów K+, prostaglandyny, prosta-
cykliny i przedsionkowego peptydu natriuretycznego
·ð Wzrost ciÅ›nienia osmotycznego
·ð ZwiÄ™kszenie pH
41 | S t r o n a
Układ trawienny
Na układ trawienny składają się: przewód pokarmowy (jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito
cienkie, jelito grube) i gruczoły trawienne (wątroba, trzustka, ślinianki). Ściany przewodu pokar-
mowego zbudowane są z mięśni gładkich o włóknach ułożonych w trzech warstwach (za wyjąt-
kiem początkowego i końcowego odcinka).
Odżywianie obejmuje:
·ð przyjmowanie pokarmów,
·ð trawienie pokarmów,
·ð wchÅ‚anianie skÅ‚adników pokarmowych i wody,
·ð przyswajanie skÅ‚adników pokarmowych.
Kontrola przyjmowania pokarmów
Kontrolę nad ilością spożywanych pokarmów czyli nad ilością wprowadzonej energii, pełni ośrodek
pokarmowy w podwzgórzu,. którego jedna część   ośrodek głodu znajduje się w częściach bocz-
nych, wyzwala mechanizm poszukiwania, zdobywania i przyjmowania pokarmów a druga część 
 ośrodek sytości , w jądrze bocznym, hamuje łaknienie.
Po spożyciu pokarmu i wchłonięciu składników odżywczych, gdy następuje hiperglikemia,
wydzielana jest insulina. Insulina oddziałuje na tkankę tłuszczową pobudzając ją do wydzielania
leptyny z komórek adipocytów. Leptyna działa w dwojaki sposób: bezpośrednio pobudza ośrodek
sytości oraz hamuje neuropeptyd Y (NPY)  tzw. czynnik głodu. Bez hamowania ze stroly leptyny,
NPY pobudza ośrodek głodu.
42 | S t r o n a
Jama ustna
W jamie ustnej następuje rozdrobnienie pokarmu, nawilżenie, wstępne trawienie i formowanie kę-
sa.
Ślina w ilości około 1,5 l na dobę jest wydzielana przez trzy parzyste ślinianki: podjęzykową, pod-
żuchwową i przyuszną. Wydzielane są dwa rodzaje śliny: surowicza (zawierająca ą-amylazę) oraz
ślina śluzowa (zawierająca mucyny  glikoproteidy, dzięki czemu jest gęsta, lepka, ułatwia zlepianie
i formowanie kęsa oraz zapobiega mechanicznemu podrażnieniu błony śluzowej przez pokarm).
Gęstszą ślinę wytwarzają ślinianki podjęzykowe i podżuchwowe.
Żucie polega na mechanicznym rozdrobnieniu pokarmu. Jest procesem ważnym i dość skompli-
kowanym  wymaga ścisłej kontroli na drodze odruchowej, ze strony ośrodka integrującego żucie
w tworze siatkowatym pnia mózgu (zapobiega on choćby przegryzieniu języka). Biorą w nim udział
zęby oraz mięśnie języka, szczęk i inne. Maksymalna siła nacisku szczęk wynosi około 150 kg.
Połykanie i przełyk
Połykanie dzieli się na trzy fazy:
·ð ustno-gardÅ‚owÄ…, zachodzÄ…cÄ… Å›wiadomie i dowolnie, polega na przesuniÄ™ciu kÄ™sa do gardÅ‚a,
w czym biorą udział mięśnie języka i policzków;
·ð gardÅ‚owo-przeÅ‚ykowÄ…, zachodzÄ…cÄ… odruchowo, kiedy kÄ™s przechodzi z gardÅ‚a do przeÅ‚yku
uruchamiane są ruchy perystaltyczne przełyku;
·ð przeÅ‚ykowo-żoÅ‚Ä…dkowÄ…, zachodzÄ…cÄ… odruchowo, kÄ™s przesuwany przez falÄ™ perystaltycznÄ…
przełyku zbliża się do wpustu żołądka i dostaje się do jamy żołądka.
Żołądek
W budowie żołądka wyróżnia się część wpustową, dno, trzon i odz
wiernik. Na trzonie sÄ… dwie
krzywizny: większa i mniejsza.
Funkcje żołądka
·ð magazynowa,
·ð trawienna,
·ð wyjaÅ‚awiajÄ…ca,
·ð mechaniczna,
·ð wchÅ‚aniajÄ…ca (wchÅ‚aniane sÄ… tylko proste skÅ‚adniki  woda, sole mineralne, proste wÄ™glo-
wodany)
Pokarmy płynne po dostaniu się do pustego żołądka spływają wzdłuż krzywizny mniejszej do czę-
ści odz
wiernikowej, zalegając w żołądku bardzo krótko, nawet tylko kilka sekund. Pokarmy stałe
początkowo wypełniają trzon żołądka, następnie w miarę ich przybywania zajmują dno żołądka.
Kolejne spożywane pokarmy zajmują środkową część jamy żołądka, rozpychając w kierunku ścian
żołądka znajdujący się tam już pokarm.
Treść stała zalega w żołądku przez czas zależny od jej składu (proste pokarmy jak gotowane karto-
fle  2-3 godzin, zaś np. chipsy nawet kilkanaście godzin).
Żołądek kontroluje, aby treść przekazywana do jelita była co najmniej półpłynna (nigdy całkiem
stała).
W żołądku częściowo zachodzi obróbka mechaniczna pokarmu, związana z ruchami perystaltycz-
nymi, odpowiedzialnymi za przesuwanie treści z prędkością 1 cm/sek. Motoryka żołądka wyzwala-
na jest przez rozrusznik żołądka, położony w połowie długości trzonu. Pokarm przesuwany jest w
43 | S t r o n a
górę i w dół. Treść płynna popychana jest bardziej w kierunku odz
wiernika  propulsja, zaś treść
stała w kierunku dna  retropulsja. Pokarm wielokrotnie przesuwany tam i z powrotem ulega do-
kładnemu rozdrobnieniu i wymieszaniu z sokiem żołądkowym.
Aktywność rozrusznika żołądka kontrolowana jest nerwowo i humoralnie. Nerw błędny poprzez
neurony przywspółczulne nasila skurcze i przyspiesza perystaltykę żołądka. Nerwy zazwojowe
mają charakter cholinergiczny (na zakończeniach uwalniają acetylocholinę), peptydergiczny (neuro-
peptydy  VIP, SP, GRP, somatostatynę) lub nitroergiczny (ATP i NO). Przeciwnie działają nerwy
współczulne.
Komórki błony śluzowej żołądka
·ð Komórki okÅ‚adzinowe
Odpowiedzialne za syntezę i uwalnianie kwasu solnego (pod wpływem histaminy oddziału-
jącej na receptory H2). Posiadają H+-zależną ATP-azę  pompę protonową odpowiedzialną za
wydzielanie jonów wodorowych, które wraz z anionami chlorkowymi dają kwas solny.
Czynność pompy protonowej komórek okładzinowych można zablokować lekami (np. pro-
glumid blokujÄ…cy receptory gastrynowe; ranitydyna i cimetydyna blokujÄ…ce receptory hi-
staminowe; samÄ… pompÄ™ hamuje omeprazol).
Ponadto komórki okładzinowe syntezują tzw. czynnik wewnętrzny  czynnik Castle a. Osła-
nia on witaminę B12 przed enzymami trawiennymi i umożliwia jej wchłonięcie w jelicie.
·ð Komórki główne
Syntezują pepsynogen  nieczynny enzym trawienny, który w świetle żołądka przekształca-
ny jest do postaci czynnej  pepsyny za pośrednictwem HCl.
·ð Komórki dodatkowe
Wydzielają śluz, który okrywa błonę śluzową i chroni ją przed enzymami i HCl, ale nie
miesza się z treścią pokarmową.
·ð Komórki G - dokrewne
WytwarzajÄ… gastrynÄ™ i peptyd uwalniajÄ…cy gastrynÄ™ (GRP).
·ð Komórki macierzyste
Stanowią rezerwuar komórek podlegających odnowie.
Błona śluzowa żołądka podlega odnowie co dwie doby, częściej to następuje u pacjentów z nad-
kwasotÄ….
Jelito cienkie
W jelicie cienkim treść pokarmowa jest trawiona do składników prostych, które są tam następnie
wchłaniane do krwi. Jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego.
Funkcja trawienna dwunastnicy związana jest z aktywnością soku jelitowego zawierającego śluz
z enzymami trawiennymi. Do enzymów soku jelitowego należą:
·ð lipazy trawiÄ…ce tÅ‚uszcze,
·ð Ä…-amylaza trzustkowa trawiÄ…ca wÄ™glowodany,
·ð aminopeptydazy,
·ð nukleazy.
Sok jelitowy ma odczyn słabo zasadowy. Poza hydrolizą składników pokarmowych i alkalizacją
treści jelitowej doprowadza jej ciśnienie osmotyczne do ciśnienia izotonicznego.
Regulacja wydzielania soku jelitowego:
·ð pobudzane jest poprzez mechaniczne drażnienie Å›cian jelita;
·ð na drodze nerwowej  impulsacja z nerwów przywspółczulnych je wzmaga;
44 | S t r o n a
·ð pobudzane przez hormony żoÅ‚Ä…dkowo-jelitowe (cholecystokinina  CCK, wazoaktywny pep-
tyd jelitowy  VIP, glukozozależny peptyd insulinotropowy  GIP, sekretyna, gastryna)
·ð hamowane przez prostacyklinÄ™.
CCK wraz z gastryną pobudzają motorykę i perystaltykę jelita, zwiększają wchłanianie wody z jeli-
ta.
Motoryka jelita cienkiego
Błona mięśniowa jelita cienkiego wykazuje:
·ð okresowe zmiany napiÄ™cia;
·ð skurcze odcinkowe zaznaczajÄ…ce siÄ™ okresowym pojawianiem siÄ™ i zanikaniem okrężnych
przewężeń jelita;
·ð skurcze perystaltyczne, rozpoczynajÄ…ce siÄ™ w dwunastnicy i przesuwajÄ…ce siÄ™ w postaci fali
perystaltycznej przez odcinki jelita cienkiego i grubego aż do odbytnicy.
Jelito grube
W jelicie grubym zachodzÄ… cztery zasadnicze procesy:
·ð zwrotne wchÅ‚anianie wody;
·ð wchÅ‚anianie elektrolitów, aa, witamin;
·ð formowanie kaÅ‚u;
·ð drobnoustroje stale siÄ™ tam mnożą produkujÄ…c zarówno zwiÄ…zki dla organizmu niezbÄ™dne
(niektóre witaminy), jak i szkodliwe (tyraminę, amoniak).
Gruczoły błony śluzowej jelita grubego nie wytwarzają enzymów trawiennych. Jedyną ich wydzie-
liną jest śluz.
Ruchy jelita grubego
Podobnie jak w jelicie cienkim błona mięśniowa jelita grubego wykazuje okresowe zmiany napię-
cia, skurcze odcinkowe i skurcze perystaltyczne. Dwa lub trzy razy na dobÄ™, na skutek rozciÄ…gniÄ™-
cia się jelita grubego przez wypełniającą je treść, dochodzi do silnych skurczów perystaltycznych,
czyli ruchów masowych. Treść wypełniająca jelito grube zostaje przesunięta w kierunku odbytnicy.
Ruchy masowe występują w pierwszej godzinie po spożyciu pokarmów w wyniku odruchu żoląd-
kowo-okrężniczego.
45 | S t r o n a
Oddawanie kału
Treść jelita grubego przesuwana do odbytnicy zawiera; wodę, błonnik, ciała bakterii, sole mineral-
ne, tłuszcze, złuszczone komórki nabłonka jelita cienkiego i grubego oraz śluz. Kał wypełniający
odbytnicę rozciąga jej ściany i może dojść wskutek odruchu do mimowolnego oddawania kału, jak
to występuje u dzieci w pierwszym roku życia. W póz
niejszym okresie życia w obrębie wyższych
pięter ośrodkowego układu nerwowego wyksztalca się mechanizm kontrolujący oddawanie kału.
Podrażnienie receptorów w ścianie odbytnicy odbierane jest przez ośrodek w części krzyżowej
rdzenia kręgowego, który z kolei a pośrednictwem przywspółczulnych nerwów trzewnych mied-
nicznych zmniejsza napięcie mięśnia gładkiego  mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu  roz-
kurcza mięsień poprzecznie prążkowany  zwieracz zewnętrzny odbytu, unerwiany przez nerw
sromowy. Jednocześnie z roz1uz
nieniem obu zwieraczy występują skurcze prze pony i mięśni
brzucha, ciśnienie w jamie brzusznej wzrasta i kał usuwany jest na zewnątrz.
Trzustka i wÄ…troba
Trzustka
W budowie trzustki wyróżnia się cztery rodzaje komórek wydzielniczych:
·ð komórki A (Ä…)  wydzielajÄ… glukagon;
·ð komórki B (²)  wydzielajÄ… insulinÄ™ i amylazÄ™ trzustkowÄ…  zgromadzone w wyspach Lan-
gerhansa;
·ð komórki D (´)  wydzielajÄ… somatostatynÄ™;
·ð komórki F (PP)  wydzielajÄ… polipeptyd trzustkowy.
Insulina wydzielana jest przy wzroście stężenia glukozy i aminokwasów we krwi, ponieważ odpo-
wiedzialna jest za transport tych składników do wnętrza komórek. U pacjentów cierpiących na cu-
krzyce typu I, z bezwzględnym niedoborem insuliny, nawet mimo przyjmowania dużej ilości cu-
krów z pokarmem, glukoza nie jest transportowana do komórek, następuje głód komórkowy i po-
budzany jest ośrodek głodu. Przy spadku stężenia glukozy we krwi, wydzielany jest glukagon, dzia-
łający przeciwnie do insuliny, powodując rozkład glikogenu w wątrobie.
Somatostatyna hamuje wydzielanie zarówno insuliny jak i glukagonu.
46 | S t r o n a
Impulsacja ze strony nerwu przywspółczulnego (n. błędny) powoduje pobudzenie wydzielania soku
trzustkowego, zaś ze strony nerwów współczulnych  zahamowanie.
Składniki soku trzustkowego
·ð trypsynogen i chymotrypsynogen  nieaktywne postaci endopeptydaz;
·ð karbopeptydazy  peptydazy trawiÄ…ce biaÅ‚ka od C-koÅ„ca;
·ð lipaza trzustkowa;
·ð Ä…-amylaza trzustkowa;
·ð nukleazy;
·ð esteraza trzustkowa;
·ð fosfolipazy;
·ð enterokinaza  powoduje przejÅ›cie trypsynogenu w aktywnÄ… trypsynÄ™.
WÄ…troba
Wątroba pełni w organizmie szereg funkcji:
1) Funkcje filtracyjne:
·ð Jest filtrem dla zwiÄ…zków odżywczych wchÅ‚oniÄ™tych do krwi z przewodu pokarmo-
wego. Wychwytuje je i magazynuje (np. glukozÄ™ w postaci glikogenu).
·ð Wychwytuje również zwiÄ…zki szkodliwe  peÅ‚ni rolÄ™ detoksykacyjnÄ…. Może te toksy-
ny przekształcać tak, aby możliwe było ich wydalenie z moczem (najczęściej sprzę-
gane sÄ… z kwasem glukuronowym, siarkowym).
·ð Wychwytuje bilirubinÄ™  katabolit hemu, sprzÄ™ga jÄ… z kwasem glukuronowym i wy-
dziela z żółcią.
·ð Wychwytuje i metabolizuje cholesterol zużywajÄ…c go do produkcji kwasów żółcio-
wych.
·ð Wychwytuje wolne kwasy tÅ‚uszczowe, utlenia je do acetylo-CoA i nastÄ™pnie w pro-
cesie ketogenezy tworzy ciaÅ‚a ketonowe (aceton, ²-hydroksymaÅ›lan, acetylooctan).
·ð W cyklu mocznikowym syntezuje mocznik z amoniaku powstaÅ‚ego w procesie dea-
minacji białek. Usuwając amoniak bierze udział w zachowaniu równowagi kwaso-
wo-zasadowej. Przy niewydolności wątroby następuje alkalizacja krwi  zasadowica.
·ð Zatrzymuje wiÄ™kszość krążących we krwi hormonów, poÅ›rednio regulujÄ…c ich stęże-
nie we krwi.
2) Funkcje zewnÄ…trzwydzielnicze:
·ð Syntezuje żółć skÅ‚adajÄ…cÄ… siÄ™ z kwasów żółciowych (kw. holowy, kw. chenodeoksy-
cholowy), fosfolipidów, cholesterolu, sprzężonej bilirubiny. Żółć uwalniana jest do
dwunastnicy i tam odpowiedzialna jest za emulgację tłuszczów.
o Przy niewydolności wątroby i zmniejszonym wydzielaniu żółci objawem są
stolce tłuszczowe i odbarwione (bo mniej w nich bilirubiny).
3) Funkcje wewnÄ…trzwydzielnicze:
·ð Syntezuje biaÅ‚ka osocza krwi: albuminy, Ä…-globuliny, ²-globuliny (NIE Å‚-globuliny),
fibrynogen.
4) Funkcje magazynowe:
·ð Magazyn glikogenu.
·ð Magazyn witamin rozpuszczalnych w tÅ‚uszczach.
·ð Magazyn żelaza w postaci zwiÄ…zanej z biaÅ‚kiem ferrytynÄ….
5) Udział w termoregulacji.
·ð Przez bardzo intensywny metabolizm wÄ…troba jest najcieplejszym narzÄ…dem. Krew
z niej wypÅ‚ywajÄ…ca jest o 1,5°C cieplejsza od krwi wpÅ‚ywajÄ…cej.
47 | S t r o n a
Regulacja wydzielania żółci
W ciągu doby produkowane jest 250-1100 ml żółci. Jej wydzielanie jest częściowo kontrolowane
zwrotnie przez krążenie jelitowo-wątrobowe (składniki żółci wchłaniane są w jelicie do krwi i żyłą
wrotną wracają do wątroby). Impulsacja ze strony nerwu błędnego pobudza wydzielanie żółci. Do
hormonów pobudzających jej wydzielanie należą: cholecystokinina, sekretyna, gastryna, glukagon,
histamina. 98% żółci jest wchłaniana w jelitach, reszta wydalana z kałem.
Nerki
Nerki zbudowane sÄ… makroskopowo z cz. korowej i cz. rdzeniowej. W cz. korowej i cz. rdzeniowej
znajdują się nefrony. Ale w części rdzeniowej nefrony mają dłuższą pętle Henlego i znajduje się
tutaj 20% nefronów. W całej nerce nefronów jest ok. 1 mln. Nefron składa się z ciała nerkowego
i kanalików nerkowych. W ciałku nerkowym zachodzi filtracja kłębuszkowa, czyli przenikanie czę-
ści osocza przepływającego przez kłębuszek naczyniowy ciała nerkowego do światła torebki kłę-
buszka. Ultrafiltrat ze światła kłębuszki przepływa przez część bliższą kanalika nerkowego (składa-
jącą się z kanalika nerkowego głównego i z części zstępującej pętli nefronu) cz dalsza kanalika ner-
kowego(utworzona z cz wstępującej pętli nefronu i z wstawki). Mocz tworzący się w nefronie od-
pływa przez kanalik nerkowy zbiorczy i przewód brodawkowy do miedniczki nerkowej.
Czynność nerek:
·ð Filtracja krwi (części osocza) za poÅ›rednictwem tego powstaje mocz pierwotny ok. 150 litrów
z czego na mocz ostateczny przypada 1% z tego.
·ð Usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii
·ð Regulacja gospodarki wodno-mineralnej
·ð Regulacja pÅ‚ynów i skÅ‚adu zewnÄ™trznego komórki/ regulacyjna czynność/ czynność homeo-
statyczna (izojonia, izohydria, izotonia, Izowolemia)
·ð Endokrynna/wydzielnicza
*poprzez reninę wpływa na angiotensynę (układ RAA)
·ð Ma wpÅ‚yw na syntezÄ™ aktywnej witaminy D3
·ð UdziaÅ‚ w równowadze kwasowo-zasadowej
·ð Miejsce syntezy hormonów  autakoidy, urodilatyna
·ð Funkcja wydzielnicza  wydalanie toksycznych metabolitów. Najbardziej toksyczne sÄ… meta-
bolity białkowe dlatego one są całkowicie wydalane przez nerki.
·ð Wydalanie barwników
·ð Degradacja hormonów
·ð W nerce zachodzi glukoneogeneza
·ð Proces mikcji
·ð Produkcja erytropoetyny
Unaczynienie nerki i krążenie krwi:
Do nerki przez minutę dopływa ponad litr krwi. Niska różnica tętniczo-żylna świadczy o tym że
nerki nie wykazują dużego metabolizmu. Ale po to są ukrwione aby tworzyć przesącz. Krew do-
prowadzana jest przez tętniczki doprowadzające a odpływa przez tętniczki odprowadzające. Kom
bł. mięśniowej tętnic nerkowych kurczą się pod wpływem impulsacji przez nerwy współczulne
nerwy nerkowe i uwalniają NA z zakończeń nerwów. Skurcz bł. mięśniowej powoduje zmniejszenie
przepływu krwi przez nerki i przez naczynia kłębuszków nerkowych.
Przesączanie kłębuszkowe
To ilość osocza przefiltrowana w jednostce czasu przez kłębuszki nerkowe do moczu pierwotnego.
48 | S t r o n a
Wielkość filtracji kłębuszkowej (GFR) 60-120 ml na średnią powierzchnię ciała.
GFR zależy od :
·ð CiÅ› tÄ™tniczego w tÄ™tniczce doprowadzajÄ…cej
·ð Stanu gospodarki wodno-mineralnej
·ð IloÅ›ci czynnych nefronów. Aby doszÅ‚o do niewydolnoÅ›ci nerek musiaÅ‚oby być zniszczonych
ponad 60% nefronów wzrost stęż kreatyniny o tym może świadczyć że coś zaczyna się
dziać. Wtedy pozostałe nefrony wykonują znacznie większą pracę niż normalnie.
Proces filtracji kłębuszkowej:
Nefron zbudowany jest z: torebki Bowmana (ciało nefronu), kanalika bliższego dalszego i pętli ne-
fronu.
Torebka Bowmana ma 2 bieguny  naczyniowy i moczowy. Od bieguna moczowego odchodzi ka-
nalik nerkowy który podzielony jest na cewkę bliższą (proksymalną) i cewkę dalszą (dystalną).
Cewka bliższa obejmuje kanalik kręty I rzędu ramię zstępujące pętli Henlego cz. kanalika
dalszego cz. wstępująca pętli Henlego kanalik kręty II rzędu.
Mięśnie gładkie tętniczki doprowadzającej w miejscu przylegania do plamki gęstej kanalika dalsze-
go tworzą aparat przykłębuszkowy.
Komórki plamki gęstej reagują na zmianę stęż NaCl w tętniczce doprowadzającej. Jest to swoisty
detektor NaCl we krwi tętniczej decyzja czy ma być wydzielana renina przez ziarniste komórki
w tętniczce doprowadzającej.
Wydzielanie reniny pod wpływem:
·ð Obniżenie ciÅ› tÄ™t krwi
·ð Zmniejszenie przepÅ‚ywu nerkowego na skutek skurczu bl mięśniowej tÄ™tnic nerkowych.
·ð Spadek stęż NaCl w moczu pierwotnym (patrz wyżej plamka gÄ™sta)
49 | S t r o n a
·ð PÅ‚ynÄ…ce z krwiÄ… eikozanoidy np. prostacyklina prostagladyna E2
Spadek cis tęt w tętniczce doprowadzającej renina angiotensynogen we krwi angiotensyna I
we krwi krążącej angiotensyna II we krwi krążącej wydzielanie aldosteronu wzrost ci-
śnienia tętniczego.
Siły napędowe filtracji  tworzenie ultrafiltratu
EFP  efektywne ciÅ› filtracyjne EFP=Pc-("c +Ptor)
PC  ciśnienie hydrostatyczne naczyń włosowatych kłębuszka
"c  ciśnienie onkotyczne osocza krwi
Ptor  ciśnienie hydr przesączu w torebce kłębuszka
CIŚNIENIE WARTOŚĆ
kPa
mmHG
Ciś hydrostatyczne w naczyniach włosowa- +7,3 +55
tych kłębuszka PC
Ciś hydrostatyczne w torebce kłębuszka Ptor -2,0 -15
Ciś onkotyczne w naczyniach włosowatych -3,3 -25
kłębuszka "c
Ciś onkotyczne w torebce kłębuszka "tor 0
Efektywne cis filtracji EFP 2,0 15
+ filtracja
-resorpcja
Błona filtracyjna znajdująca się we wnętrzu torebki Bowmana ma złożoną budowę, otwory o śred-
nicy 3-4 nm i zachowuje się jak sito. Związki niskocząsteczkowe będą się przedostawać a wielko-
cząsteczkowe już nie.
·ð inulina w 100% przechodzi przez otwory Å›rednica 1,5nm masa 5 kDa
·ð Mioglobina 2nm , 17 kDa przechodzi w 75%
·ð Hemoglobina 3,3nm, 3%
50 | S t r o n a
·ð Albumina 3,6nm 69 kDa nie przechodzi (posiadajÄ… ujemnie naÅ‚adowany Å‚adunek, na zasa-
dzie odpychania albuminy nie przedostajÄ… siÄ™ do przesÄ…czu.)
Wielkość cząsteczki, średnica, ładunek, kształt, czy dany związek występuje w formie wolnej czy
związanej, decyduje czy przeniknie przez błony.
Badania klirensowe:
Klirens nerkowy (Cx)  jest wskaz
nikiem oczyszczania osocza z danej substancji X w nerkach.
Określa zdolność nerek do usuwania zbędnych substancji z krwi.
Oznaczany na podstawie określania stężenia substancji X w osoczu(Px) jej stężenia w moczu osta-
tecznym (Ux) i objętość wydalanego moczu (V)
Klirens nerkowy uwzględnia stężenie badanej substancji w osoczu więc i w przesączu kłębuszko-
wym.
Najczęściej badany dla kreatyniny lub kwasu para-aminohipurowego (PAH)
Regulacja pracy nerek
Wazopresyna  resorpcja zwrotna wody fakultatywna (działa na receptory w kanaliku dalszym
i zbiorczym). Aktywuje cyklazę adenylanową w komórkach nabłonka części dal-
szej kanalików nerkowych. Pod wpływem tworzącego się cAMP nabłonek staje
się bardziej przenikliwy dla wody i woda zostaje resorbowana w części dalszej
kanalików nerkowych.
Aldosteron  zwiększa wchłanianie jonów sodu i wydzielanie jonów potasu w częściach dalszych
kanalików nerkowych (kanalik dalszy).
Parahormon  zwiększa wydalanie fosforanów z moczem dzięki zmniejszeniu ich wchłaniania
w kanalikach (kanalik bliższy i zbiorczy)
Przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP)  zwiększają wydalanie przez nerki jonów sodu i wody
i jednocześnie obniża ciśnienie tętnicze krwi (kanalik dalszy). Jest antagonistyczny
w stosunku do wazopresyny i hormonów RAA oraz hamuje wydzielanie tych
hormonów do krwi.
Modyfikacja procesu filtracji poprzez układ nerwowy:
·ð U. współczulny poprzez adrenalinÄ™ obkurcza naczynia w obrÄ™bie nerek poprzez receptory
ą-adrenergiczne, obniża przepływ krwi przez nerkę i proces filtracji.
·ð U. współczulny poprzez receptory ²-adrenergiczne  zwiÄ™kszenie aktywnoÅ›ci aparatu przy-
kłębuszkowego wzrost ciśnienia tętniczego i ilości krwi przepływającej przez nerki.
Komórki mezangium:
Są w kłębuszku nerkowym i od zewnątrz otaczają naczynia włosowate. Mają zdolność kurczenia
się a tym samym wpływają na powierzchnię błony filtracyjnej. Kurczą się pod wpływem: wazopre-
syny, angiotensyny, noradrenaliny
Rozkurczają się pod wpływem: ANP, dopaminy, prostagladyny E2
51 | S t r o n a
Równowaga kwasowo  zasadowa
Nerki pełnią główną rolę RKZ na drodze 3 mechanizmów
1. wytwarzanie kwaśności miareczkowej
2. resorpcji zwrotnej wodorowęglanów
3. proces amoniogenezy
u podstaw tych 3 procesów leży aktywne wydzielanie jonów H+ do światła kanalika nerkowego
skojarzone z resorpcją zwrotną jonów Na+ ze światła kanalika nerkowego do kanalika a stąd do
krwi, dzieje się to dzięki obecności w komórkach kanalików nerkowych enzymu anhydrazy węgla-
nowej.
52 | S t r o n a
Procesy resorpcji i sekrecji kanalikowej:
W kanaliku bliższym - przesącz kłębuszkowy przepływający ze światła torebki kłębuszka do kana-
lika krętego bliższego jest izoosmotyczny w stosunku do osocza i jego ciśnienie
osmotyczne jest równe 300mSom/L wody
·ð proces zwrotnego obligatoryjnego wchÅ‚aniania wody
·ð wchÅ‚anianie glukozy i aminokwasów
·ð 85% sodu
·ð Chlor, potas wodorowÄ™glany
·ð Mocznik (ale on bliżej pÄ™tli Henlego)
·ð Fosforany przy braku sÄ… resorbowane, a jak jest PTH to sÄ… usuwane.
Pętla Henlego:
W ramieniu zstępującym ciśnienie osmotyczne wzrasta, osiągając tutaj 1200 mOsm. Nabłonek czę-
ści wstępującej pętli nefronu jest nieprzenikliwy dla wody. W tym odcinku są aktywne wchłaniane
jony sodu, które po przejściu przez komórki nabłonka części wstępującej pętli nefronu gromadzą
się w przestrzeni okołokanalikowej, wywarzając w niej wysokie ciśnienie osmotyczne.
W dalszych odcinkach kanalików nerkowych, jeżeli nie występuje wazopresyna, nabłonek jest
również nieprzenikliwy dla wody i ciśnienie osmotyczne moczu obniża się do 100mOsm
W kanalikach nerkowych zbiorczych w miarę zbliżania się do ich ujścia do miedniczki nerkowej
ciśnienie osmotyczne moczu ponownie wzrasta do 1200 mOsm
Zagęszczanie się moczu u dołu pętli nefronu i w kanalikach nerkowych zbiorczych dzięki nagro-
madzonym jonom sodu w przestrzeni okołokanalikowej przy szczytach piramid nosi nazwę prze-
ciwprÄ…dowych wzmacniaczy.
Naczynia krwionośne włosowate sieci wtórnej, otaczające pętlę nefronu w postaci naczyń prostych,
zachowują się tak samo jak przeciwprądowy wymiennik. Jony sodu wchłonięte do krwi w miarę jej
przepływu naczynia proste w kierunku do szczytu piramid wychodzą następnie z krwi do prze-
53 | S t r o n a
strzeni okołokanalikowych w miejscu zawracania naczyń w kierunku kory nerki. Naczynia proste,
jako wymiennik przeciwprądowy, odprowadzają wodę i inne związki z przestrzeni okołokanaliko-
wych, jednocześnie pozostawiając w nich duże stężenie jonów sodu.
Parametry moczu:
pH ok. 5-5,5
barwa moczu słomkowa, klarowna przejrzysta
·ð jeÅ›li jest ciemnobrunatny  Å›wiadczy o żółtaczce, domieszce hemoglobiny, mioglobiny
barwniki  ciemnienie moczu na powietrzu
·ð jak biaÅ‚y  to hyluria (chÅ‚onkomocz), bÄ…dz
mogą być bakterie
·ð jak zielonkawy  bilirubina , B12, niektóre leki
gęstość względna moczu powyżej 1,02g/ml jak odbiega od normy to coś nie tak z procesem zagęsz-
czania moczu Ä…ð moczówka(niedobór ADH)
Zapach:
·ð mysi zapach fenyloketonuria  zaburzenia przemiany aminokwasów
·ð aceton  cukrzyca, kwasica ketonowa
W moczu nie powinno być białka, glukozy, nabłonka, bakterii, krwi, lipidów
Mogą znajdować się wałeczki (wałeczkomocz) spowodowane obecnością białek sekrecyjnych (biał-
ko Tomma, Harshwalda).
54 | S t r o n a
Spis treści
Układ dokrewny ............................................................................................................................................................ 1
Regulacja wydzielania hormonów........................................................................................................................ 1
Mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego................................................................................................ 2
Układ podwzgórze-część nerwowa przysadki  regulacja i wydzielanie oksytocyny i wazopresyny
........................................................................................................................................................................................ 2
Wazopresyna ......................................................................................................................................................... 2
Oksytocyna ............................................................................................................................................................. 2
Podwzgórzowe czynniki uwalniające i hamujące........................................................................................ 3
Przysadka  część gruczołowa .............................................................................................................................. 4
Hormon wzrostu i insulinopodobne czynniki wzrostu .............................................................................. 4
Prolaktyna............................................................................................................................................................... 5
Gruczoł tarczowy...................................................................................................................................................... 6
Transport T3 i T4................................................................................................................................................... 6
Regulacja wydzielania hormonów tarczycy.................................................................................................. 7
Rola hormonów gruczołu tarczowego............................................................................................................ 7
Kalcytonina............................................................................................................................................................. 8
Gruczoły przytarczyczne ........................................................................................................................................ 8
Postać występowania i rola jonów wapnia w organizmie ........................................................................ 8
Parathormon........................................................................................................................................................... 9
Nadnercza ................................................................................................................................................................. 10
Kora nadnerczy ................................................................................................................................................... 10
Rdzeń nadnerczy................................................................................................................................................. 11
Jajniki ......................................................................................................................................................................... 12
Estrogeny............................................................................................................................................................... 12
Progesteron........................................................................................................................................................... 12
Regulacja wydzielania hormonów jajnikowych ......................................................................................... 13
JÄ…dra........................................................................................................................................................................... 13
Rola testosteronu ................................................................................................................................................ 14
Układ nerwowy ........................................................................................................................................................... 14
Potencjał spoczynkowy błony komórkowej .................................................................................................... 15
Pompa sodowo-potasowa ................................................................................................................................. 15
Potencjał czynnościowy błony komórkowej ................................................................................................... 15
Potencjał iglicowy............................................................................................................................................... 15
Synapsa ...................................................................................................................................................................... 16
Działanie synapsy chemicznej......................................................................................................................... 16
Synapsa elektryczna........................................................................................................................................... 17
55 | S t r o n a
Przekaz
niki nerwowe......................................................................................................................................... 17
Układ nerwowy autonomiczny ........................................................................................................................... 17
Część współczulna układu autonomicznego............................................................................................... 17
Cześć przywspółczulna układu autonomicznego ...................................................................................... 18
Różnice obu układów:....................................................................................................................................... 19
A
uk odruchowy ....................................................................................................................................................... 19
Komórki mięśniowe i ich czynność........................................................................................................................ 20
Sarkomer ................................................................................................................................................................... 20
Układ sarkotubularny........................................................................................................................................ 20
Mechanizm skurczu ........................................................................................................................................... 21
Skurcze mięśni..................................................................................................................................................... 21
Jednostka motoryczna....................................................................................................................................... 22
Siła skurczu.......................................................................................................................................................... 23
Regulacja napięcia mięśniowego.................................................................................................................... 23
Struktury mózgowia.................................................................................................................................................... 23
Móżdżek..................................................................................................................................................................... 23
Kora mózgowia........................................................................................................................................................ 24
Krążenie ......................................................................................................................................................................... 24
Serce ........................................................................................................................................................................... 24
Układ bodz
coprzewodzÄ…cy .............................................................................................................................. 24
Komórki mięśni roboczych .............................................................................................................................. 26
Cykl pracy serca ................................................................................................................................................. 26
Regulacja pracy serca........................................................................................................................................ 27
EKG......................................................................................................................................................................... 28
Przepływ wieńcowy........................................................................................................................................... 29
Ośrodki kontrolujące krążenie krwi .................................................................................................................. 29
Hormony wpływające na zmiany ilości krwi w organizmie.................................................................. 29
Ośrodek naczynioruchowy .............................................................................................................................. 30
Krążenie duże........................................................................................................................................................... 31
Ciśnienie tętnicze ................................................................................................................................................ 31
Rola naczyń oporowych ................................................................................................................................... 31
Autoregulacja przepływu krwi - dostosowane do przepływu............................................................... 31
Przepływ krwi przez naczynia włosowate.................................................................................................. 31
Układ oddechowy ....................................................................................................................................................... 32
Funkcje układu oddechowego............................................................................................................................. 33
Mechanizm wdechu................................................................................................................................................ 33
Mechanizm wydechu ............................................................................................................................................. 33
56 | S t r o n a
Surfaktant .................................................................................................................................................................. 34
Wymiana gazowa na poziomie pęcherzyka płucnego................................................................................. 34
Wysycenie hemoglobiny tlenem .................................................................................................................... 35
Pojemność płuc........................................................................................................................................................ 35
Układy buforowe krwi .......................................................................................................................................... 36
Regulacja oddychania ............................................................................................................................................ 36
Termoregulacja ............................................................................................................................................................ 37
Podstawowe elementy układu termoregulacji................................................................................................ 37
Wchodząc do chłodni działa ośrodek zachowania ciepła.......................................................................... 38
Wchodząc do sauny działa ośrodek eliminacji ciepła ................................................................................. 38
Wysiłek fizyczny ......................................................................................................................................................... 38
Rola układu krążenia............................................................................................................................................. 39
y
ródła energii podczas wysiłku (kolejność).................................................................................................... 39
Zmęczenie mięśnia ................................................................................................................................................. 39
Rodzaje włókien mięśniowych............................................................................................................................ 40
DÅ‚ug tlenowy............................................................................................................................................................ 40
Rola układu oddechowego................................................................................................................................... 40
Czynniki naczyniozwężające................................................................................................................................ 40
Czynniki naczyniorozszerzajÄ…ce.......................................................................................................................... 41
Układ trawienny .......................................................................................................................................................... 42
Kontrola przyjmowania pokarmów.................................................................................................................... 42
Jama ustna ................................................................................................................................................................ 43
Połykanie i przełyk................................................................................................................................................. 43
Żołądek...................................................................................................................................................................... 43
Komórki błony śluzowej żołądka................................................................................................................... 44
Jelito cienkie............................................................................................................................................................. 44
Motoryka jelita cienkiego.................................................................................................................................. 45
Jelito grube ............................................................................................................................................................... 45
Ruchy jelita grubego.......................................................................................................................................... 45
Oddawanie kału.................................................................................................................................................. 46
Trzustka i wÄ…troba ................................................................................................................................................. 46
Trzustka................................................................................................................................................................. 46
WÄ…troba ................................................................................................................................................................ 47
Nerki ............................................................................................................................................................................... 48
Czynność nerek: ...................................................................................................................................................... 48
Unaczynienie nerki i krążenie krwi: ............................................................................................................. 48
Przesączanie kłębuszkowe............................................................................................................................... 48
57 | S t r o n a
Proces filtracji kłębuszkowej: .......................................................................................................................... 49
Siły napędowe filtracji  tworzenie ultrafiltratu......................................................................................... 50
Badania klirensowe: ........................................................................................................................................... 51
Regulacja pracy nerek....................................................................................................................................... 51
Komórki mezangium:......................................................................................................................................... 51
Równowaga kwasowo  zasadowa................................................................................................................ 52
Procesy resorpcji i sekrecji kanalikowej: ..................................................................................................... 53
Parametry moczu:............................................................................................................................................... 54
58 | S t r o n a