List do Filipian

Autorstwo Pawła tego listu nigdy nie poddawano w wątpliwość.

1. Adresaci

Miasto Filippi założył około 356 r. przed Chr. Filip II Macedończyk, ojciec
Aleksandra Wielkiego. W 42 r. przed Chr. rozpoczęła się intensywna koloniza-
cja rzymska. Od 27 r. przed Chr. miasto staje się kolonią rzymskich weteranów
wojskowych i otrzymuje nazwę Julia Augusta Filippensis.
Mieszkańcy Filippów byli przeważnie Rzymianami, ale nie zbrakło również
Greków. Żyli oni głównie z rolnictwa, rzemiosła i handlu. Miasto zawdzięczało
swoje znaczenie gospodarcze położeniu. Znajdowało się bowiem przy słynnej
trasie Via Egnatia, łączącej wschód i zachód.
Paweł przybył do Filippów wraz z Sylasem i Tymoteuszem z Troady, w cza-
sie drugiej podróży misyjnej i założył tu Kościół w 49/50 r. po Chr. Był to
pierwszy Kościół założony przez Pawła w Europie.
Kościół w Filippach składał się głównie z nawróconych pogan. Z tym
Kościołem łączyły Pawła szczególnie serdeczne więzy. Wyrazem tego jest fakt,
że Paweł tylko z Filippów przyjmował pomoc finansową. Podczas trzeciej po-
dróży misyjnej Paweł odwiedził dwukrotnie Filippi.

2. Powody napisania listu

Powodem napisania listu było przybycie do Pawła wysłannika Filipian
Epafrodyta z ofiarą pieniężną. Epafrodyt po przybyciu do Pawła ciężko zacho-
rował, o czym dowiedzieli się Filipianie i bardzo się tym zmartwili. Gdy Epa-
frodyt więc wyzdrowiał, Paweł odsyła go szybko do domu i okazyjnie przesyła
przez niego list do Kościoła w Fi1ippach. W liście tym zachęca do wytrwania w
cierpieniach, w oparciu o własne doświadczenie oraz wskazuje na grożące nie-
bezpieczeństwa. Usiłuje wywołać w Filippach atmosferę radości i umocnić ich
jedność.

3. Czas i miejsce napisania

List do Filipian należy do tzw. listów więziennych. Jest wciąż sprawą kontro-
wersyjną wśród uczonych, o które wiezienie Pawła chodzi, gdyż był on wie-
ziony: w Rzymie, w Efezie, i w Cezarei Nadmorskiej. Najmniej uczonych opo-
wiada się za Cezareą. Pozostaje zatem Rzym lub Efez. Za Efezem przemawia-
łaby fakt, że miasto to jest położone znacznie bliżej Filippów niż Rzym. O dłuż-
szym więzieniu Pawła w Efezie nie wspominają jednak Dzieje Apostolskie.
Najwięcej argumentów przemawia za więzieniem rzymskim. Na przykład:

1) relacja Dziejów Apostolskich;
2) List do Filipian wskazuje na dłuższe więzienie Pawła;
3) warunki, w jakich przebywa Paweł we więzieniu, wskazują, że nie założył

on Kościoła w miejscu swego uwięzienia (Flp 1, 12-18).

Dziś zatem przyjmuje się, że list został napisany we więzieniu rzymskim
około 60 r. po Chr.

4. Struktura listu

5.

Problem jedności listu

W badaniach naukowych wielu uczonych kwestionuje jedność listu. Niektó-
rzy wyodrębniają w Flp trzy listy:

1) List A: 4, 1-20 – krótki list z podziękowaniem za pomoc;
2) List B: 1, 1-3, 1 + 4, 4-7 + 4, 21-23 – relacja o sytuacji apostoła;
3) List C: 3, 2-4 + 4, 8-9 – polemika z głosicielami błędnej nauki.

Jest wprawdzie możliwe, że pomiędzy Pawłem a Filipianami istniała
wcześniejsza korespondencja, ale za jednością literacką i teologiczną przema-
wiają:

1) płynne powiązanie poszczególnych części (np. Flp 3, 1 i 3, 2);
2) jedność myśli teologicznej (np. w Flp 3, 20-21 nawiązuje do 2, 6-11).
3) analiza retoryczna.

Wstęp:
1, 1-30

Wezwanie do jedności: 2, 1-4
Hymn o kenozie Chrystusa: 2, 5-11
Różne napomnienia: 2, 12-18
Polecenie Tymoteusza: 2, 19-24
Wiadomości o chorobie Epafrodyta: 2, 25-30
Ostrzeżenie przed głosicielami błędnej nauki: 3-4, 1

Zakończenie

wraz z parenezą

końcową:

4, 2-23

6. Analiza retoryczna

List do Filipian ma formę tekstu o charakterze retorycznym. Jako gatunek
retoryki deliberatywnej

1

. Według D.

W

ATSONA

analiza retoryczna wykazuje

następujące fazy retoryki Pawła:

exordium

Flp 1, 3-26

narratio

Flp 1, 27-30

probatio (argumentatio)

Flp 2, 1-3, 21

peroratio

Flp4, 1-20

Exordium jest wstępem do przemówienia. We wstępie autor koncentruje się
na uczuciach i stara się zainteresować słuchaczy. Narratio, czyli opowiadanie –
przedstawienie faktów, zreferowanie tezy. Opowiadanie powinno być rzeczowe,
jasne, krótkie i zrozumiałe. Przygotowuje ono argumentację, która zostanie roz-
winięta w następnej części. Probatio (argumentatio) – to dowodzenie. W tej
części mowy przytacza się argumenty oraz uzasadnia przedstawione w narratio
fakty i tezy, aby przekonać słuchaczy (czytelników). Peroratio lub konkluzja
kończy przemówienie i ma podwójne zadanie do spełnienia: 1) podsumować
treści zawarte w narratio i argumentatio oraz 2) poruszyć uczucia słuchaczy,
wywołać ich emocje.

6.

Główne myśli teologiczne

1. Tematem wiodącym listu jest egzystencja chrześcijańska. Chrześcijanin
opiera swoją egzystencję na Jezusie Chrystusie (Flp 2, 1-5. 6-11. 12-18). Chry-
stus sprawia, strzeże i dopełnia zbawienie każdego. Chrystus jest najwyższą
wartością (Flp 1, 21). Przykład życia Chrystusa jest dla chrześcijanina modelem
postępowania. W życiu należy więc kierować się tylko tym, co odpowiada
Chrystusowi (Flp 1, 27-30). Podobnie jak Chrystus zrezygnował z przywilejów,
które mu przysługiwały i uniżył się aż do śmierci na krzyżu, tak samo chrześci-
janin powinien zrezygnować z egoizmu oraz przyjąć postawę pokory i jedności
ze wszystkimi.
Egzystencja chrześcijańska zmierza ku doskonałości, dopełnieniu, które do-
kona się po powtórnym przyjściu Chrystusa, sądzie i zmartwychwstaniu (Flp 3,
12-14).
Na tak pojętej egzystencji bazuje etyka. Nie jest ona jednak tylko serią trud-
nych do spełnienia postulatów, lecz współpracą z łaską Boga (Flp 4, 12-14) i
mocą Ducha Świętego, który w nas działa (Flp 1, 19).

1

Gatunek deliberatywny przedstawia punkt widzenia autora w tym celu, aby zyskać poparcie

czytelników, czy też słuchaczy.

2. List ukazuje również model idealnego Kościoła. Podstawą idealnej wspól-
noty jest udział w tej samej wierze (Flp 1, 5. 7; 2, 1; 4, 14-15). Świadomość
wspólnoty wyraża się też we wzajemnej trosce (Flp 2, 20. 25; 4, 3), w zachęca-
niu i dodawaniu innym odwagi (Flp 1, 14. 25-26; 2, 19), we wspólnym przeży-
waniu radości (Flp 2, 17-18). Cechą idealnej wspólnoty jest przede wszystkim
jedność, która jest czymś więcej niż tylko unikaniem podziałów. Polega ona na
wspólnym duchu, na jednakowych dążeniach, na priorytecie spraw innych
członków wspólnoty a odsunięciu swoich własnych na dalszy plan.

7. Egzegeza Flp 2, 6-11.

(1) Analiza

Flp 2, 6-11 należy do gatunku poezji, jest hymnem. Wskazuje na to obrazowy
język, przeciwstawienia i paraleliżmy. Stanowi on zamkniętą jednostkę literacką
i daje się łatwo wyłączyć z kontekstu, bez naruszenia jego spoistości.
Wśród egzegetów nie ma zgody, co do struktury i pochodzenia hymnu.
Francuski egzegeta P.

G

RELOT

proponuje podział dwuczęściowy:

1. Uniżenie się Chrystusa (Flp 2, 6-8)
2. Wywyższenie Chrystusa (Flp 2, 9-11).

Ze względu na występujące w hymnie słownictwo obce Pawłowi uważa się, że
został on zaczerpnięty z tradycji. Występował on zapewne w liturgii. Analiza
intertekstualna wskazuje na wspólne idee z Iz 53.
Kontekst hymnu wskazuje, iż Paweł wykorzystał go w celach parenetycz-
nych. Przykład uniżenia się Chrystusa jest motywem pobudzającym chrześcijan
do budowania jedności, której nieodzownym warunkiem jest postawa pokory
(Flp 2, 5). W kontekście następującym Paweł wskazuje na posłuszeństwo Chry-
stusa jako motyw posłuszeństwa wierze i czynnego udziału w dziele zbawczym
(Flp 2, 12-18).

(

2) Komentarz

6-8. Jest to pierwsza, część dramatu, której tematem jest uniżenie Chrystusa.
Polega ono na systematycznym schodzeniu w dół z pozycji Boga do pozycji
człowieka i osiąga swój najniższy poziom w śmierci na krzyżu. Działanie należy
tu wyłącznie do Chrystusa.
Punktem wyjściowym tego procesu jest okres preegzystencji Chrystusa. Spo-
sób bytowania Chrystusa na tym etapie opisują dwa wyrażenia: istnienie evn
morfh. Qeou/ i „być na równi z Bogiem” (w.6).
Słowo

morfh, posiada szeroki zakres znaczeń, stąd istnieją różne propozycje

tłumaczenia tego wersa. Najbardziej prawdopodobne wydaje się znaczenie tego
słowa zaproponowane przez J.

G

NILKĘ

: sposób bycia. W.6 brzmiałby wówczas

następująco: „istniejąc na sposób właściwy Bogu”.

Wyrażenie: „być na równi z Bogiem” ma znaczenie synonimiczne do
poprzedniego, ale wyraża bardziej zewnętrzną pozycję, tzn. chwałę, godność i
moc, przysługujące Chrystusowi jako Bogu.
W określonym momencie historycznym (aoryst:

h`gh,sato), Chrystus stanął

przed decyzją dalszego korzystania z tych prerogatyw, jakie przysługują jego
pozycji jako Boga lub też zrezygnować z nich. Trudno jasno określić charakter
tego momentu: była to próba, pokusa, zamach lub coś podobnego? Interpretacja
zależy od znaczenia słowa a`rpagmo,n, które jest przedmiotem wielu dociekań
uczonych. W każdym jednak wypadku chodzi o moment wolnego wyboru, mocą
którego Chrystus zrezygnował z wykorzystywania swej po żyć j i jako Boga.
Konsekwencją tej decyzji było „ogołocenie się” (w. 7:

evke,nwsen) . Przez

„ogołocenie się” rozumiemy Wcielenie (fakt historyczny, jednorazowy: aoryst).
Wcielenie opisują trzy zwroty:



przyjęcie morfh,, czyli sposobu bycia sługi (w. 7b);



podobieństwo do ludzi (w. 7c);



zewnętrzne przejawy (sch/ma) wskazujące na człowieka (w. 7d).

Charakterystyczne, że opis przyjęcia ludzkiej natury nie zaczyna się od
określenia człowiek, lecz sługa. W ten sposób lepiej uwydatnia się sens rezygna-
cji Chrystusa z Bożych prerogatyw i mocniej zarysowuje opozycja: Bóg – czło-
wiek. Bóg, to suwerenny Pan, natomiast człowiek, to sługa pozbawiony wszel-
kich praw. Hymn pomija natomiast problem wzajemnych relacji pomiędzy na-
turą Boska i ludzką Chrystusa.
Kolejnym stopniem ogołocenia, czyli kenozy Chrystusa było jego uniżenie się
(w. 8a), czyli rezygnacja z przysługujących mu praw i przyjęcie w całej rozcią-
głości wszystkich ograniczeń, jakie niesie ze sobą model ludzkiej egzystencji.
Uniżenie opisują również trzy określenia:



posłuszeństwo Bogu (w. 8b);



przyjęcie śmierci, czyli kres czasowy ludzkiej egzystencji (w. 8c);



śmierć na krzyku jako znak bezsilności i hańby, a zarazem szczytowy wy-
raz rezygnacji Chrystusa z Bożych prerogatyw i najniższy punkt jego ke-
nozy (w. 8d).

9. Od w. 9 następuje nagły zwrot i rozpoczyna się drugi akt dramatu – opis
wywyższenia Chrystusa (w. 9-11. W tym akcie interweniuje Bóg, a Chrystus
staje się przedmiotem Jego działania. Na bezpośredni związek drugiego aktu z
pierwszym wskazuje słowo dio, ‘dlatego’, jakim rozpoczyna się w. 9. Za dobro-
wolne najniższe uniżenie i posłuszeństwo Bóg wynagradza Chrystusa najwyż-
szym wywyższeniem i władzą.
Wywyższenie wyraża czasownik

u`peruyou/n ‘wywyższyć ponad wszystko

możliwe’. Termin ten w LXX odnosi się wyłącznie do Boga.
10-11. „Imię ponad wszelkie imię”, to Imię Boga, czyli JAHWE, tłumaczone
w LXX przez

KURIOS ‘PAN’. Imię w Biblii określa prerogatywy, naturę, zada-

nia. Wywyższenie Chrystusa i jego nowe imię KURIOS ‘PAN’, należy rozumieć
jako zajęcie pozycji Boga wraz z wszelkimi przysługującymi jej prerogatywami,

pełnią władzy, chwałą i majestatem. W wyniku tego wywyższenia nie nastąpił
zwykły powrót do morfh. Qeou/ (por. w. 6a), lecz uzyskanie nowej, przekraczają-
cej wszelkie możliwości pozycji w kosmosie.
Wyrazem uznania tej nowej pozycji Chrystusa przez cały kosmos jest aklama-
cja, polegająca na adoracji: pa/n go,nu ka,myu ‘aby zgięło się wszelkie kolano’
oraz na wyznaniu:

o[ti Ku,rioj VIhsou/j Cristo,j ‘ze Panem jest Jezus Chrystus’

(w. 11 b). Jest to w ogóle centralna wypowiedź chrystologiczna Nowego Testa-
mentu.
Hymn kończy doksologia:

eivj do,xan qeou/ patro,j ‘ku chwale Boga Ojca’.