ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

Źródła biograficzne (konspekt)

dr M. Jaskowska

1

SŁOWNIKI BIOGRAFICZNE

PODZIAŁ

Kryterium zakresu

-

Ogólne

-

Grup społecznych

Kryterium zasięgu chronologicznego

-

Otwarte

-

Zamknięte

Kryterium zasięgu terytorialnego

-

Ś

rodowiskowe

-

Lokalne

-

Regionalne

-

Narodowe

-

Polonijne

-

międzynarodowe

Przeznaczenie

-

Naukowe (np. biografia narodowa,
słowniki biograficzne uczonych,
pisarzy)

-

Popularne (np. „Kto był kim w Polsce
w roku 2001”)

Hasła

-

Omawiają życie (słowniki
biograficzne)

-

Omawiają życie i twórczość (słowniki
bio-bibliograficzne)

Dobór nazwisk

-

Biogramy osób zmarłych

-

Biogramy osób żyjących

KRYTERIA OCENY
Największą wartość mają źródła biograficzne, w których hasła są naukowymi opracowaniami powstałymi w
oparciu o źródła pierwotne

BUDOWA

Układ alfabetyczny ciągły w kolejnych tomach

Układ alfabetyczny zamknięty w obrębie tomu

SŁOWNIKI BIOGRAFICZNE MIĘDZYNARODOWE
Internationales Biographisches Information System: World Biographical Index

http://www.saur-wbi.de/

−

Baza podaje informacje o znanych osobach żyjących na terenie obu Ameryk, Europy, Afryki, Australii,
Nowej Zelandii i Oceanii.

−

zasób bazy:

o

Biographies - data and biographical articles - on 3.84 million people

o

Brief biographical details on a total of more than 4.61 million people

o

5.46 million original biographical articles, published from 1559 to the end of the 20th century

−

Każdy rekord zawiera nazwisko i jego odmiany, imiona, pseudonimy, lata życia, dziedziny podejmowanej
działalności oraz spis drukowanych źródeł podających dokładny biogram

Biographical Dictionary

http://www.s9.com/

–

established in 1997, the dictionary covers more than 33,000 notable men and women who have shaped our
world from ancient times to the present day

SŁOWNIKI BIOGRAFICZNE NARODOWE OBCE
-

Österreichisches biographisches Lexicon (1815-1950)

-

Allgemeine deutsche Biographie (1875-1912)

-

The Dictionary of National Biography (1885-1900)

-

Russkij Biograficzeskij Słowar (1896-1918)

-

Nieuw Nerlandsch Biografisch Woordenboek (1911-1937)

-

The Dictionary of National Biography. The Twentiech Century (1912-)

-

Dictionnaire de biographie francaise 1933

-

Neue deutsche Biographie (1953-)

-

Dizionario biografico degli Italiani (1960-)

POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY

http://www.psb.pan.krakow.pl/

-

Polski Słownik Biograficzny zawiera artykuły oparte na wynikach badań naukowych i zaopatrzone w
dokumentację źródłową, informujące o biegu życia, działalności i osiągnięciach osób, które odegrały istotną
rolę w życiu społeczno-politycznym, gospodarczym i kulturalnym Polski w całym ciągu jej historii

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

Źródła biograficzne (konspekt)

dr M. Jaskowska

2

-

w 1928 roku Polskie Towarzystwo Historyczne we Lwowie przystąpiło do prac nad polskim Słownikiem
biograficznym doby porozbiorowej,

-

w Krakowie zaczęto prace nad tworzeniem Słownika biograficznego Polski przedrozbiorowej,

-

obydwa te przedsięwzięcia połączono; prace nad POLSKIM SŁOWNIKIEM BIOGRAFICZNYM
[dalej: PSB] ruszyły w 1931 roku. Pierwszym redaktorem był Władysław Konopczyński, kolejnymi
Kazimierz Lepszy, Emanuel Rostworowski, Henryk Markiewicz

-

Pierwszy tom wydała w 1935 roku Polska Akademia Umiejętności. Składają się nań cztery zeszyty po ok.
90 biogramów każdy.

-

Obecnie

PSB

jest

opracowywany

w

Instytucie

Historii

PAN,

w

Zakładzie

PSB,

Redaktorem Naczelnym PSB jest prof. dr hab. Andrzej Romanowski. Nakładem PAU i PAN co roku
ukazują się, trzy zeszyty (najnowszy z numerem 185). Polski Słownik Biograficzny składa się z 29 tys.
zadrukowanych stron i 25 tys. życiorysów wybitnych Polaków.

-

Jest to najwybitniejsze tego typu wydawnictwo w świecie. Ukończenie dzieła planuje się na ok. 2035 rok.
Od 1994 r. PSB jest dotowany przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej. Nakład nigdy nie przekraczał 4000
egzemplarzy

-

Kiedyś do PSB można było trafić piec lat po śmierci. Aby przyspieszyć edycje, zmieniono kryteria. Obecnie
słownik (www.psb.pan.krakow.pl) ma obejmować tylko biogramy zmarłych przed 2000 rokiem.

-

PSB miał dwie przerwy wydawnicze, spowodowane najpierw przez okupację hitlerowską, następnie przez
stalinizm (1949-1955) oraz dwie próby zawieszenia (1968, 1983 – gen. Kiszczak)

-

PSB był tworzony w odmiennych warunkach politycznych, na jego powstawanie miała wpływ cenzura.
Biogramy niektórych osób są pozbawione miejsc i dat śmierci. Licząc na domyślność czytelników, zaczęto
umieszczać w dołączonej do życiorysów bibliografii listę ofiar katyńskich. Erraty dołączone do tomu 32
(1991) usunęły fałszerstwa. Mimo to PSB wychodził zawsze na zasadzie cenzuralnej taryfy ulgowej,
wywodzącej się z przekonania o elitarnym charakterze tego wydawnictwa.

-

PSB wystartował pod znakiem całkowitego obiektywizmu. We wstępie do tomu pierwszego Władysław
Konopczyński pisał: „Nie wysławia ani zniesławia, nie jest „Plutarchem” polskim, nie ubiega się za
rewelacją ani rewizją starych poglądów”. Od początku słownik miał spełniać ambitniejsze, bardziej
dalekosiężne zadania. Zdaniem redakcji PSB powinien on „poza informacją i popularyzacją wiedzy (...)
mieć na oku cele naukowe. (...) Ustalenie tożsamości mnóstwa osób, umieszczenie ich w dokładnych
ramach czasu i przestrzeni uwolni badaczy życia zbiorowego od kłopotliwej pogoni za jednostkami”.

-

Redakcji PSB przyszło starać się o dane w parafiach, urzędach stanu cywilnego, zarządach cmentarzy,
archiwach, odnotowywać i wyzyskiwać wspomnienia pośmiertne i nekrologi, akta studenckie wyższych
uczelni, akta personalne instytucji, w których pracowała dana osoba

-

Do współpracy pozyskuje się najlepszych znawców przedmiotu. Z PSB współpracuje ok. 1000 autorów
reprezentujących różne ośrodki i różne pokolenia

-

Nad doborem nazwisk pracuje zespół. Dobierane są na podstawie publikowanych nekrologów

-

Każdy życiorys zawiera podstawowe, zawsze te same elementy, przez co można odnieść wrażenie, że
wszystkie hasła pozostają na tym samym poziomie, uwzględniając aktualny stan wiedzy, która przecież od
1935 roku posunęła się znacznie naprzód

-

Budowa hasła - artykułu biograficznego oparta jest na Instrukcji Redakcyjnej Polskiego Słownika
Biograficznego i składa się z:
-

Hasła (nazwisko, imię, herb, pseudonimy i kryptonimy, daty ramowe życia, określenie zawodu lub
działalności)

-

właściwego życiorysu (data i miejsce urodzenia, pochodzenie społeczne, rodzice, wychowanie i
wykształcenie, działalność zawodowa, społeczna, funkcje, stanowiska, twórczość)

-

dokumentacji (wskazówki ikonograficzne, bibliografia, źródła archiwalne i rękopiśmiennicze,
informacje zaczerpnięte od osób żyjących)

-

W 1999 roku Instytut Biografistyki Polonijnej w Paryżu opracował Indeks Haseł Polskiego Słowika
Biograficznego

-

Od czerwca 2005 rozpoczęła się edycja Polskiego Słownika Biograficznego w Internecie (iPSB), połączona
z oprawą audiowizualną. iPSB znajduje się pod adresem: http://www.ipsb.tvp.pl.

Telewizja nie wywiązała się

jednak z podpisanych w 2006 r. umów

-

w kwietniu 2008 r. Prof. Romanowski zaapelował o powołanie Fundacji na rzecz PSB, dzięki której można by zbierać
pieniądze na wynagradzanie piszących biogramy, na płace dla redaktorów, na opłacenie praw autorskich 25 tys. haseł, a
w końcu na realizację planu internetowego

PSB nie jest jedynym polskim wydawnictwem tego typu. Odpowiedzią na wzrastające potrzeby społeczne są
coraz liczniej ukazujące się słowniki biograficzne ograniczone lokalnie, regionalnie, środowiskowo

ŹRÓDŁA INFORMACJI

2009/10

Źródła biograficzne (konspekt)

dr M. Jaskowska

3

inne POLSKIE SŁOWNIKI BIOGRAFICZNE
1.

Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny. Red. Nauk. Janusz Kapuścik T. 1: A-G, T. 2: H-Ł., T.
3: Warszawa 1998, 1999, 2001

2.

Słownik pracowników książki polskiej. [pod red. Ireny Treichel ; kom. red. Mieczysława Adrianek et al.].
Warszawa ; Łódź : 1986

3.

Słownik pracowników książki polskiej. pod red. Hanny Tadeusiewicz ; z udziałem Bogumiła
Karkowskiego ; Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Łódzkiego.
Warszawa : 2000

4.

Baza matematyków polskich

http://www.impan.gov.pl/Bazamat/iso.index.html

5.

Kto jest kim w botanice polskiej

http://bobas.ib-pan.krakow.pl/who/who.htm

6.

Znani Tarnowianie

http://main.biblioteka.tarman.pl/cgi-bin/makwww.exe?bm=10

7.

Słownik pseudonimów pisarzy polskich. Red. Edmund Jankowski Tom 1-4 zasięg chronologiczny XV w.
- 1970, red Dobrosława Świerczyńska Tom V zasięg chronologiczny 1971 – 1995 Wrocław, Warszawa,
Kraków Zakł. Narod. im. Ossolińskich

8.

Ilustrowany Słownik Biograficzny Polonii Świata

9.

Baza Biogramów BIBLIOTEKI JAGIELLOŃSKIEJ

Zawiera materiały do biogramów i bibliografii osobowych Polaków żyjących w XX i XXI w. t.j. prawie 30
tys. rekordów notujących biogramy i bibliografie osobowe zamieszczone w czasopismach i wydawnictwach
zbiorowych po r. 1945 r., aktualizowana na bieżąco.
Uzupełnieniem bazy jest kartoteka, dostępna w Czytelni Informacji Naukowej (Bibliograficznej) Biblioteki
Jagiellońskiej dla wszystkich czytelników posiadających ważną kartę biblioteczną, a obejmująca nekrologi
zamieszczone w kilku wybranych dziennikach krakowskich z lat międzywojennych XX wieku oraz
nekrologi osób żyjących w wieku XIX.

SŁOWNIKI BIOBIBLIOGRAFICZNE

1.

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Oprac. zespół pod kier. Ewy Korzeniewskiej. T. 1-4.-
Warszawa: IBL PAN, 1963-1966

Zawiera hasła bibliograficzne ponad 800 pisarzy tworzących w latach 1918-1950 oraz hasła rzeczowe
instytucji i grup literackich.

2.

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria II. Oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej.-
Warszawa: IBL PAN, 1977-1980

Zawiera hasła bibliograficzne ponad 470 pisarzy, których debiut przypadł w okresie 1950-1965.
W opracowanie obu serii ingerowała cenzura. Znaczny wzrost dorobku pisarzy tworzących
współcześnie oraz powyższa okoliczność spowodowały, że w 1989 roku rozpoczęto opracowywanie
słownika:

3.

Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny / oprac. zespół pod red.
Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan.- Warszawa: WSiP, 1994 [T] 1

T. 1: A-B, T. 2: C-F, T. 3: G-J, T. 4: K (wyd. 1996 r.), T. 5 (wyd. 1998 r.) T. 7: R-Sta (wyd. 2001 r.), T.
8: Ste-V (wyd. 2003 r.)
Obejmuje autorów z obu wcześniejszych serii, autorów niesłusznie tam pominiętych, oraz
debiutujących w latach 1965-1988.

INSTYTUCJE

1.

Instytut Historii PAN, w ramach którego działa Zakład Polskiego Słownika Biograficznego

2.

Zakład Biografistyki Polonijnej

-

powstał w 1995 roku przy Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie, funkcjonującym od 1940 roku w
Londynie; dyrektor: prof. Zbigniew Judycki

-

celem statutowym placówki jest prowadzenie badań naukowych z zakresu biografistyki polonijnej,
nierozerwalnie związanej z polską biografistyką narodową

-

zakład opracowuje m.in. Ilustrowany Słownik Biograficzny Polonii Świata

-

zakład organizuje coroczne Międzynarodowe Sympozja Biografistyki Polonijnej