Marcin Wolski

Z przymrużeniem ucha

Tomik z wolszczyzną

Przedsłowie

Układając niniejszą książkę pod koniec listopada 1981 roku nie przypuszczałem

nawet, że stanie się ona podsumowaniem mojej trzynastoletniej przygody z Radiem.
Ale jest! Co zresztą w żaden sposób nie wpływa na jej zawartość. Starałem się po
prostu zgromadzić trochę utworów reprezentatywnych dla różnych lat i różnych
okresów mojej twórczości. Od podminowanego studenckim historyzmem „Teatrzyku
Apokryf” po opowiadania i stałe odcinki dłuższych całości z ostatnich magazynów „60
minut na godzinę”. Część tekstów zaadaptowałem z formy radiowej na druk, parę
pozostawiłem w kształcie pierwotnym.

Całość dedykuję moim Przyjaciołom po obu stronach Eteru.

Marcin Wolski

Wieczór autorski

Są czasy, w które człowiek wchodzi,
nie mogąc wprost wyjść ze zdziwienia,
Z uczuciem, jakby się narodził
lub jakby minął smugę cienia.

Gdy czas przepływał wielką falą,
to dostrzegaliśmy na nowo:
od monologu lepszy dialog,
a od milczenia lepsze słowo.

Potrzeba nowych kategorii:
lęk przeplatany z euforią,
wciąż idą ludzie niepokorni
autorski wieczór mieć z historią.

I jak w tym wszystkim się nie zgubić,
i jak w tym wszystkim nie zwariować,
huśtawki okres nazbyt długi,
gdy raz przymrozek, raz odnowa.

Znowu się trzeba uczyć chodzić,
by w przód iść, nie na pokuszenie.
Przed nami ciągle strome schody
i wciąż nieznane zakończenie.

Lecz jest ta sprawa pospolita,
by wyjść naprzeciw przyszłym latom
i odpowiedzieć, gdy syn spyta,
a gdzie ty wtedy byłeś, tato?

wrzesień 1980

Edukacja

Nad brzegową płaską linią
dzieci z piasku lepią twierdze,
blanki baszty, kruchy mur,
drżą proporce mewich piór —
sny dziecinne o potędze.

Morze zalewa fosy,
burzy piaskowe mosty,
nie chcą dostrzegać dorośli,
ż

e dzieci również dorosły.

Pozwólcie dzieciom próbować
i bawić się, póki są czyste,
w małego technika, w małego socjologa,
w małego ekonomistę.

Na stoliczkach, późnym zmierzchem,
kiedy księżyc tonie w stawie,
rosną małe domki z kart,
papierowy śmieszny świat —
sny dziecinne o naprawie.

Wiatr konstrukcje roznosi,
burzy karciane wioski.
Nie chcą dostrzegać dorośli,
ż

e dzieci również dorosły.

Ż

e nad wiek wyrośnięci

mają dosyć idylli,
gdy braknie im kawalerki,
mogą zażądać Bastylii.

Pozwólcie dzieciom próbować,
nim zagrają z rozmysłem
w małego cynika, w małego demagoga,
w małego anarchistę.

1971

Jeden dzień

Przypadkowo znalazłem się w okolicy N. Nie potrafię nazwać impulsu, który

skłonił mnie, żeby wysiąść na małej stacyjce, na której ekspres zatrzymał się tylko z
powodu jakiejś awarii. Do N. było stąd około ośmiu kilometrów. Dziesięć kilometrów
dzieliło mnie od miasteczka mego dzieciństwa, którego nie odwiedzałem od.
trzydziestu lat. Miałem sporo czasu; sympozjum, na które mnie zaproszono, zaczynało
się dopiero za dwa dni…

Byłem ciekawy, co zmieniło się w N., chociaż ta część kraju uległa stosunkowo

najmniejszym przeobrażeniom. Zatem wysiadłem. Przed dworcem nie uświadczyłbyś
autobusu, dwa psy wygrzewały się w słońcu, a jedyny taksówkarz, który drzemał w
zdezelowanym mercedesie, na propozycję jazdy do N. odburknął: Zjeżdżam na obiad.

Miałem lekką aktówkę i płaszcz. Postanowiłem pójść pieszo. Zwłaszcza że znałem

drogę na skróty przez lasek. Po drodze w sklepiku kupiłem jeszcze krótki przewodnik
po okolicy, nie wiem po co, i nie przeglądając go wsunąłem do aktówki.

Było gorąco i duszno, ale maszerowałem dziarsko. Lasek przez te trzydzieści lat

zmienił się w prawdziwy las, ścieżka była mocno zarośnięta i wyraźnie nie
uczęszczana. Wkrótce wyszedłem na przełęcz. Całe N., położone w kotlinie u stóp
wielkiego zbiornika retencyjnego, widoczne było jak na dłoni. Szkoła kryta dachówką,
biała wieża kościółka, plantacje tytoniu.

— Do licha, nic się nie zmieniło.
Niemal sfrunąłem na ryneczek. Na wystawie u piekarza piętrzył się stos świeżych

bułek, znajomy hałas dobiegał od szewca. Wszystko brzmiało, pachniało i wyglądało
jak przed laty.

— Marek, gdzie ty się podziewałeś, nieznośny chłopaku! — zabrzmiał naraz

znajomy głos.

Ciotka? Niemożliwe, teraz miałaby ze sto lat. Ale jednak to była ciotka, rumiana i

pulchna jak te bułeczki u piekarza. Parę kroków za nią dostrzegłem Karola, mego
kuzyna równolatka. Stał w mundurku szkolnym i z namysłem dłubał w nosie…

— Następnym razem, jak będziesz tak bałaganił, nie dostaniesz podwieczorku —

gderała dalej ciotka. — No, chodź do domu, andrusie.

Ś

miesznie jest słuchać takich słów będąc szpakowatym dżentelmenem z czarną

aktówką. Oszołomiony — jednak usłuchałem.

Jak dawniej wchodziło się do domu brudnawą przybudówką od podwórza,

pachnącą obierkami i gorącą wodą z przyległej pralni. Po drodze parokrotnie
próbowałem powiedzieć ciotce, że nie mam trzynastu lat… ale było to rzucanie grochu
o ścianę. A na ścianie między zegarem i widoczkiem przedstawiającym Dianę w kąpieli
wisiał kalendarz.

— 5 lipca 1950 roku…
Jeszcze raz popatrzyłem na ciotkę i Karolka.
— Ja chyba śnię.
— Nie zapomnij o nałożeniu sobie szpinaku! — powiedziała staruszka, a Karolek

dorzucił szeptem:

— Zerwałeś się dziś z lejb, prawda? Weź mnie jutro ze sobą… Ja wiem, co ty

robisz w lesie.

Trwał zwariowany dzień. Grałem w piłkę. Potem ciotka ślęczała nade mną,

zmuszając do odrabiania matematyki, a wieczorem przyszły dziewczynki i chichocząc
zapraszały mnie na ognisko.

— Marek nigdzie nie pójdzie — zdecydowała moja opiekunka.

Nadal nikt nie zauważył mojej dorosłości. Co więcej, wszyscy automatycznie

przestawali mnie słuchać, gdy próbowałem wyjść z roli nastolatka.

Noc miałem ciężką, śniły mi się koszmary…
— Wstawaj, spóźnisz się do szkoły! Już po ósmej! Szarpanie i gwizd czajnika

wyrwały mnie ze snu.

— Do jakiej szkoły?… Ja muszę wracać na dworzec.
— Tu masz drugie śniadanie i pamiętaj, uważaj na matematyce.
Pomyślałem o zaczynającym się dziś sympozjum i rzuciłem okiem na kalendarz. 5

lipca 1950 roku.

Oczywiście do szkoły nie poszedłem. Tornister cisnąłem w krzaki, sam zaś

pobiegłem w stronę lasu. Doskonale znałem drogę, a mimo to pobłądziłem; niby cały
czas szedłem prosto przed siebie, ale zawsze w końcu znajdowałem się poniżej
przełęczy. Cholerna sprawa! Za trzecim razem wytropił mnie tam jedyny
miasteczkowy milicjant i za ucho zaprowadził do szkoły.

Pierwszą rzeczą, którą zauważyłem na tablicy, to data 5 lipca…
Nie pamiętam, przez ile dni powtarzała się ta sytuacja. Codziennie scenariusze były

takie same albo prawie takie same. Nie udało mi się wydostać z miasteczka. Próba
dotarcia do telefonu skończyła się fiaskiem.

— Dzieciom nie udostępniamy międzymiastowej — powiedziała urzędniczka.
Radio podawało codziennie identyczny serwis wiadomości. Na obiad był ciągle

szpinak i szpinak. Czas stanął.

Wpadłem w rozpacz. Miotałem się w zaczarowanym kręgu, którego nie mogłem

skruszyć ani opuścić… Straszne. Gdzieś po tygodniu zauważyłem, że posiwiałem w
dwójnasób. I wtedy po raz pierwszy otworzyłem moją aktówkę. Znajdował się tam
referat na sympozjum (które już dawno musiało się skończyć) i kalendarz na rok 1980
oraz krótki przewodnik po okolicy. Otworzyłem go, obejrzałem pięć razy znajomą
mapę, a potem otworzyłem na rozdziale poświęconym N. Szczególnie końcówka
notatki była zastanawiająca. „Dokładnie o 12.00 w nocy, dnia 5 lipca 1950 roku, na
skutek pęknięcia zapory N. zostało kompletnie zniszczone i przykryte grubą warstwą
szlamu. Dotąd nie zrekonstruowane”.

Błyskawica przeleciała przez mózg. Nagle odblokowały mi się luki w pamięci.

Przynajmniej ich część. Zrozumiałem, dlaczego mając trzynaście lat spędziłem parę
miesięcy w szpitalu. Choć momentu samej awarii nie pamiętam (musiała zaskoczyć
mnie we śnie), zrozumiałem, dlaczego moi rodzice nigdy nie wspominali mi o mieście
mojego dzieciństwa, o ciotce, o Karolku…

A na kalendarzu był ciągle 5 lipca. Zegar wskazywał 19.35! Czułem, że muszę się

stąd wyrwać! I znów coś mi się przypomniało.

Jako chłopiec lubiłem bawić się w pirotechnika, zgromadziłem nawet spory zapas

ładunków wybuchowych, wydobytych z pocisków pozostałych po ostatniej wojnie…
Stary bunkier z mym arsenałem odszukałem bez trudu.

W tej chwili mam już wszystko, co potrzeba, i stoję pod zaporą.
Powinno się udać i tym razem.
Dochodzi północ.

Epizod

Różne rzeczy potrafią chodzić za człowiekiem, za jednym chodzi wódka, za innym

kobiety, natomiast za Filipem chodził tego wiosennego dnia stary człowiek, którego
zmiętoszona twarz dziwnie kontrastowała z doskonale skrojonym ciemnym
garniturem.

Po raz pierwszy zobaczył tę gębę odbijającą się w szybie, gdy przystanął przed

„Delikatesami”, później mignęła mu w tłumie przechodzącym przez skrzyżowanie…
Mógł przysiąc, że stary człowiek go śledzi. Ale dlaczego? Filip zajmował się literaturą
dość hermetyczną, nie interesującą ani ludzi zawodowo trudniących się śledzeniem, ani
tym bardziej wrogich ośrodków. Może to ojciec tej małej Zuzi? — przemknęło mu
przez myśl. Wykluczone, ojciec apetycznej nastolatki, którą zajmował się na ostatnim
party u Stefana, musiał być grubo młodszy. Przez chwilę pomyślał o wzięciu taksówki,
aby urwać się nieznajomemu, ale na placu Zbawiciela ogonek na parkingu i całkowity
brak pojazdów nie wróżyły powodzenia tej koncepcji. Doszedł do Alej. Stary człapał
za nim w odległości kilkunastu kroków. Zaczynało się to robić zabawne. Filip skręcił
nagle w cienistą alejkę Parku Ujazdowskiego i ostentacyjnie usiadł na ławce. Stary
zrobił to samo. Milczeli.

— Jak ma coś pan do mnie, to już! — Młody literat od wrócił się znienacka do

eleganckiego starucha. — Spieszę siei

— Nie śpieszyłbyś się, gdybyś mnie wysłuchał — sapnął nieznajomy.
— Od kiedy jesteśmy na ty? — W głosie Filipa zabrzmiała irytacja.
— Ho, ho, od bardzo dawna.
— Co u pana znaczy dawno, mam dwadzieścia pięć lat i…
— Masz dwadzieścia cztery lata, dwa miesiące i siedem dni. — Natręt szelmowsko

przymrużył oko.

Stawało się jasne, że musi to być jakiś dociekliwy wielbiciel młodego talentu

literackiego.

— Fakt, ale czy to ma jakieś znaczenie? — Poeta wzruszył ramionami.
— Pamiętasz, jak mawiał wuj Augustyn: „To, co nie ma znaczenia dzisiaj, już jutro

może się okazać ostatnią deską ratunku”.

Filip dokonał w myślach błyskawicznej rekapitulacji bliższych i dalszych krewnych,

ale stary nie pasował mu do żadnej gałęzi drzewa genealogicznego, z gałęzią wuja
Augustyna włącznie. Krótką biografią młodego twórcy jak dotąd interesowała się
jedynie Aneta, zbierająca materiał do pracy magisterskiej o poezji młodych, zresztą z
biografii szybko przeniosła się na tapczan, gdzie łatwo odnaleźli nie tyle zbieżność
poglądów, co szeroką płaszczyznę wzajemnego zainteresowania. Stary zaś na
wielbiciela nie wyglądał… A może interesują go młodzi mężczyźni? Na wszelki
wypadek cofnął się na ławce.

Tajemniczy rozmówca zachichotał.
— A pamiętasz tę ławeczkę? — Ponieważ Filip nie pamiętał, ciągnął dalej: — No,

przypomnij sobie, mając szesnaście lat siedziałeś na niej…

— O co panu chodzi? Pan z milicji?
Rozmówca tylko pokręcił siwą łepetyną, stwierdzając, że w ogóle to przybywa z

dość daleka, a teraz chciałby tylko wiedzieć, czy Filip pamięta Joannę. Znów trzeba
było zrobić mały remanent Joann. (W grę wchodziły cztery — barmanka z klubu,
ś

mieszna ruda montażystka z telewizji, modelka z ,,Cory”, zaraz… może ta nieletnia

laureatka festiwalu piosenki studenckiej przed dwoma laty, tylko że ona chyba
nazywała się Majka?) Zresztą od pięciu lat wszystkie imiona pozostawały w

swobodnym związku z ciałami, których było dużo i w szerokim wyborze. Pieprzyki
myliły się z myszkami, zapach włosów ze smakiem szminek. Wzruszył więc ramionami
i powtórzył przeciągle: — Joanna?

— Zadziwiające, że nie pamiętasz, gdy ja ją pamiętam. Najpiękniejsza z całej

dziesiątej klasy… Siedzieliście tu na tej ławce. Byłeś taki onieśmielony. Zapadł
zmierzch, a ty odważyłeś się tylko zanurzyć usta w jej włosach, nic więcej. — Stary
opowiadał o tym z dobrotliwą miną Lwa Tołstoja.

— Pan nas wtedy podglądał?
— Uchowaj Boże, byłem tylko tutaj.
— A nam się wydawało, że na tej alejce nie ma nikogo! Dużo pan o mnie wie.
— Chyba wszystko — w głosie nieznajomego zabrzmiał ton przechwałki. —

Zresztą możesz sprawdzić. Pytaj, o co zechcesz, o najbardziej intymne szczegóły
swego życia, nigdy nie wypowiedziane myśli…

Zabawa robiła się coraz bardziej zajmująca. Niewątpliwie stary był jakimś telepatą,

który lubił sprawdzać swe możliwości w plenerze. Bo faktycznie wiedział o Filipie
wszystko. Przypomniał najwcześniejsze wrażenia przedszkolne, przymusową kąpiel w
przeręblu, szczegóły wycieczki do klasztornych podziemi, nieudaną noc z Elżbietą i
szampańskie weekendy z Marią. Męską rozmowę z Arturem, kiedy nie dość, że
oberwał po twarzy, ale po raz pierwszy dowiedział się prawdy o sobie. Wreszcie
jasnowidz zadeklamował wiersz, który powstał ubiegłej nocy, i w przypływie energii
zrzucił krawat rozpinając koszulę. Poniżej grdyki błysnęła charakterystyczna blizna po
usunięciu tarczycy. Filip spocił się. Sam przeszedł tę operację trzy lata temu. Z
dobrotliwego Tołstoja wyłaził niesamowity Dostojewski. Młody człowiek zerwał się
na równe nogi, ale stary powstrzymał go zdecydowanie.

— Nie ma co ukrywać, Filipie. Jestem tobą!
Tego było już za wiele. Udając, że nadal słucha wynurzeń niewątpliwego

psychopaty, młody twórca począł rozglądać się za kimś, kto ewentualnie mógłby
udzielić mu pomocy. Głos starego przybrał tymczasem ton twardy, srogi, ton
zagniewanego ojca.

— Nie szukaj innych wytłumaczeń, Filipie, kiedy masz przed sobą najprostsze,

jestem tobą starszym o te trzydzieści sześć lat…

— Nie powiem, żebym się najlepiej trzymał — zauważył ironicznie.
— Wódka, narkotyki, choroba — powiedział cicho stary. — Jeśli chcesz, opowiem

ci twoje dalsze życie…

— Kto by nie chciał?
— No to ci powiem, choć nie będzie to opowiastka dla grzecznych dzieci.

Zacznijmy od wizji lokalnej. Jesteś doskonale zapowiadającym się młodym twórcą.
Swoimi eksperymentami trafiłeś w określoną modę. Zapotrzebowanie! Choć to już
może za duże słowo. Faktem jest, że twój debiutancki tom spotkał się z uznaniem. A
te kilka wierszy, których jeszcze nie wydałeś, również zostanie docenione. Z
opowiadań liczą się dwa. Pierwsze. Będziesz miał szczęście, bo twoją sztukę, tę z
zeszłorocznego „Dialogu”, weźmie za pół roku świetny inscenizator, z błahostki zrobi
arcydzieło. To wszystko!

— Piszę powieść…
— Ale jej nie skończysz, podobnie jak tej sztuki dla Krakowa… A w życiu — też

same pozytywy, masz wyrozumiałą żonę, rocznego syna, kobiety cię uwielbiają. Nie
wiesz nawet, jak powinieneś być szczęśliwy.

— To moja sprawa.
— Nasza. Popatrz teraz na mnie. Prawda, zupełnie inny człowiek? Ale jeśli

przyjrzysz się— uważnie, znajdziesz podobieństwo. Widzisz faceta, który niczego w
ż

yciu nie dokonał, wszystko, co zaczęte, pomarnował, zrobił masę złych rzeczy, a

kiedy umarł, pies z kulawą nogą nie uronił nad nim łzy.

— Pan nie żyje, to bardzo przykre — Filip spróbował odezwać się tonem możliwie

swobodnym.

— Umarłem dokładnie wczoraj. Licząc według twego czasu — dokładnie za

trzydzieści sześć lat.

— Piękny wiek! Wieszczowie umierali znacznie wcześniej.
— Żartuj sobie, żartuj! Możesz nie wierzyć, ale przekraczasz właśnie swój szczyt.

Już ostatnio zacząłeś dużo pić…

— Mam mocną głowę!
— I coraz gorzej piszesz. Przyjmują ci wszystko, co z pióra skapnie, masz

powodzenie, robisz więc na akord. Tymczasem za dwa lata zacznie się mówić o
literackiej pomyłce. Zwłaszcza gdy minie euforia wywołana twoją sztuką o demonach.
I przeje się moda na eksperymenty. Prawdziwe nieszczęście zacznie się jednak wraz z
Gabrielą. Tą piosenkarką.

— Nie znam jej osobiście! Choć rzeczywiście diablo ładna dupeczka.
— Poznasz ją za tydzień w Spatifie. Po miesiącu rzucisz dla niej żonę. I powieść.

Zaczniesz pisać piosenki. A potem ona cię rzuci. Znowu picie! Coraz więcej
niepowodzeń. Klapa kolejnej sztuki. Picie! Odwyk. Powrót do domu, znów zerwanie.
Twoja żona, nie mogąc znieść tej huśtawki, jedenastego sierpnia, za cztery lata,
odkręci gaz. Picie! Narkotyki! Coraz gorsze piosenki. Kryminały dla chleba.
Szyderstwa kolegów. Potem, kiedy zmienią się układy, będziesz chciał się odegrać.
Zeszmacisz się do tego stopnia, że twoje, właściwie nasze nazwisko, stanie się
synonimem lakiernictwa i lokajstwa. Pewnego zimowego dnia twoja szkolna miłość
Joanna odeśle ci pocztą twój debiutancki tomik. Ale ciebie to już wtedy nie poruszy.
Będziesz wierzył, że wchodzisz w nowy okres kariery. Tak, urzędniczej. Potem
nastąpi przebudzenie. Bardzo bolesne. Klinika. Próba rozpoczęcia od nowa. Pół roku
spędzisz w Bieszczadach z Anną. Tam dopadnie cię wiadomość o śmierci twego syna.

— Rafała?!
— Głupi przypadek, furgonetka wpadnie w poślizg na oblodzonej ulicy i poleci na

wysepkę autobusową. Rafał właśnie będzie wracać z liceum plastycznego. Duży talent!

— Przestań!!!
— A potem któregoś dnia odejdzie Anna… Też bez sensu. I nie wiadomo nawet

dlaczego. Może dlatego, że Charles, ten skubany żabojad, okazał się lepszy w łóżku.
Dalej będzie już tylko powolna wegetacja. Długie, puste lata zapomnienia, walki z
chorobą. Umrzesz samotnie w wieku sześćdziesięciu lat na raka żołądka jako
podrzędny autor kryminałów do czasopism.

Mężczyzna umilkł, a Filip poczuł, jak ciary chodzą mu po plecach.
— Interesujące. Ale jeśli to prawda, nie można odmówić panu okrucieństwa. Po co

mi pan to opowiedział? Mam się ustatkować, a może zacząć pracę nad sobą…

— Znam twój charakter, Filipie, zryw potrwałby może tydzień, potem wszystko

wpadłoby na powrót w koleinę przeznaczenia. Ale ja mam plan! Jesteś, jak
powiedziałem, na szczycie. I jest jeden sposób, by na nim pozostać. Twój niewielki, ale
wartościowy dorobek uzupełni mitologia. Będziesz nowym Bursą, Hłaską,
Wojaczkiem…

Młody autor wzruszył ramionami.
— Ciekawe, jaki to sposób?
— Zejdziemy na dół Piękną, przy rogu Rozbrat i Górnośląskiej weźmiesz

taksówkę. Razem z tobą będzie chciała się zabrać starsza kobieta. Zgodzisz się. Gdyby
nie dzisiejsza rozmowa, zapewne usiadłbyś z tyłu. Po dziesięciu minutach na
Wisłostradzie dojdzie do kraksy. Dwie osoby z przodu poniosą śmierć. Ta z tyłu
wyjdzie bez szwanku…

— To chyba dobrze!
— Proponuję ci, żebyś TY usiadł z przodu. Zostawisz po sobie legendę młodego,

niespełnionego, pięknego dwudziestoletniego, wobec którego sprawdzi się
stwierdzenie „Kogo muzy kochają, ten umiera młodo”…

— Czy pan zwariował?!
— Uratujesz w ten sposób życie twej żony i twego syna, zostaniesz w ludzkiej

pamięci, a ja rozpłynę się w niebycie! Dobrze radzę.

— Co za idiotyzm!
W istocie starzec rozognionymi oczyma przypominał nawiedzonego. Filip

przysiągłby, że czuje zapach zgnilizny przemieszany z siarką. Rzucił się do ucieczki.
Wypadł z parku. Pisk hamulca. Poznał czerwone audi Stefana.

— Mogę cię podrzucić do domu, jadę Wisłostradą — powiedział Stefan.
— Może mógłbyś jakąś inną drogą? — wymamrotał poeta.
— Jak chcesz, mogę wjechać Tamką na górę.
Oparł się wygodnie o siedzenie i usiłował uspokoić myśli. Co za idiotyzm, przejąć

się dywagacjami jakiegoś pomyleńca. Nagle wóz stanął. Stefan cicho zaklął. Przez
chwilę piłował rozrusznik.

— Co się stało?
— Śmieszne. Zupełnie zapomniałem o benzynie. Ale obok masz postój. Jest i taxi.
Znajdowali się na rogu Rozbrat i Górnośląskiej. Pod pusty chodnik podjeżdżała z

wolna taksówka. Z przeciwnej strony zmierzała ku niej jakaś starsza kobieta.

Filip zachichotał histerycznie, odwrócił się i bliziutko muru ruszył w stronę

przystanku autobusowego.

Powyższą historię odtworzyłem na podstawie opowiadania żony Filipa. Jadwiga

rozmawiała ze mną parę miesięcy później, kiedy doszła już trochę do siebie. Podobno
tego popołudnia jej wybitny mąż wrócił z miasta jak struty. Długo nie chciał nic
mówić, tylko leżał na tapczanie tępo wpatrując się w sufit. Wieczorem zadzwonił do
swego znajomego z Pogotowia Ratunkowego i wypytywał o dzisiejsze wypadki
drogowe. Okazało się, że najtragiczniejszy zdarzył się wczesnym popołudniem na
Wisłostradzie. Autobus, który nie chcąc przejechać psa usiłował gwałtownie
zahamować, wpadł w poślizg i zatarasował wewnętrzny pas powodując kolizję z
taksówką. Kierowca i pasażerka ponieśli śmierć na miejscu.

Filip zjadł kolację, pierwszy raz w życiu wykąpał małego i zamknął się w pokoju z

magnetofonem. (Jeszcze tego samego wieczora zdenerwowana żona znalazła taśmę z
relacją o dziwnym spotkaniu). Potem, jakby wzywany przez niewidzialną siłę, ucałował
Jadzię (nigdy tego nie robił), założył swój ulubiony płaszcz i wyszedł na spacer. Od tej
chwili nikt już go nie widział.

Po latach, grzebiąc się trochę w papierach w związku z zupełnie inną sprawą,

dostałem do wglądu akta poszukiwań Filipa. Było tam interesujące zeznanie
ż

oliborskiego pijaczka. Wspominał on, że drzemał na skraju Bielańskiego Lasku, kiedy

około północy obudziły go podniesione głosy. Kłóciło się dwóch mężczyzn, stary i
młody. Potem słyszał jeszcze jakby odgłosy bójki zakończone bolesnym jękiem. Kiedy
dotarł na polankę, gdzie musiała rozgrywać się scysja, nie napotkał nikogo, ale trawa
była mocno zryta. Milicjanci przeszukujący okolicę dwa dni później znaleźli w tym
miejscu jedynie pojedynczy guzik od płaszcza. Filipa uznano za zaginionego, co
wpłynęło doskonale na jego późniejszą legendę. Nie wykluczam możliwości, że żyje
gdzieś pod zmienionym nazwiskiem i trudni się jakimś zwykłym rzemiosłem. Byłby to
jakiś kompromis.

Co się tyczy guzika, ustalono, że nikt w kraju nie produkuje tworzywa, z którego

został wytworzony. Nic dziwnego. Dopiero siedem lat później ową lekką

metalopodobną masę uzyskało po raz pierwszy jedno z ekskluzywnych laboratoriów w
USA.

Dobre wychowanie

Pokolenia „kolumbów”, „zetempowców”, „tubylców” —
bardzo modne i trafne terminy,
lecz jak nazwać nas, młodszych,
w ciągu trzech lat dorosłych,
od tej wiosny przedwczesnej do zimy?

Jaki termin wykuwać naprędce
dla tych łebków, co wrażeń nie syte —
„pokolenie czapki studenckiej”
czy „zimowych nausznic z tłumikiem”?

Bardziej cyniczni niż otwarci,
zawsze bez zbytu dobrych chęci,
wciąż ideowo nie dość zwarci,
wciąż wychowawczo nie objęci.

Produkt zniechęceń czy owacji,
nadmiaru czy też braku myśli,
może czciciele kontestacji,
lub konformizmu maturzyści?

Jak by ich dorwać, myśl uparta
błądzi w gazetach dróżką krętą,
oj, przydałby się tu mistrz Karhan,
a może raczej Makarenko…

Niezależnie, co z nami się stanie,
czy znów czwórki rozciągną się drogą,
ta nabyta świadomość zostanie,
co nie daje spać pedagogom!

1971

Słodki flirt z licealistką

Gdy wszystko jest właściwie z górki
i mocno przerzedzony włos,
już nie te ząbki i pazurki,
przy życiu trzyma jeszcze coś —

Coś, co pobudza puls leniwy
lepiej niż seta przy śniadaniu,
czujesz się piękny i szczęśliwy,
gdy młodość gości w twym mieszkaniu.

Bo przyjemny nade wszystko
jest słodki flirt z licealistką —
niewiarygodny cud,
on kompleksy wszystkie niweluje
i sprawia, że nagle się czujesz
ty, stary koń, jak młody bóg!

Czasami wbiegnie bez oddechu,
aż różowieją wkoło ściany,
właśnie zerwała się z wuefu,
gdzie był w programie koń z łękami.

W pośpiechu ściąga tenisówki
i nucąc rozplątuje warkocz,
w staniczku ściągę ma z klasówki,
a w oczach szczęścia pełnię jasną.

Czasami siedzisz sam przy biurku,
godziny wloką się jak wieczność,
a ona zjawia się w mundurku,
bo właśnie pracę ma społeczną.

A gdy wątpliwość przyjdzie we śnie,
ty zawsze masz gotowe wnioski —
Julia zaczęła dużo wcześniej,
a tyś jest młodszy niż Sokorski.

Pointę flirt ma wciąż tę samą,
możesz być pewien, że nastąpi:
ona korzystnie wyjdzie za mąż,
a ty powrócisz do małżonki.

Cel matrymonialny

W Komputerowym Ośrodku Kojarzenia Wszystkiego ze Wszystkim zadzwonił

telefon. Urzędniczka zautomatyzowanym gestem podniosła słuchawkę i zaczęła
notować. Śmieszny głosik ni to dziecinny; ni to starczy zachrypiał z oddali:

— Dzień dobry… ja, widzi pani, w sprawie… chodzi o to…
— Rozumiemy wariant 4–b, klient nieśmiały. Pragnie pan wybrać za naszym

pośrednictwem partnerkę życiową? — powiedziała urzędniczka.

— Jestem nieśmiały — zgodził się głosik.
— To znakomicie, kojarzenie nieśmiałych to nasza specjalność. Istnieje aktualnie

duże zapotrzebowanie na nieśmiałych, a naszą dewizą jest szybkość, takt i
komputeryzacja. Proszę o pańskie parametry.

— Nie rozumiem.
— Pański wzrost.
Głosik zawahał się, wreszcie wykrztusił:
— 145 centymetrów.
— Waga?
— 95 kilogramów.
— Dobrze. Płeć?
Tym razem słowo „mężczyzna” padło po bardzo długiej pauzie. Dalej ankieta

poleciała już szybciej. Urzędniczce udało się ustalić, że klient jest raczej łysy i ma
dwadzieścia jeden lat, co uznała za zupełnie normalne, ponieważ dewizą zakładu było
niedziwienie się niczemu i działanie jak zegarek.

— Skojarzylibyśmy nawet hipopotama — wyjaśniła w konkluzji.
Klient wyraźnie się ożywił i wyznał, że w szkole wszyscy nazywali go właśnie

hipopotamem ze względu na tuszę i braki w przednim uzębieniu.

— Do trójki włącznie? — padło precyzyjne pytanie.
— Do czwórki…
Przeszli do spraw wykształcenia.
— Mam niepełne — zaseplenił głosik.
— Niepełne wyższe?
— Raczej podstawowe.
— Posiada pan mieszkanie? — brzmiał następny punkt.
— Mieszkam kątem u kolegi i w ogóle jestem bardzo biedny — wyjaśnił.
— A zawód? — głos urzędniczki nadal był niezmącenie spokojny.
— Jest mi bardzo przykro, ale jestem pasożytem społecznym…
Wpisała w rubrykę odpowiedni numer specjalizacji. Bodajże 64… Test zbliżał się

do końca. Jeszcze tylko okazało się, że klient nie ma żadnych zainteresowań, a z
nałogów dotyczyły go wyłącznie alkoholizm, skłonności narkomańskie, hazard i
erotomania.

Urzędniczka zamknęła teczkę.
— Wystarczy, pan będzie uprzejmy zgłosić się do nas za pół godziny.
— Jak to — głosik był wyraźnie zaskoczony — po tym wszystkim, co podałem,

mam jeszcze jakieś szanse?

— Jestem o tym przekonana. Nasze komputery wybiorą panu na pewno coś

odpowiedniego. Będzie pan zadowolony z naszych usług.

— Ale widzi pani… ja nie powiedziałem wszystkiego… ja mam bardzo duże

wymagania… bardzo duże… — zabełkotał obleśnie.

Urzędniczka jeszcze raz zapewniła klienta, że wszelkie jego życzenia zostaną wzięte

pod uwagę, a reszty dokonają maszyny — i odłożyła słuchawkę.

Klient odłożył ją również i parsknął śmiechem. Razem z przyjacielem tarzali się

przez chwilę po tapczanie: obaj przystojni, eleganccy, inteligentni, a ich mansarda
urządzona była komfortowo.

— Pyszny kawał — rechotał przyjaciel. — Dawno się już tak nie ubawiłem. Ale

idioci pracują w tym centrum. Przecież takiej ofiary, jaką opisałeś, w ogóle być nie
może… Bezpieczniki im w komputerach wyskoczą i nic nie wymyślą.

— I o to chodzi! — wtórował mu ,,klient” swoim męskim, pięknym głosem. — A

wiesz, za pół godziny wyznaczyli mi spotkanie z kandydatką.

— Zamierzasz pójść?
— Oczywiście, że nie. To przecież żart. Poczekamy, aż prasa poda o eksplozji

skołowanego komputera…

I znów wybuchnęli śmiechem.
Ś

miali się jeszcze i w godzinę później, kiedy zadzwonił telefon. Dzwoniła

urzędniczka z Centrum Komputerowego, dopytując się, dlaczego klient się nie zjawił.

Elegancki młody człowiek swoim normalnym głosem stwierdził, że to pomyłka, lecz

urzędniczka nie dała wiary.

— Wiemy, że jest pan nieśmiały — powiedziała — ale proszę się nie martwić,

kandydatka wybrana przez komputer sama do pana przyjdzie. Przewidzieliśmy tę
ewentualność i już w trakcie rozmowy sprawdzaliśmy pański numer telefonu i adres.

Ż

artowniś wpadł w panikę. Gorączkowo spacerował po pokoju. Przyjaciel chodził

za nim krok w krok, roztaczając wizje rozmaitych poczwar, które za chwilę wpadną tu
z wizytą. I z którymi będzie mu wypadało się ożenić.

Postanowili ulotnić się z domu. Chwycili płaszcze i skierowali się ku drzwiom.

Uprzedził ich dzwonek.

— Za późno — jęknął gospodarz.
— Nie otwieraj, nie otwieraj — mruknął przyjaciel.
Wyjrzeli przez wizjer.
Na klatce schodowej stała dziewczyna… Dziewczyna… mało powiedziane,

bóstwo… Sylwetka jak z pocztówek reklamujących wczasy na Riwierze. Subtelna
buzia o wielkich oczach, pięknie wykrojonych ustach i te włosy…

— Chyba to jakaś pomyłka — mruknął przyjaciel — ale daj Boże więcej takich.
Otworzyli. Dziewczyna weszła uśmiechnięta i pachnącą jak wiosna. Rozejrzała się

po mieszkaniu swoimi migdałowymi oczętami i szepnęła… A właściwie licho wie, czy
był to głos, czy raczej śpiew.

— Dzień dobry, ja z Ośrodka Kojarzenia.
Milczeli jak słupy soli. Myśli przelatywały im przez głowę… Urzędniczka,

maskotka reklamowa? A dziewczyna mówiła dalej:

— Powiedziano mi, że zastanę tu pana, który zgłosił się do ośrodka w celu

matrymonialnym.

Minął spory kawał czasu, zanim gospodarz wykrztusił jakieś słowo powitania.
— To ja… — dodał na koniec. Popatrzyła na niego tak, że poczuł się nagi.
— Pan?… Przecież miał być mały, gruby, łysy…
— Rozumiem pani zaskoczenie — bełkotał — oczywiście ja żartowałem, zmyśliłem

parametry… ale oczywiście… podtrzymuję moją propozycję, jest pani… jest pani
taka…

— To był żart? — powtórzyła przeciągle.
— Ale z jakim szczęśliwym zakończeniem — wtrącił się przyjaciel. — Mój kumpel

to cudowny człowiek, to jego własne mieszkanie… a poza tym…

Oczy dziewczyny zmatowiały. Uśmiechnęła się smutno.
— Szkoda — szepnęła. — Do widzenia…

— Jak to?! — gospodarz odzyskiwał zwykły tupet. — Nie widzi pani, że jesteśmy

dla siebie stworzeni?

— Czy pan zwariował? Pan i ja?! Takich jak pan są setki na ulicy, młodzi,

przystojni, inteligentni… A ja prosiłam o jakiś model ekstra!

Jedyny sposób

(mikrosłuchowisko)

Osoby: Adam, Jerzy, Marta

efekt pisania na maszynie

…Drogi mój przyjacielu. Wybacz chaotyczny styl i niewybredne określenia, ale czas

nagli, a komuś muszę się zwierzyć. Dlaczego tobie? A czyż nie przypominasz sobie
tego czerwcowego dnia, kiedy wyznałem ci moje szaleństwo, które już wcześniej
zauważyłeś obserwując mój sposób bycia, podkrążone oczy i zapadłe policzki.
Pamiętam, jak po przyjacielsku ująłeś mnie pod ramię i zapytałeś: co się stało, Adamie?

JERZY Co się stało, Adamie?
ADAM Mam powiedzieć prawdę?
JERZY I tylko prawdę.
ADAM Głupia sprawa, zakochałem się.
JERZY Poważnie?! W twoim wieku… A właściwie ile ty masz lat?
ADAM Trzydzieści dwa!
JERZY No, to tym bardziej cię nie rozumiem. Znam ją może?
ADAM To Marta, wiesz, ta młoda plastyczka, miała ostatnio wystawę… Maluje

raczej marnie, ale jako kobieta… Obłęd!

JERZY Szczegóły opowiesz mi później. Gdzie ją dorwałeś?
ADAM Naczelny wysłał mnie zupełnie przypadkowo na ten plener młodych

plastyków do Suwałk, no i tam…

JERZY Jasna sprawa. „Tajemnica domku campingowego”, znam te reportaże…
ADAM Źle mnie rozumiesz. Gdyby coś między nami zaszło, dałbym ci po prostu jej

telefon i sam zapomniał o sprawie… To było inaczej. Trzy noce przegadaliśmy
łażąc po parkach, mokradłach.

JERZY Piesze rajdy szlakami Marii Konopnickiej?
ADAM Nie ma co ironizować. To wspaniała dziewczyna. Mądra…
JERZY Oj, niedobrze. Ale powiedz wprost czego chcesz ode mnie — chaty?
ADAM Mam swoją. Sęk w tym, że ona ma ciągle cholerne skrupuły.
JERZY Śluby panieńskie?
ADAM Nie, mąż. (śmiech Jerzego) Jakiś cymbał imieniem Wacław. Pięć lat po

ś

lubie, a mimo to kocha ją podobno do szaleństwa.

JERZY Nie wierz nic.
ADAM Martę wstrzymuje jakaś taka bariera psychologiczna. Mówi, że mnie kocha,

ale uważa, że zdrada mogłaby Wacusia zabić…

JERZY A czym trudni się ten mąż–chucherko?
ADAM Fizyka nuklearna.
JERZY Ładnie. Już widzę, jak was nakrywa in flagranti i rąbie atomówką po

krzyżach.

ADAM Jurek, jesteś moim jedynym przyjacielem, więc błagam cię, nie żartuj.

Niedługo Marta wyjedzie na nowy plener. Muszę mieć jasną sytuację.

JERZY Mam kupić ci lubczyk czy wystąpić jako sekundant?
ADAM Wymyśliłem inny plan. Jesteś znakomitym aktorem, Jureczku…
JERZY Dziękuję.
ADAM Masz wysoki głos, delikatne rysy, taneczny krok. Tu widzę jedyne

rozwiązanie. Musisz zagrać szampańską dziewczynę i zawrócić w głowie temu
Wacławowi.

JERZY Ja?
ADAM To będzie życiowa rola. Bomba numer. Widzę cię dziesięć razy lepszego

niż Pokora w filmie „Poszukiwany, poszukiwana”. Zagrasz?

JERZY Sądzisz, że będę w tym dobry?

Muzyka

efekt pisania na maszynie

…Zawsze cię podziwiałem. Twoją finezję, twój oszczędny sposób gry, prosty, a

zarazem chwytający za serce. W końcu napisałem na twój temat dziesiątki recenzji. I
tym razem wywiązałeś się doskonale ze swoje roli. Byłeś jak Maria Schneider w
obrazie Antonioniego „Zawód–reporter”, gdy na ruchomych schodach Dworca
Centralnego po raz pierwszy minąłeś Wacława. Twój wieczorny spacer z nim, który
nastąpił wkrótce po poznaniu, przypomina świadome cytowanie Felliniego. Natomiast
kolacja w „Forum” następnego dnia przywodzi na myśl najlepsze sekwencje z
Bertolucciego, przy czym wiem, że z najwyższym trudem uniknąłeś tanich
drastyczności rodem z „Ostatniego tanga” po mistrzowsku symulując atak migreny.
Tak, Jerzy, co ci będę pisał, omotałeś Wacława bez reszty, rozpalając jego żądzę do
białości niczym hutnik wielki piec swoją powściągliwością. A przecież „Akcja mąż”
dopiero się rozpoczynała. Piątego dnia…

pukanie

ADAM Proszę, (otwiera drzwi) To ty, Marto… Sama?
MARTA Tak, Adasiu.
ADAM Przyszłaś nareszcie, a ja tak długo czekałem na tę chwilę.
MARTA Przyszłam, bo jesteś jedynym człowiekiem, do którego mam zaufanie.
ADAM Kocham cię, Marto.
MARTA Wiem… Widzisz, stało się coś strasznego, mój mąż…
ADAM Najpierw usiądź, rozbierz się… Czego się napijesz? Mam pyszne czerwone

wino.

MARTA Daj mi czystej. Wyobraź sobie, Wacław dał się omotać jakiejś obrzydliwej

babie. Nie wiem, co w niej zobaczył. Baba jak dragon. Męski typ… Ohyda!

ADAM Na pewno, na pewno. Twoje zdrowie. Widzisz sama, że nie jest taki

wierny, jak mówiłaś. Zakochany mężunio… Po prostu zamaskowany hipokryta!

MARTA Właśnie dlatego przyszłam do ciebie… Nie, nie, nie gaś światła.

Potrzebuję cię.

ADAM Już!
MARTA Będziesz taki dobry…
ADAM Będę, Marto!
MARTA Mówiłeś jednak, że nie lubisz miłości zmysłowej.
ADAM Żartowałem,.. Wiesz przecież, że ja…
MARTA Wiem, że jesteś wspaniałym mężczyzną i wszystkie kobiety muszą lgnąć

do ciebie…

ADAM Tak, lgną…
MARTA To dobrze. Dlatego uwiedziesz tę babę bez trudu…
ADAM (oddychając głęboko) Co takiego?
MARTA Odbijesz ją po prostu memu mężowi…
ADAM Ja… Przecież… (przełyka ślinę) Myślałem, że teraz, kiedy cię zdradza,

przestaniesz wreszcie mieć skrupuły…

MARTA O nie! Jeśli przedtem cokolwiek było możliwe, to teraz nigdy. Kocham go

i musi być mój. Tylko mój! A więc zrobisz to dla mnie?

efekt pisania na maszynie

…Teraz dopiero rozumiesz, drogi przyjacielu, dlaczego poprosiłem cię o zerwanie

tak znakomicie zapowiadającej się znajomości. Szczerze mówiąc, rozstanie zagrałeś

jak Modrzejewska. Wacław przeżył, to ciężej, niż myślałem. Truł się dwukrotnie i tyleż
razy skakał do rzeki, która, niestety, wyschła. Ja jednak nie zrezygnowałem. Wpadłem
na pomysł, moim zdaniem, genialny. Zacząłem się zwierzać Marcie z wielkiej miłości
do ciebie… przepraszam, do dziewczyny, którą nadal grałeś. Byłem pewien, że jako
moja powierniczka Marta niechybnie zacznie odczuwać zazdrość. I nie pomyliłem się.
Po dwóch tygodniach wyśledziła twoją garsonierę i niezwłocznie złożyła ci wizytę. Nie
wiem, jakich teatralnych chwytów użyłeś, przyjacielu, w każdym razie od tygodnia
mieszkacie razem, co mnie trochę niepokoi. W piątek odwiedził mnie pan Wacław.
Okazało się, że cały czas oceniałem go niewłaściwie. Jest to arcysympatyczny, pełen
ogromnej kultury chłopak, o wielkich ciemnych oczach i smukłych łydkach. Świetnie
gotuje. Ale nie tak dobrze jak ja. Wieczorami pijemy szampana i oglądamy albumy ze
sztychami starych mistrzów. Znaleźliśmy bardzo dużo wspólnych zainteresowań.
Czasami opowiada mi o Marcie. Trzeba przyznać, że mój wyidealizowany obraz
blaknie w zestawieniu z konkretami. Niekiedy myślę, że gdyby nie Wacław, byłoby mi
ciebie bardzo brak. Ale jak powiada złota myśl: „Mniejsze zło jest czasem lepsze od
wielkiego sukcesu”. Muszę kończyć, bo jutro skoro świt wybieramy się do
Ciechocinka.

Z energicznym uściskiem dłoni

Adaś

Romans odeski

(pastisz na motywach)

Gdzie ty, gdzie ty? Ach, marzenie,
morze wyje setką chandr,
błyszczą gwiezdne epolety,
gdzie ty, gdzie ty
Aleksandr
Pawłowicz?

Kiedy przyjdziesz, będę biała,
szal liliowy mnie uniesie,
po prospekcie, po Odessie…
Ach!

Siwe konie przy twej bryczce,
złociste chomonta
i cyprysy przy uliczce
pod lawiną słońca.

Kiedy przyjdziesz, będę święta,
niczym księga nie rozcięta,
lazurowa, szmaragdowa,
i pan będziesz mnie całował…
Aleksandr
Pawłowicz.

Białe schody, białe ręce,
dokąd uciec w złotym wietrze?
Szmer muzyki, szmer koronek,
białe schody przed mym domem.

Bluszcz…
Pomkniemy promenadą
nad rzeźbione morze
i tam nasze szaty spadną,
Aleksandr
Pawłowicz!

I popłaczą nam się ręce,
i rozgonią nam się usta,
by przywołać znowu szczęście…
„Ot, lubow burżujska”!

Gdzie ty, gdzie ty,
gdzie twe półki,
muzyka orderów,
gdy dziś wnuki muszą wysłać
na zbiórkę pionierów?!

Srebrna ropucha

Osoby: Narrator, Mistrz, Adept, Ropucha, Dziewczyna

NARRATOR Studiowanie bajek ma swoje dobre strony. Ma i złe. Zwłaszcza gdy

ktoś podchodzi do nich naukowo. Tak było w wypadku Kazimierza Ż., zoologa,
zamieszkałego przy ulicy Christiana Andersena 28. Kazimierz Ż. był mistrzem od
krzyżówek — udało mu się swego czasu wyhodować ryby bez ości oraz ostrygi
w skorupkach na ekler. Nagrodę FAO przyniosło mu wyprodukowanie jadalnego
drewna oraz winogron rosnących na lodzie. Natomiast po wsze czasy będzie
tajemnicą, w jaki sposób Kazimierz Ż. potrafił skrzyżować psa z kotem, choć
efekt, trzeba przyznać, był zastanawiający. Jednakże w czterdziestej wiośnie
ż

ycia wynalazca zwariował. Uwziął się bowiem wyhodować bohaterkę licznych

legend i baśni ludowych. A mianowicie złotą rybkę.

muzyka

ADEPT Mistrzu, ośmielę się zauważyć…
MISTRZ Na twoim miejscu bym się nie ośmielał. Zważ… Nie waż, tylko zważ,

zważ, że jesteś tylko adeptem.

ADEPT Tak, panie!
MISTRZ Adeptowanym przeze mnie z litości, notabene. Wiesz?
ADEPT Co to notabene nie wiem. Pewna pani mi często mawiała buona note…
MISTRZ Buona note to znaczy dobry stopień.. Ale o czym to ja mówiłem?
ADEPT Akurat to ja mówiłem. Chciałem po prostu przypomnieć panu, że aby

wyhodować złotą rybkę, nie wystarczy być złotą rączką. Pamiętam, że mój
poprzedni pan, wynalazca–gastronom, pracował nad budową „stoliczku, nakryj
się”…

MISTRZ No i?
ADEPT Coś mu się pokręciło. Wyhodował stoliczek ekshibicjonistę… Zamiast

nakrywać, sam się sprzątał.

MISTRZ A właśnie, adepcie. Akwarium nie było dziś szorowane.
ADEPT (wzdychając) Znowu, (szoruje)

muzyka

NARRATOR Eksperymenty trwały. Tu wyznajmy, że Kazimierz Ż. mozolił się na

złotą rybką z dwóch powodów. Po pierwsze, miał zamiar przedstawić jej trzy
ż

yczenia do spełnienia…

ADEPT A po drugie?
NARRATOR To była jego prywatna sprawa. Tym bardziej że wynalazca był

ekscentrykiem. Kiedy się nudził, chodził do kurnika i tam rozwiązywał kaczkę
krzyżówkę. Kiedy indziej sztorcował swego pomocnika.

MISTRZ Do stu tysięcy mutantów, coś ty miał przynieść — materiały źródłowe!
ADEPT To i są. Podania ludowe…
MISTRZ (czyta) „Podanie. W zwionzku z mojemy aktualnemy sprawamy zwrycam

się z uprzemom prosibom…” To ma być podanie ludowe?! Bezczelny!
Natychmiast szorować akwarium.

ADEPT Przecież czyste.
MISTRZ To pobrudzić i wyszorować, (szorowanie)
NARRATOR Nadszedł jednak z dawna oczekiwany dzień. Z tysięcy krzyżówek, z

ikry karasia chińskiego wymieszanej z wódką goldwasser, przy udziale promieni
podczerwonych i elektrowstrząsów wykluło się coś… błyszczącego.

MISTRZ Klęknij, mały, to nasz wielki dzień.
ADEPT Dobra, mistrzu, ale to przecież, o ile znam się na zoologii, nie jest złota

rybka.

MISTRZ A co?
ADEPT Srebrna ropucha!

muzyka

ROPUCHA No i co tak się gapicie? Płaza nie widzieliście?]
MISTRZ (zmieszany) W zasadzie… no tak. Nieważne… To ja! od razu

przystąpiłbym do życzeń.

ROPUCHA liii tam… Proszę się nie fatygować. Ja nie mam specjalnych życzeń.
MISTRZ Ale ja mam. I myślałem…
ROPUCHA Do moich kompetencji nie należą życzenia i zażalenia. Od tego jest

inna książka. Ja zmieniam wszystko podczas całowania.

ADEPT W żabę?
ROPUCHA Zbytni zaszczyt, młody człowieku. Zmieniam w srebro…
MISTRZ A w złoto?
ROPUCHA W złoto zamieniał wszystko swoim dotknięciem król Midas. I to w

starożytności”. My żaby natomiast kochamy się w srebrze.

MISTRZ Dobra. Sprawdzimy… Na początek może pocałuje pani… o… jego…
ADEPT (opierając się) Ależ… mistrzu!
ROPUCHA Nie!
MISTRZ Dlaczego?
ROPUCHA Nie jest w moim typie. Brzydal! I młody… Już wolę… to jabłko!
MISTRZ Proszę! No…
ROPUCHA Najpierw równowartość… (liczy pod nosem) Jabłko waży mniej

więcej… ciężar właściwy razy… za gram… Trzy tysiące dwieście osiemdziesiąt
cztery złote!

MISTRZ Chwileczkę! Jak to?
ROPUCHA Forsa na stół albo nurkuję. Nie myślicie chyba, że będę dokładała do

interesu?!

chlupot

NARRATOR Byli bezradni, a srebrna ropucha nie zamierzała rezygnować ze

swoich finansowych roszczeń… Kazimierz Ż. usiłował ją zażyć podstępem, ale
ż

absko odpowiedziało tylko:

ROPUCHA Obywam się bez pokarmów.
NARRATOR Zdenerwowany wynalazca zwrócił się więc z prośbą o radę do

znanego naukowca, socjologa bajeczności. Odpowiedzią był krótki list, a
właściwie depesza.

MISTRZ Czytaj, adepcie, (szeptanie) Głośno czytaj, a wyraźnie!
ADEPT Już przed laty zauważyłem trend do zmian w bajeczności. Stop.

Przewidziałem zanik świadczeń gratisowych. Inflację bezinteresowności. Stop.
Ceny dobrych wróżek skoczyły o 68%, ceny złych jeszcze bardziej. I tu nie ma
stopu. Konik garbusek może żądać gaży gwiazdora filmowego, nie gwarantując
przy tym żadnych usług…

MISTRZ Stop! Przestań czytać. Szlag mnie trafia!!!
ADEPT Szorować akwarium?
MISTRZ A daj mi spokój!
NARRATOR Z wolna naukowiec zaczynał rozumieć, że nic nie wyjdzie z jego

najskrytszych marzeń, na które składały się: a) zgromadzenie bogactwa, b)
osiągnięcie wielkiej sławy, c) zdobycie serca i reszty pięknej Małgorzaty, która
codziennie spacerowała przed oknami pracowni Mistrza, nie zwracając na niego

ż

adnej uwagi… 13 marca nastąpił dramatyczny zwrot w wydarzeniach.

MISTRZ Droga Ropucho! Porozmawiajmy poważnie. Z moich wyliczeń wynika, że

naprawdę niewiele brakuje ci do złotej rybki… Czy mogłabyś spełnić
przynajmniej jedno moje życzenie?

ROPUCHA Nie mam ochoty…
MISTRZ Nawet zapłacę.
ROPUCHA Łapówki mnie nie urządzają.
MISTRZ To czego chcesz?
ROPUCHA Osrebrzyć cię… Pocałuj!
MISTRZ Nie, spryciaro. Chciałabyś mnie zamienić w kawał srebra…
ROPUCHA (przekornie) A tak, a tak…
MISTRZ (wściekły) Ja ci… ja…
ROPUCHA Puszczaj, puszczaj… Gdzie mnie niesiesz…
MISTRZ (otwierając okno) Won, won na ulicę…
NARRATOR I cisnął płaza na jezdnię, nie zauważając, jak z drugiej strony

nadjeżdża olbrzymi walec drogowy…

(efekt)

muzyka

ADEPT Mistrzu… Mistrzu…
MISTRZ Znowu się spóźniasz, adepcie…
ADEPT Niech mistrz zobaczy, co znalazłem przed domem, na ulicy… Sprasowany

kawał srebra… Można by zrobić z tego śliczną puderniczkę.

MISTRZ Myślisz?
NARRATOR Sąsiad jubiler spisał się znakomicie. Puderniczka gotowa była w trzy

dni. Więcej czasu kosztowało usunięcie z niej mdłego zapachu akwarium.
Wreszcie Kazimierz Ż. mógł ją bez trudu podarować pięknej Małgorzacie.

MAŁGORZATA Dziękuję, dziękuję panu, co za drogi prezent… Naprawdę jestem

zażenowana, przecież prawie się nie znamy…

MISTRZ Ależ to drobiazg… A może wstąpi pani do mnie na herbatę?
MAŁGORZATA Nie bardzo mi wypada…
NARRATOR Ale wstąpiła. W korytarzu przystanęła przed lustrem…
MAŁGORZATA Chwileczkę…
NARRATOR Sięgnęła po puderniczkę. Musnęła ją watką jak pocałunkiem i uniosła

puszek do twarzy…

MAŁGORZATA Aaaa… (efekt)
MISTRZ Co się stało, panno Małgorzato, panno Małgorzato!!! Gdzie pani jest?

(potyka się) Au… I co robi tu ten sześcian czystego srebra?

na muzyce

NARRATOR I w ten sposób, przypadkiem, bo przypadkiem, spełniły się wszystkie

trzy życzenia wynalazcy. Miał bogactwo — w postaci pół tony czystego srebra.
Miał zarazem Małgorzatę, trochę zimną, małomówną i milczącą… ale zawsze. A
sława… No cóż, w związku z zaginięciem Małgorzaty i licznymi świadkami,
którzy widzieli, jak wchodziła do mieszkania Mistrza, jego zdjęcie obiegło gazety
całego świata z tytułami „Morderca doskonały”, ,,Co się stało z ciałem?”, „Czy
tajemnicę znają tylko piranie z akwarium?”… A że nie było to tak, jak o tym
marzył Kazimierz Ż.? No cóż, życie nie układa się ściśle według naszych
marzeń…

MISTRZ Adept, szoruj akwarium… Nie głaszcz mojego sześcianu… Nie dotykaj!

Sam zetrę kurz… Ty podrywaczu, ty!…

Dziewczynka z zapalniczką

W marzeniach panów bardzo dorosłych
na delegacji (Kłaj czy Giżycko)
jawi się często w godzinach nocnych
wizja dziewczynki z zapalniczką.

Nie złota rybka, nie konik z garbem
ani panienka na kilka cali,
lecz coś ładnego, coś co naprawdę…
podejdzie samo, samo przypali…

W małym hotelu klasy nikczemnej,
ponad cuchnącą ciasną uliczką
dotrwać do kresu nocy płomiennej
z małą dziewczynką z zapalniczką.

Starczy połówka, słone paluszki,
skrzypiące łóżko — koca nie trzeba:
w raj się zamienią brudne poduszki,
cała mieścina w jedno Las Vegas.

A potem jeszcze trzy papierosy
i świat tańczący nad popielniczką,
szybkie oddechy, ściszone głosy
i jęk dziewczynki z zapalniczką.

Tylko nad ranem dziwny niepokój,
wyje syrena, w odrzwia ktoś wali,
pędzi milicja i gapie z boku.
Cholera jasna! Hotel się pali!

Ty masz to z głowy w drodze donikąd,
ż

ona w żałobie stoi z doniczką.

Zawsze przynosi pewne ryzyko
kontakt z dziewczynką z zapalniczką.

Zimny warsztat

Tegoroczny wernisaż rzeźb śnieżnych i lodowych upłynął w rześkiej, mroźnej

atmosferze. Sprzyjającym czynnikiem były złe warunki atmosferyczne i kiepska
frekwencja publiczności, która niejednokrotnie już rozdeptywała co mniejsze
arcydzieła.

Tak więc nieliczni goście mogli swobodnie podziwiać wspaniały szpaler posągów,

wśród których szczery podziw wzbudzał kilkunastometrowej długości dinozaur oraz
transporter budowlany, któremu chciano nawet dać pierwszą nagrodę, ale okazało się,
ż

e to autentyk pozostawiony przez ekipę wykonawczą na polu wystawowym jeszcze

wiosną ubiegłego roku.

Wśród figur monstrualnej wielkości można było podziwiać pomniki ludzi roku —

statuy Borga, Travolty i Chomeiniego.

Koneserzy najspieszniej (bo mróz) kierowali się ku figurce (naturalnych rozmiarów)

przedstawiającej nagą dziewczynę o proporcjach tak doskonałych, że aż w głowie się
mąciło.

„Piękna” — bo takie miano nosiła rzeźba — była dziełem rzeźbiarza P. uznawanego

w kołach zbliżonych do artystów za ekscentryka. Lubił on golić czaszkę na zero,
chodzić zimą w klapkach, odziany jedynie w cielęcą skórę. Mówiono też, że nadużywa
wszystkiego, czego można nadużywać, ale prawdę powiedziawszy, był to człowiek
samotny, skromny i pełen kompleksów.

W dniu otwarcia, popiwszy sobie tęgo, zapuścił się w alejki ekspozycji i

odczekawszy, aż odejdą ostatni zwiedzający, rzekł do swego dzieła:

— Ach, moja bajeczna, żebyś ty jeszcze gotować umiała!
— A na co byś miał ochotę, mistrzu? — zabrzmiał głos słodki i wysoki jak dzwonki

janczarów.

Rzeźbiarz P. tylko usta rozdziawił. Stał się cud. Śnieżna Galatea nie tylko

przemówiła, ale w chwilę potem zeszła z cokołu.

Nieliczni świadkowie widzieli, jak razem z artystą wsiadła do taksówki i udała się w

stronę mansardy samotnika.

I tak zaczęła się miłość, nie gorąca, lecz superlodowata.
P. panicznie bojąc się, że ukochana może mu się rozpuścić (a przecież nikt nie lubi

rozpuszczonych narzeczonych), postanowił stworzyć Galatei idealne warunki
przechowalnicze. Odciął dopływ pary do kaloryferów, wytłukł szyby, tak że w
mieszkaniu zrobiło się jak w psiarni Eskimosów. Zawczasu zabezpieczając się przed
latem zamówił ogromną szafę chłodniczą, którą ustawił w sypialni. I tak przygotowany
czekał wiosny, nie rozstając się ze swoją lodowa babeczką, którą uważał za dzieło
ż

ycia.

Przy okazji sam zahartował się niebywale. Zadziwiał bohemę kąpielami w przerębli i

pożerał po 20 porcji lodów, nie nabywając wcale nieżytu górnych dróg oddechowych.

I wreszcie zaświeciło wiosenne słonko. Tego ranka artysta obudził się połaskotany

promykiem i czym prędzej poszukał wzrokiem swej kochanki.

Galatea siedziała koło łóżka okutana dwoma kożuchami.
— Zimno mi, zimno… — szczękała śnieżnobiałymi ząbkami. Podbiegł do niej i

objął. Była ciepła! Bardzo ciepła. Mogła mieć nawet gorączkę. Być może w innej
sytuacji zastanowiłby się nad tym fenomenem, ale owego dnia miał ważny wernisaż,
wsadził więc dziewczynę do łóżka, zamówił lekarza i popędził na wystawę, której
ozdobą miały być jego prace. Przemówienie powitalne dyrektora muzeum dłużyło się
okropnie. P. ledwie mógł ustać, czuł się wyjątkowo marnie. W pewnym momencie

zauważył, że wszyscy patrzą mu pod nogi.

— Co wy, kolego? — dobiegł szept znajomego grafika. Rzeźbiarz spojrzał na

posadzkę i zdrętwiał. Stał po kostki w wielkiej kałuży. Jednocześnie poczuł się o wiele
chudszy i słabszy. Chciał zrobić krok. Nie mógł.

— Wielkie nieba, on się topi! — krzyknął dyrektor, przerywając przemówienie.
— Szybko, do lodówki z nim! — zawołali koledzy. Nie donieśli. Przeciekł im przez

ręce.

Osobliwe relacje między dziełem i jego twórcą ustalił już ongiś Oskar Wilde, a

potwierdziły to liczne przykłady z życia, jak choćby wypadek architekta B., który
złamał nogę w momencie zawalenia się budowli jego autorstwa. Casus rzeźbiarza P.
dowiódł przede wszystkim, że utożsamienie artysty z własną sztuką musi mieć jakieś
granice bezpieczeństwa.

A Galatea żyła potem długo i szczęśliwie, chociaż dobrze poinformowani twierdzili,

ż

e w pewnych sprawach pozostała kobietą zimną.

Zadziwiający przypadek fascynacji

Film skończył się tradycyjnym happy endem. Joan (22 lata — fotomodelka)

westchnęła, zgasiła nie dopalonego papierosa i wyłączyła telewizor. Musiało być
trochę po północy. Czuła się nieco senna, ale bardziej znudzona. Mijał trzeci wieczór,
jak pokłóciła się z Markiem (28 lat — plastyk–dekorator). Rozsądek przemawiał za
snem, od rana zaczynała się męcząca seria zdjęć reklamujących odzież ochronną.
Wstała więc, zrzuciła szlafrok i jak co wieczór z satysfakcją obejrzała się w lustrze. Co
ja poradzę, że jestem ładna? Wykonała dwa taneczne pas, cisnęła szlafrok na fotel. I
wtedy nagle Tobby zawarczał.

— Co tobie, głuptasie?
Leciwy Tobiasz (8 lat — buldog francuski) zwykł o tej porze przebywać w samym

ś

rodku królestwa Morfeusza, przyjmując wszelkie objawy rzeczywistości, czyli

dzwonki telefonów, strzały z telewizji czy śpiewy i podskoki Joan, jako zdarzenia
niegodne uwagi psiego filozofa. Tym razem jednak zdawał się być całkowicie
rozbudzony; wychynął na pół łba spod ulubionej kanapki i odsłoniwszy krzywe kiełki
warczał, jakby w mieszkaniu znalazł się ktoś obcy. Tobby szczekał i na swoich: na
Leona (59 lat — reżyser), który od czasu przekroczenia przez Joan dwudziestego roku
ż

ycia wpadał jednak dużo rzadziej, czy na Raya (31 lat — pastor mało znanej sekty

Wielkopostowców). Ray był sąsiadem modelki i wpadał co piątek, aby pogadać o
transcendencji, psychoanalizie i Apokalipsie, namawiając dziewczynę, aby zeszła z
grzesznej drogi, która wiedzie donikąd i z powrotem. Joan przygotowywała na te
seanse zwykle bardzo dobre kolacje, z czerwonym winem (piła sama), za które Ray
rewanżował się równie dobrym śniadaniem przynoszonym do łóżka. Tobby szczekał
nawet na ciotkę Claudię (46 lat — stara panna) odwiedzającą ich raz w miesiącu.
Marka zaś wyróżniał w ten sposób, że go gryzł. Na nikogo natomiast z mniej więcej
znajomych osób buldożek nie warczał.

Warczenie wzmogło się. Modelka mimo woli sięgnęła po szlafrok. Tak jakby

poczuła na sobie ciężar czyjegoś spojrzenia. Omiotła wzrokiem mieszkanie. Pusto.

Mimo woli przypomniał jej się świeżo oglądany film. Gwałciciel o

namagnesowanych butach wspinający się po metalicznych ścianach wieżowców.
Rozsunęła zasłony. Za hermetycznie zamkniętymi oknami rozciągało się rozświetlone
miasto, widziane doskonale z wysokości dwudziestego piętra, rozległe i obojętne.

— Musiało ci się coś przyśnić, kretynku — powiedziała do psa i pogłaskała go

łagodnie. Ucichł. — Pilnuj dobrze mieszkania, a ja tymczasem się wykąpię…

Na wszelki wypadek sprawdziła zamki w drzwiach. W porządku, nie sforsowałby

ich czołg. Pomyślała, że warto byłoby zadzwonić do portiera na dole, czy ktoś nie
wchodził albo przynajmniej nie pytał o nią, ale zrezygnowała. Doskonale wiedziała, że
Jack (60 lat — emerytowany sierżant piechoty morskiej) nie wpuściłby nawet
prezydenta bez porozumienia się z lokatorem. W pianie przesyconej zapachem
kalifornijskich sosen i jabłuszek rodem z Nowej Anglii zapomniała o wszystkim,
oddając się ciepłej wodzie z rozkoszą, jakiej nie dał jej żaden mężczyzna.

Niepokój wrócił dopiero w sypialni. Wchodząc zauważyła, że pali się górne światło,

którego nie zapalała w zasadzie nigdy.

— Tobby, Tobby! — zawołała nerwowo.
Ale buldożek dobiegł tylko do progu, żadne zachęty ani nawet czekolada (Van

Hutten) nie mogły go skłonić do przekroczenia niewidzialnej linii demarkacyjnej.
Dziewczyna zrewidowała szafy, ale nie znalazła tam żadnego zapóźnionego kochanka,
zajrzała pod toaletkę, a nawet do pustego pawlacza w korytarzu. Nikt nie krył się

również za kotarami. Przez moment zastanawiała się, czy nie są to jakieś kawały
rozgoryczonego Marka. Może oszalały z zazdrości wynajął prywatnego detektywa,
aby sprawdzić, czy u podłoża kłótni nie czai się jakiś inny mężczyzna? Jak każdy facet
nie mógł przyjąć do wiadomości, że Joan ma po prostu dość jego troskliwości, dość
jego zazdrości, stałej reżyserii jej życiowych posunięć, a przede wszystkim dość jego
ż

ony, która wprawdzie tolerowała znajomość zdolnego plastyka z doskonale

zapowiadającą się modelką, ale nie chciała nawet słyszeć o rozwodzie. Wątpliwe
zresztą, czy Mark kiedykolwiek jej to proponował.

A niechby wynajął jakiegoś szpicla — pomyślała połykając proszki nasenne

(Hipnonal, pochodny barbituranów) — i tak mu nic nie powie.

Zasnęła doskonale. Bardziej we śnie niż na jawie dotarł do najwolniej wyłączanych

obwodów świadomości ostrzegawczy skowyt Tobbiego i wydało jej się, że coś
delikatnie wsunęło się w nogi jej posłania.

— Dobranoc, piesku! — pomyślała raczej niż szepnęła. Nie usłyszała już

odpowiedzi. Cichego głosu naładowanego bólem i żarliwością:

— Dobranoc, kochana, kochana, kochana…
Dzień był szalony, jak zwykle na początku tygodnia. Lało! Zrobili więc tylko krótką

serię zdjęć w atelier. Mark się nie pojawił, przysłał swego zastępcę Normana (28 lat —
chyba malarz), niskiego gnoma o chorobliwej jak na swój wiek tuszy. ,,Brzydszy od
guana” — oszacowała go Joan.

Potem były zakupy, spotkanie z Barbarą (33 lata — dziennikarka), która załatwiała

Joan wejście do filmu. Trzeba się ubezpieczyć na wypadek definitywnego rozstania z
Leonem. Późnym wieczorem Barbara, jej przyjaciel Michael (około 40, nie wiadomo
kto, może coś wspólnego z mafią) oraz brat Barbary Ronald (25 lat — tancerz,
rozbrajający, inteligentny homoseksualista) zabrali modelkę do chińskiej restauracji, by
koło pierwszej odstawić ją do domu. Ronald wspaniale nadawał się na kumpla okresu
przejściowego, opiekuńczy, bystry, doskonale zorientowany w aktualnych prądach, od
mody po sztukę nowoczesną, zyskał u Joan masę sympatii. Jego, modna ostatnio,
dewiacja tylko dodawała znajomości szczególnego pieprzyku.

Taktownie odmówił, kiedy zaprosiła go na kawę. Sama więc zamknęła drzwi do

mieszkania. Brzęknęła startująca winda, a dziewczynę znów zalała niewytłumaczalna
fala niepokoju. Nie, to nawet nie był strach, raczej pewien gatunek podniecenia, które
spada na nas, gdy stajemy oko w oko z nieznanym. Tobby czekał na nią skulony w
szafce na buty. Znów paliły się wszystkie światła.

Zdenerwowana podniosła dywan, przesunęła etażerkę. Nigdzie ani śladu instalacji.

Zadzwoniła do portiera, ale ten stwierdził, że nikogo nie było i nikt się o nią nie pytał.
Lekko zataczając się — mieszanka szampana i czegoś przypominającego sake, mimo
ż

e wypita w umiarkowanej ilości, zrobiła swoje — Joan puściła wodę do wanny i

poszła się rozebrać. Wróciła po chwili i kiedy spojrzała w lustro, serce podeszło jej do
gardła. Na świeżo zaparowanej tafli ktoś napisał palcem: NIE BÓJ SIĘ. JA CIĘ
KOCHAM! Nie krzyknęła, choć krzyknąć chciała, wybiegła z łazienki i dopiero
skowyt podeptanego Tobiasza przywrócił jej zdolność mowy.

— Mark…? — rzuciła niepewnie w stronę uchylonych drzwi sypialni.
Cisza. Tylko szmer wody napełniającej wannę.
— Kto tu jest? — zapytała, nie poznając własnego głosu. — Proszę natychmiast

wyjść, bo zawołam policję… — Sięgnęła po telefon.

— Nie rób tego, proszę! — odezwał się tuż za nią męski głos.
Skoczyła upuszczając aparat.
— Gdzie pan jest? Ratunku!
Rozpłaszczona na drzwiach od kuchni słuchała, jak głos niewidzialnego osobnika

przybliża się coraz bardziej i bardziej.

— Nie bój się mnie… Mnie tu nie ma.
— Mark pana wynajął, prawda?
— Nie znam żadnego Marka. Nikt mnie nie wynajął. Mnie nie ma…
— Przecież pana słyszę. Proszę wyjść!
Powoli dochodziła do siebie. Jak na razie nieznajomy nie wydawał się agresywny.

Ale magnetyczny gwałciciel też zaczynał od karmienia dzieci cukierkami.

— Jest tu tylko cząstka mnie — ciągnął głos. — Moja myśl, którą ogromnym

wysiłkiem przemieniłem w głos… Czasem, gdy się wyjątkowo skupię, mogę na chwilę
stać się maleńkim fragmentem siebie. Na przykład palcem.

— To pokaż palec! — rzekła rzeczowo.
Przez chwilę trwała cisza, po czym o jakiś metr od dziewczyny zamajaczył

niewyraźny, jakby utkany z cielistej mgły męski kciuk. Po sekundzie znikł,
towarzyszyło temu westchnienie.

— To bardzo męczące — powiedział głos.
Widok kciuka, o dziwo, znacznie uspokoił Joan, zrobiła parę kroków. Strach

zmienił się w ciekawość.

— Musi pan być znakomitym iluzjonistą — stwierdziła — to znakomity trick.
— To miłość, Joan!
Dopiero w tym momencie dziewczyna uświadomiła sobie, że stoi naga,

rozmawiając z niewidzialnym właścicielem kciuka, a woda z pianą wylewa się już na
korytarz.

— Proszę zaczekać — rzuciła machinalnie i pobiegła do łazienki. Poszedł za nią.
— Pan nie miał prawa mnie nachodzić! — powiedziała zakręcając kran i narzucając

podomkę. — Gdyby mój Mark się dowiedział…

— Wiem — w głosie zabrzmiała skrucha — ale proszę mnie zrozumieć. Nie

potrafię zapanować nad swym uczuciem. Jakiś miesiąc temu znalazłem pani zdjęcie w
„Playboyu”. I zwariowałem! Wpatrywałem się w nie godzinami, nie potrafiłem myśleć
o niczym innym jak o tobie. A miałem dużo czasu…

Normalny podrywacz — pomyślała Joan, a głośno rzekła:
— Wiem, że jestem ładna, dostaję sporo listów od wielbicieli…
— To nie to — przerwał jej głos. — Ja myślałem o pani inaczej. Myślałem

intensywnie, aż do bólu… A potem zdarzyło się coś niewiarygodnego. Moje myśli
skupiły się i odnalazły panią. I wtedy zobaczyłem cię. Całą…

— Rozumiem, wyobraźnia…
— Wyobraźnia to słabo powiedziane! Dogoniłem panią swymi myślami niczym

wiązką lasera. Nigdy pani nie widziałem osobiście, a dziś potrafię powiedzieć o tobie
więcej, niż gdybym znał cię latami… Tego nie powiedziało mi płaskie zdjęcie. Ja od
paru tygodni widzę cię — bez przerwy! Raz zdobywszy myślowy kontakt
postanowiłem go nie stracić. Mimo że oddziela nas wiele setek kilometrów, z dnia na
dzień moja myśl materializowała się coraz bardziej. Widzenie pani rozszerzyło się na
jej otoczenie, mieszkanie i w końcu cała moja świadomość jak gdyby znalazła się przy
tobie, Joan. Zmaterializowała się tutaj część mnie samego…

— To nieprawdopodobne!
— Wyciągnij rękę, proszę.
Zaryzykowała. Uniosła dłoń. Przez ułamek sekundy dostrzegła nad nią cień ust i

poczuła ciepło pocałunku. Zadrżała. Z pocałunku emanował taki żar, taka
przekonywająca siła…

— Teraz proszę jednak wyjść — powiedziała cofając rękę.
Odszedł. Był równie delikatny jak niewidzialny. Przez moment Joan zastanawiała

się, czy go nie zawołać, przekonać się, czy naprawdę myśl tego mężczyzny cały czas
krąży wokół niej? Zwyciężyła kobieca kalkulacja — niech on decyduje.

Tej nocy długo nie mogła zasnąć. Zderzenie z nieznanym przekraczało jej

możliwości percepcyjne. Każda próba wytłumaczenia zjawiska prowadziła w ślepą
uliczkę. Poza jedną. Że gdzieś żyje mężczyzna oszalały na jej punkcie z miłości, a jego
myśl potrafi się zmaterializować. Może dlatego nie powiedziała o wieczornym gościu
nikomu.

Tymczasem Głos (nie wymienił swego imienia, a ona postanowiła nie pytać) wrócił

następnego wieczora. Joan złapała się na tym, że czekała, gorąco pragnęła tej dziwnej,
wywołującej dreszczyk obecności. Imponowała jej szaleńcza miłość i czuła się w
obecności Głosu jak Alicja przekradająca się na drugą stronę lustra.

Ten wieczór i osiem następnych tworzyły jakby kolejne sceny niezapomnianego

snu. Niewidzialny był przemiły — opowiadał wspaniałe historie, z których wynikało,
ż

e zna świat jak własną kieszeń, śpiewał melodyjne piosenki, całował ją po rękach…

Nic więcej zrobić nie mógł i chyba nie chciał.

Po południu dziewiątego dnia wpadł Mark. Prawie nie poznała go w pierwszej

chwili, był blady, worki pod oczami miał sine, a całe ciało przesycał zapach alkoholu.
Dużo kosztowało go to przyjście.

— Wygrałaś, Joan — rzucił ponuro. — Nie mogę żyć bez ciebie. Rozwodzę się!
Kiedyś podskoczyłaby na te słowa do sufitu. Teraz nic nie odpowiedziała.

Przeprosiła tylko Marka stwierdzając, że oczekuje umówionej wizyty. Czuła, jak
wszystko w niej zamknęło się na głucho przed tym obcym, choć niewątpliwie
nieszczęśliwym człowiekiem. Myślała o Głosie. Obojętnie przyjęła stwierdzenie Marka,
ż

e odwiedzi ją jutro, nie zareagowała na gorące prośby o spędzenie wspólnego

wesołego wieczoru, nie wzruszyły jej nawet dwie łzy, które zakręciły się w oczach
tego przecież silnego człowieka.

Owego wieczoru Głos był jakiś nieswój. Przygnębiony. W pierwszej chwili myślała,

ż

e chodzi mu o Marka, że przysłuchiwał się jego wyznaniom, ale nie.

— Powinnaś się z nim pobrać, zasługujesz, żeby być szczęśliwą — powiedział.
— Co ci jest? — Po raz pierwszy odczuła przemożną chęć dowiedzenia się o nim

czegoś więcej. Odgadł to natychmiast.

— Chciałbym, żebyś o mnie pamiętała, Joan. Nawet jeśli dowiedziałabyś się o mnie

złych rzeczy… Nie wierz w nie!

— Ależ to niemożliwe, nigdy nie uwierzę, że ty mógłbyś zrobić coś złego.
— W każdym z nas jest paru ludzi. Jesteśmy bardzo słabi. A im słabsi, tym gorsi. A

czasami mamy koszmarnego pecha.

Postanowiła przejąć inicjatywę.
— A gdybyśmy się tak spotkali? Jeżeli nie możesz do mnie przyjechać, może ja

przyjechałabym do ciebie?

— Niemożliwe — odpowiedział z takim bólem, że aż ją zabolało. — I tak widzimy

się dziś po raz ostatni.

— Co takiego?
— Dostałem od ciebie dziesięć dni. Dziesięć wspaniałych dni. Chyba jedynych

pięknych dni w moim życiu. Dziękuję. Aha, wielokrotnie chciałaś zapytać o moje imię.
No więc nazywam się Richard. Normalne imię, nic specjalnego. Muszę odejść, nie
mam już siły…

Krzyknęła, gdy głos zaczął cichnąć. Nie rozumiała nic. Wszystko miałoby skończyć

się tak głupio, tak nijak? Jeśli naprawdę ją kochał…? Nie lubiła tego słowa, uważając
je za egzaltowane. Chociaż sama w ciągu tego tygodnia bardzo się zmieniła. I nawet…

— Dick! Nie odchodź! Jeśli naprawdę mnie kochasz, to bądź ze mną. Na zawsze!

Jak mężczyzna! Chcę cię mieć całego, nie tylko twój głos. Dick!

Odpowiedzią była cisza, jedynie Tobby obudzony krzykiem swej pani zaczął

cichutko skowyczeć.

Wydarzenie w więzieniu stanowym z poranka 7 października odbiło się szerokim

echem w miejscowej, a nawet ogólnokrajowej prasie. Do dziś żadna ze specjalnie
powołanych komisji nie potrafiła wyjaśnić, jak to się stało, że tuż przed włączeniem
prądu Richard Stenten (38 lat — sześciokrotny zabójca z lubieżności) zniknął nagle z
krzesła elektrycznego. Konsternacja powiększyła się, gdy w parę miesięcy później
okazało się, że Stenten, ekshippis domokrążca, był niewinny, a wszystkich zbrodni
dokonał jego sobowtór odnaleziony w jednym z południowych stanów…

Joan ocknęła się nad ranem. W słabym świetle sączącym się przez kotary prawie

natychmiast dostrzegła postać siedzącą na fotelu obok jej tapczanu. Postać
początkowo mglistą, z każdą jednak sekundą nabierającą wyglądu żywego człowieka.

— Dick! Jesteś! Wróciłeś, kochanie!
Richard wykonał gest, jakby chciał coś powiedzieć. Zatrzymać ją. Za późno. Cofnął

się więc razem z fotelem, aż pod metalowy grzejnik. Ale Joan wyskoczyła z łóżka i
bosa rzuciła się na szyję ukochanego mężczyzny.

Dopiero po dwóch dniach po wyłamaniu drzwi i sprowadzeniu policji Mark

odnalazł zwłoki swej narzeczonej splecione z ciałem mężczyzny, którego tożsamości
dotąd nie udało się ustalić. Ciała były sczerniałe, jak po porażeniu prądem olbrzymiej
mocy. Nigdzie jednak nie znaleziono śladu spięcia czy przebicia w elektrycznej
instalacji. Nie uległo zniszczeniu nic z wyposażenia mieszkania. Na wszelki wypadek
prasy do sprawy nie dopuszczono.

Fala seksu

Ostra jak burza na Bałtyku,
ponętna niczym ciuch z Peweksu,
płynie tu z krajów dobrobytu
nieubłagana fala seksu.

Namolna niczym katarynka,
dotkliwa niczym mięsa brak,
nie wstrzyma jej głos „Tu jedynka”,
gdy „Tu jedynkę” trafił szlag,

Zabawa będzie nie na żarty,
zaczniemy robić tak jak tamci,
zamiast posiedzeń w krąg — seksparty,
a na nich kto — sekspartyzanci.

Powstaną liczne kluby nocne,
na Marszałkowskiej się wyroi
tysiąc króliczków w strojach topless
plus dwieście kiosków dla playboi.

A potem w ciągu pół tygodnia
ekspansja będzie się posuwać:
powstanie organ „Nasza orgia”
ze stałym hasłem „Porno czuwa”.

W domach kultury łowiczanki
rozbierać będą się z zapasek
przy dźwiękach swojskiej kołysanki
balanga, hej, przeleciał ptaszek.

Wieczorem zaś, bez hipokryzji,
gdy nas zastąpi w seksie zmiennik,
będziemy śledzić w telewizji
trzech gołych panów, czyli dziennik.

A kiedy minie szał nowości,
wstaniemy gapiąc się zuchwale,
pełni zapału i emocji,
dokąd ta fala dotrze dalej?

Wawel by night

(na marginesie serialu „Królowa Bona”)

Gdy kmiecie poszli spać z kurami,
w pierzyny wsiąkło mieszczan wielu,
noc idzie czarna jak aksamit,
z nią nocne życie na Wawelu.

Ś

pi z renesansem późny gotyk,

nad arkadami wstają gwiazdy,
od stajni aż do kurzej stopy
już się… każdy z każdym.

Królewicz z panną niezbyt młodą,
Radziwiłł Czarny razem z Rudym,
królowa Bona z Pappacodą,
po kątach giermki, pazie, słudzy.

Księżyc spogląda: ale draka,
choć niby zawsze wciąż to samo,
spęczniały seksem jak Barbakan,
co lubi żyć z Floriańską Bramą.

Cóż za mozaika wielopłciowa,
Włosi, Litwini, Niemcy, Żydzi…
W skarbcu podskarbi i księgowa
i tylko kat się seksem brzydzi.

Hetman z okrzykiem: Rysią, rysią!
goni za dworką po podwórku,
podstoli stół obalił Krzysia
i podczaszego w podkoszulku.

Brzęczą zapinki i szklanice,
w stajni ktoś skopał koniuszego,
niczym w futbolu ścisłe krycie,
według zasady: każdy swego!

Grzech, chuć, zgnilizna mury liże,
obawa piekła plecy łechce.
Oj, poszedłbym poleżeć krzyżem,
ale samemu mi się nie chce.

Problem malarski

Manfred był niewątpliwie uzdolnionym malarzem. Może nieco ekscentrycznym,

może nazbyt ulegającym nowym trendom, chociaż byli i tacy krytycy, którzy uważali
jego twórczość za czystą neoklasykę.

Jako człowiek skromny żył na uboczu, z dala od metropolii, malując portreciki i

pejzaże, tylko czasem na zlecenie rady miejskiej palnął jakiś „wymarsz straży dziennej”
czy scenkę mitologiczną.

Niemniej jego malarstwo (ocenę kolorystyki i światłocienia pozostawmy

specjalistom) charakteryzowała jedna zdumiewająca cecha. Było ono żywe.
Absolutnie.

Jeśli ktoś jeszcze nie pojął, co to znaczy, powtarzam — na obrazach Manfreda

toczyły się autentyczne bitwy, lała krew, wniebowstępowali święci, a rodzina regenta
szczerzyła zęby i robiła miny.

Nikt nie rozgryzł do dziś dnia techniki malowania — w każdym razie nie była to ani

holografia, ani telewizja, rzeczy w onej zamierzchłej epoce nieznane, raczej ogromna
siła talentu malarza odbijała się w obrazie jak w lustrze i telepatycznie oddziaływała na
odbiorców.

Nie dziwota więc, że kiedy szerzej rozeszło się o tym malarstwie, napłynęły

dziesiątki zamówień, nie wyłączając kół dworskich. I Manfred zaznał prawdziwej
sławy. Co prawda krótkotrwałej.

Chryja wybuchła po sportretowaniu infantki. Isabella była dziewczynką niesforną i

taką pozostała na portrecie. Pokazywała język, pluła na zagranicznych gości, a na
koniec obsiusiała posła cesarskiego.

Jeśli do tego dodamy niezdyscyplinowane zachowanie starego gwardzisty z obrazu

„Szarża w bitwie pod Magambos”, który podczas otwarcia wystawy wykonał
nieregulaminowy w tył zwrot i zamierzył się bagnetem na jego wysokość marszałka,
jasne się stało, że rychło z faworyta Manfred przekształci się w wyrzutka, a potem w
banitę.

Jego obrazy zamknięto w najniższych partiach skarbca. Wyznaczono do ich

pilnowania strażników–ślepców, samo zaś imię Manfred zostało wycofane z
kalendarza i nawet ci nieliczni, którzy już je nosili, czym prędzej przechrzcili się na
Mamertów, Maurycych i Marchołtów. I zapanował spokój.

Wiele wody upłynęło w rzekach królewskich, zmieniło się paru monarchów, aż

pewnego dnia jak grom z jasnego nieba uderzyła wszystkich wieść, że Manfred został
odznaczony Wielkim Krzyżem Cesarstwa Pontu, mianowany Kawalerem Maltańskim,
a jego dzieła wystawiono w Luwrze i British Museum.

Wielkie poruszenie nastało w kraju. Dwór nakazał bić w dzwony, strzelać z dział na

wiwat, chociaż co młodsi obywatele nie pojmowali ani o kogo, ani o co chodzi.

Rychło zorganizowano też ekspozycję prac Manfreda. Wywołała ona niezwykłe

zainteresowanie, a bilety zostały wykupione na pięć miesięcy wcześniej. Nadszedł
dzień otwarcia.

W kuluarach dawnej stajni przebudowanej na pawilon wystawowy zgromadziła się

bohema, oligarchia i inna śmietanka.

Szczęknęły złote nożyce w rękach arcyksięcia. Z szmerem towarzystwo wpłynęło

do galerii. Potem nagle zapadła cisza, którą przerwał dopiero czyjś piskliwy okrzyk:

— To falsyfikaty!
Tłum począł cisnąć się do obrazów. Znane z opowiadań malowidła trwały

majestatycznie całkowicie nieruchome — dostojna infantka, sztywni gwardziści z

„Szarży pod Magambos”, jak i zamarłe amorki z „Tryumfu Wenus”.

— Falsyfikaty! — zakotłowało się na sali.
— Nieprawda! — wykrzyknął siwowłosy krytyk. — Wszędzie są sygnatury

Manfreda, znam te obrazy doskonale i ręczę za ich autentyczność.

— Dlaczego więc są nieruchome?
— Po prostu z wiekiem ekscentryczny twórca ustatkował się.
Prawda wyszła na jaw znacznie później. Puścił farbę po pijanemu dozorca

ekspozycji. Okazało się, że w noc przed otwarciem wszystkie postacie z obrazów
zostały poprzybijane gwoździami do ściany.

Oczko

(bajeczka na dzień dobry)

Któregoś dnia gwałtowny hałas dochodzący z przedpokojów obudził monarchę z

popołudniowej drzemki. Dzień był jasny, słoneczny, późnośredniowieczny. Król
klasnął w dłonie. Wszedł majordomus zgięty w wiernopoddańczym ukłonie.

— Co to za hałasy? — burknął władca.
— Proszę o wybaczenie, najjaśniejszy panie — zaszemrał majordomus — ale petent

jakowyś wdarł się z dworu na dwór.

— Petent? — zdziwił się król. — Od dwudziestu lat nie widziałem żywego petenta.

Kto zacz?

Zausznik wyjaśnił spiesznie, że jest to szewc, człowiek niskiego urodzenia i jeszcze

niższego wzrostu. Dodał ponadto, że szewc ten nie przybył bynajmniej w celu
podarowania monarsze swych wyrobów, albowiem robienia butów zaprzestał dosyć
dawno, postanawiając zostać szewcem ambitnym.

— Nie znam tej specjalności — wyznał król. — I czegóż życzy sobie ten

nieszczęśnik?

— Mówił, że chce się wybić.
— Szewc?
— Szewc!
Król popił kompotu ze szczerozłotej miseczki i wytarł palce o gronostajową pelisę.
— Może to, nie daj Bóg, spiskowiec? — zapytał.
— Z wyglądu stuprocentowy rojalista — zapewnił majordomus.
— To niczego nie dowodzi, ja też wyglądam na rojalistę, a w głębi ducha jestem

zawziętym republikaninem! Czy przesłuchano go? Zbadano jego zamiary, adresy,
kontakty?

Królewski urzędnik począł rozwlekle tłumaczyć, że uczyniono wszystko, co w

analogicznej sytuacji należy uczynić,, i nie stwierdzono niczego ponad to, że w istocie
młody szewc chce się wybić za wszelką cenę.

Ucieszyło to króla i z miejsca postanowił dać szewcowi etat stajennego, co było

wielkim wyróżnieniem, dotychczas zarezerwowanym co najmniej dla książąt krwi.
Niestety, majordomus wyjaśnił, że szewczyna ma życzenia bardziej sprecyzowane i
dużo rozleglejsze.

— Na przykład? — Władca pogładził się po jabłku.
— Chce połowy królestwa i ręki waszej jedynej córki. Urzędnik mówił to z lękiem i

nie bez powodu: w króla wstąpiła bowiem szewska pasja. Z miejsca zdegradował
majordomusa do kapitandomusa, grożąc za dalsze zuchwalstwa spadkiem na
sierżantdomusa.

Kapitandomus blady jak śmierć bełkotał, że on, najwierniejszy sługa w państwie,

powtarza jedynie słowa parweniusza.

— Chcecie, żebym w bajki wierzył? — przerwał monarcha.
— On wierzy… I co więcej, twierdzi, że nie chce niczego za darmo, w swojej

bezczelności posunął się do tego, że przygotował nawet listę swych usług,
najjaśniejszy panie. Może na przykład… zabić smoka.

Odpowiedzią był gniewny pomruk.
— Zabić smoka?! Akurat. Nie po to obejmowaliśmy ostatnie istniejące smoki

ochroną gatunkową, nie po to mój koniuszy osobiście wysiaduje gadzie jajka, żeby
jakiś niecnota… Ale czytajcie, co jeszcze jest na liście?

— Może zgładzić jakiegoś czarnoksiężnika, niechętnego waszej królewskiej

mości… Ale mam co do tej usługi pewne wątpliwości, bo przecież po dwustu latach
ś

więtej inkwizycji czarowników nie ma u nas ani na lekarstwo.

— I szkoda, czytaj dalej.
Major…, przepraszam, kapitandomus przełknął ślinę i wykonał rozkaz.
— Może zdobyć dla waszej wysokości w krytycznym momencie konia.
— Konia? Pół królestwa za konia? To przestaje być zabawne. Megaloman z tego

obuwnika. A może ćwierć królestwa za pół konia lub jedna prowincja za uncję
koniny?!

— No, można by się potargować… — zauważył urzędnik.
— Pan jest idiotą! Zostaje pan kapraldomusem! Precz z mych oczu!
Ale zanim biedny funkcjonariusz wycofał się do drzwi, król go zawrócił.
— Czy to koniec propozycji tego szewca?
— Wspominał jeszcze o siedmiomilowych butach, ale niechętnie.
— Znam robotę tych partaczy. Pamiętam aż za dobrze, co
przydarzyło się memu kuzynowi, księciu Armoryki.
Kapraldomus nieśmiało wyraził swoją ciekawość, ale króla nie trzeba było zachęcać

do tego rodzaju opowieści. Barwnie opisał koligacje i drzewo rodowe linii
armorykańskiej, zajął się wojnami dworskimi, scharakteryzował całość zagadnień
związanych z połowami rybackimi, wspomniał o flirtach donny Izabeli zamurowanej w
klasztorze przez piątego barona o przydomku Złota Kielnia i wreszcie zapytał, o czym
właściwie mówi, przy czym z właściwą sobie inteligencją uprzedził odpowiedź,
wpadając w sam środek historii o siedmiomilowych butach, które wykonał jakiś
partacz na zlecenie dworu.

— Oczywiście buty były nie do pary — jeden ośmio–, a drugi sześciomilowy. Mój

biedny kuzyn po jednym kroku zginął na skutek szpagatu rozdartego.

Kapraldomus. uronił stosowną łzę, a król wybuchnął śmiechem.
— Sam sobie był winien. Nigdy nie dość rozwagi. A na marginesie bajek, trzeba być

ostrożnym, kręci się teraz tylu rozmaitych cwaniaczków kryptokopciuszków,
fałszywych Śnieżek i zamaskowanych wilków w czerwonych kapturkach…

— Nigdy dość rozwagi — powtórzył urzędnik.
— Pamiętam, jak kiedyś dwóch oszustów uszyło liberię dla wszystkich moich

dworzan. Wychodzę na paradę, A tu nagość powszechna. Chciałem już coś
powiedzieć do słuchu, ale doszedłem do wniosku, że lepiej wygląda goły dwór niż goły
król… I zaniechałem. A wracając do szewca, czy on coś jeszcze umie?

— Nie.
— Może interesują go jakieś rozrywki umysłowe, gry i zabawy towarzyskie? Nudzę

się śmiertelnie na tym tronie.

— Umie jeszcze grać w oko.

Noc była już głęboka. A oni jeszcze grali. Rozemocjonowany król i zimny,

skupiony szewc. Nie wiodło się najlepiej najjaśniejszemu panu. Co rusz wypadała fura
albo szewc miał oczko. Król denerwował się bardzo, oszukiwał, dawał karty spod
spodu, unieważniał grę, ale niestety ciągle przegrywał. Stawki robiły się coraz wyższe,
pula coraz bardziej obiecująca.

Po kolejnym rozdaniu twarz monarchy rozpogodziła się.
— Co jest w puli? — zapytał.
— Zabudowania pałacowe w N., koszary gwardii, wicegubernatorstwo Przymorza,

jabłko…

— Dorzucam berło — zawołał władca.
— A ja wejdę tym fotelem, co go wygrałem w poprzednim rozdaniu — powiedział

szewc. — Tronem! — poprawił się.

— Tylko obchodź z nim się dobrze, szewcze — rzekł król. — Przebijam

opactwem. No i dorzucam jeszcze prowincję Wyżynną.

— Dokładam admiralicję, wygrałem ją wprawdzie przed godziną, ale niech stracę,

królu. A dobrą macie kartę?

— Świetną.
Twarz szewca była nieprzenikniona. Od niechcenia zaproponował, że w takim

wypadku jest gotów postawić wszystko to, co wygrał do tej pory, pod warunkiem, że
król ze swej strony da połowę królestwa i rękę córki.

Monarcha zgodził się. Wpatrzony w swoje karty, nie myślał o niczym innym.
— A więc teraz karty na stół — zauważył rzemieślnik.
— Oko.
— Oko!!!
Rzeczywiście obaj mieli po 21 punktów. Król nie znał przepisów, więc cicho

zapytał, co się robi w takim wypadku.

— Można zdać się na los — poinformował szewc. — Trzeba wyciągnąć z talii po

jednej karcie. Kto wyciągnie wyższą — wygrywa.

Król z urzędu ciągnął pierwszy. Na moment jego twarz zastygła w napięciu, ale

kiedy odwrócił kartę, uśmiech tryumfu wykwitł mu na wargach.

— Czy można podnieść stawkę? — zapytał. Znać było, że jest zdecydowany za

wszelką cenę pognębić rzemieślnika, odwdzięczając się za wszystkie swoje przegrane.

— Ależ król widzi swoją kartę… A poza tym ja już nie mam nic, co mógłbym

postawić, wszystko jest w puli.

— Masz jeszcze życie, chłopcze.
— Życie?
— A czemuż by nie? To doda tej grze rumieńców.
— W porządku — młody człowiek zachowywał niezmącony spokój. — Ja postawię

ż

ycie, ale król będzie musiał dołożyć drugą połowę królestwa.

— Nie ma sprawy, dokładam! — zawołał wesoło władca. — No… co wyciągnąłeś?

Ja wygrałem. Mam asa!!!

— Nie bardzo — sprostował szewc. — Ja mam jockera.
— Ależ as jest najwyższy, zwłaszcza as pik! — wołał władca.
— Ale jocker zastępuje każdą kartę, prawda? I właśnie ten jocker zastępuje asa bez

atu!

Król był przyzwoitym człowiekiem. Uznał się za pokonanego. Przyznał, że ślepy w

karty nie gra, że długi karciane są święte i że ojciec bił syna za to, że się odgrywał.

Jeszcze nie ucichły jego kroki, kiedy szewc wezwał majordomusa.
— Już po wszystkim, przyjacielu — powiedział. — Oddałeś mi nieocenione usługi,

zdradzając słabość króla do hazardu, w nagrodę awansuję cię na generałdomusa.

Urzędnik uśmiechnął się; realizacja planu przebiegała znakomicie. A szewc

wyglądał na człowieka, którym da się pokierować. Pozostawała jeszcze sprawa drzwi,
którymi wyszedł król. Prowadziły one do jakiejś innej, niezidentyfikowanej bajki.
Generałdomus radził zamurować je i wzmóc; ostrożność na przyszłość wobec
wszelkich szewczyków, Śnieżek, kotów w butach i innych niepewnych politycznie
elementów.

Fatalna sympatia

Ryszard, szesnasty regent Amirandy tego imienia, posiadał jedną niewątpliwie

ludzką cechę: lubił psy. Oczywiście nie do tego stopnia, żeby trzymać jakiegokolwiek
dobermana, doga czy pekińczyka w pałacu, nie, nie; władca za bardzo obawiał się
podsłuchów, zwłaszcza od czasu gdy doniesiono mu, że w ościennej Kapadocji bywają
mikrofony zminiaturyzowane do rozmiarów pchły. Ryszard XVI lubił psy w
charakterze elementu folklorystycznego. Zwiedzając jakiś bungalow, zagrodę czy
folwark lubił zbliżyć się do łańcuchowca lub innego legawca i pogłaskać, lewym pół—
profilem ustawiając się do fotoreporterów. Z czasem, kiedy uformował się urzędowy
zestaw zdjęć monarchy, był to portret nr 4, po fotosie z dzieckiem w stroju ludowym
(nr 1), z łopatą, często wbitą niewłaściwą stroną (nr 2). Numer 3 była to podobizna
regenta na tle tuczników.

Kynologiczne upodobanie sprawiło masę dodatkowych kłopotów monarszej świcie

— bo o ile dziecko zawsze mógł zagrać karzeł z oddziału reprezentacyjnego, a
tuczniki puszczało się z blue–boxu, o tyle pies musiał być autentyczny.

Oczywiście ekipa regenta postanowiła do minimum sprowadzić element ryzyka, jak

ukąszenie, nieprzyjazny wyraz psiego pyska czy, nie daj Bóg, brak
państwowotwórczego merdania.

Na etat psa objazdowego przyjęto kundla imieniem Reks, który stanowił taką

mieszankę ras, że bez trudu można go było raz ucharakteryzować na jamnika, raz na
collie, a kiedy indziej na bernardyna. Czyniono tak, ponieważ jakaś osoba
najjaśniejszemu panu nieprzychylna (nie było takich w państwie, ale asekurowano się
na wszelki wypadek) mogłaby dostrzec, że ciągle jest głaskany ten sam pies —
natomiast dobra charakteryzacja wykluczała i tę możliwość.

I wszystko byłoby w porządku, gdyby nie fakt, że Reks, zasmakowawszy w roli

prominenta, rozpuścił się jak dziadowski bicz. Przybywając do kolejnej osady na dzień
przed dostojnym gościem żądał najlepszej suki, najtłuściejszej kości, grożąc w
wypadku niespełnienia warunków wywinięciem takiego szpasa miejscowym notablom,
ż

e się nie pozbierają

Do chryi doszło w Meranii, górzystej i biednej prowincji, której władyka wsławił się

tym, że dzięki gromadzeniu skarg na siebie uzbierał największą ilość makulatury w
królestwie, czym zasłużył na order i pochwałę w kronikach. Reks zażądał od owego
wielkorządcy diamentowej budy, pięciu kotów do rozerwania oraz łapówki wysokości
rocznego dochodu prowincji.

Paladyn Meranii w przypływie furii udusił psa własną kolczatką. I dopiero wtedy

trwoga padła na prowincjonalny dwór. Myśl, że przy wysiadaniu z kabrioletu władca
nie będzie miał kogo pogłaskać, napełniła trwogą najzuchwalsze serca.

— Macie w pół dnia znaleźć dublera! — zażądał magnat. — Koszty się nie liczą.
Znaleziono dziesięć odpowiednich kundli, ucharakteryzowano je na pudle (zgodnie

z grafikiem, który przewidywał na ten dzień pudla) i oddano na błyskawiczny kurs
przygotowawczy.

Fachowcy dwoili się i troili. Dysponowano pewną ilością zapachu regenta w sprayu,

rozpoczęto szkolenie i obłaskawianie.

Niestety, każdy z psich kandydatów na sam zapach władcy wpadał w furię, na

widok jego kukły wył dziko, a na głos emitowany z magnetofonu rzucał się do gardła.

— Czy w całej prowincji nie ma psa konformisty? — zżymał się satrapa.
— Widocznie jeszcze nie wszystkie zeszły na psy — uśmiechał się pod nosem

błazen,

Już widać było straż przednią regenta, a sprawa ciągle nie była rozwiązana. Satrapa

Meranii gorączkowo zbierał myśli.

Ryszard zajechał. Wysiadł na dywan utkany z misternie poukładanych gwardzistów,

uściskał dziewczynkę (rotmistrz z 6–tego pułku karłów), sfotografował się z łopatą i
nagle…

— A co to, psów nie mata?
Paladyn skulił się i wybełkotał, że aktualnie panuje wścieklizna… i że…
Szmer uczynił się w eskorcie regenta, wszyscy poczęli się odsuwać od władcy, a

wielki ochmistrz zapytał wielkorządcę poufnie, co z Reksem?

— Zdechł, tocząc pianę z pyska — padła odpowiedź.
Groza zapanowała w orszaku. Nie dalej jak przed trzema dniami Reks podając łapę

lekko drasnął regenta pazurem… Jeszcze tej nocy Tajna Rada uchwaliła, nie czekając
na rozwój straszliwej choroby, oddanie najjaśniejszego pana do hycla.

Następny regent Romuald IX nie brata się już z psami. Całuje tylko dzieci z

samodzielnej brygady. A i to mocno przedtem dezynfekowane.

Niewidzialny Regent

— To jest po prostu popelina! — powiedziała w wywiadzie czołowa wiedźma

Regentowa, kiedy zamiast klątwy i stosu zaproponowano jej cygaro i współpracę.

Faktycznie, jesteśmy świadkami wyrodnienia nawet tak idealnej sfery, jaką była

dotychczas fantazja. Chucpiarskie cwaniactwo, przekroczywszy granicę zdrowego
rozsądku, rozprzestrzeniło się na całą bajeczność i na wyścigi poczęło wtłaczać się w
enklawy fikcji, pustoszyć świat magicznych akcesoriów, w którym od wieków cuda i
dziwy miały swoje ustalone miejsca, przy czym dziwy miały nawet tych miejsc więcej.

Z dnia na dzień koniki garbuski zaczęły prostować grzbiety i zapisywać się do

gonitw wiosennych (niektóre z nich dorabiały również na spekulacji biletami). W ślad
za nimi kije samobije zażądały podwyżki swych i tak wysokich uposażeń. Doszło do
tego, że rzadko która czarownica poleci teraz na miotle bez pleksiglasowej kabiny
ochronnej, a skorumpowane złote rybki spełniają gratis najwyżej dwa życzenia, za
trzecie każąc sobie płacić w dewizach. Głęboki niesmak wywołała afera śpiącej
królewny, która, jak się okazało, drzemała tylko w dzień, nocami oddając się płatnym
uciechom z najrozmaitszymi karłami śpieszącymi do niej z połowy kontynentu.

Degrengolada postępuje, agencje donosiły o cudach realizowanych po protekcji,

plotkuje się o transferach duszyczek piekło — niebo i vice versa za pomocą łapówek, a
fałszywych proroków i lipnych czarnoksiężników pojawiło się j więcej niż psów.

Pomysł, który pragniemy dziś zrelacjonować, w całej rozciągłości potwierdzający

wyżej scharakteryzowany trend, zalągł się któregoś dnia w głowach eksponowanych
członków Wielkiej Ściśle Tajnej Rady Księstwa Amirandy, rady składającej się z ludzi
małego kalibru, mniej więcej 6,25. Inspiracji dostarczyły znane powszechnie
wydarzenia na dworze w Andersenii, gdzie dwóch oszustów uszyło niewidzialne szaty
dla miejscowego władcy, co zaowocowało rewolucyjnym sloganem ,,Król jest nagi!” i
rychło przyczyniło się do wprowadzenia tam republiki.

— Koledzy! — oświadczył Wielki Tajny Przewodniczący (jawnie: Prefekt

Pretorianów). — Koledzy, sytuacja jest niewesoła. Regent przestał nam ufać.

— Nie może być! — krzyknął Ochmistrz, który miał wprawdzie tytuł docenta

wydany przez zasadniczą szkołę gastronomiczną za rozprawę o roli leniwych
pierogów w kwestii włościańskiej, ale mimo to inteligencją nie grzeszył.

— Znacie mnie, koledzy, że nigdy nie żartuję — odrzekł Prefekt tak cicho, aż ciarki

poszły po plecach zgromadzonych. — Informacja jest pewna, a oto jej źródło.

Z kąta podniosła się szczupła postać, w której po uchyleniu kaptura poznano

Królewskiego Błazna; mawiał on o sobie, że jest ostatnią osobą w państwie, która
może mówić prawdę w oczy nie tracąc łaski ani głowy.

Szept poszedł wokół owalnego stołu, obudził się nawet Podskarbi i krzyknął, nie

orientując się, co jest grane: — Nie dam pieniędzy, nie dam!

— Błazen w naszym gronie? — oburzył się Podczaszy, który swego czasu również

pisywał aforyzmy, ale nikt ich nie czytał. — Zausznik Regenta! — w głosie:
Naczelnego Herolda zadźwięczał niepokój.

Nawiasem mówiąc, w ustach Herolda ten niepokój dźwięczał od czasu, kiedy

grupka obywateli odbyła z nim krótką rozmowę na temat jego codziennych
obwieszczeń z murów zamku. Złota szczęka, którą sobie później wprawił, była
niezwykle elegancka, ale niestety brzęczała.

Błazen rozwiał wszelkie wątpliwości. Wyznał, że poczuwa się do lojalności wobec

Rady, a po drugie, Błaznem jest od niedawna; wcześniej pracował w szeregach
pretorianów. Przez dziesięć lat notował dowcipy wymyślane przez chytry lud i obecnie

jest nie tylko znakomitym fachowcem, ale przede wszystkim odpowiedzialnym
urzędnikiem.

Deklaracja ucieszyła zebranych w równym stopniu, jak zmartwiły ich dalsze słowa

trefnisia:

— Jego Wysokość zwierzył mi się, że już wkrótce, bez porozumienia z kimkolwiek,

zamierza zejść osobiście na ulicę miasta. Bez eskorty; chce zbliżyć się do ludu.

— Na honor! — jęknął Ochmistrz.
— I na miasto — powtórzył Błazen.
Zrobiło się nieprzyjemnie. Podskarbi począł lamentować, że na pewno wyjdzie na

jaw, iż wszystkie pałace w Alei Regenta (główna promenada stolicy) mają jedynie
fasady (z tektury i gipsu), za którymi ciągnie się morze lepianek biedaków. Nie da się
też ukryć, iż paradnego dywanu starcza jedynie na długość jednej ulicy i co zostanie
rozrolowane przed Najjaśniejszym Panem, musi być rolowane zaraz za nim.

— Co gorsza, Regent nie ma zamiaru ujawnić, w jakim przebraniu wystąpi, i może

próbować uciec swej obstawie — dorzucił trefniś.

— Te straszne! — Obłudna twarz Naczelnego Herolda zszarzała na popiół. — Jeśli

Najjaśniejszy Pan zachowując incognito porozmawia z nie przygotowanymi
obywatelami, dozna szoku.

— Może zachorować! — pisnął Podczaszy.
— Albo sam zażądać wprowadzenia republiki — wyrwało się Ochmistrzowi.
— Tak czy siak, nasza sytuacja nie byłaby wesoła — podsumował Przewodniczący.
Milczenie zawisło nad owalnym stołem jak jeden wielki znak zapytania.
Usunięcie Regenta było zawsze grą niebezpieczną, próba wyperswadowania

pomysłu a la Harun al Raszyd nie mogła się udać — Regent należał do ludzi upartych
jak muł i zacietrzewiających się jak mułła.

— Mógłbym zaproponować pewien chwyt psychologiczny — przerwał ciszę

spokojny głos zawodowego wesołka.

Regent był zasępiony. Lało od rana, a chęć udawania szarego obywatela nie mogła

przeważyć niechęci, jaką odczuwał do błota i opadów atmosferycznych. Błazen
wykonał kilka rutynowych żartów, a gdy nie wywołały one żadnej reakcji, przyoblekł
twarz w maskę tajemniczości. To ożywiło monarchę.

— Masz coś nowego? Jakieś dowcipy o mnie? — zapytał.
— Mam prezent. Z dalekiego kraju, w wielkiej tajemnicy sprowadziłem dzban

eliksiru o nazwie Antymałmazja.

— Ile procent? — padło rzeczowe pytanie.
— To bezalkoholowy płyn magiczny — wyjaśnił trefniś. — Mój agent zwędził go

infantowi Paflagonii. Ciecz owa pozwala ludziom krwi królewskiej stawać się
niewidzialnymi na dowolny okres… — Słowom towarzyszyło otwarcie podłużnej
szkatuły i wydobycie apetycznie wyglądającej amfory.

Regent był w równym stopniu ciekawy co naiwny, z drugiej strony otrucia się nie

obawiał, gdyby mu się coś stało, Błazen nie opuściłby apartamentów żywy. Nie
wahając się więc fachowo odbił korek i pociągnął tęgi łyk Antymałmazji o smaku
miętowej coca–coli. Przez moment zrobiło się mu goraco, potem zimno, zaszumiało w
głowie, a całe ciało ogarnęła dziwna lekkość. Klasnął w dłonie.

— Hej, straż!
Wszedł rosły halabardnik i głupawo jął wpatrywać się w stronę, z której dobiegał

głos.

— Dalibóg, sam kaftan chodzi po komnacie, a gdzie Najjaśniejszy Pan?! — zawołał

wreszcie, a w głosie jego brzmiało bezgraniczne zadziwienie.

— Możesz odejść — powiedział Regent, po czym wezwał jeszcze swoją nałożnicę

dyżurną. Gdy i ta potwierdziła ewidentną niewidzialność władcy, jego zadowolenie
stało się pełne. Zwłaszcza gdy cały dwór nie zareagował na wejście nagiego suwerena
do sali balowej. Przeciwnie, co chwila ktoś na niego nadeptywał, popychał, trącał…
Niewielkie wątpliwości budził jedynie kontakt z lustrem, ale Błazen wytłumaczył
zjawisko sugestią.

— Widzisz się oczyma wyobraźni, Najjaśniejszy Panie. Tylko wyobraźni!

Nudystyczne eskapady Regenta w miasto, rozszerzone następnie na wsie i

przysiółki, rychło weszły do tradycji. Przestały kogokolwiek bulwersować i dziwić.
Lud pouczony i przeszkolony nie reagował. Dzieci na czas tych przechadzek
przezornie nie wypuszczano z ochronek i akademii. A w ogóle społeczeństwo
Amirandy przyzwyczajone było do takich numerów płatanych mu przez kolejnych
władców tak, że jeden mniej, jeden więcej nie grał roli. Nagość monarchy miała jeszcze
dodatkowe plusy — goły Regent nie miał żadnej szansy zgubienia się dyskretnie
podążającej z tyłu i przodu eskorcie. Poza tym widząc, dokąd zmierza, zawsze można
było w porą a to dywan rozwinąć, a to spsiały zaułek otynkować, a to rodzinę biedaka
ochędożyć czy wreszcie legią gwardzistów poprzebieranych za społeczeństwo
umiejętnie rozmieścić na trasie spaceru. I cieszyła się cała Amiranda, a głównie Ściśle
Tajna Rada, gdy z galeryjki nad salą obrad Jego Goła Wysokość podsłuchiwała
inscenizowane obrady i starannie rozpisane na głosy kuluarowe dyskusje. (Prawdziwe
obrady zwoływano nocami do piwniczki pod Wieżą Straceńców).

Aliści pewnego dnia zaczęło się piekło. Regent zniknął! Pierwsza narobiła rejwachu

dyżurna nałożnica nr 7, nie znalazłszy o świcie w łożu dostojnego kochanka, którego
zwykła rozgrzewać ze względu na chłody poranne, dokuczliwe w grubych, wiecznie
wilgotnych murach zamku. Dokładne przetrząśnięcie komnat, korytarzy, szaf i
tajemnych przejść nie dało rezultatu. Strażnicy jak zwykle mieli kaca i nie pamiętali
niczego. Rozleniwieni Inwigilatorzy nie potrafili powiedzieć nic na ten temat. W
piwniczce pod Wieżą Straceńców nosy zwisły na kwintę.

— A jeśli on naprawdę stał się niewidzialny? — wołał Ochmistrz, macając

niespokojnie przestrzeń wokół siebie.

— To naukowo wykluczone — zawołał Błazen, którego sytuacja z minuty na

minutę robiła się coraz mniej ciekawa.

— Co wy, satyrycy, wiecie o nauce? — warknął Prefekt Pretorianów. — Cuda się

zdarzają! Być może siła sugestii okazała się tak potężna, że zmieniła przeświadczenie o
niewidzialności w rzeczywistą niewidzialność? Ale uważam… — Przerwał, bo z
wrzaskiem poderwał się ze snu Podskarbi wołając, że coś go ucapiło za nogę; na
szczęście okazało się, że był to tylko szczur. Chytre gryzonie widząc, co się dzieje,
nabrały ogromnej pewności siebie.

— A ja słyszałem — rzekł Naczelny Herold — jak Regent przechwalał się, że

szykuje taki numer, który wstrząśnie posadami…

Powiało grozą do tego stopnia, że co przezorniejsi dostojnicy wiać poczęli z dworu

na dwór. Tresowane psy i najlepsi agenci przetrząsali księstwo jak wsypę z pierza —
na próżno. Bałagan tylko czynił się jeszcze większy. Wszelkie pozory lojalności w
Ś

ciśle Tajnej Radzie prysły. Każdy patrzył na drugiego spode łba, podejrzewając

pułapkę, spisek lub inny partykularyzm. Błazna skazano na śmierć poprzez
załaskotanie — straszny koniec dla zawodowego humorysty.

Wreszcie nie mogąc znieść napięcia psychicznego Rada postanowiła podać się do

dymisji. Podejrzewała wprawdzie, że ukryty gdzieś Regent tylko czeka na ten krok, ale
nie miała wyboru. Dalsze milczenie groziło kompletną rozsypką państwa. Jeśli Regent
znajdował się w ukryciu, ujawnienie prawdy o Antymałmazji powinno spowodować
jego ujawnienie; jeśli rzeczywiście stał się niewidzialny, zamknęłoby mu to powrót do

widzialności, a rychłe spontaniczne referendum przywróciłoby Radę w dawnym
składzie.

Jak postanowiono, tak zrobiono. I właśnie wtedy wpłynęła utrzymana w ostrym

tonie nota dyplomatyczna dziedzicznego uzurpatora ościennej Kapadocji. Zaczynała
się ona pytaniem, dlaczego, do jasnej cholery, już trzeci tydzień po nadgranicznych
zamkach, arsenałach i magazynach Kapadocji pęta się goły jak święty turecki Jego
Wysokość Regent; który nie reagując na protesty oficerów i wyzwiska strażników
rysuje sobie plany fortyfikacji i notuje stan uzbrojenia…?

Jestem mimem

Tak chciałbym czasem ludziom rzec
tych parę oczywistych prawd,
sypać je w oczy w blasku świec,
choćby nie było wcale braw.

Nazywać rzeczy po imieniu,
nie drżeć przed wagą wielkich słów,
wyznawać miłość w uniesieniu,
to o nadziei mówić znów.

Lecz jestem mimem, mimem, mimem,
mam nieruchomy biały pysk,
choć różne gesty ciągle czynię,
nie chce mnie tutaj pojąć nikt.

Czasami wzmaga się pokusa…
Lecz wiem, że rządzą prawa wilcze,
więc mocniej swe sznuruję
usta i milczę, milczę, milczę, milczę.

Ile już lat w kostiumie błazna
wychodzę sam na wielki monde?
Wiem, że to rola niepoważna
być cieniem Marcela Marceau.

Tyle jest bólu, tyle chęci,
ażeby chociaż słowo rzec,
lecz jestem więźniem swej konwencji,
z krzyku pozostał tylko gest.

Ja jestem mimem, mimem, mimem,
co ceni ciszę, spokój, ład…
Więc nic nowego nie uczynię,
gram w sztuce tej zbyt wiele lat.

Bo jeden raz, gdy byłem młody,
złamałem normy zasadnicze —
krzyknąłem: nie! Nabrałem wody
i teraz milczę, milczę, milczę…

Teatrzyk Apokryf

(wybrane fragmenty)

sygnał dźwiękowy

Ahistoryczny, w miarą liryczny
mały teatrzyk apokryficzny.

efekty ulicy

Pytałem paru: co to apokryf?
— Chiński uczony.
— Klub polonijny.
— Znałem jednego, wuj mojej żony.
— Panie, ja bezpartyjny!

I tak doszedłem do niezbyt radosnego wniosku,
ż

e apokryfu nie można kupić u nas w kiosku,

ż

e sam nie pierze,

ż

e może w maglu,

ż

e nie jest także centralą handlu.

— Ani to kamień,
— Ni sztuczna przędza.
— Spytajcie w MO!
— Lepiej u księdza…

Wyjaśniam więc artystom i filistrom,
ż

e biorąc pod uwagę praktykę wraz z teorią

jest apokryfem właśnie to wszystko,
co nie jest oficjalną historią!

Reminiscencje

Kiedyż słyszą masy poetę?
Kiedyż wiersze są im nauką?
„Więcej światła” — powiedział Goethe.
A żarówki jak tłuką, tak tłuką!

Mam w zanadrzu podobną kwestię
(obdarzono nas nimi szczodrze).
Rzekł Kartezjusz: „Myślę, więc jestem”.
Iks nie myśli,

a jest mu dobrze.

Różnie czas chcą spędzać rodacy,
różne pory zamknięcia są knajp.
„Żyjmy dniem” — stwierdził Horacy…
Miał na myśli „Warsaw by night”?…

Czy logika się zmienia od lat?

Dawny dowcip dzisiaj jest zły?
Ludwik mawiał: „Państwo to ja!”
My mówimy:

„Państwo to my!”

Bitwa pod Marengo

Osoby: Napoleon, Gen. Desaix — Francja (brawa), Gen. Melas — Austria (oklaski)

i inni.

14 czerwca, 1801 roku. Marengo, niewielka osada w północno–zachodnich
Włoszech. Piękne dziewczęta, tłuści księża, ubodzy małorolni rolnicy. Czas
— jeszcze przed bitwą. Konkretna lokalizacja — różne punkty dowodzenia.

NAPOLEON Żołnierze, przed wami Marengo, naprzód!
GEN. MELAS Hej na Marengo!
GEN. DESAIX Huzia na Marengo!
NAPOLEON Wytniemy ich w pień!
MELAS Obrócimy w pył!
DESAIX Zadamy im bobu!

Przerażone tymi perspektywami Marengo zmienia się w Bordeaux z
odcieniem lekkiego beżu i wskutek tego bitwa odbyć się nie może.

Myśli wyskubane

Ludzie z tupetem potrafią zatemperować ołówek nawet o wiszący nad ich głowami

miecz Damoklesa.

*

Cóż z tego, że Kaligula uczynił swego konia konsulem, a iluż było na tym

stanowisku osłów?

*

Gorliwcy mogą nawet Diogenesa zakisić w byle beczce zamiast ogórków.

*

Woda na młyn potrafi zmienić się w wodę sodową.

Twórca i jego dzieło

Osoby: Twórca i dzieło

Rzecz dzieje się nie na wschód ani na zachód od Edenu,
ale właśnie w samym Raju.

ś

wiergot ptasząt

— No i stworzyłem cię… wybacz określenie, stworzyłem cię, małpo. Zadowolonaś?
— Zadowolonam, panie. A jak mnie stworzyłeś?
— Na obraz i podobieństwo… nie… to znaczy według najlepszych wzorów…

Może mogłabyś wreszcie nie łapać mnie za słowa. Odpowiedz lepiej, czy czujesz się
tutaj dobrze?

— Byczo. Kołyszę się na najwyższych poziomach, podskubuję niedopierzone

aniołki… Patrzę, czy się niosą…

— No, no… tylko z umiarem. I cóż więcej?
— Nudno mi.
— Niemożliwe…
— Możliwe!
— Azaliż, małpo, mogę znać przyczynę? Może zaradzę…
— Stwórz, panie, Darwina!

Kolejna prehistoryczno–posthistoryczna premiera Teatrzyku Apokryf to

Ziemia — ojczyzna,

matka,

a może wkrótce kuzynka ludzi

(dramat w trzech aktach bez prologu)

Osoby: różne

Akt pierwszy — daleka starożytność.

PTOLEMEUSZ Ziemia jest nieruchoma!

Akt drugi — dalekie peryferie stolicy.

PIJAK A jednak się kręci!

Akt trzeci — dalekie albo niedalekie perspektywy (niepotrzebne

skreślić) gdzieś w naszej Galaktyce.

DOZORCA — Ziemia, ziemia do kwiatów…

Wymiata kawałki piasku i żelbetu z układu słonecznego i wiesza kartkę
z napisem: Chwilowo ziemi brak… Pomruk wybuchu przechodzący w
skoczną muzyczkę

Odpowiedzialność

Jest wielu tak słodkich
i tak wielu cichych…
Oni nie znają, co euforie.
Inni pisują za nich dziejów zwrotki,
inni tworzą historię.

Zatrzaskiwały się okiennice,
mieszczuch do piwnic w trwodze dążył,
gdy z Belwederu przez stolicę
biegły oddziały podchorążych…

Chór:
Ż

e co, że już mazurek gra?

Byliśmy zawsze za.

Z sali Konwentu, serca Francji,
na metalową ostrą śmierć,
szalenie łatwo wzięli kaci Maksymiliana

Robespierre…

Chór:
Zginął? Do kosza głowa leci?…
Byliśmy zawsze przeciw!

Szlachetną szyję Rylejewa
opasał już hańbiący stryk…
O dekabrystach nikt nie śpiewał,
sprzeciwić się nie podjął nikt.

Chór:
Noc czarna spadła jak kotara?
To przecież wina cara!

O, obojętni, wy niewinni,
wy bez wpływów,
wy bez znaczenia,
kamienujecie milowymi
kamieniami waszego milczenia!

*

W nastroju beztroski i rozbawienia proponujemy nową premierę
Teatrzyku Apokryf, znakomitą i wieczną ,,Burzę” Williama
Szekspira. Osoby i miejsce: znane wszystkim. A więc

Burza!

pół minuty mocnych wyładowań atmosferycznych

Teatrzyk Apokryf przedstawił nieśmiertelną i głęboką „Burzę” Williama
Szekspira.

GŁOS Chwileczkę, jako krytyk muszę się zdecydowanie sprzeciwić. Zaszła rażąca

pomyłka! Żenujące niedopatrzenie. Czy koledzy nie rozróżniają charakterystycznych
elementów w tworzywie literackim? To nie była „Burza” Williama Szekspira. Na
pewno! To była „Burza” liii Erenburga!

*

Wierny tradycji Michała Siemiradzkiego i efektownym grupom monumentalnym

Teatrzyk Apokryf przedstawia ahistoryczny dramat z elementami choreografii,
pornografii i propedeutyki, zatytułowany:

Uczta Baltazara

Przypis pierwszy: Ze względu na przyjemne i staropolskie brzmienie fonetyczne

najwyższa komisja filologiczna zatwierdziła formę „uczta Baltazara”, zamiast
prawidłowszej „uczcie Baltazara” albo jeszcze poprawniej „nauczajcie Baltazara,
koledzy”… Ale niech już będzie „uczta Baltazara”! Przypis drugi: Jakakolwiek
zbieżność wymienionego wyżej tytułu z innymi podobnie brzmiącymi tytułami znanych
dzieł literackich jest w istocie zupełnie przypadkowa,

gong

Osoby: Baltazar i reszta

muzyka orientalna

Oto Babilon. Czasy zamierzchłe. Zmierzch. Wieża Babel. Niewola
babilońska. Reliefy na ścianach, hetery pod ścianami, intrygi za ścianami…
Magowie i inni astrolodzy. Nałożnice. Dym kadzideł. Oswojone pantery.
Nie oswojeni Kurdowie i szejkowie naftowi. Zupełny wschód. Seks. Czarni
niewolnicy, czerwone wino, białe lica Baltazara. Znad pustyni pomruk
nadciągającej burzy. Szmer Eufratu i ryk Tygrysu. Pełne zezwierzęcenie
rzek i ludzi. Czas: tuż przed upadkiem Babilonu.

BALTAZAR Hej, wytoczyć trunki!

I stworzyć warunki
dla sztuki masowej, bo to jedno może jeszcze uratować
nasz poziom artystyczny.

grzmot

I wtedy niespodziewanie, śród rozpasania, beztroski w kuluarach i
peniuarach na śniadej ścianie pałacu pojawiły się trzy ogniste wyrazy:

CHÓR Mane tekel fares…
BALTAZAR O, uruchomili nareszcie drugi program telewizji!

Zabawa starą ma tradycję,
niech świadczą o tym kronik sterty:
Rzymianin bawił się w inskrypcję,
a my bawimy się w papierki.

Jak Ikar bawił się w lotnika,
jak w świnkę bawił się Fouche,
jak w durnia grała wciąż Ksantypa,
jak z Sokratesem… może nie?

Więc bawmy się,
co jest innego do zrobienia?
Tak, bawmy się,
nie błądząc po manowcach!
Zabawmy się,
odstawmy się,
podstawmy się,
nastawmy się
na elitarną zabawę w salonowca!

Niech żyją szachy i warcaby!
Bączek, bębenek i patyczki!
Kto grać w chińczyka nie da rady,
niech się zabawi z nami w grzybki.

Bo grywał Cheops w piramidkę,
bo w faraona Ramzes grał,
bo Lot przegrywał w loteryjkę,
a Rotszyld w ręku swym bank miał…

Zagrajmy więc,

najlepiej zagrać na zapałki,
zagrajmy więc,
i hazardowo, i upojnie,
pograjmy więc,
ograjmy więc,
przegrajmy więc,
zagrajmy więc…
Byle nie w wojnę!

Dla odmiany sekcja strażacka Teatrzyku Apokryf zaprasza na
słuchowisko sensacyjne:

Pożar Troi

SPIKER Uwaga, uwaga. Wskutek lekkomyślnych igraszek ogniem zapaliła się

Troja.

syrena

wśród wrzawy

Troja gore!
Hej, wy z bosakami!
Włączcie, do cholery, tę motopompę!
Odwagi!

koniec wrzawy

A ty, Homerze, dlaczego nie włączysz się do akcji strażackiej?
Po co mam gasić? Ja przy tym pożarze piekę własną pieczeń. Iliadę!

I tak to pewni antyczni literaci wyzyskiwali dla swoich
prywatnych celów spontaniczne wysiłki społeczeństwa…

Krótka kołderka

Krótka kołderka to ballady naszej sedno,
problem, przy którym jakoś wszystkie inne bledną.
Krótką kołderkę dobrze znają nocne marki
oraz liderzy całej naszej gospodarki!

Krótka kołderka
gorsza niźli zła poduszka,
to kwadratura koła zgoła, no i łóżka,
z wieczora zmora dzieci, starców, pań i panów —
stan niewygodny, co jest zwany racją stanu.

Bywali tacy, co w obywatelskiej trosce
radzili sypiać albo na skos, albo w poprzek.
Był nawet jeden, co nadzieje wielkie wzbudził,
gdy naukowo proponował skracać ludzi.

Krótka kołderka to zimowe mroźne noce,
gdy braku węgla nie zastąpisz piątym kocem.
Wiązana sznurkiem i za biurkiem przemyślana —

raz omawiana, kiedy indziej przemilczana.

A rozwiązanie było proste jak cios w mordę,
bo wystarczyło tylko trochę zwęzić kołdrę
i dosztukować na odległość dosyć znaczną,
by można zasnąć pod przykryciem, choć na baczność.

Wąska kołderka — noce pod nią są bez ruchu,
gdy cały naród raz na plecach, raz na brzuchu.
Wąska kołderka szansę stwarza i widoki,
i pewność, że nie rozleziemy się na boki!

Były to fragmenty z 13 pierwszych wydań Teatrzyku Apokryf z lat 1969–
70. Poniżej kompletny scenariusz czternastego odcinka.

Teatrzyk Apokryf XIV

Ahistoryczny, w miarę liryczny

mały teatrzyk apokryficzny

trzask aparatu fotograficznego

I Tylko niewielu spośród nas potrafi w pełni docenić znaczenie montażu. Ten tani i

łatwy sposób dawno już zastąpił szereg trudnych i kosztownych metod
przedstawiania i przekształcania rzeczywistości…

II Boso, ale w ostrogach!
III Łyso, ale z grzebieniem…
IV Głupio, ale z cytatami!
I Przykłady!
II Szyld na gmachu biurowca Miejskiego Przedsiębiorstwa Pogrzebowego: Załatw

sprawę i żegnaj!

III Wiadomość pozytywna: Odwrót na z góry upatrzone pozycje przebiegał o 10%

szybciej, niż zakładał plan w analogicznym okresie roku ubiegłego.

IV Anons w kronice Wandalla Anonima: W godzinach porannych i wieczornych

odbyła się bitwa. W jej trakcie i w przerwach rozmowy przeprowadzili — Atylla
(Naprzód Azja) i Aecjusz (AS Roma). Dyskusja przebiegała w dżentelmeńskiej
atmosferze.

I Zachowały się rozliczne charakterystyki cesarza Tyberiusza z okresu, zanim

jeszcze Kaligula z Makronem położyli kres jego zwyrodniałym rządom. Rzecz
szczególna, opisy czy to kąpieli cesarza, czy to relaksu w atrium przedstawiają
go zawsze w tłumie nieletnich pacholąt. Imperator bardzo lubił dzieci…

II Faktem autentycznym jest, że dzięki kiepskiej technice dentystycznej Ludwik

XIV posiadał poważne ubytki lewej szczęki…

III Dlatego wśród setek obrazów, rycin i medalionów mamy portrety tylko prawego

profilu monarchy…

I Coś w tym jest. Czegóż nie potrafili dokonywać malarze…
II Niestety…
I Niscy władcy portretowani byli na koniach, głupcy w towarzystwie filozofów,

impotenci w otoczeniu metres…

II Malarze nie potrafili jedynie przewidywać. Ileż montaży stawało się

nieaktualnych już w momencie ich ukończenia…

III Okazywało się, że wmontowano nie tych, a wymontowano nie tamtych.

IV Na przykład cesarzowi Romulusowi dolepiono przydomek boski na parę dni

przed ostatecznym upadkiem imperium…

V A co na to wszystko mówili obywatele?
I To zależało od trwałości kleju.
II Taki na przykład Casius Clay wytrzymywał 33 rundy…
III Pierwszy człowiek z wmontowanym sercem wytrzymał znacznie krócej!
IV Niech żyje montaż!

Niech żyje montaż! Wszystko do cięcia,
diuki i stiuki, księgi, książęta…
Niech pomontuje nowe imperia
Ferdynand Cortez… Naprzód, marsz!
Lśnią puste plamy na boazeriach,
tam można zawsze wmontować twarz.

Zmienione ramy, zmienione formy,
wietrze historii wiej, że jej!
Nalep regresom napis — reformy…
Proszę o klej!
Proszę o klej!

I W ogólnoapokryficznej dyskusji na temat montażu pierwszy zabierze głos etatowy

bratanek.

efekt szybkiego przesuwu taśmy

BRATANEK Którejś jesieni mój wujek powiedział:
WUJEK Nie osowieję!
BRATANEK I nie osowiał. Zainwestował natomiast ogromne pieniądze w

znakomite laboratorium, importowe surowce i eksportowe projekty. Poszedł do
kina na „Kleopatrę”, odkupił od nieletniej sąsiadki zeszyt z fotosami aktorek i
przystąpił do dzieła.

efekt

Nieraz słyszałem wieczorami, jak ze strychu dochodził pomruk pracy twórczej,

zgiełk miksera, zgrzyt piły i głośne klątwy wujka:

WUJEK A żeby to!…
BRATANEK 2 stycznia wujek zbiegł na dół w roboczym kitlu powalanym zaprawą

i musztardą.

WUJEK Gotowe, złociutki, chodź, zobacz!
BRATANEK Wbiegliśmy do atelier. Kurz. Zaciągnięte story. Reflektor…

Olśnienie: na skromnym postumenciku stała młoda kobieta o nogach Marleny
Dietrich, biodrach Claudii Cardinale, biuście Brigitte Bardot, oczach Mariny
Vlady, włosach Giny Lolobrygidy, ustach Sophi Loren… ach! —

WUJEK Zobacz, złociutki, zobacz! Opłaciło się. Tyle pracy, ale jest. Jest!

Poczekaj… Tutaj masz mózg elektronowy, tu zdalne zasilanie… Uważaj tylko!
Patrz!

BRATANEK Tu wprawna dłoń wujka przerzuciła dźwignię z napisem: rozruch.

Zapaliła się czerwona lampka.

podkład „Je t’aime”

DZIEWCZYNA Ja… cię… kocham…
BRATANEK Cedziła z wolna dziewczyna, zbliżając się do wujka.

WUJEK Widzisz, złociutki, kocha mnie, widzisz!
DZIEWCZYNA Będziemy… zaw… sze… razem… razem… razem…

trzask

WUJEK O cholera, zwarcie!
BRATANEK Patrzyłem zdruzgotany: na brudnej podłodze pracowni leżały nogi

Marleny Dietrich, biodra Claudii Cardinale, biust Brigitte Bardot, oczy Mariny
Vlady, włosy Giny Lolobrygidy i usta Sophi Loren… Wujek płakał. Rzewnie.
Dziecinnie… Wujku…

WUJEK Patrz, stareńki, patrz. Wszystko przez oszczędność. Elewacja była

wprawdzie importowana, ale wnętrze krajowej produkcji — serce Emilii Plater,
wątroba Marii Konopnickiej, kościec królowej Jadwigi…

muzyczka

l Biedna dziewczyna…
II Nie, biedny wujek…
III Kto biedny, ten biedny! Porozmawiamy teraz o roli montażu w ontologii.
I Ballada mezozoiczna!

Z ogromnych swych łusek obłaził był jaszczur,
a mamut się wspinał na morwę,
gdy z ciemnej jaskini ciemnawy nasz praszczur
wyszedłszy powiedział: O, w mordę!
A echo poniosło wśród skrzypów jak masztów,
paproci wysokich jak wiecha,
i zdziwił się praszczur,
i zdumiał się praszczur,
ż

e nic nie przechodzi bez echa!

I śmiały się szympansy,
i chichotały w głos:
Naiwni będą zawsze,
naiwnych nigdy dość!

Trylobit zakwilił pomiędzy gałęzie,
diplodok baobab rozwalał,
gdy praszczur pokraśniał na ciele i gębie
i szepnął w ekstazie: O la la!
Owładnął nim dreszczyk podobny do kaszlu,
kobietę był ujrzał w swych sidłach,
i zdziwił się praszczur,
i zdumiał się praszczur,
i stwierdził: ni pies to, ni wydra!

refren

A potem nastały uciechy i tryle,
praszczurzy! się praszczur z praszczurką…
Aż ta go zdradziła z przyjezdnym gorylem
i śmiało się całe podwórko…
— Kosmaty syneczku, pan praszczur to tatuś —
praszczurka kłamała wybornie.
I dziwił się praszczur,
rzekomy nasz praszczur,
ż

e tak się fałszuje historię!

I Chwileczkę, więc od kogo my właściwie pochodzimy?!
V Jak to od kogo — od Darwina!

refren

Technika montażu szczególnie uwidacznia się w przygotowywaniu reportażu…
Kochani, macie coś…
Łączę. Na antenie łaźnia miejska.

efekt łączenia

Marsylianka

Wanna. Czapka frygijska. Jan Paweł Marat, mydło, ręcznik, rewolucja i
Charlotte Corday.

CHARLOTTE CORDAY Giń, Maracie, giń!
MARAT A może byśmy się najpierw wykapali?

Marsylianka — efekt łączenia

Pan Piłat proszony do telefonu!
Nie może podejść, bierze prysznic…
Chyba myje ręce?!
Nie, bierze prysznic!

muzyka — efekt łączenia

Znajdujemy się w gabinecie zabiegowym. I tu borowina, i tam

borowina.

W środku — Archimedes.
Dookoła uczniowie.
Czas akcji: wieki zamierzchłe.
Wiek Archimedesa podeszły.

ARCHIMEDES Zdaje się, że miałem coś powiedzieć…
UCZEŃ Wykrzyknąć.
ARCHIMEDES Może i wykrzyknąć. Zaraz, co to było… Hm… Chyba coś na

Ypsilon…

CHÓR Na E, mistrzu.
ARCHIMEDES Na E?… Ewenement, Ereb, Erewan, Ermitaż…
CHÓR Eu, Eu!
ARCHIMEDES Czy wam słabo, uczniowie moi?…
UCZEŃ Mistrzu, ten wyraz zaczyna się na Eur.
ARCHIMEDES Nie. Na Eur zaczyna się Eurypides, a ja go nie lubię!

Hop, hop, ale fajne błoto…

CHÓR I co teraz będzie z prawem Archimedesa?
UCZEŃ Po co się martwicie, płaci wam kto za to?

muzyka

Największe jednak szansę ma montaż w dziedzinie dźwęku, albowiem dźwięk…
Dobrze. Ale ja się pytam o jakieś konkretne propozycje.
Szkice węgłem.
Bardzo proszę.
Za chwilę nadamy parę archiwalnych nagrań z wielkiej wydarzeń historycznych:

gong

Założenie Rzymu.

szczekanie psa

Chwileczkę, to nie jest głos wilczycy kapitolińskiej, nie wmówicie mi, że ratlerek

wykarmił Romulusa i Remusa!

gong

Idziemy dalej. Kolejne epokowe wydarzenie. Wprowadzenie autokracji na Wyspach

Liparyjskich…

klakson, pisk hamulców

Jak jedziesz, ofermo! Transmisja następna: Bitwa na lodowym pobojowisku.

dziecinna piosenka o ślizgawce

Znakomicie. Na koniec dajmy coś z dziedziny sztuki. Z jej najwspanialszego i

wiecznie rozwijającego się nurtu…

krakanie

Co to znaczy?
Został nam jeszcze jeden nie wykorzystany efekt właśnie na taką okazję. Otwarcie

wystawy plastycznej… Efekt jest dziełem samego Vincenta van Gogha — „Kruki nad
łanem zboża”

krakanie

podkład muzyczny

Nadzieja wzniosła piramidy
piętrami potu, pyłu, krwi,
nadzieja niosła do Kolchidy,
z nadzieją na areny szli
szerocy w barach gladiatorzy
by w bezlitosnym łuku słońca
uczuć, jak życie wsiąka w piach…

Cięcie!

Filmowy dziejów montaż.
(I tylko autentyczny strach…)

Katedry. Gotyk. — Cena nieba,
do raju ekspres — koszt przedpłaty —
w witrynie światła mnisze kraty.
Madonna. Dziecię — twarz efeba.
Nadzieja, że tam lepiej będzie…
Cięcie!

Na bezanmaszcie żagiel skośny,
bukszpryt zwrócony w Nowy Świat.
Sewilla. Skwar koloru hostii…
Bryza. Pomyślny wiatr.
Hen w Sargassowym Morzu trumna,
księdza z San Lucar już nie będzie…
Odbijać! — Gdzieś w podmokłych dżunglach
jest Eldorado!…
Cięcie!

Zdyszany plac. Tu tysiąc tyrad
wsiąkło w drewniany tłusty bruk,
na loży z brewion — znowu tyran
w rozkołysanej gęstwie głów.
Czerwonym suknem spuchły stopnie,
dzwonami nabrzmiał wieży buff,
wiatr rwie z proporców nieistotne,
zgubione słowa dawnych mów.
Tyran całuje krzyż z przejęciem,

błysk stali!
Cięcie.

Trwa montaż. Wiatry plączą taśmę
w nieustającej nigdy walce…
Kto montażystą, gdy uparcie
kleją i tną nasze palce?

kukułka z zegara

Ciszej tam, mówcy! (to z Majakowskiego)

pikujący samolot

Tylko niewielu spośród nas potrafi w pełni docenić znaczenie montażu. Ten tani i

łatwy sposób dawno już zastąpił szereg trudnych i kosztownych metod’
przekształcania rzeczywistości…

Rozważania brygadzisty sceny

Wciąż w cenę szła aktorska sztuka,
wzbogacał teatralny kunszt…
(Wiemy, nie idzie w las nauka,
chyba że na SGGW).

Osiągnęliśmy wnet ten etap,
jak zwykle ściśle zgodnie z planem,
gdzie każdy grał swego człowieka,
choćby nie wiedział, co jest grane.

Ów grał codziennie przekonanie,
ten wiarę, tamten podniecenie,
poparcie ci, ci skandowanie,
reszta powszechne zrozumienie.

Od min wszak mięśnie nie rozbolą!
Szczerość musiała się wyszczerzyć.
Ktoś tak się przejął swoją rolą —
o mały włos byłby uwierzył.

Każdy mógł sobie pograć szczodrze,
bez tremy, środa to czy święto,
ten pierwsze skrzypce, tamci odzew…
(cóż, rozwinięte społeczeństwo).

Aktorstwo ssano z mlekiem chudym,
moc było czasu na naukę,
już nawet sufler wyszedł z budy,
ogół na pamięć znał tę sztukę…

Stop! Dość wierszyka sprzed lat paru,
nieaktualna treść i temat!
Gdy na proscenium wyszedł naród,
dziwnie zmieniła się nam scena.

Lecą koturny w orkiestrony,
spadają maski niczym liście.
Tylko inspicjent przygarbiony
zbiera — na przyszłość oczywiście.

A po kulisach, w dekoracjach
anonimowy szepcik wzbiera:
Kiedy się wreszcie skończy antrakt,
a zacznie znowu dobry teatr?

1980

Propozycja nie do odrzucenia

Osoby: Narrator, Wynalazca, Regent
NARRATOR Dziwnie, zaiste, wyglądało drzewo genealogiczne dynastii

amirandzkiej. Rozrośnięte ponad miarę, przypominało miejscami strzelistą
topolę, kędy indziej baobab albo inny eukaliptus. Czasami dzięki buntom
kmiectwa strzyżono je na żywopłot, obcinając te lub inne pędy, zaś w latach
spokoju drzewsko tężało na kamień. Specyfikę stanowił fakt, że od
niepamiętnych czasów wszyscy władcy kierujący się dewizą: najtrwalsza jest
prowizorka, przybierali tytuł regenta i w razie trudności obiektywnych zwalali
winę na nie istniejącego króla. W ogóle chroniczny lęk przed odpowiedzialnością
zaludniał kraj podkanclerzami, podstarościami, podsędkami i podpułkownikami.
Nade wszystko jednak liczna była warstwa poddanych… W onyci czasach
miłościwie panował nam Regent Ryszard następca Rudolfa Krwawego i Rodryga
Nieudacznego — pan wielce łaskawy, a tępy jak obuch koronacyjnego topora.
Onego dnia na dwór przybył wynalazca z dalekiej Bohemii i poprosił o
posłuchanie.

WYNALAZCA Posłuchanie, nie przesłuchanie…
NARRATOR Podkreślił parokroć, świadom licznych pomyłek, które w przeszłości

zdarzały się w pałacu.

REGENT Prosić, prosić… A jak po prośbie nie przyjdzie, to wiecie…

skrzyp drzwi

WYNALAZCA Witaj, najjaśniejszy regencie, gwiazdo zaranna kultury i cywilizacji,

wielki technologu ludzkich umysłów i oręża wszelkiej myśli…

REGENT Pomińmy tytuły. Pan ma jakiś?
WYNALAZCA Inżynier…
REGENT Ja mam parę doktoratów, ale wystarczy, gdy mówią do mnie: panie!
WYNALAZCA O panie!
REGENT Słucham!
WYNALAZCA Przychodzę do was z doniosłą propozycją, która, acz

opatentowana, nigdzie nie znalazła realizatora.

REGENT Hę…?
WYNALAZCA Atoli tuszę, że… że właśnie tu trafiłem na właściwego mecenasa.
REGENT Mecenas, hm… cudzoziemcom dajemy zawsze obrońcę z urzędu. Ale

cóż to za wynalazek…?

WYNALAZCA Golem S… Znaczy seryjny Gwarantowany Osobnik Licencyjny

Ewentualnie Męski…

REGENT A konkretnie?
WYNALAZCA Konkretnie sztuczny człowiek, który może zastąpić każdego

ż

ywego, a być posłuszny zdalnemu sterowaniu…

REGENT No, no…
WYNALAZCA Sterowaniu waszej wysokości.
REGENT A więc… WYNALAZCA Słucham.
REGENT Wydaje mi się, że jest to propozycja nie do odrzucenia.

muzyka

NARRATOR Wiadomo było powszechnie, że Regent Ryszard nie miał nigdy

specjalnego zaufania do wynalazców, od czasu kiedy flecista nasłany z ościennej
Paflagonii pod pozorem odszczurzania wyprowadził z miasta na wrogą stronę
sześć szwadronów spieszonej gwardii, nie zapominając o taborach. Tym razem
jednak instynkt władcy podszeptywał mu, że należy wysłuchać inżyniera.

WYNALAZCA Wykorzystanie Golema S może być wielorakie. Możemy na

przykład sporządzić duplikat waszej wysokości…

REGENT (groźnie) No, no, no!!!
WYNALAZCA …Co mogłoby ochronić jego świetlistość przed skrytobójstwem

lub zużyciem materiałowym.

REGENT Nie dam się powielić i basta!
WYNALAZCA Możemy również wyprodukować sztuczny dwór, z sztucznymi

starannie zaprogramowanymi urzędnikami, którzy nigdy rokoszu nie zrobią,
skorumpować się nie dadzą, intrygom nie ulegną…

REGENT Chcesz, człowieku, żebym zanudził się na śmierć
w zautomatyzowanym towarzystwie. Czy to wszystko?
WYNALAZCA Jest jeszcze jeden wariant, dość kosztowny, pracochłonny, ale w

ciągu pięciu lat do zrealizowania. Sztuczne społeczeństwo. Karne, posłuszne.
Zdyscyplinowane i bez reszty uwielbiające waszą wysokość.

REGENT I to mi się podoba, człowieku. O to chodzi! Daj pyska, Edisonie ty mój!

Cała dynastia czekała na ten moment, kiedy wreszcie zniknie w tym kraju
bałagan, odwieczne niezadowolenie, knucie i tumiwisizm…

muzyka

NARRATOR Regent Rudolf potrząsnął pustą szkatułą i z podwójnego dna

popłynęły kredyty ogromne a zachęcające. Nadciągnęli eksperci, kapadoccy
mistrzowie, technologowie z Cylicji i tania siła robocza z Tartarii. I zrąbywano
lasy, niwelowano wzgórza, budując sześciany hal, szpaler kominów i kioski
hoteli pracowniczych. Amirandczycy zadziwieni zapytywali, czemu to służy, a
Regent Ryszard miał gotową odpowiedź.

REGENT Budujemy fabryki czystego powietrza, wytwórnie sztucznego złota,

magazyny na szczęście w kostkach…

WYNALAZCA (szeptem) A kiedy nadejdzie dzień X, każdy robot będzie musiał

przechwycić swojego człowieka, posilić się jego osobowością i stać się nim…

REGENT A bez tego nie da rady…?
WYNALAZCA Bez tego będą to nieożywione maszyny.

muzyka

NARRATOR I nadszedł dzień, kiedy miano przystąpić do produkcji. Tego ranka ze

snu wyrwał Ryszarda przerażony wynalazca…

WYNALAZCA Wasza wysokość, nieszczęście! Pełna klapa!
REGENT Co się stało, do diabła?
WYNALAZCA Ludzie zniknęli.
REGENT Wszyscy?
WYNALAZCA Wszyscy.
REGENT Jak to?
WYNALAZCA Normalnie, poszli sobie.
REGENT No, to ich łapać… Hej, straż!
WYNALAZCA Straż też sobie poszła…
REGENT A twoje golemy? Puść je w ruch!
WYNALAZCA Nie drgną nawet bez wyssania ludzkiej osobowości…
REGENT Ale gdzie poszedł mój naród?
WYNALAZCA Przed siebie.
REGENT No, to trzeba go łapać, zawrócić… Rany Julek…

muzyka

NARRATOR I w najwyższej rozpaczy, podkasawszy purpurową szatę, wypadł

Regent Ryszard z Pałacu Wysokiego ku bezdrożom, polom, lasom, w świat
szeroki szukać swych poddanych. Mierzył około metra sześćdziesiąt, włos miał

ryży, na skroniach szpakowaty. Ubrany był w szatę z gronostajem i mitrą
regencką z brylantowym kutasikiem. Ktokolwiek wiedziałby o jego losie i znał
aktualne miejsce jego pobytu, niech natychmiast zachowa to dla siebie…

pauza

Tymczasem już po paru godzinach społeczeństwo wylazło z ukrycia, obwołano
wynalazcę kolejnym regentem. Ten nie krygując się długo rzekł:

WYNALAZCA Przyjaciele, koledzy–poddani! Oczywiście cała historia o golemach

jest bzdurą. Użyłem jej wyłącznie jako podstępu, aby pozbyć się waszego
ciemięzcy, a przy okazji zbudować przemysł w tym zapuszczonym regionie. Co
mi się, jak widzicie, udało… A zatem wracajcie do swych zajęć, moi drodzy. Od
dziś nazywam się Regent Ryszard III

NARRATOR Tu porwano go na ramiona i zaczęto mimo protestów podrzucać,

podrzucać… hej, siup, hej, siup!

WYNALAZCA Nie… nie… naprawdę nie… wystarczy. Proszę, błagam…
NARRATOR I naraz coś w nowym monarsze pękło, przekrzywiła się głowa,

odpadła ręka, a że środka poczęły wypadać złociste śrubki, baterie, tranzystory i
trociny… Do dziś dnia nikt nie wie, przez kogo nasłany był tajemniczy wynalazca
i kto za jego pomocą zamierzał sterować Amirandą. W każdym razie od tego
czasu każdy następny władca szczęśliwej krainy jest poddawany szczegółowym
oględzinom ekspertów, co niekiedy daje zdumiewające wyniki!

Spowiedź Stańczyka

Nikt nie słucha mych proroctw i wróżb,
które płyną z wewnętrznym nakazem,
wciąż sztorcuje mnie ciura i stróż:
,,Co się pchasz w politykę, ty błazen?!

Ty masz śmieszyć, chichrać,
łaskotki wyszukiwać u władzy i dworu.
Co do przeczuć — znasz swe obowiązki:
jest to tylko przeczucie humoru!

A szczególnie masz bawić lud.
Gdy ma pełną twarz śmiechu, nie pyszczy,
a więc dostarcz rozrywek mu w bród.
Chleba mało? Trzeba dać igrzysk!”

Więc odchodzę do nory, pod schody,
tam połykam swą chudą kolację,
wysupłując okruchy z brody
myślę: kurczę, może ma rację?

Po co ciągle na siebie brać wszystko,
gdy fachowcy chleb jedzą za darmo,
wszak z zawodu jam optymistą,
choć po służbie wciąż widzę czarno.

Widzę podłość i zdradę po kątach,
przyszłe klęski, które już dnieją,
słyszę kroki — to kryzys stąpa,
no, a oni tylko się śmieją.

„Panie Stańczyk — zrób jakieś jaja!
Panie Stańczyk — kopnij się w zadek!”
Jest ich wielu, bezmyślna zgraja,
uczepiona cieplutkich posadek.

„Panie Stańczyk, co pan tak spiczniał?
Panie Stańczyk, uchylże garba!”
Cóż za rola tragikomiczna,
gdy najbardziej niesłuszna jest prawda.

A więc bawię, tumanie, przestraszam
i starzeję się, szczęściem pomału…
I tak ciągnie historia się nasza
bez mojego w zasadzie udziału.

Zaraza

Jak na późne średniowiecze kraj był wyjątkowo malowniczy i ciepły. Z czerwienią

wulkanicznej gleby miło kontrastowały jasne mury świątyń, zielone kępy cyprysów i
niebo. Tu i ówdzie widać było większe skupiska ludzkie, porozrzucane chaty wiejskie i
mrowiska miasteczek oraz drogi, wszystkie prowadzące do zamku Regenta, twierdzy,
która na szarej skale przypominała nieruchomego górskiego orła.

Twierdza, z zewnątrz surowa, najeżona blankami i wieżyczkami, w których

lubowali się poprzedni dynaści, wewnątrz przypominała rajski ogród, a centralny
donjon był lekką ażurową konstrukcją, żywcem przeniesioną z ogrodu rozkoszy.
Regent, lubiący zwać się Władcą o Ludzkim Obliczu, z dawna zaniechał ponurych
praktyk, w jakich specjalilzowali się jego poprzednicy: osobiście nie wyłupił ani
jednego oka, sale tortur przerobił na stołówki dla gwardii, a sam, najczęściej incognito,
podróżował był do Italii czy Burgundii, aby tam chłonąć pierwsze wiewy
nadchodzącego renesansu. Nie oznacza to wszelako, aby w kraju panoszyło się
bezprawie. Na wszystkim spoczywał czujny wzrok Wielkiego Inkwizytora, który
wespół z jurysdykcją świecką, czyli sąmorządem miejskim pochodzącym z
mianowania, troszczył się, aby ludowi żyło się dostatnio, a przynajmniej bogobojnie.
Tego dnia, jak w każdą sobotę, Jego Eminencja zaszył się z Regentem w pałacowej
altanie i przystąpił do przedkładania szczegółowych raportów tygodniowych.

Wielki Inkwizytor nie przypominał w niczym swych kolegów po fachu:

Torquemady czy Savonaroli, strój dominikanina skrywał niedużego, pucołowatego
człowieczka o czerstwym obliczu i tylko niebieskie, zimne oczy zdradzały jego
nieugięty charakter. Tych oczu bał się sam Regent, siwy starszy pan, o wyglądzie
zamożnego kupca i wypielęgnowanych dłoniach kurtyzany.

Odłożyli kolejną teczkę zatytułowaną „Spalennictwo czarownic”, wykresy

statystyczne wskazywały wzrost o 14 koma 3 procenta w porównaniu z analogicznym
okresem roku ubiegłego. Sięgnęli po rejestr kacerzy/

— Mamy zarejestrowanych dwunastu — powiedział inkwizytor — dwunastu

pobierających regularny żołd za swe odstępstwo i co pewien czas szerzących
umiarkowane bluźnierstwa przeciwko naszej wierze i Warn, Najjaśniejszy Panie.

— A czy istnieją może jacyś nie zarejestrowani? — czujnie zapytał Regent.
Zakonnik roześmiał się, ale był to śmiech zimny, z gatunku tych, które wywołują

ciarki po plecach. Władca nie kontynuował tematu — rzeczywiście pytanie było nie na
miejscu. Jego Eminencja znał przecież każdą myśl w tym państwie, zanim się jeszcze
wykluła, ba, bywał nieraz jej akuszerem aby potem odsłonić ją, zdemaskować i ustawić
parą stosów albo wyprawić delikwenta w długą podróż zagraniczną, z której nie było
powrotu.

Odłożyli indeksy, a Regent zadał jeszcze kilka stereotypowych pytań:
— A kmiecie nadal są szczęśliwi?
— Szczęśliwi.
— A wyrobnicy?
— Promienni jako oblicze Waszej Miłości. Wzdłuż i wszerz kraju słychać jeno

odgłosy pracy i modłów: ,,Niech będą błogosławione dni panowania Jego
Wysokości…”

Monarcha uśmiechnął się zadowolony. Właściwie, czy nie nadszedł już czas, aby

skończyć z parowiekową fikcją i ogłosić się królem? Tytuł Regenta brzmiał wprawdzie
godnie i dostojnie, ale na zjazdach koronowanych głów wyglądał jakoś tak
niepoważnie, blado. Tam Cesarz Świętego Cesarstwa, Król Polski, Wielki Książę, a on
— Regent jeno… Oczywiście, status wiecznego zastępcy był wygodny, w razie czego

wszystko można było zwalić na nie istniejącego króla — na tym zresztą polegał
wynalazek protoplasty rodu Ruperta Srogiego, który po zgładzeniu swego bratanka,
prawowitego dziedzica, sięgnął po władzę, pozostawiając jednak nie zasiedlony tron.

Jakiś czas władca gładził łeb swego ulubionego charta, półuśpiony monotonnym

monologiem dominikanina, monologiem, który w owo leniwe popołudnie przypominał
bzykanie muchy złapanej w pułapkę szyby, kiedy naraz mucha ta zmieniła się w osę…

— Oczywiście Najjaśniejszy Pan słyszał o tym incydencie w dzielnicy Kramów?…
— Słyszałem — odrzekł Regent nie unosząc powiek. Inkwizytor zaniepokoił się.

Zawsze obawiał się, że władca może mieć jakiś niezależny system informacyjny,
którego jak dotąd nie rozgryzły inkwizycyjne służby. Czyżby potwierdzenie? A może
tylko blefuje? — pocieszał się w duchu. Nałożyliśmy przecież ścisłe embargo na tę
plotkę.

— No więc co z tym incydentem? — Suweren uniósł się z fotela.
Wściekła radość zagrała w żyłach zakonnika. Nic nie wie! Rozwinął kilka

pergaminów pokrytych pospiesznymi notatkami.

— „Informacja nadesłana przez starszego porządkowego z dzielnicy Kramów” —

odczytał tytuł. — Wygląda jak ciekawostka, ino… mam jednak pewne obawy…

„Wezwany przez młodszego strażniczego rejonu DK 23 przybyłem na miejsce

incydentu, któren był taki, że około godziny po nieszporach niejaki Kacper, kupiec,
powracający z targu do domu, popadł w rękoczyn z małżonką swoją Magdaleną, jako
ż

e zapytany przez wyżej wymienioną o utrag dzienny zeznał, iże zbóje podli podle

bramy obłupili go ze szczętem. Naonczas Magdalena pociągła wyżej wymienionego
Kacpra do światła, poźrzała mu na twarz i rzekła, cytuję: — Ach, ty kłamco
pędziwiatrze. Widzę, widzę jako na dłoni: »przegrałem sztuk srebra dziesięć w kości,
przepiłem trzy, a na dziewuchę wydałem dwie…«

Tu łzą się zalała, zasię Kacper stanął jak wryty, albowiem prawdę mówiła. I

dziwował się, nie mogąc pojąć, skąd go przejrzała, a ona we łzach prawiła, iże z
twarzy mu czyta, a gdy przybliżył się k niej i takoż poźrzał na jej jagody jako i czoło,
uźrzał napisane: »nie jezdem od cię gorsza, od południa aże po Anioł Pański
grzeszyłam z czeladnikiem Krystkiem w alkowie«.

Tedy chłop nie zdzierżył i grzmotnął babą o skrzynię, na co ona… etc… Obdukcyję

simplitencjarną przeprowadził cyrulik przysięgły i on też obmywszy twarze małżonków
uźrzał na nich wyrzuty dziwne, ni to opryszczce, ni ospie podobne, które składały się
na wyrazy drobnem gotykiem pisane, jawiące myśli najskrytsze, słowa nie wymówione,
które powtórzyć żołnierzowi custodii wstyd i sromota.

Owe słowa po krótkim czasie znikały, ustępując miejsca nowym, równie

bezbożnym, plugawym, dotąd chyba na samem dnie duszy skrytym. Gorzej z tem, że
kiedy cyrulik obdukcję zakończył i raportum jął mi składać i na jego twarz, nie
wiedzieć czemu, też szkaradzieństwo wypełzło. Duży gruby napis majuskułą: »psia
służba«„.

Nikt nie wie, jak i skąd wylęgła się ta zaraza. Może zawlekli ją cudzoziemscy

marynarze, może wykluła się ku przednówku w lepiankach pospólstwa, może wyrosła
z zakurzonych manuskryptów, studiowanych przez wiecznie niesfornych żaków. Atoli
w ciągu dwóch pierwszych dni objawiła się w dwudziestu różnych punktach księstwa,
ni to wiatrem roznoszona, ni wodą, ni ludzką złośliwością.

Co dzień słudzy inkwizytorscy wieści o nowych, stale rozszerzających się ogniskach

epidemii przynosili do zamku.

Jednakoż cały aparat tak świecki, jak duchowny pozostawał bezradny. Zdało się, że

sam szatan zstąpił na tę ziemię szczęsną dotąd i zasobną. Dwa razy dziennie Wielki
Inkwizytor spotykał się z coraz bardziej zafrasowanym Regentem.

— Dlaczego nic się nie robi?! — krzyczał piskliwie suweren.
— Robimy wszystko, co w ludzkiej mocy. Kazałem bić w dzwony, palić kadzidła,

odprawiać egzorcyzmy i wzmóc czujność.

— Słusznie, acz późno… A poza tym donoszą mi, że wśród onych wyrzutów

pojawiają się i zdania ogólniejszej materii: kłamliwe oszczerstwa przeciwko monarchii
i inkwizycji…

Eminencja tylko spuścił głowę, a Regent tłukł jabłkiem złocistym po oparciu sofy.
— Toż należało natychmiast zarządzić kwarantannę i szczepienia ochronne!
— Zarządziłem, panie, ale jakże można powstrzymać wody podziemne, które nie

wiadomo gdzie i jak wytryskują na powierzchnię. Czyż stado nawet najlepszych
wielbłądów może pohamować wędrującą pustynię?

— Budujcie tamy, separujcie zakażonych, sprowadźcie zaklinaczy lufo czarownice,

a przede wszystkim znajdźcie wytłumaczenie… Co ja was zresztą będę uczył!

I wybiegł trzaskając drzwiami, pozostawiając Inkwizytora w sytuacji, w jakiej nigdy

nie stał nikt z jego wybitnych poprzedników. Już przecież święty Limeryk uczył:
„Azali gałązka oliwna rzucona na wezbrane fale uciszy sztorm? Raczej rzadko”. Poza
tym w kraju nie było nikogo na miarę świętego Limeryka. Przedsięwzięte środki
ostrożności nie okiełznały zarazy. W trzy dni padła na księstwo stugębna, wstrętna,
niespożyta. Szarym świtem widywano mleczarzy, ludzi znanych z bezsenności i
łagodnego charakteru, których czoła płonęły napisami: „Chrzanię mleko i śmietanę”.
Takoż mimo zapuszczanego zarostu na policzkach strażników Dolnej Bramy wypełzły
jadowite inwektywy: „Należy nam się wyższy żołd i lepsze traktowanie!”, a nawet
niewinne dzieci spieszące do szkółki katedralnej okryły się wyrażeniami „Mamy w
nosie plusquamperfectum”. Najgorsze było, że każdy głupi wiedział, iż wszystkie te
napisy nie są dziełem przypadku, ale odzwierciedlają najskrytsze myśli
zainfekowanych.

Tej nocy Jego Eminencja spał niedobrze. Śniły .mu się koszmary, a szczególnie

jeden obraz powracał nagminnie — siedem chudych plebejuszy paliło na stosie siedmiu
tłustych inkwizytorów…

Poranek i brat Barnaba, który zwykł przyodziewać Inkwizytora w dzienne szaty,

zastali go zziębniętego na parapecie okna z półprzytomnym spojrzeniem. Opanował się
jednak natychmiast, pozdrowił braciszka służebnego, pochwalił piękny poranek i
zainteresował się (bardziej z ciekawości niż obowiązku służbowego) gałganem, którym
obwiązana była prawie cała twarz młodego zakonnika.

— A cóż ci się stało, bracie, zęby pewnie?…
— Wybaczcie, Ojcze, ogólnie mocnom niezdrów… Bolesny obrzęk.
— Pokażcie więc, obejrzę, a może i jaką dryakiew najdę. Ale Barnaba nie miał

ochoty pokazywać, cofnął się o krok i podsunął Inkwizytorowi sandały.

Natychmiast zdejmijcie tę szmatę — wycedził dominikanin.
— Kiedy boleć będzie, a i widok ekstraordynaryjnie paskudny — certował się

służebnik.

— Rozkazuję, ściągaj!
Barnaba na klęczki padł, począł swego zwierzchnika pod nogi podejmować, płakać

i skamleć:

— Wybacz, ojcze, ja nieszczęsny, ja potępiony! Już i krzyżem leżałem, i

biczowałem się, ale wszystko na nici Na nic!

Jego Eminencja osobiście zerwał szmaty i ukazało się lico zadrukowane równo i

składnie jak biblia pana Gutenberga, jeno treść napisów była inna i mogła wstrząsnąć
każdym. „Inkwizycja równa się zbrodni!”, „Regent jest bezprawnym satrapą!”, „Mój
pan to karierowicz i szuja”…

— Czy to o mnie? — zapytał sucho dostojnik i czytał dalej: — „Nie ma Boga ni

Szatana”, „Niech żyje lud!”… — tu cicho roześmiał się. — Tylko tyle?… Tak niewiele
kryłeś w swym sercu przede mną przez te wszystkie lata?

— Darujcie, panie. Moja gęba bluźni. Bluźni i mówi nieprawdę. To przez tę zarazę.
Inkwizytor przez moment milczał. Potem uczynił znak krzyża i rzekł bardzo powoli:
— Zawiń ten gałgan. Bo jeszcze ktoś obaczy. Zawiodłem się na tobie, synu.

Wiedziałem, wielu jest podszytych grzechem… Ale żeby mój najbliższy sługa, mój
rękodajny, którego chciałem uczynić mym sekretarzem, a potem… Ciężko nas
wszystkich Pan doświadcza. Ale cieszmy się. Cieszmy l ^Epidemia przyszła w samą
porę. Wreszcie będziemy mogli odróżnić prawdziwych wrogów księstwa i małych
załganych łajdaków, strojących się w piórka lojalności. Wypalimy ten trąd żelazem i
ś

więtym ogniem. Rozróżnimy ziarno od plew.

— Ale wielebny…
— Precz! Sam wydałeś wyrok na siebie. Udajesz skruchę. Nie ma jej na twych

bezecnych licach. Wezwij braci gwardian…

— Błagam cię, ojcze, nie czyń tego, bo będzie nieszczęście… Czy wiesz, że dziś w

refektarzu wszyscy mieli zabandażowane twarze…

— Tym gorzej dla wszystkich!
Wstał z łoża i ruszył ku drzwiom. Barnaba wlókł się za| nim po ziemi, łkając i

czepiając się szat.

— Każ mnie stracić, ojcze, ale nie wzywaj straży! Załóż pierwej kaptur lulbo

pojrzyj najprzód w zwierciadło.

Inkwizytor zatrzymał się i ostro skręcił w miejscu. Przez] chwilę mierzył

pogardliwym wzrokiem pędraka u swych stóp, a potem podszedł do wielkiego
weneckiego lustra zawieszonego obok umywalki. Trwała chwila ciszy, tak długa, że
słychać było, jak myszy biegają w podziemiach konwentu,

— Czy to żart? — zabrzmiały po chwili ciche słowa.
— Epidemia nie wybiera.
— Ale co znaczą owe bezsensowne litery?
— Lustro odbija odwrotnie, ojcze, ale jeśli pozwolisz, to ci przeczytam.
Dominikanin wykonał przyzwalający gest, więc młodzieniec zaczął czytać.
— ,,Ten mały ma słuszność. Regent to kreatura, a ja sam…”
I ugięły się nogi pod Eminencją i runął na pył kamiennej posadzki. Do Barnaby

dobiegł zduszony szept:

— Podaj włosiennicę i dyscyplinę!
To nic nie pomoże — mówiły oczy Barnaby, w których w miejsce pierwotnego

strachu pojawiły się iskierki mściwej satysfakcji.

— Jestem Hiobem! Jestem nieszczęsnym Hiobem! — szept tłukł się o kamienne

płyty. — I jak ja stanę przed obliczem mego Najjaśniejszego Pana?

I tu wsłuchał się w ciszę, jakby oczekiwał głosu z góry lubo z serca, ale dobiegły go

tylko słowa Barnaby:

— W kapturze!
Obity amarantem powóz Wielkiego Inkwizytora toczył się tego dnia szybciej niż

zwykle. Firanki były opuszczone, a woźnica ledwie wystawał z podniesionego
kołnierza. Miasto robiło wrażenie opustoszałego. Tylko pod arkadami przemykały
zalęknione mieszczki w woalkach lubo kryli się zamaskowani mieszczanie. Jeno na
placu Solnym, pod mostem, zgromadziła się grupka pospólstwa z głowami
opatulonymi, zawoalowanymi, zakapturzonymi. Długo szukałbyś jednej czystej twarzy.

Do wyspecjalizowanych uszu Inkwizytora, który chcąc dostać się na zamek musiał

tamtędy przejechać, doleciały okrzyki zaimprowizowanych mówców:

— Słuchajcie, dobrzy ludzie! Bliska jest chwila zmiany. Dziś jeszcze się boimy; ale

już jutro zdejmiemy zasłony i pójdziemy świecić twarzami pod zamek Regenta.

— Albo i na zamek!!!
Głosy ucichły, dostrzegli karetę. Tłum rozstąpił się. Z przyzwyczajenia. Tylko kilka

ś

miechów dogoniło powóz wjeżdżający już w ulicę Stromą. — Ciekawe, czemu

zasłony pospuszczane? Woźnica świsnął batem, a konie, mimo że pod górę, pomknęły
chyżo jak rumaki Apokalipsy.

Jego Eminencja nie wchodził nigdy do pałacu głównym wejściem. Było ono

zastrzeżone dla wasalników lub gości zagranicznych. Poza tym z zasady nie lubił
głównych wejść. Zaraz z bramy docierał aż do luksusowego donjonu.

Tego jednak dnia strażnicy w przyłbicach skrzyżowali przed nim halabardy już w

pokoju recepcyjnym.

— Jego Wysokość nikogo nie przyjmuje.
Eminencja wychylił nos z obszernego kaptura i burknął:
— Nie widzicie, durnie, z kim macie do czynienia?!
— Wykonujemy rozkaz. Najjaśniejszy Pan poważnie zachorował.
— Zachorował! — krzyknął dominikanin. — Tym spieszniej ja, jego spowiednik i

powiernik, muszę gnać do jego łoża z duchowną pociechą i moralnym wsparciem…
Przepuście!

— Wykluczone!!!
— W takim razie zawołam waszego komendanta i każę wam zdjąć przyłbice.
— Uczynimy to z rozkoszą, kiedy tylko Wasza Wielmożność uchyli swego kaptura.
Rozmowa trwałaby zapewne do dnia sądu ostatecznego, gdyby nie to, że

zdenerwowany Inkwizytor wydobył z zanadrza dwa mile brzęczące mieszki i rzucił je
strażnikom pod nogi. Halabardy rozstąpiły się jak trzciny przed dziobem łodzi.

Donjon wyglądał równie odludnie jak reszta zamku, jedynie z pierwszego piętra

dolatywały energiczne odgłosy kucia. Ich epicentrum znajdowało się w sali, gdzie
Regent zwykł był pozować swym malarzom do obrazów batalistycznych, które
rozwieszano potem po zamkach i kościołach, a w licznych kopiach również po
szkołach, ratuszach i zajazdach. Władca uważał się za bardzo obrazogenicznego. Atoli
teraz wszystko wskazywało, że wybiera się na wojnę. Stał tyłem w swej szarej tunice
podróżnej, a olbrzymi barczysty kudłacz walił młotem w coś, co przypominało
przyłbicę.

Bezgłośny chichot przeleciał przez duszę Inkwizytora.
Regent przywitał się nie odwracając głowy. Stwierdził ponadto, że przy kowalu

mogą rozmawiać spokojnie, jest to bowiem człowiek niepiśmienny i tępy jak młot,
którym się posługuje. Jego Eminencja przyjął informację do zatwierdzającej
wiadomości, nie prosił też władcy, aby wykonał w tył zwrot.

— Czy masz chociaż jedną dobrą wiadomość? — głos Regenta zabrzmiał miękko,

niemal z lękiem.

— Nie mam nic. Nie mam tajnej policji, zauszników, informatorów! Dzięki epidemii

na twarzy zbira widnieje „siepacz”, na twarzy donosiciela „Uwaga, kapuję”. Koniec!
Nie mam z kim pracować. Ale nie to jest najgorsze. Dziś jeszcze wszyscy wstydzą się
swych twarzy, kryją je… Ale kto przewidzi, co stanie się jutro?… — tu głos Eminencji
załamał się i zadrgała w nim nuta bezradności. — Wiemy, co się stało, ale nie pojmuję
dlaczego.

Regent zapiął srebrzystą przyłbicę i odwrócił się. Głos jego nabrał zdecydowanych

tonów:

— Postanowiłem. Dziś jeszcze opuszczam zamek. Dokonałem transferu kapitałów,

mam zapewniony azyl w Kapadocji… Jutro może być za późno. Nie uwierzysz, ojcze,
ale na twarzy własnego pretora przeczytałem rano: ,,Precz z tyranem”, na twarzy
kamerdynera „Komu ja służę?”, a na twarzach fraucymeru… — Impotent.

Władca nawet się nie zdziwił. Jego defekt znany był od dawna, chociaż specjalna

komórka fabrykowała kawały o niesłychanej wprost jurności monarchy. Mówił więc
dalej:

— W powietrzu już czuje się Republikę! I nic nie jest temu w stanie zapobiec. Czyż

się mylę?

Wielki Inkwizytor nie odpowiadał. Całą swą uwagę skupił na twarzy kowala

zajętego zbieraniem narzędzi i zamiataniem podłogi. Twarz ta, pospolita i grubiańska,
miała jedną niezwykłą w. tych dniach cechę. Była czysta. Zauważył to i sam suweren
idąc za wzrokiem dominikanina. Czyżby kowal był zarazoodporny?

A może jest wierny? — zastanowili się równocześnie, ale już po chwili zrozumieli

bezsens tego stanowiska. Człowiek wierny (gdyby taki się znalazł) musiałby mieć na
twarzy napis „Jestem wierny”, a nie świecić czystą gębą…

— Powiedzcie, kowalu — wycedził Inkwizytor — nic was nie swędzi?
— A nic!
— A nie dziwi cię, że wszyscy mają twarze… no takie pozapisywane, a twoja jest

taka… no, in blanco?

— Nie.
— Mówiłem, tępy a poczciwy — zauważył Regent. Nagle coś dotarło do kowala,

bo czochrając się po włosach zagadał nie pytany:

— Przecie więcej ludzi ma nie zapisane gęby. U mnie w chałupie wszyscy: żona,

dzieciska.

Wzruszył się władca wiernością kowala i już zamierzał go uściskać, chociaż w

przyłbicy szło jakoś nieskładnie, kiedy jaźń Inkwizytora przeszyła genialna myśl.
Wszystko było teraz jasne jak słońce. Odsunął kowala i podszedł do Regenta.

— Powiedzcie, Najjaśniejszy Panie, jakie są główne objawy epidemii?
— No… napisy…
— Właśnie, napisy! A zatem zaraza nie może być zaraźliwa dla niepiśmiennych.

Wieczna niech będzie chwała świętego Limeryka, patrona Księstwa! Niewątpliwie

to on sam oświecił wątpiące dusze i uratował państwo. Jeszcze raz znalazły się świeże
soki, które uniosły wysoko w górę konary monarchii. Poza miejskimi ośrodkami
analfabeci stanowili przecież 90% obywateli. To właśnie oni pod wodzą Księcia
Regenta stawili czoło zarazie. Oni pod sztandarami Świętej Inkwizycji spalili wszystkie
księgi i szkoły, zdrapali inskrypcje z murów i nagrobków.

Ludzie z wydrukowanymi twarzami zniknęli szybciej, niż się pojawili. Co sprytniejsi

w porę dokonali operacji plastycznych. Niektórym udało się przetrwać nie wychodząc
z domów bądź na stałe kryjąc się za czarczafami. Nie minęło dwadzieścia lat, a pełne
uspokojenie zstąpiło na urodzajne ziemie Księstwa. Młódź wyrosła w międzyczasie nie
potrafiła już niczego odczytać z twarzy swych nielicznych ojców i dziadków.

Zaraza jak płomień polewany wodą skwiercząc gasła i umykała… Wreszcie zanikła.

Inkwizycja rozwinęła swe skrzydła szeroko i ojcowsko, a Regent mimo sędziwego
wieku mógł w swoim ażurowym donjonie cieszyć się wszystkimi przyjemnościami
doczesności. Nadal pławiono czarownice w proporcjach potrzebnych do podtrzymania
ż

aru ludzkich dusz i średniowiecze trwało w najlepsze.

Atoli pewnego dnia na pokoje Jego Wysokości wpadł kuśtykając Inkwizytor

(podagra poczyniła znaczne postępy). Twarz dominikanina przysłaniała chmura
niepokoju. Opadł na szezlong i dopiero po wypiciu płynu rzeźwiącego wykrztusił:

— Zaraza!
Regent popatrzył z niedowierzaniem, a w jego umyśle zrodziło się podejrzenie, że

na starość Jego Eminencja zwariował.

— Ależ, drogi ojcze, przecież dzięki twej roztropności od dawna nie boimy się

ż

adnych zaraz.

— Niestety, musi to być jakaś odmiana poprzedniej. Znów na twarzach coraz

liczniejszych poddanych pojawiają się wyrzuty.

Władca roześmiał się. — I co z tego? Choćby pojawiły się u wszystkich, któż może

je odczytać?

Inkwizytor przez moment bezdźwięcznie poruszał ustami, a gdy śmiech suwerena

ucichł ostatecznie, rzekł:

— Tym razem są to wyrzuty napisane pismem obrazkowym, Wasza Regencka

Mość.

Piosenka o krótkiej pamięci

Zapomniane refreny romansów,
zapomniany agitek rytm
ś

miesznie dźwięczy słuchany z dystansu,

ś

miesznie jako klasyka brzmi.

Zapomnienie zabawą pokoleń,
zapomnienie historii to czar,
jakże łatwo już wkrótce po szkole
znika pamięć win, zasług i kar.

Piosenka o krótkiej pamięci
lejtmotyw i epoki, i dni —
na pamięć jej uczcie swe dzieci
i sami słuchajcie, jak brzmi.
Piosenka o krótkiej pamięci
nie nęci, bo pamięć to zło,
zapomnisz i wszystko przeleci
raz górą, raz dołem, raz w bok.

Zapomniane szlachetne dewizy,
zapomniany niejeden błąd,
co powraca cyklicznie jak kryzys
i nie sposób wyrzucić go stąd.
Bo pamiętać za dużo to przykre,
choć przestrzegło to czasem by nas
przed tragedią, przed bzdurą, przed mitem.
co powtarza się co jakiś czas.

Piosenka o krótkiej pamięci
latami gubiła się gdzieś,
lecz zawsze wzlatała znad pleśni
jak hymn lub żałobna zła pieśń.
Piosenka o krótkiej pamięci
niech wierci nam serca i myśl,
nie wolno się łatwo zniechęcić,
by znowu nie wyrósł tu krzyż.

Urojenie

Nie wiem, skąd to się wzięło. To ciągłe, denerwujące urojenie, uczucie czyjejś stałej

nieproszonej obecności.

A może ja jestem chory psychicznie? Ileż razy dziennie zadawałem sobie to pytanie.

Niestety, nigdy nie miałem dość hartu ducha, aby pójść do lekarza specjalisty.

A przecież, czy mogło to być tylko urojenie, te kroki, szelesty i nieustanny ciężar

czyjegoś uważnego spojrzenia. Co gorsza, z biegiem czasu mój niepokój stawał się
coraz silniejszy. Zwłaszcza siedząc w pustym pokoju, czułem jego obecność za szafą.

Mówię o nim ON — lecz czyż mogłem nazwać inaczej coś. czego nie sposób

dojrzeć ani zrozumieć? Po prostu mi towarzyszył. Zasypiając czułem, jak staje przy
mym wezgłowiu, lecz kiedy otwierałem oczy, tylko lekkie kołysanie story w
uchylonym oknie zdradzało kierunek jego ucieczki.

Miałem też ślady bardziej namacalne — z lodówki znikało mi pożywienie, z barku

napoje… Kiedy szedłem pustą ulicą, słyszałem jego lekki krok, kiedy jednak
odwracałem się, zawsze zdążył ukryć się za węgłem. A może rzeczywiście to była
tylko chora wyobraźnia…

Nie, nie powiem, żeby czynił mi coś złego. Po prostu był. Kiedy zamykałem się w

łazience, słyszałem zza drzwi trzeszczenie mojego bujanego fotela i szelest gazet.
Czasem dopisywał mi słowo brakujące w krzyżówce, kiedy indziej ściszał radio grające
na pełny regulator.

Usiłowałem jakoś się z nim porozumieć. Pisałem do niego kartki, przemawiałem.

Błagałem, żeby napisał chociaż, dla kogo pracuje. Bez rezultatu.

Najgorzej było, kiedy przychodziła do mnie Anna. Wspaniała dziewczyna, cała moja

nadzieja na lepsze życie pozamałżeńskie. Ledwie drżącymi dłońmi zanurzałem się w
batyst jej bluzeczki, z przedpokoju dolatywało ciche, znaczące chrząknięcie. Dlaczego
jednak panowała dyskretna cisza, kiedy wypełniałem obowiązki małżeńskie?

Było ze mną coraz gorzej. Podobno marniałem w oczach. Nieraz pytałem

znajomych, czy nie widzą i nie słyszą czegoś koło mnie. Wzruszali ramionami.

— Jesteś nad wrażliwy — powtarzali.
— Ja nadwrażliwy?! Być może, ale nie do tego stopnia! Z dnia na dzień rosła we

mnie tępa agresja. Czułem, że trzeba z tym skończyć. Obojętnie, w jakim celu mnie
szpiegowano — skończyć raz na zawsze. Wśród moich zbiorów, a pasjonowałem się
od lat zbieraniem militariów, posiadałem jeden sprawny granat…

Było właśnie piękne letnie popołudnie, żona miała dyżur, nic więc dziwnego, że

zawitała do mnie Anna. Świeża, pachnąca, w najwyższym stopniu ponętna. Siadłem
jak zwykle przy biurku, a ona przycupnęła mi na kolanach. Jej włosy!

Do licha! To było prawdziwe szaleństwo. Jej szyja… Wtuliłem się w nią

pocałunkiem,

W przedpokoju zachrząkało.
Udając, że posuwam się dalej w namiętnej grze, uchyliłem szufladę i namacałem

chłodny metal… Wyciągnąłem zawleczkę. Policzyłem i rzuciłem do przedpokoju!

Huk. Kurz… Poleciały szyby, posypał się tynk. Anna zemdlona osunęła się na

dywan, nie zwracałem na to uwagi. Przysiągłbym, że w momencie eksplozji usłyszałem
wysoki, bolesny krzyk. Wybiegłem do przedpokoju. Wszędzie była krew, na podłodze,
na poharatanej boazerii, na suficie. Krew i pióra… Długie, białe pióra i strzępy
delikatnej, śnieżnej tkaniny. Krew, pióra i złocisty krążek aureoli na wieszaku.

Wirus N.

Osoby: Lucy Muller. Max Muller — pilot helikoptera, Redaktor „Ze wszystkich

stron świata”, Profesor Laurence Mortimer, Kapitan Roy Powell — dowódca
wyprawy, Docent Barry Gray, Spiker amerykańskiej telewizji, Asystent Jack Smith,
Sekretarz gubernatora, Gubernator, Etienne Dore — filmowiec, Madelaine —
modelka, Paul Legrande — przyjaciel Etienne’a, Głos spikera telewizji francuskiej,
Korespondent z Kanady

mieszkanie

LUCY Kochanie, już jest osiemnasta., zapomniałeś włączyć telewizor… A ma być

przecież ten program z twoim profesorem.

MAX Rzeczywiście, Lucy, zupełnie zapomniałem.

efekt strojenia

LUCY Czym ty manipulujesz, Max, tym pierwszym od dołu trzeba! Chyba

zdążyliśmy… Jest czołówka…

muzyka — „Ze wszystkich stron świata” (echo) świata, świata…

LUCY Trochę za głośno… O, teraz dobrze… Masz czekoladkę..

plan: audycja telewizyjna

REDAKTOR Dziś gościmy w naszym studio znakomitego etnografa — profesora

Laurence’a Mortimera, który właśnie wczoraj powrócił z pasjonującej wyprawy
w góry Nowej Gwinei. Panie profesorze, można powiedzieć, że | dzięki panu
zniknęła ostatnia biała plama na mapie świata…

PROFESOR To komplement trochę na wyrost. W istocie dolina Kolkiri–Epu znana

była już dawniej. Przed dziesięciu laty ujawniły ją zdjęcia lotnicze…

REDAKTOR Jednakże dopiero pan, profesorze, postawił swą stopę na tym

dziewiczym gruncie…

PROFESOR No tak. I muszę powiedzieć, że było to interesujące.
REDAKTOR Prosimy telekino!

warkot samolotu

PROFESOR To są pierwsze zdjęcia dokonane z naszego helikoptera, na razie

jeszcze z dużej odległości… Widzi pan, redaktorze, imponujący masyw skalny…
Teraz przełęcz i mamy dolinę w całej okazałości.

REDAKTOR Absolutnie niedostępna!
PROFESOR Tak, Kolkiri–Epu jest całkowicie otoczona górami, mam podstawy

sądzić, że odpływ wód dokonuje się jakimiś podziemnymi jaskiniami… W
każdym razie wszystko wskazywało, że od paru tysięcy lat nikt z zewnątrz nie
odwiedził doliny…

REDAKTOR Przepraszam, bo mamy właśnie zbliżenie całej ekipy: Max Muller —

pilot wyprawy, kapitan Powell — dowódca…

PROFESOR A to ja… Czwarty uczestnik Etienne Dore jest niewidoczny, ponieważ

on to wszystko filmuje…

REDAKTOR Teraz lądowanie, (warkot silniejszy) No i już na ziemi…

efekt tropikalnej dżungli

PROFESOR W tym miejscu musieliśmy zrezygnować ze sporych partii filmu ze

względu na prześwietlenie taśmy… Mam tylko przeźrocza robione przez
kapitana… Proszę.

REDAKTOR A więc to są tubylcy? W pierwszej chwili pomyślałbym…
PROFESOR Chciałbym zatrzymać się trochę dłużej nad tym zdjęciem. Widzimy

grupę autochtonów reprezentujących najbardziej prymitywną kulturę na ziemi.

Ż

adnych narzędzi, żadnych ubrań, żadnych ozdób, wyłącznie zbieractwo…

Działanie samymi instynktami. Brak mowy!

REDAKTOR Czy w takim razie możemy uważać ich za ludzi?
PROFESOR Antropologicznie na pewno… Proszę zobaczyć!
REDAKTOR Bardzo przystojny młodzieniec.
PROFESOR Prawda? I w niczym nie przypomina Papuasa. Można by powiedzieć

— nordycki typ… A jednak… Teraz znów mamy film… W południowej części
doliny wykryliśmy zespół ruin świadczących o wielkiej kulturze sprzed paru
tysięcy lat… I co jest zastanawiające, rzeźby wskazują, że twórcami tej kultury
byli ludzie fizycznie niezwykle podobni do obecnych dzikusów… Niech pan
zwróci uwagę na ten posąg, przy którym stoi Max…

REDAKTOR Co w takim razie można o tym sądzić?…
PROFESOR Jeszcze nie wiemy. Być może mamy do czynienia z degeneracją

wywołaną wielowiekowym krzyżowaniem w bliskim pokrewieństwie, a może…

REDAKTOR Może?
PROFESOR Gdybym był autorem powieści fantastyczno—naukowych, rzekłbym,

ż

e przed tysiącem lat pojawił się tu jakiś dziwny czynnik, który pozbawił

mieszkańców doliny głównej człowieczej zdolności — pamięci!

muzyka

REDAKTOR Następny odcinek „Wrażeń z Nowej Gwinei” usłyszą państwo w

kolejnym dwieście osiemdziesiątym dziewiątym spotkaniu…

wyciszenie

LUCY Fajno wyszedłeś na tych zdjęciach, Max.
MAX (półprzytomnie) Co…? Ach, tak.
LUCY Źle się czujesz…? Max!
MAX Trochę, moja głowa… Pójdę się położyć!

przewracanie sprzętów

LUCY Gdzie idziesz, na balkon?!… Na prawo! Na prawo! Max, kochanie, co z

tobą? Dziwnie wyglądasz… Spójrz na mnie!

MAX Co? Tak… A kim pani jest?…
LUCY Max! Nie wiesz, kto ja jestem?! Twoja żona… Lucy!
MAX Ach tak, rzeczywiście, zapomniałem…

dzwonek telefonu

KAPITAN Słucham, Powell…
LUCY Mówi Lucy Muller… Panie kapitanie, dzwonię do pana, bo naprawdę nie

wiem, co robić… Jest bardzo niedobrze z Maxem, a lekarz, który go badał, nie
zna się w ogóle na chorobach tropikalnych. Myślałam, że pan mógłby mi coś
pomóc…

KAPITAN (z wysiłkiem) Bardzo chętnie pomogę. Ale o jakim Maksie pani mówi?
LUCY O sierżancie Mullerze, pana pilocie, przecież…
KAPITAN Ach tak, musiałem zapomnieć… moim pilocie… rzeczywiście… proszę

zadzwonić jutro… Teraz nie czuję się najlepiej… Zaraz, jak to się mówi?…
Dobra… noc.

przerywnik

DOCENT GRAY Widziałem wywiad z panem w telewizji, panie profesorze.

Pasjonująca sprawa.

PROFESOR Właśnie, chciałem porozmawiać o tym z panem, Gray… Sprawa tego

dziwnego plemienia absorbuje mnie od tygodnia. Badałem tych ludzi, są łagodni
jak dzieci i całkowicie bezbronni. Wszystkie reakcje w normie. Wyczulenie na
ból, światło, naturalne popędy… Natomiast zapamiętywanie znikome. Nawet
odruchy warunkowe zapominane są przez nich po krótkim czasie. Tylko

wyjątkowym warunkom doliny należy zawdzięczać, że żyją… Do licha, gdzie
moja zapalniczka?

DOCENT Służę moją.
PROFESOR Dziękuję… Nie czuję się dziś najlepiej… Ale właśnie… chodzi mi o

pańską pomoc, Gray.

DOCENT Musiałbym zapoznać się z całą dokumentacją…
PROFESOR Właśnie. To sprawa w sam raz dla pana. Pisał pan kiedyś o wirusach

mogących atakować pewne części ludzkiego mózgu. Czy jest możliwe, by był
wśród nich taki, co atakuje zespół pamięci, jakiś dziwaczny mutant?

DOCENT Całkowicie nie można tego wykluczyć,
PROFESOR Może by pan wpadł po południu do mnie do domu? Muszę jeszcze

uporządkować coś w magazynie… Zaraz, co to ja miałem zrobić… (do siebie)
Starzejemy się, Mortimer.

DOCENT Wieczorem wyjeżdżam na sympozjum, ale popołudnie mam wolne.

muzyka

efekt stłumionego dzwonka, kilkakrotnie

LUCY Nikogo nie ma u profesora. Dzwonię od godziny…
DOCENT A ja myślałem, że się spóźnię… Stary jest zawsze szalenie punktualny…

Może ktoś go zatrzymał w laboratorium. Niedobrze. Muszę jeszcze dziś
wyjechać na cały tydzień. Z panią też się umówił na trzecią?

LUCY Nie, ja sama…
DOCENT Do diabła! Musi się gdzieś palić w pobliżu… Nie, stanowczo nie mogę

dłużej czekać…

LUCY Ja muszę… tylko profesor może mi pomóc… To straszne…
DOCENT Jeśli spotka pani profesora, to gdyby pani była taka uprzejma, proszę mu

powtórzyć, że nie mogłem czekać. Moje nazwisko Barry Gray.

przerywnik

SPIKER Wśród wiadomości aktualnych na czoło wybija się tragiczna informacja o

ś

mierci profesora Laurence’a Mortimera, tym dla nas boleśniejsza, że jeszcze

wczoraj rozmawialiśmy z nim w tym studio. Profesor spłonął w magazynie
instytutu etnografii. Pożar wybuchł około godziny 14.30. Nie można wykluczyć,
ż

e wybitny naukowiec sam przez roztargnienie spowodował nieszczęście,

wchodząc z zapalonym cygarem do działu z odczynnikami…

muzyka

ASYSTENT Profesor Mortimer to był wspaniały człowiek, panie docencie.
DOCENT Tak, niepowetowana strata dla naszej nauki. Szalenie żałuję, że nie

mogłem być na jego pogrzebie…

ASYSTENT To był wspaniały pogrzeb, tłumy, wieńce… A swoją drogą, co za

paradoks, przebyć bezpiecznie puszcze Brazylii, pustynie Azji, góry Nowej
Gwinei, i zginąć przez głupie zapomnienie.

DOCENT Niestety, życie miewa taką dramaturgię, Jack. A właśnie, chciałbym

przejrzeć dokumentację dotyczącą doliny Kolkiri–Epu.

ASYSTENT Niestety, spłonęła również.
DOCENT Wielka szkoda, zainteresowała mnie ta sprawa niepamięci… Kto wie,

czy badając tubylców nie dałoby się wypreparować jakiegoś serum…

ASYSTENT O czym pań mówi?
DOCENT Wyobraźmy sobie, Jack, że posiadalibyśmy szczepionkę, która powoduje

częściową niepamięć… Jeden zastrzyk i człowiek zapomina o pewnych okresach
swego życia. Ileż kompleksów można by uzdrowić. Nie mówiąc o tym, że gdyby
tak zaszczepić całe społeczeństwo… Niepamięć. Piękna rzecz.

ASYSTENT Tak, ale gdyby ta szczepionka dostała się w ręce jakichś szaleńców…

Albo dyktatorów… Cóż za możliwość manipulacji…

DOCENT Gdybyśmy my, naukowcy,. brali to pod uwagę, Jack, nie byłoby w ogóle

ż

adnych wynalazków.

ASYSTENT Przepraszam, panie docencie, ale mam jeden problem. Otóż przed

ś

miercią profesor Mortimer zostawił dla mnie polecenie na swoim biurku.

„Zbadać Maxa Mullera, kapitana Powella i filmowca Etienne’a Dore”.

DOCENT To uczestnicy wyprawy. Zbadano ich?
ASYSTENT Niestety. Pan Dore bezpośrednio po wyprawie wyjechał do Paryża, a

pozostali panowie znajdują się w szpitalu. Jakiś dziwny przypadek
równoczesnego zaniku pamięci… Panie docencie?!

przerywnik

DOCENT Pani Muller, musi sobie pani dokładnie przypomnieć, kiedy nastąpił ten

atak amnezji? Pani mąż oglądał telewizję?

LUCY Tak. Od paru godzin był trochę senny, nagle dostał krwistych wypieków,

potem pobladł. Zaczęłam mówić do niego, ale on już nie kojarzył. Niczego nie
pamiętał. A potem nawet przestał mówić…

DOCENT Ale czy przedtem coś mówił? To ważne!!!
LUCY Chyba nic, nie bardzo pamiętam…
DOCENT W każdym razie było to wkrótce po powrocie z wyprawy… Co pani

jest? Pani Muller!

LUCY Nie, nic, W głowie mi się trochę kręci…
DOCENT Pytałem panią o męża.
LUCY Jakiego męża?… O co panu chodzi?

muzyka; efekt samochodu

ASYSTENT Dokąd teraz jedziemy?
DOCENT Do gubernatora.
ASYSTENT Czy coś się stało? Panie docencie, jeździmy już piątą godzinę po

całym mieście. Szpital, mieszkanie Mullera, mieszkanie Powella… Co się dzieje?

DOCENT (ironicznie) Niewiele, wyjąwszy to, że wszystkie osoby, które wróciły z

wyprawy, zachorowały na zakaźną niepamięć… Tak, jestem pewien, że to
choroba zaraźliwa. Trzeba błyskawicznie zarządzić kwarantannę dla wszystkich,
którzy mieli z nimi styczność.

ASYSTENT Czego się pan obawia, panie docencie?
DOCENT Najgorszego. Jeżeli te ataki spowodował endemiczny wirus żerujący na

nieszczęśnikach z doliny, to w nowych warunkach może się niebywale rozwinąć.
U profesora choroba rozwijała się około dwóch tygodni, u żony Maxa tylko
tydzień… Stajemy.

muzyka

SEKRETARZ Panie gubernatorze, ten naukowiec czeka już drugą godzinę. Mówi,

ż

e to bardzo ważne, ale chce rozmawiać tylko z panem.

GUBERNATOR Barry Gray? Nigdy nie słyszałem tego nazwiska.
SEKRETARZ Zachowuje się też jakoś dziwnie, to blednie, to purpurowieje. Jakby

był chory…

GUBERNATOR Dobrze, niech wejdzie.

drzwi

GUBERNATOR Słucham pana, panie Gray, No, co ma pan mi do powiedzenia?
DOCENT Ja… właśnie…
GUBERNATOR No, proszę…
DOCENT (ze szlochem) Nie pamiętam! Nie pamiętam…

dłuższy przerywnik, potem muzyka a la rewia mody

DORÉ Proszę bardzo… Teraz obrót… Madelaine!… Przez lewe ramię… Oj, nie,

w ten sposób będziemy kręcić jeszcze sto razy… Głupią reklamówkę!

MADELAINE Nie denerwuj się, Etienne.
DORÉ Jak mam się nie denerwować? Naprawdę, tubylcy z Nowej Gwinei stanowili

wdzięczniejszy obiekt do filmowania.

MADELAINE Dlatego też pan Etienne Doré powinien do końca życia filmować

tubylców, a nie młode paryżanki…

DORÉ Od razu się obrażasz… Kochanie! Nareszcie zrealizowałem moje marzenie

o atelier i mogłem przestać tułać się po świecie… Kręcimy jeszcze raz.

dzwonek

MADELAINE To Paul.

drzwi

PAUL Cześć, dzieciaki. Czytałeś już?
DORÉ Co to jest?
PAUL. ,,Le Monde”. Pisze o ciekawych sprawach…
MADELAINE Pokażcie! „Tajemnicza epidemia w Stanach Zjednoczonych”. E,

znów to samo. Zaczyna się sezon ogórkowy…

PAUL Chwileczkę. Czytaj dalej. ,,Czy profesor Mortimer był jedynie pierwszą

ofiarą?”

DORÉ Mortimer? Pokaż (czyta) ,,Z opóźnieniem trzech dni dotarła do nas

wiadomość o zagadkowej epidemii, która wybuchła w jednym z uniwersyteckich
miast USA. Przywieziona zapewne przez ekipę naukową z Nowej Gwinei, z
niezwykłą gwałtownością atakuje wszystkich, którzy mieli styczność z
uczestnikami wyprawy. Podobno zachorowało już kilkadziesiąt osób.
Szczegółów choroby nie ujawniono”.

PAUL Ciekawe.
DORÉ Zwykła kaczka dziennikarska. Ja brałem udział w wyprawie i co? Jestem

zdrowy jak koń…

przerywnik, sygnał

GŁOS SPIKERA Tu mówi Radio Paryż. Tu mówi Radio Paryż. Niepokojące

informacje dochodzą ze Stanów Zjednoczonych. Epidemia dziwnej choroby
powodującej całkowitą amnezję u poszkodowanych rozszerza się mimo
kwarantanny i starannych kordonów. Dziś rano zanotowano kilkanaście nowych
przypadków zachorowań w Los Angeles. o nowych zachorowaniach donoszą z
Bostonu, Filadelfii i Saint Louis… Do tej pory naukowcy nie znaleźli
skutecznego remedium na zarazę, która na szczęście jednak jak dotąd nie
spowodowała żadnego zejścia śmiertelnego. Z informacji popołudniowych na
czoło wybija się gwałtowny wybuch epidemii w Waszyngtonie i Nowym Jorku,
jak również w Montrealu. Na zakończenie komunikat: Wszyscy pasażerowie
przybyli w ciągu ostatniego tygodnia z USA proszeni są o zameldowanie się we
właściwych prefekturach celem odbycia profilaktycznych badań. Prosimy o
zachowanie spokoju.

przerywnik

DORÉ Spóźniłeś się, Paul. Mieliśmy razem obejrzeć te ujęcia.
PAUL Daj spokój z ujęciami, czy wiesz, co dzieje się na mieście? Dopiero cztery

dni upłynęły od tego fatalnego komunikatu, a mamy już ją u siebie.

DORÉ Kogo?
PAUL Epidemię. Czy wiesz, że wstrzymano wszystkie wyjazdy z miasta? Nikt

naprawdę nie wie, co się dzieje. Radio jak zacięta płyta nadaje wyłącznie apele o
zachowanie spokoju…

DOR1S W takim razie dlaczego ja nie zachorowałem?!
PAUL Nie mam pojęcia, może jesteś odporny? Nikt nie wie, w jaki sposób wirus

przedostaje się do ciała. Niemniej wszystkie środki farmakologiczne zawodzą.
Zresztą jak można prowadzić badania, kiedy już po paru godzinach wszyscy
zainteresowani tracą pamięć? Lepiej włączmy radio…

muzyka poważna

GŁOS SPIKERA Proszę państwa, jak dotąd nie posiadamy jeszcze skutecznej

szczepionki, ale prace są w toku. Naukowcy pracują w odseparowanych od
siebie i świata laboratoriach. W ciągu trzech dni powinni dać odpowiedź.

PAUL Za trzy dni może już być po wszystkim.
GŁOS SPIKERA …Nie tracimy jednak nadziei. Zwłaszcza że epidemia dotknęła

nas słabiej niż inne kraje… O tym, co dzieje się w Kanadzie, donosi nasz
korespondent…

KORESPONDENT Drodzy słuchacze, dokonałem dziś przelotu nad Montrealem…

Niektóre dzielnice robią wrażenie, jakby nie zachował się nikt zdrowy… Tłumy
ludzi nie mogących się porozumieć błąkają się po ulicach szukając pożywienia…
Sklepy są rozbite… Nie działa światło, gaz ani wodociągi… W części miasta
zauważyliśmy pożary… Może się wyda…

GŁOS SPIKERA Na tym urywa się relacja naszego korespondenta… Nie, nie

oznacza to, że coś mu się stało. Po prostu przestała działać centrala…

PAUL Wyłącz to… Wyłącz to! (wyłączenie) Nie można dłużej tego słuchać…
DORÉ Chciałbym już teraz stracić pamięć!!!
PAUL Może jednak naukowcom uda się zahamować zarazę..
DORÉ Cholera, dlaczego ta Madelaine ciągle nie dzwoni?! Miała odezwać się o

drugiej… (efekt podniesienia słuchawki) No, telefon działa… (nakręca)
Madelaine…

MADELAINE Halo…
DORÉ Madelaine, to ty? Mówi Etienne.
MADELAINE Kto mówi? Kto?
DORÉ Madelaine!
MADELAINE Jaka Madelaine?…

muzyka; efekt pisania na maszynie

DORÉ Paryż. 60 dni od opuszczenia Nowej Gwinei… Ja, Etienne Doré,

przypadkowo odporny na wirus, piszę ten list dla tego, kto może go znajdzie i
potrafi przeczytać. Opuszczam Paryż… To, co tu się dzieje… wolę nie pisać…
Chciałbym dotrzeć gdzieś na odludzie i spróbować przeczekać. Wczoraj Paul
zniknął. On też… Obserwuję otaczających mnie ludzi. Wszyscy myślą tylko o
zaspokojeniu głodu. Nie pamiętają, nie wiedzą nic… Coraz więcej ciał na
ulicach. Rozbite sklepy. Głód. Wczoraj błądząc po pustym placu L’Etoile
spotkałem piętnastoletnią Lucille. Mimo że od tygodnia cała jej rodzina straciła
pamięć, ona pozostała odporna… Ilu może być takich?… Jeden na milion?…
Niedawno zaopiekowałem się trzyletnim André. Stracił pamięć już przed 10
dniami, a jednak przy mnie dzień po dniu uczy się trochę… Dużo zapomina, ale
część pamięta. Potrafi powiedzieć moje i swoje imię, zapalić zapałkę, ubiera się
sam… Jest nadzieja. W ZOO zdobyłem trzy osiołki. Temu, kto znajdzie list,
zostawiam szkic drogi. Znam w Owerni świetne miejsce, gdzie w trójkę z Lucille
i André założymy gospodarstwo. Wczoraj widziałem, jak płonie Biblioteka
Narodowa… Zresztą pożarów jest dużo więcej… Byliśmy tam z Andre i
bezradni patrzyliśmy, jak płonie pamięć pokoleń… I nagle chłopczyk powiedział:
Etienne, ja to będę pamiętać!

Bohater

Osoby: Henryk, Artur–Autor, Milicjant, Narzeczona autora, Dziewczyna, Kelnerka

efekty kawiarni

HENRYK (do siebie) Siedzę i mieszam herbatę. Letnia burza wisi nad ulicą, jest

duszno… Może by zamówić lody… Bakaliowe? Dziewczyna w żółtej bluzce
przy sąsiednim stoliku zapala papierosa. Przez chwilę patrzymy na siebie.
Odwraca głowę… Zegarek… 15.30… Po drugiej stronie sali siedzi on. Nie
patrzy na mnie — pisze, jak zwykle pisze… (mówi głośno) Proszę pani!

KELNERKA Słucham?
HENRYK Poproszę jeszcze jedną coca–colę…
KELNERKA Służę uprzejmie…
HENRYK (do siebie) Do dziewczyny w żółtym sweterku podchodzi chłopak.

Całują się… Życie potrafi być piękne, (pije) Zaraz powinno lunąć… No i znowu
patrzę w jego kierunku. Udaje, że mnie nie dostrzega. A przecież doskonale
wiem, że zaraz mnie zabije…

zmiana planu

MILICJANT Niech obywatel powtórzy jeszcze raz. Co mu grozi, dlaczego, ale po

kolei. Imię i nazwisko?

HENRYK Henryk Leśniewski.
MILICJANT Rok urodzenia?
HENRYK Prawdziwy?
MILICJANT Jak mam to rozumieć?
HENRYK No, bo mam dwa.
MILICJANT Żartujecie sobie, obywatelu?
HENRYK Podobno urodziłem się 16 czerwca 1946 roku, ale tak naprawdę było to

gdzieś rok temu…

MILICJANT Widzę, że obywatel znajduje się w stanie nietrzeźwym.

przerywnik, potem efekt ćwierkania ptaszków, plener parku

HENRYK Proszę pani… Bardzo przepraszam… Może mi pani powiedzieć, która

godzina?

DZIEWCZYNA 17,15…
HENRYK A dzień?
DZIEWCZYNA Dzień? 11 maja…
HENRYK A dalej?
DZIEWCZYNA Co dalej?
HENRYK Chodzi mi o rok.
DZIEWCZYNA 1973.
HENRYK Rozumiem, dziękuję, (oddala się)
DZIEWCZYNA Proszę pana!…
HENRYK Słucham?
DZIEWCZYNA Pan oczywiście żartował z tym rokiem?
HENRYK Nie, dlaczego, naprawdę nie wiedziałem.
DZIEWCZYNA Przecież to oczywisty nonsens, jak można nie wiedzieć, który rok?
HENRYK Proszę pani, największym nonsensem jest życie.
DZIEWCZYNA Życie jest piękne.
HENRYK To podobno banał, ale chętnie bym go sprawdził… Tylko widzi pani…
DZIEWCZYNA Co się stało?
HENRYK Będę szczery, ja nie znam się na życiu. Zupełnie.

DZIEWCZYNA Mówi pan, jakby się dopiero narodził…
HENRYK Właśnie…

przerywnik, inny plan

ARTUR–AUTOR (mocno) Henrykul
HENRYK Słucham pana?
ARTUR Prosiłem, żebyś mi mówił po imieniul
HENRYK Tak, Arturze.
ARTUR Żeby mi to było ostatni razi
HENRYK O czym mówisz?
ARTUR O tej dziewczynie w parku, nie wolno ci podrywać na własną rękę osób

trzecich.

HENRYK Była taka sympatyczna.
ARTUR Mieszanie do naszych spraw ludzi z zewnątrz grozi nieobliczalnymi

następstwami. Zaraz pewno chciałbyś się żenić, zakładać rodzinę, a to
niemożliwe…

HENRYK Dlaczego?
ARTUR Bo istniejesz tylko praktycznie, a teoretycznie cię nie ma. Ja ciebie

wymyśliłem, a ona była z krwi i ciała…

HENRYK Cudownie zbudowana…

zmiana planu

MILICJANT Co proszę, obywatelu?
HENRYK Widzi pan porucznik, Artur wymyślał mnie stopniowo przez wiele lat.

Początkowo pojawiłem się jako epizodzik w jednym z jego wczesnych
opowiadań. Później wszedłem na stałe do jego twórczości. W rękopisie istnieje
sześć wielkich powieści ze mną w roli głównej. Można by rzec, że z mym
powstaniem również Artur narodził się na nowo. Występuję zawsze jako fajtłapa,
nieszczęśnik, który ciągle obrywa od losu, ale to właśnie przynosi memu
autorowi satysfakcję. Zmniejsza jego kompleksy.

MILICJANT Przestańcie opowiadać nam bajki, obywatelu!
HENRYK Mówię prawdę. Materialnie pojawiałem się stopniowo. Najpierw to było

mgliste przeświadczenie o własnym istnieniu, potem dziwne swędzenie całej
ś

wiadomości. Wreszcie pewnego dnia zauważyłem, że siedzę na fotelu w

gabinecie Artura.

stukot maszyny do pisania

HENRYK Hej, zauważył mnie pan?!
ARTUR Zauważyłem.
HENRYK I nie dziwi się pan, przecież to jest nieprawdopodobne.
ARTUR Twoja materializacja?
HENRYK Właśnie: ja jeden z całej powieści…
ARTUR Byłem pewny, że to kiedyś musi nastąpić, stworzyłem cię przecież tak

doskonale, tak wyraziście, tak głęboko. Aha, mów mi po imieniu.

zmiana planu

MILICJANT Obywatelu, dajcie spokój dygresjom, w dalszym ciągu nie wiem, o co

chodzi… Z waszych zeznań zdołałem na razie ustalić: a) brak dowodu
osobistego, b) brak stałego miejsca zamieszkania, c) mogę podejrzewać również
pasożytniczy tryb życia… Kim, u licha, jesteście?

HENRYK Jestem bohaterem.
MILICJANT Bohaterów nie ma w oficjalnym wykazie zawodów… Co robicie

konkretnie poza bohaterstwem?

HENRYK W powieściach pracuję na wielu różnych odcinkach…
MILICJANT Ale nie macie zaświadczenia z kadr?

HENRYK Nie mam.
MILICJANT Właśnie! Poza tym ciągle nie wiem, z czym pan przyszedł do nas. Co

panu grozi?

HENRYK Śmierć.
MILICJANT Co?
HENRYK Czytałem konspekt ostatniej powieści Artura. Zamierza mnie uśmiercić

w wypadku samochodowym.

MILICJANT A jaki ma wóz?
HENRYK On chce tego dokonać piórem, na papierze.

zmiana planu

ARTUR Henryku, czy musisz tak się kręcić, przeszkadzasz mi.
HENRYK To powiedz mi prawdę.
ARTUR Nudzisz. Twoje podejrzenia są bezpodstawne. Cykl, w którym

występujesz, mam zaplanowany na wiele lat. Nic ci nie grozi…

HENRYK To dlaczego nie pozwalasz mi wychodzić z domu?
ARTUR Żebyś sobie i mnie nie napytał kłopotów. Zresztą, co czwartek możesz

chodzić do kawiarni, a co środę do czytelni.

HENRYK Ale nie pozwalasz mi tam rozmawiać. Zrobiłeś się taki surowy.

Założyłeś kraty w oknach. W swoich powieściach poniewierasz mną. Mam tego
dosyć!

ARTUR Zdaje się, że potrzebny jest ci wypoczynek. Wczoraj znowu pomyliłeś się,

przygotowując mi moje lekarstwo. To ja powinienem być niespokojny.

HENRYK Skądże…
ARTUR A dlaczego ciągle myszkujesz w moich papierach, kiedy zasnę?
HENRYK Ja?
ARTUR Mam ci przeczytać, co dopisałeś na maszynie?…

namiętna muzyka

NARZECZONA Jesteś wspaniały, taki żarliwy, autentyczny, młodzieńczy…

Kocham cię!

HENRYK Ja też…
NARZECZONA Nie podejrzewałam, że potrafię kogoś kochać aż tak…
HENRYK Ja też, Joanno. Artur w swych powieściach kazał mi zawsze grać rolę

impotenta.

NARZECZONA Pocałujesz mnie jeszcze raz?
HENRYK Jeszcze nie jeden raz. Zawsze…

gwałtowne przerwanie muzyki

ARTUR Stop! Dosyć tego!
NARZECZONA Artur!
ARTUR Jak śmiałeś, Henryku?! Nie tylko zmieniasz wątki w moim opowiadaniu,

ale jeszcze wciągasz do tego moją narzeczoną…

HENRYK Kocham ją…
NARZECZONA I ja jego…
ARTUR Nie macie prawa! Jego nie ma.
NARZECZONA Widzę coś odmiennego.
ARTUR Ubierzcie się, bezwstydnicy, bo nie ręczę za siebie…
HENRYK Nie powinieneś, Arturze…
ARTUR Ja cię… Ty… (uderzenie, jęk) Uderzyłeś mnie… Dobrze… Gdzie mój

tekst?… (uderza w maszynę) „Henryk skrzywił się boleśnie, zwichnięte ramię
zwisało bezwładnie…”

HENRYK Nie… To boli… Nie pisz więcej!
NARZECZONA Coś ty mu zrobił? Jesteś podły!!!

ARTUR Przygotuj temblak, Joanno, i pamiętaj, że ja go stworzyłem i jak zechcę,

zniszczę.

NARZECZONA Nie zrobisz tego…
ARTUR (wybuchając śmiechem) Oczywiście, że nie zrobię. Na razie.

zmiana planu

MILICJANT Tak, tak, bardzo zajmująca historia…
HENRYK Panowie, pomóżcie mi! Zróbcie, co chcecie, wsadźcie do więzienia, ale

błagam! Zabierzcie mnie od niego, nie pozwólcie mnie zabić!!!

MILICJANT Czy ma obywatel przeciwko temu pisarzowi jakieś konkretne

dowody?

HENRYK Nie, i, co gorsza, muszę już wracać. Domyśli się, gdzie poszedłem…

Boję się!

MILICJANT Bez dowodów obciążających nie możemy ingerować w czyjeś dzieło

literackie… Bardzo przepraszam, ale nie mogę wam pomóc…

plan początkowy — kawiarnia, muzyka

HENRYK (do siebie) Herbata zupełnie mi wystygła. A on nadal coś pisze. Dużo

dałbym, żeby wiedzieć, co wymyślił. Ale nie wstanę, nie potrafię… Jeszcze
tydzień temu próbowałem ucieczki, byłem w komisariacie… A on załatwił mnie
jednym zdankiem: Ucieczka się nie udała… Teraz, jak go znam, obmyśla pewnie
mój wypadek uliczny… (pije) I tylko, kochany Arturze, nie przewidziałeś
jednego, tego, że w tej teczce oprócz butelki z benzyną mam wszystkie twoje
rękopisy. Nie zdążyłeś ich jeszcze wydać. Jako twórcę mam cię w ręku…

KELNERKA Pan zamawiał jeszcze jedną colę?
HENRYK Tak, dziękuję, (nalewa, pije, długa pauza) Ale nic z tego, Arturze.

Decyzja należy dziś do mnie. Zdecydowałem się, wystarczy jedna zapałka…

zapala

inny plan, szloch

MILICJANT Jeszcze raz proszę was, obywatelko, zachowajcie spokój, nikt was o

nic nie oskarża. Opowiedzcie o tym pożarze.

KELNERKA Przecież mówię… Podałam colę, odwróciłam się… i naraz ten błysk.

Myślałam, że to może piorun, bo burza była. Patrzę, a tam płonie teczka, papiery
i serweta. Tego gościa w ogóle nie ma…

MILICJANT Jak to?… Uciekł?
KELNERKA Znikł, jakby go w ogóle nie było. I jednocześnie ten straszny wrzask z

drugiej strony sali. Siedział tam gość, który zamówił tylko herbatę i cały czas
pisał… Patrzę, a ten facet stoi, wrzeszczy i w oczach się zwęgla…

MILICJANT Jak?!
KELNERKA Od dołu… Robi się cały czarny i rozsypuje jak papier… Zemdlałam.

A potem już przyjechała straż… (wyciera nos) Czy to prawda, że ten, co się
spalił, to był jakiś literat?

MILICJANT Literat? Przed laty tak… Ostatnio chyba raczej nie pisał, w każdym

razie nie zostało po nim nic…

Zbrodniarz

Joe Adams wdusił przycisk samochodowego magnetofonu, odezwała się muzyka.

Niezadowolony pokręcił głową i wyminąwszy szerokim łukiem transkontynentalną
ciężarówkę obrócił kasetę na drugą stronę, potem cofnął taśmę i ponownie nacisnął
przycisk.

Nie wiem, co mnie podkusiło, żeby pójść na tę wyprzedaż. Byłem całkowicie

szczęśliwym człowiekiem. Miałem dobrą pracę, kochającą żonę, urocze dziecko. Czy
tylko nagły impuls kazał mi sprzedać poczciwego austina, czy chęć zaimponowania
Frankowi? Czerwony wóz stał na samym skraju placu. Zwracał uwagą solidną
sylwetką i oryginalnym kształtem. Mimo że znam się na wozach, nie rozpoznałem
marki.

— Robota na indywidualne zamówienie — mruknął któryś z tych niechlujnie

ubranych znawców, którzy szwendają się po podobnych giełdach.

Spojrzałem na tekturkę z wypisanymi parametrami, dane były zachęcające. Duża

moc, niewielkie spalanie, produkcja wprawdzie sprzed trzech lat, ale zgoła minimalny
przebieg.

Nie wahałem się długo, zwłaszcza że cena była doprawdy śmieszna.
Ponieważ w baku nie było ani kropli benzyny, wziąłem kanister i przeszedłem do

dystrybutora znajdującego się vis–à–vis. Obsługiwał go siwy mężczyzna o
krzaczastych brwiach i głęboko zapadniętych oczach, przywodzący na myśl puszczyka.
Mówił zresztą podobnie, chrapliwie wyrzucając z siebie sylaby:

— Pan, proszę pana, kupuje ten wóz?
— Już kupiłem.
Westchnął ciężko i precyzyjnie splunął przez lewe ramię.
— To był błąd, wielki błąd.
Kiedy wyraziłem zdziwienie i spytałem, na czym polegał ten błąd, tylko jeszcze raz

powtórzył to samo i zakończył burkliwym przekleństwem.

Mechanik dyżurny nie podzielał obaw staruszka.
— Zrobił pan pierwszorzędny interes. Wóz jest w doskonałym stanie. Opiekuję się

nim od przeszło roku.

— Od roku? I nikt go nie kupił?
Uśmiechnął się z politowaniem:
— Wie pan, jacy są ludzie. Przesądni.
— Znaczy, dokładnie?
— Daj pan spokój, nie płacą mi za opowiadanie bajek. Podobno ten wóz przynosi

pecha. Ale kto by wierzył w podobne bzdury w dwudziestym wieku.

Z natury jestem dociekliwy, zasięgnąłem więc informacji o poprzednich

właścicielach. Samochód szybko przechodził z rąk do rąk. Trzech posiadaczy wozu
ustaliłem dosyć szybko. Byli nimi: lord Sunderton, Jonathan Cooks i wielebny George
Donovan. Wehikuł miał rzeczywiście ponurą przeszłość. Pastor Donovan po
potrąceniu grupki dzieci przechodzących jezdnię zeskoczył z wysokiego wiaduktu w
Durton Hilli Jonathan Cooks udusił na tylnym siedzeniu swoją sekretarkę, natomiast
lord Sunderton zaginął w nie wyjaśnionych okolicznościach. Ostatni świadkowie
widzieli go, jak jechał z dużą szybkością w stronę swego letniego domku w
Devonshire. Na miejsce jednak nie dotarł. Natomiast dwa dni później czerwony
automobil odnalazł się w garażu pod jego londyńskim mieszkaniem.

Nie udało mi się natomiast dowiedzieć nic o konstruktorze, poza tym, że biorąc pod

uwagę ustawienie kierownicy, musiała to być produkcja kontynentalna.

Bieżące obowiązki sprawiły, że zapomniałem o tych wszystkich ostrzeżeniach, tym

bardziej że samochodzik przez cały tydzień sprawował się doskonale, więcej powiem,
panowała w nim taka jakaś miła atmosfera, że po krótkim przejeździe wychodziłem
odprężony i zrelaksowany.

Dopiero w czwartek zdarzył się zadziwiający fakt. Lord, nasz airdale–terrier, znany

ze spokojnego charakteru, przywitał mnie po powrocie z pracy dziwnie zjeżony,
gniewnie obszczekiwał wóz i usiłował nawet ugryźć oponę. Odgoniłem go, a nawet
przyłożyłem smyczą, co wywołało łzy u mojej małej Mary, której Lord był ulubieńcem.

Nazajutrz, był to piątek, po pracy nie wjechałem samochodem do garażu, ale

zostawiłem go na podjeździe z postanowieniem gruntownego umycia karoserii. Był
piękny letni dzień. Mary z Lordem figlowali wśród drzew w ogrodzie. Skończywszy
mycie poszedłem zakręcić kran i wtedy nagle usłyszałem przeraźliwy krzyk dziecka:

— Tato, tato!!!
Wybiegłem spoza domu. Mimo zaciągniętego hamulca ręcznego wóz stoczył się

spod garażu i wbrew wszelkiej logice zamiast ku ulicy przez trawnik potoczył się w
głąb ogrodu, zatrzymując się dopiero na pniu starej jabłoni. Za nim właśnie w ostatniej
chwili schroniła się Mary, szlochając i drżąc cała.

— Zabierz go, koniecznie zabierz go stąd, tatusiu, on chciał, mi zrobić krzywdę.
Usiłowałem ją uspokoić, ale daremnie.
— On mnie gonił, paliły mu się reflektory, sam ruszył. Ścigał mnie!
Wzruszyłem ramionami. Opowieść dziecka brzmiała tak fantastycznie, że nie można

jej było traktować poważnie. Wycofałem samochód do garażu, zamknąłem bramę. Ale
później coś mnie podkusiło, żeby obejrzeć ślady. Zadziwiające. Wóz, którym nikt nie
kierował, wykonał prawdziwy slalom między drzewami. Doszedłem jednak do
wniosku, że sprawiły to kamienne płytki wystające z darni. No bo jakież mogło być
inne wytłumaczenie?

Moja niefrasobliwość już wkrótce miała mnie drogo kosztować. Cztery dni później

musiałem udać się do jednego z naszych klientów poza miastem, pora była
przedwieczorna. Jechałem niezbyt szybko wąską, pustą drogą, gdy kilkaset metrów
przed sobą ujrzałem turystę idącego skrajem. Słysząc nadjeżdżający pojazd odwrócił
się i zamachał dłonią.

Zdjąłem nogę z gazu i ku memu zdumieniu wóz tylko przyspieszył, usiłowałem

skręcić, kierownica była jak zabetonowana. Zdumienie na twarzy młodego człowieka
zmieniło się w śmiertelne przerażenie, skoczył w bok, ale samochód jakby przewidując
jego zachowanie skręcił o ułamek sekundy wcześniej. Ciało turysty przekoziołkowało
ponad wozem i runęło z charakterystycznym łomotem na asfalt. Z całej siły naciskałem
na hamulec, ale miało to odwrotny skutek. Dopiero po ujechaniu paru mil wóz począł
reagować na moje działanie. Zachowywał się posłusznie, miękko, wręcz przymilnie.
Nie wiem, czy zdaje sobie pan sprawę z tego, co działo się w mojej głowie. Nikt nie
miałby wątpliwości, że staranowałem człowieka na poboczu, nie usiłując hamować, a
następnie zbiegłem z miejsca wypadku.

Czy pan się może dziwić, że nie zgłosiłem się na policję? Kto by uwierzył w

bajeczkę o zbrodniczych instynktach automobilu? Jeszcze bardziej zdumiałem się po
oględzinach auta. Mimo zderzenia w pełnym padzie nie znalazłem ani śladu wgniecenia
karoserii, ani najmniejszego odprysku lakieru.

Na wszelki wypadek następnego dnia zostawiłem wóz w garażu i pojechałem do

pracy kolejką, myśląc gorączkowo, jak wyplątać się z afery. Mój sceptycyzm prysnął,
pragnąłem tylko jednego, pozbyć się mordercy, nawet gdybym miał dopłacić. A do
czasu zawarcia transakcji za żadną cenę nie wypuścić go z garażu.

Wczesnym popołudniem udałem się na lunch z Gary Fisherem, jednym z naszych

stałych klientów. Gary miał ze sobą aktówkę, w której, jak twierdził, znajdowało się
sporo nieszlifowanych diamentów. Wyszliśmy z baru zamierzając wezwać taxi (wóz
Garego był akurat u mechanika), kiedy usłyszałem ciepłe:

— Jestem, kochanie. Tak, jak prosiłeś.
Mówiącą była moja żona, która stała obok czerwonego sportowego samochodziku,

wyciągając do mnie rękę z kluczykami. Uderzyła mnie fala gorąca.

— Co ci wpadło do głowy?
Zdziwiła się.
— Dzwoniono z twego biura, że koniecznie potrzebujesz wozu. Przyprowadziłam

ci go, żaden kłopot. I tak wybierałam się do fryzjera.

— Znakomicie, mógłbyś mnie podwieźć — ucieszył się Gary.
Nie miałem najmniejszej ochoty, ale Fisher nalegał. Jak się wykręcić? Przecież

trudno było powiedzieć, że podróżowanie moim samochodem grozi śmiercią lub
kalectwem. Zresztą miałem cichą nadzieję, że przy świadkach wóz będzie się
zachowywać przyzwoicie. Siadając za kierownicą zachodziłem w głowę, jaki cymbał
wpadł na pomysł, żeby wyświadczyć mi taką przysługę. Znacznie później
uświadomiłem sobie, że w moim kryminogennym wehikule znajduje się radiotelefon.

Na razie moją głowę zaprzątał inny plan: po odwiezieniu Fishera zamierzałem po

prostu porzucić auto na ulicy.

Przez cały czas jazdy zbrodniczy czterosuw nie dawał najmniejszych powodów do

obaw. Kiedy jednak stanęliśmy na miejscu i Gary zaczął wysiadać, gwałtownie
zatrzasnęły się drzwiczki, przycinając mu rękę. Drogocenna teczka została w środku, a
silnik ostro ruszył.

Znowu byłem ubezwłasnowolniony. Fisher krwawiąc pędził za nami, a wóz… Wóz

wyrwał kilkadziesiąt metrów do przodu, po czym gwałtownie zawrócił. Wiedziałem
już, co będzie. Zamknąłem oczy. Uderzenie było miękkie, precyzyjne. Z miejsca mordu
oddaliliśmy się szybko. I znowu po paru milach wszystko wróciło do normy.
Zahamowałem. Byłem jak szmata, wie pan, torsje i tak dalej. Później, gdy trochę
ochłonąłem, począłem uciekać w pole. I wtedy… Pan nie uwierzy, o n ruszył za mną,
spokojnie, jak dobrze przyuczony pies, nie za wolno, nie za szybko, nie za blisko i nie
za daleko… Nasz spacer trwał jakiś czas, dopóki nie błysnęła mi myśl: przechytrzę go,
przy najbliższej okazji rozbiję bydlaka na kawałki! Sam przy tym zginę, ale to nawet
lepiej.

Jakże nie doceniałem mechanicznego upiora. Od momentu, gdy znowu wsiadłem,

dosłownie wściekł się. Nie reagował na nic. Nieposłuszny był mi zarówno klakson, jak
i wycieraczki, zablokowały się drzwi, a nawet elektryczna zapalniczka kopała, gdy
próbowałem jej dotknąć.

A zbrodniarz działał niezmordowanie; nie potrafię wymienić, ilokrotnie

spowodował kolizje innych pojazdów, ile razy zepchnął do rowu motocyklistę czy
rowerzystę. Dodajmy do tego potrącenia kilkunastu pieszych i najazd na grupę
pasażerów oczekujących na autobus, a obraz hekatomby stanie się kompletny. Tak,
panie Adams, uwięziony w stalowym pudle przeżyłem koszmar, który, jak mi się
wydawało, trwał deki, a w istocie skończył się po trzech godzinach wraz ;
wyczerpaniem benzyny.

Dotoczyliśmy się w pobliże stacji. Pozwolił mi wysiąść. Najwyraźniej bez paliwa był

bezsilny. Jeszcze raz obrzuciłem go stekiem przekleństw. Nie drgnął, tylko z wnętrza
dobiegł cichy, niski głos nie przypominający niczego ludzkiego:

— Jakby co, pamiętaj, że masz żonę i dziecko!
Idąc w stronę pawilonu byłem zdecydowany. Kupiłem kanister i napełniłem go

benzyną, zapałki miałem przy sobie.

— Zobaczymy, czy jesteś palny i niezniszczalny? Zawróciłem i w tym momencie

obok stacji z piskiem zahamowały dwa wozy policyjne. Zostałem aresztowany.

Tu w nagraniu następowało długie westchnienie.
— Resztę pan zna, panie redaktorze. Proces, oskarżenie o zabójstwo Garego z

niskich pobudek. Stwierdzono, że chciałem ukraść tę teczkę. Dalsze wypadki uznano
za „skutek pospiesznej ucieczki z miejsca zbrodni”. Początkowo mój adwokat usiłował
twierdzić, że w momencie popełniania zbrodni byłem niepoczytalny, że mój stan
psychiczny… Ale biegli szybko wykluczyli chorobę umysłową. Stąd wyrok, który pan
zna…

Oczywiście nie powiedziałem ani słowa o samochodzie–mordercy. Po pierwsze,

nikt by mi nie uwierzył, a po drugie, jego groźba pod adresem mojej rodziny… Sam
pan rozumie… Zgodziłem się rozmawiać właśnie z panem, bo znam pańską odwagę,
panie Adams, wiem, że mogę na panu polegać. Wiem, że tylko pan może mi pomóc,
już nie mnie, ale ewentualnym nieszczęśnikom, którzy nabędą tego czerwonego
diabła… Musi pan znaleźć sposoby, aby go zniszczyć, zanim dojdzie do dalszych
zbrodni. Jestem pewien, że pan to potrafi! Wierzę panu…

Dalej zapis się kończył. Joe Adams wyłączył magnetofon.
Historia była naprawdę niezwykła, a opowieść wariata naprawdę sugestywna —

przez moment Adams gotów był w nią uwierzyć. Oczywiście materiał bardziej nadawał
się na opowiadanie niż na reportaż…

Zjechał z głównej drogi na bocznicę. Jeszcze z pół godziny i będzie u Carol.

Zerkając w lusterko, dostrzegł mimo zapadającego zmroku nieduży samochód, który
zjechał, z autostrady zaraz za nim. Adams był ciekawy, kto udaje się na takie bezludzie
w mało atrakcyjnej porze roku, zwolnił. Ten z tyłu też zwolnił. Nie na tyle jednak,
ż

eby nie móc mu się przyjrzeć. Był to niewielki czerwony samochód o nietypowej

sylwecie i… co najciekawsze, wydawało się, że nikt nie siedzi za kierownicą.
Dziennikarz dodał gazu.

Joe Adams zginął po wypadnięciu z szosy na wysokim wiadukcie koło Greenham.

Prawdopodobnie awaria układu kierowniczego. Tak przynajmniej uważają eksperci.
Ż

adnych świadków incydentu nie było.

Odżywka

Historia zaczęła się dosyć banalnie; George P. Burnett od lat prowadził badania nad

pierwotniakami. Narażony był z tego powodu na ustawiczne docinki braci, również
zoologów, z których najstarszy zajmował się słoniami, średni bydłem domowym, a
najmłodszy męczył króliki.

— Co ty sobie takim drobiazgiem głowę zawracasz? — mówili.
George P. Burnett, jako prawdziwy naukowiec, niewiele robił sobie z tych

docinków i nadal badał pierwotniaki, więcej — pokochał je szczerze, głęboko.
Traktował je czule i opiekuńczo. Niekiedy, karmiąc pantofelka, przemawiał do niego
tkliwie:

— No jedz, za tatusia, za mamusię… To bardzo dobra odżywka, lepiej się będziesz

rozmnażał.

Odżywka „super” była osobistym wynalazkiem G. P. Burnetta, po jej

skonsumowaniu pantofelki mnożyły się szybko i bez końca, co umożliwiało
skomplikowane i niezwykle doniosłe badania. Badania te zresztą były jedyną
przyjemnością G. P. od czasu, kiedy jego narzeczona Betty porzuciła go dla magistra
Collinsa, który w sąsiedztwie przeprowadzał doświadczenia na storczykach. Burnett
zemścił się paskudnie, podrzucając do szklarni fiolkę z robactwem, które w jedną noc
zeżarło Collinsowi co lepsze okazy. Od tego czasu między obu naukowcami
zapanowała głucha nienawiść, tym głębsza, że Betty rychło przeniosła swoje
upodobania na docenta Higginsa, żeby było zabawniej — filozofa–sadystę.

Tymczasem zaszedł pewien fakt, który nadał sytuacji zupełnie inne wymiary.

Któregoś dnia rodzina, chcąc dokuczyć Burnettowi, wsypała mu pokaźny zapas
odżywki „super” do porannego mleka. I wtedy się zaczęło…

Jeszcze G. P. nie wstał od śniadania, a tu pidżama poczęła na nim pękać, twarz

rozszerzać, podział poprzeczny dokonywać… Przerażona rodzina zaczęła go
przepraszać, krępować, namawiać, żeby tego nie robił, ale niestety… Po kwadransie
dwóch Burnettów naturalnej wielkości biegało po mieszkaniu, domagając się
pożywienia i gorączkowo myśląc, jak zapobiec dalszym podziałom. Daremnie. Po
godzinie było już czterech Burnettów, po trzech — ośmiu, po pięciu — szesnastu…
Zaczynało brakować dla nich garderoby i jedzenia, żarłoczni byli bowiem jak piranie.
Nad ranem cały blok mieszkalny był dla nich za mały, a w południe zgłodniały tłum
Burnettów zalegał ulicę prosząc o wsparcie ewentualnie dobicie. W dzielnicach
ś

ródmiejskich zaczęło to nawet wyglądać dosyć groźnie, ponieważ Burnetci dzielili się

podłużnie i bezwstydnie na oczach kobiet i dzieci. W południe parlament na
nadzwyczajnym posiedzeniu po dwugodzinnej debacie uchwalił kredyty na dodatkowe
ś

rodki badawcze celem zahamowania podziałów. Ale wszystko następowało zbyt

szybko. Pod wieczór Burnettów można było już spotkać wszędzie. Co gorsza, dało się
zauważyć, że inteligencja ich malała wraz z ilością podziałów: dwaj Burnetci byli dwa
razy głupsi od jednego, czterej posiadali ¼ inteligencji pierwszego. Obecnie mrowie
rozplenionych G. P. miało inteligencję stada ślimaków.

Powtórne posiedzenie parlamentu po dłuższych wahaniach ustaliło premię za

odstrzał Burnetta. Pomysł był jednak spóźniony, kiedy o północy bowiem
wprowadzono go w życie,

Burnettów było więcej niż obywateli w mieście, ba… więcej nawet niż amunicji.

Czy ktokolwiek może zdać sobie sprawę, jaką bestią był rosły,
osiemdziesięciokilogramowy Burnett, o móżdżku stawonoga, który, co gorsza, mimo
spadku inteligencji zachował wzmożony instynkt samozachowawczy i niezwykłą

wprost żarłoczność.

Nocą tysięczne tłumy identycznych tęgawych, łysiejących osobników rozlały się po

okolicy jak stonka, jedząc co się dało i gdzie się dało. Nie pomagało rozpylanie DDT,
wzniecanie pożarów czy bombardowanie najbardziej zaburnettowionych okolic.

W Europie dowiedzieliśmy się o tym późno z wieczornych wiadomości.
— Widzisz, jak się mnożą — powiedziała moja żona — a ty nie chcesz się zgodzić

na trzecie dziecko.

W trzy dni potem cały kontynent uznano za stracony, moja rodzina, podobnie jak

reszta świata, patrzyła z przerażeniem na obrazy przekazywane nam przez satelity
telekomunikacyjne. Przy dużych zbliżeniach widać było, jak każdy skrawek terenu co
do milimetra pokrywała wielopiętrowa, skłębiona masa Burnettów dzielących się z
przerażającą regularnością.

— Mają za swoje — skwitowała moja żona i poleciała kupić więcej mąki.
Tymczasem nadzieja na lokalizację katastrofy zawiodła.
Czwartego dnia burnetckiej eksplozji pierwszego Burnetta ubito na przedmieściu

Paryża, piątego dnia — pierwsze osobniki pojawiły się w Rzymie.

W chwili obecnej całą nadzieję łączę z podanym przed godziną oświadczeniem

profesora Davidsona… Tak, to ten szczupły genetyk, który ostatnim samolotem
ewakuował się z nieszczęsnego kontynentu, uwożąc resztkę odżywki „super” oraz
znanego wroga Burnetta, magistra Collinsa.

Po nakarmieniu Collinsa odżywką rozpoczęto jego intensywną, kontrolowaną

hodowlę. W chwili obecnej prawdopodobnie już pierwsze egzemplarze Collinsów
zrzucane są na spadochronach na zburnettowiony kontynent. Istnieje uzasadniona
nadzieja, że żarłoczne Collinsy dzieląc się poprzecznie w ciągu tygodnia uporają się z
miliardami Burnettów, dzielącymi się podłużnie, a następnie same ulegną hodowanym
równocześnie, jeszcze bardziej żarłocznym Higginsom — rozmnażającym się przez
pączkowanie ł nienawidzącym Collinsów jeszcze bardziej niż ci Burnettów.

Dalsze perspektywy trudne są do przewidzenia, w każdym razie naukowcy

obiecują, że będą się starać.

Świadek koronny

Porucznik Murowany miał pecha — dyżur akurat w Wigilię. Razem z nim

dyżurował podoficer Pajda Józef, którego ze względu na osobliwe warunki fizyczne
całe osiedle przezywało „sierżant Garcia” (na cześć jednego z bohaterów serialu „Znak
Zorro”). Zrobili sobie małą choinkę, tyle że nikt nie pomyślał o podstawce i po
nieudanych próbach osadzenia jej w wypełnionym śniegiem kaloszu porucznik
zdecydował się na przykucie jej kajdankami do grzejnika.

Słodką melodię kolęd płynących z odbiornika zmącił dopiero nerwowy dzwonek

telefonu, którego ostry dźwięk wskazywał, że niechybnie stało się nieszczęście.

— Słucham, Murowany! — rzucił nawykowe do słuchawki. — Kto mówi?
Odpowiedź była niewyraźna, niski burkliwy głos zdradzał duże zdenerwowanie.

Usprawiedliwiał się, że jest przejęty, ponieważ telefonuje pierwszy raz w życiu, a
ośmielany i zachęcany warknął wreszcie:

— Powiem krótko.
— Na niczym bardziej mi nie zależy — ucieszył się Murowany i włączył

magnetofon sprzężony z telefonem.

— Popełniono morderstwo. Z zimną krwią, na moich oczach! Niestety, nie mogłem

przeciwdziałać… Mój biedny pan!

— Skąd pan telefonuje?
— Z domu…
— Adres?
— Makowa 34 mieszkania 25.
Porucznik poprosił jeszcze o personalia meldującego o przestępstwie. Padło

nazwisko Bryś. Dwukrotna prośba o podanie imienia nie poskutkowała. Oficer zaczął
nawet zastanawiać się, czy nie ma do czynienia z jakimś żartownisiem. Rozmówca
odgadł te wahania.

— Ja nie żartuję, panie poruczniku. Przyjeżdżajcie szybko. Mój pan leży w

sąsiednim pokoju, a ja nie mogę tam wejść. Drzwi są zamknięte. Ale przez szpary
widziałem wszystko, a po zapachu poznam go nawet w piekle…

Murowany postanowił szybko zakończyć rozmowę. Owszem, wyśle kogoś, jak

będzie miał pod ręką jakiś wóz. Ale kategorycznie prosi o podanie prawdziwego
nazwiska i imienia.

— Nie mogę podać czegoś, czego nie mam — warknął rozmówca. — Ja jestem

tylko psem…

— A ja kotem! — uciął Murowany odkładając słuchawkę.
Następny kwadrans zajęła dyskusja na tematy zoologiczne. Pajda, który w

międzyczasie sprawdzał telefon (miasteczko było małe i miało ręczną centralę),
stwierdził, że rzeczywiście dzwoniono z mieszkania Makowa 34/25, właścicielem
którego był znany miejscowy jubiler. Co się tyczy psa, uważał, że nie jest to sprawa
niemożliwa.

— Mamy dziś noc wigilijną, obywatelu poruczniku, a podania ludowe głoszą, że w

tę noc zwierzęta rozmawiają ludzkim głosem.

Murowany wybuchnął śmiechem, obok zaocznego prawa zaliczył kiedyś pół

semestru filozofii materialistycznej, co uprawniało go do odrzucenia powyższej
koncepcji między gusła i zabobony. Spór średniowiecza z oświeceniem przerwał
dopiero następny telefon. Dzwonił dozorca posesji przy Makowej. W mieszkaniu
numer 25 rzeczywiście popełniono morderstwo.

Noc jeszcze trwała, ale było już grubo po północy, kiedy dotarli na ulicę Makową

położoną na tak dalekich peryferiach, że prawie w drugim województwie. Dozorca z
grupką sąsiadów oczekiwali na dole. W samym mieszkaniu zastali uchylone drzwi,
jednego denata i psa dziko szamocącego się w sąsiednim pomieszczeniu. Trup
zachowywał się z powagą, stosownie do sytuacji, pies natomiast szalał i dziabnął
sierżanta, który usiłował nawiązać z nim konwersację.

— Przestańcie się zachowywać jak dziecko, sierżancie. To normalny kundel. Może

jeszcze każecie mu własnoręcznie spisać życiorys. Jak na koronnego świadka coś mało
rozgarnięty… — powiedział Murowany.

Pajda westchnął i mruknął, że obecny brak porozumienia o niczym nie świadczy,

zapewne pora, w której zwierzęta mają głos, minęła i Bryś utracił już zdolność
mówienia i rozumowania.

— A wy razem z nim! — zaśmiał się porucznik.
Fakt, że obok nocnego stolika leżała strącona z telefonu słuchawka (cała ośliniona),

a na tarczy widać było ślady psich pazurów, oficer przypisał bezładnej szamotaninie
psa podczas popełniania morderstwa.

— Kto więc telefonował?
— Rzecz jasna, morderca, z telefonu w przedpokoju, na którym nie było teraz

absolutnie żadnych odcisków palców.

Ś

ladów palców mordercy nie znaleziono nigdzie — ani na rozprutej skrytce pod

reprodukcją Van Gogha („Słoneczniki”), ani na statuetce Wenus, która posłużyła za
narzędzie zbrodni. Wnioski, że był to pospolity rabunek i że ofiara musiała znać
zabójcę (cóż z tego, jubilera znało prawie całe dwudziestotysięczne miasteczko), nie
posunęły śledztwa naprzód. Śnieg zatarł wszelkie ślady, przesłuchanie kilkudziesięciu
obywateli też niczego nie wniosło. Można było co najwyżej żywić nadzieję, że któreś
ze zrabowanych precjozów (siostra denata, pani Hortensja, która akurat na święta
wyjechała do swej przyjaciółki, podała dość dokładną listę) pojawią się u paserów czy
wyłapie je komora celna. Na razie należało uznać zbrodnię za doskonałą.

Pół roku później spacerującego skrajem miejskiego parku sierżanta nieoczekiwanie

zaczepiła chuda niewiasta w czerni.

— Od dawna chciałam do panów przyjść, panie milicjancie, ale trochę się bałam i

wstydziłam…

— Słucham was, obywatelko. — Pajda wskazał jej na ławeczce jakieś miejsce

stosunkowo mniej preferowane przez gołębie.

— Czy pan mnie poznaje?
Sierżant, który był znakomitym fizjonomistą — posiadał pamięć do twarzy jak kiper

do win — skinął głową.

— Obywatelka Hortensja G. z ulicy Makowej.
Siostra jubilera przytaknęła, po czym, rozejrzawszy się dokoła świdrującymi

oczkami i snadź nie zauważywszy niczego podejrzanego, zaczęła trajkotać z
szybkością pociągu ekspresowego. Dopiero gdzieś na wysokości Koluszek sierżant
odważył się zrobić przystanek i zapytać, o co właściwie chodzi, bo jak dotąd starsza
pani mówiła o wszystkim i o niczym.

— O Brysia — rzuciła nabierając powietrza jak delfin przed głębokim zanurzeniem.

— Mam wrażenie, że ktoś chce mu zrobić krzywdę. Parę dni temu, kiedy szliśmy na
spacer, nieomal otarło się o mnie rozpędzone auto, które wpadło na chodnik, pies
zdołał uskoczyć. Albo wczoraj: ktoś podrzucił pod nasze drzwi kawałek kiełbasy
(zwyczajnej!). Nie zdziwiło mnie to, bo często sąsiedzi dają dla Brysia skórki albo
kostki. Zanim jednak wypuściłam psa, kiełbasę porwał kot państwa Malinowskich i
smyrgnął na szafę. Stoi taka na korytarzu, właściwie milicja powinna się tym
zainteresować, bo korytarz jest wspólny, a szafa pani Kowalskiej… Ale ja nie o tym.
Pół godziny potem wychodzę na majowe, a kot trup!

— Przykra sprawa — sierżant wrzucił wyrazy współczucia niczym kolejarz

przesyłkę poleconą do wagonu pocztowego, zaś ekspres zasuwał dalej.

— A te telefony. Proszę pana milicjanta, co ja z nimi mam! Już sześć razy jakiś

nieznajomy dzwonił, że chce odkupić ode mnie Brysia. Ostatnio proponował pięć
tysięcy złotych, ma pan pojęcie, pięć tysięcy złotych za kundla, mówię panu. znałam
przed wojną mecenasa Wąwołkiewicza… więc oni mieli psa… nie, mieli sukę… Aha,
już mówię na temat. No więc, ja pomyślałam sobie, że gdyby mój brat Albin żył, toby
Brysia nigdy nie sprzedał, na cmentarz też razem chodzimy… a wie pan, ci
kamieniarze to po prostu powariowali, powariowali. Obstalowałam normalny grób.
Ale murowany na dwie osoby… I oni…

— I ten facet?!
— I ten facet koniecznie chciał psa kupić. Ja sprzedać nie miałam zamiaru, ale wie

pan, człowiek jest ciekawy, kto, dlaczego chce wyrzucić tyle pieniędzy! Chciałam więc
się spotkać… A on: Pieniądze przyślę pocztą, a psa przy wiąże pani jutro w lasku do
takiej tablicy „Chroń pożar przed lasem” czy coś takiego… Nie chciałam się zgodzić,
to mnie tylko wyśmiał. A potem przestał już dzwonić.

Pajda należał do ludzi w większym stopniu przywiązujących wagę do intuicji niż do

zdobyczy nauki; bojąc się wyśmiania przez swego zwierzchnika, nie wtajemniczył go
w swój eksperyment. Postanowił zaopiekować się Brysiem. Jeśli sprawcą tajemniczych
zamachów był morderca jubilera (plotka o tym, że wiadomość o morderstwie
przekazał na posterunek pies, w niepojęty sposób rozpowszechniła się po mieście),
ż

yciu koronnego świadka groziło śmiertelne niebezpieczeństwo. Sierżant postanowił

zapewnić mu ochronę, przynajmniej do następnego wieczoru wigilijnego, kiedy miał
nadzieję, a w zasadzie pewność, że kundel złoży pod przysięgą stosowne zeznanie.
Pilnował więc zwierzęcia dzień i noc, wtajemniczając żonę i syna. Do minimum
ograniczył spacery Brysia. Urządził mu ubikację w ogrodzonej wysoko palisadą części
ogródka. Nikt jakoś nie kwapił się nastawać na życie czworonoga.

Tej Wigilii na szczęście dyżur przypadł komu innemu. Porucznik Murowany,

człowiek samotny, mieszkający w wynajętym pokoju, z wdzięcznością przyjął
zaproszenie Pajdów. Przyjemność była tym większa, że kuchnia pani Pajdowej cieszyła
się znakomitą renomą w rodzinach miejscowych funkcjonariuszy.

Brysia porucznik w pierwszej chwili nie poznał. Miał na głowie prelekcję, którą

zamierzał obdarować rodzinę sierżanta. Jej tematem miały być „Laickie korzenie
obrzędowości świątecznej”. Gdzieś koło jedenastej tajemniczo milczący dotąd sierżant
począł instalować domowy magnetofon. Murowany z wolna zaczął domyślać się
właściwego celu rodzinnej kolacji.

— Sami przekonacie się, sierżancie, o śmieszności guseł i klechd — powiedział.
— Ano zobaczymy — odrzekł sucho Pajda. — W każdym razie świadków

złożonych zeznań powinno wystarczyć, miała jeszcze przyjść pani Hortensja, ale
widocznie mróz zatrzymał ją w domu…

W tym momencie ozwał się dzwonek u drzwi.
— Pewnie jest — powiedziała Pajdowa, a jej mąż otworzył. Na progu stał święty

Mikołaj. Gęsta broda przysłaniała mu twarz aż po ciemne okulary, a całość postaci
drapowała czerwona peleryna.

— Co za niespodzianka — ucieszył się sierżant.
— Chyba nie będziecie utrzymywać, że to autentyczny Dziadek Mikołaj Mróz? —

zaśmiał się porucznik, ale śmiech ten urwał się, gdy w ręku dobrotliwego staruszka
zobaczył pistolet.

— Ręce do góry! Twarzą do ściany. I przysięgam, że nie żartuję — charczał

nienaturalnym głosem święty. — Nic państwu nie grozi. Przyszedłem tylko po psa.

Otwórz te drzwi! — rzucił do zbaraniałej Pajdowej, której twarz nabrała koloru
opłatka czy raczej klusek bez maku, biorąc pod uwagę fakturę.

Otworzyła. Bryś wysunął się czujny i pełen jakiejś niezwierzęcej godności.
— Jestem, morderco! — powiedział miękkim, charakterystycznym basem, który

Murowany rozpoznał w mgnieniu ucha. — No, na co czekasz, strzelaj do zwierzęcia.
Myślisz, że nie złożę zeznań. I tak dosięgnie cię kara. Panie poruczniku, to jest…

Dwa strzały zagłuszyły dalsze słowa. Pies wywinął kozła i padł na dywan. Pajdowa

krzyknęła, a Mikołaj zwinnie zatrzasnął drzwi, zamknął je od zewnątrz kluczem i
pogalopował w noc.

— Nie żyje — stwierdził sierżant pochylając się nad świadkiem.
W tym samym czasie porucznik wskoczył na okno.
— Przekleństwo, kraty! Pomóż z drzwiami, Józek… Naparli obaj na drzwi, ale gdy

udało im się je wysadzić, tylko wiatr hulał po pustej ulicy. W tym czasie fałszywy
Mikołaj był już dwie przecznice dalej, do śmietnika wyrzucił brodę i wąsy, cisnął
pelerynę. Z leżącej za pojemnikiem teczki wydobył zimową kurtkę. Potem dorobionym
kluczem otworzył jakąś bramę, przeszedł przez jedno podwórko, potem drugie, był już
na rynku, spokojnie wmieszał się w tłum ludzi koło kościoła. Nie zauważył jednego.
Podczas rozcharakteryzowania śledziły go czyjeś bardzo czujne oczy.

Kiedy próba pościgu spełzła na niczym, obaj funkcjonariusze wrócili do mieszkania

sierżanta, aby ponownie zamocować nadwerężone drzwi. Pajdowa płakała. W
międzyczasie zadzwoniono do pani Hortensji. Okazało się, że nagła gorączka nie
pozwoliła jej opuścić mieszkania.

— Przepraszam was, sierżancie, mieliście rację — powiedział Murowany. — Co

jednak nie zmienia faktu, że znowu przegraliśmy…

I znowu odezwał się dzwonek. Tym razem sierżant szybko poszukał broni.

Porucznik otworzył drzwi. Pies! Na progu stał Rex, dorodny rodowodowy owczarek
alzacki, którego sąsiad Pajdów, inżynier budowlaniec, przywiózł sobie z dłuższego
pobytu w NRD.

— Guten Abend — powiedział przybysz z nienagannym akcentem Goethego i

Schillera.

Zbaranieli.
— Ich möchte eine wichtige Aussage ablegen. Ich war Zeuge?
— Co on mówi?! — wykrzyknął Murowany.
— Podejrzewam, że coś po niemiecku — stwierdził domyślnie sierżant. — Rex, nie

możesz mówić po polsku?

— Ich verstehe nicht. Ich spreche nur Deutsch! Niestety, nikt ze zgromadzonych

nie znał języka naszych sąsiadów. Porucznik usiłował zagadać po angielsku. Pajda po
rosyjsku — daremnie. A że Rex miał coś ważnego do powiedzenia, niezbicie
ś

wiadczyła czapka świętego Mikołaja, którą przyniósł ze sobą. Nie zastanawiali się

długo. Porucznik zadzwonił po tłumacza przysięgłego i prokuratora. Miał nadzieję, że
dzięki zeznaniom Rexa ustalą przynajmniej rysopis mordercy, a może i więcej.

Tłumacz przybył dopiero po godzinie, zły i zaspany, wyprzedzając o parę kroków

prokuratora, którego odnaleziono u dalszych krewnych. Zastali całe towarzystwo na
podłodze, pogrążone w wertowaniu rozmówek polsko–francuskich, polsko–
węgierskich i polsko–szwedzkich oraz słownika wyrazów obcych. Między nimi leżał
piękny, doskonale utrzymany wilczur. Właśnie minęła pierwsza.

Muszą mieć chyba trochę w czubie — pomyślał prokurator.
— Spóźniliście się, niestety, już nic nie zezna. — Murowany podniósł się z

westchnieniem z dywanu. — Ale co się odwlecze, to nie uciecze, będziemy cię strzec
jak źrenicy oka cały rok, do następnej wigilii, ty nasz kochany świadku koronny!

— Będziesz mówił prawdę i tylko prawdę — dodał głaszcząc psa sierżant. —

Specjalnie dla ciebie zapiszę się na kurs niemieckiego…

Tłumacz desperacko wychylił pełną czarkę kompotu ze śliwek. Prokurator miał

oczy okrągłe ze zdumienia jak naleśniki. Cicho wycofał się do sąsiedniego pokoju,
otarł pot z czoła i począł ostrożnie wykręcać numer najbliższego pogotowia
psychiatrycznego.

Apokalipsa

Tego dnia nasza ekipa geologiczna wwierciła się znacznie głębiej niż zwykle.

Ledwie starczyło rur.

— Hej, Slim! Pobiliśmy chyba rekord głębokości — powiedział mój kumpel Luis.
Skinąłem głową, rzeczywiście, nasz świder sięgał 25 kilometra.
— Wiercimy dalej! — zakomenderowałem. I w tym momencie usłyszałem dziwny,

odległy gwizd. Luis musiał usłyszeć go również, ponieważ zastrzygł uchem i rzucił się
do ucieczki. Poszedłem w jego ślady i dobrze zrobiłem, bo już po kilkunastu
sekundach gwizd zmienił się w huk, runęła wieża wiertnicza, a stężony brudnożółty
gaz strzelił w niebo. Potężny podmuch rzucił nas obu wprost na oddział chirurgiczny
odległego o 50 mil szpitala…

Zszyto nas błyskawicznie, tak że już po upływie doby mogliśmy wysłuchać

komunikatu z helikoptera, który udał się w rejon katastrofy. Komunikat był krótki:
nasza ekipa zrobiła DZIURĘ W ZIEMI… Tępy z natury Luis nie zrozumiał.

— Co to znaczy? Odkryliśmy złoża gazu ziemnego? — dopytywał się.
— Gorzej, przyjacielu, znacznie gorzej, słyszałeś może o teorii profesora Granta?
Skąd miał słyszeć, do tej chwili gwizdało mu w ucho. Wytłumaczyłem więc jak

dziecku:

— Profesor Grant twierdzi, że Ziemia przypomina w swej budowie piłkę.
— Piłkę? — zaśmiał się Luis.
— Tak — uciąłem ponuro. — Jego zdaniem jest to powłoka wypełniona

rozgrzanym gazem, a myśmy… ją przebili.

Pobladł. Pojął.
— I co teraz będzie?
— No cóż, odbył się Kongres Wulkanizatorów. Jednomyślnie stwierdzono, że o

zrobieniu łaty nie może być mowy.

Rzeczywiście było bardzo niedobrze. Syk słyszało się wszędzie, bo syczał nie tylko

ulatniający się gaz, ale i cała czteromiliardowa ludzkość. Ze strachu. Miała powody. Z
Ziemią zaczęły się bowiem robić smutne rzeczy: po trzech dniach skurczyła się tak, że
gęstość zaludnienia stała się nie do wytrzymania, masywy górskie zaczęły flaczeć,
oceany zapadać, kontynenty kitwasić… Alpy przypominały podobno talerz
naleśników, a Zagłębie Ruhry zatłoczony tramwaj. Jednocześnie zapanowała ogólna
panika, bo nikt już zgoła nie wiedział, gdzie góra, gdzie dół, pion czy poziom…

Czwartego dnia zrobiło się tak ciasno, że ciężko było ludziom ustać jeden obok

drugiego, zwłaszcza że na skutek obsunięcia się gruntu Anglicy i Holendrzy stali po
szyję w wodzie, a w gęściej zaludnionych okręgach musiano położyć się warstwami.
Społecznymi. Razem z moim kumplem Luisem staliśmy teraz na jednej nodze, z
trudem zachowując równowagę.

— Nie możesz się ociupinkę posunąć? — jęczał Luis.
— Nie mogę, wpadłbym do Pacyfiku. To ty się posuń.
— Moi sąsiedzi i tak stoją po kostki w Zatoce Meksykańskiej.
Byliśmy przekonani, że wkrótce zginiemy. Pocieszała nas tylko myśl, że umrzemy

stojąc. Ale nie bardzo.

— Nie będzie nawet gdzie nas pochować — narzekał mój przyjaciel. — Wszystkie

niziny się pomarszczyły, a wzgórza są jak sparciałe… Koniec świata! Koniec świata!

I tak nadszedł dzień szósty, glob nasz wyglądał jak kapeć obsiadły przez mrówki i

wszelka nadzieja zgasła. I naraz Obserwatorium Astronomiczne w Greenwich nadało
komunikat o zbliżaniu się do Ziemi podłużnego przedmiotu ogromnych rozmiarów.

Ów lśniący przedmiot zbliżył się do dziury, wniknął w nią i począł robić miarowe:
pach, pach, pach…

— Czujesz, Slim, jakby zelżało — powiedział naraz Luis. Wypuściłem brzuch i

stanąłem na dwóch nogach. Czekałem na dalszy rozwój sytuacji.

W dwie godziny potem Ziemia była znowu napompowana, dziura sama się

zabliźniła, a ogromna pompka oddaliła się w Kosmos. Wróciliśmy do przerwanej
rozmowy.

— Widzisz, przyjacielu — rzekł Luis —. tyle razy mówiłem, że opatrzność czuwa

nad nami, że nie ma co popadać w rozpacz, że zawsze na czas przyjdzie pomoc.

— A może to był tylko przypadek — powiedziałem.
— Przypadek? Wykluczone. Nikt nie pompuje niczego bez powodu, opatrzność

musiała w tym mieć jakiś cel.

— Ale jaki?
— Nasze dobro.
Nowy komunikat obserwatorium w Greenwich przerwał nam rozmowę. Donosił

on, że w rejonie Saturna pojawiły się dwa olbrzymie buty piłkarskie, z których jeden z
zawrotną prędkością zbliża się do Ziemi…

Perspektywa

Do czego doszło?! A kto wie,
do czego dziejów zmierza prąd?
— Wszystko jest względne — Einstein rzekł.
Wszystko jest względne? A co z płcią?

Przychodzi śpiewać coraz cieniej,
zmienia się moda, zmienia gust,
wkrótce się znudzi świntuszenie…
Inseminizacja! Blues.

Płeć słaba wielce potężnieje,
klasykom wstyd. Poetom ból.
Emancypacji wicher wieje.
Zamiana ról, zamiana ról.

Brak nowych trendów w pornografii,
politowanie porno budzi
i coraz słabiej w demografii
(tylko Chińczykom się nie nudzi).

Może nauka nas rozrusza,
gdy doktoraty się posypią:
„Kompleks Edypa za Romulusa
formą sodomii”
(wszak z wilczycą).

Lecz gdy się znudzą wszelkie sztuczki,
seks, gwałt i sadyzm, dzieci kwiaty,
co będą chłonąć nasze wnuki
w celu podniety? — Referaty!

Wyznanie konformisty

Nie pieściło mnie życie po głowie,
nikt życzliwie nie szturchał mnie w żebra,
nauk życia nie piłem przez smoczek,
tylko z rozpraw klasyków, u Hegla.

Więc program mój ma kształt predyspozycji:
być zawsze PRO
(na przykład w kwestii PROhibicji)
i kiedy w krąg przypadkiem trwa dzień sądny
ja stoję PRZY!
(stoję PRZYtomny).

Ja zawsze znam właściwy pacierz
i zawsze umiem się uśmiechać
bardziej papiesko niż sam papież,
bardziej sekretnie niż… księgowy!

Więc program mój: mieć niewzruszone lico,
być zawsze ZA!
(najchętniej ZA granicą).
A kiedy w krąg wylewa nurt gwałtowny
ja jestem TAK…
(jestem TAKtowny).

Lecz gdy prąd zmian
przyniesie nową pointę —
ja będę KONTRA!
(rzecz jasna KONTRAhentem).

Telefon

Kazimierz był nie wyróżniającym się niczym starszym mężczyzną. Pracował w

miarę gorliwie, żył na stopie odpowiadającej przeciętnym wskaźnikom, nie miał żony,
willi czy samochodu ani żadnej z tych rzeczy, które mogą wskazywać na duże
wymagania w stosunku do życia.

Miał natomiast telefon. Telefon właściwie zbędny, Kazimierz nie posiadał bowiem

ani rodziny, ani przyjaciół.

Nie był to jednak głuchy telefon.
Codziennie, dokładnie wpół do dwunastej, rozlegał się dzwonek, ostry,

niepokojący… Kazimierz zrywał się z pierwszego snu i zlany potem wpatrywał się w
czarną skrzyneczkę. A telefon terkotał. Jego dźwięk przebijał kołdry i poduszki,
którymi się oszańcowywał starszy pan. Zawsze w końcu podnosił słuchawkę.

Ale na niepewne ,,hallo” jedyną odpowiedzią była przejmująca, dziurawiąca uszy

cisza.

Powtarzało się to stale przez dziesięć lat, z dokładnością co do minuty, chyba że

Kazimierz wyłączył aparat… Ale zawsze już po kwadransie nie mógł się oprzeć
pokusie włączenia, aby sprawdzić, czy zadzwoni.

Dzwonił!
Dwa tygodnie temu stało się jednak coś dziwnego. Telefon milczał. Kazimierz

warował przy słuchawce do trzeciej. Nic. Sytuacja powtórzyła się następnego dnia i
następnego…

— Dlaczego nie dzwoni, może coś się stało? — niepokoił się starszy pan. Może

linia jest uszkodzona?

Zadzwonił do działu napraw.
— Linia jest w porządku — otrzymał odpowiedź.
— A może zmieniły się godziny dzwonienia? — kombinował.
Czwartego dnia przez to wszystko nie poszedł do pracy. Czekał. Denerwował się.
— No, dzwońże wreszcie! — nalegał.
Wieczorami otwierał okno i nasłuchiwał miejskiego zgiełku.
— Dlaczego o mnie zapomniano?… Może temu komuś, co dzwonił, coś się stało?
Studiował nekrologi, ale odczytywane nazwiska nic mu nie mówiły. I czuł się

bardzo samotny, niepotrzebny.

Dziś minęły równo dwa tygodnie ciszy. Skończył się też urlop. Minęła jedenasta.

Kazimierz dawno sześć razy posprzątał pokój, umył kubek po kolacji i czekał…

Właściwie już nie czekał. Dokładnie wpół do dwunastej zdecydowanym ruchem

podniósł słuchawkę i wykręcił pierwszy lepszy numer, który przyszedł mu do głowy.

66–12–95.
Czekał, przełykając ślinę.
Z drugiej strony odebrała jakaś kobieta.
— Hallo, słucham, hallo, kto mówi?! — powtarzała.
Delikatnie odłożył słuchawkę. Szczęśliwy.

Wiem wszystko

Czytałem właśnie do poduszki rozprawę Immanuela Kanta, kiedy zadzwonił

kolejny, 175 tego dnia telefon. Odebrałem. Kojący głos z drugiej strony przedstawił się
jako Telefon Zaufania i spytał, czy można mieć do mnie zaufanie?

— Ależ chwileczkę, od zaufania to raczej wy jesteście — powiedziałem.
— W zasadzie tak, ale tym razem dzwonimy do pana — miękki bas mruczał

przymilnie. — Mamy pewną sprawę…

— To mnie nie interesuje — przerwałem ostro.
Miałem już dość. Od tygodnia, bez chwili przerwy, otrzymywałem podobne

telefony. Dwadzieścia razy dzwoniła panienka z zegarynki, pytając namolnie „która
godzina, która godzina, która godzina?”; co rusz odzywała się informacja kolejowa,
handlowa, turystyczna i ogólna. Bliżej nie znani ludzie z kół dobrze poinformowanych
pytali mnie o najnowsze plotki.

— Czegoście się mnie uczepili?! — wrzasnąłem w telefon, za którym krył się

Telefon Zaufania.

— Bo pan wie wszystko.
— Ja wiem wszystko?! Skąd to twierdzenie?!
Bas wymijająco zauważył, że jako wszystkowiedzący i to powinienem wiedzieć sam

najlepiej.

— Skąd wzięła się ta idiotyczna opinia? — wysyczałem, grożąc ciśnięciem

słuchawki.

— Przed tygodniem wygrał pan teleturniej WIEM WSZYSTKO. Przed kamerami

telewizji wykazał się pan rewelacyjną sprawnością intelektualną, błyskotliwością,
pamięcią, a na dodatek pana głos, ujmująca powierzchowność wzbudziły takie
zaufanie, że niewątpliwie wszyscy mający jakieś problemy będą się zwracać wyłącznie
do pana.

— Ja się zabiję! — jęknąłem.
Telefon zignorował tę autopogróżkę i zaczął mamrotać o swoich problemach.
— Nic nie mogę poradzić — przerwałem w połowie zdania.
— To fałszywa odpowiedź — zabuczało.
Wtedy pojąłem, że mimowolnie podsunięto mi rewelacyjny sposób. Nie dając dojść

do głosu Telefonowi, wyrzuciłem z siebie podziękowania, odłożyłem słuchawkę i
trzymany ciągle w ręku tom Kanta.

Na następny telefon nie czekałem długo. Jak zwykle odezwała się zegarynka. Na jej

pytanie „Która godzina, która godzina” — powtórzyłem pięciokrotnie 16.10, co było
wierutnym kłamstwem, grubą nicią szytym, jako że noc już zapadła gęsta. Wkrótce
potem zadzwonił jakiś rozdygotany nieszczęśnik.

Powitałem go krótko:
— Słucham. Tu „Wu–Wu”!
— Chciałem prosić pana o radę — jęknął mój rozmówca. — Ostatnią radę! Stoję

właśnie na parapecie otwartego okna. Pode mną, o dwadzieścia pięter w dole, wstęga
ulicy. Co mam robić?

— Jak to co? Skacz pan!
Facet zaniemówił, więc powtórzyłem jeszcze raz z naciskiem:
— Proszę zamknąć oczy, wziąć zamach…
— Ależ przecież ja się zabiję — wybełkotał.
Zacząłem tłumaczyć łagodnie, że przecież właśnie o to mu chodzi. Wskazałem, że

ż

ycie i tak jest krótkie. Problemów w nim do diabła i trochę. Nieszczęśnik z parapetu

właściwie z tym się zgodził, a kiedy w ciemno strzeliłem „Żona pewnie pana rzuciła?”
zawołał nie tając podziwu:

— Pan naprawdę wie wszystko!
— Staram się — odpowiedziałem i wygarnąłem mu kolejno defekty jego życia, syna

chuligana, szefa biurokratę…

Zgadzało się.
— No widzi pan — ciągnąłem — a bruk jest zaledwie o 20 pięter.
— Ale z drugiej strony świat ma pewne uroki… — oponował nieśmiało.
— Wątpliwe, idzie niż barometryczny.
— Jednak może się coś zmienić w końcu…
— Zawsze na gorsze…
— Jednakże człowiek nie ma chyba prawa odbierać sobie życia — powiedział

wreszcie.

Skrytykowałem ostro to jego asekuranckie stanowisko, atoli nieszczęśnik

podziękował mi wylewnie i podniesiony na duchu obiecał, że skakać nie będzie, a
najwyżej otworzy gaz.

Kolejną rozmowę odbyłem z maturzystką o głosie namiętnym i, jak na mój nieco

staroświecki gust, mocno zdemoralizowanym. Za informacje do ściągawki obiecywała
mi swoją najszczerszą wdzięczność, ale odmówiłem.

— Pomagam, moja panno, bezinteresownie. Przejdźmy do konkretów!!!
— Pan jest zupełnie jak Buldog — westchnęła.
— Kto?
— Nasz belfer. A więc niech pan mi poda te informacje. Mam wątpliwości i różne

podręczniki… Napiszę to sobie wszystko na udzie.

— Proszę konkretniej.
— Po wewnętrznej stronie — szepnęła.
Zirytowany krzyknąłem, że chodzi mi o konkretne pytania. Jak się okazało,

pierwsze było z geografii: „Największe państwo Ameryki Południowej”.

— Urugwaj! — rzuciłem bez namysłu.
Zanotowała, popiskując, że bardzo ją to łaskocze. Z matematyki spytała się o wzór

Pitagorasa.

— E = mc

2

Ucieszyło ją to i spytała teraz o żonę Ludwika XVI. Wyrecytowałem jak z nut:
— Dąbrówka!
Po pewnym czasie telefony poczęły stawać się rzadsze, aż wreszcie ustały. Jeśli

jednak ktoś sądzi, że zmartwiłem się tym — jest w błędzie. Obok spokoju zyskałem
jeszcze dowód, iż z tuzinkowego erudyty przeobraziłem się w głębokiego myśliciela.
„WIEM przecież, ZE NIC NIE WIEM”.

Męczy mnie tylko jedno: ktoś to zdanie wypowiedział przede mną. Ale kto? Juliusz

Cezar? Napoleon? „WIEM, ŻE NIC NIE WIEM”. Nerwowo usiłuję sobie
przypomnieć nazwisko kolejnego laureata teleturnieju WIEM WSZYSTKO z
bieżącego tygodnia…

Dobrze być mumią

Chodzą po świecie wciąż tacy sami,
gorące głowy, ludzie narwani,
gotowi zagrać w niepewną grę,
a ja przeciwnie, uważam, że:

Dobrze być mumią, dobrze być mumią,
mumie szumią o tym, co umią.
I choć bandaże w zasadzie tłumią,
pod bandażami mam własny świat.

Lepiej być mumią, lepiej być mumią
niźli lalunią albo petunią.
Choć lekceważy zazwyczaj tłum ją,
ona przetrzyma i tysiąc lat.

Ludzie ponoszą tyle wysiłków,
a w końcu zawsze los da po tyłku.
Zagrać pięć minut, a potem lec?
Mnie to nie bawi, uważam więc:

Dobrze być mumią, dobrze być mumią
niby babunią skrytą pod runią.
Mózg ci usuną, wnętrze usuną,
lecz gdyś bez wnętrza, łatwiej ci żyć.

Lepiej być mumią, lepiej być mumią
niźli kolumną na cyplu Sunion.
Kiedy ci cały kościec ogumią,
wtedy nie grozi ci prawie nic.

Z pamiętnika młodego inżyniera

Od dzieciństwa przepadałem za bajkami, a mimo to zostałem inżynierem

cybernetykiem. No cóż, zdarza się. Do moich ulubionych opowieści należała
„Cudowna lampa Aladyna”. Zawsze fascynował mnie w niej moment, kiedy po
potarciu starej lampy pojawiał się potężny dżin gotów spełnić każde życzenie
pocieracza.

Któregoś dnia, przed rokiem, nudząc się w mojej domowej pracowni, wpadłem na

pomysł, aby cały zasób wiedzy o lampie Aladyna zaprogramować podręcznemu
komputerowi. Dla żartu wydałem mu też polecenie: Sporządź schemat!

I sporządził. Był to posłuszny komputer, spocił się bardzo, ale rysunek na pierwszy

rzut oka wyglądał bez zarzutu… no, może z wyjątkiem jednego elementu, ale była
nim, jak mi wyjaśnił, istota urządzenia — przystawka metafizyczna.

Ponieważ miałem akurat pewne kontakty z elektronicznym zakładem

produkcyjnym, wysłałem im ten schemat z prośbą o sporządzenie prototypowego
egzemplarza. Ale widocznie połapali się, że zrobiłem im kawał, bo żadnej odpowiedzi
nie otrzymałem.

Rychło zapomniałem o całej sprawie, zwłaszcza że pochłonęły mnie doświadczenia

nad laserowym aparatem do krajania chleba. Dopiero pół roku później, idąc główną
ulicą mego miasta, dostrzegłem na wystawie staroświecką lampę, której kształt coś mi
przypominał i chociaż cena nie była zbyt przystępna — kupiłem.

Po powrocie do domu połączyłem się z zakładem elektronicznym. Dyrektor

wykręcał się jak piskorz, ale w końcu przyznał, że bez mojej zgody uruchomił
taśmową produkcję lamp w stylu retro, które z miejsca zaczęły się cieszyć wielkim
wzięciem na rynku.

— Pierwsze sto egzemplarzy poszło jak woda — wyznał z dumą.
— Ale jakim prawem, bez mojej zgody!
— Nie denerwuj się, stary — usłyszałem odpowiedź. — Dopiszemy cię na liście

nagród…

Jeszcze nie ochłonąłem z furii, kiedy od strony lampy, którą postawiłem na biurku,

doleciał cichutki głosik:

— No, pocieraj… pocieraj… Potarłem.
Dżin był stary, chudy i orientalny, dwakroć rymnął turbanem o dywan, nazwał mnie

swoim hegemonem i zniknął, pozostawiając po sobie niezapomniany zapach epoki
Haruna al.–Raszyda…

Nim ochłonąłem, wrócił.
— Wybacz, hegemonie — powiedział — ale dwudziesty czwarty zażądał

kolorowego telewizora…

— Dwudziesty czwarty?
— No tak, posiadacz lampy Aladyna, numer seryjny 24…
— I załatwiłeś mu?
— To przecież drobiazg… O, przepraszam, wzywa mnie czterdziesty pierwszy…
— Jak to…
— Lampy są seryjne, a dżin jeden — autentyk…
Tym razem wrócił dopiero po kwadransie, wyżął turban z potu, podobno wezwano

go jednocześnie w 10 miejsc… Życzenia były coraz bardziej wygórowane, numer 41
chciał samochód, numer 12 willi z basenem, numer 55 jachtu. Rozumiałem teraz, skąd
na rynku zrobił się taki popyt na lampy, które tymczasem nieprzerwanie schodziły z
taśmy produkcyjnej. Współczułem staruszkowi serdecznie, w ciągu godziny znikał

piętnastokrotnie, a wymagania klientów rosły w postępie geometrycznym.

— Chcą kopalń złota, wysp na Pacyfiku, brylantów z korony i małżeństwa z Liz

Taylor — relacjonował dżin. — Numer 51 zażyczył sobie, żeby szlag trafił numer 33, a
33 odwrotnie.

— I co, dżinie?
— Spełniłem życzenie obu, złotopalcy inżynierze… Niestety, rezerwy się kończą,

nawet abstrakcja ma swoje granice, a moi hegemonowie chcą coraz trudniejszych
suwenirów — domagają się władzy, sławy, miłości… A z tym w puli kruchutko.

Znów chciał zniknąć, ale go powstrzymałem. Już od godziny nurtowało mnie

pytanie, dlaczego w nawale obowiązków ciągle wracał do mnie…

— Chcesz czegoś ode mnie, przyjacielu?
— Błagam o radę, hegemonie. Napisane jest w księgach „I będziesz do usług

posiadaczom lampy”… Co mam robić?

— Przede wszystkim zachowaj spokój. Jeśli produkcja nie ustanie, i tak nie

obsłużysz wszystkich, prawda?

— Prawda kapie jak miód z twych warg, kalifie mego serca.
— To posłuchaj mnie uważnie. Masz świadczyć usługi, czyż nie?
— Tak.
— No to je świadcz, a nie wypełniaj…
— Nie pojmuję, boski inżynierze, mówisz ciemno jak kamień Kaaby…
— Po prostu stwórz utrudnienia w otrzymywaniu usług… Zasłaniaj się brakiem

czasu, trudnościami obiektywnymi, dowolnie zmniejszaj zamówienia, wydłużaj
terminy. Niech petenci składają swoje prośby na piśmie, z umotywowaniem,
zaświadczeniami, załącznikami…

— Na brodę Allacha! Nigdy bym tego nie wymyślił — cmoknął dżin.
— Zapamiętaj sobie jedno: im bardziej zależy na cudach niż tobie!
— A święte posłannictwo? A Kodeks Hammurabiego? — westchnął.
Roześmiałem się.
— Teoretycznie kodeks na tym nic nie ucierpi. Nadal przecież będziesz świadczył

usługi. Ogłoś jedynie godziny, w których reagujesz na pocieranie (możliwie w czasie
najmniej dogodnym dla pocieraczy), dalej — wprowadź limity, przydziały, substytuty,
ekwiwalenty, namiastki… Zatrudnij księgowego, zespół rachuby, kontrolerów…
Pamiętaj, każda formalność o połowę zmniejszy grono pocieraczy…

— Och, panie — dziękczynnie przypadł mi do kolan — a jeśli ich to rozgniewa?
— To niech gadają do lampy.
Porad tych udzielałem z dwóch przyczyn: z litości, a przede wszystkim dlatego, że

chciałem mieć dżina wyłącznie dla siebie. Okazał się jednak uczniem zbyt pojętnym.
Mimo zaświadczeń o szczepieniu duru i poparciu z Rejonowego Urzędu Pocztowego
już nigdy nie udało mi się go przywołać. Ustała też lawina zagadkowych awansów i
wzbogaceń w naszym mieście. Tu i ówdzie wkroczył prokurator.

Tymczasem zakład, który maksymalnie rozkręcił produkcję lamp, stanął w obliczu

plajty. Lampy masowo zgłaszano z reklamacjami, wyszło na jaw nieformalne
rozpoczęcie produkcji…

Oczywiście wszystko zwalono na mnie. Poczułem trwogę, kiedy okrzyknięto mnie

aferzystą i zagrożono NIK–iem… Gorączkowo myślałem nad rozwiązaniem. Wreszcie
jeszcze raz chwyciłem tomik bajek i wpadłem do mojej pracowni.

— Schemat czapki niewidki — wrzasnąłem do komputera. Popatrzył na mnie jakoś

tak inaczej, cyniczniej, współcześniej.

— Schemat czapki niewidki, od ręki, bez umotywowania, bez przedpłaty?! Czy pan

zwariował, inżynierze, w bajki pan wierzy?

Centralna Kuźnia Młodych CKM

Rozdziały: 2, 5, 42

(fragmenty nie napisanej powieści dla trudnej młodzieży)

Rozdział 2

Senny świt wrześniowy, tak charakterystyczny dla końca dekady sukcesu, rozdarł

nagle dźwięk dzwonka, rześki jak sygnał „Lata z radiem”. Nie wywarło to wrażenia
ani na nielicznych przechodniach, ani na emerycie, któremu musiało być wszystko
jedno, bo siedział na ławeczce i czytał gazetę do góry nogami, czujnie wszakże
zerkając dookoła i sporadycznie rzucając w wypchane zanadrze: „Ja Brzoza, kwadrat
czysty”. Spokojnie przemaszerowała grupka przedszkolaków śpiewających „wsiądź do
pociągu byle jakiego”, dwóch idących z tyłu starszaków dorzucało: „gdy nago śpię”.

Dzwonek tymczasem brzmiał rozdzierająco, mącąc sen pracownikom pobliskiej

budowy rozpoczętej jeszcze w planie sześcioletnim. Dobiegał od strony przysadzistego
gmachu, którego fronton zajmowało z pół setki czerwonych tabliczek. Były wśród
nich i Centralne Zarządy, i Podkomisje, i Biura PTZRWBGHTRSUW–Południe, i
Komitet Osiedlowy, i Terenowe Coś Tam z Czymś Tam. Na samym dole biła w oczy
tabliczka z godłem przedstawiającym długopis skrzyżowany z myślą naukowo–
techniczną. Niżej był napis „Dokształt”.

Dzwonek zachrypiał ostrzegawczo, tak jakby groził czy ostrzegał po raz ostatni,

gdy zza zakrętu wypadło trzech osobników z tornistrami.

— Prędzej, koledzy, spóźnimy się jak boniedydy! — wołał pierwszy, gruby

mężczyzna ostrzyżony na jeżyka.

— Coś pan taki nerwowy, panie Krzysieńku, dokształt nie zając — uspokajał drugi,

szczuplejszy i bardziej łykowaty, którego włosy wymykające się spod szkolnej czapki
gęsto przestebnowała siwizna. — Ja dziś idę na waksy!

— Drugi! — zawołał trzeci, pucołowaty trzydziestopięciolatek, który, gdyby miał

więcej szczęścia i dostał pracę w telewizji, mógłby stać się ulubieńcem kobiet w wieku
balzakowskim.

— Ależ panowie — wołał grubas nazwany Krzysztofem — tak nie można! Według

regulaminu trzecia nieobecność eliminuje nas z kursu. A to już nasza piąta…

— Buldog też trzy razy nie przyszedł — zauważył chudy.
— Ależ Maniek — pucołowaty przyszedł w sukurs tęgiemu. — Belfer zawsze jest

usprawiedliwiony. Wywiesza kartkę: „Wyszłem na pocztę” albo „Katedra nieczynna z
powodu odszczurzenia”. A wczoraj na drzwiach pokoju nauczycielskiego wisiało
„Przyjęcie towaru”.

— Towaru? — oczy Mariana błysnęły kocio. — Czyżby znowu zorganizowali

sobie jakieś panienki z żeńskiego liceum?

Pucołowaty wzruszył ramionami.
— Buldog za kobietami nie przepada, co innego dyro! Wszystkie muszą chodzić do

niego po zaliczenie. I on zalicza. Moim zdaniem docent był też na dokształcie, tyle że
na wyższym szczeblu.

— Nie rozumiem, panie Andrzeju. — Na twarzy Krzysztofa malował się wysiłek

intelektualny.

W międzyczasie sforsowali okute drzwi i po okazaniu przepustki wspinali się po

owalnych schodach, nie wiedzieć czemu zabezpieczonych siatką. Podobno była to
pamiątka po dawniejszych właścicielach budynku, którzy nie tyle faszerowali ludzi

wiedzą, ile raczej starali się ją z nich wydobyć.

— Sprawa jest jasna — tłumaczył Jędruś. — Świat rozwija się w błyskawicznym

tempie i wiedza zdobyta wczoraj nie wystarcza jutro. Mała matura, którą ma Maniek
— tu błyskawicznie uchylił się przed fangą wymierzoną przez kolegę — jeszcze jakiś
czas temu wystarczyłaby do kierowania nawet Arcydyrekcją. Dziś trzeba być
profesorem, i to nadzwyczajnym. Przecież nawet nasza woźna, pani Bielskopodlaska,
ma doktorat z AWF–u…

W tym momencie chudy wykonał ostre „ciii”, które rzuciło ich w stronę kibla, ale

za późno. W perspektywie korytarza pojawiła się woźna, której sprężysty krok
korespondował z mundurowym krojem fartucha…

Akcja rozegrała się błyskawicznie. Nie minęło dziesięć sekund, a zamiast zaciągania

się dymem w intymnej atmosferze klozetu, z obolałymi mięśniami (Bielskopodlaska
lubi rzucać przez bark) znaleźli się w ławkach klasopracowni ogólnej.

W piętnastej sekundzie drzwi w szafie z pomocami naukowymi otworzyły się i z

sekretnego korytarza łączącego klasę z pokojem nauczycielskim wyłonił się mężczyzna
wieku i rodzaju nijakiego, którego elegancki służbowy garnitur, włoskie buty i
firmowa teczka, otrzymana gratis podczas ostatniej wizyty na kongresie w Tokio,
stanowiły oprawę dla byczej twarzy z małymi, chytrymi oczkami w kolorze
organizacyjnym.

— Czołem kursanty! — zagaił. Poderwali się jak spłoszone wróble.
— Czołem, panie docencie!
— No, kursanty, siadnijcie sobie, gdzie kto może. Kowalski, jaki był temat ostatniej

lekcji?

Bolesny skurcz przebiegł po policzkach Krzysztofa i kiedy jedna połowa twarzy

szeptem poprawiła — „Kowalewski!”, druga wyrecytowała posłusznie:

— Tematem ostatniej lekcji była klasówka, panie docencie.
— Dobrze — ucieszył się pedagog. — Dwója!
— Tak jest!
— A dlaczego także zarówno Kowalski nie pytacie się, dlaczego dwója?
Kowalewski wzruszył ramionami.
— Pan zawsze stawia mi dwóję, kiedy nie przyniosę drugiego śniadania.
— Święta racja. — Docent rozczulony trzepnął kursanta w ucho. — Znacie swego

wychowawcę jak własną… własną… — szukał określenia.

— Kieszeń — podrzucił Marian.
— Bez podpowiadania, Kocieniakl Ale pożartowalim, pożartowalim. Tera do… do

czego? — zapytał i natychmiast sam sobie odpowiedział. — Do lekcji. Dzisiejszym
tematem naszego tematu będzie fauna Afryki. Kowalski, co to jest fauna?

— Mniemam, że albo zwierzostan, albo grecki bożek.
— Wróć! — zgromił go Buldog i zerkając na swoje notatki rzucił: — Prawidłowa

odpowiedź to jest: fauna i flora. Florę pominiem, bo nie będziemy żartować sobie z
imiona, jeśli zaś chodzi o faunę Afryki, to one są co następuje: słonie, lwy, tygrysy…

— Tygrysy to chyba w Azji… — odważył się sprostować Jędruś.
— Cicho i nie czepiać się Azji, także zarówno Mniejszej, jak i Słusznej. Co dalej

jest w Afryce… no więc są, prawda — przewrócił parę kartek — żmije, żyrafy,
ż

ebry… i żeby każdy zapamiętał! Czy ktoś ma coś na to do powiedzenia?

Na przestrzeni pomiędzy katedrą a tylną ścianą, ozdobioną przez wypchane

popiersia ulubionych bohaterów docenta, uniosła się tylko jedna ręka. Kowalewskiego.
Zignorował ją.

— Skoro nikt się nie zgłasza, przejdziem do małp. I tu zapamiętnijta, kursanty,

najważniejsze wśród małp są naczelne!

Rozległ się chichot, ale zgasł pod piorunującym spojrzeniem przekrwionych oczek.

— Nie ma co się śmiać. I żeby jeden z drugim mi zapamiętał, ludzie pochodzą od

małpów. Ale nie ma się czego wstydzić. Kowalski, wymień swoich przodków.

Na czole Krzysztofa nabrzmiały niebieskie żyłki; z godnością, o jaką trudno byłoby

go posądzić, wyrecytował:

— Jeśli idzie o gałąź po mieczu, to najwybitniejszymi przedstawicielami byli:

Mojmir z Kowalewic, dalej Kowalleor z Miletu…

— Hop, hop, hop! I zapamiętaj sobie raz na jutro, że przodków masz trzech:

australopitek, gibbon i darwin.

— Przynajmniej raz się cieszę, że należę do innej rodziny niż nasz arystokrata —

westchnął Jędruś.

— Cicho tam na oślej ławce. Przechodzimy do galanterii skórzanej. W Afryce

prezentują ją: boa, krokodyl i antylopa… I teraz wam powiem anegdotkę. Czy któren
z was wie, co robi antylopa? No, Kocieniak?

— Nie mam pojęcia.
— Jesteś osioł, baranie. Antylopa gnu! Za karę pójdziesz klęczyć na grochu. Kudu?

Kudu? — warknął widząc, że kursant ruszył ku drzwiom. — Do kąta!

— Ale skąd wziąć groch? Nie ma nawet konserwowanego!
— Nie zadawaj mi podchwytliwych pytań — mruknął docent. — O grochu

pomówim przy okazji motylkowych. A propos vice versa — znasz przynajmniej jakieś
motylkowe?

Przestrach wypełzł na twarz Mariana. Jędruś spróbował go ratować.
— No… bielinek kapustnik, paź królowej… Dobrze mówię?
Buldog poczuł się głupio. Nie miał ściągi, a jakakolwiek reakcja na wypowiedź

najbystrzejszego z uczniów mogłaby zachwiać naukowym autorytetem wykładowcy.
Wymacał ręką przycisk pod biurkiem uruchamiający dzwonek. I ledwo rozdzierający
dźwięk rzucił się wszystkim do uszu, porwał za dziennik i wypadł z klasopracowni.

Był etatowym pracownikiem Dokształtu wiele lat, a ten chwyt pedagogiczny nigdy

jeszcze go nie zawiódł, no może z wyjątkiem epizodu przed trzydziestu laty, kiedy
akurat wysiadło światło, ale wtedy wrzasnął:

— Czuję, że wróg klasowy kręci się po korytarzu!!! I efekt był podobny.

Rozdział 5

Nikt nie wiedział, jak do tego doszło.
Byli pracownikami Arcydyrekcji, firmy tak olbrzymiej, że żaden z zatrudnionych nie

wiedział, czym się właściwie zajmowała. Wszyscy przychodzili na ósmą, wychodzili o
szesnastej, wypijając po drodze dziesięć herbat, i trwało to tak latami, kiedy pewnego
dnia każdy otrzymał skierowanie na pierwszy rok Centralnej Kuźni Młodych.

Deliberowali nad nim długo i nudno.
— Może rosnące wymagania w Arcydyrekcji wymagają rosnących kwalifikacji —

kombinował Jędruś.

— Jakich kwalifikacji, kiedy i tak niczego się nie robi? — odezwał się ustami

Mańka ludowy racjonalizm.

— Sprawa jest prosta — konkludował Krzysztof. — Nie Dokształt istnieje dla nas,

tylko my dla Dokształtu. Buldog, Bąbel, Chemica i cała ta zgraja muszą mieć uczelnię,
ż

eby zarabiać szmal. Dawanie im dzieci byłoby zbyt ryzykowne, wysyła się więc na

kurs dorosłych. Poza tym w sprawozdawczości — a to jedyny przejaw życia
Arcydyrekcji — bardzo liczą się dyplomy, świadectwa…

— No dobrze, ale dlaczego traktują nas jak dzieci? — pytał Maniek. — Te

tornistry, tarcze, białe kołnierzyki, dyżurni…

Tu popatrzył pytająco na Andrzeja.
— Myślę, że tu chodzi o eksperyment psychologiczny. Oczywiście mogliby

traktować nas po ludzku, jak dorosłych, dokształcać przez dyskusję, seminaria, ale
jakiś psycholog wykombinował sobie, że ponieważ najlepsze efekty nauczania
osiągane są w szkole podstawowej, to wystarczy stworzyć analogiczne warunki na
Dokształcie…

Może była to słuszna interpretacja. A może nie. Może prawda leżała pośrodku, a

może w koszu.

Jest faktem, że już po semestrze wiedzieli, że celem kursu jest ogłupienie jego

uczestników. Oduczyć myśleć, zinfantylizować, napchać stekiem oderwanych
informacji. A wychowawczo działać tak, by zbiorowość skłócić, zdezintegrować,
zdezorientować.

Być może zresztą Kuźnia była tylko składnikiem jakiegoś bardziej rozległego

systemu. Przyszło półrocze.

KRZYSZTOF (miętosząc dzienniczek) No i marnota, koledzy, kurza twarz.
MANIEK Niech pan pokaże, panie Krzychu.
KRZYSZTOF To jest moja prywatna sprawa.
JĘDRUŚ A ja nie mam się czego wstydzić. Wszystkie oceny mam równe: Dwa,

dwa, dwa, dwa, trzy…

MANIEK (z zainteresowaniem) Z czego trója, Jędruś?
JĘDRUŚ Ze sprawowania. Poza tym pilność mierna, postępy niezadowalające,

postawa: be!

MANIEK Ja tam mój dzienniczek spaliłem.
KRZYSZTOF Mój sam się spalił. Ze wstydu. I pomyśleć, Hilary Kowlewius był

rektorem Akademii w Złotym Wieku…

MANIEK W życiu nie wyślę nikogo na taką wywiadówkę.
JĘDRUŚ Bo to była raczej kontr wywiadówka.
KRZYSZTOF A kto był od pana, panie Marianie, ktoś z rodziny?
MANIEK Nikt z rodziny, Ceśka — moja żona.
JĘDRUŚ Ja tam wysłałem Grubego Rycha. Wiecie, tego wykidajłę z „Portowego”.

Buldog jak go zobaczył, szybko wręczył dzienniczek, ale na przekazanie ustnej
nagany się nie odważył.

KRZYSZTOF A ode mnie był mój wierny Jan, Kurza Twarz!
JĘDRUŚ (z niesmakiem) Mógłby pan nie przeklinać w takim momencie.
KRZYSZTOF Toteż ja nie przeklinam. „Kurza Twarz” to był przydomek mego

wiernego sługi, ostatniej pamiątki po parcelacji Kowalewic.

MANIEK Ja myślałem, że Jan miał przydomek Wierny.
KRZYSZTOF A w ogóle u nas we dworze wszyscy mieli przydomki. Stać nas było

na przydomki, przyzagrodowe działki, nie wspominając o przyjemnościach. Na
przykład szatny nosił pseudo Skórzana Pończocha, koniuszy Ryszard Psie Serce,
bo bardzo zwierzęta lubił, a ogrodnika wołali…

JĘDRUŚ Jan Bez Ziemi?
KRZYSZTOF A gdzieżby, Józef z Ziemią. U nas ziemi był dostatek. Czarnoziemy

były takie, że ziemniaki rosły jak topole. Tyle że bulw nie miały. No, ale było,
minęło. A wszystko przez ruletkę.

MANIEK Jak to?
KRZYSZTOF Dziadek był hazardzistą, stale stawiał na czarne i podwajał, stawiał i

podwajał. Aż tu zaczęło wychodzić sto razy pod rząd czerwone i włości diabli
wzięli.

MANIEK Ceśkę też diabli wzięli. „Taki stary a głupi — wołała po wywiadówce. —

Biegasz trzy miesiące z tornistrem, zamiast kupić u belfra świadectwo
ukończenia!”

KRZYSZTOF Czy to takie łatwe? Biorąc pod uwagę, że zwolnienie z klasówki

kosztuje dwa drugie śniadania, za dyplom wziąłby roczny abonament do
„Victorii”, tasiemiec jeden!

JĘDRUŚ Jego stawki są ogólnie znane i jawne. Zresztą pełny wykaz jest do wglądu

u woźnej. Aktualna tabela kursu: piona — drugie śniadanie, czwóra — obiad w
barze mlecznym. Trója — kolacja w „Kaukaskiej”.

KRZYSZTOF Rozumiem! Stosuje odwrotną skalę ocen. A więc te wszystkie moje

bomby…

JĘDRUŚ Niestety, panie Krzysieńku. Bomby to są bomby. Natomiast tróje dlatego

są takie cenne, że świadectwo na samych trójach nikomu nie rzuca się w oczy,
jest najbardziej wiarygodne i prawdopodobne.

Zresztą mimo niedostatecznych ocen wszyscy zostali promowani na następny

semestr, żeby nie zaniżać optymistycznej statystyki, od której leciała premia dla rady
pedagogicznej.

Rozdział 42

Siedzieli w klasopracowni luźno i swobodnie. Przez okna widać było rozchlapane

podwórko, na którym nowy woźny, Augustyn Suwalski (godny następca pani
Bielskopodlaskiej, której ustąpienie kursanci wymusili strajkiem okupacyjnym w szatni
dwa miesiące wcześniej), zamiast uprzątać błoto, zajmował się zdzieraniem
zadrukowanego papieru, który nie wiedzieć kto porozklejał na murach. W samej klasie
też sporo się zmieniło. Obniżono katedrę, znikła gdzieś trzcina do bicia po łapach, a na
popiersiu majora Smitha (patrona uczelni) powieszono buddyjski różaniec, bo tego
wyznania — jak się nagle okazało — był ów, do niedawna zaciekle ateistyczny,
przywódca spahisów.

W rogu, w miejscu gdzie przedtem znajdowała się plansza z fotosami prymusów i

—hasłami w rodzaju: „Więcej się uczysz, więcej wiesz”, „Budujemy drugi Dokształt”
czy też „Trzy razy nie apartheidowi w RPA”, teraz wisiała zwyczajna gablotka z
gazetką szkolną organizacji „Uczniość”. Gazetka była oczywiście samorządna i
niezależna od władz kursu, z tym jednym zastrzeżeniem, że klucz od gablotki
przechowywał stale pan docent i czasami udostępniał go, a czasem nie.

Z tą „Uczniością” w ogóle zrobiło się sporo bałaganu. Do niedawna wszyscy

słuchacze i wykładowcy CKM–u byli zarazem członkami Towarzystwa
Dokształcających i Dokształcanych, wszyscy płacili składki i nikt nie zawracał sobie
głowy. Niestety, obecnie zamiast Towarzystw działały dwa Stowarzyszenia, przy czym
do pierwszego zapisał się Buldog, wicedyrektor Baton i woźni. Natomiast w
„Uczniości” cała reszta solidarnie działała wbrew swoim żywotnym interesom.

Doszło do takiego rozbudowania demokracji, że w stołówce pedagodzy

otrzymywali identyczną zupę co kursanci (jedynie dwa razy więcej). Pojawili się też
nowi nauczyciele, przemawiający zgoła innym językiem, i choć mówili to samo co ich
poprzednicy, słuchało się tego znacznie przyjemniej. Buldog mocno przygasł, przez
dwa miesiące nalegał nawet, aby mówić do niego per magister, ale nowy wicedyrektor
przekonał studentów, aby nie czynili przykrości staremu wychowawcy, który
wprawdzie docenturę uzyskał w trybie przyspieszonym, ale zasłużył sobie na nią
wieloletnią postawą.

Nowym wicedyrektorem został pan Bronisław Beton–Baton, bardzo wybitny

kłusownik i literat, który — jak mówił sam o sobie — represjonowany w poprzednim
okresie, dopiero teraz mógł ze wszystkich swych sił służyć odnowie. Złośliwi pytali
wprawdzie, jakie to były represje, skoro w ciągu ostatnich dziesięciu lat podyktował
siedem książek, z których zrobiono trzy sztuki, jeden serial dla telewizji i kilkadziesiąt
adaptacji dla radia, ale powiedzmy sobie otwarcie, były to pytania wrogie i
tendencyjne.

W każdym razie wszyscy pracownicy Kuźni, z wyjątkiem dyrektora, który nagle

zaniemógł na zdrowiu, i woźnej, która nie zorientowała się w porę, załapali się na
właściwy pociąg, pędzący zgodnie z kierunkiem wiatru.

Ba, z biegiem czasu rada pedagogiczna stwierdziła, że to właśnie ona

zapoczątkowała wszelkie zmiany w Dokształcie.

Krzysiek, Maniek i Jędrek odnosili się z pobłażaniem do tych wypowiedzi.
— Normalna sprawa, konia kują, a żaba podstawia łapę — zauważył Marian.
Tego dnia „godźwych” miał być poświęcony konsultacji „programu

dydachtycznego”; początkowo Buldog bronił się przed koncepcją, żeby samorząd
klasowy obok zatwierdzenia kształtu worków na kapcie i kontroli zużycia kredy miał
jakiekolwiek prerogatywy przy ustalaniu programu, nagle jednak zmienił zdanie.

— Dobra, moje gapy kochane, zrobim, jak chcecie, pomówim dzisiaj o reformie

naszego Dokształtu.

— Dużej czy małej? — rezolutnie spytał Jędruś. Pedagog zjeżył się i oświadczył, że

mała została już dawno wdrożona. A następnie dodał, że opracowano dwa
alternatywne programy nauczania do wyboru i mają się zdecydować na jeden z nich w
nieprzekraczalnym terminie kwadransa.

— Ależ, panie docencie — zaoponował Krzysztof — obie propozycje są bez sensu,

zdecydować się na którąś z nich to tak, jakby w gospodarce skasować albo górnictwo,
albo rolnictwo.

— Tak, tak — poparł kolegę Jędrek — według jednego programu nauczania

historii nie walczyliśmy z Turkami, a przeciwnie, panowała niezłomna przyjaźń
polsko–turecka. Natomiast według drugiego Sobieski zajął Stambuł i ogłosił się
sułtanem.

— I dobrze by było — westchnął Buldog — mielibyśmy kożuchy w R WPG.
— A według trzeciej wersji ksiądz Kordecki bez sensu obronił Częstochowę przed

Szwedami, bo gdyby nie to, bylibyśmy dziś Szwecją.

— Fuj, fuj, fuj!!! — zakrzyknął docent widząc, że uczniowie zamierzają wpuścić go

w maliny, i natychmiast zmienił temat.

Zaczął mówić o zmianach ostatniego roku, których był inicjatorem. Jako przykład

wziął przyrodę.

— Spójrzcie, jakie mamy postępowe sukcesy na tem froncie. Przed rokiem w

oficjalnym podręczniku pisało, że wieloryb to ryba, a dziś, sami spójrzcie.

Zamachał skryptem odbitym na powielaczu.
— Prawie ssak— odczytał z namaszczeniem. Wybuch śmiechu.
— Prawie ssak? — wołali kursanci jeden przez drugiego. — To już nie można

powiedzieć nam całej prawdy?

— Oszaleliście, społeczeństwo nie jest przygotowane na tyle prawdy na raz,

mogłoby jeszcze chcieć tranu z tego wieloryba.

— Ależ to bzdura — zawołał Krzysio — przecież społeczeństwo wykazało…
Wykładowca walnął pięścią w stół.
— Społeczeństwo nie ma nic do wykazywania. A kursanci jeszcze mniej. Oto

skutki naszej dobroci. Dać ludziom palec, a one nie chcą go ssać! Pamiętajcie mi raz
na jutro, że ostrzegałem: jeszcze wszystko może się cafnąć i wieloryb znów będzie
ryba albo gorzej — jamochłon!

Tumult w klasie porobił się na takie dictum okropny, aż wypchanemu dinozaurowi

z kąta pomieszczenia łapy opadły jak płetwy. Okrzyki protestu mieszały się z drwiną.

Docent zerwał się z miejsca. Myślałem, że wrzaśnie, ale nie, zniżył głos do szeptu:
— Jeśli natychmiast nie zapanuje ład, porządek i spokój, to wezwę tu woźnego, a

ten, jak wejdzie do klasy, to już nie wyjdzie. I przykro będzie prowadzić lekcje przy
obcym.

Instynktownie wyjrzeli przez okno. Woźnego ani śladu, widać było tylko na śniegu

zmieszanym z błotem głębokie koleiny po jego wózku na narzędzia gospodarcze.
Zapadła cisza. Zdało się, że słychać ciężkie kroki na korytarzu…

— No, nie będziemy się spierać o jednego walenia — powiedział po dobrej minucie

Andrzej. — W końcu wszyscy opowiadamy się za kompromisem. Przecież tu,
wewnątrz klasy, możemy mówić zgodnie z prawdą, a jak wpadnie na hospitacje
dyrektor, odpowiadać jak potrzeba.

Jak tęcza po burzy uśmiech wychynął na twarz docenta.
— No więc, który wariant reformy wybieracie? Nie widzę, nie słyszę. Wdrążym

oba.

— Ale przecież oba warianty sobie przeczą — jęknął Kowale wski.

Ale już dzwonek wświdrował się im w mózgi niczym bór stomatologa. Buldog

wybiegł, a oni poszli za nim na korytarz zastanawiając się, czy to idzie nowe, czy też
wraca stare. Na zakręcie napatoczyli się na woźnego. Stał! Z miotłą.

Towarzystwo opieki

Czy są tacy, co jeszcze nie wierzą,
ż

e podobni jesteśmy do zwierząt?

Ten nerwusek do kurki,
ten chytrusek do lisa,
tamci dwaj małe szczurki,
ten znów kawał tygrysa.

Jest papużka falista, co rozgląda się koso,
no i rzecz oczywista: baran, świnia i osioł.

Lecz czasami, gdy ciężko,
kiedy życie dopieka,
zazdrościmy zwierzętom,
bo je chroni opieka.

Towarzystwo opieki nad ludźmi —
kto założy wreszcie ten klub,
może zrobi się nam trochę luźniej,
gdy będziemy mieć prawa jak żubr.

Gdy zabroni się dręczyć, znieważać,
głodzić, chłodzić, stosować pogróżki,
nikt z nas nie będzie się bał rakarza —
niepotrzebnych po prostu się uśpi.

Więc są tacy, co wprawdzie z przykrością,
ale praw tych zwierzętom zazdroszczą:

Ten podobny do sępa,
ów kudłaty jak makak,
ta, co zowią ją klępa,
i kobieta żyrafa.

Dziewczę z twarzą mopsika,
wuj o rysach walenia,
pijak z okiem królika,
oraz człowiek–hiena.

I gdy wszystko się wali,
wzdycha człek do człowieka,
a zwierzęciu — kanalii
przysługuje opieka.

Towarzystwo opieki nad ludźmi —
kto założy wreszcie ten klub?
Może zrobi się nam trochę luźniej,

gdy będziemy mieć wybieg i żłób.

Trzeba szybko powołać to ciało,
z jakąś mądrą i szczytną dewizą,
bo inaczej, brakuje już mało,
a się wszyscy z wszystkimi zagryzą.

Emigrantom

Choć Kanada się słodko uśmiecha,
Australia mirażem kusi,
nie możemy wszyscy wyjechać,
ktoś w tym kraju pozostać musi.

Na tej ziemi fars i tragedii,
co tak trudna jest do kochania,
coś winniśmy tym, co polegli
w swoich zrywach, wzlotach, powstaniach.

Jeśli ojce nie żyli na darmo,
nie frajersko walczyli o mowę,
czy nam wolno swych mózgów karmą
paść beztrosko potęgi światowe?

Za wygody, za pokój z wanną,
pełne sklepy i piękne niebo,
za banany, za mięso, za szampon
rodzić dzieci Niemcom i Szwedom?

Na angielski przełożą nam pacierz,
a wspomnienia się same uproszczą.
Trudno przecież żyć w rezerwacie,
by wyginąć z indiańską godnością!

Tutaj chude brzózki i piachy,
i mieszkanie za lat dwadzieścia,
złe prognozy, ponure strachy,
ot, po prostu sanie nieszczęścia.

Ile łatwiej jest patrzeć z daleka,
gdy się pójdzie z owczą gromadą,
a jeśli ktoś na to czeka,
kiedy wszyscy już stąd wyjadą?

Może ktoś już zaciera łapki,
kiedy innym serce się kraje?
„Załatwili się sami, Polacy”.
Więc, gdy o mnie idzie, ja zostaję.

Szansa

Doktor Diego Hernandez wrócił do domu dokładnie pięć minut przed północą.

Zostawił wóz pod kępą tamaryszku i ruszył do drzwi ciemniejących na tle szarawej
bryły pawilonu. Czuł się rozbity i nawet porządna szklanka brandy nie bardzo mogła
mu pomóc.

Jestem bankrutem — pomyślał osuwając się w głąb fotela i machinalnie włączając

radio. Per Dios! Co za passa! W istocie dzisiejsza przegrana w klubie stanowiła tylko
przypieczętowanie pasma niepowodzeń, które zapoczątkowało rozstanie z Francescą i
kłótnia z ordynatorem. Był zrujnowany i bez pracy.

— Cholerny kraj — wymamrotał. — Trzeba było posłuchać Alonsa, gdy rok temu

proponował pryśnięcie do Stanów.

Tymczasem w odbiorniku ucichły ostatnie akordy hymnu „Tyrani giną, gdy śpiewa

lud” i ozwał się ciepły głos spikera:

— Minęła godzina 24. Mamy dziś wtorek, 23 maja. Słońce wzejdzie o 4.05, zajdzie

o 21.15. Imieniny obchodzą Rodrigo i Isabella. Przed 48 laty urodził się Miguel
Sanchez…

Było parno. Za oknami w ogrodzie szalały cykady, których chór przypominał raczej

jęk blachy niż symfonię żywych owadów. Zanosiło się na burzę. Stłumiony grzmot
przetoczył się od strony „Sierra Blanca.

Doktor nalał sobie drugą lufę i wychylił ją duszkiem.
Piję jak prostak! — obsztorcował się w myśli — ale być może to ostatni kieliszek

brandy na długi czas.

Faktycznie, jeśli po sprzedaniu tej posiadłości wypłacze się nawet z długów, jego

sytuacja będzie i tak nie do pozazdroszczenia. Pracy w stolicy nie dostanie, Alvarado
ma długie łapy, zaś perspektywa egzystencji w zawszonych barakach któregoś z
górniczych osiedli w dżungli, gdzie więźniowie płuczą złoty piasek ku chwale Jedynej
Demokratycznej Junty, napawała przerażeniem jeszcze do niedawna świetnie
zapowiadającego się psychiatrę.

A tak wszystko dobrze szło, co go podkusiło, żeby przyłączyć się do spisku

przeciwko ordynatorowi. Ale przecież wszyscy mówili, że nadużycia są zbyt
znaczne… Że Alvarado ma odejść, że będzie potrzebny ktoś młody. Jak głupi zgodził
się podpisać pod protestem. Zgodził, mimo oczywistych nici łączących Alvarado z
tajną policją…

Beznamiętny głos spikera w radio nabrał nieoczekiwanej ostrości.
— Uwaga, obywatele! W dniu wczorajszym ze szpitala więziennego Santa Clara

zbiegł niebezpieczny maniak, kryminalista. Jest możliwe, że ukrył się w rejonie
Dzielnicy Zachodniej. Ostrzega się wszystkich przed udzielaniem schronienia i
rozmową z nieznajomymi. Grozi to śmiercią! Zawiadomcie policję. W razie potrzeby
używajcie broni. Powtarzam…

Przyciszył odbiornik i usiłował wycisnąć kilka kropli z butelki, gdy próba zawiodła,

ruszył do kuchni. W lodówce powinno być jeszcze parę puszek piwa. Szedł przez
mroczny dom potykając się o sprzęty. Otworzył lodówkę. Krótko zaklął. Piwa nie
było. Tak samo brakowało szynki i paczkowanej kiełbasy. Błyskawicznie otrzeźwiał.
Zapalił światło. Najwyraźniej ktoś myszkował w kuchni przed jego przybyciem.
Poczuł, jak od stóp do głów oblewa go pot. Szybko pobiegł w stronę gabinetu,
wszędzie było pusto, tylko sięgając do telefonu zobaczył pokrwawiony bandaż na
szafce. Uniósł słuchawkę.

— Nie działa, próbowałem.

Hernandez znieruchomiał, głos dobiegający zza firanki sparaliżował go i poraził.
Upuścił słuchawkę na widełki. Zza zasłony wysunął się przygarbiony mężczyzna z

twarzą pokrytą szpakowatym parodniowym zarostem. Jedna ręka okutana była w
pokrwawione bandaże, w drugiej, kurczowo zaciśniętej, lśnił typowo policyjny
pistolet.

Szaleniec! Spokojnie, tylko spokojnie — przebiegło przez głowę doktora.

Spróbował się uśmiechnąć i przemodelować ściągnięte rysy w samą życzliwość i
sympatyczność.

— Trochę dziś późno przyszedłem do domu, musiał pan długo czekać…
— Wszedłem przez nie domknięte drzwi do garażu, byłem głodny, potrzebowałem

bandaży — odpowiedział pozornie bez związku intruz.

— Nic nie szkodzi. — Diego starał się nie patrzyć na wylot lufy. — Czym mógłbym

panu służyć?

— Potrzebuję innego ubrania i trochę pieniędzy — rzeczowo stwierdził zbieg. —

Chciałbym też, żeby ktoś poprawił mój opatrunek… Krwotok zahamowałem
niefachowo.

Doktor zbliżył się do nie zapowiedzianego pacjenta. Odwinął bandaż. Właściwie

mógłby w tym momencie pokusić się o rozbrojenie maniaka, ale ciągle był na sporym
rauszu i niepewny refleksu wolał nie ryzykować. Postrzał był brzydki, choć niegłęboki.

— Niech się pan nie denerwuje, ubranie i pieniądze odeślę, kiedy tylko będę mógł

— wymamrotał ranny.

— Oczywiście, nie ma problemu — Diego nadał już swemu głosowi naturalne

brzmienie. Najważniejsze to zdobyć zaufanie szaleńca, potem wszystko pójdzie łatwiej.

— Uważa mnie pan za wariata? — zapytał natarczywie przybysz.
— Ależ skąd! — zaprzeczył może zbyt gwałtownie.
— Wiem, wiem, ale to nawet lepiej, dużo lepiej. Są w życiu takie sytuacje, kiedy

lepiej za dużo nie wiedzieć… Jeszcze jedno. Pożyczy mi pan samochód? Chciałbym
przed świtem być w górach, wóz zostawiłbym na parkingu w Villa Montana…

— Przecież pan wie, że nie odmówię. Sądzę jednak, że powinien pan przede

wszystkim wypocząć. Stracił pan sporo krwi.

— Bzdura, nic mi nie jest. — Wstał i usiłował dojść do drzwi, ale zachwiał się. —

Może rzeczywiście powinienem zdrzemnąć się kwadransik. Wystarczy, jeśli wyjadę na
dwie godziny przed świtem.

— Może się pan położyć na kozetce. Przyniosę koc — powiedział troskliwie

doktor.

Maniak cały czas zachowywał się poprawnie i gdyby nie rewolwer ciągle ściskany

kurczowo, można by polubić jego towarzystwo. Tymczasem Hernandez mimo zadania
kilkunastu pytań testowych, niezauważalnych przez laika, nadal nie potrafił określić
schorzenia nieoczekiwanego pacjenta.

— Na pana miejscu spróbowałbym testu Warrena — padła naraz propozycja

rannego.

— Ależ ja… wcale pana nie badam.
— Ja na pana miejscu bym to zrobił. Dobrze jest wiedzieć, kogo się gości pod

swoim dachem. Prawda?

— Słyszałem jakiś komunikat w radio… — bąknął Diego.
— Zapewne o mnie. Ucieczka z Santa Clara zdarza się raz na piętnaście lat… A

propos, doktorze, ile lat miał pan piętnaście lat temu?

— Byłem uczniem… w dosyć dobrej szkole. Chociaż ówczesne wydarzenia

pamiętam dość dobrze. Przypominam sobie, że byłem zrozpaczony, ponieważ mama
pochowała mi wszystkie buty, żebym nie mógł wziąć udziału w demonstracji
kwietniowej. I tak nie mogłem zobaczyć Ojca Manuela.

— Mówi pan o Sanchezie? — spytał zbieg.
— Naturalnie.
— Nie przypuszczałem, że ktoś może go jeszcze pamiętać.
Diego roześmiał się, po raz pierwszy w trakcie tego nieprzyjemnego wieczoru.

Gość rzeczywiście był słabo poinformowany. Któż nie wiedział o Sanchezie, nie znał
na pamięć jego życiorysu, nie uczył się na jego ideałach. Ojciec Manuel — Górski
Orzeł — Nadzieja Kontynentu… To tylko trzy z tysięcy tytułów najpopularniejszej
postaci dziejów najnowszych. A przy tym co za niezwykła kariera.

— Może pan o tym opowiedzieć? — spytał przybysz. Hernandez spełnił jego

prośbę.

Dwa lata przed wydarzeniami kwietniowymi Manuel Sanchez był nauczycielem

historii w La Vista. Dobrym nauczycielem, samodzielnym i kontrowersyjnym. W tym
czasie reżim generała Portillosa znajdował się u szczytu potęgi. Więzienia były pełne,
swobody zawieszone, a ogniska buntów zadeptane buciskami rekrutów. Oczywiście
wszystko odbywało się pod hasłami ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego. Nic
dziwnego, że odważny nauczyciel rychło znalazł się na liście osób nieprawomyślnych.
Sytuację zaogniły anonimowe informacje, że po lekcjach spotyka się z wybraną grupą
młodzieży w swoim mieszkaniu i rozmawia z nimi na tematy nie objęte programem
nauczania. Co gorsza, po wyrzuceniu ze szkoły nie poniechał tej działalności. Los
Sancheza był przesądzony i zapewne dopiero po paru latach któryś ze spychaczy
niwelujących podmiejskie pagórki odnalazłby jeszcze jeden anonimowy grób ze
zwłokami mężczyzny z kulą u podstawy czaszki. Szczęściem dla Manuela Portillos
lubił uchodzić co pewien czas za praworządnego (zwłaszcza gdy potrzebował
zagranicznych pożyczek żywnościowych) i dlatego pedagog zamiast zniknąć bez śladu
został oskarżony w całym majestacie prawa i opluty przez dyspozycyjnych
dziennikarzy jako demoralizator młodzieży i agent obcego Imperium. Proces miał być
pokazowy, transmitowany przez telewizję. Po pięciu miesiącach śledztwa oprawcy byli
pewni, że oskarżony będzie zeznawać w sposób pożądany.

Niestety. Sanchez nie tylko odwołał wymuszone zeznania, udowodnił bezsens

oskarżeń i mechanizmy dyktatury, ale, co gorsza, dzięki przyzwoitości
przewodniczącego trybunału (który miał zaawansowanego raka i mógł sobie pozwolić
na niezawisłość) został uniewinniony. Opuszczając salę sądową był już sławny i
popularny jak żaden z tłamszonych po cichu rebeliantów czy niedzielnych
opozycjonistów. Wprawdzie propaganda usiłowała uniewinnienie zinterpretować jako
sukces władzy, która obiektywnym wyrokiem dowiodła własnej praworządności, ale
była to próba zatykania Amazonki korkiem od wanny. Skrewił również nasłany
zamachowiec, kierowca wielkiej ciężarówki, przed którą Manuel uratował się
natychmiastowym skokiem z wiszącego mostu. Dalszy życiorys buntownika staje się
jeszcze barwniejszy.

Wydalony z kraju jednoczy rozbite i podzielone jałowymi sporami grupki

emigracyjne, po czym z dokumentami na nazwisko Leo Santorri powraca do ojczyzny.

Tymczasem w ciągu owego roku kryzys gospodarczy jeszcze się pogłębił. Co rusz

wybuchały dzikie strajki górników ł tkaczy, tłumione bądź dodrukowywanymi
pesetami, bądź brutalnymi akcjami oddziałów specjalnych. Rósł ferment w kołach
intelektualnych, z ambony grzmiał (aluzjami wprawdzie) biskup La Visty, dopóki nie
zginął zastrzelony przez jakiegoś szaleńca, który (jak dowiodło tego drobiazgowe
ś

ledztwo) działał na własną rękę i nie miał żadnych wspólników.

Tymczasem Sanchez dwoił się i troił. Ukrywany przez peonów i szmuglerów

papierosów przemierzał kraj wszerz i wzdłuż: To wypływał wśród górników
pomagając im formułować żądania, to znów uczył zecerki rozgorączkowanych
studentów.

Za jego głowę wyznaczono nagrodę w wysokości miliona pesetów, ale jakoś nikt

się nie kwapił.

A tu już poczęły wybuchać pierwsze ładunki instalowane w różnych miejscach

przez narwańców z partyzantki leśnej i miejskiej. Portillos, zaskoczony obrotem
spraw, działał chwiejnie i niekonsekwentnie. Jednego dnia rzucał oddziały specjalne na
krwawe pacyfikacje wiosek indiańskich, aby drugiego zwoływać rozpędzony
parlament i wyciągać posiwiałych posłów z więzień i obozów pracy.

W marcu można było odnieść wrażenie, jakby wszystko zaczynało się ułagadzać;

Portillos zapowiedział powrót do rządów cywilnych, przebąkiwał o możliwości
amnestii.

Atoli w pierwszych dniach kwietnia jeden z szefów policji wykombinował

zorganizowanie wiecu popierającego dyktatora. Spędzono na stadion młodzież
szkolną, aktywistów grup paramilitarnych i emerytowanych oficerów. Wiec udał się aż
za dobrze, zwłaszcza gdy do tłumów wychodzących ze stadionu poczęli dołączać
robotnicy i studenci wołając, że trzeba iść pod pałac, aby osobiście podziękować
Portillosowi za przewodzenie narodowi. I szedł tłum wielki jak wezbrana wiosną rzeka
po Avenido del Sol, tłum brodatych konfidentów z ukrytymi w teczkach bańkami z
benzyną, beztroskiej młodzieży i zdezorientowanych kobiet, które opuściły swoje
wielogodzinne miejsca w kolejkach.

W tym samym czasie Portillos znajdował się już w swoim bunkrze daleko od

miasta, a w parku za pałacem gromadziły się grupy specpoli uzbrojonych w automaty
oraz ściągały kolumny wozów pancernych.

Tłum minął katedrę Matki Boskiej z Guadelupy, białe schody Pałacu Gigantów i

ś

piewając pieśni szedł, wielogłowy i beznadziejnie ufny.

I naraz, ledwie o trzysta metrów od Pałacu Republiki, z bocznej uliczki wyjechał

wóz z podnośnikiem służącym do wymiany świetlówek w lampach ulicznych, stał na
nim mężczyzna w sile wieku, w kapeluszu peonów z Montanii. Poznano go.

— Manuel, Manuel, Manuel! — zaskandował tłum i stanął. — Słuchajcie, ludzie!

— rzucił Sanchez. — Rozejdźcie się, to prowokacja! Z dołu ozwały się głosy
niedowierzania.

— Jeśli nie wierzycie, wyślijcie delegację pod pałac albo lepiej za pałac. Chcą was

sprowokować, oskarżyć o bunt, o zamach na władzę. To rozwiązałoby im ręce.

— Przecież jesteśmy nie uzbrojeni! — zawołał ktoś z tłumu.
— Nie ma to żadnego znaczenia. Zaprawdę mówię wam, czas jeszcze nie nadszedł.
Dialog toczył się nerwowy, lecz w końcu tłum usłuchał i niechętnie, bo niechętnie,

począł się rozchodzić.

W minutę później patrole otoczyły podnośnik, ale Manuel prysnął przez balkon

wystawnej kamieniczki i przepadł jak kamień w wodzie. Nieudana prowokacja jeszcze
bardziej skruszyła fundamenty władzy Portillosa. Wśród młodszych hierarchów z Rady
Junty poczęło się szerzyć przekonanie o nieuchronności zmian. Przebąkiwano o
wymianie Portillosa na jakiegoś konserwatywnego cywila.

I właśnie wtedy rozegrał się dramat na Bagnie Flamingów. Do dziś nie wiadomo:

efekt przypadku czy zdrady?

Z początkiem czerwca oddział żandarmerii natknął się na obozowisko partyzantów,

które wizytował Sanchez. Skosiła go jedna z pierwszych serii. Bojowcy nawet nie
zdążyli chwycić za broń; zaczęła się systematyczna rzeź. Zabito wszystkich, łącznie z
Mariną, prześliczną Metyską — dziewczyną Górskiego Orła. Przebieg masakry cały
czas kręcili reporterzy telewizyjni. Zapadający zmierzch i wzrastająca ulewa, która
zmieniła bagno w nieprzebyte grzęzawisko, zmusiły do odwrotu dzielnych
ż

andarrnów. A nazajutrz program sławiący odpowiedzialnych patriotów poszedł w

głównym wydaniu teleglobu.

Był to ostatni wieczór Portillosa.
Miara się przebrała, zmagazynowany gniew wybuchnął.
W pół godziny po emisji wszystkie posterunki policji w stolicy były już zdobyte.

Uzbrojone tłumy ruszyły na pałac. Jednostki pancerne wyznaczone do kontrnatarcia
przeszły na stronę rebelii. Za nimi poszła żandarmeria, a najwierniejszy z wiernych —
szef telewizji rządowej osobiście wygłosił przemówienie przeciwko tyranii. Portillos
nie zdążył ani do bunkra, ani na sekretne lotnisko, gdzie czekał doskonale wyposażony
samolocik odrzutowy.

Zastrzelił go osobiście porucznik Carania z Gwardii Republikańskiej, od roku

członek organizacji Sancheza. On też, już jako pułkownik, stanął na czele całego ruchu
dusząc ostatnie gniazda popleczników dyktatora, zresztą bardzo nieliczne…

W dwa tygodnie później referendum uczyniło go prezydentem.
Kiedy Diego opowiadał całą tę historię, gość nie odezwał się ani słowem.

Widocznie w Santa Clara odcięty był od jakichkolwiek informacji. Gdy Hernandez
zamilkł, przybysz westchnął i po dłuższym milczeniu spytał:

— A co było potem?
— Potem rozpoczęły się rządy Caranii, zrazu liberalne, pełne obietnic i zapewnień,

z czasem coraz twardsze, coraz bardziej dyktatorskie. Dzięki kredytowi zaufania i
hasłom odziedziczonym po Sanchezie Carania zdobył władzę, o jakiej Portillos nie
mógł marzyć. Nie liczył się więc z nikim i z niczym. Znów zapełniły się więzienia, a
dawni żandarmi i prokuratorzy szybko powrócili do łask. Fachowcy zawsze są
potrzebni. Większość dawnych towarzyszy Ojca Manuela, o ile nie poszła ślepo za
Carania, jest dziś granicą bądź zniknęła bez wieści.

— A zatem zapomniano o Manuelu?
Doktor tylko się roześmiał.
— Zapomnieć o Sanchezie byłoby równoznaczne ze zdradą stanu. Górski Orzeł to

nasz bohater narodowy. Jego imię noszą ulice i place, zatoki i szczyty górskie, rzeźnie
i wytwórnie majtek. Jego profil widnieje na znaczkach pocztowych, monetach i
kapslach od piwa. Portrety we wszelkich możliwych formatach zdobią ściany urzędów
i szkół, mokną podczas oficjalnych parad. A pomniki — jakaż jest ich różnorodność:
Sanchez wsparty o skałę, Sanchez głaszczący dziewczynkę po włosach, Sanchez przy
ognisku, a przede wszystkim Sanchez na historycznym podnośniku. W każdej książce
musi być przynajmniej jeden odsyłacz do jego pism, jeden cytat z jego przemówień.
Ba, świeżo upieczone małżeństwa po wyjściu z katedry składają kwiaty pod jego
obeliskiem…

Zbieg uśmiechnął się tylko.
— A zatem — rzekł — mogę mniemać, że potrafiłby pan, doktorze, bez trudu

określić jego rysopis?

Diego wzruszył ramionami.
— Czarna gęsta czupryna, orli nos, nieco za wydatne wargi, oczy ukryte pod

krzaczastymi brwiami i gruba blizna na prawym policzku.

— A może chciałby pan jej dotknąć, doktorze?
Hernandez trwał przez parę chwil zupełnie nieruchomo.
Nie zareagował nawet, kiedy piorun uderzył gdzieś zupełnie blisko willi, a

wszystkie światła na moment przygasły. Zdumienie tylko moment walczyło z
niedowierzaniem.

Sanchez uniósł się z kozetki, odłożył trzymaną dotąd kurczowo broń.
— Nie pyta pan, jak to możliwe?
— No właśnie… — bąknął lekarz, nerwowo zapalając papierosa.
— Wtedy na moczarach żaden z postrzałów nie był śmiertelny. Kiedy oprawcy

oddalili się, zaniepokojeni podnoszącą się wodą, półprzytomny doczołgałem się na

jakiś pagórek, tam znalazł mnie Carlos, stary rybak, analfabeta, jeden z nielicznych
mieszkańców Bagna Flamingów. Bardzo długo trwało, zanim leczony odwiecznymi
metodami krajowców doszedłem do zdrowia; kiedy z ranami się poprawiło, przyplątała
się febra, tak że minęło kilkanaście miesięcy, zanim mogłem pozwolić sobie na marsz
do najbliższej osady. Nie wiedziałem nawet, że zwyciężyłem. Rybak nie znał się na
polityce. I wiedział, co robi.

Dopiero po dotarciu do jednej z wiosek dowiedziałem się, że rewolucja wygrała, a

ojcem narodu jest Carania. Natychmiast udałem się na posterunek policji.
Powiedziałem, kim jestem. Najpierw wzięto mnie za wariata, ale po namyśle dyżurny
sierżant zadzwonił do komendy prowincjonalnej. Już nazajutrz przyjechał do osady
major Quesada, swój chłop, góral jak ja. Poznał, uściskał i zadzwonił bezpośrednio do
Caranii. Prezydent podobno zaniemówił. Po chwili obiecał jeszcze dziś wysłać
specjalny helikopter. Trochę zrobiło mi się nieprzyjemnie, że nie poprosił mnie do
telefonu.

To czerwcowe popołudnie było najpiękniejszym dniem mojego życia. Całe

Magambos, bo tak nazywała się osada, zorganizowało festyn; tańczono, pito i
ś

piewano ciesząc się z mojego zmartwychwstania.

Pół godziny przed zmierzchem, kiedy wyzwoliłem się z objęć pięknych córek

właściciela plantacji, przyszedł do mnie zaskakująco spochmurniały Quesada.

— Czy to nie dziwne? Do tej pory radio nie nadało żadnego komunikatu o twym

odnalezieniu, padre.

— Może chcą nadać ceremonii specjalną oprawę, uzgodnić to ze mną — odrzekłem

niefrasobliwie.

Ale Quesada nie rozpogodził się.
— Dobrze zna pan Caranię?
— Spotkaliśmy się zaledwie kilkakrotnie. Świetny żołnierz.
Nad lasem zaterkotał helikopter. Wsiadłem żegnany owacyjnie przez kilkudziesięciu

mieszkańców Magambos. Byłem zmęczony. W helikopterze znajdował się lekarz, nie
znany mi osobiście pułkownik (podobno adiutant Caranii) i pielęgniarka. Obaj z
Quesada otrzymaliśmy po filiżance aromatycznej kawy i zaraz potem zapadłem w sen.

Ocknąłem się dopiero w Santa Clara, w pawilonie IV, głęboko wkopanym w

wulkaniczną glebę. Usługiwał mi głuchoniemy strażnik i lekarz cudzoziemiec, nie
odzywający się ani słowem i nie reagujący na moje próby porozumienia. Przez
piętnaście lat nie miałem żadnego kontaktu ze światem zewnętrznym, nie udało mi się
też zrozumieć do końca, co się stało.

Opowieść musiała zmęczyć Sancheza, bo wyczerpany opadł na kozetkę.
— Mogę uzupełnić pańską historię — powiedział poważnie Hernandez. Pozbył się

już wszelkich wątpliwości. — Byłem młody, ale czytałem gazety. Gdzieś z początkiem
tamtego lata major Quesada popełnił samobójstwo wyskakując z górnych okien
Ministerstwa Policji. Mówiono, że z powodów osobistych.

Manuel westchnął tylko, a Diego ciągnął dalej:
— Mówił pan, że gościnna wioska nazywała się Magambos. Ta nazwa też nie jest

mi obca. „Dramat w Magambos” — wielkie czarne nagłówki…

— Proszę mówić!!!
— Dokładnie nie pamiętam, ale gdzieś w tym samym czasie grupa bandytów

napadła na tę osadę i wzięła wszystkich mieszkańców jako zakładników. Razem
zabarykadowali się w miejscowym kościele. Podczas pertraktacji z przybyłym
dowódcą żandarmerii doszło do nie wyjaśnionej eksplozji: wszyscy przebywający w
kościele zginęli…

Sanchez ukrył twarz w dłoniach.
— Więc jednak Carania. A ja, głupi, przez te wszystkie lata podejrzewałem

nieżyjącego Quesadę, myślałem, że to jakiś spisek niedobitków Portillosa. Usiłowałem
przesyłać listy do prezydenta. Carania! Mój uczeń! Wielki Boże!

Hernandez patrzył na niego zdziwiony. „Ojciec Manuel — nadzieja kontynentu”

okazał się łatwowierny jak dziecko. Czyżby nie zdawał sobie sprawy, jak przerósł go
własny mit i jak bardzo był niewygodny dla kapłanów tego mitu? Doktor, który był
realistą, nie dziwił się postępowaniu Caranii, dziwne było raczej to, że zdecydował się
pozostawić Sancheza przy życiu. Oficerowie, którzy przejęli władzę, nie byli aż takimi
idealistami jak nauczyciel z La Vista. Dziś, po piętnastu latach, Carania, jeśli nie liczyć
rewolucyjnej frazeologii i sanczezowskich haseł, niczym nie różnił się od swego
poprzednika Portillosa.

Diego zamierzał coś powiedzieć, ale odgłosy dochodzące z kozetki upewniły go

niezbicie, że pacjent zasnął. Gdzieś w głębi domu stary zegar wybił pierwszą, burza
kotłowała się jeszcze nad wzgórzami, ale grzmoty były coraz odleglejsze. Hernandez
na palcach zbliżył się do śpiącego i szybko podniósł leżący na stoliku pistolet. Sanchez
ani drgnął, oddech miał równy, choć nieco chrapliwy.

Doktor wycofał się na palcach. W myślach miał zamęt. Pełne pomieszanie ekscytacji

ze strachem.

— Co zrobię, jeśli go tu znajdą? Bzdura, dlaczego mieliby znaleźć? Deszcz zmył

wszelkie ślady… Cholera, żeby choć kropla alkoholu!

Włączył ekspres do kawy. I nagle gwałtowna myśl przeszyła mu mózg: szansa!

Jakkolwiek by patrzeć, pojawienie się Manuela stanowiło wielką szansę. A on i tak nie
miał nic do stracenia. Błyskawicznie przemknęły mu dwie koncepcje: spokojniejsza —
wyjazd z Sanchezem za granicę (zawsze to dobrze być osobistym lekarzem czołowego
przywódcy) i druga — znacznie bardziej ryzykowna.

Była jeszcze jedna możliwość, telefon na policję, ale doktor zbyt dobrze zdawał

sobie sprawę, że przy takiej aferze żaden ze świadków, nawet superlojalny, nie ma
prawa pozostać przy życiu.

W hallu rozległ się cichy brzęk. Hernandez podszedł do telefonu.
— Chwała Bogu, znów włączyli linię.
Wiedział, co zrobi. Zadzwoni do Alonsa. Młody chirurg miał rozległe znajomości w

kręgach opozycyjnych, był również bardzo popularny wśród studentów, przechwalał
się również dojściami do telewizji. Gdyby możliwie szeroko ujawnić
zmartwychwstanie Sancheza, kto wie…

Już po chwili wykręcał siedmiocyfrowy numer.
Alonso mimo późnej pory jeszcze nie spał. Jego ciepły bas wniósł od razu element

spokoju.

— Co dobrego, Diego?
— Chciałbym, żebyś wpadł do mnie, mam ważną sprawę. Ku zdziwieniu Diega

Alonso nie zadawał żadnych pytań, tylko stwierdził krótko:

— Dobrze!
Z własnej inicjatywy Hernandez dorzucił:
— Mam pacjenta, który mógłby was (to słowo nieco wyinterpretował)

zainteresować. Najciekawszy przypadek od piętnastu…

— Będę za pół godziny — przerwał Alonso.
— Z kim pan rozmawia? — Sanchez stanął w drzwiach gabinetu ciężko opierając

się o framugę.

Doktor upuścił słuchawkę jak dziecko przyłapane na gorącym uczynku.
— Z przyjacielem, może nam pomóc.
— Dziękuję, ale prosiłem tylko o pożyczenie wozu, odzieży — w głosie rannego

zabrzmiała nieufność i irytacja.

— I co pan zamierza?

— Być wolnym. Wrócić w góry.
— Walczyć?
Manuel pokręcił głową.
— Wyrosłem z tego. Każdy kiedyś bawi się w rewolucję. Z wiekiem to

przechodzi…

Hernandez popatrzył z niedowierzaniem.
— Ależ, ojcze Manuelu, pomówmy otwarcie. Tysiące ludzi w kraju marzyło o

pańskim zmartwychwstaniu. W niejednym burzyła się krew, kiedy widział, kto żeruje
na pańskiej legendzie. Czy pan wie, jak bardzo jesteśmy dziś spodleni? Kim my
jesteśmy? Marionetkami. Półludźmi w teatrze pozorów. Udajemy wiarę, nie mamy
nadziei, a przepaja nas nienawiść.

— To przykre — Sanchez wyraźnie nie ekscytował się przemową Diega.

Przeciwnie, jego rezerwa rosła.

— Ale to można zmienić, wystarczy pana imię. Ono nas zjednoczy, wyzwoli

energię narodu. Jeden manifest: „Prawda dla ludzi, ziemia dla peonów” i jesteśmy na
fali.

Ranny uśmiechnął się gorzko.
— Mam być znów odskocznią dla nowych przyjaciół ludu? Nie, doktorze, starczy,

ż

e wychowałem Caranię… Idę.

— Tak nie można mówić! — Diego czuł, jak rozsypuje się kryształowy pałac jego

nadziei.

Sanchez zachichotał.
— Chce pan zostać ministrem zdrowia, to się da załatwić l
— W jaki sposób?
— Jedna pielgrzymka do Matki Boskiej z Guadelupy.
Krew napłynęła do twarzy Diega.
— Proszę nie żartować.
Gość wzruszył ramionami. Zaczął krążyć po mieszkaniu, zbierać rozrzucone

bandaże, zajrzał do szafy, wybrał sobie garnitur. W ogóle nie reagował na odzywki
gospodarza. Chichotał albo czasami rzucał jakieś zdanie o czterdziestu wiekach, które
na nich patrzą…

Hernandez poczuł, że ogarnia go przerażenie.
— Zwariował. Piętnaście lat spędzonych w lochu zrobiło swoje. Pal jednak

wariactwo, nawet zidiociały Sanchez to jednak Sanchez…

Gość otworzył szufladę i liczył pieniądze, mamrotał przy tym do siebie.
— Kiedy tylko wybuchła ta epidemia tyfusu, wiedziałem, że ucieknę, nie ma nic

lepszego niż zamieszanie w więzieniu, cały czas mówiłem do siebie, Pedro, teraz twoja
kolej…

— Jaki Pedro?
— Pedro Jimenez… Nie przedstawiłem się jeszcze?
— Ależ, Ojcze Manuelu!… .Chichot wzmógł się.
— Ładnie wymyśliłem tę historię, prawda? Mam wielki talent literacki. Ogromny.

Kiedyś dostanę nagrodę Nobla. A do Sancheza chyba rzeczywiście jestem podobny.

Doktorowi zrobiło się słabo. A potem fala gniewu oblała go od stóp do głów. Taka

szansa, taka szansa. I on, naukowiec, dał się oszukać byle schizofrenikowi.

Przybysz kuśtykając dotarł do kuchennych drzwi. Otworzył je.
— Do widzenia, doktorze. Dziękuję za wszystko… Aha, proszę o zwrot broni.
— Musi pan zostać, Jimenez, jest pan chory…
— Proszę oddać mi broń!
Nagłym skokiem, z energią, o którą trudno podejrzewać rannego zwariowańca,

zbieg z Santa Clara dopadł Hernandeza. Doktor jednak znał sztukę samoobrony.

Chwilę szamotali się w milczeniu. I nagle padł strzał. Uścisk zelżał. Nocny gość osunął
się na podłogę.

— Nie strzelaj — zawołał — ja naprawdę…
Hernandeza ogarnęła furia; zbyt drogo kosztowało go całe oszustwo. Za bardzo

uwierzył w swoją szansę. Strzelił jeszcze raz, drugi, trzeci…

Potem podszedł do telefonu, wykręcił numer policji, podał swoje nazwisko i adres.

Powiedział o zbiegłym maniaku, który go zaatakował, i o użyciu broni w obronie
własnej.

Komendant podziękował i powiedział, że natychmiast wyśle ekipę.
Hernandez wyszedł przed dom. Ogarnęły go zapachy ogrodu i szaleństwa cykad.

Był zmęczony, bardzo zmęczony. Czuł, jakby postarzał się o dwadzieścia lat.

W dole na drodze błysnęły reflektory samochodu.
— Szybko działają —.pomyślał z uznaniem.
Na podjeździe ostro zahamował datsun. Wyskoczył z niego Alonso i jeszcze jakiś

brodaty mężczyzna.

— Cholera, zapomniałem ich odwołać. Co ja im teraz powiem?
Alonso uścisnął mu ręce. Przedstawił nieznajomego.
— To pułkownik Ribeira z Gwardii Narodowej, nasz człowiek. Za pięć minut

przyleci prywatny helikopter arcybiskupa. No, ale gdzie on jest?

— Kto?
— Manuel Sanchez! Myślisz, że nie zorientowałem się natychmiast, co jest grane?

Mieliśmy cynk z Santa Clara, że uciekł, mieli go przenieść do innego więzienia,
dlatego przyspieszyliśmy akcję. Nie masz pojęcia, jak nam pomogłeś. Wiesz, co się
teraz dzieje w mieście?

— Co się dzieje?
— Wszystko gotowe do rewolucji. Kontrolujemy już nadajnik radia, przez które

Manuel wygłosi przemówienie. Gwardia opowiedziała się przeciwko Caranii.
Studentom i robotnikom rozdano broń. Per Dios! Carania już jest trupem. Cały kraj
stanie za nami. Skończy się beznadzieja, przemoc i rządy klik. Rozumiesz, Diego? Czy
możesz to zrozumieć?!…

1973

Wyprzedźmy swoją epokę

Nad nami niebo głębokie,
przed nami bruki jak pieśni,
wyprzedźmy swoją epokę,
może będziemy współcześni.

Pomkniemy szybciej niż myśli,
których tak dawno nie było
może coś wreszcie się przyśni,
może wydarzy się miłość.

I wśród zielonej kniei
w oszołomieniu zabawnym
będziemy bliżsi nadziei,
będziemy dalsi od prawdy.

Niejedną zmażemy plamę,
stracimy niejednych łaski,
gdy nasze twarze nieznane
znów nakleimy na maski.

Więc naprzód z ziemi obrotem,
przyszłość nas musi pomieścić,
wyprzedźmy swoją epokę,
może będziemy współcześni.

1970

Loteria

Srebrzysta kulka potoczyła się skrajem tarczy, obiegła ją kilkakrotnie terkocząc w

nagłej ciszy, która zapadła na wykwintnej, acz zadymionej sali pełnej pięknych kobiet i
czcigodnych starców zgromadzonych wokół stołów pod ciężkimi weneckimi
ż

yrandolami, wśród purpurowych obić i kotar tłumiących zarówno westchnienia

przegranych, jak odgłosy zadowolenia szczęśliwców.

— Numero quinze, la santé — zabrzmiał dobitny głos krupiera, a czarne grabki z

chińskiej laki wskazały chudego dżentelmena na skraju stołu, kurczowo ściskającego
kieliszek z koniakiem.

— Numer piąty to ja! — zawołał i wychylił duszkiem bursztynowy płyn.
— Ma facet szczęście, wygrał zdrowie na loterii — usłyszałem obok siebie szept

przesiąknięty alkoholem.

— Proszę?
— Udało się staremu Duvalowi, wytrwałość nagrodzona — powtórzył mój sąsiad z

prawej, czerwony tłuścioch o przekrwionej twarzy i króliczych oczach albinosa.

Przez moment zastanawiałem się, czy mówił do mnie. Są takie chwile, kiedy

człowiek ze zdumieniem patrzy dookoła i myśli, skąd właściwie się tutaj wziął.
Pamiętam dokładnie moment wejścia do kasyna, kilka nieudanych kolejek przy ruletce,
zabawę przy barku z „jednorękimi bandytami” — tam nawet mi się trochę
poszczęściło. Ale potem…? Chyba zobaczyłem dziewczynę, smukłą blondynkę, której
twarz prawie w całości wypełniały fiołkowe oczy. Zupełnie natomiast nie mogłem
sobie przypomnieć momentu wejścia na salę z loterią, więcej powiem — tyle razy
odwiedzałem kasyno, a mimo to nie miałem pojęcia o istnieniu purpurowego
sanktuarium.

— Napijemy się? — Tęgi sąsiad ujął mnie pod ramię. — Tę kolejkę pauzuję. Mam

telefon od świętego Antoniego — przekornie zmrużył oko.

— Który numer pan obstawia? — zapytał mnie krupier.
— Jedenaście — rzekłem machinalnie, kładąc szton na odpowiednim polu.
— Też zawsze obstawiam nieparzyste — szepnął tłuścioch. Denerwował mnie, ale

z drugiej strony irytujący klimat dziwacznego snu sprawiał, że miałem ochotę zapytać
kogokolwiek, nawet tego nachała, co tu właściwie jest grane.

Znowu zagrzechotała kulka, posuwając się po ruchomej tarczy z przezroczystego

tworzywa. Dopiero teraz zauważyłem, że pod nią znajduje się druga tarcza z
kolorowymi napisami. Maszyna stanęła, kulka wpadła w przegródkę numer 14, a
wokół stołu rozległo się westchnienie ni to ulgi, ni to rozczarowania.

— Widzi pan, co za sprawiedliwość, Grek trafia miłość trzeci raz w tym miesiącu.
Oliwkowy przystojniak spokojnie schował do kieszeni żeton i z godnością opuścił

salę. Grubas zajął się swoim kieliszkiem, a ja wysunąwszy ramię z jego paluchów
odsunąłem się od stołu.

— Zupełnie słusznie — dobiegła mnie pochwała wymówiona głosem pełnym

podtekstów i niedomówień.

Ona! Tajemnicza nieznajoma stała o krok ode mnie bawiąc się paciorkami

naszyjnika spływającego poniżej szyi przywodzącej na myśl modelki Boticellego.

— Lepiej odejść po pierwszej kolejce — kontynuowała patrząc mi prosto w oczy

— chociaż kto raz połknął bakcyla, będzie grać nieprzerwanie.

— Lubię zabawę z losem, ale nie jestem hazardzistą — odrzekłem. — Zawsze

potrafię przerwać.

— Wszystko jest kwestią stawki — stwierdziła i zaraz dodała: — nazywam się

Ana.

Grzechot kulki ponownie uciął rozmowy i uśmiechy.
— Numero dix–huit, la tristesse…
— Witaj, smutku — zażartowała Ana, wskazując wzrokiem starszą damę

chowającą w torebce swój żeton. — Mogło być gorzej.

— Czy mogłabyś wytłumaczyć mi reguły loterii? — spytałem.
— To proste: w tej sali gra się w życie. W każdej kolejce możesz wygrać swój los

na następny dzień. Jeśli wypadnie miłość, nazajutrz będziesz mógł zdobyć każdą
kobietę; jeśli zdrowie, w trawiącej cię nieuleczalnej chorobie nastąpi przełom; jeśli
szczęście…

— A jeśli smutek?
— Smutek to pusty los. Jeden dzień chandry, po którym będzie można zagrać na

nowo.

Podszedłem do stołu. Wiara, nadzieja, miłość… Na dolnej tarczy można było

przeczytać słowa, które od lat zwykłem traktować jak puste dźwięki. Pomyślałem, że
warto byłoby trafić miłość. Zwłaszcza że Ana była przy mnie… Prześliznąłem się
wzrokiem po twarzach grających, bez większego trudu mogłem wyczytać, na co
liczyli. Może za wyjątkiem pergaminowego trzęsącego się staruszka,
przypominającego raczej puste miejsce przy stole niż któregokolwiek z hazardzistów.

— A ty, Ana.. na co liczysz?
— Ja nie gram, ja ostrzegam.
Znów uczułem na sobie pytające spojrzenie krupiera. „Uprzejme, czujne, zimne.
— Rien na va plus? Sięgnąłem po mój żeton.
— Proszę cię, nie graj — powiedziała wielkooka.
— Dlaczego?
— Jesteś młody, zbyt młody…
— Jeszcze raz jedenaście — rzekłem spokojnie.
— Najważniejsza jest konsekwencja — znów wtrącił się tłuścioch.
Miał już bardzo mocno w czubie i ledwo trzymał się na nogach.
— Najważniejsze to konsekwencja — zabełkotał i przysiadł na jednej z sof, z

wyrazem twarzy zafrasowanego buldoga.

Tarcza zawirowała. Ujrzałem, jak zwężają się oczy Any, niczym u drapieżnika

gotującego się do skoku.

— Numero onze, la mort — powiedział krupier i po sali przeszedł mocniejszy

szmer niż uprzednio. Grabki podsunęły ku mnie żeton, a suchy staruszek podbiegł do
mnie i potrząsnął moją ręką.

— Gratuluję, szczerze gratuluję.
Ana miała głowę spuszczoną. Gotów byłbym przysiąc, że w jej ogromnych oczach

zakręciły się łzy. Inni ludzie odwrócili głowy.

— Czy coś się stało?
Piękna miała już twarz spokojną, surową.
— Miałeś szczęście — stwierdziła. — W drugiej kolejce wygrałeś to, o co wielu

latami zabiega bezskutecznie — śmierć!

Brzmiało to jak marny kawał. Roześmiałem się i jednocześnie zapragnąłem jak

najszybciej opuścić to zwariowane kasyno, obudzić się we własnym albo cudzym
łóżku, a w każdym razie czym prędzej wrócić do rzeczywistości.

— Chodźmy — Ana pociągnęła mnie ku drzwiom ukrytym za kotarą. — Tego już

nie można odegrać. Przykro mi, że zwabiłam cię tutaj, ale naprawdę, daję słowo,
zrobiłam to mimowolnie. Pojedziemy do mnie. Czuję się winna. I przynajmniej
postaram się, aby twoja ostatnia noc była przyjemna.

Czułem się oszołomiony i to na pewno nie z powodu alkoholu, piłem dziś

umiarkowanie. Z wielu pytań, które przelatywały mi przez głowę, wykrztusiłem jedno
w taksówce zatrzymującej się przed willą wielkookiej.

— Powiedz, kim ty właściwie jesteś?
— Moje pełne imię brzmi Ananke, Przeznaczenie — powiedziała, płacąc

taksówkarzowi.

Wstyd powiedzieć, ale uciekłem. Uciekłem widząc, jak duża wskazówka zbliża się

do godziny siódmej, godziny, w której mój los miał się, jak mówiła Ana,
uprawomocnić.

Dziewczyna spała z burzą włosów rozrzuconych na poduszce, oddychając równo,

spokojnie: nie miałem serca ani jej zbudzić, ani udusić, choć oba pomysły
równocześnie przyszły mi do głowy. Przez okno wlewał się najzupełniej realny świt.
Kiedy balkonowymi drzwiami wydostałem się do ogrodu, skąd uchylona furtka
wypuściła mnie na cyprysowy bulwar, poczułem się inaczej, normalnie. Niebo było
błękitne, a wiatr od morza świeży, rzeźwiący. Z minuty na minutę narastała we mnie
pewność, że wydarzenia ostatniej nocy były wyłącznie pasmem majaków, koszmarów i
widm, po których ostatecznie zbudziłem się do życia. A Ana? Żart?

— Hallo, hallo, proszę pana!
Odwróciłem się i zbladłem. Biegł za mną ów natrętny tłuścioch z kasyna, teraz

nieco bledszy, wyraźnie skacowany. W jednej chwili nadzieja, że loteria była snem,
prysła.

— Myślałem, że już pana nie znajdę — sapał — a jednak udało się. I to przed

siódmą.

Dreszcz przebiegł mi po karku na samo wspomnienie feralnej godziny.
— O co chodzi? — usiłowałem zachować maksymalnie spokojny ton.
— Ja wiem, że to kłopot… ale chętnie dopłacę… wczoraj byłem pijany, może

zrobiłem na panu nie najlepsze wrażenie, ale jestem człowiekiem solidnym. Robię w
wełnie… — mówił chaotycznie, jąkając się i połykając sylaby.

— O co panu chodzi? — powtórzyłem, wpatrując się w zegar zdobiący tympanon

jednego z findesieclowych pensjonatów.

— Chciałbym zamienić swój los z pańskim. Miałem pecha. Wygrałem wczoraj

prawdę… cenna rzecz, ale w moim zawodzie niezbyt przydatna, a potrzebuję sukcesu.
Podpisuję dziś ważny kontrakt… i muszę… Cena nie gra roli…

Wzruszyłem ramionami i chciałem mu wytłumaczyć, że posiada mylne informacje,

jeśli ktoś wygrał tego wieczoru i sukces, to na pewno nie ja, ale nie dopuścił mnie do
głosu.

Grubymi paluchami wysupłał z kieszeni swój żeton i począł mi go nachalnie wtykać

razem z paczką banknotów.

— Chciałem, żeby pan zrozumiał…
— Rozumiem, rozumiem, każdy pragnie sukcesu. Ale pan może zagrać dziś

wieczór, a ja, jeśli nie dobiję tego kontraktu, będę zrujnowany.

Machinalnie wyciągnąłem swój żeton. Zwykły kawałek ni to metalu, ni to

sztucznego tworzywa, bez żadnych znaków. Wyglądem nie różnił się od sztonu
trzymanego przez tłuściocha.

Chciałbym, żebyście mnie dobrze zrozumieli, naprawdę nie miałem zamiaru się

zamieniać, nie wierzyłem zresztą, że taka, zamiana może cokolwiek zmienić w mojej
sytuacji. Ale nie miałem nic do powiedzenia. Przemysłowiec prawie wyrwał mi żeton,
wcisnął swój owinięty pieniędzmi i spiesznie się oddalił. Może zbyt spiesznie,
przebiegając na drugą stronę ulicy nie dostrzegł czarnego krążownika, który z
impetem wyjechał zza rogu… Pisk hamulców, łomot ciała, które przeleciało
kilkanaście metrów w powietrzu, zanim roztrzaskało się o betonową balustradę, a

potem szybkie dodanie gazu.

Czarny wóz zniknął. Tylko ja mimo opalizującej szyby zauważyłem blond włosy i

wielkie oczy…

Przyspieszyłem kroku. Było mi niedobrze. Marzyłem o dotarciu do mego hotelu, o

kąpieli, o śnie.

Cuda kosztują sporo nerwów.
Pieszo dotarłem do śródmieścia. Tłum na trotuarach zgęstniał. W zasadzie

wszystko było w porządku. Nie mogłem tylko pojąć, dlaczego każdy z mijanych
przechodniów obrzucał mnie krótkim spojrzeniem i mamrotał mniej lub bardziej
wyraźnie:

— Świnia, świnia, świnia.

Własna filozofia

„Żyjemy na najlepszym z światów” —
już Wolter prawdę tę wymieniał,
miał facet rękę do cytatów,
cóż, żył w epoce oświecenia.

Piętnował terror i fałsz wszelki
i na tyranię wciąż się zżymał,
za to stypendium słał Fryc Wielki
oraz caryca Katarzyna.

Więc mógł mistrz nudzić się na sofie,
z niej perorować, uczyć, grzmieć.
Fajnie mieć własną filozofię,
a jeszcze lepiej jest mieć dwie.

Pośród przeróżnych moralistów
ż

yjących w bardzo dawnych wiekach

królował mistrz cytatów, przysłów,
tragedii, mów — był nim Seneka.

Brylował w nauce tudzież w sztuce,
cenił go senat i odeon.
Najmilszy jednak był mu uczeń —
młody, ambitny playboy Neron.

I choć Senekę skrzywdził trochę,
przez lata mędrzec nie żył źle…
Fajnie mieć swoją filozofię,
a jeszcze lepiej jest mieć dwie.

W ogólnoludzkiej wielkiej schedzie
pełnej arcydzieł i nadziei,
czołowe miejsce zajął Hegel,
piewca postępu i idei.

Szczególnie jedna myśl wylata
ponad dorobek jego duszy —
ta, że koroną dziejów świata
jest rzeczywistość, czyli Prusy…

I dziś przykładów mamy trochę,
wszak byle mędrek o tym wie,
ż

e dobrze jest mieć filozofię.

Lecz aby żyć, lepiej mieć dwie.

Szczepionka

Mój dom co najmniej z dwóch powodów był szczególnie często odwiedzany przez

rozmaitych domokrążców. Po pierwsze — stał na rogu ulicy, a po drugie — miał
wiecznie nie domkniętą furtkę, przy której napis ,,Uwaga, zły pies!” brzmiał co
najwyżej kokieteryjnie. Wszyscy w okolicy wiedzieli, że posiadamy ratlerka, i to (o
kaprysie natury!) ratlerka niemowę, o temperamencie leniwca.

A zatem przynajmniej raz w tygodniu nachodziły nas a to Cyganki, a to dziwni

długowłosi młodzieńcy, a to pokątni sprzedawcy, nie wspominając o kominiarzu, który
zamiast raz na Nowy Rok wpadał co miesiąc.

Osobną kategorię gości stanowili usługodawcy — cykliniarze, glazurnicy, malarze

— osobnicy ci zjawiali się przeważnie pod koniec miesiąca, proponowali usługę,
pobierali zaliczkę, zostawiali jakiś sprzęt, na przykład starą czapkę, i znikali raz na
zawsze. W podobny sposób mimo woli stałem się posiadaczem maszyny cykliniarskiej,
kompletu młotków do obijania drzwi blachą, wiadra z czymś obrzydliwym, diamentu
do cięcia szkła, a także pewnej ilości garderoby luzem.

Owego dnia zajmowałem się polowaniem na muchy, które szczególnie się

rozmnożyły, nie wiedzieć czy ze względu na wilgotne lato, czy przez knowania
imperialistów.

Muchy łowiłem za pomocą odkurzacza, a następnie; korzystając z czasowego ich

ogłuszenia, wpuszczałem przez szparę w drzwiach do pokoju sublokatora, którego nie
bez podstaw podejrzewałem o zbytnią poufałość wobec mojej żony.

Wessałem właśnie dorodną osę, która zaplątała się w musze towarzystwo, kiedy

ozwał się dzwonek.

— Proszę wejść! — powiedziałem, zatykając otwór ssawki poduszką, aby insekty

nie mogły wrócić na wolność.

Dzwoniący okazał się niedużym, pulchnym człowieczkiem, z czarną trójkątną

torebką, jaką zwykli nosić lekarze. Lekarzem jednak nie był.

— Czy pan się boi? — spytał zamiast przywitania i nie czekając na odpowiedź,

wyrecytował: — Więc czego pan się boi? Niepewnej przyszłości, frustracji, zmór
nocnych, żony, gradobicia, bomby neutronowej, burzy z piorunami? Tak, nie, w
pewnym sensie, nie mam zdania, niepotrzebne skreślić.

— No, można chyba…
— Nie ma żadnego chyba! Boi się pan i już! — powiedział wesoło. — Ale

poradzimy sobie z tym.

Tu otworzył torbę pełną ampułek i jednorazowych strzykawek.
— Co to jest?
— Uniwersalne szczepionki! — zawołał, sprawnie obnażając mi przedramię.
— Jednocześnie na gradobicie i bombę neutronową? — spytałem, próbując

wyszarpać rękę z jego uchwytu.

— Na strach, drogi kliencie, na bojaźń i trwogę! Mówiąc po prostu, mój preparat

uodparnia człowieka na reakcje negatywne, blokując wydzielanie adrenaliny.

Nabrał pełną strzykawkę błękitnej cieczy i z satysfakcją popatrzył na mgiełkę

wytryskującą ze szczytu igły. Zrobiło mi się miękko.

— Ma pan stracha? — zachichotał wynalazca. — Proszę zapamiętać to uczucie.

Już nigdy go pan nie zazna.

Kiedy ustało bolesne pieczenie i ustąpiły zawroty głowy, po domokrążcy nie było

nawet śladu. Ulotnił się, pobierając, chyba w ramach gratyfikacji, symboliczną kwotę,
którą żona przechowywała w bieliźniarce. Nie przejąłem się tym. Byłem zgoła innym

człowiekiem. Czułem, jak z każdą chwilą rośnie we mnie bezgraniczna odwaga.
Jednym kopnięciem wyrzuciłem przez okno ratlerka, potem wymówiłem niesolidnej
gosposi i zerwałem z żoną (pomyśleć — tyle lat nie odważyłem się podnieść na nią
głosu). Następnie w nastroju euforii zadzwoniłem do mojego szefa, wygarniając
wszystko, co leżało mi na wątrobie, i skończyłem, również telefonicznie, parę
znajomości.

Od tego dnia minęło sporo czasu. Nie jest mi lekko. Od bardzo dawna nie

wychodzę z domu. Świadomość mojej nadludzkiej odwagi paraliżuje mnie. Wiem, że
wychodząc na ulicę mogę stać się nieodpowiedzialny, że mógłbym zacząć wtrącać
ludzi do rzeki po to tylko, by ich ratować, bądź podpalać domostwa celem uratowania
z pożogi jakiegoś niemowlęcia.

Czasami staję przed lustrem i bez obawy mówię, co myślę o sobie. Telefon

zniszczyłem, żeby w nastroju heroicznym nie popełnić więcej głupstw. A ponieważ
potrafię odważnie oceniać sytuację, ciągle czekam na dzień, w którym jakiś nowy
domokrążca odwiedzi mój dom i zaproponuje szczepionkę ,,napędzającą strachu”.

Bez cienia trwogi zdecyduję się na ten zabieg.

Pies, przyjaciel człowieka

Pan Jan, urzędnik szóstej albo siódmej kategorii, zwykł co dnia udawać się do pracy

pieszo. Czynił to tym chętniej iż większa część trasy prowadziła przez park w stylu
angielskim, a dopiero ostatnie sto metrów ruchliwą ulicą handlową. Cały dystans
wynosił nie więcej niż półtora kilometra, odległość była w sam raz, tym bardziej że
lekarz zalecił panu Janowi dużo ruchu na świeżym powietrzu.

Któregoś dnia, wyruszając w codzienną drogę, już przy bramie dostrzegł dużego

psa, z wyglądu doga, jak by powiedzieli Anglicy.

Pan Jan, człowiek z natury cichy i zahukany, do psów miał stosunek obojętny,

byleby nie łasiły się i nie gryzły. Dog jednak nie zdradzał ciągot w żadnym z tych
kierunków.

Z godnością dołączył do urzędnika i przy nodze przeszedł cały półtorakilometrowy

odcinek, opuszczając pana Jana dopiero na placyku przed biurem.

Nasz bohater, który miał akurat na głowie bilans czy też roczne sprawozdanie,

uznał incydent za nieistotny, może tylko trochę go zdziwiło, gdy po pracy pies
odprowadził go do domu.

— Może mu kogoś przypominam?… A może jest samotny i potrzebuje pana?
Nazajutrz goląc się rozmyślał, czy pies przyjdzie. Przyszedł. Urzędnik usiłował

poczęstować go zawczasu przygotowaną kanapką…

— Na, na… dobry piesek, dobry… Dog nie zareagował.
Tak minęły trzy miesiące. Regularnie o wpół do ósmej pies meldował się przed

domem i za pięć ósma znikał przed biurowcem. W niedzielę obaj mieli wolne.

Panu Janowi, człowiekowi samotnemu jak palec pechowego drwala nawet

pochlebiało, że idzie przez park w towarzystwie tak pięknego, dostojnego
czworonoga. Dotychczas nikt nie zwracał na niego uwagi, zwłaszcza kobiety. Był
kawalerem z konieczności, odludkiem z wyboru… A teraz…

Któregoś zimowego dnia przecięła im drogę sympatyczna czarnulka. Uśmiechnęła

się tak ciepło, że śnieg dookoła stopniał. Pan Jan usiłował skręcić za nią, ale uczuł
zdecydowane trącenie w nogę. Urzędnik mimo to postąpił krok za dziewczyną.

Dog warknął.
Więcej nie próbował. Tym bardziej że z dnia na dzień opiekuńcze instynkty psa

zaczęły się wzmagać. Warczał, gdy pan Jan od dawna cierpiący na astmę usiłował
zapalić papierosa, chrząkał, gdy urzędnik zagapił się przed witryną czy zdradzał ochotę
na grzane piwo sprzedawane na rogu.

Po jakimś czasie z własnej inicjatywy począł dostarczać panu Janowi co

prawomyślniejsze gazety i delikatnie zębami chwytał za łydki, kiedy ten zbyt pobieżnie
oddawał się lekturze.

Pan Jan kilka razy, ot tak dla próby, usiłował zmylić czworonożnego przyjaciela:

wychodzić z domu boczną bramą lub przez okno — pies jednak zawsze zgadywał
zamiar. Raz urzędnik pozwolił się odwieźć koledze dorożką. Pies, biegnąc obok
trotuarem, spoglądał z takim wyrzutem, że po stu metrach nasz bohater uznał za
stosowne wysiąść. Nigdy też nie udało się wyjaśnić, skąd dog przychodził i do kogo
należał, choć wyszczotkowana sierść zdradzała staranną opiekę.

Wiosną przyniósł panu Janowi elegancką smycz, na której kazał się prowadzić, a

gdy nasz biedaczyna przyspieszał, chłostał go ogonem.

Z biegiem lat pan Jan począł spostrzegać, że i o innych porach dog roztacza nad

nim opiekę. Nie dopuszczał do mieszkania gości, których uważał za niewskazanych,
szczególnie tępiąc koleżankę z biura, dobrotliwą starą pannę, tak jakby obawiał się, że

jego podopieczny może założyć rodzinę.

Wieczorami domagał się spacerów, przy czym, rzecz dziwna, odnosiło się wrażenie,

ż

e dog miał tu na względzie wyłącznie zdrowie pana Jana. Nie szli daleko, pies

doprowadzał urzędnika pod jakąś latarnię, potem wracali.

Lata mijały.
Pan Jan starzał się o wiele szybciej niż tajemniczy czworonóg. W połowie wyłysiał,

w połowie osiwiał. Coraz mniej ochoczo wychodził na wieczorne spacery, więcej
wysiłku kosztowało go przebycie parku w stylu angielskim, obecnie wycinanym pod
jakąś fabrykę.

Wreszcie przeszedł na emeryturę.
Dyrektor wręczył mu zegarek, koledzy podarowali laurkę. Pies czekał pod biurem z

dodatkową porcją gazet.

Tego wieczora starszy pan nie reagował na skrobanie w drzwi zabezpieczone

łańcuchem. Nie chciał spaceru. Czuł, że więź, która związała ich przez te lata jak
smycz, pękła.

Następnego dnia była niedziela. Psa ani śladu. Pan Jan udał się do wesołego

miasteczka, gdzie wygrał butelkę na strzelnicy i przejechał się łódką z jakąś inną
rencistką. Obiecali sobie spotkanie w tygodniu.

W poniedziałek, o pół do ósmej, wiedziony przyzwyczajeniem, z teczką pojawił się

w bramie. Dopiero widok psa przypomniał mu, że już nie musi…

Chciał zawrócić, ale dog zabiegł mu drogę, zdecydowanie odebrał teczkę i wsunął

do ręki smycz. I poszli. Pies nie spiesząc się prowadził go nieznanymi ulicami, aż do
Dzielnicy Zachodniej, gdzie weszli do jakiegoś dużego budynku. Zdezorientowany
emeryt nie zdążył nawet odczytać tabliczki na frontonie.

W hallu na parterze było tłoczno. Na krzesełkach siedzieli interesanci: jakaś

staruszka z dwoma energicznymi ratlerkami, inwalida z wilczurem, wyraźnie
podchmielony gość z bokserem.

Rzecz ciekawa — wszystkie zwierzęta robiły znacznie weselsze wrażenie niż ludzie.
Dog warknął krótko. Pan Jan zrozumiał komendę „siadł”. W ciągu tych lat nauczył

się przecież i aportować, i służyć. A nawet dawać głos.

Nie czekali zbyt długo.
Po kwadransie obite dermą drzwi otworzyły się. Jakiś facet w kitlu z twarzą

czerwoną jak rak zawołał: — Kto następny do uśpienia? Dog pchnął pana Jana nosem
lekko, ale zdecydowanie.

Refleksje

Tyle spraw sprzecznych z natury prawem
toczyło, toczy się koło nas,
raz przesąd chce przesądzać sprawę,
co wcale nie jest przesądzona.

Lub kiedy indziej byle głupstwo
urasta na wysokość pięter…
Pukasz się w głowę, a tam pusto,
w najlepszym razie zaś — zajęte.

I można wierzyć lub nie wierzyć,
gdy medal miewa strony dwie:
są klęski, które warto przeżyć,
oraz zwycięstwa, których nie.

Są słowa całkiem niepotrzebne,
co niszczą samo sedno słów,
i śmiech, co nie wiesz, kiedy jęknie
i cofnie się za kordon ust!

W życiu trefnisiów widzę skazę
i każdy Stańczyk zna ten ból:
nieszczęściem króla głupi błazen,
tragedią błazna głupi król.

Labirynt

Do miasta zjechało wesołe miasteczko. Zresztą, czy bardzo wesołe — biedne,

portierzy nie posiadali złoconych guzików, tylko kuse ortaliony, jeden wyleniały
niedźwiedź zastępował całą menażerię, a kobieta z brodą miała zaledwie wąsy. Nawet
karuzela była na pedały, którymi kręcili sami pasażerowie. Jedyną porządnie
wyglądającą rzeczą był folder reklamujący niezwykłe atrakcje lunaparku, a wśród nich
labirynt.

Stałem na wydeptanym placyku patrząc, jak mój syn Mateusz kręci się na karuzeli,

kiedy ktoś trącił mnie w ramię.

— O co chodzi?!
— Zapraszamy do labiryntu… — Obok mnie stał nieduży człowieczek czy raczej

duży szczur, gdyby klasyfikować go po wąsikach i świdrujących oczkach.

— Dziękuję — powiedziałem sucho.
— Jestem dyrektorem obiektu i gwarantuję panu wrażenia, jakich nie przeżył pan

nigdy.

— A gdzie jest ten labirynt?
— Tu! — mówiąc to wskazał mi niewielką szopę na skraju lunaparczku.
Nie mogłem opanować rozbawienia. Widziałem już parę labiryntów w życiu, ale coś

takiego…

— Serdecznie zapraszam — powtórzył szczurek. — Cena biletu jest przystępna.
Przyznam się, że uczułem do niego coś w rodzaju współczucia. Popatrzyłem na

karuzelę, Mateusz nadal pedałował wniebowzięty. Skoczę na pięć minut, zrobię
człowiekowi przyjemność — pomyślałem.

W progu szopy dyrektor poczęstował mnie szklanką mdłej lemoniady i rzekł

zniżając głos:

— Radzę zawsze trzymać się lewej strony.
Usiadłem na szczycie małej zjeżdżalni, odbiłem się i pomknąłem w ciemność. Nie

leciałem długo, ale przyznam, że trochę zakołysało mi się w głowie. Wylądowałem
miękko i natychmiast musiałem przymknąć oczy. Potem otworzyłem je i znów
zmrużyłem. Przede mną rozpościerało się olbrzymie miasto. Spojrzałem pod nogi:
murawa. Do góry: niebo. Roześmiałem się zachwycony iluzją.

Rozległ się gwizd.
— Nie deptać trawników! — pouczył barczysty policjant, sprowadzając mnie na

trotuar.

Z lekkiego wzniesienia widziałem metropolię jak na dłoni. Jej ulice i autostrady

tworzyły kłębowisko rzeczywiście zbliżone do labiryntu. Ruszyłem w kierunku
centrum, a im dalej szedłem, tym większe ogarniało mnie zdumienie. Barwne reklamy,
bogate wystawy, śmiałe rozwiązania architektoniczne… Co najdziwniejsze, miasto
choć jakby znajome, nie było żadną światową metropolią, a mieszkańcy, mimo że
doskonale rozumiałem, co mówią, nie porozumiewali się żadnym znanym językiem…
Przez parę godzin oszołomiony zwiedzałem niezwykłe muzea, kina, pałace… wszędzie
był wstęp wolny. Pod wieczór poczułem głód i prawie natychmiast uliczny sprzedawca
szaszłyków podał mi pełną tacę…

Miasto spełnionych życzeń — pomyślałem. I wtedy przypomniałem sobie o synu

pozostawionym na karuzeli. Rzeczywiście, zachowałem się jak wyrodny ojciec. Czym
prędzej zbliżyłem się do jednego z dorodnych mieszkańców spacerującego po ulicy i
zapytałem o wyjście z labiryntu. Popatrzył na mnie, jakby nic nie rozumiał. To samo
powtórzyło się z następnym i następnym. Po dłuższym czasie pojąłem, że choć ja

rozumiem ich doskonale, mój język jest dla nich całkowicie niezrozumiały. Ogarnął
mnie niepokój. Przez następne dni i tygodnie przemierzyłem miasto wszerz i wzdłuż —
daremnie. Nigdzie nie znalazłem wyjścia. W swoich gonitwach dotarłem aż do rogatek
miasta, dalej zaczynały się pola, łąki, ale czy przestrzeń była zakrzywiona, czy nie
potrafiłem chodzić prosto, zawsze w końcu znajdowałem się w metropolii. Czułem się
też potwornie osamotniony. Owszem, otrzymywałem pożywienie i rozrywkę, ale z
ż

adnym z mieszkańców nie udało mi się zaprzyjaźnić lub choćby zaznajomić.

Nigdy nie zostałem zaproszony do ich mieszkań. Łudziłem się, że może tam

znajdzie się wyjście z tego zaczarowanego świata. Którejś nocy zakradłem się do
jednej willi, ale dom okazał się zupełnie normalnym domem…

Tymczasem tygodnie zmieniały się w miesiące, miesiące w lata. Ileż to razy

przypominałem sobie pouczenie dyrektora. Trzymaj się zawsze lewej strony.
Trzymałem się, ale i wtedy wracałem do punktu wyjścia. Sypiałem na ławkach lub
wśród kwietników. Na szczęście klimat był niezmiernie ciepły i nigdy nie padało.

Moje ubranie zniszczyło się, ale w najbliższym sklepie za darmo dostałem nowe,

idealnie podobne do poprzedniego. Aż wreszcie któregoś dnia znalazłem się w owym
parku za miastem, w miejscu mego wylądowania. Poznałem je po niedużym słupku
pośrodku trawnika. Normalnie niewidoczny, teraz po świeżym pokosie wyjrzał i bielał
w słońcu. Stanąłem obok niego.

I znów jak echo odezwało się we mnie — zawsze trzymaj się lewej strony, zawsze

trzymaj się…

I nagle przyszło mi do głowy, żeby zacząć chodzić wokół słupka. Obróciłem się ze

dwa razy w lewo i nagle moja noga namacała niewidzialny stopień. Potem drugi. Był
słoneczny dzień, kiedy zacząłem wspinać się nad łąką, ale już po przejściu dziesięciu
stopni moja głowa znalazła się w mroku. Szedłem dalej, wyżej, wyżej, coraz bardziej
zdyszany. Doleciał mnie hałas lunaparku, jeszcze dwa kroki i wyszedłem z budy.

Właśnie zatrzymała się karuzela. Mateusz zsiadł śpiewając coś wesoło.

Szczurowaty dyrektor prowadził grupkę frajerów ku drzwiom labiryntu. A więc to
była iluzja! Wszystko nie trwało dłużej niż parę minut. W lemoniadzie musiał być jakiś
narkotyk… Rzeczywiście niesamowita zabawa. Podbiegłem do syna. Wyciągnąłem
ręce.

— O co chodzi, dziadku… zgubiłeś się w wesołym miasteczku? — zapytał chłopak.
Obok były lustra, spojrzałem i przymknąłem oczy. Moje odbicie miało jakieś 80 lat.

Starorzecze

Olszyny, pogarbione wierzby
w zastygłej galarecie mgły,
płachetek wody nierozległy,
zza wydmy naszczekują psy.

Krowa się pasie, gdzieś na brzegu
rozbitej łodzi sterczy szpic
i nawet chmury spętał bezruch.
Nic się nie dzieje. Chyba nic…

A kiedyś była tu wielka rzeka
i rwący bieg, głęboka toń —
droga z daleka do daleka.
Dziś główny nurt daleko stąd.

Uciekła woda, został piach,
ż

aden prąd tutaj nie dociecze

i cisza dzwoni, że aż strach,
zwyczajne, senne starorzecze.

Muł, trochę trzciny, kożuch rzęsy,
na liściach żaby pogłupiałe,
wskroś ścieżki parkan, że nie tędy,
a wszystko takie jakieś małe.

Kukułka drze się jak najęta,
przy brzegu nogi moczą dzieci…
Gdyby tak jeszcze nie pamiętać,
jak było tu za czasów rzeki.

Bo kiedyś biegła tu wielka woda,
szeroki trakt na świat, na świat,
potężna, jak nadzieja młoda,
ufna swych rzecznych sił i praw.

Czas ustatkował rzeki bieg,
koryto beton wyzbył wahań.
Odcięta kurczy się we śnie
zwyczajna, senna, polska łacha.