S Ł O W N I K L E Ś N Y

Biocenoza - (fitocenoza + zoocenoza + mykocenoza) zgrupowania /populacje/ różnych
gatunków zasiedlających wybrane środowiska /np. biocenoza lasu/;

Biopreparat - środek owadobójczy /insektycyd/, w którym czynnym składnikiem są
mikroorganizmy /wirusy, bakterie, pierwotniaki, nicienie, grzyby/;

Biotop – środowisko (część abiotyczna – siedlisko), w którym występuje określony zespół
organizmów;

Bonitacja (drzewostanu) /bon., bonit./ – klasa bonitacji (I-V) jest to zwykle zależność
wysokości i wieku, np. sosny w wieku 100 lat I klasy osiągają wysokość 30-35m a V kl. bonit. –
jedynie12-13 m. Wynika to głównie z warunków siedliskowych.

Budowa przerębowa (BP) – typ budowy pionowej drzewostanów polegający na wzajemnym
przenikaniu się grup i kęp drzew o różnym wieku i wysokości, zwykle w lasach Jd, Św, Bk.

Cięcia przedrębne – patrz użytkowanie przedrębne.

Czyszczenia – zespół zabiegów pielęgnacyjnych mających na celu uporządkowanie składu
gatunkowego, formy zmieszania i struktury odnowienia oraz uregulowanie stopnia zagęszczenia
i poprawę jakości drzewek; odbywają się w fazie uprawy i młodnika

czyszczenia późne /CP/ – czyszczenia w okresie od osiągnięcia zwarcia do rozpoczęcia procesu
wydzielania drzew.

czyszczenia wczesne /CW/– czyszczenia wykonywane w uprawach przed osiągnięciem przez
nie zwarcia;

Defoliacja – ubytek liści lub igieł wzrastający wraz z pogarszaniem się stanu zdrowotnego
drzewa.

Drobnica – drewno okrągłe o średnicy w grubszym końcu do 5 cm (bez kory).

Drzewa doborowe - drzewa o najwyższej wartości genetycznej i hodowlanej typowane jako
baza do rozmnażania wegetatywnego i generatywnego.

Drzewostan = wydzielenie taksacyjne – fragment lasu o zbliżonych cechach taksacyjnych
takich jak wiek, skład gatunkowy, zadrzewienie, jakość, pochodzenie itp. Podstawowa
jednostka taksacji lasu i inwentaryzacji zapasu.

Drzewostan dojrzały (rębny) - drzewostan, który wykazuje wyraźne zmniejszenie przyrostu
miąższości nie spowodowane czynnikami zewnętrznymi, i który ze względu na wiek i wymiary
drzew nadaje się do wyrębu. Dojrzałość do wyrębu może wynikać także z innych przyczyn:
spełniania założonego celu produkcji (odpowiednie sortymenty drzewne), konieczność
przebudowy drzewostanu, odnowienie naturalne pod okapem.

Drzewostan nasienny gospodarczy - drzewostan, którego pochodzenie i dobra jakość
gwarantują otrzymanie, z nasion w nim pozyskanych, wartościowego potomstwa. Nasiona
zbiera się po przeprowadzeniu wyrębu poszczególnych partii tego drzewostanu. Wyrąb taki
dokonywany jest w latach dobrego urodzaju.

Drzewostan nasienny wyłączony - drzewostan nasienny o najwyższej jakości genetycznej,
gdzie zbiór nasion przeprowadza się głównie z drzew stojących (wyłączone z cięć rębnych).

Drzewostany zachowawcze – drzewostany wydzielone dla zachowania zagrożonych populacji
drzew leśnych rodzimych proweniencji.

Dzielnica przyrodniczo-leśna - jednostka w obrębie krainy przyrodniczo-leśnej, jednolita pod
względem warunków fizjograficznych.

Ekologia nauka zajmująca się badaniem wzajemnych zależności między organizmami oraz
między organizmami a środowiskiem, w którym one żyją;

Ekorozwój /zwany też rozwojem zrównoważonym/ podporządkowanie potrzeb i aspiracji
społeczeństwa /i państwa/ możliwościom środowiska; prowadzenie wszelkiej działalności
gospodarczej w harmonii z przyrodą;

Ekosystem leśny – podstawowa funkcjonalna jednostka ekologiczna reprezentowana przez
względnie jednorodny płat lasu, w obrębie którego siedlisko, świat roślin i zwierząt pozostają ze
sobą w stosunkach wzajemnych zależności, tworząc układ dynamicznie utrzymujący się jako
całość.

Ekotyp utrwalona dziedzicznie forma ekologiczna (rasa) gatunku uwarunkowana
specyficznymi (lokalnymi) właściwościami środowiska;

Emisje przemysłowe – gazowe związki chemiczne i pyły wydzielane do atmosfery przez
zakłady przemysłowe, komunalne i inne.

Epifitoza – epidemiczne (masowe) występowanie zachorowań roślin na określonym obszarze,
powodowane przez jeden czynnik chorobotwórczy (np. grzyba), którego masowe wystąpienie
ułatwił układ warunków sprzyjających jego rozwojowi.

Eutrofizacja – gromadzenie się w środowisku, w wyniku procesów naturalnych lub
antropogenicznych, substancji pokarmowych w ilościach przekraczających możliwości ich
zużycia lub rozkładu przez organizmy.

Foliofagi – owady liściożerne.

Gradacja - masowe, przybierające wręcz charakter klęski, występowanie szkodliwych owadów
w wyniku korzystnego dla danego gatunku układu czynników ekologicznych.

Grubizna – (1) miąższość drzewa od wysokości pniaka, do średnicy w cieńszym końcu co
najmniej 7 cm w korze (dotyczy zapasu na pniu); (2) drewno okrągłe o średnicy w cieńszym
końcu bez kory co najmniej 5 cm (dotyczy drewna pozyskanego);

grubizna brutto – w korze;

grubizna netto – bez kory.

Halizna – powierzchnia pozbawiona drzewostanu przez okres dłuższy niż 2 lata (w sytuacjach
poklęskowych 5 lat), bądź uprawa lub młodnik pierwszej klasy wieku o zadrzewieniu niższym
niż 0,5.

Imisje zanieczyszczeń – zanieczyszczenia gazowe i pyłowe powietrza atmosferycznego
oddziałujące na otoczenie, tj. docierające do organizmów lub ekosystemów i wywierające na nie
wpływ.

Jednostki organizacyjne Lasów Państwowych - Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych,
Dyrekcja Regionalna Lasów Państwowych, Nadleśnictwo (po 2-3 obręby), Leśnictwo (około 1-
1,5 tys ha lasu)

Klasa do odnowienia (KDO) – typ budowy pionowej drzewostanów, w których ma miejsce
równoczesne użytkowanie i odnawianie pod osłoną drzewostanu macierzystego, o stanie
odnowienia nie spełniającym jeszcze zakładanych wymogów.

Klasa odnowienia (KO) – typ budowy pionowej drzewostanów, w których ma miejsce
równoczesne użytkowanie i odnawianie pod osłoną drzewostanu macierzystego, o stanie
odnowienia pozwalającym przejść do kolejnych etapów jego pielęgnacji.

Klasa wieku - Grupy podziału drzewostanów wg wieku. Rozpiętość klasy wynosi 20 lat (np. I
kl. wieku 1-20 lat, II kl. wieku 21-40 lat itd).

Kolej rębu (kolej rębności) - okres, w ciągu którego wszystkie drzewa lub drzewostany
określonej jednostki gospodarczej w miarę osiągania dojrzałości rębnej podlegają kolejno
jednorazowemu użytkowaniu i odnowieniu.

Kraina przyrodniczo-leśna - podstawowa jednostka przyrodniczo-leśnego podziału kraju,
zwarty obszar o zbliżonych warunkach fizjograficznych. W Polsce wydzielono 8 krain.

Lasy gospodarcze – lasy, w których prowadzi się planową hodowlę w celu realizacji funkcji
produkcyjnej drewna i innych płodów leśnych z zachowaniem zasad ładu przestrzennego i
czasowego.

Lasy ochronne lasy, których wiodącą funkcją jest ochrona gleby /tzw. lasy glebochronne/,
zasobów wodnych, bądź też są uszkodzone na skutek działalności przemysłu, stanowiące cenne
fragmenty rodzimej przyrody, położone w granicach administracyjnych miast i w odległości do
10 km od granic miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców, w strefach ochronnych wokół
sanatoriów i uzdrowisk /pełny wykaz lasów ochronnych zawiera rozporządzenie Ministra
Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa a dnia 25 sierpnia 1992 r., Dz. U. Nr
67, poz. 337/.

Lesistość (wskaźnik lesistości) – procentowy stosunek powierzchni lasów do ogólnej
powierzchni geograficznej kraju (obszaru).

Leśny kompleks promocyjny (LKP) – obszar funkcjonalny o znaczeniu ekologicznym,
edukacyjnym i społecznym, powołany w celu promocji trwale zrównoważonej gospodarki
leśnej oraz ochrony zasobów przyrody w lasach.

Miąższość drewna – objętość drewna, mierzona w metrach sześciennych (m

3

).

Nalot – jednoroczne odnowienie naturalne pochodzące z samosiewu

Odnowienia – nowe drzewostany powstałe w miejscu dotychczasowych, usuniętych w toku
użytkowania lub zniszczonych przez klęski żywiołowe;

Odnowienia naturalne, gdy drzewostany powstają z samosiewu (nawet po przygotowaniu
gleby) lub z odrośli;

Odnowienia sztuczne, gdy są zakładane przez człowieka, sadzone.

Odnowienie lasu - wprowadzenie drzewostanów ze sztucznych nasadzeń lub obsiewu
naturalnego w miejsce dotychczasowych, które zostały wycięte lub uległy zniszczeniu przez
huragany, pożary itp.

Okiść śnieg osiadający na gałęziach drzew i krzewów, powodujący często /zwłaszcza, gdy jest
mokry i ciężki/ łamanie gałęzi, a nawet całych drzew;

Patogeny – czynniki wywołujące choroby; pierwotne atakują organizmy żywe, wtórne atakują
drzewa uszkodzone.

pH – wskaźnik kwasowości, np. gleby.

Pierśnica – grubość (średnica) drzewa stojącego na pniu, mierzona na wysokości 1,3 m nad
ziemią.

Plantacja nasienna - uprawa ze szczepów uzyskanych przez zaszczepienie zrazami z drzew
doborowych na podkładach tego samego gatunku. Szybko wchodzi w okres wydawania nasion,
powtarzających cechy drzew doborowych.

Plantacyjne uprawy nasienne - uprawa z siewek wyhodowanych z nasion określonej liczby
drzew doborowych (potomstwo co najmniej 40 drzew).

Płazowina –powierzchnia porośnięta drzewami II klasy wieku o zadrzewieniu do 0,3 włącznie
lub III klasy i starszymi o zadrzewieniu do 0,2 włącznie. Nie dotyczy to drzewostanów
będących w klasie odnowienia i klasie do odnowienia (KO i KDO),

Podrost – dolna warstwa drzewostanu składająca się z gatunków, które w przyszłości stworzą
drzewostan, gatunków „przyszłościowych”

Podszyt – warstwa krzewów i drzewiastych gatunków „nieprzyszłościowych” (patrz podrost).

Pojemność sorpcyjna gleby – ilość kationów, która może być wchłonięta przez 100 g gleby.

Poprawki i uzupełnienia - wprowadzenie w uprawach leśnych nowych sadzonek lub siewek w
miejsce wypadłych.

Posusz – drzewa obumierające lub obumarłe na skutek nadmiernego zagęszczenia w
drzewostanie,opanowania przez szkodniki owadzie pierwotne lub wtórne, oddziaływania emisji
przemysłowych, zmiany warunków wodnych itp.

Pozyskanie drewna - proces technologiczny polegający na usuwaniu drzew bądź to
pojedynczo, bądź z określonych powierzchni w celu osiągnięcia pożądanych efektów
hodowlanych i ekonomicznych.

Proces bielicowania – proces glebowy prowadzący do obniżenia żyzności gleb na skutek
wymywania związków mineralnych i organicznych (szczególnie przez kwasy ze ściółki
iglastej).

Przyrost (miąższości) – zwiększenie miąższości drzewa (drzewostanu) z upływem czasu;

przyrost bieżący – dokonuje się w określonym czasie; w zależności od długości okresu
wyróżniamy:– przyrost bieżący roczny,– przyrost bieżący okresowy (długość okresu większa
niż rok),– przyrost bieżący z całego wieku (od momentu powstania drzewa do interesującego
nas wieku);

przyrost przeciętny – iloraz przyrostu bieżącego i długości okresu: – przyrost przeciętny
roczny w okresie, – przyrost przeciętny roczny z całego wieku.

Regionalizacja przyrodniczoleśna – podział kraju na jednostki przyrodniczoleśne, tj. krainy,
dzielnice i mezoregiony, umożliwiający optymalne wykorzystanie środowiska przyrodniczego
przez uwzględnienie jego zróżnicowania.

Repelenty – środki odstraszające, środki ochrony roślin stosowane do zabezpieczania młodych
drzew przed uszkadzaniem ich przez zwierzynę.

Rębnia – szereg czynności mających na celu pobranie surowca drzewnego z dojrzałego
drzewostanu, ściśle związanych ze sposobem odnowienia lasu. Rębnie zupełne (I), częściowe
(II), gniazdowe (III) stopniowe (IV) i przerębowa (V).

Roczny etat miąższościowy cięć rębnych w Lasach Państwowych – suma, odniesiona
przeciętnie do jednego roku, etatów cięć rębnych poszczególnych nadleśnictw; etaty cięć
rębnych dla poszczególnych nadleśnictw ustalane są w planach urządzenia lasu jako wielkości
nieprzekraczalne w całych (w zasadzie 10-letnich) okresach obowiązywania tych planów;

Rozmiar pozyskania (użytkowania) – wielkość (miąższość) drewna do pozyskania
wynikająca z planów gospodarczo-finansowych.

Różnorodność biologiczna – rozmaitość form życia na Ziemi lub na danym obszarze,
rozpatrywana zazwyczaj na trzech poziomach organizacji przyrody jako:– różnorodność
gatunkowa – rozmaitość gatunków,– różnorodność ekologiczna – rozmaitość typów
zgrupowań (biocenoz, ekosystemów), – różnorodność genetyczna – rozmaitość genów
składających się na pulę genetyczną populacji.

Runo leśne najniższa warstwa roślinności w drzewostanie, złożona z roślin zielnych i
krzewinek /np. borówki czarnej/ oraz mchów, porostów i grzybów;

Siedlisko kompleks czynników abiotycznych /nieożywionych/ środowiska, na które składają się
stosunki klimatyczne, łącznie z reżimem wodnym oraz stosunki glebowe, łącznie z
ukształtowaniem terenu;

Skład gatunkowy – zapis udziału poszczególnych gatunków drzew w drzewostanie, w skali
decylowej; w drzewostanie 8So 2Brz około 80% grubizny (od 2003 roku liczby drzew lub
powierzchni) zajmuje sosna a 20% brzoza.

Spałowanie zdzieranie z młodych drzew kory razem z łykiem przez zwierzynę płową /np. łoś,
jeleń, sarna/ dla celów pokarmowych;

Stepowienie – ograniczanie warunków sprzyjających rozwojowi lasu, głównie przez osuszanie,
co sprzyja wkraczaniu roślinności stepowej.

Strefy uszkodzenia przemysłowego w zależności od stopnia nasilenia szkodliwego
oddziaływania gazów i pyłów, wyrażającego się między innymi ubytkiem aparatu
asymilacyjnego drzew leśnych wyróżnia się następujące strefy: O - bez uszkodzeń (redukcja
aparatu asymilacyjnego do 10%) I - uszkodzeń słabych (11-25%) II - uszkodzeń średnich (26-
60%) III - uszkodzeń silnych (powyżej 60%) wg obowiązujących zasad (od 2003) strefy nie
obowiązują, ustala się stopień uszkodzenia pojedynczych drzewostanów z podaniem źródła
uszkodzeń.

Synantropizacja – przemiany zachodzące w szacie roślinnej pod wpływem działalności
człowieka, przejawiające się zanikaniem pierwotnych zbiorowisk roślinnych i
rozprzestrzenianiem się roślin towarzyszących roślinom uprawnym oraz rozwijających się w
sąsiedztwie dróg i osiedli.

Szkodniki pierwotne - szkodniki owadzie niszczące aparat asymilacyjny drzew (igły, liście)
występujące w gradacjach.

Szkodniki wtórne - szkodniki owadzie atakujące drzewa osłabione, uszkadzające głównie
miazgę drzew.

Trzebieże – cięcia pielęgnacyjne wykonywane w drzewostanach, które przeszły już okres
czyszczeń, polegające na usuwaniu z drzewostanu drzew gospodarczo niepożądanych.
Pozytywny wpływ trzebieży przejawia się wzmożonym przyrostem grubości, wysokości i
wielkości koron drzew oraz polepszaniem jakości drzewostanu.

Trzebieże późne – obejmują okres spowolnionego wydzielania naturalnego drzew.

Trzebieże wczesne – obejmują okres intensywnie przebiegającego procesu naturalnego
wydzielania się drzew (do około połowy wieku rębności).

Typ siedliskowy lasu jednostka klasyfikacji siedlisk leśnych, uogólnione pojęcie kategorii
siedlisk o podobnej przydatności do produkcji leśnej. Klasyfikacja siedlisk leśnych uwzględnia
cztery stopnie żyzności siedlisk /od najuboższych do najżyźniejszych: bory, bory mieszane, lasy
mieszane, lasy/ oraz pięciu stopni uwilgotnienia siedlisk /od suchych do okresowo zatapianych:
suche, świeże, wilgotne, bagienne i łęgowe/, a także położenie geograficzne /tereny nizinne,
wyżynne, podgórskie i górskie/;

Użytki przedrębne - drewno pozyskane w trakcie prowadzonych zabiegów pielęgnacyjnych w
młodszych drzewostanach (przedrębnych) a także zabiegów sanitarnych.

Użytki rębne - drewno pozyskane w dojrzałych drzewostanach.

Użytkowanie lasu - działalność mająca na celu wykorzystanie naturalnych bogactw leśnych i
przygotowanie ich dla odbiorców (także dział nauk leśnych).

Współczynnik hydrotermiczny – wskaźnik określający relację między opadami
atmosferycznymi a temperaturą powietrza.

Wydzielenie = pododdział ( jeżeli wydz. jest gruntem leśnym zalesionym wtedy
wydzielenie=drzewostan)

Zabiegi pielęgnacycjne - cięcia wykonywane w różnych fazach rozwojowych drzewostanów.
Mają na celu kształtowanie struktury gatunkowej, wysokościowej i wzmagania procesów
obiegu materii w drzewostanach (CW, CP, TW, TP).

Zadrzewienie – 1) zadrzewienie śródpolne, przydrożne itp. ugrupowania drzew nie będące w
myśl ustawy o lasach – lasem 2) Zd – miara „wypełnienia” lasu przez drzewa, porównanie
miąższości rzeczywistej drzewostanu do miąższości tabelarycznej drzewostanu o takim samym
gatunku wieku i bonitacji (wyrażone zwykle wskaźnikiem 0,4 – 1,1)

Zalesienia – lasy założone na gruntach nieleśnych dotychczas użytkowanych rolniczo lub
stanowiących nieużytki.

Zalesienia gruntów - wprowadzenie drzewostanów ze sztucznych nasadzeń lub obsiewu
naturalnego na gruntach przeznaczonych do zalesienia, będących dotychczas gruntami
rolniczymi lub nieużytkami.

Zapas drewna na pniu - miąższość drewna w drzewostanach (zwykle miąższość grubizny)
wyrażana w m

3

.

Zapas na pniu – miąższość (objętość) wszystkich drzew żywych na danym obszarze
(drzewostan, województwo, kraj itp.), o pierśnicy powyżej 7 cm (w korze). Zapas na pniu w
przeliczeniu na 1 ha nazywany jest zasobnością.

Zasobność drzewostanu objętość /miąższość/ drewna (zwykle miąższość grubizny) w części
nadziemnej drzew w drzewostanie, wyrażona w m

3

na 1 ha.

Złomy i wywroty – drzewa złamane lub powalone przez wiatr, śnieg.

Zrąb - powierzchnia leśna, z której drzewostan jest usuwany w ramach użytkowania lasu w
ramach cięć zupełnych; (mogą być inne – częściowe, gniazdowe, stopniowe, przerębowe).

Zwarcie - miara „zagęszczenia” drzew w lesie

Wykorzystano m. in. słownik leśny ze strony internetowej Lasów Państwowych

www.lp.gov.pl

inne interesujące linki:

www.mos.gov.pl

- Ministerstwo Środowiska,

www.kp.org.pl

- klub przyrodników

www.lasy.pl

- forum leśne i wiele, wiele innych pokrewnych stron poświęconych lasom, przyrodzie itp.

Słowniczek na podstawie raportu o stanie lasów 2002

LITERATURA nieobowiązkowa
„Poradnik leśniczego” PWRiL wiele wydań
literatura podawana na wykładach odnośnie poruszanych zagadnień

WYKAZ SKRÓTÓW I SYMBOLI GATUNKÓW DRZEW I KRZEWÓW

- stosowanych w opracowaniu

Drzewa

Krzewy

Symbol

Gatunek

Symbol

Gatunek

So
Lb
Md
Ś

w

Jd
Bk
Dbs
Dbb
Kl
Jw
Wzs
Wzp
Bst
Js
Lp
Gb
Brzb
Brzo
Ol
Olsz
Gr
Czr
Jb
Czm
Jrz
Tpb
Tpc
Tpsz
Os
Wbb
Wbkr
Wbs
Iwa

sosna zwyczajna
limba
modrzew
ś

wierk

jodła
buk
dąb szypułkowy
dąb bezszypułkowy
klon pospolity
jawor
wiąz szypułkowy
wiąz polny (pospolity)
wiąz górski (brzost)
jesion
lipa
grab
brzoza brodawkowata
brzoza omszona
olsza czarna
olsza szara
grusza
czereśnia
jabłoń
czeremcha
jarzębina
topola biała
topola czarna
topola szara
osika
wierzba biała
wierzba krucha
wierzba szara (łoza)
wierzba iwa

berb.
bez c.
bez k.
dereń
der. świd.
głóg
jał.
kal.
krusz.
lesz.
porz.
p. cz.
such.
szakł.
trz. b.
trz. e.

berberys
bez czarny
bez koralowy
dereń właściwy
dereń świdwa
głóg
jałowiec
kalina
kruszyna
leszczyna
porzeczka czarna
porzeczka czerwona
suchodrzew
szakłak
trzmielina brodawkowata
trzmielina europejska
(zwyczajna)