Serce roku liturgicznego i naszej religijności

ks. Przemysław Sawa

Serce roku liturgicznego i naszej religijności.

NajwaŜniejsze dni dla chrześcijan – Święte Triduum Paschalne.

Najpierw konieczne wydaje się wyjaśnienie pojęć. Samo greckie słowo Pascha, będące tłumacze-

niem hebrajskiego pesach, znaczy przejście

. Początków Paschy trzeba szukać w izraelskim święcie ro-

dzinnym obchodzonym na wiosnę podczas zrównania się dnia z nocą. Składano Bogu w ofierze młode
roczne zwierzę, by zyskać błogosławieństwo dla całej trzody. Dlatego samo święto ma być moŜe rodo-
wód przedmojŜeszowy.

Pascha w sensie ścisłym związana jest w wyjściem Izraelitów z niewoli egipskiej (po grecku

przejście brzmi exodus). Samo wyjście z Egiptu i przejście przez Morze Czerwone poprzedzone było po-
ś

pieszną ucztą. SpoŜywano na niej baranka, którego krwią śydzi pomazali odrzwia swoich domów, by

przechodzący posłany przez Boga Anioł Śmierci nie dotknął pierworodnych izraelskich. Oprócz baranka
jedzono niekwaszony chleb (maca) i gorzkie zioła.

Na pamiątkę tej nocy, w której Pan wyzwolił swój lud spod jarzma niewoli śydzi corocznie ob-

chodzą Paschę według ustalonego przez Boga (za pośrednictwem MojŜesza) porządku. Nie jest to tylko
wspominanie historyczne, ale celebrowanie i aktualizowanie zbawczego dzieła Boga. Jest wspominaniem
stworzenia i obietnicy zbawienia; jednocześnie stanowi zapowiedź czasów mesjańskich

Realizacją oczekiwań (w których tkwią jeszcze praktykujący śydzi) jest Jezus, Syn BoŜy, który z

miłości do człowieka stał się człowiekiem, objawił Ojca i przez swoją śmierć i zmartwychwstanie przy-
wrócił łączność człowieka z Bogiem. Jezus przeszedł z ludzkiej niewoli śmierci (a co za tym idzie z nie-
woli świata uwikłanego w grzech) do nowego świata, nowego stworzenia płynącego z pustego grobu. To
wydarzenie  Kościół  celebruje  kaŜdej  niedzieli  (niedziela  to  pierwsze  i  podstawowe  święto  chrześcijań-
skie!!!)  i  podczas  corocznej  Paschy  chrześcijańskiej,  czyli  podczas  tzw.  Triduum  Paschalnego.  Te  cele-
bracje (które aktualizują to, co wspominamy, tzn. uczestnicząc w liturgii stajemy się w wierze uczestni-
kami  wydarzeń  zbawczych)  są  zapowiedzią  Paschy  eschatologicznej,  czyli  przejścia  z  Ŝycia  ziemskiego
do wieczności i nowego Ŝycia z Bogiem w niebie.

MoŜemy więc wskazać na 5 eksodusów (przejść) obecnych w historii zbawienia. Pierwszym jest

historyczne wyjście Izraelitów z Egiptu. Drugim wydarzeniem jest wyjście z kolejnych niewoli, w które
Izrael wpadał (np. asyryjskiej, babilońskiej, syryjskiej). Centralnym wydarzeniem jest Pascha Jezusa
(Męka, Śmierć, Pogrzebanie i Zmartwychwstanie). Udział w tej passze Pana mamy udział przez chrzest
ś

więty, w którym zniszczony zostaje stary człowiek, a rodzi się nowy – z łaski. To Ŝycie jest podtrzymy-

wane przez liturgię i pozostałe sakramenty święte (kaŜda spowiedź jest uczestnictwem w zwycięstwie Je-
zusa nad grzechem i stanowi nowy etap w Ŝyciu człowieka). Cała wreszcie liturgia zapowiada wieczne
przebywanie z Bogiem tych, którzy słuchają głosu Chrystusa i idą drogą Kościoła.

Te zbawcze wydarzenia celebrować będziemy podczas Triduum Paschalnego. Słowo Triduum po

łacinie znaczy: trzy dni. W liturgii nie chodzi ściśle o trzy dni, ale o trzy momenty zbawcze: ofiara Jezu-
sa, pogrzebanie i zmartwychwstanie. Dlatego Święte Triduum Paschalne (dawniej nazywane Triduum Sa-
crum) to Wielki Piątek, Wielka Sobota i Wielka Niedziela Zmartwychwstania!!! Wielki Czwartek jako
dzień jest normalnym wielkopostnym dniem. Dopiero tuŜ Mszą Świętą Wieczerzy Pańskiej (rozpoczy-

Zob. Rahner K., Vorgrimler H., Mały słownik teologiczny, PAX, Warszawa 1996, k. 378.

Zob. Leon – Dufour X., Słownik teologii biblijnej, Pallottinum, Pozna

1994, s. 646-649.

nającej  się  po  zachodzie  słońca),  teologicznie  naleŜącej  do  Wielkiego  Piątku,  kończy  się  Wielki  Post,  a
rozpoczyna  Triduum.  Kościół  Triduum  Paschalne  rozumie  w  następujący  sposób:  „Największe  misteria
ludzkiego odkupienia sprawuje Kościół co roku począwszy od Mszy wieczornej Wielkiego Czwartku aŜ do
Nieszporów  Niedzieli  Zmartwychwstania.  Czas  ten  słusznie  jest  określany  jako  „Triduum  Chrystusa
ukrzyŜowanego,  pogrzebanego  i  zmartwychwstałego.  Nazywa  się  go  „Triduum  Paschalnym”,  poniewaŜ
uobecnia  się  wtedy  i  uskutecznia misterium Paschy, to jest przejścia Pana z tego świata do Ojca. Przez
sprawowanie tego misterium w znakach liturgicznych i sakramentalnych Kościół jednoczy się wewnętrz-
nie z Chrystusem, swoim Oblubieńcem”

. Do zrozumienia owej „trójki” dni moŜe teŜ przysłuŜyć się he-

brajska rachuba czasu, która jest obecna w liturgii. OtóŜ śydzi liczą dzień od zachodu słońca, a więc
czwartkowy wieczór jest dla śydów piątkiem. W tej logice wyraźnie widać Triduum (na podobnej zasa-
dzie odprawia się Mszę Świętą niedzielną w sobotni wieczór).

Po tych teologicznych i historycznych rozwaŜaniach moŜemy przyglądnąć się wydarzeniom, które

przed nami. Wyjaśnienie tego jest obowiązkiem spoczywającym na mnie jako prezbiterze. Nakazuje to
watykańska Kongregacja Kultu BoŜego w liście o obchodzeniu świąt paschalnych: „Niech duszpasterze
zabiegają o to, aby moŜliwie jak najlepiej wyjaśnili wiernym znaczenie i porządek obrzędów i przygoto-
wali ich do czynnego i owocnego uczestnictwa”

DZIEŃ CHRYSTUSA UKRZYśOWANEGO

Mszą Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna się Święte Triduum Paschalne. Ta Liturgia sprawowana jest

na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, podczas której Jezus dokonał aktu ofiary ze swojego ziemskiego Ŝycia.
Ta Msza zwraca naszą uwagę na następujące wymiary chrześcijańskiego Ŝycia: ustanowienie Eucharystii
jako trwałej prawdziwej, rzeczywistej i substancjalnej obecności Jezusa w swoim Kościele, ustanowienie
sakramentu kapłaństwa i przykazanie miłości

Msza Wieczerzy Pańskiej nie jest świętem BoŜego Ciała (takie święto mamy w drugi czwartek po

Zesłaniu  Ducha  Świętego),  dlatego  teŜ  nie  powinno  się  śpiewać  pieśni  tylko  wielbiących  Chrystusa  w
Eucharystii (adoracyjnych), np. Jezusa ukrytego. Dotykamy bowiem prawdy o Eucharystii, ale w bardzo
wyraźnym  świetle  KrzyŜa  i  tego  co  w  sam  piątkowy  dzień  się  dokonało. Teksty modlitw tej liturgii po-
dejmują  właśnie  ten  wątek.  Ktoś  powie,  Ŝe  jest  mały  szczegół.  Owszem,  ale  nie  wolno  z  Wielkiego
Czwartku, który teologiczno-liturgicznie jest nierozdzielnie związany z Wielkim Piątkiem, robić dnia ta-
kiego jak Uroczystość BoŜego Ciała.

Jezus dokonał ofiary właśnie w Wieczerniku. Ofiara Jego Ŝycia ma tylko dwa punkty: bezkrwawy

na Ostatniej Wieczerzy i krwawy na KrzyŜu. Jest to jednak jedna ofiara. I taką prawdę mamy przeŜywać.
Mówią o tym niektóre pieśni, np. Witam Cię, witam.

Podczas hymnu Chwała na wysokości Bogu biją dzwony, które milkną aŜ do tego samego hymnu

piewanego w noc Paschy.

Po modlitwie po Komunii Świętej przenosi się Najświętszy Sakrament do bocznej kaplicy (daw-

niej  nazywano  tę  kaplicę  ciemnicą).  Przechowuje  się  Eucharystię  na  piątkową  liturgię,  bo  w  sam  dzień
Wielkiego Piątku nie odprawia się Mszy Świętej. W bocznej kaplicy podejmuje się adorację (ale nie wol-
no  robić  wystawienia  w  monstrancji),  wspomina  się  w  prywatnej  modlitwie  opuszczenie  Jezusa,  Jego
uwięzienie.  Znakiem tych wydarzeń jest teŜ obnaŜenie ołtarza. Obrus ściąga się równieŜ dlatego, bo nie
będzie sprawowanej Mszy Świętej

W sam Wielki Piątek nie sprawuje się Eucharystii. Przez cały dzień trwa nawiedzanie Najświęt-

szego Sakramentu w kaplicy przechowania. Jest to dzień pokuty. Nie wolno sprawować sakramentów, z
wyjątkiem sakramentu pokuty i namaszczenia chorych. TakŜe pogrzeb odprawia się bez Eucharystii, bez
ś

piewu, organów i dzwonków. W godzinach popołudniowo – wieczornych rozpoczyna się Liturgia na

cześć Męki Pańskiej.

Kongregacja Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów, List okólny o przygotowaniu i obchodzeniu

t paschal-

nych, nr 38.

Tam

e, nr 40.

Zob. tam

e, nr 45.

Zob. tam

e, nr 54-57. Zob. tak

e Mszał rzymski dla diecezji polskich, Pallottinum, Pozna

1996, s. 126-132

Liturgia na cześć Męki Pańskiej rozpoczyna się wejściem w milczeniu. Celebrans i usługujący

oddają cześć ołtarzowi (przez pokłon) i padają na twarz – jest to wyraz uniŜenia człowieka, jak równieŜ
Ŝ

alu i bólu Kościoła. Wszyscy wierni w tym czasie w milczeniu klęczą. Następuje potem liturgia słowa z

odczytaniem Pasji zawartej w Ewangelii wg św. Jana. Po homilii i chwili milczenia rozpoczyna się Mo-
dlitwa Powszechna według staroŜytnych tekstów. Jest ona rozbudowana – po odśpiewanej intencji wszy-
scy zachowują milczenie, a potem Celebrans odmawia modlitwę.

Po modlitwie następuje adoracja krzyŜa. KrzyŜ moŜna stopniowo odsłaniać w prezbiterium śpie-

wając  słowa:  „Oto  drzewo  krzyŜa,  na  którym  zawisło  zbawienie  świata.  Pójdźmy  z  pokłonem”.  Zamiast
odsłaniania  krzyŜa  moŜna  teŜ  wnosić  odsłonięty  krzyŜ  od  tyłu  kościoła  zatrzymując  się  w  trzech  miej-
scach  przy  śpiewie  powyŜszego  wersetu.  Po  trzecim  obwieszczeniu  godności  drzewa  krzyŜa  następuje
adoracja.  Wszyscy  według  ustalonego  porządku  podchodzą  do  krzyŜa,  by  oddać  cześć  Jezusowi  ukrzy-
Ŝ

owanemu. Adoruje się tylko i wyłącznie jeden krzyŜ (w niektórych kościołach podają kilka krzyŜy, np.

w bocznych nawach, ale jest to błąd) – ten jeden krzyŜ jest znakiem zbawienia nas wszystkich i wszyscy
pod ten jeden krzyŜ podchodzimy. W tym czasie śpiewa się odpowiednie pieśni

Kiedy większość uczestników liturgii ucałuje KrzyŜ, odmawia się Modlitwę Pańską i następuje

Komunia Święta. Rozdziela się Eucharystię w wieczornej czwartkowej Mszy Świętej. To nam pokazuje
bardzo  waŜną prawdę teologiczną. OtóŜ w Liturgii na cześć Męki Pańskiej zamiast konsekracji chleba i
wina (przeistoczenia i ofiarowania Ciała i Krwi Jezusa) jest wniesienie i adoracja KrzyŜa. Ma to nam po-
kazać  ścisły  związek  ofiary  krzyŜowej  Chrystusa z ofiarą eucharystyczną. To podczas Mszy Świętej zo-
stają  uobecnione  ofiara  Jezusa  na  krzyŜu  i  zmartwychwstanie.  Co  to  znaczy?  Stajemy  się  uczestnikami
tego, co stało się na Golgocie. Mimo upływu czasu bierzemy udział w wydaniu się Jezusa Ojcu za nasze
grzechy.  Dlatego  podczas  kaŜdej  Mszy  Świętej  na  ołtarzu  lub  obok  niego  znajduje  się  krzyŜ.  Adoracja
KrzyŜa  w  Wielki  Piątek  prowadzi  nas  do  owoców  śmierci  i  zmartwychwstania  Pana,  które  są  nam  do-
stępne w Komunii Świętej. Brak przeistoczenia w Wielki Piątek wyraŜa teŜ związek tego dnia z czwart-
kowym wieczorem – Msza Wieczerzy Pańskiej i Liturgia na cześć Męki Pańskiej stanowią jedno wyda-
rzenie, tak jak jedną ofiarą jest akt z Wieczernika i z KrzyŜa. MoŜna więc powiedzieć, Ŝe Wielki Piątek
ma swoją Mszę Święta, którą jednak nie sprawuje się w sam dzień, lecz w przeddzień wieczorem (wedle
naszej rachuby czasu).

Po Komunii Świętej w niektórych krajach (m.in. w Polsce) odbywa się przeniesienie Najświętsze-

go Sakramentu i adoracja Pana w monstrancji w tzw. BoŜym Grobie, czyli w ołtarzu wystawienia. Ado-
racja  trwa  do  rozpoczęcia  Wigilii Paschalnej w Wielką Noc. Trzeba tu zwrócić uwagę na to, Ŝe nie jest
waŜny  sam wystrój „BoŜego Grobu”, kompozycje artystyczne i figura, ale sam Ŝywy i prawdziwy Jezus
obecny  w  Najświętszym  Sakramencie.  Po  przeniesieniu  Eucharystii  rozpoczyna  się  dzień  ciszy,  wspo-
mnienie złoŜenia do grobu

Wspominając Wielki Piątek warto zaznaczyć, Ŝe Liturgia na cześć Męki Pańskiej jest waŜniejsza

od Drogi KrzyŜowej, która jest rozpamiętywaniem męki Jezusa. Popołudniowa liturgia jest natomiast li-
turgiczną celebracją tajemnicy KrzyŜa, a liturgia ma priorytetowe miejsce wśród wszystkich naszych du-
chowych, religijnych aktywności.

DZIEŃ CHRYSTUSA POGRZEBANEGO

Dla Kościoła Wielka Sobota jest dniem ciszy – rozwaŜamy śmierć Jezusa, Jego zstąpienie do ot-

chłani i oczekujemy nocy zmartwychwstania. W Składzie Apostolskim wyznajemy właśnie tę prawdę:
„zstąpił do piekieł”. Jest to stare tłumaczenie wyznania wiary, samo oddanie tekstu jest nieszczęśliwe. Tu
nie chodzi o piekło. W starym języku piekło oznaczało, jak dziś, nieodwracalny stan potępienia wieczne-
go, a przez słowo piekła oddawano ideę otchłani, czyli rzeczywistości, w której sprawiedliwi oczekiwali
na Jezusa, by ich wprowadził do nieba. Prawdę tę wyraŜa ikonografia wschodnia. Bardzo często na iko-
nach moŜemy zobaczyć Zmartwychwstałego Jezusa zstępującego pod ziemię i wychodzącego z niej wraz
z ludźmi. Obrazy zachodnie (katolickie) raczej przedstawiają samego triumfującego Jezusa, który wstał z

Zob. Mszał Rzymski…, op. cit., s. 133 - 145.

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nry 58-72. Zob. tak

e Mszał Rzym-

ski…, op. cit., s. 145 – 147.

grobu, skały się pokruszyły i jaśnieje Chwała BoŜa. Przyznam, Ŝe dla mnie jako teologa bardziej prze-
mawiająca jest ikonografia bizantyjska, bo wyraŜa całą głębię zstąpienia Jezusa w otchłań i Jego Zmar-
twychwstania.

W Wielką Sobotę nie sprawuje się Mszy Świętej

. MoŜna z ludem odprawiać Liturgie Godzin,

czyli brewiarz, zwłaszcza Jutrznię i Godzinę Czytań rano, tak jak w Wielki Piątek

W ten dzień przychodzimy równieŜ do kościoła, by kapłan pobłogosławił pokarmy, które będzie

się spoŜywać w Wielkanoc. Praktyka ta występowała juŜ w VIII wieku, zwłaszcza w Galii i Frankonii

Pobłogosławić pokarmy moŜe, oprócz biskupa i prezbitera, takŜe diakon i kleryk WyŜszego Seminarium
od III roku

. Warto teŜ zwrócić uwagę na słowo błogosławienia pokarmów. Niepoprawnym jest mówie-

nie „poświęcenie” pokarmów. Święci się bowiem ludzi: diakonów, prezbiterów i biskupów (poszczególne
stopnie sakramentu święceń).

DZIEŃ CHRYSTUSA ZMARTWYCHWSTAŁEGO

W sobotni późny wieczór (noc) gromadzi się Kościół na czuwaniu na cześć Jezusa i wyśpiewaniu

radości  zmartwychwstania.  Trwająca  liturgia  nie  jest  liturgią  sobotnią  (w  Wielką  Sobotę  Kościół  nie
sprawuje  Eucharystii),  ale  całkowicie  Wielkanocną.  To  jest  pierwsza  Msza  Wielkanocna  (nawet  jeśli  w
jakiejś  wspólnocie  procesja  odbywa  się  rano).  Jest  to  Wigilia  Paschalna  w  Wielką  Noc  (słowo  wigilia
znaczy oczekiwanie, czuwanie). Jest to najpiękniejsza w ciągu roku liturgia. To prawdziwa Pascha, czyli
czas przejścia do nowego czasu – juŜ w świetle zmartwychwstania.

Liturgię Wigilii Paschalnej nie wolno rozpoczynać przed zachodem słońca i Ŝadne racje nie mogą

wpływać  na  przyśpieszenie  tej  godziny,  nawet  niebezpieczeństwo lub odległości. Liturgia ma rozpocząć
się  w  ciemności,  by  przeŜyć  prawdę  o  Chrystusie  światłości  obecnym  w  symbolu  Paschału  (idziemy  w
ciemności  za  jaśniejącym  paschałem,  jak  śydzi  szli  z  Egiptu  prowadzeni  przez  Boga,  którego  znakiem
był słup ognia). Kongregacja Kultu BoŜego i Dyscypliny Sakramentów stanowczo o tym mówi: „Wszyst-
kie obrzędy Wigilii Paschalnej odbywają się w nocy: nie wolno ich rozpocząć, zanim nie zapadnie noc, a
naleŜy je zakończyć przed świtem niedzieli. Zasada ta musi być interpretowana ściśle. Przeciwne jej nad-
uŜycia i tu i ówdzie praktykowane zwyczaje sprawowania Wigilii Paschalnej o godzinie, w której zwykło
się antycypować Mszę niedzielną [czyli w godzinie, w której zwykle odprawia się Mszę niedzielną w so-
botę], zasługują na odrzucenie. Przytaczane przez niektórych powody antycypowania Wigilii Paschalnej,
jak np. publiczne niebezpieczeństwo, nie są wysuwane w przypadku nocy Narodzenia Pańskiego lub inne-
go  rodzaju  zgromadzeń”

. ZauwaŜmy, Ŝe pasterkę rozpoczyna się o północy, czyli o wiele później niŜ

Wigilię Paschalną, i nikomu to nie przeszkadza. A w Wielkanoc niektórzy mają zastrzeŜenia. Trzeba jed-
nak stanowczo powiedzieć, Ŝe Wigilia Paschalna jest o wiele waŜniejsza niŜ pasterka, bo jest to liturgia
zmartwychwstania Jezusa.

Na początku liturgii w tę noc Paschy następuje obrzęd światła (pobłogosławienie paschału – gru-

bej świecy będącej symbolem Zmartwychwstałego – i zapalenie go). Diakon lub gdy go nie ma sam ka-
płan wnosi paschał do ciemnego kościoła proklamując uroczyście „Światło Chrystusa”. Wierni odpowia-
dają „Bogu niech będą dzięki”. Ma to być okrzyk prawdziwej radości ze zwycięstwa Jezusa obecnego
wśród nas, a nie tylko rytualna odpowiedź (zwróćmy uwagę na to, co mówimy i ucieszmy się rzeczywi-
ś

cie triumfem Jezusa). Kościół nakazuje, Ŝe płomień paschału winien rzeczywiście rozjaśniać mroki no-

cy. Nie moŜe to być sztuczna świeca – ma być odlana z wosku, jedna, nigdy sztuczna, kaŜdego roku no-
wa!!!

. Przyznam, Ŝe cierpię widząc w kościołach paschały sztuczne czy z wkładką na oliwę. Jaka jest

wtenczas wymowa tego znaku? Liturgia jest światem znaków i nie wolno ich zaciemniać, by nie znisz-

Zob. Mszał Rzymski…, op. cit., s. 148.

Zob. tam

e, nry 40.62.73.

Zob. Nadolski B., Liturgika. Liturgia i czas, Pallottinum, Pozna

1991, s. 59.

Zob. Nabo

stwa diecezji katowickiej. Agenda liturgiczna, Ksi

garnia

w. Jacka, Katowice 1987, s. 164.

Kongregacja Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, dz. cyt., nr 38.

Zob. tam

e, nr 82.

czyć wymowy tego, co celebruje Kościół

. Zwróćmy uwagę na wymowę paschalnego symbolu. Patrząc

na  spalająca  się  świecę  i  cieknące  stróŜki  wosku  przeŜywam  tajemnicę  wydania  się  Jezusa  za  mnie  i
wszystkich, Jego ofiarę, z której rodzi się nowe Ŝycie w światłości. Jezus wydał się za nas, dał się zabić,
ale  z  tej  śmierci  rodzi  się  nowe  Ŝycie,  nowa  jakość  Ŝycia  zmartwychwstałego,  nowa  rzeczywistość,  tak
jak  ze  stapianej  świecy  rodzi  się  blask  rozświetlający  ciemności  i  tworzący  nową  rzeczywistość  pośród
nocy.

Paschał jest ozdabiany. W XII wieku kreślono znak krzyŜa i dwie litery greckiego alfabetu –

pierwszą, Α (alfa) i ostatniej Ω (omega). Umieszczano równieŜ w paschale ziarna kadzidła

. Oprócz tego

znaczy się teŜ na paschale cyfry aktualnego roku. Jest to nawiązanie do początku roku, który kiedyś wy-
padał właśnie w Wigilię Paschalną. Dla nas jest to wezwanie to nowej jakości Ŝycia

. Obrzęd ten jest za-

zwyczaj niewidoczny dla wiernych, bo ma miejsce na polu. Co się celebruje po pobłogosławieniu ognia?
Kapłan znaczy na paschale krzyŜ, litery Α i Ω oraz liczbę wyraŜającą przeŜywany rok. Wypowiada przy
tym następujące słowa: „Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, Alfa i Omega. Do Niego naleŜy czas i
wieczność. Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen”. Wbijając pięć gron tworzą-
cych krzyŜ, symbolizujących gwoździe krzyŜowe, wypowiada następujące słowa: „Przez swoje święte
rany jaśniejące chwałą niech nas strzeŜe i zachowuje Chrystus Pan. Amen”

Po przyniesieniu paschału do prezbiterium i okadzeniu go diakon lub kapłan śpiewa Orędzie

Wielkanocne – Exultet (od łacińskich słów rozpoczynających Exultet: „Weselcie się juŜ zastępy aniołów
w niebie”).

Po proklamacji zmartwychwstania następuje Liturgia Słowa. Czytania biblijne opisują dzieło

zbawcze  Boga.  Po  kaŜdym  czytaniu  następuje  psalm  responsoryjny  (responsorium  znaczy  odpowiedź),
milczenie i modlitwa celebransa głównego (przewodniczącego liturgii). Liturgia przewiduje siedem czy-
tań  ze  Starego  Testamentu,  czytanie  fragmentu  Listu  do  Rzymian  oraz  Ewangelii.  Liczbę  czytań  moŜna
zmniejszyć, ale nie wolno znacznie ograniczać liturgii, np. ze względu na czas. Zawsze czyta się fragment
z Księgi Wyjścia o przejściu Izraelitów przez Morze Czerwone, które było zapowiedzią zmartwychwsta-
nia Chrystusa. Po ostatnim czytaniu ze Starego Testamentu śpiewa się uroczyście hymn Chwała na wyso-
kości  Bogu;  towarzyszy  temu  bicie  w  dzwony.  Natomiast  po  czytaniu  z  Listu  do  Rzymian  kapłan  prze-
wodniczący liturgii intonuje radosne Alleluja, po czym śpiewa się radosny psalm.

Po Ewangelii i homilii rozpoczyna się Liturgia Chrzcielna. Następuje śpiew Litanii do Wszystkich

więtych, których prosimy o wstawiennictwo nad nami. Następnie kapłan błogosławi wodę chrzcielną,

którą umieszcza się w źródle chrzcielnym (chrzcielnicy). Po pobłogosławieniu wody wszyscy odnawiają
przyrzeczenia chrzcielne, a potem kapłan kropi lud wodą chrzcielną.

W tę noc paschalną powinno chrzcić się dorosłych katechumenów (kandydatów do chrztu) i w

niejednym miejscu, takŜe w Polsce, udziela się chrztu dorosłym. Jest to zgodne z najstarszą tradycją. W
Kościele staroŜytnym właśnie w noc Paschy po czytaniach i homilii prowadzono katechumenów do ka-
plicy chrzcielnej. Tam biskup lub prezbiter (ksiądz) trzykrotnie zanurzał katechumena chrzcząc po cichu,
a od wczesnego średniowiecza mówiąc słowa „Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”
(dosłownie: Ego te baptismo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti). Po wyjściu z baptysterium (bro-
dzik z wodą chrzcielną) chrześcijanie nakładali na neofitów (nowoochrzczonych) białe tuniki (alby).
Udzielano im następnie sakramentu bierzmowania, umocnienia Duchem Świętym

, a potem procesjonal-

nie prowadzono do ołtarza, gdzie po raz pierwszy uczestniczyli w Eucharystii i przyjmowali Komunię
Ś

więtą

Podobnie jest ze sztucznymi kwiatami. Nie wolno ich dawa

w ko

ciele. Niektórzy biskupi wydali kategoryczny

zakaz u

ywania sztucznych kwiatów (np. abp Damian Zimo

), bo kwiat jest symbolem

ycia, prawdziwego, a nie

sztucznego. Warto te

wspomnie

e prawosławni czy grekokatolicy nie dopuszczaj

w liturgii sztuczno

ci i

zawsze s

prawdziwe kwiaty i

wiece z wosku (a nie na oliw

Zob. Nadolski B., Liturgika…, op. cit., s. 59.

Zob. tam

e, s. 60.

Mszał Rzymski…, op. cit., s. 152 – 153.

Prawosławni i grekokatolicy do dzi

udzielaj

razem sakramenty inicjacji chrze

cija

skiej: chrzest, bierzmowanie

i Eucharysti

. Dotyczy to równie

niemowl

Warto pami

e w staro

ytnej liturgii nieochrzczeni i pokutuj

cy wychodzili po wyznaniu wiary. W dalszej cz

ci Mszy

tej uczestniczyli tylko wierni przyst

puj

cy do Komunii

tej. St

d mamy nazw

Modlitwa wier-

nych na oznaczenie modlitw, które uczestnicy liturgii zanosz

do Ojca po czytaniach.

W obecnej liturgii po pokropieniu odmawia się Modlitwę Powszechną. Po niej następuje czwarta

cześć Wigilii Paschalnej – Liturgia Eucharystyczna (ofiary i uczty), jak zwykle. Śpiewa się juŜ pieśni
wielkanocne, bo jako Kościół od rozpoczęcia Wigilii radujemy się Zmartwychwstaniem Pana. Kościół
zaleca podczas tej Eucharystii udzielać wiernym Komunię Świętą pod dwoma postaciami

Na zakończenie liturgii moŜe odbywać się procesja z Najświętszym Sakramentem. Jest ogłoszenie

całemu  stworzeniu  radości  chrześcijańskiej  ze  zmartwychwstania  Jezusa.  Oczywiście,  nie  ona  jest  naj-
waŜniejsza  – najistotniejsza jest liturgia. W niektórych parafiach procesje odbywają się rano. Dlaczego?
OtóŜ w liturgii przedsoborowej utarła się praktyka celebracji liturgii tylko rano (nie było Mszy Świętych
popołudniowych  i  wieczornych).  Więc  procesję  odprawiano  rano.  Do  lat  pięćdziesiątych,  kiedy  papieŜ
Pius  XII  przeniósł  liturgię  Triduum  Paschalnego  na  wieczór,  panowała  absurdalna  praktyka  –  Wigilię
Paschalną z uroczystym Alleluja sprawowano w Wielką Sobotę rano, a po zakończeniu liturgii z powro-
tem umieszczano Najświętszy Sakrament w BoŜym Grobie i przeŜywano smutek.

Jest jeszcze jedna prawda o procesji w niedzielę rano. OtóŜ początkowo Wigilia Paschalna była

rzeczywistym długim czuwaniem chrześcijan. Zaczynała się po zachodzie słońca, a kończyła, kiedy świ-
tało. Więc procesja była rzeczywiście rano, ale wypływała z całej liturgii. Potem ludzie udawali się na
ś

niadanie – dlatego dzisiaj na Wielkanoc jemy uroczyste śniadanie.

Przyznam, Ŝe do mnie jako kapłana-teologa, bardziej przemawia procesja nocna, bo wyraŜa po

prostu radość całego Kościoła i moją osobistą. Cieszę się, Ŝe Pan Jezus Ŝyje, Ŝe zaczyna się nowy świat, a
celebrowana liturgia zapowiada ostateczne zwycięstwo Chrystusa i szczęśliwą wieczność.

Wigilia Paschalna nie jest końcem Wielkiej Soboty, lecz rozpoczyna trzeci moment Triduum Pas-

chalnego  –  dzień  zmartwychwstania.  We  wspominanym  dokumencie  Kongregacji  Kultu  BoŜego  i  Dys-
cypliny  Sakramentów  tak  czytamy:  „Trzeba  uwaŜać,  aby  w  zapowiadaniu  Wigilii  paschalnej  nie  przed-
stawić  jej  jako  ostatniego  momentu  Wielkiej  Soboty.  Lepiej  będzie  mówić,  Ŝe  Wigilia  Paschalna  jest
sprawowana  „w  noc  Paschy”  i  to  jeden  akt  kultu.  Zachęca  się duszpasterzy, aby w katechezie do wier-
nych pilnie pouczali o potrzebie udziału w całej Wigilii”

Od rozpoczęcia Wigilii Paschalnej trwa Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. Podczas

Mszy Świętych odbywa się pokropienie wiernych wodą pobłogosławioną w ciągu nocy. W widocznym
miejscu znajdują się symbole i znaki Chrystusa zmartwychwstałego: krzyŜ z czerwoną stułą, paschał i fi-
gura Zmartwychwstałego, które towarzyszą naszej modlitwie i liturgii aŜ do zakończenia Pięćdziesiątni-
cy, czyli Uroczystości Zesłania Ducha Świętego.

W samą Uroczystość Zmartwychwstania naleŜy odprawić nieszpory chrzcielne. W czasie śpiewu

psalmów odbywa się procesja do chrzcielnicy i kaŜdy indywidualnie znaczy siebie wodą chrzcielną

Przez osiem dni trwa oktawa wielkanocna, a radość ze zwycięstwa Jezusa rozciąga się na kolejne

dni, aŜ do pięćdziesiątego dnia, kiedy Kościół celebruje Zesłanie Ducha Świętego. Jest to szczególny czas
ś

więtowania. W tym okresie śpiewamy pieśni paschalne (a więc niestosowne jest śpiewanie we Mszy w

maju pieśni o Matce BoŜej, bo trwa okres wielkanocny)

. Jest to takŜe okres inicjacji eucharystycznej,

czyli czas pierwszych Komunii Świętych

. I tu małe wyjaśnienie. Niektórzy rodzice chcą Komunii w

maju, bo to taki ładny miesiąc itd. To nie jest Ŝaden argument! WaŜny jest przeŜywany czas – okres wiel-
kanocny, czas paschalnej radości trwający 50 dni (często od kwietnia do czerwca) i dlatego niedziele tego
okresu są właściwym czasem wprowadzania dzieci w tajemnicę Eucharystii. Czy mamy jednak takie my-
ś

lenie? Czy chodzi nam o prawdziwe duchowe dobro?

Czas wielkanocny jest równieŜ w Kościele okresem odwiedzin domów przez kapłana i błogosła-

wienia mieszkań

. Jednak w Polsce ukształtował się zwyczaj odwiedzin duszpasterskich i błogosławienia

domów w okresie Narodzenia Pańskiego, więc kapłani w okresie paschalnym nie odwiedzają domów.

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nr 81-92.

Zob. tam

e, nr 95.

Zob. tam

e, nr 97-98.

„Repertuar utworów, czy to

piewanych czy wykonywanych na instrumentach, musi zgadza

z my

prze-

wodni

dnia liturgicznego lub przynajmniej zgadza

z okresem liturgicznym, jak równie

odpowiada

tre-

ciowo danej czynno

ci liturgicznej” (Instrukcja Episkopatu Polski o muzyce liturgicznej po Soborze Watyka

skim II-gim z 8 lutego 1979, nr 8).

Zob. Kongregacja Kultu Bo

ego i Dyscypliny Sakramentów, List…, op. cit., nr 103.

Zob. tam

e, nr 105.

Często rodzi się pytanie: dlaczego podczas Triduum nie gra się na instrumentach? OtóŜ w posobo-

rowej liturgii wolno grać na organach podczas śpiewu ludu, nawet w Wielki Piątek. Nie wolno jednak
wykonywać solowej gry na organach

. To w liturgii przedsoborowej (trydenckiej) nie uŜywano instru-

mentów od Chwała na wysokości Bogu we Mszy Wieczerzy Pańskiej aŜ do skończenia tego śpiewu w
Wigilię Paschalną. Był to wyraz postu. Triduum Paschalne to jednak najwaŜniejsze dla Kościoła dni i
uŜywanie instrumentów wydaje się bardzo zasadne.

JAK PRZEśYĆ PASCHĘ?

Przede wszystkim konieczne jest uświadomienie sobie, Ŝe najwaŜniejsze dni to nie Niedziela

Wielkanocna i Poniedziałek Wielkanocny, lecz całe Triduum Paschalne – od wieczornej liturgii w Wielki
Czwartek aŜ do Nieszporów Niedzieli Zmartwychwstania. Poniedziałek Wielkanocny w liturgii jest takim
samym dniem jak Wtorek, Środa czy Piątek Wielkanocny. I zawsze taki był. W polskiej tradycji przeŜy-
wamy ten dzień jako wolny od pracy, ale w świetle liturgii i prawa kanonicznego jest to zwyczajny dzień
oktawy świątecznej. I naleŜy to podtrzymywać, tę naszą tradycję!!! W wielu krajach jest to normalnie
dzień roboczy.

Zachęcam do udziału w całym Triduum, by przeŜyć rzeczywiste spotkanie z Jezusem umęczo-

nym, pogrzebanym i zmartwychwstałym. Wielu przychodzi tylko w Wielkanoc. Gdzie jest doświadczenie
dzieła odkupienia w Jezusie? Uczestniczą tylko w trzecim akcencie, jakim jest zmartwychwstanie. Jest to
oczywiście najistotniejsze, ale gdy brakuje doświadczenia przeŜycia tajemnicy śmierci i pogrzebania Je-
zusa to radość zmartwychwstania jest płytka. By więc prawdziwie i głęboko przeŜyć Wielkanoc, warto
uczestniczyć we wszystkich liturgiach Świętego Triduum Paschalnego, warto teŜ poświęcić swój czas na
prywatną modlitwę. Te nadchodzące dni są najpiękniejsze spośród wszystkich dni roku.

Zapraszam do wspólnej Liturgii Godzin, czyli brewiarza. W Wielki Piątek i w Wielką Sobotę rano

piewać będziemy jutrznię – poranne psalmy i słuchać Słowa BoŜego, a w Niedzielę Zmartwychwstania

po południu celebrować będziemy nieszpory, które kończą czas Świętego Triduum Paschalnego

Dwa pierwsze akcenty Triduum przeŜywamy jako dni postu. Post ścisły obowiązuje w Wielki Pią-

tek (od północy do północy), a w Wielką Sobotę jest zalecany ze względu na charakter tego dnia – roz-
waŜamy złoŜenie Jezusa do grobu. Nie jest jednak zasadne zachowywanie postu po Wigilii Paschalnej, bo
jest to juŜ czas radości wielkanocnej!!!

Zachęcam teŜ, by porządki zakończyć przed przyjściem na Mszę Wieczerzy Pańskiej, bo to wtedy

zaczyna się świętowanie. Wiele da się zrobić wcześniej. Nie zaciemniajmy świątecznego i medytacyjne-
go charakteru tych dni przez mycie okien, porządki koło domu. Niech to jest czas dla Jezusa i dla umoc-
nienia naszej wiary.

JuŜ czekam z niecierpliwością na Paschę. Modlę się za Was, byśmy razem przeŜyli głęboko spo-

tkanie z ukochanym Jezusem, który za Ciebie i mnie podjął mękę, umarł, został złoŜony do grobu, ale
trzeciego dnia zmartwychwstał i jest wciąŜ Ŝywy w swoim ciele. Jest na ziemi obecny w Eucharystii i
modlącym się Kościele.

„Gry solowej na instrumentach nie dopuszcza si

w okresie Adwentu, Wielkiego Postu, w Triduum Wielkiego Ty-

godnia…” (

ta kongregacja Obrz

dów, Instrukcja o muzyce w

tej liturgii „Musicam Sacram”, nr 66). „Na

organach i innych instrumentach wolno akompaniowa

piewu przez cały rok liturgiczny (…) solowa gra na

instrumentach zabroniona jest od zako

czenia

piewu hymnu Chwała na wysoko

ci Bogu we Mszy Wieczerzy

skiej do zako

czenia tego hymnu we Mszy Wigilii Paschalnej” (Instrukcja Episkopatu Polski…, op. cit., nr

19).

Tymi samymi tekstami modli

dzie cały Ko

ciół na całej ziemi.