Patriotyzm – miłość do ojczyzny

Wstęp:

Patriotyzm to miłość człowieka do swojego kraju, do własnego narodu, za który gotowy jest

walczyć, poświęcić dla niego własne dobro, a nawet zginąć. Motyw patrioty możemy znaleźć przede
wszystkim w literaturze polskiej. Spowodowane jest to tym, że Polacy mimo licznych wad i dzielących
ich różnic zawsze potrafili się zjednoczyć i walczyć w obronie swojej ojczyzny. W każdej epoce możemy
natknąć się na przejawy takiej postawy, lecz jest ona szczególnie obecna w romantyzmie. Epoka ta
przypadała bowiem na czas, gdy Polacy walczyli o odzyskanie niepodległości. Chodziło zatem o to,
aby nawoływać Polaków do walki w obronie własnego kraju. Literatura polska jest więc prawdziwą
szkołą patriotycznych uczuć.

Przykłady:

Literatura:
Mikołaj Rej
Odrębność państwa polskiego podkreśla już Mikołaj Rej, kiedy to w czasach wczesnego renesansu pisał:
„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają.” Chodziło mu o to, że
Polacy są takim samym narodem jak każdy inny, chciał pokazać, że mamy odrębną kulturę, tradycję,
język, którym się posługujemy i nie musimy wcale używać wszechobecnej łaciny. Stąd jego postulat, aby
tworzyć utwory w języku narodowym.

Jan Kochanowski
Chociaż Jan Kochanowski żył w czasach, gdy państwo polskie było jeszcze duże i silne, to jednak było
ono nękane przez wrogów. Ważny miejsce w jego światopoglądzie zajmował patriotyzm i troska o losy
kraju. Wyraz temu dawał w licznych pieśniach patriotycznych:

•

Pieśń II - „Pieśń o cnocie”

Kochanowski podkreśla w tej pieśni, że gwarancją prawdziwego szczęścia jest cnotliwe życie. To
właśnie cnota jest jedyną trwałą wartością wśród zmiennego świata. Jest ona rozumiana jako uczciwość,
mądrość, ale przede wszystkim patriotyzm. Służbę ojczyźnie uważa on za najważniejszy sposób jej
ujawnienia, co wyraża w cytacie:
"A jeśli komu droga otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba,
Ze co im zazdrość ujmie, Bóg nagradzać będzie”

•

Wy, którzy Rzeczpospolitą władacie

Pieśń adresowana jest do zwierzchników państwa, których poeta nawołuje do odpowiedzialnych
rządów. Zajęli oni na ziemi miejsce Boga i przez Boga będą rozliczeni. Powinni mieć świadomość, że
ich błędy mogą doprowadzić do zguby całe narody. Autor podkreśla, że władcy nie powinni dbać tylko
o siebie, bo każdy z nich odpowiada za dobro swoich poddanych. Dobro publiczne jest ważniejsze niż
dobro prywatne rządzącego. Idealny
władca powinien być sprawiedliwy, uczciwy, rozsądny, odpowiedzialny, nieprzekupny i obiektywny.

Wacław Potocki – Zbytki polskie
Autor ostro atakuje tu sarmackie zamiłowanie do przepychu i życie ponad stan. Jedyną troską, która
zaprząta umysły szlachty, jest obwieszenie się perłami, diamentami, otoczenie się liczną służbą. W
pogoni za bogactwem Polacy nie dostrzegają, że nie ma czym opłacić najemnego wojska, a ojczyzna
coraz bardziej zwęża się w swych granicach.
Potockiego dziwi brak zainteresowania szlachty sytuacją państwa. Nie zauważają tego, że gdy ojczyzna
podupadnie, także ich majątki, gromadzone z takim trudem, zostaną rozgrabione. Potocki reprezentuje
postawę odpowiedzialnego patrioty, który umie wskazać błędy w postawie szlachty, a nie tylko
bezkrytycznie ją wychwala.

Ignacy Krasicki

•

Hymn do miłości ojczyzny

Tematem wiersza jest miłość do kraju. Jest ona dla podmiotu wartością najwyższą, co podkreśla epitet
"święta miłości". Prawdziwi patrioci są gotowi do największych poświęceń dla ojczyzny. Mogą nawet
oddać za nią życie. Owi ludzie zostali określeni jako "umysły poczciwe", a zatem zdolność odczuwania
miłości do ojczyzny zarezerwowana jest tylko dla nielicznych, najszlachetniejszych ludzi.
W utworze odnajdujemy wymienione obowiązki wobec ojczyzny, które powinny stanowić
nadrzędną powinność dla każdego obywatela. Z utworu wyłania się model patriotyzmu, według
którego obywatel powinien być gotowy do znoszenia cierpień, niewoli, a nawet do oddania życia za
ojczyznę. Poświęcenie takie stanowi zaszczyt, który wyraża się w cytacie
"Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny".

•

Świat zepsuty

Poetę oburza panujące bezprawie, rozpusta, egoizm szlachty, brak troski o losy kraju. Społeczeństwo
zapomniało o dobrych obyczajach, nie wie, co to uczciwość i prawda, wszędzie panuje "nierząd,
rozpusta, występki szkaradne". W zakończeniu satyry autor przedstawia obraz ojczyzny jako tonącego
okrętu, który należy ocalić lub razem zginąć

•

Ptaszki w klatce

W bajce tej bohaterami są ptaki (czyżyki), które mieszkają w klatce. Młody czyżyk zadowolony jest z
dobrych warunków nie może pojąć smutku drugiego, który jak się okazało, mieszkał kiedyś na
wolności i nie może pogodzić się z jej utratą. Podobnie jest wśród ludzi. Polacy nigdy
nie pogodzili się z niewolą.

Adam Mickiewicz – Pan Tadeusz
Tutaj przykładem prawdziwego patrioty jest Jacek Soplica, który odkupił wszystkie grzechy swojej
młodości ofiarną służbą dla kraju. Walczył w legionach, a potem przybył na Litwę ze specjalną misją, aby
zorganizować powstanie. Jako ksiądz Robak bierze udział w kampanii napoleońskiej, bije się na wielu
frontach, jest emisariuszem, działaczem politycznym. Oprócz Jacka Soplicy w utworze możemy znaleźć
także inne przykłady postaci, które na każdym kroku przejawiają szacunek dla ojczyzny, bohaterów
narodowych oraz czasów Sejmu Wielkiego. Sędzia, który jest gospodarzem dworku w Soplicowie, dba
o przestrzeganie starych szlacheckich obyczajów, można go nazwać strażnikiem dawnej tradycji. We
wnętrzu dworku wiszą portrety bohaterów narodowych: Kościuszki, który przysięga na stopniach
ołtarza, że wypędzi z kraju zaborców, Rejtana po uwięzieniu, Jasińskiego i Korsaka na szańcach Pragi
podczas najazdu Moskali, a stary zegar kurantowy wygrywa dźwięki Mazurka Dąbrowskiego. Również
strój sędziego wskazuje na jego wielkie przywiązanie do tradycji. Nie ubiera się zgodnie z panującą w
tamtych czasach modą francuską, lecz wkłada tradycyjny szlachecki strój. Kolejnym przykładem
przejawu patriotyzmu w „Panu Tadeuszu” może być koncert Jankiela. Gra on na cymbałach muzykę,
która przywołuje Polakom wspomnienia o istotnych w dziejach narodu polskiego wydarzeniach, takich
jak: uchwalenie Konstytucji 3 maja, konfederacja targowicka, rzeź Pragi, emigracja i powstanie
Legionów Polskich we Włoszech. Jankiel tym koncertem dał ogromną lekcję patriotyzmu, która
skierowana była do jego słuchaczy.

Józef Wybicki – Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
Jest to pieśń walczącego narodu. Poświęcona organizatorowi i dowódcy legionów – Janowi Henrykowi
Dąbrowskiemu wyraża nie tylko nadzieje legionistów, oficerów i żołnierzy, ale
także całego, pozbawionego państwa, narodu polskiego. Pieśń wiązała się bezpośrednio z ideą
legionów, ale wyrażała też uczucia wszystkich Polaków. Pieśń ta rozbudzał w Polakach chęć walki o
niepodległość kraju. Legioniści walczący na zachodzie byli dla rodaków pozostających w kraju
potwierdzeniem , że „póki my żyjemy”, to nasza ojczyzna jeszcze nie zginęła, a przykłady z historii
pokazały nam, jak można wygrywać z najeźdźcami.

Maria Konopnicka – Rota

Autorka stwierdza, że Polacy nie opuszczą rodzinnej ziemi, ani nie zapomną ojczystej mowy, nie
pozwolą na poniżanie przez zaborców i germanizację swych dzieci. Dla podkreślenia ciągłości
historycznej narodu wspomina o pochodzeniu piastowskim, zaś aby uzasadnić, że
stosunki polsko-niemieckie zawsze były wrogie, pisze o krzyżackiej zawierusze, która musi się rozsypać
w proch i pył. Nawiązując do symbolu złotego rogu, autorka wyraża nadzieję, że naród polski stanie
jeszcze do zwycięskiej walki z wrogiem.

Henryk Sienkiewicz

•

Trylogia

Henryk Sienkiewicz utrwalił potęgę narodu polskiego i chlubę minionych czasów. W jego utworach
możemy spotkać wielu bohaterów, którzy poświęcali się dla dobra ojczyzny. Patriotą nazwać można na
pewno Kmicica, który z lokalnego rzezimieszka zmienia się w nieustraszonego obrońcę narodu,
gotowego wszystko poświecić dla dobra ojczyzny. Podobną postawę prezentuje pan Wołodyjowski,
który ostatecznie składa największą ofiarę dla Polski – poświęca on dla niej własne życie. Cała Trylogia
miała służyć, zgodnie z intencją autora, „ku pokrzepieniu serc” Polaków cierpiących pod zaborami. Miała
dodać im otuchy i wiary, że nie wszystko jeszcze stracone i można walczyć o odzyskanie niepodległości.

•

Latarnik

Dzieje Skawińskiego, bohatera noweli Sienkiewicza, są przykładem losów wielu polskich emigrantów.
Musiał on przymusowo wyjechać z kraju i pracować za granicą. Odczuwał wielką nostalgię. W gazetach
starał się odszukać wiadomości z Europy. Jego stare serce biło jeszcze dla kraju.
Najbardziej za nim tęsknił gdy widział jaskółki, szare ptaki podobne do wróbli, śniegi leżące na szczytach
gór lub gdy zasłyszał jakąś nutę, podobną do słyszanej niegdyś. Pewnego dnia dostał polskie książki z
Polskiego Towarzystwa w Nowym Yorku. Gdy zaczął czytać „Pana Tadeusza”, drżał mu głos, litery
zaczęły mu skakać do oczu, w piersi coś urwało się i
szło na kształt fali od serca wyżej i wyżej, tłumiąc głos, ściskając za gardło, aż wreszcie zaczął płakać.
Przepraszał tę ukochaną, oddaloną ojczyznę za to, że się już tak zestarzał, zżył z samotną skałą.
Skawiński, czytając utwór Mickiewicza, cofa się wspomnieniami do
lat swego dzieciństwa, przypomina sobie ojczystą mowę, odzyskuje poczucie tożsamości, przypomina
sobie kim jest.

Stefan Żeromski – Syzyfowe prace
W powieści istnieje wiele przejawów patriotyzmu wśród młodzieży polskiej, jednak zdecydowanie
największym szacunkiem może się cieszyć postawa Zygiera, który na pierwszej lekcji języka polskiego
zaczął recytować „Redutę Ordona” Adama Mickiewicza, a to, jak wiemy, było zabronione, jak i
wszystkie inne przejawy patriotyzmu, w szkole, która
znajdowała się na terenie zaboru rosyjskiego. Słowa wypowiadane przez Zygiera przykuły uwagę
uczniów i zrobiły na nich ogromne wrażenie. Uświadomiły im, kim są, jakie są ich korzenie i obowiązki
wobec ojczyzny. Najbardziej dotkliwie doświadczył tego stanu Borowicz. Dopiero wtedy zdał sobie
sprawę, jak łatwo uległ rusyfikacji.

Aleksander Kamiński – Kamienie na szaniec
Bohaterowie powieści Kamińskiego: Rudy, Alek i Zośka są jednym z najlepszych przykładów patriotów
w naszej literaturze. Poświecili oni własne życie dla dobra ojczyzny. Wielu z nich jeszcze podczas nauki
w szkole średniej należało do harcerstwa. Byli bardzo odważni, musieli nauczyć się żelaznej dyscypliny,
zdawali sobie sprawę, że najmniejszy błąd popełniony w którejś akcji może oznaczać śmierć wielu ludzi.
Rudy katowany podczas przesłuchań nie zdradził kolegów. Ich przyjaźń była tak wielka, że zdecydowali
się przeprowadzić akcję jego odbicia z rąk gestapowców, mimo iż wielu ludzi wątpiło w jej powodzenie.
Mimo że i Rudy i Alek zginęli po tej akcji, to Zośka nie poddawał się. Miłość do ojczyzny była dla niego
najważniejsza i wiedział, że musi nadal walczyć za jej wolność. Zginął jako bohater podczas jednej z akcji.

Krzysztof Kamil Baczyński - Elegia o chłopcu polskim

Adresatem wiersza jest poległy syn, do którego zwraca się zrozpaczona matka, ubolewając nad jego
losem. Młody człowiek został brutalnie pozbawiony pięknych snów i marzeń. Broniąc swojej ukochanej
ojczyzny, stał się uczestnikiem tragicznych wojennych wydarzeń.

Arkady Fiedler – Dywizjon 303
Bohaterami książki są polscy lotnicy ze sławnego Dywizjonu 303, którzy podczas II wojny światowej
bronili Anglię przed atakiem niemieckiego Luftwaffe. Każdego z nich można nazwać wielkim patriotą.
Bronili oni bowiem kraju, co prawda nie swojego, przed atakiem wroga. Ich dzielny opór stawiany
Niemcom wlewał wielką nadzieję w serca Polaków walczących w kraju. Wiedzieli oni bowiem, że
„Niemców można bić, że można ich pokonać”.

Malarstwo:
Jan Matejko
Matejko tworzył obrazy o tematyce historycznej, głównie przedstawiające wydarzenia z historii dziejów
ojczystych. Prace Jana Matejki to ogromne kompozycje o niezwykłej sile wyrazu, które cechuje
ogromna dbałość o szczegóły. Wszystkie prace oparte są na ogromnej wiedzy historycznej
poprzedzonej wnikliwymi studiami. Przykładami dzieł, w których można zauważyć motyw patriotyzmu
są między innymi: „Bitwa pod Grunwaldem”, „Rejtan”, „Batory pod Pskowem”, „Stańczyk”, „Hołd
pruski”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Bitwa pod Racławicami”. Obrazy te przedstawiają bardzo ważne
wydarzenia z historii Polski. Matejko żył w czasach, gdy nasza ojczyzna znajdowała się pod zaborami,
pokazując więc postacie, które uchodzą za prawdziwych patriotów, chciał wskrzesić w Polakach
marzenie o niepodległej Polsce.

Artur Grottger
Grottger nie był uczestnikiem powstania styczniowego, lecz stworzył wiele wstrząsających dzieł, które
odnosiły się do tamtych czasów. Obrazy te to np. „Przejście przez granicę” lub „Pochód na Sybir”. Jego
twórczość zyskała ogromną popularność dzięki głęboko patriotycznej wymowie. Sugestywny obraz
wydarzeń 1863, rozpowszechniony dzięki albumom Grottgera, utrwalił się w świadomości kilku
pokoleń Polaków, co jest przykładem wielkiego patriotyzmu zawartego w jego dziełach.

Wojciech Kossak
Kossak malował obrazy o tematyce historycznej i batalistycznej. Był też autorem wielu dzieł
przedstawiających wydarzenia z okresu wojen napoleońskich i powstania listopadowego. Obrazami
namalowanymi przez niego są np. „Olszynka Grochowska”, „Bitwa o miasto”, „Artyleria w ogniu” czy
„Bitwa pod Raszynem”. Podobnie jak Matejko i Grottger urodził się w czasie, gdy Polski nie było na
mapie. Swoje dzieła w dużej mierze poświęcał tematyce patriotycznej, co było zrozumiałe w tamtych
czasach. Kossak chciał pokazać Polakom, że w przeszłości zdarzały się chwile, gdy Polacy potrafili
wygrywać z przeciwnikiem, nawet silniejszym. Podobnie jak Grottger malował sceny z powstania.
Chciał w ten sposób zademonstrować swoje poparcie powstańcom.

Zakończenie:

W literaturze, a szczególnie w tej polskiej, często pojawia się motyw

patriotyzmu oraz służby ojczyźnie. Umiłowanie rodzinnego kraju jest jednym z częstszych źródeł
natchnienia poetów. Motyw ten zdominował szczególnie literaturę romantyczną. W okresie powstań
narodowych twórcy nawoływali do czynnej walki o niepodległość i przeciwstawienia się zaborcom.
Wszystkie teksty o tematyce związanej z ojczyzną tworzone były po to, żeby uświadomić ludziom ich
pochodzenie, a także wzbudzić w nich chęć poświecenia się dla ojczyzny. Również w malarstwie
możemy znaleźć wiele przykładów, które pokazują nam, jak wielką wartością jest miłość do ojczyzny.
Artystami, którzy w swoich dziełach wykorzystywali tematykę patriotyczną są między innymi: Jan
Matejko, Artur Grottger i Wojciech Kossak.
Patriotyzm to miłość do ojczyzny, do własnego narodu, połączona z gotowością do poświęceń dla nich.
To także szacunek do historii, korzeni, tradycji i symboli narodowych.