Miłość do ojczyzny

Miłość do ojczyzny - Głębokie przy­wiązanie do kraju rodzinnego, gotowość poświęcenia się dla niego, patriotyzm. Tyrtajos (Tyrteusz) „Rzecz to pięk­na" - On pierwszy wezwał do obrony ojczyzny w imię miłości do niej i obo­wiązku obywatelskiego, a nie - jak Homer - w imię cnót rycerskich. We­dług starożytnej legendy, gdy Spartanie w czasie drugiej wojny meseńskiej za­biegali u Ateńczyków o pomoc wojs­kową, ci posłuszni orzeczeniu wyroczni, posłali im kulawego nauczyciela, elegij­nego poetę, Tyrteusza, który tak skute­cznie zagrzewał ich do walki, że nie­przyjaciel został pokonany. Na całe wie­ki określił on wzorzec śmierci bohaters­kiej: rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu, ginie człowiek odważny walcząc w obronie ojczyzny. Tych, którzy ojczyznę opusz­czają w potrzebie, nazywał tchórzami i niegodnymi synami. Zalecał walkę do końca: niech każdy wytrwa w rozkroku stojąc, a obie nogi niech oprze o ziemię mocno i zęby zaciśnie. Od jego imienia utworzono pojęcie tyrteizmu (poezji tyr­tejskiej).

„Pieśń o Rolandzie" - Walka z Sarace­nami w obronie wiary jest obowiązkiem średniowiecznego rycerza. Łączy się ona jednocześnie z obroną ziem swego seniora przed niewiernymi. Dlatego też Roland (wzór rycerza) umierając, pa­mięta, żeby wspomnieć jeszcze slodką Francję, w obronie której oddał życie. W postaci Rolanda realizował się ideał wierności władcy, ojczyźnie i Bogu. J. Kochanowski „Pieśni" (pieśń V, ks. II „O spustoszeniu Podola") - Nawią­zując do najechania i splądrowania Po­dola przez Turków w 1575 r., Kochano­wski apeluje do uczuć patriotycznych szlachty, wzywa do opamiętania się póki jeszcze pora. Twierdzi: późno puk­lerza przebici macają.

J. Kochanowski „Pieśni" (pieśń XII, ks. II „O cnocie") - Prawdziwa cnota miłości ojczyzny odznacza się bezin­teresownością, nie boi się ludzkiej zawi­ści i tylko taka jest przez Boga na­gradzana, bowiem droga do nieba stoi otworem dla tych, co służą ojczyźnie.

J. Kochanowski „Pieśni" (pieśń XIX, ks. II „O dobrej sławie") - Miłość ojczyzny nie sprowadza się tylko do gotowości do walki w jej obronie. Ku pożytku dobra wspólnego można służyć, wykorzystując inne talenty, w które Bóg wyposażył człowieka, np. inteligencję, dowcip, dar pięknej wymowy, siłę mię­śni, nieugiętość charakteru.

J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Mitologiczny kostium zo­stał tu wykorzystany do przedstawienia sytuacji Polski. Kochanowskiego napa­wa lękiem prywata obywateli (Aleksan­der-Parys), przekupstwo (Iketaon), nie­udolność i chwiejność władcy (Priam). Jak groźne ostrzeżenie grzmią słowa posła Ulissesa: O nierządne królestwo i zginienie bliskie, gdzie ani prawa ważą ani sprawiedliwość ma miejsca, wszytko zlotem kupić trzeba.

W. Potocki „Transakcja wojny chocim­skiej" - Jest to opowieść o przygotowa­niach do bitwy z wojskami turecko­-tatarskimi pod Chocimiem w 1621 r. i o samej bitwie. Odwołania do szczyt­nej i chwalebnej tradycji sarmackiej służą obudzeniu w Polakach ducha wal­ki. Hetman Chodkiewicz w swojej prze­mowie świadomie prezentuje Tatarów jako niegroźnych przeciwników (malo co tam wojennych - dziady, kupce, Żydy). Odwołuje się do sarmackiego obowiązku obrony wiary, kobiet i dzieci oraz ojczyzny jako upersonifikowanej matki (matka utrapiona pod wasze się z tym wszystkim dziś kryje ramiona). W opisie bitwy widać, że płomienne słowa hetmana odniosły skutek: Polak rany zadaje, Turczyn tylko dzwoni (...), nasz gdzie tnie, tam rana; gdzie pchnie, dziura w ciele.

J.U. Niemcewicz „Powrót posła" ­Ugrupowanie patriotyczne reprezentuje w utworze rodzina Podkomorzego, któ­ry uważa, że dom zawsze powinien ustępować krajowi, dlatego też Podko­morzy tak pokierował życiem synów, aby mogli oni służyć ojczyźnie. Jest on też za wprowadzeniem reform służą­cych wzmocnieniu państwa i dobru oj­czyzny.

F. Karpiński „Żale Sarmaty nad gro­bem Zygmunta Augusta" - Utwór, napisany po trzecim rozbiorze, wyraża rozpacz i ból po stracie ojczyzny: oj­czyzno moja, na końcuś upadla! Zamoż­na kiedyś i w sławę, i w siłę! Podmiot liryczny w prosty, niewyszukany sposób określa swoje uczucia, którymi są: rezy­gnacja, smutek i przeświadczenie o bra­ku jakiejkolwiek nadziei: skladam nie­zdatną w tej dobie szablę, wesołość, nadzieję i tę lutnię biedną.

J. Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech" - Utwór, choć napisany także po trzecim rozbiorze, prezentuje zupełnie inne uczucia. Co prawda nie ma już państwa, ale ojczyzna istnieje w sercach Polaków (jeszcze Polska nie umarła, póki my żyjemy). Utwór wyraża wiarę w możliwość odzyskania utraco­nej ojczyzny (co nam obca moc wydar­ła, szablą odbijemy), przykład tego jak zwyciężać, należy brać z takich wiel­kich postaci, jak Napoleon, Kościuszko, Czarniecki.

A. Mickiewicz „Sonety krymskie" ­W cyklu osiemnastu utworów miłość do ojczyzny wyraża się tęsknotą za nią. Jest to uczucie, które nigdy nie opuszcza pielgrzyma odwiedzającego różne miej­sca na Krymie. Niezależnie od tego, czy są to stepy, podróż statkiem, wędrówka nad przepaścią, kontemplacja ruin hare­mu, czy bogactwo wrażeń na bajdarskiej równinie, zawsze i wszędzie w tej krai­nie dostatków i krasy myśl wędrowca powraca do Litwy, którą opuścił, a pa­mięć znanych mu i bliskich miejsc nie pozwala w pełni cieszyć się wręcz baro­kowo bogatymi pejzażami. Dopiero właśnie tu pielgrzym w pełni mógł zrozumieć swoją samotność wobec lu­dzi i Boga.

A. Mickiewicz „Reduta Ordona" - Po­stać porucznika Ordona jest tu wzorem walki do końca i poświęcenia życia dla ojczyzny, gdy nic już więcej zrobić nie można. W utworze Mickiewicza w sytu­acji przeważającej przewagi wojsk ro­syjskich (lawa błota, morze), reduta dowodzona przez Ordona nie może się utrzymać, toteż porucznik podejmuje decyzję wysadzenia prochowni, w któ­rej sam ginie. Poeta dodaje komentarz: bo dzieło zniszczenia w dobrej sprawie jest święte jak dzieło tworzenia. W rze­czywistości Ordon nie zginął, ale kanon poezji tyrtejskiej dopuszczał tego rodza­ju nieścisłości.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - 1) Wątek martyrologii sprowadza się do ukazania cierpień młodych polskich spi­skowców (Zana, Frejenda, Suzina, So­bolewskiego), przeciwko którym toczy się tajny proces i zapadają wyroki ska­zujące na zsyłkę w głąb Rosji. Kontra­stowe pokazanie postaci, tzn. ofiary (niewinne dzieci) i ich oprawcy, służy podkreśleniu poświęcenia. 2) Miłością do ojczyzny kieruje się też Konrad, gdy buntowniczo wyzywa Boga na pojedy­nek, zarzucając mu obojętność wobec cierpień rodaków. Konrad twierdzi: chcę ją (ojczyznę) dźwignąć, uszczęś­liwić, chcę nią cały świat zadziwić.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Utwór pisany na obczyźnie (paryskim bruku) był wyrazem tęsknoty, czego świadect­wem są pierwsze wersy Inwokacji (ten tylko się dowie, kto cię stracił). Sop­licowo pokazane zostało jako centrum polszczyzny, gdzie się człowiek napije, nadysze Ojczyzny. Mickiewicz zwraca uwagę na ocalającą i scalającą siłę tra­dycji, która jest gwarancją przetrwania. W imię miłości ojczyzny Polacy po­winni być zdolni do zgody i rezygnacji z egoistycznych celów.

J. Słowacki „Kordian" - To Kordian jest tym Winkelriedem, który chce po­święcić się dla ojczyzny. Podczas spot­kania w podziemiach katedry ze spis­kowcami bohater przekonuje się, że prawie wszyscy są przeciwko zabiciu cara. Prezes i ksiądz każą czekać, pod­czas gdy Kordian jedyny ratunek dla ciemiężonej ojczyzny widzi w zgładze­niu cara. Sam postanawia dokonać tego dzieła, wierząc że potem kraj nasz wol­ny! Potem jasność dniowa! Polska się granicami ku morzom rozstrzela i po burzliwej nocy oddycha i żyje.

J. Słowacki - „Hymn" (Smutno mi, Boże) - Refrenem są powtarzające się w wierszu słowa: smutno mi, Boże, które określają nastrój utworu. Jest on spowo­dowany oddaleniem od kraju, świado­mością niemożności powrotu (wiem, że mój okręt nie do kraju płynie, płynąc po świecie). J. Przyboś nazwał wymowę utworu religią smutku, bo myśl o prze­mijaniu (nowi gdzieś ludzie w sto lat będą po mnie patrzący - marli) nakłada się na bolesną świadomość pielgrzymo­wania, której nawet Bóg przez piękno zachodu słońca osłodzić nie jest w sta­nie.

J. Słowacki „Grób Agamemnona" ­Tu miłość ojczyzny ma inny charakter: polega na mówieniu Polakom bolesnych prawd (np. pawiem narodów byłaś i pa­pugą, a teraz jesteś służebnicą cudzą,' póki ty duszę anielską będziesz więziła w czerepie rubasznym, póty kat będzie rąbał twe cielsko; jestem z kraju smut­nego ilotów (...), gdzie zawsze po dniach nieszczęśliwych zostaje smutne pól-ry­cerzy żywych) po to, aby przestali żyć mitami i zestawiając siebie z tragiczną, ale piękną historią Grecji, zrozumieli swoje błędy i nie powtórzyli ich.

C.K. Norwid „Moja piosnka (I) ­Utwór napisany w Nowym Jorku daje wyraz ogromnej tęsknocie do kraju (do kraju tego, gdzie winą jest dużą po­psować gniazdo na gruszy bocianie (...) tęskno mi Panie). Kraj rodzinny jawi się w wierszu jako miejsce swojskie, dobrze znane, niezmienne, bo obowiązują tu od wieków te same zwyczaje (pilnie strze­żone bocianie gniazda) i głęboko zako­rzeniona w tradycji narodu wiara (sza­cunek dla chleba).

B. Prus „Lalka" - 1) Patriotyzm Wo­kulskiego jest skomplikowany. Gdy była tego potrzeba - wziął udział w po­wstaniu styczniowym, bo w tamtym czasie wierzono, że jest to jedyna droga do odzyskania niepodległości. Za ten czyn odpokutował (nie jest to jedno­znaczne, bo stamtąd wrócił do kraju prawie uczonym) na Syberii. Do tego momentu biografia bohatera realizuje wzorzec narodowo-martyrologiczny. Po latach zrozumiał jednak, że podstawą narodowego bytu, gwarancją jego trwa­nia są solidne podstawy gospodarcze i takie stara się budować. Chce prowa­dzić działalność gospodarczą wielkiego formatu, chce pomóc krajowi dźwignąć się przez pracę, bo uwolnił się od mitu narodowego i wie, że szansą dla War­szawy nie jest bycie szańcem, na który Bóg ciska kamienie, ale nowoczesnym miastem, gdzie znajdą dla siebie miejsce i zajęcie dobrzy kupcy i chcący dla kraju pracować naukowcy. 2) Zupełnie in­nego formatu jest patriotyzm Rzeckie­go, który wychowany w kulcie Napoleo­na, ma za sobą burzliwą przeszłość Wiosny Ludów i nadal trwa w tym narodowym micie walki. Marzy mu się konflikt między Rosją a koalicją niemie­cko-austriacką, w którym Polacy będą mogli „wygrać" swoje sprawy. Jego szlachetne, romantyczne marzycielstwo sprowadza się do gorącej wiary w szczę­śliwą gwiazdę Napoleona.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - 1) W wielkim skupieniu i jakby „ściszo­nym głosem" mówi się w powieści o czasie powstania i tych, którzy wzięli w nim udział. Wielką czcią otaczana jest mogiła powstańcza (patrz: retrospekc­ja). 2) Jednak dla Benedykta Korczyńs­kiego patriotyzm ma konkretny wymiar codziennej pracy, dbania o dom, troski, skąd wziąć pieniądze, aby zapłacić kon­trybucje, bo dwór przejdzie w ręce Rosjan. To także jego stanowcze „nie" powiedziane bratu Dominikowi na pro­pozycję wygodnego życia w Rosji.

E. Orzeszkowa „Gloria victis" - Po­wstańcy zostali tu uwzniośleni. Ich nie mająca szans na zwycięstwo walka z przeważającą liczbą Rosjan przypomi­na romantyczne kreacje bohaterów („Reduta Ordona", „Sowiński w oko­pach Woli"). Śmierć Tarłowskiego ma znamiona śmierci męczeńskiej. Ofiara ich życia nie była daremna (tytuł utworu oznacza chwała zwyciężonym), jest ona ziarnem, stanowi zaczyn przyszłej chwały narodu.

H. Sienkiewicz „Potop" - Sensem całej „Trylogii" są słowa kończące „Pana Wołodyjowskiego": ku pokrzepieniu serc. Należało pokoleniu przytłoczone­mu klęską powstania, represjami, zrezy­gnowanemu, któremu nakazywano: „re­alizm polityczny" i przyziemną pracę organiczną - dać wiarę i nadzieję. Toteż „Trylogia" kreuje postacie takich boha­terów, jak Jarema Wiśniowiecki, Skrze­tuski, Podbipięta, Wołodyjowski, Czar­niecki, Kmicic. Tworzą oni wzorzec patriotycznych zachowań: gdy ojczyzna w potrzebie, wszystko należy jej po­święcić, łącznie z życiem (wręcz mę­czeńska śmierć Longinusa Podbipięty, przypominająca rozwiązanie z „Reduty Ordona" śmierć Wołodyjowskiego w Kamieńcu). W „Potopie" oprócz zdrajców ojczyzny, są także i ci, którzy jej nie opuszczą (Wołodyjowski, Sapie­ha), a ci którzy zbłądzą (Kmicic), zro­zumieją swoją omyłkę i zechcą ją Rze­czypospolitej wynagrodzić. W „Poto­pie" nadzieją jest wspólne działanie narodu, pojawienie się męża opatrznoś­ciowego, który nie z soli ani z roli wyrósl, ale z tego, co go boli (Czarnie­cki) oraz przeświadczenie, że przychyl­ność boska nas nie opuści nigdy (obrona Jasnej Góry).

H. Sienkiewicz „Krzyżacy" - Powieść ta pełniła podobną co Trylogia funkcję, prezentując postacie szlachetnych boha­terów, nieustraszonych rycerzy, pogrom­ców wroga. Taki jest Jurand ze Spycho­wa, który wydaje Krzyżakom walkę na śmierć i życie, rozważny, acz nieustęp­liwy Maćko i porywczy Zbyszko, dla którego pragnienie odzyskania Danuśki łączy się z chęcią gromienia Krzyża­ków. Kończąca powieść zwycięska bit­wa pod Grunwaldem daje nadzieję, po­kazuje, do jakiej mobilizacji sił, współ­działania i do jakich ofiar zdolny jest naród w sytuacji zagrożenia swego bytu.

M. Konopnicka „Rota" - Słowa utwo­ru brzmią jak narodowa przysięga: Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy. Nie rezygnacja, ale wola walki i wiara w zwycięstwo zdomi­nowały nastrój wiersza (odzyska ziemię dziadów wnuk). Krzepiącą moc ma świadomość tradycji (królewski szczep Piastowy) i pamięć wcześniejszych zwycięstw oraz wiara w to, że najtrud­niejsze nawet dzieło z Bogiem prowa­dzone - będzie zwycięskie.

S. Żeromski - „Syzyfowe prace" - Po słynnej lekcji języka polskiego, na któ­rej Zygier recytował „Redutę Ordona", w wielu uczniach klerykowskiego gim­nazjum obudziły się uczucia patriotycz­ne. Marcin przeżył wstrząs, przypo­mniał sobie opowieść strzelca Nogi o powstańcach, zrozumiał, że szedł złą drogą. Przeciwstawiając się systematy­cznej akcji rusyfikacji, młodzież spoty­kała się na górce u Gontali, gdzie czyta­no m.in. utwory polskich romantyków, żywo dyskutowano. W jednym ze swo­ich znaczeń tytuł powieści nawiązuje do codziennie na nowo podejmowanych wysiłków uczniów, by nie dać się rusyfi­katorom, ponieważ właśnie w odmowie oglądania rosyjskich spektakli, protes­towaniu przeciwko fałszowaniu polskiej historii, posługiwaniu się wbrew zaka­zowi językiem polskim młodzież wi­działa swój obowiązek wobec ojczyzny.

S. Żeromski „Echa leśne" - Janek Rozłucki w momencie wybuchu po­wstania opuścił szeregi armii rosyjskiej, kierując się obowiązkiem wobec ojczy­zny. Walczył w oddziałach powstań­czych, mając świadomość, że jako żoł­nierz carski złamał przysięgę i że czeka go za to najsurowsza kara. Tak też się stało. Został skazany na śmierć. Tuż przed egzekucją zachowywał się god­nie, nie bał się śmierci, odpowiadał hardo, nie pozwolił sobie zawiązać oczu. To było jego moralne zwycięstwo. S. Żeromski „Wierna rzeka" - Ranny w powstaniu Józef Odrowąż, uciekając przed Rosjanami i rozjuszoną bandą chłopów, znalazł schronienie w dworku u Salomei Brynickiej. Ojciec dziewczy­ny także walczył w oddziałach powstań­czych z daleka od domu, toteż Salomea, wychowana w atmosferze patriotycznej, w pierwszym odruchu pomocy rannemu powstańcowi i decyzji ukrycia go w dworku kierowała się uczuciami pat­riotycznymi. Miłość przyszła później. Rzeka jest stale obecna w powieści i bardzo sprzyja powstańcom: obmywa ich rany, w swych nurtach kryje tajne dokumenty (Olbromski przed śmiercią wrzuca teczkę, by nie dostała się w ręce Rosjan).

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Opo­wieść Seweryna Baryki o szklanych domach jest po prostu snem o Polsce. Ojciec Cezarego tylko po to wrócił do Baku, by zabrać rodzinę do kraju ojczys­tego, gdy ten odzyskał wolność. Poko­nując tysiące trudności, Seweryn kon­sekwentnie wiózł syna do Polski. Po drodze opowiadał mu baśń o szklanych domach, w której nie było nędzy, brudu, chorób i niesprawiedliwości. Wcześniej tak bardzo do Polski tęskniła matka Cezarego, która ciągle we wspomnie­niach wracała do łąk i stawów oraz mokradeł pod Siedlcami jako najpięk­niejszych miejsc na świecie.

W. Broniewski „Bagnet na broń" ­Wiersz jest wezwaniem do obrony oj­czyzny, która została nazwana wspól­nym domem: kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz - Polskę. Mimo różnic światopoglądowych, w momencie zagrożenia kraju do jego obrony zobowiązani są wszyscy: za tę dloń podniesioną nad Polską - kula w łeb! Wiersz powstał w kwietniu 1939 r., gdy zagrożenie ojczyzny było już bardzo J. Przyboś „Póki my żyjemy" - Na­wiązanie do hymnu narodowego sytuuje wiersz w nurcie poezji patriotycznej. Poeta, podobnie jak Tyrteusz, dzieli rodaków na unoszących za granicę gło­wy i tych, którzy zostali pozbawieni broni, rozbici, zdruzgotani, ale pragną walczyć (blagam o karabin jak skaza­niec o łaskę). Ogromowi zniszczeń (nie­bo wali się z trzaskiem) nie odpowiada upadek ducha (z jeszcze żywych ostat­niego tchu odtworzylbym nasz hymn narodowy).

K.I. Gałczyński „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte" - Wiersz jest gloryfi­kacją bohaterstwa i poświęcenia obroń­ców Westerplatte, którzy zgodnie z tyr­tejskim kanonem śmierci nie wahali się złożyć dla ojczyzny ofiary z własnego życia (to nic, że tak bolały rany). Zostali za to nagrodzeni podobnie jak wzorowy rycerz średniowiecza, Roland - prosto do nieba czwórkami szli żołnierze z Wes­terplatte.

K.K. Baczyński „Elegia o chłopcu polskim" - Opowieść o małym żoł­nierzu jest jednocześnie historią o miło­ści ziemi ojczystej, w której obronie należy walczyć: zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżegnaleś ręką. O małych bohaterach traktuje także wiersz pt. „Z lasu" - żołnierze smukli, twarzyczki jas­ne, którzy wzięli na siebie ciężar obo­wiązku, wielokrotnie przekraczający ich chłopięcą kruchość: o, moi chłopcy, jakże wam światy odkupić jedną rozdar­tą duszą?

* „Żadne miejsce nie powinno być milsze dla ciebie od ojczyzny". (Ceceron)

* „Nie urodziliśmy się dla siebie, lecz dla naszej ojczyzny". (Platon)

„Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy". (P. Skarga)

* „Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę". (Horacy)

* „Ojczyzny nie zabiera się ze sobą na podeszwach butów".

(Słowa Dantona przed aresztowaniem)

* „Patriotyzm jest rodzajem religii, jest jajkiem, z którego wylęgają się wojny" (H. R. A. Guy de Maupassant)

* „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym co służą ojczyźnie".

(J. Kochanowski)

* „Ja i ojczyzna to jedno". (A. Mickiewicz)

* „Nie masz równego na ziemi, oprócz wyrazu - ojczyzna". (A. Mickiewicz)

* „Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie". (A. Mickiewicz)

* „Ojczyzna jest to wielki zbiorowy obowiązek".

(C. K. Norwid)

* „Nie pytajmy, co może dla nas zrobić ojczyzna. Pytajmy, co my możemy dla niej uczynić".

(J. F. Kennedy, prezydent USA)

* Im bardziej cierpisz dla ojczyzny, tym więcej ją kochasz.

(przysłowie czeskie)

* „Ojcowie: «Termopile!» Synowie: «Za ile?»" (S. J. Lec)

* „Czy aby jestem patriotą? Zależy, kto pyta o to". (S. J. Lec)

---