Adam Bahdaj

Order z księżyca

1

- Człowieku, to wy nic nie wiecie? - Rotmistrz Oksza patrzał na Andrzeja szeroko

rozwartymi oczami. Twarz miał dziwnie zatroskaną. Kościstą dłonią gładził leżący przed sobą

list, który przed chwilą przeczytał i położył na nie heblowanym stole. Przesuwał palcami jak

niewidomy czytający książkę.

Andrzej uniósł tylko ramiona. Był bardzo zmęczony. Zdawało mu się, że Oksza kpi z

niego.

Rotmistrz trzepnął palcami w biały arkusz papieru.

- Kto wam wręczył ten list?

- Major Smyga.

- Zgadza się - szepnął do siebie. - Czy wiecie, o co jesteście oskarżeni?

Andrzej pobladł. Końcami palców pocierał o mokrą wiatrówkę.

- Nie - wyszeptał prawie bezdźwięcznie. Rotmistrz wbił wzrok w białą kartkę papieru.

Mówił teraz wyraźnie, odrąbując jedno słowo od drugiego, jak szczapy twardego drzewa.

- Jesteście oskarżeni o przywłaszczenie dwudziestu tysięcy dolarów...

- To pomyłka! - Andrzej zerwał się, stanął przed rotmistrzem jakby gotowy do walki.

Jego jasna głowa sięgała niemal powały, zbitej z nie ociosanych okrąglaków.

- Siadajcie - rotmistrz skinął suchą, ruchliwą dłonią. - Siadajcie - powtórzył twardo. -

Więc to wy sami przynieśliście ten list z Budapesztu? - zapytał nieco łagodniejszym głosem.

- Tak.

- Kiedy wyszliście stamtąd?

- W piątek.

- To znaczy tydzień temu?

- Tak. Droga była trudna - dodał jak gdyby na usprawiedliwienie - Niemcy już są na

Węgrzech.

- Wiem. A te dolary? Te dolary kiedyście przynieśli?

Andrzej przygryzł wargę.

- Nic nie wiem o dolarach.

W kącie szałasu poruszył się porucznik Ornak. Andrzej znał go jeszcze sprzed

trzydziestego dziewiątego roku. Startował z nim kilkakrotnie w zawodach narciarskich. Był to

Góral z Nowego Targu. Po gimnazjum poszedł do podchorążówki i ukończył ją przed wojną.

Andrzej nie mógł sobie teraz przypomnieć, jak on się naprawdę nazywał.

- Kiedy byliście poprzednio w Zakopanem? - zapytał Ornak, jak gdyby chciał mu

pomóc.

- Dwa tygodnie temu... Ale nie w Zakopanem. Szedłem wtedy przez Pieniny i Gorce

prosto do Rabki. To mnie właśnie zastanowiło, dlaczego do Rabki. Do tej pory chodziłem,

zawsze na Zakopane...

- Więc dwa tygodnie temu? - przerwał mu rotmistrz i z niedowierzaniem pokręcił

gładko przyczesaną głową. - Nie mieliście wtedy dolarów?

- Nie wiem, co niosłem - powiedział Andrzej podniesionym głosem. - Miałem pocztę i

jakąś paczkę.

- I nie wiedzieliście, co jest w tej paczce?

- Nie wiedziałem. Mieliśmy rozkaz nie zaglądać do paczek. To zarządzenie wydał

jeszcze pułkownik Obertyński.

- Ciekawe - powiedział rotmistrz do porucznika. - Okazało się, że zamiast dolarów

przyniósł plik pociętych gazet.

- To kłamstwo! - Andrzej wyprostował się. Zapadnięte ze zmęczenia oczy płonęły

gniewem.

- Siadajcie - wycedził rotmistrz. - Mam tu w liście czarno na białym, że zabraliście w

Budapeszcie dolary, a przynieśliście nam pociętą gazetę.

- Kto pisał list?

- Wasz bezpośredni zwierzchnik.

- Major Smyga?

- Tak.

- Więc oświadczam, że kłamie. Przez całą drogę nie rozwijałem paczki. Wręczyłem ją

taką, jaką dostałem.

Rotmistrz uniósł gwałtownie rękę.

- Czekajcie. Czy major mówił wam, że niesiecie jakieś pieniądze?

- Nie.

- Komu oddaliście pocztę w Rabce?

- Siostrze Karpowicz z sanatorium dla dzieci.

- Wręczyliście jej osobiście?

- Tak.

- Otrzymaliście pocztę powrotną?

- Tak.

- Co w niej było?

- Tylko poczta... To znaczy listy, papiery, nic więcej.

- Kto był przy wręczaniu poczty w Budapeszcie?

- Otrzymałem ją wprost z rąk majora Smygi. Nikogo przy tym nie było.

Rotmistrz zmęczonym ruchem przetarł czoło. Naraz oczy jego ściemniały,

zmatowiały.

- Więc wy posądzacie waszego zwierzchnika, majora Smygę, o to, że zamiast dolarów

wręczył wam plik pociętej gazety? - powiedział akcentując każde słowo.

Andrzej żachnął się.

- Ja nikogo nie posądzam. Powinienem wiedzieć, co niosę. Wtedy mógłbym za to

odpowiadać.

Nastała długa chwila ciszy. Andrzej utkwił tępy wzrok w jaśniejącej na stole kartce.

Przypomniał sobie moment, kiedy major wręczał mu ten list. Było to na ławce w parku. Teraz

widział dokładnie szeroką, płaską twarz majora, przyprószoną jasnym zarostem, szare,

chłodne oczy wpatrujące się w niego z uporem i grube wargi lekko rozchylone w

półuśmiechu. Cztery dni temu Smyga ściskał mu dłoń, życząc dobrej drogi, a jednocześnie

wręczał mu własnoręcznie napisany wyrok. Tego Andrzej nie mógł pojąć. To było ponad jego

siły. Zmęczenie otępiło go do tego stopnia, że przez chwilę zapomniał, gdzie się znajduje.

Dopiero ciężkie, zniecierpliwione westchnienie rotmistrza przywróciło mu jasność myśli.

Patrzył na jego smagłą rękę ze złotym nalotem tytoniu na kościstych palcach. Dłoń spo-

czywała na liście.

- Ja od trzydziestego dziewiątego jestem kurierem - powiedział jakby do własnych

myśli. - Czy mógłbym to zrobić?

Rotmistrz tarł wychudzony policzek.

- Będę was musiał postawić pod sąd. Pieniądze były przeznaczone dla organizacji w

kraju. Dwadzieścia tysięcy dolarów... - żachnął się zniecierpliwiony.

Andrzej uśmiechnął się cierpko.

- To ma być nagroda?

- Co? - mruknął z kąta porucznik.

- Ten sąd.

- Człowieku, nić innego nie da się zrobić - rzekł rotmistrz. - Sami przynieśliście na

siebie wyrok.

Andrzej gwałtownym ruchem uniósł obie dłonie do skroni.

- Przecież to straszne.

- Rozumiem, ale nic innego zrobić nie mogę.

- To draństwo - wycedził przez zaciśnięte zęby.

- Pst!... - syknął rotmistrz i uniósł ostrzegawczo rękę.

Kurier zwiesił bezsilnie ramiona. Zdawało mu się, że jego ręce są odlane z ołowiu.

Poczuł mdłości. "To z głodu" - pomyślał.

- Cztery lata chodziłem jak głupi - wyszeptał, a potem machnął tylko ręką. - Jestem

zmęczony, cholernie zmęczony. Od rana nic nie jadłem.

2

W piątek wyruszył z okupowanego przez Niemców Budapesztu. Warunki trasy

zmieniły się zupełnie. Wszystkie etapy zostały zerwane. Musiał więc przejść pieszo całą

Słowację. W Zakopanem łączniczka oznajmiła mu, że ma rozkaz zaprowadzić go do oddziału

partyzanckiego pod Turbaczem. Wiadomość ta zaskoczyła go. Do tej pory oddawał pocztę i

powracał. Był jednak tak zmęczony, że nie zastanawiał się nad tym. Chciał jak najszybciej

zdać pocztę i odpocząć. Miał nadzieję, że zostanie w Gorcach. Do Budapesztu nie było już po

co wracać.

Po czterech latach kończył służbę kuriera. Gdy myślał o tym, doznawał uczucia żalu.

Tyle lat wędrówki, tyle przebytych tras, tyle nieprzespanych nocy... Miał takie wrażenie,

jakby nagle zdradzał te szlaki, przekreślił dni i noce spędzone na trasach - wśród słońca i pod

mżącym blaskiem gwiazd, w zielonym puchu wiosny i w ślepych zamieciach śnieżnych, w

spokojnych czasach opadania liści, w ulewach i we mgłach. Ileż to kilometrów przemierzył

przez te gorączkowe, pełne napięcia lata, ile ominął niebezpieczeństw, ile razy śmierć

zaglądała mu w oczy.

Ciężko było żegnać te chwile, trudno porzucać szlak wielkiej przygody. I naraz ten

nieoczekiwany cios, jak uderzenie twardą pięścią między oczy: "Jesteście posądzeni o

przywłaszczenie dwudziestu tysięcy dolarów... Będę was musiał postawić pod sąd...

Pieniądze były przeznaczone dla organizacji w kraju..."

Był straszliwie zmęczony, nie mógł zasnąć. Rzucał się w śpiworze, ciało parzyło.

Wolno, piekielnie wolno wlókł się czas. Sen nie chciał przyjść. Tylko wspomnienia coraz

wyraźniejszymi falami napływały z głuchej czeluści nocy.

Najczęściej stawała mu przed oczami postać majora Smygi. Widział dokładnie

moment, w którym Smyga wręczył mu tę paczkę. Było to dziewiętnastego marca, w dzień

zajęcia Budapesztu przez Niemców. Ranek pogodny, pachnący wiosną. Ulice Budy zalane

słońcem. Niebo gołębiosine, rozpostarte nad koronkową panoramą Góry Zamkowej, a w dole

Dunaj sunący cicho, mętny od wiosennego przyboru.

Smyga mieszkał na ulicy Uri w ekskluzywnej dzielnicy arystokratów, dyplomatów,

snobów, wielkoświatowych hochsztaplerów. Andrzej bywał u niego rzadko, ale ilekroć miał

tam pójść, ogarniał go niesmak i zakłopotanie. Nie znosił majora organicznie. Nie lubili go

zresztą wszyscy kurierzy. Traktował ich jak osobistych gońców, nie jak towarzyszy walki. Od

dawna przebąkiwano, że to niebezpieczny człowiek. Mówiono, że wygryzł Obertyńskiego, a

potem sam został mianowany na jego miejsce. Podejrzewano go o spekulacje pieniędzmi

organizacji. Jako szef wywiadu na całe Węgry, miał nieograniczone możliwości. Nikt go nie

kontrolował. Sam rozporządzał wielkimi sumami. Podejrzenia nie były bezpodstawne. Smyga

prowadził wystawny tryb życia. Widywano go w najwytworniejszych lokalach nocnych,

wyjeżdżał do najmodniejszych uzdrowisk, zajmował wykwintny apartament, nie liczył się z

pieniędzmi. Oszczędny stawał się dopiero wtedy, gdy miał do czynienia z kurierami.

"Więc tak... - myślał Andrzej wiercąc się w śpiworze. - Ten drań poczuł pismo nosem.

Zrozumiał, że nadarza się odpowiednia chwila, by zagarnąć okrągłą sumę dla zabezpieczenia

sobie bytu. Niemcy w Budapeszcie, organizacja rozsypuje się, rwie się łączność z Londynem

i z krajem. Można skorzystać. Dwadzieścia tysięcy dolarów przyda się w tych niepewnych

dniach wojny. Pakuje więc zamiast pieniędzy pociętą gazetę. Kurier jest pewny,

zdyscyplinowany, wypróbowano go przez cztery lata służby. Nawet mu przez myśl nie

przejdzie sprawdzić zawartość paczki. Zalakowana, może spokojnie wędrować w jego

plecaku."

Major golił się w łazience.

- To pan, panie Andrzeju? - zawołał przez lustrzane drzwi. Potem w uchylonej szparce

pokazał namydloną twarz. - Słyszał pan, co się dzieje? - zapytał z przejęciem.

- Niemcy zajęli miasto.

- Psiakrew - zaklął. - Tego tylko brakowało. Zdaje się, że kończymy naszą służbę.

- Mam dzisiaj wyruszyć?

- Oczywiście, oczywiście - rzekł pospiesznie. - Jest ważna poczta. Całe szczęście, że

trafiłem na pana. Będę przynajmniej spokojny. Ja wieję z mieszkania.

Mogą mnie tu capnąć. Zgłosi się pan w Rabce u siostry Karpowicz w sanatorium dla

dzieci, Parkowa szesnaście.

- W Rabce? - zdziwił się Andrzej.

- Tak. Zmieniliśmy etap w kraju. W Zakopanem już śmierdzi. Pójdzie pan przez

Pieniny i Gorce. Dawne etapy już niebezpieczne. Widzi pan, czegośmy się doczekali...

- Czy mam wracać? - zapytał Andrzej. Smygą odwrócił się.

- Oczywiście. Będzie pan musiał przeprowadzić mnie do kraju. Poczekam na pana. Z

panem będę się czuł najbezpieczniej. Zdaje się, że cała nasza robota na Węgrzech traci już

sens. Po prostu - kończy się. Zresztą, powiem panu, dość mam tego. W kraju przynajmniej

walczą, a tu... Tutaj można skisnąć. Poczekam na dyspozycje, a potem pryskam. Mam

nadzieję, że to nie potrwa długo - ręcznikiem skrupulatnie wycierał gładko wygolone

policzki.

- Więc gdzie ta poczta?

- Już daję.

Przeszedł do przedpokoju, wyjął z palta kluczyk, otworzył nim skrzynkę zegara

elektrycznego, wyjął kilka listów i sporą paczkę zawiniętą w gruby papier, starannie

oplecioną, cienkim sznurkiem i zalakowaną w kilku miejscach.

- Co w tej paczce? - zapytał Andrzej.

Major spojrzał na niego z ukosa. Uśmiechnął się jakoś przekornie.

- A jeśli panu powiem, że maszyna piekielna na Hitlera, czy to coś panu pomoże? -

roześmiał się chrypliwie. Po chwili dorzucił: - Kurier raźniej się czuje, jeżeli nie wie, co

niesie. Zresztą mamy instrukcje...

- No, tak - skwitował Andrzej.

- A więc powodzenia. Po powrocie zgłosi się pan do pani Asłanowicz z Komitetu.

Tam zostawię wiadomość, gdzie ma mnie pan szukać. Następną turę przejdziemy już razem...

"Wystrychnął mnie na dudka - myślał teraz Andrzej patrząc w szarą taflę małego

okienka, za którą stała zbita ściana lasu. - Szubrawiec, wierzył w moje poczucie obowiązku.

Nie zawiódł się. Dwadzieścia tysięcy dolarów zostawił sobie na czarną godzinę. A potem

jeszcze asekurował się na wszelki wypadek, żeby kiedyś nie zarzucono mu kradzieży

organizacyjnych pieniędzy. Zwalił wszystko na kuriera, rzucił nań podejrzenie, wydał wyrok.

Przewidujący gracz. Kto wie, może kiedyś każą mu wyliczyć się z pieniędzy. Zawsze łatwiej

jest występować w roli patrioty, nieugiętego rycerza sprawy, niż w szmatkach zwykłego

malwersanta, złodzieja. Przebiegły. Wolał nie wracać ze mną do kraju. Zadekował się w

jakiejś węgierskiej dziurze. Ma nadzieję, że przetrwa razem z tymi dolarami i doczeka się

lepszych czasów, a potem... Potem będzie się śmiał z naiwnego kuriera, któremu za

sprzeniewierzenie organizacyjnych pieniędzy gdzieś w gęstym zagajniku pod Turbaczem

wpakowano kulę w łeb..."

3

Musiało już świtać, bo za maleńkim okienkiem szałasu wyłaniały się z szarego mroku

zarysy świerków.

Zapadł nagle w sen ciężki, pełen niespokojnych zjaw i widziadeł. Wspinał się wąskim,

spadzistym żlebem. Czarne skały, podobne do widmowych ptaków, wisiały nad nim, grożąc

w każdej chwili zerwaniem. A dnem żlebu, niby sypki, zlodowaciały śnieg, sypał się popiół.

Naraz jedna ze skał-ptaków oderwała się od calizny i runęła wprost na niego... Wtedy poczuł,

że ktoś szarpie go za ramię. Z trudem otworzył powieki. Przecierał oczy. Nad nim stał

porucznik Ornak. "Jak on się właściwie nazywa? - zastanawiał się. - Ornak to przecież jego

pseudonim konspiracyjny. Dawniej, kiedy startowałem z nim w zawodach zjazdowych,

inaczej się nazywał..."

Za oknem różowiły się blado pnie smreków. Ornak szarpnął go.

- Wstawaj - szepnął. - Musisz wyrywać.

Andrzej patrzał nań nieprzytomnymi oczami.

- Słuchaj, jak ty się nazywasz?

- Wstawaj! - przynaglał go porucznik. Miał na sobie góralski półkożuszek, przepasany

starym koalicyjnym pasem. Z ramienia zwisał mu błyszczący od oliwy sten.

- Będziecie mnie sądzić? - zapytał Andrzej ziewając.

- Nie. To śmierdząca sprawa.

- Dlaczego?

- Wiesz dobrze. Rotmistrz posłał do Rabki, do tej siostry. Nie ma jej. Zabrało ją

gestapo.

- Mnie nie wierzycie?

- Ja ci wierzę, ale sąd.

- Chcę, żebyście mnie sądzili.

- Nie mów głupstw. Wstawaj. Każdy sąd dałby ci "czapę".

- Za co?

Ornak schwycił za róg śpiwora, zaczął go ściągać z Andrzeja.

- Spiesz się. Już widno. Muszę cię wyprowadzić z obozu. Rotmistrz powiedział, że

najlepiej zrobisz, jeśli wrócisz do Budapesztu. Ja na twoim miejscu znalazłbym tego majora i

sprałbym mu mordę albo...

- Albo co?

- Zresztą - rób co chcesz. Rotmistrz powiedział, żebyś się nie starał przyczepić do

jakiegoś oddziału, bo wtedy będzie cię musiał oddać pod sąd.

- On myśli, że ja to zrobiłem?

- Nie wiem, co on myśli. Wiem, że kazał cię wyprowadzić z obozu i radził, żebyś

wrócił do Budapesztu.

- Tam Niemcy.

- Ale major też tam jest.

- Nie wiem.

- Ja bym go znalazł. Ja bym go poczęstował za ten kawał.

Andrzej wygrzebał się ze śpiwora. Palcami wyczesywał z włosów zeschłe liście.

- Ruszaj się, człowieku - poganiał zniecierpliwiony Ornak.

Zaczął zbierać swoje rzeczy. Zwinął śpiwór i wsadził go do plecaka. Potem szybko

sznurował ciężkie narciarskie buty. Ornak stał nad nim ciągle, przynaglał do pośpiechu.

- Po co ta cała heca? - zapytał nagle Andrzej. I zaraz potem pomyślał: "Lepiej

wpakowaliby mi kilka kuł... Co ja teraz będę robił?"

Ornak wzruszył ramionami.

- Jesteś gotowy?

Andrzej, jak gdyby chcąc odwlec chwilę odejścia, wyciągnął paczkę węgierskich

symphonii. Poczęstował porucznika. Ten nie zapalił. Schował papierosa do kieszeni.

- Chodźmy już.

Wyszli wprost w gęsty, smreczynowy młodnik. Wierzchołki drzew żarzyły się w

bladym blasku wschodzącego słońca. Powietrze było chłodne, wilgotne.

Andrzej drżał. Nie wiedział, czy z zimna, czy ze zdenerwowania. W dali, między

gałęzie smreków, wdzierał się siny, zamglony łańcuch Tatr. Ciężka rosa wisiała na trawach,

skapywała z gałęzi. W gęstwinie gwizdnęła wilga. A dołem, lasem, aż po dolinę Dunajca

zaległa ciężka, cierpka cisza.

Andrzej zaciągnął się głębiej dymem. Gorzki smak papierosa mdlił go, dym gryzł w

piekące od niewyspania oczy. Szli w milczeniu, rozgarniali gęstwinę, przemykali między

wykrotami i zasiekami przylasków. Andrzej przypatrywał się zgiętym nieco plecom swego

przewodnika. Podziwiał jego lekki, elastyczny krok. Taki krok mają jedynie ludzie obyci z

górami. "Jak on się nazywa? Przecież jeszcze w trzydziestym dziewiątym roku podczas

mistrzostw Polski startowałem z nim do biegu zjazdowego."

- Słuchaj - zagadnął głośno - jak ty się nazywasz?

Tamten odwrócił ku niemu smagłą, suchą twarz.

- Ja... ano Ornak - rzucił przyjaźnie.

- Nie. Teraz... Teraz to wiem. Ale jakie twoje prawdziwe nazwisko? Śmieszne, co, ale

zapomniałem.

- Czy to ważne?

- Przecież wiedziałem. Jeszcze w trzydziestym dziewiątym startowaliśmy razem.

Męczy mnie to...

- Rajski - rzucił tamten szybko.

- No, właśnie - uśmiechnął się Andrzej. - Przecież w Nowym Targu co drugi to Rajski.

Ty od dawna tu w lesie?

- Od roku. A ty od (kiedy kursujesz?

- Od samego początku.

- Znasz Władka, gajowego z Krościenka?

- Znam. Chodziłem z nim razem.

- Co robi?

- Nie wiem. Pewno został w Budapeszcie.

- Pozdrów go, jak się z nim zobaczysz.

- Prawdopodobnie go nie zobaczę.

- A może...

- Nie... Chyba że wrócę na Węgry.

- Ja bym wrócił. Ja bym tego majora... - urwał nagle i przyśpieszył kroku.

Andrzej myślał, że ta rozmowa nie miała w ogóle sensu. Zaczął ją jedynie po to, by

przerwać przykre milczenie. Gdzieś w głębi świadomości nurtowały go inne myśli.

Przygnębienie ogarnęło go wielką, nienawistną, szarą jak mgła falą. "Parszywe życie... Cztery

lata na kurierskich szlakach i nagle rozpacz... Co robić?" Porucznik jak gdyby odgadł jego

myśli.

- Co ty właściwie chcesz robić? - zapytał nie odwracając głowy.

- Nie wiem... Ale chyba pójdę na Węgry.

- Kiedy?

Andrzej wzruszył ramionami. Zostawił pytanie bez odpowiedzi. Ale po chwili rzekł

jakby do własnych myśli:

- Parszywe życie. Inaczej je sobie wyobrażałem. Myślałem, że inaczej to się skończy.

- Rozumiem - Ornak zwolnił nieco. Przechodzili przez głęboki jar zarośnięty krzakami

olchy. Kamienie usypywały się spod ciężkich butów. W dole płynął potok. Bulgotał wśród

gęstych zarośli. - Rozumiem - powtórzył porucznik, gdy wspięli się na drugi brzeg jaru. -

Paskudnie cię wpakował ten major. Ja bym mu nie darował.

Wyszli na małą polankę, obrzeżoną jasnym seledynem świeżych smreczynowych

kiści. Młoda trawa srebrzyła się rosą. W górze błyszczało niebo jak kawał błękitnego szkła.

- Musimy się pożegnać - powiedział Ornak stając na skraju polany. - Znasz chyba

drogę.

- Znam.

- Omijaj Kowaniec, bo tam możesz się naciąć na żandarmów.

- Dobrze.

Ornak wyjął spod półkożuszka małe zawiniątko w przetłuszczonym, żółtym papierze.

- Masz. Może ci się przyda. Kawałek góralskiej spyrki i pół oszczypka.

- Dziękuję. Wsadź mi do kieszeni plecaka.

- A forsę masz?

- Mam trochę. Wystarczy...

Porucznik spoglądał na Andrzeja przymrużonymi oczami. Kurierowi zdawało się, że

patrzy nań jak na skazańca. Nie chciał przedłużać chwili pożegnania. Wyciągnął rękę.

- To... cześć! Nie martw się, jakoś dam sobie radę.

- Cześć! - nieco dłużej zatrzymał dłoń Andrzeja w swej ciężkiej wilgotnej dłoni. -

Słuchaj - powiedział przeciągle. - Nie staraj się dostać do partyzantki. Z rotmistrzem nie

warto zadzierać. Nie ma żartów. Jeśli się dowie, rozwalą cię na amen. Zresztą on morowy

chłop. Puścił cię przecież...

- Dziękuję - wyszeptał Andrzej z sarkazmem. - Pozdrów go ode mnie. Powiedz, że mu

się kłaniam.

Uniósł rękę na pożegnanie i ruszył nie patrząc na Ornaka. Ten krzyknął za nim:

- Ja bym poszedł do Budapesztu. Ja bym odnalazł tego drania...

4

Pociąg z Koszyc na Dworzec Zachodni przyjechał po północy. Andrzej znowu był w

Budapeszcie. Tłum podróżnych wysypujących się z wagonów przelewał się ospale przez

peron. Był to tłum zmęczony i dziwnie obcy. W każdym spojrzeniu, w każdym niemal ruchu

Andrzej wyczuwał okupację. Mundury niemieckich żołnierzy gęsto przetykały szarą plazmę

cywilnej ciżby. Pomalowane na niebiesko latarnie ćmiły szarawym światłem, nadając

twarzom wygląd kamiennych masek. Nie czuł lęku ani podniecenia. Był tylko zmęczony i

przybity. Dopiero widok kogucich piór na czaku żandarma podziałał jak alarmowy dzwonek:

"Trzeba uważać!"

Żandarm spod opuszczonego na czoło czaka lustrował twarze przeciekających przez

wąskie przejście ludzi. Andrzej zatrzymał się na chwilę. Machinalnym ruchem dotknął

kieszeni, w której trzymał sfałszowane dokumenty węgierskie. Potem już zupełnie spokojnie

wcisnął się w ciżbę. Gdy przechodził obok żandarma, poczuł lekki skurcz gardła. Nic więcej.

Minął zielony mundur z miną tak obojętną, jakby wracał z turystycznej wycieczki. Odetchnął

z ulgą i naraz krok jego stał się lżejszy, jak gdyby pozbył się przykrego balastu. Naraz poczuł

na ramieniu czyjąś dłoń. Obejrzał się. Łysawy mężczyzna w źle skrojonym, granatowym

ubraniu świdrował go małymi oczkami. "Szpicel" - pomyślał Andrzej i naraz wydało mu się,

że to kres jego długotrwałej wędrówki. Zatrzymał się, posyłając nieznajomemu znużone

spojrzenie. Był tak zmęczony, że nawet myśl o grożącym mu niebezpieczeństwie nie

spłoszyła obojętności.

- Dokumenty! - powiedział szpicel cichym głosem.

Andrzej wolnym ruchem wyjął z wiatrówki legitymację studenta Politechniki

Budapeszteńskiej. Według niej był młodym Węgrem, Antalem Siposem, urodzonym w

Szekesfehervarze, studiującym na trzecim roku na wydziale mechanicznym. Spoglądał teraz

tępo na człowieka w granatowym ubraniu, przeglądającego sfałszowany dokument.

"Legitymacja jest dobrze zrobiona - myślał. - Nie powinien się skapować. Za tępy na to."

- Skąd pan wraca? - usłyszał ostre pytanie.

- Jak pan widzi, z wycieczki - odpowiedział spokojnie i wzruszył ramionami, jak

gdyby chciał zwrócić uwagę, że ma plecak.

Szpicel przymrużył oczy.

- Skąd?

- Z gór Bükk.

- Aha... - szpicel podał mu legitymację i jeszcze raz spojrzał spod przymarszczonych,

rzadkich brwi.

- A co pan ma w plecaku?

- Ekwipunek i resztki żarcia.

- Niech pan pokaże.

Szpicel grzebał chwilę w rozwiązanym plecaku, ale gdy ze spodu wyciągnął róg

poplamionego śpiwora, uśmiechnął się z rezygnacją.

- To pan taki prawdziwy turysta - powiedział jakby do siebie i skinąwszy łysawą

głową odszedł.

"Prawdziwy turysta!" - Andrzej uśmiechnął się do siebie, zawiązał plecak, zarzucił go

na jedno ramię i wyszedł z dworca.

Plac Berliński tonął w ciemnościach. Przetoczyło się kilka ciężarówek z ślepiami

przygaszonych latarni. Ludzie ginęli w mroku. Zapanowała pustka. Andrzejem wstrząsnął

dreszcz. W skroniach poczuł przenikliwy chłód. "Jak w takim mieście znaleźć Smygę? Gdzie

go szukać? Czy major pozostał jeszcze na Węgrzech? Do kogo się zwrócić? Przecież wszyscy

kurierzy rozpierzchli się po świecie. A inni Polacy? Przeczesało ich gestapo. Pozmieniali

adresy. Pouciekali z okupowanego miasta..."

Przez całą drogę myślał, że najpierw uda się do Marysi. Była to łączniczka

pułkownika Obertyńskiego, poprzednika majora Smygi. Pracował z nią przez dłuższy okres

swej służby i miał do niej zaufanie. Ale gdzie jej teraz szukać? Udać się na ulicę Stefanii

byłoby szaleństwem. Dziewczyna na pewno dawno zmieniła mieszkanie. Nie czekała, aż ją

gestapowcy wyłuskają.

Szedł wolno Wielkimi Bulwarami w kierunku ulicy Rakoczego. Jego podkute buty

dzwoniły głucho w ciszy i pustce. Nad miastem wisiało niebo przepastne i groźne. Domy

stały wymarłe. Naraz zajęczały w górze syreny. Ich przeraźliwy głos rozniósł się potężnie i

natarczywie. Przetoczył się przez miasto raz i drugi. Ulica nagle ożyła, jak gdyby raził w nią

piorun. Z kamienic, ciemnych plastrów gigantycznych uli, niby strwożone pszczoły wysypali

się ludzie. Ktoś głośno krzyczał nawołując przechodniów, by szybciej kryli się w schronach.

Kobiety obarczone dziećmi biegały wzdłuż chodników. Mężczyźni dźwigali ciężkie toboły z

pościelą. Kilku wyrostków wspięło się na taras kawiarni. Pokazując na granatowe niebo

spierali się, z której strony nadlatują samoloty. Pijany włóczęga stanął na środku jezdni.

Rozłożył szeroko ręce i śmiał się, bliski szaleństwa.

Andrzej przystanął na chwilę. W skupieniu wyczekiwał jakiegoś odgłosu. Niebo było

wciąż puste. Połyskiwało bladą łuną rozgwieżdżonej nocy. Zbliżył się do niego człowiek z

opaską na ramieniu.

- Do schronu! - zawołał drżącym głosem. - Do schronu. Tu nie macie czego szukać.

Andrzej wzruszył ramionami i powlókł się w kierunku bramy, nad którą widniała

blado świecąca się lampa ze strzałką wskazującą wejście do schronu. Minął pustą bramę i

zszedł do zatłoczonej piwnicy. Było duszno i parno. Zalatywało piwniczną stęchlizną i

ludzkim potem. Wyszukał miejsce pod ścianą, zrzucił z ramion plecak, usiadł na nim i poczuł,

że wali się na niego zmęczenie. Nie wiedział, kiedy usnął.

Gdy się zbudził, schron był pusty. W pierwszej chwili nie wiedział, gdzie się znajduje.

Zdawało mu się, że jest w szałasie pod Turbaczem. Dopiero po chwili zobaczył smugę

światła, sączącą się szaro przez uchylone drzwi piwnicy. Podniósł się, ziewnął głośno. Pod

ścianą poruszył się jakiś cień. Andrzej wzdrygnął się instynktownie.

- Ale pan ma mocny sen - usłyszał niski, zachrypły głos. W ciemności zobaczył

sylwetkę starego mężczyzny, opartego plecami o ścianę. Mężczyzna ćmił papierosa. Wionęło

od niego tanim, kwaśnym winem.

- Zaspałem - rzucił jakby na usprawiedliwienie.

- Nie szkodzi, nie szkodzi - zaśmiał się tamten. - Jeszcze nas nie zasypało.

- Czy bombardowali? - wyciągnął z kieszeni paczkę papierosów.

- To pan nic nie słyszał? Szczęśliwy z pana człowiek. Tu się wszystko huśtało jak

podczas trzęsienia ziemi.

- Zaspałem.

- Skończyła się zabawa - mówił tamten jakby do siebie. - Teraz Amerykańcy do nas

się zabrali. Co noc przylatują. Walą, gdzie popadnie. Zachciało się nam wojny. Jak

Amerykańcy skończą, to Ruscy przylecą. Będzie zabawa... - czknął głośno i splunął pod nogi.

Potem dorzucił intymnym tonem: - Ale mnie tam wszystko jedno. Nawet weselej. Jest

towarzystwo i muzyka - zachłysnął się śmiechem. - A pan to co?

- Ja? - mruknął Andrzej, nie rozumiejąc, o co tamtemu chodzi.

- Pan też nie ma gdzie mieszkać?

- Przyjechałem w nocy. Alarm zastał mnie na ulicy. Nie zdążyłem wrócić do domu.

- I dlatego pan tu zasnął? - pokiwał tamten z niedowierzaniem kudłatą, rozczochraną

głową. - Ej, mocny pan ma sen. Tu się wszystko trzęsło, a pan chrapał jak anioł.

- Byłem zmęczony.

Stary zbliżył się do Andrzeja. Teraz Andrzej mógł mu się lepiej przyjrzeć. Był to mały

kościsty człowiek o wynędzniałej, pomarszczonej twarzy. Miał na sobie śmierdzące łachy. Bił

od niego kwaśny odór alkoholu. Andrzej odsunął się z obrzydzeniem. Stary tymczasem

wyciągnął z worka pękatą butelkę.

- Napij się, młody człowieku, nie wiemy, czy jutro gdzieś nas nie przysypie.

Andrzej zasłonił się ręką.

- Dziękuję. Teraz nie mam ochoty. Stary wyszczerzył spróchniałe zęby.

- W niobie będziesz miał ochotę.

- Dziękuję - rzekł Andrzej ostro i szybkim ruchem zarzucił plecak na ramiona. Chciał

minąć starego, ale tamten zagrodził mu drogę.

- Tyś taki sam jak ja, tylko udajesz - powiedział. - Gdybyś miał mieszkanie, to byś tu

nie chrapał do późnego rana. Napij się.

Andrzej odtrącił wyciągniętą butelkę.

- Powiedziałem, że nie piję. - Minął starego. Słyszał za plecami jego pijacki śmiech.

- Lokator schronów. Ważny. Zobaczysz, że nas kiedyś razem przysypie... -

wrzeszczał, a na pożegnanie posłał mu wiązankę soczystych, węgierskich przekleństw.

Andrzej wyszedł na ulicę. Oślepiło go słońce. Ulica pulsowała ruchem. Dzwoniły

tramwaje. Płynęły dwa strumienie ludzi. Miasto żyło po swojemu, jakby tej nocy nic się nie

wydarzyło. Andrzej dał się unieść prądowi przechodniów. Szedł zamyślony. Czuł się bardzo

samotny w tym wielkim, milionowym mieście. Gdy mijał ulicę Dob, naraz usłyszał za sobą

znajomy głos. Ktoś go wołał. Obejrzał się. Przez chwilę zdawało mu się, że majaczy, że

jeszcze nie wyrwał się ze snu. A potem ogarnęła go nagła radość. Rozłożył szeroko ręce i nie

zważając na przechodniów, zawołał wesoło:

- Marysia! To chyba cud, że cię tutaj spotkałem!

5

- Niestety, nie mam pojęcia, co się stało z majorem Smygą - powiedziała mu w

tramwaju, który wiózł ich na ulicę Telepes, gdzie mieszkała od czasu zajęcia Budapesztu

przez Niemców.

"Nikt nie ma pojęcia, gdzie się podział major Smyga - myślał z goryczą, zeskrobując

niezbyt ostrą żyletką dwudniowy zarost. W małym lusterku odbijała się jego twarz. Była

wychudzona i spalona słońcem. Niebieskie oczy zmatowiały od nadmiernego wysiłku

ostatnich dni, zapadły głęboko. - Znowu daremny trud. Znowu rozczarowanie. Czy tym

rozczarowaniom nie będzie końca? Może już nigdy nie uda mi się odnaleźć majora? Byłem

naiwny, myśląc, że złapię go w Budapeszcie, tak jakbym przypuszczał, że on będzie tutaj

czekał na mnie: »Dzień dobry, panie Andrzeju, jak to miło, że pana spotkałem. Bardzo pana

przepraszam, że miał pan z mojego powodu drobne przykrości. To tylko nieporozumienie.

Postaram się zrekompensować panu tę krzywdę...«" - ironizował, zaciskając z wściekłością

zęby. Po chwili pocieszył się: "Może jednak Marysia zdobędzie jakieś wiadomości. Nie przy-

rzekała. Mówiła, że czasy są niepewne i trudno dowiedzieć się czegoś o człowieku, który

zniknął nagle i zapewne zależy mu na zachowaniu ostrożności. Ale Marysia ma rozgałęzione

znajomości w organizacjach konspiracyjnych. Może jej się uda..."

Gdy myślał o Marysi, ogarniało go wzruszenie. Była dla wszystkich kurierów

symbolem poświęcenia i koleżeństwa. To ona potrafiła w najcięższych momentach znaleźć

radę i pokrzepienie. Jednym uśmiechem umiała rozpromienić czyjąś zgnębioną twarz,

pocieszyć zrozpaczonego, pokrzepić słabego, znękanego. Napłynęły wspomnienia: Marysia

czekająca w źle opalanych kawiarniach na kurierów; Marysia idąca przez zaśnieżone drogi

Słowacji w poszukiwaniu zagubionych ludzi; Marysia pochylona nad chorymi kolegami;

Marysia zawsze uśmiechnięta, zawsze gotowa nieść pomoc.

Gdy przedstawił jej swą sytuację i opowiedział o Smydze, rzekła z uśmiechem:

- Nie martw się, ja ci pomogę.

Zagrzała trochę wody do golenia, rzuciła na krzesło czysty ręcznik i wyszła, prosząc

go, by zachował ostrożność, gdyż mieszka bez zameldowania. Był pewny, że wyszła w jego

sprawie.

Mył się długo i starannie. Woda była chłodna, pachniała rdzą i chlorem. Zdawało mu

się, że wraz z brudem zmywa z ciała zmęczenie. Potem podszedł do małej komódki, wziął

wodę kolońską i skropił sobie włosy.

Pokoik mieścił się w suterenie, maleńkie okienko wychodziło na ulicę. Andrzej

widział w nim nogi przechodniów, koła przejeżdżających samochodów. Czasem zaplątał się

w prostokąt szyby pies, zaprzeczając wycinkowemu charakterowi tego zdeformowanego

świata. Andrzej położył się na zaścielonym kocem łóżku. Czuł, że znowu zasypia, ale było to

złudzenie. Sen ocierał się tylko ó jego powieki, pierzchał wraz z myślami, które napływały

coraz natarczywiej. Wspomniał ciężką drogę przez Niżne Tatry. Ogarniał go niepokój na

myśl, że może nie odnaleźć Smygi. Zastanawiał się, co zrobi w tym wypadku. Myśli rwały

się, piętrzyły i nie mógł ułożyć ich w logiczną całość. Wziął więc z nocnego stolika starą

gazetę i bezmyślnie odczytywał program wyścigów konnych.

Po godzinie wróciła Marysia.

- Spij, śpij - powiedziała od progu. - Ja ci nie przeszkadzam. Zaparzę herbatę, a ty

prześpij się trochę. Okropnie wyglądasz.

- Próbowałem zasnąć, ale nie mogę. Jestem tak roztrzęsiony, że wszystko kołuje mi w

głowie.

- Spróbuj jednak, może ci się uda. - Podeszła do niego i chłodną dłonią pogładziła

twarz. - Tak okropnie wyglądasz.

- To głupstwo. Grunt, żebym złapał tego drania. Marysia usiadła na krawędzi łóżka.

- Byłam u Tuli. Znasz ją. Ta druga łączniczka Obertyńskiego. Pytałam o Smygę.

Andrzej uniósł się gwałtownie na łokciach.

- I co?

- Właściwie nic o Smydze nie wie. Podobno wyjechał z Budapesztu.

- To niewiele.

- Zna jedynie adres pewnej Węgierki, u której Smyga ukrywał się jakiś czas po

wkroczeniu Niemców. Jest to prawdopodobnie jego przyjaciółka. Ale to wszystko mgliste i

niepewne.

- Skąd zna ten adres?

- Zupełnie przypadkowo. Kiedyś spotkała Władka, Władek szedł właśnie do Smygi...

- Czy Władek jest w Budapeszcie? - przerwał jej gwałtownie.

- Nie. Władek znikł gdzieś bez wieści. Wiadomo tylko, że przez cały czas utrzymywał

kontakt ze Smygą. Smyga zlikwidował wszystkie swoje sprawy... A może tylko tak udawał...

Może zakładał nową siatkę. Mówię ci, teraz taki bałagan, że nikt nic nie wie.

- Szkoda, że nie ma Władka. Zawsze mani takiego pecha.

Marysia położyła dłoń na ramieniu Andrzeja.

- W ogóle jesteś narwany. Na twoim miejscu splunęłabym na Smygę. Czy warto

narażać się dla takiego drania?

- Ja go muszę złapać - powiedział z uporem. - Ty mnie może nie rozumiesz, ale ja go

muszę za mordę zawlec pod Turbacz. Gdybyś tam była, gdybyś widziała spojrzenie Okszy,

gdybyś słyszała jego głos, to może byś mnie zrozumiała. Słuchaj - zerwał się i usiadł obok

Marysi - to przecież okropne. Ty mnie znasz. Od którego roku chodzę dla organizacji?

- Od samego początku. Byłeś przecież pierwszym kurierem. Pamiętam doskonale,

kiedy wyszedłeś pierwszy raz do Zakopanego. Spotkaliśmy się wtedy na placu

Franciszkanów. Śmiałeś się, że idziesz zobaczyć, czy w Tatrach już można jeździć na nartach.

- Tak. To było w październiku trzydziestego dziewiątego roku. Od tego czasu łażę bez

przerwy. A ten sukinsyn wsadził mi zamiast dolarów pociętą gazetę. Ja go muszę złapać...

- Myślisz, że on tylko z tobą tak zrobił. On zawsze kręcił. Przecież pamiętasz tę

sprawę z Galianem. Nie wypłacił mu pieniędzy, a potem tłumaczył się, że dał tę forsę komu

innemu.

- Pamiętam. Dlatego właśnie muszę porachować się z nim za wszystkich. Wierz mi,

jeśli tego nie zrobię, nie będę mógł pokazać się wśród swoich... ani tu, ani tam w kraju.

Pomyślą, że rzeczywiście gwizdnąłem te dolary.

- Ty zawsze byłeś ryzykantem. Ale w tym wypadku ryzyko nie opłaca się. Będziesz

go szukał w Budapeszcie, a tymczasem sam wpadniesz. Nie masz pojęcia, jak teraz wyłapują.

Musisz uważać na każdym kroku...

Andrzej zrobił gest zniecierpliwienia.

- Zrozum, dziewczyno, ja się tak czuję, jakby mi ktoś napluł w twarz. Muszę mieć

świadomość, że ten drań zapłaci za swoje. Albo go zaciągnę na Turbacz, albo go ukatrupię...

- Przesadzasz. Przecież ten Oksza ułatwił ci ucieczkę. Widać z tego, że nie uwierzył

listowi Smygi.

- Gdyby nie było tego faceta z Nowego Targu, to już dawno gniłbym pod Turbaczem.

To tylko szczęśliwy dla mnie zbieg okoliczności.

- Tym razem znowu liczysz na zbieg okoliczności, ale zapewniam cię, że teraz o to

coraz trudniej. Świat stanął do góry nogami. Polacy rozprysnęli się na wszystkie strony.

Będziesz miał cholernie trudną robotę. - Wstała, zaczęła krzątać się wokół małej kuchenki

elektrycznej. - Tymczasem zrobię ci herbaty. Wiem, że lubisz mocną herbatę. To ci może

rozjaśni w głowie - żartowała. - Mam jeszcze trochę prawdziwej. Nie lubię pić tych lipowych

ziółek. Połóż się, kochanie, widać, że ledwo zipiesz.

Andrzej opadł na poduszkę, ale z coraz większą uwagą przypatrywał się dziewczynie.

Była smukła i zgrabna. Miała ładne dłonie.

- Miałem cholernie trudną drogę - powiedział cicho. - Cholerną drogę... Myślałem, że

już z tego nie wylezę. Pod Dobszyną wpadłem w kocioł. Przeczesywali lasy. Mówię ci, nie

byłem jeszcze w takim kotle. Żandarmi, hlinkowcy, wojsko... Na Słowacji już się rusza. Pod

Dżumbirem spotkałem partyzantów. Żebyś wiedziała, jaką miałem ochotę przyłączyć się do

nich... Ale wciąż myślałem o tym draniu. A potem pod Dobszyną. Mały odcinek, a szedłem

trzy dni. Nie miałem żarcia. Myślałem, że tam zostanę... Szedłem tylko nocą... Ty wiesz, co to

jest... Ale właściwie nie szedłem, tylko czołgałem się... Wszędzie patrole, wszędzie placówki,

gęsto, psiakrew... A ja byłem już taki słaby, że czołgać się nie mogłem. Popatrz, jakie mam

łokcie. - Odwinął rękaw koszuli, uniósł łokieć zdarty do krwi. Marysia ujęła delikatnie jego

rękę.

- Zrobię ci opatrunek.

- Dziękuję, nie trzeba. Na mnie przysycha jak na psie.

Marysia pokręciła głową.

- Ej, Andrzej, Andrzej... I to wszystko przez tego... Udał, że nie słyszy.

- Najgorsze to, że właściwie straciłem pewność siebie. Dziwne, prawda? Dawniej

nigdy nie zastanawiałem się nad tym. Szedłem, jakby mnie ktoś za rączkę prowadził. A

teraz... Teraz to już inaczej. Zdaje mi się, że mi się nic nie uda. A dlaczego? To proste. Nie

mam właściwie celu. To tylko upór pcha mnie naprzód. Ale na jak długo starczy tego uporu?

Marysia przykucnęła przed szafką. Wyciągnęła bochenek chleba.

- Zjesz chleba z morelowym dżemem. Niczego więcej nie mam. Takie czasy.

- Szkoda, żeśmy po drodze czegoś nie kupili. Mam jeszcze trochę pengö.

- Niewiele mógłbyś kupić. Dżem i turo. Sklepy już puste... Wszystko na kartki.

- Lubię bardzo chleb z morelowym dżemem... I herbatę oczywiście. Zresztą nie martw

się o mnie. Właściwie to mi się nie chce jeść. Pójdziemy do jakiejś knajpy, wsadzimy

kelnerowi w łapę, to nam poda coś solidnego.

Z przyjemnością patrzył na czystą serwetkę, ładne filiżanki i na ręce Marysi. Pokoik

był mały, wilgotny. W kątach zieleniały plamy pleśni. Ale biała serwetka, kilka kwiatów

sterczących w ładnym wazoniku i subtelny ruch dłoni Marysi stwarzały nastrój domowego

ciepła.

Marysia smarowała chleb.

- Aleś ty głupi - powiedziała, rzucając mu przelotne spojrzenie. - Dlaczego tak się

upierasz? Przecież to wszystko... - Machnęła ręką. - Tobie tego nie wytłumaczę.

- Mówisz, że Władek kontaktował się ze Smygą? - zapytał wykrętnie.

- Tak. Widocznie Smyga, nie mając ciebie pod ręką, chciał wykorzystać Władka.

Może miał zamiar wrócić do kraju.

- Szkoda, że nie ma Władka. Gdyby był, ułatwiłby mi zadanie.

- Całe twoje zadanie polega na szukaniu wiatru w polu - zakpiła.

- Spróbuję poszukać wiatru w polu - rzekł sentencjonalnie. - Nie będziemy się o to

spierać.

Nalewała herbatę do filiżanek. W jej ruchach było wiele uwagi, jakby starała się nie

uronić ani jednej kropelki. To mu się bardzo podobało. Naraz zapytała:

- Właściwie co ty chcesz robić?

- Pójdę do Węgierki, u której mieszkał.

- Tula zna tylko adres, poza tym nie wie, jak ona się nazywa i kto to w ogóle jest.

- Jeszcze jedna zagadka do rozwiązania. Pamiętasz, ile takich zagadek

rozwiązywaliśmy razem w sprawie Olgi Sperling?

- To były inne czasy i inne Okoliczności. Teraz mamy związane ręce.

- Pozostają jeszcze nogi i rozum. Skłoniła się zabawnie.

- Mój panie, podane do stołu. Herbata jest ciemna jak jodyna. Na twoją cześć

zaparzyłam pół paczki. - A gdy pierwsza usiadła, dodała: - Więc chcesz znaleźć tę Węgierkę.

Kiedy się tam wybierasz?

- Dzisiaj w każdym razie nie. Dzisiaj odpoczywam. Pójdę jutro rano. Muszę o tym

pomyśleć. A dlaczego o to pytasz?

- Bo... - uśmiechnęła się pojednawczo - może mogłabym ci pomóc.

Pocałował ją w rękę.

- Marysiu, jesteś prawdziwym aniołem... Ale w tym wypadku będę musiał

podziękować ci za pomoc. Nie mogę cię narażać.

6

Tallya utca 5. Zatrzymał się na skraju wąskiej, asfaltowanej uliczki i spojrzał w głąb

gęsto zarośniętego ogrodu. Za żywopłotem bieliła się ściana willi. Dalej były krzewy bzu,

jaśminu i złotego deszczu, osypane gęsto świeżym pachnącym kwieciem. Z prawej strony

stary człowiek zamiatał kort tenisowy. "Pewno dozorca albo ogrodnik" - pomyślał. Chwilę

wahał się, czy zadzwonić, ale wnet przezwyciężył niepokój, podszedł do niskiej bramy

oplecionej listowiem dzikiego wina. Nacisnął guzik dzwonka. Na odgłos dzwonka człowiek

zamiatający kort wychylił się, by ujrzeć ukrytego za bramą przechodnia.

- Kto tam? - zawołał głośno.

"Oczywiście wszyscy lokatorzy mają swe klucze" - pomyślał Andrzej i zamiast

odpowiedzieć, zadzwonił jeszcze raz.

Staruszek oparł miotłę o siatkę ogrodzenia i wolnym krokiem, mrucząc coś pod

nosem, zbliżał się do bramy.

- Czego sobie pan życzy? - zapytał przeciągle. Podejrzliwym spojrzeniem badał

wygląd zewnętrzny nieznajomego.

Andrzej uśmiechnął się porozumiewawczo. Myślał, że tym uśmiechem zjedna sobie

staruszka.

- Czy w tej willi mieszka taka młoda, przystojna pani?

Twarz staruszka stężała. Wzrok się wyostrzył.

- O kogo panu chodzi? - zapytał ponurym, nic dobrego nie wróżącym głosem.

- Taka elegancka dama - zmrużył cwaniacko oko. - Pan wybaczy, ale zapomniałem,

jak się nazywa. Wczoraj odprowadziłem ją do domu. To moja nowa znajomość... Pan

rozumie, nie zdążyłem jeszcze...

- O kogo panu chodzi? - przerwał mu staruszek. - Jeżeli pan ją zna, to powinien pan

wiedzieć, jak się nazywa.

Andrzej zrozumiał, że wiele nie wskóra, ale z uporem odgrywał dalej rolę

przygodnego znajomego.

- Taka elegancka... Przecież tutaj wczoraj wchodziła.

- Tu mieszkają sami eleganccy ludzie - uśmiechnął się kpiąco staruszek. - A pan niech

lepiej dowie się, do kogo pan chce. - Posłał pogardliwe spojrzenie i pokazał mu przygarbione

plecy.

- Niech pan chwilę poczeka! - Andrzej chciał go zatrzymać i spróbował zjednać sutym

napiwkiem, ale staruszek wzruszył tylko ramionami i pokuśtykał w kierunku kortu. Gdy był

już przy siatce ogrodzenia, odwrócił się nagle i potrząsając głową, zawołał: - Pełno teraz

takich włóczykijów. Czego pan tam jeszcze stoi?

Andrzej chętnie pokazałby mu po sztubacku język, ale skwitował pytanie niemrawym

uśmiechem, odwrócił się i odszedł. "Trzeba być ostrożniejszym - myślał oddalając się od

bramy. - Ludzie teraz boją się. Prawdopodobnie ogrodnik wiedział o nielegalnym prze-

bywaniu polskiego uchodźcy w mieszkaniu Węgierki i nie miał zamiaru udzielać

jakichkolwiek informacji. Nie udało się. Popełniłem nieostrożność, która może utrudnić

dalsze poszukiwania."

Tak rozmyślając doszedł do skrzyżowania ulic. Przecznica pięła się stromo na ubocza

Martonhegy. Z jednej jej strony stały piękne wille, z drugiej ku stromemu jarowi opadały łąki.

Był to jeden z najbardziej uroczych zakątków Budy, pełen starych drzew, starannie

utrzymanych ogrodów, barwnych przylasków i pachnących łąk. Na drogach spotykało się

dobrze ubranych mężczyzn, wypielęgnowane kobiety, dzieci w towarzystwie pielęgniarek,

najnowsze modele samochodów. Najbogatszy Budapeszt założył tutaj podmiejską rezydencję.

Andrzej spojrzał na zegarek. Była dopiero siódma. Dzielnica tonęła jeszcze w

porannym śnie. Tylko ogrodnicy, kierowcy samochodów i służące zakłócały beztroski spokój.

Speszony pierwszym niepowodzeniem, obmyślał nowy plan. Obierze sobie dogodny punkt

obserwacyjny, z którego będzie mógł widzieć bramę i wychodzących z niej ludzi. Willa

zapewne nie miała wielu mieszkańców, nietrudno więc będzie rozpoznać młodą, samotną

kobietę, przyjaciółkę majora Smygi. Plan ten wydał mu się realny. Przeszedł więc na drugą

stronę jaru i ścieżką wijącą się wśród zarośli doszedł do punktu położonego naprzeciw willi

na ulicy Tallya. Stała tam mała ławeczka. Usiadł na niej, zapalił papierosa.

Jar tonął jeszcze w cieniu. Tylko najwyższe" kępy tarniny i głogu jarzyły się w

ukośnych promieniach słońca. W dole szemrał strumień, a górą niósł się śpiew ptaków.

Błękitna ważka usiadła na dmuchawcu. Pszczoły bzykały w zroszonej trawie. Wiewiórka

przemknęła przez gąszcz listowia i przycupnęła na chwilę na gałęzi rozłożystej lipy. Z dali

dochodził szum puszczonej z hydrantu wody. Andrzej siedział ze wzrokiem utkwionym w

małej bramie. Zdawało mu się, że jest gdzieś bardzo daleko od Budapesztu, w krainie spokoju

i ciszy.

Czekał może godzinę, zanim w bramie ukazała się pierwsza postać. Był to starszy pan

w białym płóciennym ubraniu i słomkowym kapeluszu. Szedł raźnym krokiem, wywijając

cienką laseczką. Wybierał się widocznie na spacer, skręcił bowiem w boczną ścieżkę i na

chwilę zatrzymał się, przypatrując się stadku sikorek buszujących w gęstwinie tarniny. Po

upływie pół godziny z bramy wyszła tęga kobieta w perkalowej sukni. Niosła spory koszyk.

Nietrudno było odgadnąć, że to służąca. Trzecią osobą, którą Andrzej zauważył w bramie

obserwowanej willi, był młody, elegancko ubrany mężczyzna. Przy pomocy ogrodnika

otworzył szeroko bramę. Po chwili z głębi ogrodu wytoczył się wolno samochód. Andrzej

przezornie ukrył się za krzewy, by bystre oko ogrodnika nie spostrzegło go na czatach.

Ogrodnik tymczasem szybko zamknął bramę i znikł w cienistej głębi ogrodu. Po jakimś

czasie starszy pan w słomkowym kapeluszu wrócił ze spaceru.

Mijały minuty, kwadranse, godziny. Andrzej z coraz większym zniecierpliwieniem

spoglądał na zegarek. Dochodziła już jedenasta. Miał zamiar porzucić swe stanowisko i

ułożyć inny plan działania, ale nagle ujrzał w bramie różową suknię. Serce zabiło mu żywiej.

"To pewno ona..." Kobieta wyszła na zacienioną uliczkę. Była to młoda, wysoka,

smukła kobieta o ruchach sprężystych i wdzięcznych, jak dobrze wygimnastykowana

sportsmenka. Jej suknia na tle soczystej zieleni przesuwała się jak różowy obłoczek. Andrzej

zerwał się z ławeczki i szybkim krokiem skierował się w stronę skrzyżowania ulic. Tutaj ich

drogi powinny się przeciąć. Istotnie, gdy zbliżył się do skrzyżowania, tuż przed sobą zobaczył

kobietę w różowej sukni. Szła zamyślona. Nie zauważyła przechodnia.

- Przepraszam panią - zagadnął Andrzej głosem nieco stłumionym. - Mam ważne

wiadomości dla majora Smygi. Czy mogłaby pani skontaktować mnie z majorem? To bardzo

ważna sprawa. Wróciłem z Polski - wyszeptał jednym tchem.

Kobieta zatrzymała się gwałtownie. Rozbieganym spojrzeniem ogarnęła postać

Andrzeja. Stała przez chwilę wpatrzona w niego jak w złą zjawę. Wargi jej drżały, jakby

chciała coś powiedzieć, a nie mogła wydobyć głosu.

Andrzej uśmiechnął się przyjaźnie.

- Niech się pani nie obawia.

Kobieta cofnęła się o pół kroku, starała się opanować chwilowe zdenerwowanie.

Zmrużyła oczy, zacisnęła lekko wargi, potem powiedziała nienaturalnym głosem:

- Bardzo pana przepraszam, ale właściwie o co panu chodzi?

- O majora Smygę - szepnął konfidencjonalnie.

- Nie znam żadnego majora Smygi... i bardzo proszę, żeby pan odszedł jak

najszybciej. To chyba jakaś pomyłka.

Andrzej wiedział, że kłamie. Zbyt gwałtownie wypierała się znajomości ze Smygą.

Postanowił zagrać w otwarte karty.

- Proszę się nie obawiać. Dowiedziałem się, że major mieszkał w tej willi. Jestem jego

kurierem. Przyniosłem bardzo ważne wiadomości. Od pani w tej chwili zależy, czy potrafię

go odszukać. - Ujął ją lekko pod ramię. - Chodźmy. Po drodze będziemy mogli rozmawiać. I

proszę, niech pani tak na mnie nie patrzy. Nie jestem ani konfidentem policji, ani agentem

gestapo. Ryzykuję tak samo jak i pani. Miałem do pani zaufanie, więc dlatego przyszedłem.

Rozmawiamy przecież w cztery oczy. No, niechże się pani rozchmurzy...

Z oczu jej znikł lęk, ale twarz wciąż jeszcze wyrażała zakłopotanie.

- To chyba jakieś nieporozumienie - wyszeptała, ruszając wolnym krokiem.

- Dowiedziałem się, że major mieszkał w tej willi - powiedział Andrzej szeptem. -

Mieszkał u pani. Niechże pani zrozumie, że są w życiu takie sytuacje, kiedy trzeba zaufać

człowiekowi. W tym wypadku każda minuta jest ważna. Im szybciej odszukam majora, tym

dla niego lepiej. Mam dla niego ważne wiadomości. Jeżeli pani zależy na jego życiu, to

proszę...

- Czy to ma być szantaż? - przerwała mu gwałtownie. - Proszę w tej chwili odejść, bo

w przeciwnym razie zawołam...

- O właśnie - podjął Andrzej - pani w każdej chwili może mnie oddać w ręce policji. A

jednak nie odejdę. Wiem, że pani tego nie zrobi. - Ujął ją mocniej pod rękę. - Cały tydzień

przedzierałem się z Polski na Węgry, żeby spotkać majora. Mogę panią zapewnić, że nie była

to łatwa droga. W tej chwili tylko pani może mi wskazać, gdzie on przebywa. Od pani

wszystko zależy.

Kobieta długą chwilę szła w milczeniu. Wzrok wlepiła w asfalt ulicy, głowę odwróciła

od Andrzeja. Naraz zatrzymała się, jak gdyby powzięła decyzję.

- Major Smyga wyjechał. Otrzymał paszport i wyjechał za granicę.

- Dokąd?

- Tego mi nie powiedział.

- Skąd miał paszport?

Kobieta wzruszyła tylko ramionami.

- Tak mnie pan wypytuje, jakbym znała wszystkie tajemnice majora. Czy nie

wystarczy panu to, co powiedziałam? Wykazałam maksimum dobrej woli. A teraz proszę

pana, żeby pan odszedł i już nigdy więcej mnie nie niepokoił. Pan doskonale rozumie, w

jakich warunkach teraz żyjemy. Niech mnie pan już więcej nie naraża. - Skinęła głową i

niemal biegiem ruszyła przed siebie.

Andrzej stał długą chwilę, jakby wrósł w twardą skorupę asfaltu. Doznał uczucia

rozpaczy. "A jednak cały wysiłek na nic. Major ulotnił się. Szukaj wiatru w polu." Potem

jednak napłynęły znowu wątpliwości: "A jeśli ta kobieta kłamie? Jeśli w ten sposób chciała

się mnie pozbyć? Przecież dostać w obecnej chwili paszport to nie taka prosta sprawa. A

wizy? Całe Bałkany okupowane przez Niemców. Jak przedostać się przez Jugosławię,

Bułgarię, Turcję?"

Różowa suknia zniknęła za zakrętem drogi. Andrzej postanowił śledzić przyjaciółkę

Smygi. Może w ten sposób odnajdzie majora? Może dowie się, dokąd wyjechał? Ruszył

żwawym krokiem. Ulica skręcała wśród gęstego szpaleru starych lip. Dalej biegła między

willami. W prawo prowadziła wąska ścieżka ku ulicy Böszörmenyi. Na niej właśnie ujrzał

kobietę w różowej sukni. Kobieta kilka razy obejrzała się. Widocznie chciała sprawdzić, czy

ktoś nie idzie za nią. Zboczył więc na jeszcze niniejszą, stromą ścieżynkę, która wiodła do

jaru, a potem łączyła się ulicą Martonhegyi u jej wylotu przy Böszörmenyi. Przyspieszył

kroku, by nie zgubić z oczu kobiety w różowej sukni. Gdy zbliżał się do skrzyżowania ulic,

zobaczył ją na przystanku autobusowym. Zatrzymał się i ukrył za załomem muru. Wnet od

ulicy Nemethvölgyi nadjechał niebieski autobus. Różowa suknia znikła w nim szybko. Gdy

autobus odjechał, podbiegł do stojących u wylotu ulicy taksówek.

- Niech pan jedzie trasą "dwójki" - rzucił do zdumionego kierowcy, a gdy już ruszyli,

wytłumaczył: - Mam tu ma oku pewną kobietę. Pan rozumie.

Kierowca roześmiał się i porozumiewawczo zmrużył oko.

- Małe polowanie, co?

- Czegóż się nie robi dla kobiet - zaśmiał się Andrzej i poczęstował kierowcę

papierosem. - Najpierw musimy dogonić jadący przed nami autobus, a potem pojedziemy za

nim. Jeżeli pan dobrze wywiąże się ze swego zadania, będzie większy napiwek.

- Zrobi się - skinął głową kierowca. Przy ulicy Kekgolyo dopędzili autobus.

- Teraz musimy uważać - tłumaczył Andrzej. - Niech pan nie wyprzedza autobusu.

Przy każdym przystanku proszę zatrzymać wóz. Byłbym niepocieszony, gdyby wysiadła

niepostrzeżenie. Jest w różowej jedwabnej sukni.

- Może pan być spokojny. Nie przepuścimy jej tak łatwo...

Kierowca należał do ludzi jowialnych i rozmownych. Między przystankami

autobusowymi opowiadał Andrzejowi najnowsze dowcipy o Niemcach i Hitlerze. Przeklinał

przy tym okupantów, kartki żywnościowe, polityków węgierskich, a z rozrzewnieniem

wspominał dawne, dobre czasy Franciszka Józefa. W ten sposób przejechali całą Budę.

Dopiero za mostem, na placu Petöfiego, Andrzej zobaczył kobietę w różowej sukni,

wysiadającą z autobusu.

- Udało się! - powiedział zadowolony. Dał kierowcy dwudziestopengowy banknot i

nie czekając na resztę, ostrożnie wysunął się z taksówki.

Kobieta przecięła plac, wmieszała się w tłum przeciekający przez wąziutką uliczkę

Regiposta. Nie tracąc jej z oczu, szedł w odległości może trzydziestu kroków. Widział, jak

minęła najruchliwszą ulicę Budapesztu, Vaci, i potem skręciła w ulicę Petöfiego. Na chwilę

utonęła w gęstym tłumie. Opanował go niepokój, lecz gdy dobrnął do rogu, znowu wśród

różnobarwnej ciżby przechodniów ujrzał różową suknię. I naraz spostrzegł, że jej właścicielka

wchodzi do kawiarni, mieszczącej się na rogu Pilvax.

Po chwili wszedł za nią. Kawiarnia była nabita ludźmi i przepełniona błękitnawym

dymem. Na kontuarze syczało połyskujące niklem espresso. Przystanął w drzwiach, rozejrzał

się po sali. O jakieś pięć stolików dalej, w głębi kawiarni, zobaczył różową suknię, a obok

mężczyznę w sportowym ubraniu. Poznał go natychmiast. Był to Smyga. Chwilę stał jak

skamieniały. Czuł jedynie, że wzburzona fala krwi napływa mu do głowy. Potem ruszył w

kierunku stolika Smygi. W tym momencie major go zobaczył. Jego oczy stały się wielkie i

okrągłe. Starli się spojrzeniami ponad głowami pochylonych nad stolikami ludzi. Kobieta

uczyniła gest zdumienia. Major spojrzał na nią, rzucił kilka słów i nagle uniósł się, jak gdyby

chciał wyjść Andrzejowi naprzeciw. W pewnej chwili gwałtownie zawrócił. Wtedy Andrzej

rzucił się za nim.

Dzieliło ich może dziesięć kroków, ale tę przestrzeń wypełniało kilka stolików gęsto

otoczonych ludźmi. Zanim Andrzej przecisnął się wśród ciżby, major był już w drugich

drzwiach, prowadzących na Pilvax. Andrzej z przerażeniem zobaczył jego szerokie plecy

ginące za kotarą. Przepychał się coraz gwałtowniej. Ludzie usuwali się w popłochu,

odprowadzając go karcącymi spojrzeniami. Nie zwracał na nich uwagi. Pragnął jak naj-

szybciej dobrnąć do drzwi. Gdy zrozpaczonym ruchem rozgarnął kotarę, ujrzał jedynie

zatłoczoną ludźmi ulicę. Spojrzał w lewo i w prawo. Niestety, nigdzie nie zauważył majora.

Przez ułamek sekundy wahał się: "Na plac Vörösmartyego czy w kierunku ulicy Eskü? Chyba

na Eskü. Tam większy ruch." Ruszył więc w prawo. Zszedł na skraj jezdni i puścił się

biegiem. Zdawało mu się, że wśród tłumu mignęła mu łysina Smygi. Przyspieszył kroku, ale

gdy dobiegł do rogu Eskü, zrozumiał, że w tym tłumie nie zdoła go złapać. Major mógł

przecież skręcić w pasaż, który prowadził od ulicy Petöfiego, lub zboczyć w którąś

przecznicę. Zdawało mu się, że stracił ostatnią szansę.

"Może ta kobieta będzie jeszcze w kawiarni?" - pomyślał i zawrócił gwałtownie.

Znowu puścił się biegiem. Gdy zdyszany stanął w drzwiach kawiarni i rozbieganym

wzrokiem przebiegł wzdłuż stolików, z przerażeniem spostrzegł, że jej już nie ma. Miał

nadzieję, że może ją spotka na którejś z ulic śródmieścia. Przypuszczał bowiem, że wyszła w

poszukiwaniu majora. Wyszedł więc z kawiarni i długo włóczył się między ulicami Petöfiego,

Vaci, Eskü i placem Vörösmartyego, ale nie spotkał ani majora, ani jego przyjaciółki.

Zmęczony i zły wrócił na ulicę Telepes do Marysi.

7

Drzwi otworzyła mu Marysia. Stała w progu uśmiechnięta, z lekko przechyloną

głową, jak gdyby chciała się przekomarzać.

- Mam dla ciebie dobrą wiadomość - powiedziała wesoło. - A ty, dlaczego jesteś taki

ponury?

Zacisnął pięści i wykrztusił ze złością:

- Wyobraź sobie, miałem go niemal w garści i znowu mi zwiał.

- Kto?

- Major.

- Major? - uniosła ze zdumieniem ramiona. - To niemożliwe.

- Niestety możliwe - rzekł oschle i zaczął szybko opowiadać przebieg zdarzenia. -

Takiego pecha mam tylko ja - zakończył. - Nikt inny, tylko ja. Gdybym go wtedy złapał, to

bym go chyba zadusił.

- Ja ci powiem, mój Andrzejku - rzekła przekornie Marysia - że ty masz szczęście, nie

pecha. Dowiedziałam się zupełnie przypadkowo, gdzie ukrywa się Smyga.

Spojrzał na nią z niedowierzaniem.

- Chyba w piekle.

- Niedaleko piekła, w Nogradveröce - zakpiła.

- Nie nabijaj się ze mnie.

- Mówię zupełnie poważnie.

- Skąd wiesz?

- Miałeś wyjątkowe szczęście. Spotkałam dzisiaj na placu Kalwina Stasia

Surowieckiego. Znasz go, syn lekarza z Komitetu. Poszliśmy na kawę. Wspomniał zupełnie

przypadkowo, że u jego ojca w Nogradveröce ukrywa się major Smyga...

- To znaczy, że on nie mieszkał u tamtej na Martonhegyi?

- To znaczy, że mieszkał tam jakiś czas, a potem przeniósł się z Budapesztu.

- Mam nadzieję, że Stasiowi nie wspominałaś o mnie?

- Roztrąbiłam na całe miasto, że pan Andrzej wrócił do Budapesztu.

- Wciąż żartujesz, a to przecież cholernie poważne sprawy. Boję się, żeby go nie

spłoszyć. Chociaż to dzisiejsze spotkanie... - przygryzł ze złością wargę. Potem machnął

desperacko ręką: - W każdym razie jestem już na jego tropie i nie wypuszczę go tak łatwo.

Mówisz, że on mieszka w Nogradveröce. Gdzie to jest?

- Dwadzieścia kilka kilometrów od Budapesztu, naprzeciw Wyszogrodu. Jedzie się z

Dworca Zachodniego. Mam dokładny adres. - Wyciągnęła z leżącej na stoliku torebki mały

notatnik i przeczytała głośno: - Nogradveröce, ulica Szölö pięć. To willa położona wśród

winnic. Podobno jest tam bardzo ładnie.

- Nie wybieram się na weekend.

- Jesteś straszliwie rozdrażniony i zaczynasz być nieznośny - starała się żartować.

- Trudno. Na moim miejscu nie miałabyś lepszego humoru.

-

Zmieniłeś się bardzo...

Andrzej westchnął.

- Przepraszam cię. To nerwy. Zdaje mi się, że tracę grunt. Coś mnie niepokoi, coś

drażni...

- Nic dziwnego. Miałeś takie okropne przejścia.

- Jakoś to minie. Żebym tylko go złapał. - Przetarł dłonią czoło i po chwili zapytał: - O

której odjeżdża pociąg do Nogradveröce?

- To linia podmiejska. Pociągi kursują dość często. Ale chyba nie pojedziesz tam

dzisiaj?

Andrzej uśmiechnął się przekornie.

- Właśnie mam zamiar jechać zaraz na Dworzec Zachodni.

8

Stacja kolejowa leżała w dole. Tonęła w wielkich kasztanach i topolach, ginęła w ich

głębokim cieniu. Wyżej były winnice. Całe zbocza winnic, soczystych o tej porze roku jasną

zielenią, przetykanych drzewami morw i akacji. Droga pięła się lekko w górę wśród małych

domków, starannie utrzymanych ogrodów i kęp osypanych białym kwieciem akacji.

Napełniały one rozgrzane powietrze mdłą, słodkawą wonią. W dole, w promieniach

zachodzącego słońca, jarzył się Dunaj. Daleko, za Nagymaros, mały holownik, pykając

błękitnawym dymkiem, ciągnął kilka załadowanych barek. A jeszcze dalej, na wysokim

wzniesieniu rysowały się ruiny wyszogrodzkiego zamku.

- Gdzie tu ulica Szölö? - zapytał małego brzdąca, toczącego przed sobą żelazną

obręcz.

Chłopiec miał śniadą, pucołowatą gębę, jak z obrazów Murilla, i uśmiechnął się

łobuzersko.

- To niedaleko. Druga ulica na prawo. O tam, gdzie ta wielka topola.

Wysoka włoska topola pięła się ku niebu. Uliczka była wąska l niebrukowana.

Wspinała się prosto na wzgórze, ku winnicom. Buty grzęzły miękko w nagrzanym pyle. A z

topoli sypał się srebrzysty puch, jak śnieg. Połyskiwał na soczystej trawie. Dalej ciągnął się

mur - stary, omszały, wykruszony. Owinięty w bluszcz i dzikie wino, zdawał się wyrastać

prosto z ziemi jak zielona ściana. A dalej stara brama z drewnianą tabliczką, na której widniał

stary już napis: Szölö utca 5.

- To tutaj! - Andrzej zatrzymał się. Przez otwartą bramę widać było niski, parterowy

budynek, który przypominał raczej solidny chłopski dom niż willę. Wrastał mocno w ziemię

omszałą podmurówką, tonął w gąszczu starych morelowych drzew. Z boku stała, nakryta

daszkiem z gontów, studnia. Z daleka wyglądała jak olbrzymi grzyb wyrastający na skraju

winnicy. Bo opodal, aż po przechył łagodnego wzgórza, ciągnęła się wielka winnica. W

łagodnym słońcu bieliły się rzędy palików, podobnych do szpilek powbijanych w

szmaragdowy jedwab.

"Ładne miejsce znalazł sobie pan major - kpił w myślach. - Jeżeli go tutaj zastanę, to

chyba teraz mi nie ucieknie." Gdy zbliżał się do małej werandy, z boku, pod rozłożystym

drzewem morelowym ujrzał mężczyznę odpoczywającego na leżaku. Po siwej, bujnej

czuprynie i okrągłej, dobrodusznej twarzy poznał doktora Surowieckiego. Doktor, pogrążony

w lekturze gazety, nie spostrzegł przybysza.

- Dzień dobry, panie doktorze - przywitał go Andrzej z daleka.

Doktor z wolna odłożył gazetę i zsunął okulary na czoło. Chwilę przypatrywał się

Andrzejowi, potem uniósł się z leżaka i witał Andrzeja wylewnie:

- Dzień dobry panu. Skądże pan tutaj się zjawił? Słyszałem, że pan dawno już w kraju,

a tymczasem... Jakże mi miło pana zobaczyć. - Ujął mocno dłoń Andrzeja i potrząsał nią

długo i zamaszyście.

Znali się od pierwszych miesięcy okupacji. Doktor, jako lekarz Komitetu, opiekował

się również kurierami. Stąd ta jego serdeczność dla Andrzeja. Teraz, trzymając jego rękę w

dużych, miękkich dłoniach, spoglądał na Andrzeja niemal z ojcowskim rozrzewnieniem. Ale

po chwili, gdy minęło pierwsze radosne zdziwienie, na twarzy doktora pojawiła się troska.

Rozejrzał się, jak człowiek niepewny, czy ktoś go nie śledzi.

- No dobrze, panie Andrzeju - powiedział już chłodniej. - Naprawdę bardzo się cieszę,

ale czy pan zdaje sobie sprawę, co się u nas teraz dzieje?

- Niech się pan nie obawia, doktorze - uśmiechnął się Andrzej. - Nie mam zamiaru tu

zostać. Przyszedłem jedynie w odwiedziny do majora Smygi.

Twarz doktora wydłużyła się nieco, brwi uniosły się.

- Do majora?

- No tak... Przecież pan wie, że byłem jego kurierem.

Doktor położył dłoń na jego ramieniu.

- Mam do pana zaufanie. Ale niestety, młodzieńcze, spóźnił się pan. Major wczoraj

zabrał wszystkie swoje rzeczy i wyjechał do Budapesztu.

- Do Budapesztu - wyszeptał Andrzej bezwiednie i poczuł, że robi mu się słabo.

- To znaczy - słyszał głos doktora, nikły i przytłumiony, jak gdyby dochodzący spoza

grubej zasłony - wyjechał chwilowo do Budapesztu, ale wątpię, czy tam pan go zastanie.

Major wybierał się dalej. Miał właśnie dzisiaj wieczorem wyruszyć w drogę. Wczoraj

przyjechał do niego pana kolega, Władek.

- Władek był tutaj... - przerwał mu Andrzej. Doktor spojrzał na niego z zakłopotaniem.

- Co się panu stało, panie Andrzeju?

- A nic... - zbył jego pytanie. - Jestem trochę wypompowany, niedawno wróciłem.

Więc Władek był tutaj u majora?

- Tak. On ma go zaprowadzić do Polski. Andrzejowi pociemniało w oczach. Zdawało

mu się, że postać doktora oddala się gwałtownie od niego i niknie za zasłoną z mgły.

Opanował się jednak.

- Więc wybierali się do kraju?

- Nie wypytywałem o to oczywiście, ale z rozmowy zorientowałem się, że major ma

zamiar powrócić do kraju. Pan rozumie, że on tutaj był bardzo eksponowany. Nie należy mu

się dziwić, że chciał opuścić Węgry.

- Tak - wyszeptał z emfazą Andrzej - nie należy mu się dziwić.

- Panu coś jednak dolega - doktor ujął go za rękę. - Czy pan przypadkowo nie ma

gorączki?

- O nie - uśmiechnął się blado. - Jestem zupełnie zdrów, tylko zmartwiłem się tą

wiadomością. Myślałem, że jednak zastanę majora u pana.

- Jaka szkoda, że pan nie przyjechał dzień wcześniej.

- Jaka szkoda - powtórzył Andrzej. Zastanawiał się, czy powiedzieć doktorowi o tym,

jak major z nim postąpił, ale pomyślał, że byłby to nierozważny krok. Cóż tego miłego,

dobrodusznego człowieka może obchodzić sprawa majora Smygi. Skoro przechowywał go u

siebie, widocznie łączą go z nim jakieś bliższe więzy przyjaźni czy też znajomości. Trudno

przypuszczać, by uwierzył zwykłemu kurierowi. Sprawa była tak drażliwa, że nie należało jej

poruszać.

- Może pan chce się u nas zatrzymać? - zapytał doktor. - Jeśli pan tylko ma ochotę,

proszę bardzo. Nasz dom jest teraz schroniskiem dla wszystkich, którzy potrzebują pomocy.

- Bardzo panu dziękuję, doktorze - powiedział Andrzej dość cierpko. - Będę musiał

jeszcze dzisiaj wracać do Budapesztu. Czy pan nie wie przypadkiem, gdzie miał się

zatrzymać major?

- Powiedziałem panu, że prawdopodobnie dzisiaj wyruszył w drogę.

- Mógł przełożyć termin.

- Mówili, że wieczorem wyjeżdżają z Budapesztu. Zresztą nie podał mi adresu.

Żegnaliśmy się na długo...

- Ach tak - Andrzej zamyślił się. Czuł, że dygoce w nim wszystko. W myślach

zobaczył drogę przez Słowację. Przypomniał sobie o zdartych do krwi łokciach. Wydało mu

się, że drugi raz już nie zdoła przebyć tej trasy. Ale momentalnie zrodził się w nim sprzeciw.

Nie wolno ustępować. Nie trzeba się poddawać.

Doktor przygarnął go ramieniem.

- Napije się pan z nami herbaty. Zaraz wróci żona. Poproszę, by nam dała coś do

zjedzenia...

- Dziękuję, naprawdę serdecznie dziękuję. Doktor przyjrzał mu się dociekliwie.

- Więc co pan ma zamiar robić?

- Wracam do Budapesztu, a potem...

- Chyba nie pójdzie pan za majorem?

- O właśnie - uśmiechnął się - mam zamiar iść za majorem.

- To przecież szaleństwo.

- Mam do niego bardzo ważną sprawę.

9

Kiedy zbliżał się do Niewcyrki, nie przypuszczał, że zostanie w kolibie. Chciał tylko

odpocząć. Nic więcej, tylko odpocząć. Był straszliwie zmęczony.

Drogę do koliby znał niemal na pamięć. Od siklawy skręcało się w lewo obok

wielkiego maliniaka, na którym jak Stary świecznik sterczał sietniaczy świerczek. Potem

długim trawersem przecinało się rzadki smrekowy las. Trzeba było brnąć po kolana w bujnym

jaferze i mchu, omijać stare wykroty, «spróchniałe łomy i wielkie omszałe maliniaki. Gdy las

się kończył, zaczynała się kosówka, dżungla kosówki. Można było w niej utonąć jak w

zielonym morzu. Ale wprawne oko kuriera wśród tej nieprzebytej gęstwy odnalazło jaśniejszą

fałdę. To woda spływała tędy ze śniegów leżących jeszcze grubą warstwą w żlebach pod

Hrubym. Tą fałdą wiodła jedyna droga przez tę zieloną, falującą dżunglę. Wyżej leżało

rumowisko skalne. Wśród niego, niby półki, jaśniały płasienki. Wreszcie przed samym

wejściem do koliby wznosiła się mała, może dwudziestometrowa ścianka. Wprawny

wspinacz mógł ją pokonać bez trudu. Ścianka kończyła się trawiastym tarasem. Dalej była już

koliba.

Przedzierając się przez kosówkę, Andrzej wspominał dzień, kiedy po raz pierwszy

przyszedł do koliby w Niewcyrce. Była jesień. Trawy na upłazach i płasienkach rudziały jak

rdza. Staszek, towarzysz tatrzańskich włóczęg i wspinaczek, rozpalał przed kolibą ognisko,

wyciągał do płomieni chude, zgrabiałe z zimna dłonie. Potem zasypiając w śpiworach

opowiadali sobie o dziewczynie, którą poznali w schronisku Tery'ego w Dolinie Pięciu

Stawów Spiskich. Dziewczyna miała oczy zielone jak kotka i rwała się do wspinaczki. Po

dwóch latach dowiedział się, że zginęła w ścianie Jaworowego. Staszek - pamięta to

dokładnie - snuł wtedy plany. Mówił, że po skończeniu politechniki pojedzie do Szwajcarii,

będzie się specjalizował w budowie silników elektrycznych. Tymczasem zginał w kampanii

wrześniowej pod Tomaszowem Lubelskim. Ale wtedy w oczach jego było samo życie. Gdy

rano patrzał na kozice pasące się na zrębach Hrubego, miał wyraz twarzy małego chłopca...

Potem był tutaj z Halszką. W deszczu i mgle wracali z grani Ostrej. Halszka drżała,

szczękała zębami. Musiał jej oddać wszystkie swoje suche rzeczy. Pytała, czy mu nie będzie

zimno. Zaprzeczył, mimo że całą noc trząsł się, nie mogąc doczekać świtu.

Ostatni raz przywlókł się sam. Było to wiosną ubiegłego roku. W Podbańskiej naciął

się na patrol żandarmów. Uciekał. Strzelali za nim. Kula drasnęła go w udo. Potem przez całą

noc wlókł się do Niewcyrki, jak ranne zwierzę do swej nory. Przenocował. Na drugi dzień

dobrnął do Zakopanego.

Teraz zdawało mu się, że ten sam instynkt rannego zwierzęcia prowadzi go do koliby.

Był już pod ścianką. Chciał się wspinać, ale zawahał się. Usiadł na maliniaku, oparł się

plecami o głaz i siedział tak chwilę bez ruchu. Patrzał przed siebie w wielką pustą przestrzeń.

Nic nie widział. Od żlebów szedł chłodny powiew. Niósł zapach tającego śniegu.

Ocknął się dopiero wtedy, gdy słońce znikło za granatowymi graniami, a mroźny cień

ogarnął go jak przypływ morza. Wstał ociężale i zaczął się wspinać. Pokonanie

dwudziestometrowej ścianki wymagało olbrzymiego wysiłku. Gdy osiągnął wreszcie taras,

położył się, twarzą przywarł do chłodnej trawy i dysząc ciężko, odpoczywał. Potem podniósł

się na kolana, na czworakach dowlókł się do koliby. Z trudem ściągnął buty, nałożył jeszcze

jedną parę skarpetek, wśliznął się do śpiwora i zasnął.

Spał długo, spokojnie, bez snów. Gdy się obudził, nie wiedział, gdzie się znajduje.

Zdawało mu się, że jest w swym ostatnim mieszkaniu w Ladany, a mrok panujący wokół

przypisywał zasuniętym szczelnie storom. Przez długą chwilę wyczekiwał śpiewu drozda,

który co rano koncertował wśród akacji obrzeżających winnicę. A gdy go nie usłyszał, doznał

przykrego zawodu. Naraz przypomniał sobie szałas pod Turbaczem i pełną dociekliwości

twarz rotmistrza Okszy. Zrobiło mu się smutno. Zapragnął zasnąć choćby na chwilę, by zapo-

mnieć o wszystkim, ale głód nie dał mu zmrużyć powiek. Nie wyłażąc ze śpiwora,

przyciągnął do siebie plecak, z bocznej kieszeni wyjął góralską spyrkę. Odcinał cienkie

plasterki l żuł je. Były twarde jak guma, zjełczałe i słone. "Tydzień temu jadłem u Gundla w

Varosliget sznycel cielęcy" - pomyślał i roześmiał się cierpko.

Zastanawiał się, co teraz zrobić. Przypomniał sobie słowa Ornaka: "Ja bym mu nie

darował..." i opanował go nagły, bezsilny gniew. Zdawało mu się, że jest w kawiarni na

Pilvax. Major stoi w kącie między szatnią a błyszczącym espresso i patrzy nań rozwartymi ze

strachu oczami, a on zbliża się do niego z zaciśniętymi pięściami, syczy przez zęby: "Ty

draniu! Ty złodzieju! Kto ukradł dwadzieścia tysięcy dolarów?" Obraz ten znikł szybko.

Andrzej uśmiechnął się żałośnie. "Marzenia, marzenia... Tymczasem major z Władkiem są

już prawdopodobnie w Zakopanem albo pod Turbaczem, jeżeli oczywiście obrali drogę przez

Tatry. Wyruszyli przecież dzień przede mną. Ale czy major będzie chciał iść pod Turbacz?

Może ominie Tatry i Gorce i uda się wprost do Warszawy. Najpierw wybada sytuację, a do-

piero później nawiąże kontakt z oddziałami pod Turbaczem. Czy w ogóle udało im się przejść

przez Słowację? Droga była bardzo trudna. Tym razem miałem szczęście. Ale czy szczęście

dopisało również Władkowi? Iść we dwóch to nie to samo co w pojedynkę. Władek jest

świetnym kurierem, ale major mógł zasłabnąć po drodze..."

Był tak zajęty myślami, że nie spostrzegł, jak przez wylot koliby napływa coraz

jaśniejsza fala błękitnawego światła. "Pójdę do Zakopanego. Zaczekam tam na majora i

potem porachuję się z nim w górach. W górach jest pusto. Góry potrafią dotrzymać tajemnicy.

Nie... to byłby samosąd. Muszę tak zakończyć tę sprawę, żeby wszyscy wiedzieli, że

major Smyga to łotr i złodziej. Zaprowadzę go pod Turbacz, do Okszy. Niech go sądzą.

Partyzanckie sądy działają szybko i sprawnie."

Tak długo podsycał swój gniew, tak jątrzył wyobraźnię, że gdy wygrzebał się ze

śpiwora, był zdecydowany iść wprost do Zakopanego. Wyczołgał się z koliby. Oślepił go

blask słonecznego dnia. Upłazy przysypane cienką warstwą świeżego śniegu żarzyły się jak

odlane z metalu. "Przez noc kurzyło - pomyślał wyprostowując zdrętwiałe ciało. Nabrał w

dłonie krupiastego śniegu i przetarł nim twarz. - Tak, Ornak miał rację, nie można darować!"

10

Nie chciał schodzić wprost do Koprowej. W dzień można tam było spotkać patrole.

Obrał drogę okrężną, przez Szkaradny Żleb i Banie. Miał jeden cel: jak najszybciej dostać się

do Zakopanego.

Minął już wielkie usypiska Szkaradnego Żlebu, gdy nagle w odległości może stu

kroków, wśród bujnej kosodrzewiny ujrzał idącego naprzeciw mężczyznę. Ukrył się za

wielkim głazem i obserwował go w napięciu. Ten szedł krokiem wolnym; raz wynurzał się ze

skłębionej gęstwiny, to znowu ginął w niej, niby pływak wśród spiętrzonych fal zielonego

morza. Naraz Andrzeja ogarnęła wielka radość. Poznał go po charakterystycznym

kołyszącym się chodzie, po starym tyrolskim kapelusiku z borsuczą kitką i suchej orlej

twarzy. Nie mógł się mylić - był to Józef Galian, przewodnik z Zakopanego, jeden ze starej

gwardii kurierów.

Nie chcąc go zaskoczyć zbyt nagłym pojawieniem się, wyszedł ostrożnie zza głazu,

uniósł rękę i skinął kilka razy. Góral spostrzegł go natychmiast. Zatrzymał się z czujną

przezornością. Wpatrywał się weń długą chwilę. Potem odpowiedział lekkim skinieniem.

Zbliżali się do siebie wolno, jak gdyby wciąż jeszcze nie wierzyli w to niespodziewane

spotkanie. Naraz Galian zatrzymał się i szeroko rozłożył ręce.

- Andrzej, na mój dusiu! Z niebaś spod abo cie wiater przyniós!

Padli sobie w objęcia i ściskali się długo i serdecznie. Potem Andrzej ujął Galiana za

ramiona. Wpatrywał się ze łzami w oczach w jego grubo rzeźbioną, wychudłą twarz.

- Skąd idziecie, Józefie?

- Dyć z Peśtu.

- Ja też.

- Nie mogłeś mi wprzódzij powiedzieć, to by my pośli raze - żartował Góral.

- Nie spotkaliście po drodze Władka z majorem Smygą?

- Diabła haw spotkołek. Patrzyłek ino, coby mnie ziandary nie łapili. Mówię ci,

Andrzej, takij drogi jesce nie miołek.

- Wiem, bo ja już dwa razy szedłem. A w Budapeszcie nie widzieliście Smygi?

- Gdziesi się zagrzeboł jako świstok.

- A Władka?

- Mówili, ze śnim raze. Mnie juz posade wymówili. Gadali, co juz kurierów nie trza.

Nawet "całuj psa w nos" nie powiedzieli. To jo se myślę: "Po co jo mom na Madziarach

siedzieć? Wrócę do chałupy. Może jako do końca przecekom." A cóż ty sie o tego majora

wypytujes?

- Drań! - zaklął i usiadł obok ścieżki na kępie suchego jaferu. W milczeniu jął skubać

kiść kosówki. Góral przypatrywał mu się z niepokojem.

- Co sie stało?

- Nic... - szepnął, ale za chwilę krótkimi, rwącymi się zdaniami jął opowiadać, co go

spotkało. - Wracam do Zakopanego - zakończył. - Gdy go złapię, to go za uszy zawlokę pod

Turbacz albo... Albo go na miejscu zarąbię, bo nie wiem, czy dłużej wytrzymam. Pomyślcie,

Józefie, taki drań! Taki szubrawiec.

Sucha twarz Górala stała się nagle posępna i groźna. Ciemne oczy błysnęły gniewnie.

- Jo ci nie fcioł mówić. Ale jo o tym słysoł. Spotkołek w Peście Franka Kurasia.

Opowiedzioł mi o tym. Major niegłupi. Rozgłosił, coś te dulary zabroł. Gadoł, co cie juz pod

Turbacem sąd polowy na śmierść skazoł. Kie cie dzisiok obacyłek, myślołek, co ducha widzę.

Andrzej żachnął się:

- Mówię wam, że ja go zarąbię. Galian cmoknął zniecierpliwiony.

- Wprzódzij go trza łapić.

- Złapię go. Żebym miał kamienie gryźć, to go złapię.

Galian uśmiechnął się z politowaniem.

- Jedno ci gadom, ty sie ino nie siep, bo z siepania nic nie będzie. Jo stary, jo wim, jak

i co... - Zdjął z ramion plecak, usiadł obok Andrzeja i z bocznej kieszeni plecaka wyciągnął

aluminiową manierkę. Jego czarne oczy błysnęły przebiegle. - Co sie bedzies trapił. Nic ci z

tego. Napijemy sie. Mom jesce kapkę szürke-barata. Dobry. Spróbuj.

- Nie będę pił - odsunął się gwałtownie. Galian pokiwał głową.

- Na frasunek dobry trunek. Napij sie, zaroz ci lekcyj będzie. Dobre winko, po śtyry

pengö za liter.

Andrzej łyknął skąpo. Wino było łagodne, pachnące.

- Nie żałuj se. Łyknij sporzyj.

Andrzej łyknął jeszcze raz. Galian wziął od niego manierkę. Pił długo i łapczywie, po

czym wytarł dłonią wilgotne wargi i roześmiał się:

- Gadom ci, nie siep sie. Cy to świot sie końcy? Pockoj, on som do cie przydzie. Ino

sie nie siep. W życiu syćko piknie sie wyrównuje. Jo stary, jo wim, co gadom. - Przymrużył

oczy i twarz jego nabrała nagle sępiej bystrości. - Jo wim, co gadom - powtórzył w

zamyśleniu. - Roz my sie powadzili ze Staskiem Tomkowym. O jelenia nom posło. Kłusowali

my raze, bo to beło jesce przed tamtą wojną, za austriackich casów. Poślimy w Brzeziny na

jelenia. Zasadzili my sie pod łomami i cekomy. A tu na polanę jeleń wychodzi. Pikny był

jeleń, stary. Stasek beł krewki, pirsy strzelił, ale chybił... Przysam Panu Bogu, co chybił... Je-

leń się ino zwyrtnął, wspion sie i do lasa. Wte jo strzelił... Oko miołek dobre... Jeleń pod samą

łopatkę dostoł! Zarył się ino kufą, fajtnął bez rogi i po nim... Ale kie przysło co do cego, to

Stasek pedo: "Józuś, koligo, nie boc sie na mnie, alem jo go trefił". "Ba - gadom - dyś

widzioł, com jo go trefił." I tak my sie zacyni wadzić. Mało co do bitki nie dosło. Ale jo se

myślę: "Pockoj, Stasiu, :w życiu syćko sie piknie wyrównuje".

Podał Andrzejowi manierkę.

- Pij, bracie, gadom ci, co w życiu syćko sie piknie wyrównuje. Przyśli my na polanę

jako bracia, łoześli my sie, jako by my byli kozdy z insego świata. Pote my sie juz na sie nie

patrzyli. Beło jakie wesele, to Stasek zaroz broł się do bitki. Ale jo sie nie siqpoł. "Pockoj,

Stasiu, pockoj, przydzie na nos cas." I przyseł. Roz Stasek - trza ci wiedzieć, co my oba w

góry z gośćmi chodzili - dostoł jakiegosi pana i poseł śnim robić Żabiego Konia. Poseł, to

dobrze. Siedzimy se na Dworcu Tatrzańskim, a tu telefon z Morskiego. Jakisi pqn z

przewodnikiem ugrzęźli w ścianie na Żabim Koniu. "Oj, Stasiu, przyseł na nos cas" -

pomyślołek. Bieremy auto i w Morskie, aze sie kurzy. Idziemy pod Żabiego. Mgła, dysc,

świata nie widać. A w górze ktosi ino pojękuje. Mówię do Jędrka Mrówcy: "Jędruś, jo póde

pirsy, bo mi sie widzi, co haw mój koliga." No i posłek. W połowie ściany, patrzę, a tu pqd

przewieską jakisi pon na linie dyndo, a mój Stasek wyżyj w sparzę zębiskami dzwoni. Gadom

mu: "Stasiu, powidz, koligo, fto jelenia w Brzezinach pirsy trefił?" A on sie ino skrzywił.

"Józuś, tyś pirsy..." No i my ich wyratowali. A pote... to my ze Staskiem do dziś dnia

najlepsymi koligami...

Pociągnął z manierki do dna. Krople wina potoczyły się po jego nie ogolonej brodzie i

upadły na brudną wiatrówkę.

- Dobre wino - odsapnął. - Po śtyry pengö za liter. A o Stasku Tomikowym to ci ino

po to gadom, cobyś wiedzioł, ze w życiu syćko sie piknie wyrównuje, cobyś sie nie siepoł, bo

major som do cie przydzie.

Z nie ukrywanym żalem zajrzał do pustej manierki. Potem zakręcił ją wolno,

dokładnie. Andrzej nerwowo skubał kiść kosówki.

- To nie tak, jak wam się zdaje. Złość mi minie i potem zapomnę. Ja bym go chciał

dostać zaraz. Galian drasnął go zniecierpliwionym spojrzeniem.

- Jo ci ino telo radzę, cobyś sie nie siepoł. Ka go bedzies teroz sukoł?

- Pójdę z wami do Zakopanego. Stary uśmiechnął się chytrze.

- Po co momy chodzić we dwóch. Jo to co insego. Mnie nikt nie pedzioł, com dulary

ukrod. Jo na twoim miejscu zasyłbym sie kie w lasach, kie w górach i bide przecekoł. Nie

rezekuj, telo ci ino mówię. Małoś to się bidy najod. Styryś roki przetrzymoł, to i piąty ci

zeńdzie.

Andrzej uniósł rękę ruchem niecierpliwym, jakby chciał przyciągnąć Górala do siebie.

- Więc co, mam tu czekać, żeby mnie jeszcze bardziej oczernił?

Galian zamigał w powietrzu palcami.

- Ino pomalućku, ino pomalućku... Jo wprzódy pode w Zakopane, rozejrzę sie,

popatrzę, popytom, ka jest major. A ty sie tu zadekujes. Kie juz będziemy wiedzieć co, gdzie i

jak, przyde po cie. Stary świstok pod flintę nie wchodzi. Wis, ka major siedzi? Nie. Moze

jesce z Władkie na Słowacji po lasach sie smykają. Moze pośli bez Musyne. Nie trza sie

siepać. Trza spokojnie przecekać. Jo ci ino telo radzę, wej.

Andrzej chwycił Górala za ramię.

- Józefie, ja też o tym myślałem.

- No dyć - powiedział Galian pojednawczo. - Jo się rozejrzę, popytom, a pote tu

wrócę. Za dwa, trzy dni. Przyniese plecok z żarciem, cobyś mi tu nie umor. A pote to raze

uradzimy, co dalyj robić. Dyć.

11

Pracował starannie. Najpierw wymiótł całą kolibę, wyrzucił grubszy żwir, wyczyścił

skalny strop. "Musi tu być czysto, wygodnie" - myślał. Potem naciął drobnych gałązek

kosówki, wymościł dno skalnej niecki, a gdy położył się i stwierdził, że ten zielony materac

jest sprężysty i dostatecznie chroni go przed wilgocią, poszedł na płasienki rwać trawę.

Naniósł jej kilka plecaków. Grubą warstwą ostrej psiarki przykrył kosówkę i uśmiechnął się z

zadowoleniem. "Nawet u »Gellerta« nie miałbym lepszego łoża..."

Gdy był już gotów, usiadł na skalnym tarasie, zabrał się do sprawdzenia swego

majątku: śpiwór; stary, bo stary, ale chyba przetrzyma jeszcze kilka tygodni. Dalej gruby,

ciepły koc, który zostawił mu Galian, granatowy sweter, zielona brezentowa wiatrówka,

pamiętająca przedwojenne czasy, spodnie z czeskiego welwetu, pękające nieco na

pośladkach, dwie pary wełnianych skarpet, ciężkie narciarskie buty.

Spojrzał na nie, uśmiechnął się jak do dobrych przyjaciół. "Wysłużyłyście się -

pomyślał. - Pękacie w szwach i na zgięciach, jakbyście były parciane, a nie z solidnej skóry.

Gdy przyjdzie Galian, trzeba go będzie poprosić, żeby przyniósł z Zakopanego nową parę."

Gorzej było z zapasami żywności. Oprócz kawałka spyrki i pół oszczypka miał trochę

prowiantu od Galiana. Góral wypróżnił dla niego cały swój plecak, ale nie było tego wiele:

woreczek kaszy krakowskiej, kawałek węgierskiego salami, trochę cukru, herbaty, kawałek

paprykowanej słoniny, puszka cielęcego gulaszu i kawałek czekolady. "Niedługo z tym

pociągnę" kręcił głową rozkładając te skarby na rozścielonym śpiworze.

Był tam jeszcze kocher do gotowania, trochę spirytusu na dnie litrowej banici, dwie

paczki symphonii, scyzoryk, przybory do szycia, nożyczki, bandaż, kilka pastylek aspiryny,

kawałek konopnego sznurka, kłębek mocnych lnianych nici i kilka agrafek.

"Aga Khan jest nieco bogatszy - żartował w myślach, patrząc na te drobiazgi - ale nie

ma tak pięknego bungalowu pod samym Hrubym, z widokiem na Krywań i panoramą na

Krzyżne Liptowskie i Gołe Wierchy."

Jako żelazny kapitał miał w portfelu dwadzieścia dolarów, sto pięćdziesiąt sześć koron

słowackich, sto dwadzieścia pengö, sześćdziesiąt złotych, a na ręku solidną doxę. Stanowiło

to cały majątek, jaki pozostał mu po czterech latach kurierskiej służby. Nigdy nie

przywiązywał wielkiej wagi do pieniędzy, ale teraz, przeliczając zgniecione banknoty,

zrozumiał, że nie na długo mu wystarczą.

- Niewiele tego - powiedział do siebie szeptem, gdy zaczął wszystko z powrotem

pakować do plecaka. Postanowił bowiem, że będzie zawsze w pogotowiu, by w każdej chwili

móc uciec lub zmienić kryjówkę.

Wrzucił plecak do koliby, usiadł na skraju tarasu, rozejrzał się po swoim nowym

gospodarstwie. Słońce grzało już mocno, spędzając z upłazów resztki świeżego śniegu. W

dole kosówki falowały jak morze. A jemu wydało się nagle, że jest samotnym żeglarzem,

płynącym skroś tego rozkołysanego pustkowia. Ogarnęło go uczucie samotności i zagubienia.

Jak długo można tak płynąć i płynąć przez puste godziny? Dokąd go ten prąd zaniesie?

Wtedy właśnie pomyślał o Galianie. Galian obiecał, że wróci do niego za dwa, trzy

dni. W starym Góralu było coś krzepiącego. W jego słowach tkwiła nadzieja, w spojrzeniu -

ufność. Jeżeli Galian wróci i przyniesie mu wszystko to, co w pośpiechu spisał na kartce,

będzie mógł przetrwać najbliższe dni.

Ile jeszcze tych dni?

Przypomniał sobie, że po wrześniu trzydziestego dziewiątego roku czerwonym

ołówkiem skreślił dni w kalendarzyku. Wszyscy wtedy mówili, że na Boże Narodzenie wrócą

do domu. Wierzyli w to jak małe dzieci. Młodzi oficerowie, wyruszający z Budapesztu do

Francji, sprzedawali zegarki, pili na umór w knajpach, wznosząc co chwila toasty za

zwycięstwo. Żołnierze pisali w listach: "Na święta będziemy razem." A czerwony ołówek

wciąż przekreślał dni w zielonym kalendarzu. Nie szczędził nawet tłustego druku dni świą-

tecznych. W Wigilię Bożego Narodzenia, w trzydziestostopniowy mróz, Andrzej

przeprowadzał dwóch oficerów sztabowych przez Siwą Przełęcz. Słaniali się ze zmęczenia.

Pod przełęczą jeden z nich upadł, jęczał, że dalej nie pójdzie. Jego towarzysz okładał go

bambusowym kijem... A potem w Wyhodnej, czekając na słowackiego przewodnika, mówili,

że na Wielkanoc wrócą wraz z wojskiem do Warszawy. Dziewczęta będą ich witały

kwiatami...

Ileż to nadziei prysło od tego czasu? Teraz koniec wojny zbliżał się nieuchronnie. W

Budapeszcie Andrzej czytał w węgierskich gazetach ostatnie komunikaty: wiosenna ofensywa

wojsk radzieckich rozwija się na całym froncie. Armie Malinowskiego i Tołbuchina zbliżają

się do granic Rumunii. Jak długo to jeszcze potrwa?

Wyciągnął z kieszeni scyzoryk, otworzył go. Palcami pogładził ostrze. Potem przygiął

do siebie gibką gałąź kosówki i u samej nasady naciął pierwszy karb. "To będzie mój

kalendarz" - pomyślał i przypomniał sobie, że jest 14 maja 1944 roku.

12

Nazajutrz obudził go głośny świst. Zdawało mu się, że ktoś gwizdnął mu wprost do

ucha. Jeszcze się dobrze nie ocknął, gdy nowe gwizdnięcie rozległo się w powietrzu. Tym

razem dalej, jakby na tarasie koliby. Zerwał się z lękiem, ale gdy uprzytomnił sobie, że to

świstak, wychodzący z swej nory na żer, roześmiał się głośno.

W kolibie zalegał mrok, tylko przez niski właz sączyła się delikatna, niebieskawa

smuga światła. W śpiworze pod kocem było ciepło. Z zadowoleniem stwierdził, że legowisko

jest wygodne, miękkie, i że przez całą noc nie doznał zimna.

Leżał jeszcze chwilę. Przywykł do myśli, że zostanie tutaj. Niepokoiła go jedynie

sprawa prowiantu. Co będzie, jeśli Galian nie wróci? Wprawdzie obiecał solennie, że

przyniesie mu żywność, ale jakieś nieprzewidziane zdarzenia mogą pokrzyżować jego plany.

Na wszelki wypadek należało zabezpieczyć się. Przyszedł mu na myśl Barton, gajowy z

Trzech Studniczek. Znał go jeszcze z przedwojennych czasów, kiedy to nieraz u niego

nocował. Po wrześniu spotkał go raz, gdy wracał z Zakopanego przez Pawłową Polanę.

Gajowy okazał mu dużo serdeczności. Wspomniał, że w razie potrzeby może liczyć na niego.

Był to człowiek życzliwy, zaprzyjaźniony z zakopiańskimi taternikami, godny zaufania.

Postanowił więc, że jeszcze przed południem obróci do Trzech Studniczek i rozmówi

się z Bartonem. Poprosi go, żeby mu donosił żywność. Da mu dwadzieścia dolarów. To

powinno starczyć na długo.

Tak się zapalił do tego planu, tak wierzył w jego powodzenie, że pozwolił sobie zjeść

obfitsze niż zwykle śniadanie.

Bartona nie zastał jednak w gajówce. Zdziwiona i zaniepokojona wizytą nieznajomego

żona gajowego powiedziała mu, że mąż wyjechał do Popradu i wróci dopiero na drugi dzień.

- A wy skąd? - zapytała, gdy chciał już odejść, strapiony niepowodzeniem wyprawy.

- Powiedzcie mężowi, że znajomy - odrzekł wymijająco.

- Znajomy? - zdumiała się. - Ja was nie znam. Patrzyła podejrzliwie i badawczo.

- Polowaliśmy razem.

- Kiedy?

- Przed wojną i teraz.

- Wyście Słowak?

- Orawiak - uśmiechnął się przekornie. Mierziła go jej podejrzliwość.

- Mówicie jak z Liptowa - zauważyła.

"Ech, babo - pomyślał - przebiegła jesteś i spostrzegawcza." Istotnie, Andrzej

najczęściej spotykał się z Liptakami i od nich nauczył się słowackiego. W tej chwili wydało

mu, się to nieistotne.

- Macie może jajka na sprzedaż? - zapytał, jak gdyby nie usłyszał jej uwagi. Ale

kobieta skrzyżowała ręce na piersiach i przyglądała mu się bacznie. Jej rumiana, pełna twarz

nabrała surowego wyrazu.

- Teraz to rozmaici się kręcą - powiedziała wyzywająco. - Nie przychodźcie lepiej, bo

stary miał już przez takich kłopoty.

- Znam dobrze Bartona - powiedział z naciskiem.

- Na znajomych mu nie zbywa - zaśmiała się cierpko.

Zrozumiał, że nie ma celu dłużej z nią rozmawiać.

- Pozdrówcie go ode mnie - rzekł na pożegnanie. - Dziękuję.

Odszedł zawiedziony. Odprowadzało go badawcze spojrzenie stojącej na progu

kobiety. "Ludzie się boją" - myślał, skręcając w las. Ominął przezornie drogę i bocznymi

ścieżkami skierował się na Niżną Prehybę. Wiedział, że niełatwo będzie przebywać samotnie

w górach. Ludzie stali się nieufni. Ciężkie doświadczenia lat wojennych nauczyły ich

ostrożności. Pierwsze niepowodzenie zdeprymowało go nieco, ale po drodze tłumaczył sobie,

że na niejedno musi być przygotowany. Baby, jak baby, zawsze są podejrzliwe. Nic więc

dziwnego, że Bartonowa przyjęła go tak niechętnie. Nie warto się tym przejmować. Za dwa,

trzy dni, gdy przyjdzie z Zakopanego Galian, spróbuje jeszcze raz nawiązać kontakt z

Bartonem. Może uda mu się zastać go w domu.

Przy Niżnej Prehybie wszedł na główną ścieżkę, wspinającą się łagodnie wzdłuż

zachodnich zboczy Krywania. Szedł nie spiesząc się, bo właściwie dokąd miał się spieszyć.

Gdy był już przy siklawie w Niewcyrce, z przerażeniem spostrzegł, że przed jego kolibą pali

się ogień. Wąska smużka sinego dymu strzelała prosto w górę, rozpływała się wśród

rumowiska pod Hrubym.

- Ki pieron! - zaklął cicho. Był tak zaskoczony, że początkowo chciał uciekać. Ale gdy

uprzytomnił sobie, że w kolibie zostawił cały swój majątek, postanowił zbadać, kto rozpalił

ognisko. Doszedł aż do ścianki przed kolibą. Gdy się zatrzymał, usłyszał cichy, przytłumiony

głos skrzypiec. Płynął z góry zmieszany z szumem kosówki i pluskiem małych, ukrytych w

skałach strumyków. Początkowo myślał, że uległ halucynacji, ale wnet rozpoznał wyraźnie

strzęp znanej melodii słowackiej piosenki. Za chwilę z góry stoczył się mały kamyk,

odskoczył od zrębu ścianki i przeleciał Andrzejowi nad igłową.

"Kto tam może być? - zapytał siebie coraz bardziej zdumiony. - Może jakiś słowacki

juhas, znający kolibę, przyszedł posiedzieć i odpocząć." Myśl ta wydała mu. się niedorzeczna.

W najbliższej okolicy nie było hali, a wiosenny redyk jeszcze się nie odbył. Któż więc mógł

zająć kolibę?

Postanowił obejść ścianę bokiem i od strony upłazu przyjrzeć się nieznanemu

intruzowi. Bardzo długo przedzierał się przez gąszcz kosówki. Gdy wreszcie dotarł na

trawiastą płasienkę, zobaczył, że przed kolibą na skalnym występie pali się spory ogień, a

przy ogniu, odwrócony do niego plecami, siedzi żołnierz. Sądząc po mundurze, był to

żołnierz słowacki. Nieco skulony, grzebał patykiem w żarze. Był bez pasa i bez czapki. Wiatr

rozwiewał mu kruczoczarne włosy.

Widok był tak zaskakujący, że Andrzej nie wiedział, co robić. Dopiero gdy obok

żołnierza zobaczył swój związany plecak, postanowił odzyskać go za wszelką cenę.

Zastanawiał się, czy żołnierz ma broń przy sobie. W każdym razie trzeba było działać

niezwykle ostrożnie.

Schował się za wielki maliniak, zwinął dłonie wokół ust i zawołał głośno po

słowacku: - Hej, brate!

Żołnierz drgnął, jak gdyby go ktoś dźgnął w siedzenie, potem zerwał się i odwrócił ku

wołającemu. Andrzej zobaczył jego ciemną, oliwkową twarz, zakrzepłą w przerażeniu.

- Hej! - zawołał.

Tamten cofnął się o krok, a gdy zmiarkował, że ze strony ukrytego za skałą człowieka

nie grozi mu żadne niebezpieczeństwo, skinął mu niemal przyjaźnie.

- Czego chcesz? - odkrzyknął po słowacku.

- Jest tam mój plecak? - zapytał Andrzej. Przyjrzawszy się oliwkowej cerze,

kruczoczarnym włosom i ostrym rysom, Andrzej wywnioskował, że ma przed sobą Cygana.

Twarz żołnierza znowu stężała. Schylił się nad plecakiem, zaczął go pospiesznie pakować.

"Chce z nim wyrywać - pomyślał Andrzej. - Jednak nie ma broni, skoro rwie się do

ucieczki."

- Stój! - zawołał głośno, przerażony możliwością utraty plecaka.

Żołnierz nawet nie spojrzał w jego stronę. Gorączkowo wrzucał do plecaka drobne

przedmioty, wśród których jak ryba błysnął aluminiowy kocher.

- Stój! - zawołał jeszcze głośniej. okrzyk przynaglił Cygana do pośpiechu. Uniósł z

ziemi zawinięte w szmatę skrzypce, wpakował je do plecaka...

Dzieliło ich może pięćdziesiąt kroków. Gdyby przestrzeń była wolna, Andrzej

dopadłby go natychmiast.

Ale między nim a kolibą zalegała gęsta jak dżungla kosówka. Rzucił się więc w nią na

oślep. W jednej chwili zapadł w splątane gałęzie i ugrzązł w nich po ramiona. Piekielnym

wysiłkiem wydostał się na powierzchnię. Gdy spojrzał w stronę koliby, zobaczył już tylko

blade płomienie ogniska, targane podmuchem wiatru. Żołnierz wraz z plecakiem zapadł się

jak pod ziemię. Andrzej nie spostrzegł nawet, czy wybrał drogę przez ściankę, czy uciekł w

rozległe pole kosodrzewiny, rozciągające się po drugiej stronie koliby. Nie zastanawiał się

nad tym. Rzucił się znowu w żywiczną gęstwę. Tym razem trafił na żebro skalne, ciągnące się

jak mielizna pod kożuchem zieleni. Teraz droga była już łatwiejsza, rwał coraz szybciej ku

skalnemu występowi. Wreszcie dotarł do ogniska. Rozejrzał się za uciekinierem. Stok

zarośnięty kosówką był pusty. Żołnierz wybrał prawdopodobnie drogę przez ściankę.

Andrzej zaczął ześlizgiwać się wąskim korytem. Gdy dobrnął do połowy ścianki, tuż

pod sobą zobaczył czarną, zmierzwioną głowę żołnierza.

- Stój - zawołał - bo cię strącę!

Tamten znieruchomiał. Przywarł do skały. Jego cienkie palce, wczepione w skalną

szczelinę, drżały. Zdawało się, że za chwilę runie na piarg.

- Poczekaj - powiedział już łagodniej. Żołnierz uniósł głowę. W płaczliwym grymasie

wyszczerzył białe błyszczące zęby.

- Czego chcesz ode mnie?

- Oddaj plecak bo cię zrzucę.

- To twój plecak? - zapytał mrużąc czarne oczy.

- Mój, do jasnej cholery. Właź za mną. Wspinali się z powrotem. Andrzej szedł

przodem, obserwując bacznie żołnierza. Ten wolno pokonywał ściankę. Ruchy miał sztywne.

Widać było, że nie jest zbyt tęgi we wspinaczce. Andrzej pierwszy stanął na tarasie, podał mu

rękę i wciągnął jak worek. Stali naprzeciwko siebie dysząc i badając się nienawistnymi

spojrzeniami.

- Oddaj plecak, bo cię zrzucę.

Tamten niechętnie ściągnął plecak z ramion, położył u swych stóp i chwilę patrzał nań

z żalem.

- To twój? - zapytał, łyskając żółtawymi białkami oczu. Rozwiązywał wolno sznurek,

po czym wyjął owinięte w szmatę skrzypce.

13

Wieczorem przyszła mgła. Podpełzła z Doliny Koprowej, zatapiając z wolna rdzawe

upłazy, szare liszaje rumowisk, zielone pola kosówki. Wypełniała potężne koryto skalne

między zerwami Krywania i spadzistymi zboczami Hrubego. Wreszcie dosięgła koliby.

Zrobiło się mroczno, wilgotno.

- Teraz będzie można rozpalić ognisko - powiedział Andrzej do Cygana. Ten wstał,

przeciągnął się. Bez słowa poszedł nałamać suchej kosówki. Andrzej patrzał, jak ginął w

szarej masie mgły. Nie był pewny, czy wróci. Wprawdzie zostawił w kolibie skrzypce, ale

czego można się spodziewać po takim włóczędze? Może zaczaić się w kosówce, nocą

podkraść się do koliby, wziąć plecak, a nawet zadusić śpiącego. W jego oczach były złe

błyski. Taki zdolny jest do wszystkiego.

Cygan wrócił z wielką wiązką suchej kosówki, przewiązaną paskiem. Zrzucił chrust

na ziemię. W milczeniu zaczął rozpalać ognisko. Ruchy miał tak wprawne, jak stary

koczownik. Nie patrzył na Andrzeja. Mruczał tylko pod nosem jakąś słowacką przyśpiewkę.

Gdy płomień buchnął ze stosu suchych patyków, uklęknął, wyciągnął ręce i grzał chude,

brudne dłonie.

- Ja nie wiedział, że ten plecak twój - tłumaczył, nie odwracając oczu od ognia.

Płomień odbijał się w jego żółtawych białkach i nadawał źrenicom ostrości. - Ja przyszedł,

patrzę, plecak leży. Ucieszył się ja, to prawda... - mówił gwarą słowackich Górali, kalecząc ją

na swój cygański sposób. - Czy ja mógł wiedzieć, że to twój plecak? A ty zaraz oddaj, oddaj.

A może to mógł być plecak innego. W górach nic nie wiadomo. No, to ja patrzę... W plecaku

słonina. No, to ja ogień rozpalił... Słoninę na patyk. Mówię ci, dobra była ta twoja słonina.

- Dlaczegoś ogień rozpalał? Mogli cię zobaczyć - Andrzej usiadł przy ognisku,

przyciągnął plecak. Wyjął ostatni kawałek paprykowanej słoniny. Przeciął go na pół. Jedną

część podał żołnierzowi. - Dlaczegoś rozpalał? - powtórzył.

- Ja nie myślał o tym - powiedział tamten przeciągle. - Czy to nie można rozpalać

ogniska?

- Mogłeś ściągnąć nam na kark strażników albo patrol. Ładnie byś wyglądał.

Cygan skrzywił się.

- Mnie to już wszystko jedno. Jak złapią, to dobrze, jak nie złapią, to też dobrze.

- Głupiś. Jeżeli cię złapią, to cię rozstrzelają albo wyślą na front, na pierwszą linię i

tam będziesz wykonywał najcięższe zadania, aż cię kiedyś podziurawią jak sito.

Cygan wzruszył tylko ramionami.

- Czy to ja na froncie nie był? Ja był. Ja chciał przejść na drugą stronę, ale się nie dało.

Potem nas rozbili... To nie takie straszne. Najgorzej, że na linii grać nie dali.

- Miałeś tam skrzypce?

- Jakże ja bym bez skrzypiec...

- Te same? - pokazał wzrokiem owinięty w szmatę instrument.

- Nie. Tamte były rumuńskie. Szef kompanii zalał raz mordę. Poszedł do Rumunów,

zrobił z plutonem natarcie i zabrał skrzypce jednemu podoficerowi. Ładne to były skrzypce.

Potem kazał mi grać. Całą noc grałem. Mdlałem i grałem. Szef mówił, że jak przestanę grać,

to mnie zastrzeli albo odda Niemcom. A Niemcy Cyganów zabijali. No, to ja grał. Co miałem

robić. Niech ja mdleję, ale do Niemców nie pójdę.

Wyjął z kieszeni kozik, uciął kawałek cienkiego patyka, nadział nań słoninę i

przypiekał nad ogniem.

- Przydałby się kawałek chleba. - Andrzej patrzył na skwierczącą na patyku słoninę.

- Chleb dobry. Słonina też dobra.

- Mdli mnie, jak na nią patrzę.

- To tyś jeszcze niegłodny.

- Głodny jestem, ale mdli mnie.

- Słonina dobra. - Złapał przyrumieniony kawałek w palce, zdjął go z patyka i

przyjrzał mu się błyszczącymi oczami. - Dobra - powtórzył. Ugryzł kawałek.

- Tyś kiedy zdezerterował?

- Trzy dni mija. - Z warg ściekał mu tłuszcz. Oblizał się, wytarł dłonią usta.

Andrzej strugał patyk.

- Spróbuję, może mnie nie zemdli. Przydałby się kawałek chleba.

- A tyś też może dezerter? - zapytał Cygan.

- Ja nie...

- To po co w góry uciekałeś?

- Ja turysta - zaśmiał się.

- Turysta? Na wojnie nie ma turystów. Ty po coś uciekał? - patrzył natarczywie,

prosto w oczy.

- Różnie bywa - zbył go Andrzej. - A ty skąd uciekłeś?

- Z Mikulasza.

- Źle ci tam było?

- Czy ja wiem. Jeść dawali, spać było gdzie...

- To po coś zdezerterował?

- Bom nie mógł wytrzymać.

Andrzej roześmiał się. Cygan posłał mu złe spojrzenie.

- Z czego się śmiejesz?

- No, bo nie rozumiem; mówisz, że jeść ci dawali, miałeś gdzie spać...

- To jeszcze nie wszystko.

- Tak, to jeszcze nie wszystko - powiedział Andrzej w zamyśleniu. - A skrzypce skąd

masz?

Oczy Cygana rozżarzyły się jak popiół wygasającego ogniska pod podmuchem wiatru.

2renice nabrały dziwnego blasku.

- Skrzypce - wyszeptał - zabrałem.

- Komu?

- Jednemu księdzu. Jak szedłem już z Mikulasza, to ja wstąpił do takiej wsi. Tam była

jedna rodzina cygańska. Ale ich tam już nie ma. Uciekli na Węgry. Ide sobie wedle plebanii.

Słucham, ktoś gra. Stanął ja pod oknem. Dobrze grał ten ksiądz. Dobre były jego skrzypce.

Wszedł ja tam i zabrał... - zaciął lekko wargi, przełknął ślinę i strzyknął w ognisko.

- Jak to, tak po prostu zabrałeś? - Andrzej patrzył nań z lękiem w oczach.

- Podobały mi się.

- I ksiądz ci je dał?

- Nie, ja zabrał.

- A ksiądz pozwolił?

- Ksiądz nic nie powiedział.

Andrzej patrzył na oliwkową, dziką twarz z coraz większym strachem.

- Słuchaj, co ty ze mnie robisz głupiego. Tyś wszedł tam, zabrałeś skrzypce, a ksiądz

nic nie powiedział.

Cygan uśmiechnął się kącikiem warg, ale nie był to ani uśmiech, ani grymas.

Wyglądało to jak łyśnięcie kłami zgłodniałego wilka.

- No, mów! - wyszeptał Andrzej.

- Co mówić?

- Coś zrobił z tym księdzem? Cygan machnął ręką.

- Po co księdzu skrzypce, ma organy.

Andrzej czuł, jak na ogrzane przy ognisku czoło występują mu zimne krople potu.

Cygan znów się uśmiechnął. Tym razem pokazał cały rząd zdrowych, lśniąco białych zębów.

- Co tak na mnie patrzysz? Ja nie wiedział, że to twój plecak. Ja myślał, że ktoś

zostawił. Pomyśl, jakbyś ty znalazł taki plecak, nie zabrałbyś sobie?

Andrzej odsunął się od ognia.

- Czy miałeś wtedy broń?

- Kiedy?

- Wtedy, gdyś wszedł do tego księdza?

- Nie. Ja uciekł bez broni, bez pasa. Poszli my poić konie. Bez czapki nawet ja uciekł.

Jak my poszli, to ja hop, przez potok, i mnie nie ma. - Ziewnął, przeciągnął się i łasym okiem

zerknął na kawałek skwierczącej nad ogniem słoniny.

Andrzej odsunął się jeszcze dalej.

- Zemdliło mnie. Masz, jedz! - podał mu patyk takim ruchem, jak się podaje kość

złemu psu. Żołnierz schwycił patyk, zdjął z niego słoninę. Cmoknął.

- Dobra słonina. Głupiś, że nie jesz. Ja bym zjadł dużo takiej słoniny. Dobra słonina -

kręcił z uznaniem głową.

Andrzej patrząc na niego zrozumiał, że nie może z nim dłużej zostać. "On ze mną

może zrobić to samo co z tym księdzem. Zabierze plecak..."

- Słuchaj - rzekł ostrym głosem - musimy się rozstać. Jeszcze noc nie zapadła.

Zejdziesz w Koprową i tam znajdziesz sobie nocleg.

Cygan odjął od ust kawałek spieczonej słoniny. Patrzał na Andrzeja tępym,

zdumionym wzrokiem.

- We dwóch zawsze lepiej - uśmiechnął się dziwnie.

- Ja pierwszy zająłem kolibę.

- Czy to twoja?

- Nie moja, ale pierwszy tu byłem.

Oliwkowa twarz Cygana stężała nagle. Mięśnie wokół wydatnych ust drgnęły.

- Przenocuję tylko, rano sobie pójdę.

- Ciasno nam będzie. Lepiej, żebyś poszedł zaraz. Cygan się roześmiał.

- Jak ciasno, to cieplej.

- Dam ci coś na drogę.

- Mnie niczego nie trzeba.

Andrzeja drażnił jego tępy upór. Wiedział, że niełatwo pozbędzie się przygodnego

towarzysza. Żałował, że nie odprawił go zaraz, gdy odebrał mu plecak. Schwyciwszy nie

dopalony patyk, zaczął grzebać nim w ognisku. Sypnęły iskry, osiadając na butach i spod-

niach jak robaczki świętojańskie.

- Musisz iść - powiedział i spojrzał wyzywająco w oczy Cygana.

Ten uniósł tylko lekko głowę.

- Dokąd ja pójdę?

- Zejdziesz w Koprową, tam znajdziesz jakieś miejsce.

Po twarzy żołnierza przebiegł chytry uśmieszek, zaigrał w oczach i na wargach.

- Zagram ci - powiedział szeptem. Nie czekając na najmniejszy gest Andrzeja, porwał

z ziemi skrzypce, usiadł wygodniej, podwinął nogi i palcami trącił w struny.

- Idź lepiej teraz, później noc zapadnie.

- Ja mam czas, całe życie mam czas. - Uśmiechnął się do skrzypiec i smyczkiem

przeciągnął po strunach. Dźwięk miały miękki, głęboki.

- Słyszysz, co mówię - żachnął się Andrzej. - Idź już, bo noc zapada.

Cygan nachylił się ku niemu.

- Zagram ci coś na madziarską nutę. Ja z Madziarów. Mój ojciec był primaszem

sławnej kapeli. Słyszałeś o Janoszu Rudnaim? To był mój ojciec. Grał w wielkim hotelu,

gdzie mieszkali wielcy panowie. Zagram ci...

Uniósł smyczek, a potem przeciągnął lekko, tak lekko, że struna ledwo zadrgała i

zaczął grać.

- Przestań! - Andrzej zerwał się. Stanął z zaciśniętymi pięściami. - Nie rozumiesz, że

mogą usłyszeć z dołu, przyjść tu i nas złapać.

Smyczek drżał jeszcze chwilę w dłoni.

- Boisz się?

- Nie chcę, żeby mnie tu nakryli... Do tego z tobą.

- W taką mgłę nikt tu nie przyjdzie.

- Chcę, żebyś sobie poszedł.

- Gdzie ja pójdę?

- To mnie nie obchodzi. Zejdź w Koprową albo do diabła jasnego, gdzie chcesz...

Dezerter dźwignął się z wolna. W oczach miał gniew

- A jak nie pójdę? - powiedział wyzywająco.

- To cię strącę - zawołał Andrzej gniewnie. Dezerter zląkł się widocznie, gdyż cofnął

się o krok i nie patrząc na Andrzeja, owijał skrzypce w szmatę.

- Taka mgła - mruczał do siebie. - Ciemno już...

- Mówiłem ci, żebyś się spieszył.

- Do czego tu się spieszyć?

Pochylił się, jakby chciał zasznurować but i błyskawicznie sięgnął po leżący przed

nim kamień. Andrzej spostrzegł ten ruch. Chciał się rzucić, by wyrwać kamień, ale Cygan był

szybszy. Cisnął celując prosto w głowę. Andrzej poczuł bolesne draśnięcie nad skronią. Z

nagłego rozmachu dezerter zachwiał się, zatoczył nad ogniskiem. Andrzej dopadł go jednym

skokiem, złapał wpół i powalił na ziemię. Zaczęli się szamotać. Cygan, chcąc się wywinąć z

uścisku, kopał, walił pięściami w plecy. W ślepej walce staczali się na sam skraj występu.

Andrzej poczuł, że jeden niebaczny ruch, a obaj runą w przepaść. Wparł się mocno w jakieś

zagłębienie, kolanem próbował przydusić leżącego pod nim Cygana. Ten wyczuł widocznie,

że są na samym skraju tarasu. Gwałtownym skrętem wywinął się spod przygniatającego go

ciała. Chciał zepchnąć przeciwnika w przepaść, lecz tamten wczepił się weń mocnym

uściskiem.

- Puść! - zawołał. - Puść, bo razem spadniemy. Ale Andrzej wyczuł, że dezerter

słabnie. Jego oddech był coraz słabszy, uścisk rąk rozluźniał się.

- Puść! - jęknął.

Andrzej jeszcze mocniej zacisnął obręcz splecionych wokół jego piersi rąk. Cygan

stęknął boleśnie.

- Puść.

Andrzej przewinął się szybkim ruchem. Znowu, był na wierzchu. Teraz podsunął

wyżej kolano i przydusił nim brzuch dezertera. Ten słabnął coraz bardziej, zacharczał:

- Puść... już pójdę.

Andrzej schwycił go teraz za bluzę, poderwał, pociągnął bliżej koliby.

- Ech, ty... - wyszeptał z wściekłością. - Chciałeś ze mną tak jak z tym księdzem. Nie

udało ci się. Zabieraj skrzypce i uciekaj.

Blask przygasającego ogniska lekko tylko rozżarzał gęstą mgłę. Twarz dezertera lśniła

w nim jak nasmarowana oliwą. Ze skaleczonej wargi cienką strugą spływała mu krew. W

oczach kryła się rozpacz pokonanego.

- Uciekaj! - powtórzył Andrzej.

Dezerter schylił się po skrzypce. Zrobił pętlę ze sznurka, zawiesił skrzypce na

ramieniu. Gdy odchodził, raz jeszcze spojrzał na stojącego przy wylocie koliby Andrzeja.

- Wciąż tylko uciekać i uciekać - powiedział jakby do siebie.

14

W nocy nie mógł zasnąć. Zdawało mu się, że dezerter powróci do koliby i zadusi go

we śnie. O świcie zabrał plecak, śpiwór, koc. Poszedł w kosówkę. Wyszukał małą płasienkę

osłoniętą od wiatru głazami i tam biwakował.

Cały następny dzień czekał na Galiana. Przypuszczał, że Góral przyjdzie w południe.

Dwa razy schodził do Niewcyrki, siadał ukryty przy drodze, wypatrywał.

Dzień był ponury, mglisty. Siąpił drobny, zimny deszcz. Po wierchach musiało

przykurzyć, bo wiatr pachniał śniegiem. Wezbrany potok z dudnieniem przewalał się przez

głazy. Smreki po czuby tonęły we mgle. Dobrze znał te mgliste dni w górach, kiedy najdotkli-

wiej odczuwa się samotność. Zatęsknił za słońcem, za dniem, w którym góry pachną żywicą

kosówek i ziołami płasienek, a obłoki mienią się jak mydlana piana i ciągną po upłazach swe

cienie.

W takie dni lubił samotnie wędrować przez słoneczne upłazy i piargi. Skakać z

maliniaka na maliniak, kłaść się na dywanie z jaferu i przyglądać się grze świateł i cieni

wśród grani i szczytów.

Pod wieczór po raz trzeci zszedł do doliny. Zatrzymał się poniżej siklawy.

Niecierpliwie patrzał na drogę ginącą wśród kosówek i głazów, przyprószoną szarugą.

Zachciało mu się pić. Zbiegł po głazach do potoku, położył się na kamieniach i zanurzył usta

w lodowatej wodzie. Pociągnął kilka łyków. Nagle tuż nad sobą usłyszał spokojny głos:

- Dobry weczer, pane!

Drgnął. Przeraził się na samą myśl, że dał się tak nagle zaskoczyć. Gdy spojrzał w

górę, zobaczył nad sobą starego słowackiego Górala. Stał wsparty na wyciętym z leszczyny

kiju, przyglądał mu się z błyskiem zainteresowania w małych, ciemnych oczkach. Był

przygarbiony i bardzo stary. Spod góralskiego, wysmarowanego tłuszczem kapelusza

wymykały się kosmyki niemal białych włosów. Twarz miał pożółkłą, pokrytą gęstą siecią

zmarszczek.

- Dobry weczer - odpowiedział Andrzej.

Stary zaczął się zbliżać. Gdy szedł, nogi pod nim drżały.

- Nie macie, pane, kawałka chleba? - zapytał zatrzymując się przy wielkim głazie,

sterczącym nad potokiem wśród kępy kosówki.

- Źleście trafili, dziadku - powiedział Andrzej przyjaźnie. - Sam chętnie zjadłbym

kawałek chleba.

Stary ogarnął go nieco zawiedzionym spojrzeniem. Ocenił jego ubiór, zlustrował

zmęczoną twarz i pokiwał głową.

- Myślałem, żeście turysta, a turyści z pełnymi plecakami chodzą.

- Widzicie, dziadku, że nie mam plecaka.

- A skądże ty, chłopcze, jesteś? - Słowak przeszedł na bardziej kordialny ton. - Co ty

tu robisz?

- Wodę piję - odrzekł wymijająco.

- Widzę, że wodę pijesz, ale co tu robisz?

- Pstrągi łapię - zaśmiał się żartobliwie Andrzej, Stary podobał mu się. Miał jasną,

dobroduszną twarz i ciepłe spojrzenie. - A wy, dziadku? - zapytał.

Starzec zaśmiał się cienko. Zachrypiało mu w gardle.

- Ja tam stary - machnął ręką.

- Stary, ale po górach jeszcze chodzicie.

- Ej, chodzę, chodzę - powtórzył w zamyśleniu.

Andrzej wspiął się na brzeg potoku. Usiadł na kamieniu. Zachęcającym gestem

wskazał na miejsce obok siebie.

- Siadajcie, dziadku. Pewno nogi was bolą. Stary usiadł, dysząc ciężko.

- Zakurzycie papierosa? Stary potrząsnął głową.

- Nie. Papierosów ja nie kurzę. Fajkę to bym zapalił, ale teraz dobrego tabaku nie ma.

Andrzej zapalił papierosa. Z wzrastającą ciekawością przypatrywał się Góralowi.

Widział w nim postać niezwykle dziwną i tajemniczą, jakby wskrzeszoną ze starych gadek

góralskich.

- Wy skąd? - zapytał.

- Z Podbańskiej.

- Toście daleko uszli - powiedział z podziwem. Stary westchnął, odchrząknął, potem

uniósł trzęsącą się dłoń i zatoczył nią krąg.

- Dyć to moja dziedzina. Wszystko dokoła moje - spojrzał na Andrzeja szeroko

rozwartymi oczami. Andrzeja coś zdławiło. W starczych, wyblakłych oczach zobaczył obłęd.

- Toście bogaci, dziadku - rzekł wciąż jeszcze żartobliwym tonem.

- Bogaty?... Dyć bogaty, ino jeść nie ma co... - Jeszcze raz powiódł trzęsącą się, okrytą

żółtymi plamami ręką. - To wszystko moje, od Krywania aż po Czerwone Wierchy. Wierchy

moje, doliny moje, potoki moje, hale moje... Ino jeść nie ma co. Słuchaj - złapał Andrzeja za

rękaw wiatrówki - pstrągi możesz łowić, świstaki możesz łapać, na kozice polować, ino

jednego nie wolno ci robić... - Urwał nagle i spojrzał na Andrzeja obłąkanymi oczami.

- Bądźcie spokojni, dziadku - powiedział Andrzej uciekając od jego spojrzenia - ja

niczego wam nie zabiorę.

- Nie wolno ci tego robić - powtórzył stary. - Czego, dziadku?

Góral nachylił się ku niemu. Jego oddech wionął gorzkim odorem próchniejących

zębów.

- Nie wolno ci szukać skarbów - wyszeptał i zaniósł się suchym, starczym kaszlem.

Andrzej odsunął się od niego. Patrzał w siwe oczy, które w tej chwili nabrały

chorobliwego blasku.

- Nie bójcie się, dziadku. Mnie skarbów nie trzeba.

- Nie wolno ci... - powtórzył stary. - To wszystko moje... Pod Krzyżnem Liptowskim

jest cały kotliczek z talarami. Tyle złota, że tęgi chłop nie udźwignie. To moje...

- To dlaczego go nie weźmiecie?

- Jeszcze nie pora. Teraz ino pilnuję, żeby kto inny nie zabrał, Chodzą tu. Szukają. Ale

oni nie znajdą. Ja tylko wiem, gdzie jest zakopany kotliczek. Pełno złota. Tyle złota, że jeden

tęgi chłop nie uniesie. Same terezjańskie talary. Żebyś ty ino pod Krzyżne Liptowskie nie

chodził.

- Nie bójcie się, dziadku, mnie talarów nie trzeba.

- Słuchaj - chwycił go mocniej za rękaw - i tu w Niewcyrce są skarby. Tylko nikt nie

wie gdzie. Ale ja wiem. Ja o wszystkich skarbach wiem. Ja pilnuję. Dlatego tu przychodzę.

Ino ty nic nie szukaj. Tu, w Niewcyrce, jest wielka żelazna skrzynia. Pełno w niej złota. Taka

skrzynia, że dziesięciu chłopów nie udźwignie. To wszystko moje...

- Nie bójcie się - Andrzej uśmiechnął się wyrozumiale - ja nie potrzebuję. Gdybyście

mi przynieśli bochenek chleba, trochę cukru i soli, to byłbym wam bardzo wdzięczny.

Przyszło mu na myśl, żeby poprosić starego o tę przysługę. Może się zgodzi. Jeśli uda

się pierwsza próba, to dziadek będzie mógł przynosić mu żywność z Podbańskiej.

- Chleba? - zapytał stary. - A skąd ja ci chleba wezmę. Złota to bym ci dał pełną garść.

Ale jeszcze nie pora. Miszko jeszcze do mnie nie przyszedł...

- Miszko? - zdumiał się Andrzej.

- Dyć Miszko - wyszeptał stary. - On mi te skarby zlecił. On mi powiedział: "Słuchaj,

Ondrasz, daję ci to wszystko, com u madziarskich grafów zrabował. Będziesz tych skarbów

pilnował. A gdy przyjdzie czas, to ci powiem: «Ondrasz, bierz, ile chcesz, to wszystko

twoje»."

- Miszko to zbójnik?

Stary uniósł do góry trzęsącą się dłoń.

- Ej, zbójnik nad zbójniki. Ja ci mówię, że to był zbójnik nad Janosika.

Andrzej położył mu dłoń na kościstym ramieniu.

- Widzicie, dziadku, na Miszka musicie czekać, a ja wam dam pieniądze od razu.

Kupicie dwa bochenki chleba. Jeden dla mnie, jeden dla siebie. Przyniesiecie mi trochę cukru

i soli. Pogodzimy się jakoś. A jeśli zechcecie, to pomogę wam waszych skarbów pilnować.

Stary zmarszczył żółte jak pergamin czoło. Uniósł dłoń do skroni. Zastanawiał się, jak gdyby

nie mógł zmiarkować, co Andrzej mówi do niego. Wreszcie puścił dłoń.

- A ty kto jesteś?

- Ja?...

- Może ty też skarbów szukasz?

- Mówiłem wam, że mnie skarbów nie trzeba.

- To po coś tu przyszedł?

Andrzej nachylił mu się do ucha i szeptem powiedział;

- Ja dezerter, z wojska zdezerterowałem. Skłamał jedynie dlatego, że nie chciał

dziadkowi tłumaczyć swej zawiłej historii.

- Dezerter?... - zdziwił się stary. - A gdzie mundur, a gdzie gwer?

- Przebrałem się. - Przytknął palec do ust. - Tylko nikomu nie mówcie, żeby mnie nie

złapali. Przyniesiecie mi chleba? Dam wam pieniądze. Jeden bochenek dla mnie, drugi dla

was. Podzielimy się, dobrze?

Stary kręcił głową. Nie mógł widocznie zrozumieć. - Chleba ci przynieść? A skąd ja ci

wezmę chleba? Andrzej wyjął z portfelu dwudziestokoronowy banknot.

- Słuchajcie dobrze, dziadku - wygładził banknot na kolanie. - Dam wam dwadzieścia

koron. Kupicie dwa bochenki. Jeden zatrzymacie sobie, a drugi mnie przyniesiecie, tak żeby

było sprawiedliwie. A jak wam zostanie reszta, to kupicie trochę soli i cukru. Rozumiecie?

Na widok banknotu stary uśmiechnął się.

- Jużci, teraz rozumiem. - Wziął banknot w drżące palce i przyglądał mu się chwilę.

Potem zapytał: - A gdzie ci mam przynieść?

- Tutaj. Przyjdziecie pojutrze w samo południe, kiedy słonko najmocniej przygrzewa.

Siądziecie sobie na tym kamieniu, a ja tu was znajdę.

- W południe, mówisz?

- W południe. Tak sobie czas wymierzycie, żebyście tu na południe byli.

- A ty będziesz?

- Ja będę na was czekał. Ale nie tu, bo ja dezerter. Nie chcę, żeby mnie feto zobaczył.

Skryję się w kosówce, a jak was ujrzę, to przyjdę. Dobrze?

- Dobrze.

Stary zachichotał cichutko, złożył banknot i wcisnął go w kieszeń portek. Andrzej

wstał. Czuł, że skostniał z zimna.

- Idźcie już, dziadku, bo macie daleko, a noc się zbliża - powiedział ciepłym,

serdecznym głosem.

- Co mi tam noc - mruknął tamten. - Trzy nogi mam, pokuśtykam.

- No, to z Bohom, dziadku!

- Z Bohom - skinął mu stary. - Ino się pilnuj, żeby cię finance nie złapali.

Andrzej odszedł. Kiedy był już wśród smreków, przystanął. Obejrzał się. Góral tkwił

w tym samym miejscu. Z niepokojem patrzał za odchodzącym. "Boi się, żebym mu skarbów

nie zabrał" - pomyślał i skinął staremu na pożegnanie. Tamten pokiwał tylko głową, jak

gdyby wciąż jeszcze nie mógł pojąć, skąd w jego dolinie wziął się młody człowiek.

Wspinając się pod zbocza Hrubego myślał o starym. Nieraz już w górach spotykał

poszukiwaczy skarbów; rozmaitych dziwaków i obłąkańców krążących po górskich

pustkowiach, po lasach i kosodrzewinach. Byli to przeważnie ludzie starzy, opętani myślą o

cudownym wzbogaceniu się. Szukali skarbów ukrytych w górach przez zbójników.

Przypatrywali się każdemu smrekowi, każdej limbie, czy nie ma na nich jakiegoś tajemnicze-

go znaku, wskazującego, gdzie ukryto skarb. Po nocach śniły im się kotliczki pełne jarzącego

złota, talarów i dukatów.

Raz na Brzezinach spotkał człowieka odzianego w czarną pelerynę. Chudy, zżarty

przez opętańczą żądzę posiadania, próbował odwalić wielki głaz. Był przekonany, że pod nim

właśnie znajduje się kotliczek. Andrzej obserwował go z ukrycia. Drobna postać człowieka,

zmagającego się z potężnym granitowym głazem, miała w sobie wymowę jakiegoś żałosnego

symbolu.

15

Nazajutrz cały dzień czekał na Galiana.

Rozpogodziło się. Strzępy mgieł opadały ze skał. Nad górami wznosiło się niebo

czyste, przepastne, ogromne. Wiał chłodny wiatr.

Rano Andrzej wlał do kochera ostatnie krople spirytusu. Nie wystarczyło nawet na

zagotowanie wody na herbatę. Do podgrzanej wody wsypał trochę pokruszonych listków.

Czekał, aż naciągną, ale woda ledwo się zabarwiła. Pił ją małymi łykami, by zabić mdły smak

zjełczałej słoniny. Obliczał, że jeżeli będzie bardzo skromnie wydzielał sobie jedzenie,

starczy mu ono najwyżej na dwa dni. Czekał więc na Galiana z wzrastającą niecierpliwością.

Przypomniał sobie, jak kiedyś wyskoczył z pędzącego pociągu i przez dwa dni bez

jedzenia przedzierał się przez ginące w śnieżycy góry Słowacji. Doznawał wtedy takiego

uczucia, jak gdyby całą krew wypompowano mu z żył. Brnął przez śnieżne zaspy, przez pola

szare i ślepe od zamieci, przez głuche lasy, a każdy krok był nadludzkim wysiłkiem. Padał na

miękki śnieg i lizał go, jak spragniony pies zlizuje rosę z trawy. Bał się tego uczucia i z

lękiem myślał, że Galian nie wróci z Zakopanego. Co wtedy będzie robił? Może jeszcze raz

pójdzie do Bartona? A jeśli Barton nie udzieli mu pomocy? Może stary dziadek, poszukiwacz

skarbów, przyniesie jutro bochenek chleba? A jeśli nie przyniesie?

"Jutro będę się martwił" - pomyślał dopijając resztki cienkiej herbaty. Spakował

plecak, ukrył go w skałach i ruszył w dół, ku Niewcyrce.

Słońce już wzeszło ponad grań Krywania. W miejscach osłoniętych od wiatru

przygrzewało łagodnie. Wyszukał małą kotlinkę wśród maliniaków i kosówki, wyciągnął się

na trawie i patrzał w punkt, gdzie ścieżka wyłaniała się z lasu. Czekał na Galiana. Co chwila

zrywał się, zwiedziony przez nikły ruch poruszonej wiatrem gałęzi lub przez cień

przemykający upłazem, a gdy spostrzegł, że to złudzenie, kładł się znowu i było mu coraz

smutniej, coraz markotniej.

"Czyżby mu się coś stało? Tyle lat kursował na słowackich trasach, tyle dni przebywał

w kurierskiej wędrówce ufając swemu instynktowi, sile swych mięśni i szczęściu. Czy teraz,

gdy miał nieść pomoc towarzyszowi, zdradziłoby go to szczęście?"

Pamiętał, była wiosna czterdziestego roku. Szli z Galianem przez Dolinę Jamnicką.

Byli już pod Otargańcami, gdy nagle zza zakrętu wyłonił się patrol słowacki. Chciał wtedy

uciekać, ale jeden spokojny ruch Galiana, jedno ostrzegawcze spojrzenie zatrzymało go w

miejscu i prawdopodobnie uratowało mu życie.

Galian posiadał instynkt starego odyńca. Był ostrożny, przewidujący, czujny, ale gdy

groziło mu niebezpieczeństwo, potrafił być okrutny. Opowiadał mu kiedyś, jak jednym

uderzeniem zaciśniętego w dłoni kamienia rozłupał czaszkę hlinkowcowi, który chciał go

zaaresztować w Kissaku...

Więc co się stało z Galianem? Mówił przecież, że wróci najpóźniej za trzy dni. Trzeci

dzień już mija, a jego jak nie ma, tak nie ma. Z Zakopanego wyszedł zapewne nocą albo

wieczorem. Powinien już być w Niewcyrce.

Poczuł, że dokucza mu głód. Z niechęcią myślał o kaszy ugotowanej na skórce ze

słoniny. Samo wspomnienie smaku miękkiej skórki wywoływało mdłości. A jednak czuł, że

jeśli czegoś nie zje, zesłabnie.

Wolnym krokiem zaczął wspinać się przez pole kosówki. Naraz usłyszał, że ktoś go

woła. Czyjś znajomy głos szedł z dołu, od lasu, wraz z poświstem ostrego wiatru. Odwrócił

się. Na tle siwych pni ujrzał skuloną postać. Widząc wiatrówkę z naciągniętym na głowę

kapturem i duży, naładowany plecak, mógł sądzić, że to turysta. Jednak po chwili bystre oko

spostrzegło pod pachą nieznajomego zawiniątko. "Skrzypce" - pomyślał i w tej samej chwili

pojął, że to Cygan woła nań spod lasu. Zdumiony nagłą przemianą w ubiorze dezertera, stał

nieruchomo i wpatrywał się w maleńką postać ginącą wśród maliniaków i kosodrzewiny. Nie

był zadowolony z tego spotkania. Spodziewał się, że dezerter nie zjawi się już więcej w

okolicy koliby. Tymczasem tamten skinął mu ręką, żeby zaczekał i zaczął się wspinać w jego

stronę.

Gdy był już w odległości kilkunastu kroków, Andrzej zatrzymał go ostrym głosem.

- Czego chcesz?

Cygan uśmiechnął się, jak gdyby widok Andrzeja napawał go bezgraniczną radością.

- Poczekaj, ja przyniósł coś dla ciebie. Ja nie zapomniał... Ja...

- Wracaj, skądeś przyszedł - przerwał mu brutalnie.

- Ej, ty głupi - zaśmiał się tamten. - Ja zjadł ci słoninę. Ja ci coś dobrego przyniósł.

- Skąd masz tę wiatrówkę, ten plecak?

Cygan roześmiał się jeszcze weselej. Jego ciemne oczy błyskały dziką radością.

- Ja spotkał jednego pana... turystę...

Andrzej przypomniał sobie zdarzenie na plebani. Poczuł nowy napad mdłości.

- Pewnoś go ograbił.

Cygan przymrużył oliwkowe powieki.

- To dobry pan - powiedział przeciągle. - On mi to wszystko dał.

- I te buty? - zapytał Andrzej, patrząc na solidne, turystyczne buty okute gwoździami.

- Buty? Buty też dał.

- A sam poszedł boso.

- Nie boso, w skarpetkach - zaśmiał się chytrze. Potem dorzucił szybko: - Po co

takiemu bogatemu panu takie dobre buty? Kupi sobie nowe. Ty go nie żałuj. Ty siebie żałuj.

Ja o tobie nie zapomniał. Ja przyszedł do ciebie. Ja ci przyniósł coś dobrego.

- Powiedz, coś zrobił z tym turystą? Cygan pokręcił głową.

- Taki dobry pan. Ja mu nic nie zrobił. Ja mu zagrał na skrzypcach i kazał wracać do

domu.

- Kłamiesz! Cygan skrzywił się.

- Po co ja bym kłamał. Ja tobie nie muszę kłamać. Ja myślał, że ty się ucieszysz, a ty

na mnie krzyczysz.

Słuchaj, czy tobie tu się nie cni? Ty sam, ja sam. Dlaczego nie możemy być razem?

Andrzej z podziwem patrzał na wypchany plecak. Był to solidny turystyczny plecak z

dużymi kieszeniami, porządną aluminiową ramą z szerokimi, filcem wykładanymi

rzemieniami. Wnętrze jego musiało być równie solidne. Należał zapewne do zasobnego

turysty, który lubił wygodnie wędrować. "Warto by jednak zjeść smaczny obiad" - westchnął,

walcząc ze sprzecznymi uczuciami. Bał się jednak towarzystwa dezertera. Powiedział więc

bez przekonania:

- Słuchaj, ograbiłeś Bogu ducha winnego gościa, teraz ściągniesz ml na kark

żandarmów. Lepiej wracaj, skądeś przyszedł.

Cygan patrzał na niego zdumionym wzrokiem, chwilę poruszał bezdźwięcznie

wargami, potem powiedział:

- Głupiś. W tym plecaku dobre rzeczy. Mówię ci, że dobre rzeczy.

- To sam jedz.

- Ale ja chcę z tobą. Tyś mi dał słoniny. Dobra była ta twoja słonina, ale w tym

plecaku jeszcze lepsze rzeczy.

- Gdzieś złapał tego gościa?

Cygan wyczuł, że opór Andrzeja słabnie. Zbliżył się na kilka kroków.

- Ty się nie bój. Ja mu nic nie zrobił. To dobry pan.

- Gdzieś go ograbił?

- On mi sam dał.

- Gdzie?

- W Cichej, na Polanie Martonka. Daleko.

- To po coś tu przyszedł? Nie mogłeś zostać w Cichej?

Cygan skrzywił się.

- Ja do ciebie jak brat, a ty na mnie krzyczysz. Mnie się cni. Razem weselej nam

będzie.

- Ech - westchnął Andrzej, a w tym westchnieniu Cygan od razu wyczuł kapitulację.

Podszedł jeszcze bliżej, patrząc przyjaźnie.

- Ty mówisz tylko i mówisz. Chodźmy. Zjemy coś. W plecaku dużo dobrych rzeczy.

Andrzej skinął głową i przepuścił

;

go przed siebie. Idąc za nim, wciąż patrzał na

wypchany plecak. Gdy doszli pod ściankę, pogodził się zupełnie z myślą, że pozostaną razem.

- Daj plecak, to ci pomogę. Ze skrzypcami nie wystyrmasz się do góry.

- Mówię ci, dobre rzeczy - powtórzył Cygan przymrużywszy chytrze oko.

Andrzej zarzucił plecak na ramiona. Patrzył, jak Cygan niezbyt pewnie pokonuje

ściankę. Tamten zwrócił ku niemu oliwkową, promieniejącą zadowoleniem twarz.

- Przecie tu nie wlezą.

- Okrążą nas i złapią.

- Nie bój się, brat! - odkrzyknął wesoło.

Gdy byli na tarasie, Andrzej zdjął plecak i położył przed dezerterem. Ten zerwał

kaptur z głowy. Czoło lśniło mu od potu. Dyszał ciężko.

- Dobre rzeczy - wyszeptał.

Andrzej przypatrywał się, jak Cygan wyciąga z plecaka i układa przed sobą: gruby

sweter, dwie pary wełnianych skarpet, pantofle, woreczek z przyborami do szycia i golenia.

Woreczek zadyndał mu w dłoni. Chciał go rzucić w kosówkę, ale Andrzej schwycił go

za przegub ręki.

- Daj mi to!

Cygan roześmiał się głośno.

- Po co ci? To dla panów. Nie będziesz się golił.

- Przyda się - powiedział Andrzej grzebiąc w woreczku. - Jest mydło...

- Mydło?... - mruknął Cygan z pogardą. - Masz. Ja ci dam. Ja nie taki. - Z głębi

plecaka wyciągnął duże pudło aluminiowe, przepasane starannie gumową opaską. - To dobre!

- uniósł je i potrząsnął jak jarmarczny sprzedawca. Potem wyjął pokaźną paczkę zawiniętą w

czysty pergaminowy papier. Już sam szelest papieru wywoływał przyjemne łaskotanie

podniebienia. Cygan z uznaniem pokręcił głową.

- Dobrze sobie żyją ci panowie. Dobre rzeczy... - wyciągnął brudnymi palcami

kawałek pieczonej cielęciny. Przekroił go na pół. Jedną część podał Andrzejowi. - Masz. Tyś

mi dał wtedy słoniny. Dobra słonina, ale to jeszcze lepsze.

W plecaku znaleźli bochenek białego chleba, maselniczkę pełną masła, kilka puszek

konserw, słoik morelowego dżemu, paczkę herbatników, woreczek cukru, puszkę prawdziwej

herbaty, kilka rumianych jabłek.

- Będzie uczta! Będzie uczta! - cieszył się Cygan. - Dobrze sobie żyją ci panowie.

Wojna, a oni wszystkiego mają po uszy... - W jednej dłoni trzymał kawał cielęciny i kromkę

chleba, w drugiej kozik. Kozikiem odkrawał drobne skibki i pakował je do ust. Jadł mlaskając

głośno i kręcąc z zadowoleniem głową.

- Prawdziwe skarby - powiedział do siebie Andrzej. Myślał właśnie o starym Słowaku,

którego wczoraj spotkał w Niewcyrce. – Prawdziwe skarby.

Cygan czknął głośno. Wierzchem dłoni wytarł tłuste wargi.

- Zapalimy ognisko, ugotujemy herbaty...

- Nie - powiedział Andrzej - będziesz musiał zadowolić się wodą.

- Głupiś - tamten czknął znowu - dobra herbata. Po takim jedzeniu chce się pić.

- Nie można rozpalać ogniska. Zobaczą z dołu.

- Boisz się?

- Nie, ale chcę tu dłużej posiedzieć. Po co się zdradzać.

- A wtedy my palili.

- Wtedy to co innego. Mgła była. Cygan westchnął głęboko.

- Dziwny z ciebie człowiek. Po takim żarciu chce się pić.

Chwilę jedli w milczeniu nie patrząc na siebie. Pierwszy odezwał się Cygan. Wziął do

ręki jabłko, podrzucił je kilka razy, uśmiechnął się.

- Zupełnie jak w hotelu "Tatran" w Bańskiej Bystrzycy.

- Co? - zapytał Andrzej.

- A, grałem tam przed wojną. Pełno było panów i po obiedzie jedli jabłka. I były ładne

kobiety... - Sposępniał. Jego oczy znieruchomiały, wpatrzone w nadgryzione jabłko.

- Co ci przyszło do głowy?

Cygan łypnął okiem na Andrzeja. Żółtawe białka błysnęły jakoś ponuro.

- Ty tego nie pojmiesz. Mam już dość. Trzeba tylko uciekać i uciekać.

- To po co zdezerterowałeś?

- Nie mogłem wytrzymać. Idziemy raz z kompanią, a ja słyszę, jak muzyka gra. Nie

cygańska, ale gra... Tak mnie coś wzięło za serce, że ja już nie mógł wytrzymać. Ja poszedł

wtedy poić konie i uciekł.

- No to dlaczego narzekasz?

- Ja nie mógł wytrzymać, ale teraz ja też nie mogę wytrzymać. Trzeba wciąż uciekać i

uciekać... Niech mnie już wreszcie złapią, bo ja nie mogę...

- To zgłoś się, może ci przebaczą...

Cygan machnął ręką. Umilkł. Zasępił się. Oczy utkwił w jakimś niewidzialnym

punkcie i patrzał tak w pustkę. Wreszcie ziewnął.

- Trza iść spać. Ja bym chciał, żeby tak można się położyć i spać. Nic, tylko spać... -

Naciągnął na wiatrówkę sweter, wlazł do koliby, zwinął się w kłębek, pod głowę podłożył

plecak i wnet zachrapał.

Andrzej patrzał na niego i naraz ogarnął go żal. Powtórzył w myśli za Cyganem:

"Żeby tak można położyć się i spać. Nic, tylko spać..."

Czekał na Galiana aż do nocy, ale przewodnik nie przyszedł.

16

Bał się dezertera. "Nie wiadomo, co takiemu strzeli do głowy - myślał. - Spodoba mu

się na przykład śpiwór i wtedy człowiek w nim drzemiący nie będzie miał dlań żadnego

znaczenia." Przykrył więc śpiącego kocem, sam zaś zabrał swoje rzeczy i poszedł w kosówkę,

gdzie spędził poprzednią noc. Rano obudził go gwizd świstaka. Zobaczył nad sobą czyste

niebo. Stoki Hrubego tonęły jeszcze w mroku, tylko na poszarpanej grani palił się jasny blask

słońca. Kosówki, trawy na płasienkach, mchy na głazach siwiały od szronu. Od Krywania

szedł chłodny, przejmujący powiew.

Niechętnie wygrzebał się ze śpiwora. Owionęło go powietrze chłodne, przenikliwe.

Doznał takiego wrażenia, jak gdyby zanurzał się w lodowatej wodzie. Kiedy spojrzał w stronę

koliby, z przerażeniem i gniewem zobaczył, że na tarasie płonie mała waterka. Przy watrze

siedział dezerter. Przygrzewał nad ogniem puszkę konserw.

- Hej, ty! - zawołał z wściekłością. Cygan uniósł tylko lekko głowę.

- Hej, słyszysz! Zgaś ogień!

Tamten wzruszył ramionami. Z niezmąconym spokojem dorzucił do ognia suchych

patyków.

Andrzej rzucił się na oślep przez plątaninę kosodrzewiny. Gdy dobrnął do tarasu,

zaczął zadeptywać ognisko. Cygan odsunął się, iskry sypały się spod butów Andrzeja.

- Co robisz? - zapytał przez zaciśnięte zęby.

- Mówiłem ci, że mogą z dołu zobaczyć.

- Konserwę chciałem sobie zagrzać.

Andrzej potrząsnął bezsilnie zaciśniętymi pięściami.

- Nic, chłopie, nie rozumiesz. Zobaczą z dołu dym i przyjdą...

Cygan patrzył na niego z takim wyrazem, jak chłopiec, któremu przerwano dobrą

zabawę.

- Ty się tylko boisz i boisz - powiedział przeciągle.

- Nie mam ochoty siedzieć w Popradzie. A ciebie jak złapią, to rozstrzelają.

- Nie będę jadł zimnych konserw.

- Idź do diabła, bo tylko bigosu narobisz.

Cygan dziobnął kozikiem, wyciągnął z puszki kawałek włóknistego mięsa i podał go

Andrzejowi.

- Spróbuj. Dobre.

- Wypchaj się! - wrzasnął Andrzej.

- Nie chcesz?

- Jedz sam.

Cygan z niedowierzaniem pokręcił głową. Zlizał z palców ściekający sos. Białymi

zębami złapał kawał dymiącego mięsa. Żuł go z rozkoszą.

- No, jedz - podsunął Andrzejowi puszkę.

Ten ociągał się. Wnet jednak złapał puszkę. Była jeszcze gorąca. Przyjemnie grzała

skostniałe palce.

- Dobre? zapytał Cygan z odcieniem kpiny w głosie.

- Niezłe.

- Widzisz. Po co się tyle szarpać? Andrzej zaklął cicho.

- My razem zostać nie możemy. Cygan uniósł brwi.

- Dlaczego?

- Człowieku, ciebie złapią. Nie chcę razem z tobą iść na łańcuszku do Popradu.

- Dlategoś nie spał ze mną?

- Nie. Bałem się, że masz pchły - skłamał. Cygan roześmiał się.

- Moje konserwy dobre, a pchły niedobre?

- Więc masz?

- Rasowe - zachłysnął się. - Tresowane. Wiem, co ja zrobię. Ja pójdę do Mikulasza na

jarmark. Ja założę pchli cyrk - śmiał się, łyskając białymi jak śnieg zębami. Oczy nabiegły mu

łzami, węzły żył nabrzmiały na wolowatej szyi. - Będę miał cyrk... W Mikulaszu cyrk...

- Przestań! - syknął Andrzej.

Dezerter roześmiał się jeszcze głośniej. Odchylił do tyłu głowę, przymknął wypukłe

powieki. Zdawało się, że za chwilę dostanie spazmów.

- Przestań! - Andrzej podsunął się, złapał go za ramię. - Przestań, bo... - Rozejrzał się

trwożnie i kiedy wzrok jego padł na skraj lasu, w miejscu gdzie ścieżka wychodziła na

rumowisko skalne, zobaczył dwie małe postacie. Znieruchomiał. Dłonią zakrył Cyganowi

usta, rzucił się na ziemię. - Widzisz! - wyszeptał.

Oczy Cygana stały się nagle okrągłe i wielkie, Śmiech bulgotał mu jeszcze chwilę w

gardle, ale wnet zamarł w jakimś nagłym, nieludzkim jęku. Andrzej wlepił oczy w linię lasu.

Widział, jak dwie drobne postacie przystanęły. Jedna z nich uniosła rękę i wskazała w stronę

koliby.

- Zobaczyli nas - wyszeptał stłumionym głosem. Cygan pobladł. Jego rozchylone

wargi drżały lekko.

Oczy biegały nerwowo.

- Patrol - wykrztusił.

- Szukają ciebie...

Dezerter zerwał się. Jednym susem dopadł leżących u wylotu koliby skrzypiec,

schwycił je jak jastrząb umykającą ofiarę, zastygł na chwilę w bezruchu, a potem na oślep

rzucił się w kosodrzewinę. Ugrzęznął w niej jak niewprawny pływak w skłębionej fali, W tej

chwili z dołu padł strzał, kula świsnęła jękliwie, plasnęła głucho o skały. Posypały się drobne

odpryski. Na dole siny dymek poszybował z wiatrem.

Andrzej leżał przylepiony do skały. Spostrzegł, że za dwoma żołnierzami pokazały się

jeszcze trzy drobne figurki. Poruszały się szybko, nerwowo rozpierzchły się na rumowisku i

półkolem zaczęły okrążać kolibę. Andrzej błyskawicznie ocenił położenie. Dzieliła ich

odległość może czterystu kroków. Między skrajem lasu a kolibą ciągnęło się gęste pole

kosodrzewiny, nad nim jak mur wyrastała skalna ścianka. Z lewej strony wznosił się upłaz, 2

prawej ponad gąszcz kosówki wyginało się skalne żebro. Cygan uciekł w stronę upłazu. W

tym kierunku prawdopodobnie ruszy pościg. Trzeba więc niepostrzeżenie przedostać się poza

skalne żebro, a potem wzdłuż pól kosodrzewia uciekać ku Hlińskiej Dolinie. Wolno

przeczołgał się przez taras. Po drodze złapał jeszcze puszkę konserw i wepchnął ją w kieszeń

spodni. Potem jednym skokiem dopadł kosówki.

W tej samej chwili padł drugi strzał. Z dołu dobiegł go zdławiony okrzyk. Widocznie

spostrzegli i jego. Teraz czekało go najtrudniejsze zadanie: przedrzeć się przez pas

kosodrzewiny. Gdyby próbował przejść wśród gąszczu, żołnierze mogliby go dopaść, zanim

osiągnie skalne żebro. Należało więc przebyć tę przeszkodę krótkimi skokami. Kierował się

ku miejscu, gdzie biwakował w nocy. "Bez plecaka nie ma co uciekać" - myślał. Po kilku

skokach mógł już iść bezpieczniej, gdyż przechył terenu zasłaniał go od strony lasu.

Wnet dobrnął do swego plecaka. Zarzucił go na ramiona i zaczął przedzierać się ku

skalnej grzędzie, rysującej się szarym pasmem na tle czystego nieba. Gwałtownymi ruchami

rozgarniał gąszcz, przeciskał się przez powykręcane gałęzie, bez wytchnienia pchał się do

przodu.

"Żeby tylko zdążyć, zanim żołnierze dojdą do koliby. Jeżeli mnie uprzedzą, będę

zgubiony. Okrążą pole kosodrzewiny i kiedy wychylę tylko głowę, sprzątną jednym celnym

strzałem."

Pot zalewał mu oczy, ramiona mdlały od stałej szarpaniny z kosówką, nogi grzęzły

wśród splecionych konarów. Do bólu zaciskał zęby. "Jeszcze chwilę. Jeszcze kawałek drogi."

Grzęda była coraz bliżej. Obliczał każdy ruch, który zbliżał go do upragnionego celu. Wre-

szcie dopadł pierwszych kamieni. Wśliznął się między dwa głazy i ostrożnie wychylił głowę.

Taras pod kolibą był jeszcze pusty. Poniżej ścianki kołysały się kiście kosówki. W tym

miejscu przedzierał się któryś z żołnierzy.

Teraz zdjął z ramion plecak i zaczai się czołgać. Wybierał miejsca osłonięte skałami.

Po chwili znalazł się na samym grzbiecie grzędy. Miał przed sobą trawiaste zbocze szerokości

może dwudziestu kroków. Ten odcinek musiał pokonać jednym skokiem. Przyczaił się,

wyszukał stopą dogodnego odbicia i nagłym zrywem rzucił się do przodu. Gdy był już na

drugiej stronie trawiastego zbocza, ukrył się wśród Skał.

"Chyba mnie nie zobaczyli - myślał. - Gdyby mnie spostrzegli, strzelaliby za mną."

Wytarł rękawem spoconą twarz i dysząc ciężko odpoczywał. Teraz przed sobą miał wielkie

rumowisko skalne. Omszałe maliniaki piętrzyły się jak szczątki rozsypującej się świątyni. Ni-

żej na wietrze falowało wielkie pole kosówki. "Zejdę w dół, zaszyję się w kosówkę, chyba

mnie nie znajdą."

Chciał już ruszyć, gdy nagle w dole, na grzędzie, w odległości może pięćdziesięciu

kroków zobaczył żołnierza. Grzęda schodziła aż do skraju lasu i żołnierz, okrążając kolibę,

wspinał się wzdłuż niej ku zboczom Hrubego. Andrzej zamarł. Czuł, jak nogi i ręce mu

drętwieją. Był to jednak tylko moment jakby chwilowego zamierania, gdy nagle wokół

tworzy się próżnia i człowiek nie ma czym oddychać. Znał doskonale to uczucie, więc

otrząsnął się zeń szybko. Zdolność trzeźwego, jasnego myślenia wróciła, zanim żołnierz

wspiął się kilka kroków.

Andrzej przylgnął silnie do skały, zrzucił z ramion plecak, by w każdym momencie

mieć zupełną swobodę ruchów, wyszukał wzrokiem odpowiedni kamień, podniósł go

ostrożnie i teraz, przyczajony za skałą, kącikiem oczu obserwował żołnierza. Ten zbliżał się

już na wysokość głazu. "Jeżeli mnie zauważy, cisnę w niego kamieniem... Jeżeli mnie minie,

przepuszczę go..."

Żołnierz zatrzymał się na chwilę. Rozejrzał się i naraz zwrócił się w kierunku koliby.

Andrzej odetchnął z ulgą. Widział, jak żołnierz uniósł do góry rękę i zawołał głośno:

- Hej, Jarko!

Ktoś odpowiedział mu od Strony koliby.

- Nie ma go tam?

- Nie. A ten drugi? - Złapali go.

"Złapali go" - powtórzył w myśli Andrzej i naraz z jaskrawą wyrazistością zobaczył

twarz Cygana, szeroko rozwarte czarne oczy, rozchylone drżące wargi... A w oczach strach

osaczonego zwierzęcia. "Złapali go... Już nie będzie musiał kryć się i uciekać..." I zdawało

mu się, że słyszy jego gardłowy głos: "Wciąż tylko uciekać i uciekać..."

Żołnierz zarzucił karabin na ramię.

- Hej, Jarko, gdzie ten drugi?

- Poszukaj w kosówce - doleciał głos od koliby.

Żołnierz uczynił gwałtowny gest wolną ręką i szybko ruszył przed siebie. Po chwili

zginął za przechyłem grzędy. Andrzej czuł, że ogarnia go łagodna fala radości. Czekał chwilę.

Nasłuchiwał, czy żołnierz nie zawróci na grzędę, ale prócz cichego poszumu wiatru nie

dochodził doń żaden odgłos. Bez pośpiechu zarzucił na ramiona plecak i wciąż jeszcze

czekał: niech żołnierz odejdzie na przyzwoitą odległość, niech zaszyje się w gąszcz kosówki.

Gdy uznał, że czas już ruszyć, wyjrzał ostrożnie zza głazu. Grzęda była pusta. Tylko wiatr

przeczesywał rzadkie trawy i skowyczał cicho w kamieniach. Wolnym krokiem ruszył ku

falującym ławom kosówki. Szedł ostrożnie, kryjąc się wśród głazów, a każdy krok wydawał

mu się lżejszy, bo oddalał go od niebezpieczeństwa. Gdy był już w kosówce, wyszukał

najgęstsze krzaki, zaszył się w nie jak świstak, położył się wygodnie, plecak podsunął pod

głowę i patrzał, jak po czystej tafli wysokiego nieba suną obłoki. "Chyba mnie tu nie znajdą -

myślał. - Tym razem udało mi się wymknąć z matni. Ale co będzie dalej? Jak długo można

kryć się i uciekać... wciąż tylko uciekać..."

17

Czekał aż do zmroku. Gdy góry pogrążyły się w nocy, wstał, wygrzebał się z zasieków

kosówki. Szron gwiazd wysypał się na granatowe niebo. Połyskiwał mroźnie, złowrogo. Nad

posępnymi turniami wisiał chudy sierp księżyca. W jego nikłym blasku góry piętrzyły się

ogromne, niby z czarnej połyskliwej lawy.

Wspiął się trawiastą grzędą aż pod piargi Hrubego. Stromymi zboczami okrążał

przepastne zerwy. Oddalał się szybko od koliby, jak od miejsca dotkniętego zarazą. Był

dziwnie skupiony, jak gdyby znowu odnalazł zagubiony szlak, który doprowadzi go do

zamierzonego celu. Myślał, że już Wkrótce porzuci góry. Nie będzie się ukrywał ani uciekał.

Pójdzie pod Turbacz do partyzantów, stanie przed rotmistrzem Okszą i powie: "Teraz

możecie mnie sądzić. Już mi nic innego nie pozostało. Przysięgam wam na moją służbę, na

lata spędzone wśród stałej wędrówki, na chwile, w których zamierałem ze strachu, na noce, w

których towarzyszyły mi gwiazdy, na honor kuriera, przysięgam, że z organizacyjnych

pieniędzy nie zabrałem ani jednego grosza. Nie wierzycie mi, to mnie rozstrzelajcie. Wie-

rzycie, to przyjmijcie mnie do oddziału."

Galian - choćby nawet przyszedł z Zakopanego - i tak nie zastanie go w kolibie. Stary

Słowak, z którym umówił się w Niewcyrce, zjadł już zapewne zamówiony bochenek chleba,

o ile w ogóle przyniósł go z sobą. Do Bartona nie warto zachodzić. Jego żona ostrzegła go

przecież. Trzeba wracać na Turbacz.

Postanowił, że przenocuje gdzieś w kosówkach w Hlińskiej, a rano ruszy do

Zakopanego. Tam zajdzie do Galiana. Weźmie go jako świadka i pójdą do oddziału Okszy.

Ta myśl uwolniła go od nękających wątpliwości.

Szedł może godzinę, może dwie, gdy spostrzegł, że niebo zasnuwa się cienką warstwą

chmur. Zrobiło się nagle ciemno. Gwiazdy wsiąkały w chmury. Sierp księżyca omotała wata

mgły, potem znikł nagle. Zrobiło się jeszcze ciemniej. Gdy tak szedł, natknął się w żlebie na

język zlodowaciałego śniegu. Pośliznął się i upadł. Gdy się podniósł, poczuł dokuczliwy ból

w kostce. "Dalej iść nie ma sensu - pomyślał. - Można zahaczyć nogą o wystający kamień i

runąć w jakąś rozpadlinę." Postanowił więc zejść niżej i przenocować w kosówkach.

Ześlizgiwał się ostrożnie z głazu na głaz, w stromych miejscach przysiadał i podpierając się

rękami szukał dogodnej drogi. Mrok zaklejał mu oczy. Brnął w nim jak w ciemnej masie.

Wreszcie poczuł muśnięcie kistki kosówki na rozpalonej ze zmęczenia twarzy. W ciemności

wymacał kępę suchej trawy, rozwinął śpiwór, wlazł weń z ulgą i zapadł w sen.

Rano ruszył w dalszą drogę. Postanowił zejść do Hlińskiej, a później przez Ciemne

Smreczyny, Czarną Ławkę dostać się do Pięciu Stawów. Wydało mu się, że droga ta będzie

najbezpieczniejsza.

Dzień wstał chmurny i wietrzny. Szczyty ginęły we mgłach. Warunki przejścia

zielonej granicy układały się pomyślnie. Pokrzepiony twardym snem i posiłkiem, szedł

szybko. Chciał bowiem jak najprędzej opuścić zagrożony teren. Spodziewał się, że patrol

wojskowy po przesłuchaniu dezertera powróci w te strony, by złapać zbiega. Pragnął również

na wieczór dojść do Zakopanego i rozmówić się z Galianem.

W Hlińskiej przeciął szlak turystyczny i szerokim łukiem zaczął okrążać strome

zbocza Pośredniego Wierchu. Gdy dobrnął nad Przedni Ciemnosmreczyński Staw i chciał już

schodzić ku niemu, naraz usłyszał w rumowisku skalnym ciche pojękiwanie. Ukrył się w

kępie kosówki, rozejrzał się, czy nie grozi mu zasadzka. W dole połyskiwała przymglona tafla

wody. Wiatr marszczył ją w sinawe fałdy. Nad ciemną rozsypką kosodrzewin kołował

spłoszony jastrząb. Nie wzbijał się, tylko pętlami krążył wśród skał. Tuż pod kępą leżało

wielkie rumowisko. Z tamtej strony dochodził ów żałosny głos. Andrzej nasłuchiwał jeszcze

chwilę. Zdawało mu się, że pojękiwanie słabnie, przechodzi w cichy płacz.

"Co mnie to obchodzi - pomyślał. - Trzeba ominąć rumowisko, żeby się na kogoś nie

napatoczyć." Wydostał się z kępy i bokiem zaczął okrążać miejsce, skąd dochodził dziwny

jęk. Gdy znalazł się na płasience, zatrzymał się gwałtownie: pod wielkim głazem siedział

drobny, chudy chłopiec. Skuliwszy się, ukrył twarz w dłoniach, a cała jego postać drżała

wstrząsana atakami spazmatycznego płaczu. Andrzej ukrył się za maliniakiem. Z

wzrastającym zaciekawieniem i współczuciem obserwował malca. Początkowo przypuszczał,

że chłopiec Oddalił się od starszych i zabłądził. Lecz gdy przyjrzał mu się dokładniej,

zauważył, że mały nie był przygotowany do górskiej wycieczki. Miał na sobie tylko krótkie

spodenki, koszulę i lekki sweter. Był boso. To zastanowiło go jeszcze bardziej. "Co, u licha,

robi w górach ten malec w tak chłodny dzień?"

W tej chwili chłopiec, nie przestając łkać, ujął bosą stopę w obie ręce i zaczął się jej

bacznie przypatrywać.

"Pewno się zranił - pomyślał Andrzej, wychodząc z ukrycia. - Trzeba się spytać, co

mu się stało. Nie można go zostawić bez pomocy." Nie chcąc przerazić chłopca, zawołał z

odległości kilkunastu kroków:

- Hej, mały, co ci się stało?

Chłopiec drgnął, rozejrzał się trwożnie, a gdy przed sobą zobaczył człowieka, wydał

zdławiony okrzyk i z przerażeniem wcisnął się pod skałę. Jego blada, niemal przezroczysta

twarz wykrzywiła się płaczliwie.

- Nie bój się! - zawołał łagodnie Andrzej. Chłopiec jeszcze głębiej wtulił się pod skałę,

bełkocąc coś niewyraźnie.

- Nie bój się - powtórzył. - Powiedz, co ci się stało?

Mały wciąż jeszcze patrzył na niego pełnym panicznego lęku wzrokiem. Nie mógł

wykrztusić ani słowa. Poruszał tylko wargami jak niemowa. Andrzej zbliżył się.

- No, powiedz. Zgubiłeś może ojca?... - zapytał troskliwie.

Pokręcił przecząco głową. Z błękitnych oczu pierzchał z wolna strach.

- Boli cię?

Wysunął przed siebie bosą nogę. Duży palec przecięty był z boku, a oderwany

paznokieć zwisał z krwawiącej rany. Andrzej pochylił się nad chłopcem, ujął delikatnie stopę.

Malec syknął z bólu.

- Toś się szkaradnie urządził - powiedział Andrzej łagodnie. Wciąż jeszcze miał takie

wrażenie, że chłopiec zerwie się nagle i ucieknie. - Gdzieś to sobie zrobił? - zapytał po chwili.

Chłopiec cofnął gwałtownie nogę. Głowę wtulił w zgięte ramię i znowu spazmatyczne

łkanie wstrząsnęło jego drobnymi ramionami. Andrzej usiadł obok niego. Głaskał go po

plecach.

- No, przestań, mały, przestań... Zaraz zrobimy opatrunek... Przestanie boleć... No,

przestań...

Chłopiec, jakby nie zwracając na niego uwagi, odwrócił się, przylgnął do skały i teraz

dopiero rozpłakał się na dobre.

- Zimno ci pewnie? - zapytał Andrzej. Nie czekając na odpowiedź wyciągnął z plecaka

śpiwór i okrył nim chłopca. Potem z kieszeni plecaka wyjął bandaż. - Trzeba opatrzyć nogę -

powiedział cicho. Chłopiec nie zareagował, ale płacz jego słabnął, przycichał. Tylko od czasu

do czasu całym ciałem wstrząsało ciche łkanie. Andrzej rozejrzał się, zaczerpnął trochę wody

z małego strumyczka, wijącego się wśród skał. Scyzorykiem uciął kawałek bandaża, po czym

zamaczał go w wodzie.

- Słuchaj, musimy zabandażować nogę. Przyrzekam ci, że nie będzie bolało.

Chłopiec uniósł się lekko na łokciu i po raz pierwszy spojrzał na Andrzeja bez lęku.

- Ten palec to głupstwo - rzekł po słowacku,

- No, widzisz - podjął pogodnie Andrzej - dzielny z ciebie chłopiec. Skąd się tu

wziąłeś?

Malec patrzał nieufnie. Pełnymi łez oczami badał twarz Andrzeja.

- Na wycieczce byłeś?

- Nie. "

- Toś może zabłądził? - uniósł lekko stopę chłopca i delikatnie zmywał brud z

zakrwawionego palca.

- Nie - potrząsnął igłową chłopiec.

- Z nieba spadłeś? - zażartował Andrzej. Mały skrzywił się z bólu.

- Uciekłem - wyszeptał.

- OL. - zdziwił się Andrzej. - A coś ty, bracie, przeskrobał, żeś z domu upiekł?

- Nic - rzekł ponuro. - Ja z domu nie uciekłem. Ja uciekłem ze stacji.

- Ze stacji? - Andrzej przerwał obmywanie palca. - A dokąd jechałeś? - zapytał z

wzrastającym zdumieniem.

- Ja nie jechałem. Mnie wieźli. - Nie rozumiem.

- Wieźli nas... Cały transport...

Andrzej przeniósł z wolna swe spojrzenie z krwawiącego palca na twarz chłopca i

długo w nią się wpatrywał. Widział szeroko rozwarte, pełne bólu oczy, wychudłe policzki ze

strużkami zasychających łez, zsiniałe z zimna wargi, wykrzywione żałosnym grymasem, i

naraz wszystko pojął i zrozumiał. Przed oczami niby stara, zdarta taśma filmowa przemknęły

mu obrazy wspomnień. Dzień był wtedy marcowy. Padał mokry śnieg. Białe płatki ginęły w

kałużach rozdeptywanych butami żandarmów i hlinkowców. Na boczny tor wjechał

towarowy pociąg. Hlinkowiec z wrzaskiem spędzał pasażerów z peronu. "Nie ma tu nic do

oglądania! Jazda! Usuwać się!" - krzyczał, a spoza zakratowanych okienek bydlęcego wagonu

patrzały oczy umęczonych ludzi, oczy straszne, oczy pełne nieludzkiego bólu. Ktoś z boku

zawołał: "Żydów wywożą do Niemiec." Jakaś kobiecina w nędznej chuście na głowie

załamała powykręcane reumatyzmem palce: "Chryste Panie!" A śnieg padał coraz gęstszy...

Białe płaty tonęły w rozbabranym przez żołnierskie buty błocie...

- Wywozili ciebie do Niemiec? - zapytał szeptem. Chłopiec skinął tylko głową.

- I uciekłeś?

- Tak.

Andrzej ścisnął mocno dłoń chłopca.

- Dobrze zrobiłeś, bracie. Dobrze zrobiłeś... - głos ugrzązł mu w gardle ze wzruszenia.

Był przecież twardy, zahartowany, a jednak poczuł, że pali go pod powiekami i dławi w

gardle. - Dobrze zrobiłeś - powtórzył szybko, by powstrzymać cisnące się łzy. Gdy jeszcze

raz spojrzał na chłopca, ten musiał to wyczuć, bo uśmiechnął się jakoś serdecznie i

przyjaźnie, a z oczu jego zniknęła nieufność.

- Sam byłeś? - zapytał po chwili Andrzej, zabierając się do bandażowania palca.

- Nie, z mamą.

- A z mamą co się stało?

- Mama została tam w wagonie, w Popradzie.

- To ty sam uciekłeś?

- Nie. Mnie wyprowadził jeden kolejarz. Mama powiedziała: "Niech pan ratuje

przynajmniej to dziecko." Ja nie chciałem iść, ale mama powiedziała: "Razem nam będzie

trudno. Ja później przyjdę do ciebie..." Ja nie chciałem, ale zjawił się żandarm, a kolejarz

schował mnie do innego, pustego wagonu. Potem tamten pociąg odjechał, a kolejarz otworzył

wagon, dał mi paczkę z jedzeniem i powiedział: "Ja ci nic nie mogę pomóc. Uciekaj."

- I bez butów byłeś?

- Bez butów. Bo jeden hlinkowiec mi zabrał. Powiedział, że tam, dokąd jedziemy,

będzie ciepło i nie będą mi potrzebne...

Andrzejowi wyrwało się z ust przekleństwo.

- Nie martw się - powiedział po chwili - znajdziemy ci jakieś (buty... - Naraz

uświadomił sobie, że rozmawia z chłopcem tak, jakby miał z nim zostać. Tymczasem szedł

przecież do Zakopanego. Musiał tam pójść, by rozmówić się z Galianem, a potem odnaleźć

oddział Okszy. Dodał więc pośpiesznie: - To znaczy... będziesz miał jeszcze niejedną parę

butów. Widzisz, ja też uciekam. Jesteśmy jakby towarzyszami.

- A mama?... - chłopiec spojrzał pytająco. - Czy mama wróci?

Andrzej przygryzł wargi aż do bólu. Udał, że nie słyszy pytania.

- Gdzieś sobie tak rozharatał nogę?

- Czy mama...

- Jeśli powiedziała - przerwał mu - to chyba wróci.

- Ja się tak boję o mamę...

Długą chwilę trwało milczenie. Andrzej rozciął koniec bandaża i zawiązał go na

kokardkę. Bał się spojrzeć chłopcu w oczy.

- Już gotowe - powiedział. - Do wesela się zagoi.

- Tak się boję o mamę - powtórzył chłopiec.

- Zimno ci? - Andrzej patrzył na zsiniałe stopy chłopca. Nie czekając na odpowiedź,

zdjął wiatrówkę i sweter. Sweter podał chłopcu. - Trochę za duży, ale to nic. Cieplej ci

będzie. - Żałował, że nie zabrał z sobą pantofli, które przyniósł dezerter w zrabowanym

plecaku. Przywiązałby je jakoś sznurkiem do nóg malca. W tej chwili chłopiec był niezdolny

do dalszej drogi. Miał obolałe i spuchnięte stopy.

Andrzej patrzył na nie, tarł z roztargnieniem nie ogolony policzek. Po chwili

powiedział jakby do siebie:

- Co ja z tobą teraz zrobię?

Błękitne oczy chłopca znowu napełniły się łzami.

- Pan już idzie?

- Ech - westchnął - muszę. - To ja pójdę z panem.

- Nie dasz rady. Daleko.

- Spróbuję. Jak żył mój tata, to chodziłem z nim na wycieczki. Byłem na Dziumbirze i

na Czetwernicy.

- Widzę, że z ciebie dzielny turysta, ale boso daleko nie zajdziesz.

- Pójdę... - wyszeptał chłopiec błagalnie. Andrzej pochylił się nad nim, położył mu

dłoń na ramieniu. Starał się mówić spokojnie, rozważnie.

- Słuchaj, ja też uciekam. Jeśli mnie złapią, to już po mnie. Tobie nic nie zrobią, tylko

nie mów, skąd uciekłeś. Zostawię ci trochę pieniędzy... Pójdziesz w dół doliną. Gdy spotkasz

kogoś, powiesz, że zabłądziłeś...

- Nie chcę... nie chcę - żachnął się, a twarz jego znowu nabrała wyrazu zaszczutego,

wystraszonego zwierzątka.

- Słuchaj - wyszeptał Andrzej - jeśli cię ze mną złapią, będzie jeszcze gorzej.

- Niech mnie złapią... ja chcę z panem. Andrzej zdjął z ręki zegarek i podał go

chłopcu.

- Jeżeli kogoś spotkasz, dasz mu ten zegarek. To drogi zegarek.

Chłopiec odepchnął wyciągniętą rękę. Skulił się.

- Nie chcę - załkał. - Ja się boję ludzi. Andrzej wstał, bezsilnym ruchem rozłożył ręce.

Nie patrzał na chłopca, tylko utkwił wzrok w czubkach" swych starych, pękających w szwach

butów. Myślał w tej chwili o rotmistrzu Okszy. Wyobrażał sobie, że stoi przed nim. Ścierają

się ich spojrzenia. "A jeśli Oksza mi nie uwierzy? Jeśli nie będzie chciał ze mną rozmawiać?"

- rozważał wszystkie możliwości. Wreszcie położył zegarek obok chłopca.

- Zrób tak, jak ci radzę - powiedział cicho. - Mówię ci, nic ci nie zrobią, tylko się nie

przyznawaj...

Słyszał ciche łkanie malca. Bał się spojrzeć w jego stronę. Było mu ciężko, bardzo

ciężko, ruszył jednak przed siebie. Gdy uszedł kilka kroków, usłyszał wołanie:

- Niech pan poczeka!

Obejrzał się. Malec biegł za nim, kuśtykając na zranionej nodze. Sweter sięgał mu do

kolan. Mały plątał się w nim jak w worku. Gdy dogonił Andrzeja, objął mocno jego kolana,

przylgnął do nich dygocąc.

- Niech pan nie idzie... Niech pan nie idzie... Andrzej otoczył go ramieniem. Czuł

gwałtowne bicie serca, słyszał przyśpieszony, świszczący oddech. I naraz, jakby ten ciężar

przygniatający go od chwili opuszczenia chłopca opadł, zrobiło mu się lżej, radośniej.

Pomyślał, że jeżeli zostanie z chłopcem, nie będzie już samotny, walka o życie przynajmniej

na jakiś czas nabierze sensu i treści. Przygarnął go jeszcze mocniej i powiedział:

- No dobrze... już dobrze... zostanę.

18

- Ile masz lat? - Jedenaście.

- Jak ci na imię?

- Szymon.

Kiedy postanowił, że zostanie przy chłopcu, wziął go na ramiona i poszedł szukać

chwilowego schronienia. Po rumowisku wspięli się pod zbocze Pośredniego Wierchu. Tam

pomiędzy dwoma maliniakami znaleźli obszerną dziurę. Andrzej kazał chłopcu wejść do śpi-

wora, sam zabrał się do rozpalania małej waterki.

- Cieplej ci? - zapytał.

Chłopiec skinął głową. Zdziwionym wzrokiem śledził szybkie, wprawnie ruchy swego

opiekuna. Drżał jeszcze i szczękał zębami.

- Rozpalimy ognisko, to się rozgrzejesz - powiedział Andrzej na pocieszenie. - Tu w

górach ciężkie jest życie, ale jakoś damy sobie radę... - prowadził ten monolog, by zapełnić

głuchą ciszę. Chłopiec był bowiem tak zziębnięty i zmęczony, iż milczał uparcie. Andrzej

wiedział, że gdy tylko się rozgrzeje, zaraz zaśnie. Zagotował więc w menażce trochę wody,

osłodził ją resztką cukru, podał malcowi.

- Pij, to ci dobrze zrobi.

Gdy ten małymi łykami opróżniał menażkę, Andrzej układał plam. Czynił to z myślą o

chłopcu. Przede wszystkim musi wystarać się o pożywienie. W plecaku były już pustki. Jeżeli

dzisiaj nie przyniesie choćby kawałka chleba, jutro rano nie będzie miał co dać chłopcu.

Jeszcze raz pójdzie do Bartona. Może go zastanie i potrafi wydębić od niego trochę jedzenia.

W gajówce na pewno mają zapasy, a gajowy chyba mu nie odmówi.

Chłopiec odłożył menażkę, ziewnął, skulił się w śpiworze jak mały psiak. Po chwili

spał już twardym snem. Andrzej dołożył jeszcze do ognia, obłożył palenisko kamieniami.

"Żeby tylko się nie obudził" - pomyślał, patrząc na śpiącego. Z radością stwierdził, że

wiatr dmie w stronę dziury, niosąc w jej kierunku fale ogrzanego powietrza. Jeszcze raz

przyjrzał się chłopcu. Spał spokojnie, wtuliwszy głowę pod klapę śpiwora. Poruszył go.

Chłopiec ani nie drgnął. Krzyknął mu nad uchem, ale malec spał tak twardo, że nawet grzmot

piorunów nie wyrwałby go z kojącego snu.

"Spij, mały" - pomyślał. Opróżnił plecak, zarzucił go na ramię i ruszył w drogę.

Obliczał, że na wieczór będzie w Trzech Studniczkach.

Nie pomylił się. Ody zbliżał się do gajówki, na dnie lasu leżał już mrok. Z daleka

zobaczył znajomy budynek z wyrzeźbiona lilią na szczycie. Ostrożnie okrążył małą obórkę,

skrył się za węgłem i bacznie obserwował gajówkę. Było cicho, tylko od lasu szedł głuchy

poszum i mały potok pluskał gdzieś w olszynach. Zasłonięte okna nie przepuszczały nawet

smugi światła. Naraz drzwi skrzypnęły i w ich ciemnej ramie ukazała się kobieta. Poznał ją.

Była to żona Bartona.

Wsłuchiwał się w jej kroki przemierzające podwórze, a gdy znowu drzwi

zaskrzypiały, pomyślał, że weszła do obory. Okrążył więc z drugiej strony budynek i śmiało

wszedł do sieni.

- Kto tam? - usłyszał silny, męski głos.

- Niech będzie pochwalony - powiedział, żeby zwabić gajowego do sieni.

Po chwili w drzwiach kuchni ukazała się zwalista postać Bartona. Stał i mrużąc oczy

wpatrywał się w przybysza.

- To ja, Andrzej - uprzedził go i jeszcze o krok postąpił naprzód, by znaleźć się w

kręgu bijącego z kuchni światła.

- Wszelki duch! - zawołał gajowy. - To wy byliście tu u mnie?

- Ja,

- Żona bała się, że to ktoś obcy - wyjaśnił pospiesznie i z przyjaznym uśmiechem

wyciągnął wielką, mięsistą dłoń.

Andrzeja ogarnęło bijące z kuchni ciepło. Poczuł cierpki zapach smażącej się cebuli i

słodkawą woń gotowanego mleka. Z całego otoczenia, z barczystej postaci gajowego

promieniowało ciepło i błogi spokój. Zatęsknił nagle za jakimś cichym, spokojnym kątem, za

tym wszystkim, co ogarnęło go tak gwałtownie, gdy przekroczył próg Bartonowego domu.

Stał chwilę w milczeniu, a gdy uścisnął dłoń gajowego, znowu zdławił go nagły bolesny żal.

- Wejdźcie dalej! - zapraszał gajowy.

- Poczekajcie - powiedział nieswoim głosem. - Nie chciałbym, żeby mnie tutaj ktoś

zobaczył. Moglibyście mieć przykrości...

- Nie ma nikogo.

- Wolałbym pogadać z wami na osobności.

- A co? - Gajowy zmarszczył brwi. Przez jego ogorzałą twarz przemknął cień

zakłopotania.

- Chodźcie na dwór, pogadamy. Gajowy zapiął zieloną kurtkę.

- Jak tak, to chodźmy...

Na podwórzu natknęli się na żonę gajowego. Na widok Andrzeja położyła pustą

kobiałkę na ziemi.

- To on był u ciebie - zwróciła się do męża. Ten kiwnął tylko głową.

- W porządku.

- A gdzie to idziesz? - zapytała z obawą w głosie.

- Zaraz wracam - odrzekł niechętnie.

Oparła dłoń na biodrze i z kobiecą ciekawością przyglądała się odchodzącym.

Zatrzymali się na skraju lasu.

- Co z wami? - gajowy oparł się o pień i spojrzał dociekliwie.

- Niedobrze - odrzekł Andrzej. - Przyszedłem do was po pomoc.

- Na Węgry idziecie?

- Nie.

- Do Zakopanego?

- Nie - rzucił szybko i urywanymi zdaniami jął opowiadać o ostatnich zdarzeniach. -

Gdyby nie ten chłopiec - zakończył - poszedłbym do Zakopanego, a tak...

- Tak... - westchnął gajowy. - Narobiliście sobie biedy. W górach niełatwo wam

będzie przetrzymać.

- Dam sobie jakoś radę, tylko wy mi pomóżcie.

Nie widział dokładnie twarzy Bartona, ale wyczuł, że sposępniała nagle i stężała.

- A czego wy chcecie ode mnie? - zapytał gajowy stroskanym głosem.

- Teraz trochę żarcia... Niewiele, żeby tylko pierwsze dni przetrzymać.

- A potem?

- Potem, gdy mały wydobrzeje, mógłby u was zostać.

Barton zasępił się jeszcze bardziej. Wielką, spracowaną dłoń uniósł do czoła.

- Tego nie da się zrobić. Dawniej tak, ale teraz...

- Powiecie, że chłopiec przyjechał do was od krewnych, że słaby na płuca, trzeba mu

górskiego powietrza.

Gajowy zaśmiał się sucho.

- Mnie tu za dobrze znają. Teraz nie da się zrobić - zniżył głos, nachylił się i dodał

prawie szeptem: - Na mnie też mają oko.

- Niedługo to wszystko potrwa.

- Przyjechali żandarmi. Powiedzieli, że partyzantom pomagam.

- Partyzantom?

- U nas też się rusza. Wczoraj w Jamnickiej była strzelanina. Dwóch żołnierzy

rannych. Dezerterzy uciekają w góry. Był tu u mnie jeden...

- Może Cygan?

- Nie, chłopiec z Horehronia, drwal. Dałem mu, co miałem. Poszedł w góry. Ktoś go

zobaczył, że u mnie nocował, no i żandarmi przyszli. Baba mi głowę suszy, żebym się do tego

nie mieszał, ale ja... No, cóż... chętnie sam poszedłbym z nimi... A teraz, tego chłopca nie

mogę... chyba rozumiecie?

- Rozumiem. Może znacie kogoś, kto by go mógł przyjąć?

Gajowy bezradnym gestem rozłożył ręce.

- Nie da rady. Teraz wszyscy się boją. Przedtem to ja sam wziąłbym go do siebie.

Biedny chłopiec... - westchnął cicho. Wyciągnął paczkę papierosów. - Zapalicie?

Andrzej z przyjemnością zaciągnął się dymem. Od dwóch dni nie palił. Teraz

zakręciło mu się lekko w głowie.

- Ale jedzenia to mi trochę dacie? - zapytał.

- Sam nie mam dużo, ale coś się znajdzie.

- Oczywiście zapłacę - dodał pospiesznie Andrzej.

- Głupstwo. Gdybym był w potrzebie, to byście mi też pomogli.

Andrzej ujął go za ramię.

- Słuchajcie. Nie wiem, jak długo tam zostanę. Chłopiec jest słaby, musi jeść.

Zostawię wam trochę koron i dwadzieścia dolarów...

- Co ja z dolarami zrobię? - zapytał tamten z uśmiechem.

- Zmienicie w mieście.

- Za to karają.

- Znajdziecie w Popradzie albo w Łomnicy faktora. Teraz ludzie kupują. Chodzi o to,

żeby kupić trochę jedzenia na zapas.

- Dobrze, spróbuję.

- Umówimy się. Najlepiej by było, żebyście mi donieśli do Ciemnych Smreczyn.

Gajowy skinął przytakująco.

- Teraz dam wam niewiele, a jutro spróbuję zmienić dolary.

Andrzej mocniej ścisnął ramię gajowego.

- Dziękuję wam, Barton. Wiedziałem, że mi pomożecie,

- Głupstwo. Dajcie plecak, zaraz wam coś przyniosę. Niedużo, bo sam nie mam. -

Chciał już odejść, ale Andrzej zatrzymał go.

- Zdaje mi się, że macie w domu chłopca.

- Mam.

- Pewno zostało po nim trochę starych rzeczy. Ten mój jest bosy, prawie goły. Może

byście coś znaleźli dla niego. Najważniejsze buty i coś ciepłego.

- Poszukam... Tylko stara będzie jęczeć - powiedział zatroskany i ruszył w stronę

domu.

Andrzej patrzał za odchodzącym. Jego mocna, zwalista postać ginęła w gęstniejącym

mroku. "Morowy chłop" - pomyślał, a w tym krótkim określeniu kryło się ciepło i

wzruszenie, podziw i wdzięczność. Potem zwrócił się myślami ku chłopcu. "Żeby się tylko

nie przebudził, żeby dospał do mojego powrotu. Będzie się malec cieszył, gdy rano

przyrządzę mu wspaniałe śniadanie. Jakie to dziwne! Gdy się człowiek troszczy o kogoś,

zapomina o swoich zmartwieniach..."

19

Wracał z pełnym plecakiem i z głęboką wiarą, że teraz lepiej mu się powiedzie, że

odwróci się los, jak gdyby ten mizerny chłopiec przyniósł mu nagle szczęście: zastał przecie

Bartona w gajówce, dostał od niego trochę żywności, która powinna starczyć na kilka

najbliższych dni, otrzymał przyrzeczenie, że gajowy będzie mu dostarczał zapasów

kupionych za dolary. Zdawało mu się, że wreszcie nadszedł spokojniejszy okres. Jeżeli tylko

się ociepli, będzie można przetrwać w górach aż do wyleczenia chłopca. A potem? Potem

postara się umieścić malca, a sam powróci na Turbacz.

Szedł pogrążony w tych myślach, radośnie zatroskany. Zdawało mu się, że wraca do

Ciemnych Smreczyn jak posłaniec z dobrą nowiną. Obrał tę samą drogę przez Prehybę, Banie

i Szkaradny Żleb. Wąska ścieżyna ginęła wśród skał i kosówek. Gęstniejący mrok zamazywał

jej ledwo dostrzegalne zarysy. Chmury wisiały nisko, od żlebów szedł chłodny powiew,

niosący zapach zleżałego śniegu.

Był już bardzo zmęczony. Szedł jednak coraz szybciej, jak spóźniony pasterz do

dalekiego szałasu. Gdy wspiął się ponad skaliste grzędy opadające ze zboczy Krywania,

utonął nagle w szarej, wilgotnej masie mgły. Zdawało mu się, że grzęźnie w mętnej wodzie

ślepego, głuchego świata. Słabe zarysy ścieżki, głazów, kosodrzewiny rozpłynęły się nagle,

znikły. Pozostała jedynie ciemna, nieprzebyta ściana mroku. W którą stronę spojrzeć,

wyrastała zwielokrotniona.

Andrzej usiadł na kamieniu. Myślał, że mgła za chwilę ustąpi, spłynie w dolinę lub

wzniesie się ku zboczom. Ale na próżno czekał. Zgęstniała tylko jak masło. Czuł drobniutkie

kropelki osiadające na twarzy, brwiach i rzęsach. Gdy oddychał, zdawało mu się, że zamiast

powietrza wchłania w siebie zimną masę.

Doznał takiego uczucia, jak gdyby nagle został odcięty od otaczających gór i zawisł w

pustce. Przejął go dreszcz. Wstał. Niby ślepiec próbował brnąć w poszukiwaniu niewidzialnej

ścieżki, lecz gdy kilka razy potknął się o wystające głazy, usiadł znowu pełen bezsilnej

rozpaczy. Myślał o chłopcu: "Co będzie, jeśli obudzi się i znajdzie się nagle wśród tej ślepej

nocy?" Wyobraził sobie jego przerażenie. "Nie, nie można go zostawić samego. Za wszelką

cenę przed świtem trzeba dobrnąć do Ciemnych Smreczyn."

Poderwał się. Szedł z wyciągniętymi przed siebie rękami. Gdy jednak znowu się

potknął i ugrzęznął w kępie kosówki, zrozumiał, że tą ścieżyną nie zajdzie daleko. Gdyby

mógł dobrnąć do głównego szlaku, wiodącego dnem Koprawej, wtedy nawet w tej oślepia-

jącej mgle potrafiłby dojść do celu. Zaczął więc schodzić.

Początkowo ześlizgiwał się zboczem porośniętym kosówką. Dziergał się wiotkich

konarów i na oślep brnął przez zbity gąszcz. Potem natrafił na trawiastą grzędę. Krok za

krokiem zsuwał się po śliskiej trawie. W miejscach stromych i bardziej niebezpiecznych

siadał i podpierając się rękami spuszczał się bardzo ostrożnie. Wiedział, że jeden nierozważny

krok może spowodować upadek, a na drodze czyhają urwiska i zdradliwe rozpadliny. Można

potoczyć się w dół i nie wstać już więcej.

"Czy nie lepiej przeczekać noc i wyruszyć dopiero o świcie?" - zapytywał sam siebie.

Ale świadomość, że chłopiec może się przebudzić, pchała go wciąż naprzód. Nie wiedział,

dokąd idzie i gdzie się znajduje. Gdy potarł zapałkę i przybliżył ją do tarczy zegarka, ze

zdziwieniem spostrzegł, że minęła już północ. "Za dwie godziny będzie dniało. Może jednak

przeczekać do świtu?" - postarzał w myśli, idąc wciąż dalej.

Czuł, że siły wykruszają się z wolna w nieubłaganej potyczce z czasem. Doznawał

nieraz takiego uczucia, jak gdyby serce zamierało mu w piersi, a całe ciało omdlewało w

martwocie. Wtedy mocniej zaciskał zęby i powtarzał w myśli: "Przecież już nieraz byłem w

gorszych tarapatach, a jednak przetrwałem."

Po jakimiś czasie w dole, jakby pod stopami, usłyszał głuchy, przytłumiony szum.

"Potok w Koprowej!" - ucieszył się i przyśpieszył kroku. Wtedy właśnie zahaczył butem o

występ Skalny. Runął w mrok, jak w studnię, przekoziołkował... i upadł na sprężysty gąszcz

kosówki. Porwany ciężarem plecaka toczył się długo, aż wreszcie zatrzymał się na piarżystym

stoku. Był tak wyczerpany, że nie miał ani siły, ani ochoty podnieść się z piargu. Długą

chwilę leżał z rozrzuconymi rękami, z głową zwisającą w dół.

Gdy się podniósł, poczuł, że noga, którą skręcił podczas ucieczki, dokucza mu teraz

dotkliwie. "Pewno lekko zwichnięta w kostce - pomyślał i nagle opanowało go uczucie

zwątpienia. - Teraz chyba nie dowlokę się o własnych siłach."

Próbował przejść kilka kroków, lecz pierwszy kamień na piargu okazał się przeszkodą

nie do przebycia. Usiadł więc, rozsznurował but i długo masował skręconą nogę. Ból nie

ustawał, wokół kostki rosła spuchlizna. "Co za pech! - myślał. - Gdyby nie mgła, już dawno

byłbym w Ciemnych Smreczynach. Rozpaliłbym wielką watrę. Chłopiec, czując ciepło, nie

przebudziłby się tak szybko. Zdążyłbym ugotować mu herbaty i usmażyć jajka... Jaki dobry

chłop z tego Bartona. Nie zapomniał wsadzić do plecaka kilku świeżych jajek. »To dla

chłopca - powiedział. - To mu dobrze zrobi.« Z tych jajek teraz pewno jajecznica..." - Chciał

sprawdzić, czy jajka się potłukły w plecaku, ale zabrakło mu sił. "Ze skręconą nogą nie

dowlokę się do Ciemnych Smreczyn. Trzeba będzie zaszyć się w kosówkę i odpocząć..." Ale

wnet wytłumaczył sobie: "Jeżeli zasnę, noga spuchnie jeszcze bardziej i nie ujdę nawet

dziesięciu metrów. Choćbym się miał czołgać, muszę dobrnąć do Ciemnych Smreczyn..."

Zaczął mocniej masować nogę, a gdy ból nie ustępował, rozebrał się szybko, z dołu

koszuli oddarł dwa szerokie pasy płótna i tym zaimprowizowanym bandażem bardzo mocno

skrępował kostkę. Potem silnie zasznurował but i wstał. Unieruchomiona w stawie stopa była

teraz sztywna jak z drewna, bolała, ale mógł już oprzeć się na niej. Spróbował schodzić

piargiem. Pierwsze kroki stawiał ostrożnie. "Nie jest tak źle" - odsapnął z ulgą. Po kilku

minutach był już nad potokiem.

Wezbrany potok wydał mu się nie do przebycia. Woda szumiała głucho, potężnie,

rozbijając się o wystające głazy. Miał wrażenie, że cała ta lepka, otaczająca go ciemność

ruszyła z przeraźliwym hukiem jak czarna rzeka. Parła przed siebie z wzmagającą się siłą,

zalewała wszystko, zagarniała każdą myśl.

Próbował znaleźć w ciemności przejście po sterczących z wody skałach, a gdy

namacał wreszcie wielki głaz i chciał przeskoczyć potok, pośliznął się na wypolerowanej jak

marmur gładziźnie i po kolana wpadł w lodowatą wodę. Trzęsąc się z zimna, przeklinając,

wydostał się znowu na stromy brzeg. "W tym miejscu nie przejdę - wnioskował. - Jeżeli

nawet spróbuję iść w bród, wezbrana woda zniesie mnie i rozbije o najbliższe skały. Trzeba

szukać innego przejścia..." Przypomniał sobie, że droga w kilku miejscach przecina potok.

"Trzeba iść wzdłuż brzegu aż do pierwszego mostku" - postanowił. Przejście nie było jednak

łatwe, zagradzały je zasieki gęstej smreczyny, piarżyste urwiska, piętrzące się skały, pola

kosodrzewiny. Nawet w dzień przebycie tej drogi wymagałoby wielkiego wysiłku, a co

dopiero w nocy, gdy mrok tak gęsty, że nie widać wyciągniętej przed siebie dłoni.

Szedł jednak wytrwale. Z wielkim wysiłkiem pokonywał każdą przeszkodę. Z każdym

krokiem ubywało mu sił. Przystawał, kładł się na wilgotną ziemię, jak gdyby z jej

kamiennego łona chciał zaczerpnąć siły do dalszego marszu. Wstawał zlany zimnym potem,

zziębnięty, coraz słabszy.

Gdy wreszcie dotarł do miejsca, gdzie droga przecinała potok i wspinała się na drugi

brzeg, był już tak słaby, że zwątpił w celowość dalszego marszu. Zapomniał o wszystkim: o

chłopcu śpiącym wśród rumowiska Ciemnych Smreczyn, o jedzeniu, które z takim trudem

niósł z Trzech Studniczek, o financach, żandarmach i patrolach. Zapragnął jedynie zamknąć

oczy i zasnąć. Zapaść się w ten upiorny mrok wraz z myślami, całym sobą, bez reszty.

Już miał się położyć w kępach przydrożnego jaferu, gdy naraz usłyszał, a raczej

wyczuł, że ktoś się zbliża. W jednej chwili stał się czujny jak tropione zwierzę.

Ten ktoś szedł przeraźliwie wolno, jak gdyby z trudem przeciskał się przez mroczną

przestrzeń. Andrzej wyraźnie słyszał kroki i cienkie skrzypienie żwiru pod jego stopami.

Wstrzymał oddech, wlepił oczy w ciemność. Kroki były coraz bliżej, coraz bliżej. Nie

odczuwał ani lęku, ani radości. Odgłos ludzkich kroków w tej głuszy wywoływał w nim

jedynie ciekawość.

Naraz kroki ucichły i ciemność jakby zgęstniała. Wiedział już, że ten, który szedł,

zatrzymał się nie dalej jak dwa kroki przed nim. I on zapewne też wyczuł obecność

człowieka. Nastąpiła pełna napięcia cisza i nagle w tej ciszy rozległ się słaby, nabrzmiały

lękiem głos:

- Kto tam?

Andrzejowi głos ten wydał się znajomy. Słyszał go już z bliska, brzmiał wyraźnie w

jego uszach jak gdyby echo dawniej wypowiedzianych słów.

- To wy, dziadku? - zapytał niemal szeptem.

- Ki pieron! - odpowiedziano w ciemności. Andrzej był już pewien, że to dziadek,

poszukiwacz skarbów. Ukryty w ciemności człowiek stał się nagle uosobieniem wszystkich

bliskich, serdecznych mu ludzi. Zbliżył się ostrożnie do starego.

- To ja - powiedział. - To mnie mieliście przynieść chleb z Podbańskiej.

- Wszelki duch!... - wyszeptał stary i cofnął się gwałtownie.

- Nie bójcie się, dziadku.

- To ty, com cie spotkał w Niewcyrce?

- Ano ja.

- Dlaczegoś wtedy nie przyszedł?

- Nie mogłem, dziadku. Żołnierze mnie ścigali. Musiałem uciekać.

- Jużci, spotkałem żołnierzy... Z gwerami szli... Cygana prowadzili... Pytali się, czy nie

widziałem tego drugiego. To ciebie ścigali? - Postąpił krok ku Andrzejowi i dopiero teraz

zobaczyli się dokładniej. Andrzej chwycił zimną, kościstą dłoń spoczywającą na kiju.

- Mnie, dziadku, ale, widzicie, nie złapali.

- Ten Cygan też im uciekł...

- Uciekł?

- Jużci. Cygana niełatwo złapać. Cygana nogi same niosą. Oni głupi. Nie zakuli go,

ino mu buty zdjęli. Cygan uciekł, bo Cygana nogi same niosą... A ty? - uniósł lekko głowę

chcąc bliżej przyjrzeć się w mroku twarzy. - Ja wtedy byłem. Przyniosłem ci chleba...

- Dziękuję wam, dziadku.

- Nie ma za co. Widzę przecie, żeś w biedzie. Andrzej przybliżył się jeszcze bardziej.

Czuł ciepły oddech na swej szyi. Ujął starego za łokieć.

- Ej, dziadku - rzekł zdławionym ze wzruszenia głosem - wy w taką ciemną noc...

- Cicho - syknął starzec - mogą usłyszeć. Rozejrzał się trwożnie.

- Kto?

- Hajduki... Widziałem, że nocą szli ku Niewcyrce. Idę, coby im drogę zmylić... - głos

jego brzmiał tajemniczo. - Pełno teraz takich, co mi chcą wszystko odebrać, ale ja nie dam...

Nie dam - powtórzył z tępym uporem. - Miszko mi powiedział: "Słuchaj,

Ondrasz, ja ci rozkazuję, żebyś moich skarbów strzegł jak oka w głowie. To wszystko

będzie twoje... W Niewcyrce jest wielka skrzynia. Czterech chłopów nie udźwignie..."

- Wiem, dziadku - przerwał mu Andrzej.

- A ty Skąd wiesz? - zapytał stary z łękiem.

- Przecież samiście mi o tym mówili.

- Dyć mówiłem - uspokoił się. - Ino ty nikomu nie powiedz. Nie powiedz...

- Bądźcie spokojni, dziadku, ja skarbów nie potrzebuję.

- He... he... - zaśmiał się - Wszyscy tak mówicie.

- Dziadku - Andrzej szarpnął starego za ramię - mnie skarbów nie trzeba. Ja mam inne

kłopoty.

- He... he... - zaskrzypiał starczy głos - ja już ten chleb, com ci nosił, zjadł.

- Nie o to chodzi - niecierpliwił się Andrzej. - Dobrzeście zrobili. Ale teraz musicie mi

pomóc. Pójdziecie ze mną do Ciemnych Smreczyn...

- A co mnie do Ciemnych Smreczyn? - uniósł okryte starym kożuchem ramiona.

- Pójdziecie, bo sam nie zajdę. Zesłabłem...

- Takiś młody, a taki płony - zdziwił się stary.

- Zesłabłem. Nogę mam zwichniętą, a tam czeka na mnie chłopiec. Mały chłopiec,

rozumiecie? Beze mnie zginie w górach. Musimy iść razem.

- Twój chłopiec?

- Mój - skłamał.

- A co on tam robi?

- Śpi. Ale gdy się obudzi i zobaczy, że mnie nie ma... On zupełnie mały, nie da sobie

rady. Słuchajcie, będzie płakał - coraz silniej szarpał jego kościste ramię. - Musimy tam iść,

ratować chłopca. Rozumiecie?

Stary poruszał bezdźwięcznie wargami.

- Rozumiecie, dziadku?

- Rozumiem - wyszeptał przeciągle. - Rozumiem. Dyć trza chłopca ratować.

- To chodźmy, nie ma czasu. - Andrzej ujął go pod rękę, wsparł się na nim. -

Chodźmy! - przynaglał. - On sam. Gdy się obudzi, przestraszy się...

Stary odwrócił się wolno. Chwilę stał jeszcze, jakby się namyślał, ale wnet odetchnął

głęboko i podtrzymując chwiejącego się Andrzeja, ruszył drobnym, starczym krokiem.

Droga pięła się stromo, ginęła we mgle. Ze smreków skapywała woda. Potok szumiał

głucho i przeciągle, a górą już szarzało, jak gdyby mrok nasiąkał zbliżającym się świtem.

- Będzie dniało - powiedział stary.

20

Kiedy Andrzej z dziadkiem, poszukiwaczem skarbów, dowlekli się rano do Ciemnych

Smreczyn, chłopiec spał jeszcze. Leżał jak poczwarka skulony w zielonym śpiworze. Jego

drobne ciało poruszał lekki, równomierny oddech. Pochyleni nad nim patrzyli pełni radosnego

zatroskania.

Od tego czasu minął długi tydzień. Tydzień mgieł, deszczów, wichrów. Andrzej

znalazł wygodniejsze schronienie: płytką kolibę wciśniętą między dwa głazy, osłoniętą od

wiatru kępami kosówki. Była tak mała, że z trudem w niej się mieścili. Obok, wśród kosówki

rozciągała się mała płasienka, niżej rumowisko skalne. Żeby dotrzeć od Ciemnych Smreczyn

do koliby, trzeba było przedrzeć się przez pole kosodrzewiny, a potem rumowiskiem wspinać

się w górę aż do płasienki. Droga była trudna, a dojście widoczne z wylotu koliby nie

pozwalało nikomu zbliżyć się niepostrzeżenie.

- Przeczekamy tutaj - powiedział do chłopca - a gdy się wypogodzi, poszukamy

czegoś lepszego.

Chłopiec godził się na wszystko. Bał się tylko chwili, kiedy Andrzej oddalał się od

koliby.

- Czego się boisz? Przecież wiesz, że cię nie zostawię - tłumaczył Andrzej.

- Nie chcę być sam - powtarzał.

Przez ten tydzień chłopiec wzmocnił się, nabrał rumieńców. Z jego smutnych,

zadumanych oczu znikł strach. Zraniona noga zagoiła się niemal zupełnie. "Jaki ładny

chłopiec - myślał Andrzej patrząc na niego. - Jakie ma rozumne spojrzenie." A potem

uśmiechał się. "Trzeba go tylko porządnie ubrać. W tym stroju wygląda jak strach na wróble."

Rzeczy, które Barton ofiarował dla chłopca, były chyba z piętnastoletniego wyrostka.

Stara wełniana czapka opadała malcowi na oczy, połatana kapota sięgała kolan, a welwetowe

spodnie trzeba było dwa razy podwinąć, by nie utrudniały chodzenia. Spod tych spodni

sterczały podwinięte czuby wielkich, zniszczonych butów.

- Wyglądasz jak cygańskie dziecko - żartował Andrzej. - Ale to głupstwo, nikt cię tu

nie widzi. Nie martw się. Przyjdą dla nas lepsze czasy. Ubierzemy cię jak małego eleganta...

Chłopiec zmrużył błękitne oczy, zmarszczył kształtny nos i uśmiechał się do Andrzeja.

- To głupstwo. Grunt, że mi ciepło.

Andrzej starał się zająć mu każdą chwilę. Gdy w deszczowy dzień siedzieli skuleni w

kolibie, wystrugał z kosówki małych narciarzy, z cienkich listewek drzewa dorobił im narty,

każdemu wyciął na piersiach numer.

- Co pan robi? - zapytał mały Szymek.

Andrzej pochylił głowę, z zadowoleniem przypatrywał się swemu dziełu.

- Ładny narciarz, prawda? Czy widziałeś kiedy zawody narciarskie?

- Widziałem! - zawołał chłopiec. - Ja sam startowałem u nas w Keżmarku.

- Do biegu?

- Do biegu i do skoków. Mieliśmy zawody dla dzieci.

- To świetnie. Urządzimy teraz bieg narciarski. Wyznaczymy trasę, sporządzimy listę

startową...

- A jak będziemy mierzyli czas?

- Bądź spokojny, wszystko da się zrobić.

Chłopiec patrzał na Andrzeja z rosnącym zainteresowaniem. Nie mógł się doczekać,

kiedy ten wystruga ostatniego narciarza.

- Bądź cierpliwy - śmiał się Andrzej. - Zrobimy międzynarodowe zawody narciarskie.

Ty będziesz miał drużynę słowacką, a ja polską.

- Może ja będę miał norweską? - zaproponował Szymek.

- Dlaczego właśnie norweską?

- Bo Norwegowie są najlepszymi narciarzami na świecie...

Wreszcie, gdy obie ekipy były gotowe, Andrzej ugniótł z chleba kostkę, wysuszył ją

nad ogniem i postawił biegaczy na linii startowej.

- Za chwilę start do biegu na osiemnaście kilometrów - zawołał tubalnym głosem.

Szymonowi błysnęły radośnie oczy.

- Jak pan to wszystko dobrze wymyślił. Będziemy rzucać kostką jak w "Wyścigach

konnych".

Wieczorem, gdy wciśnięci w ciasny śpiwór, wpatrywali się w przygasające ognisko,

Andrzej żartował.

- Dzisiaj Norwegowie dostali porządnego łupnia. Pierwszy z nich zajął dopiero trzecie

miejsce...

- Bo ten najlepszy złamał nartę - bronił się Szymon.

- A ci dwaj pozostali?

- Oni mieli pecha.

- No, tak - zgodził się Andrzej. - Jutro na pewno pobiegną lepiej i pobiją Polaków na

łeb, na szyję.

Żar w ognisku, przygasał, stawał się czerwony, jak otwarta rana, wśród ślepej, głuchej

nocy. Ponad nim świetlistą czapą wisiała łuna odbita w gęstej mgle, a dalej była już tylko

ściana mroku. Chłopiec zasypiał szybko, wtuliwszy głowę w ramię Andrzeja. Po chwili

słychać było jedynie jego spokojny, równy oddech.

Gdy po tygodniu mgieł i deszczu przywitał ich pogodny ranek, odtańczyli na płasience

triumfalny taniec. Wzięli się za ręce i tak długo krążyli w pląsach, aż im brakło tchu. Wtedy

upadli na zroszoną trawę, tarzali się, zanosząc się śmiechem.

Nad nimi było niebo głębokie, przepastne, wesołe. Wysoko w górze unosił się obłok.

Topniał, kurczył się jak gruda wiosennego śniegu, rzucona na taflę wody. Już go nie ma.

Rozpłynął się cały. Wypił go niezmierzony, rozsłoneczniony błękit.

Od Ciemnych Smreczyn powiał wiatr. Ciepły podmuch gładził czule, jak czyjaś

kochająca ręka. Niósł ostry zapach żywicy. To kosówka pachnie tak na wiosnę, gdy słońce

wyciska zeń soki. Daleko, daleko grań, kryjąca w fałdach chłód poranka. Rude upłazy z lisza-

jem siwych piargów. Wiosna pulsuje w ziemi cichym szmerem strumieni.

- Chodź, Szymek, pójdziemy pod Wierszyczek na płasienki. Wygrzejemy się za

wszystkie czasy.

Chłopiec podaje mu rękę z radosnym okrzykiem.

- Jak tu ładnie dzisiaj!

- Zrzuć z siebie starą kapotę i te portki. Ciepło. Będziemy leżeć, wygrzewać się jak na

patelni.

Wspinali się z głazu na głaz ku słonecznym progom, osypanym kępami kosodrzewiny.

Andrzej kuśtykał jeszcze trochę. Mimo to wspinał się z wielką zręcznością. Szymek biegł za

nim dysząc jak mały psiak. Przystanęli przy wielkim głazie.

- Tu będzie wspaniała plaża! - zawołał Andrzej. Oczy przyzwyczajają się z wolna do

oślepiającego blasku. Ta granatowa grań to Krzyżne Liptowskie i Wielka Kopa, a z lewej

Krywań. Stał jeszcze w pianach mgieł, jak gdyby dźwigał swe cielsko z rannej kąpieli. Piany

skapują z jego ramion, słońce suszy mu zgarbiony grzbiet.

Jeszcze dalej, nad Dziumbirem, kłębią się ciemne chmury, nabrzmiałe ciepłym,

wiosennym deszczem. Tam daleko, po madziarskiej stronie - ziemia oddycha pad natryskiem

ciepłej ulewy...

Zdjęli koszule, zrobili z nich wałki i podłożyli je pod głowy. Po raz pierwszy poczuli,

że jest prawdziwa wiosna. Słońce kłuło ich skórę tysiącami złotych szpilek, bombardowało

wiązkami protonów. Przymknęli oczy. Świat zmatowiał, ale pod powiekami wciąż jeszcze

migotała srebrzysta panorama gór.

Wtem coś zaszeleściło nad głowami, powiało chłodem i kilka grudek śniegu posypało

się na skałę, na twarze, nagie ramiona i wyprężone torsy.

Brrr... Kto tu się pęta, do licha? Kto zakłóca spokój samotników?

Andrzej z trudem wykręcił zdrętwiałą szyję i w tej samej chwili znieruchomiał. Jakieś

sto, sto pięćdziesiąt kroków nad nim, na skalnej grzędzie stała kozica. Wstrzymał oddech,

przylgnął do głazu. Na szczęście, nad nimi, niby zielony parawan, wisiała kępa kosówek.

Przez prześwit w jej kiściach obserwował niespodziewane zjawisko.

Trącił lekko chłopca i nakazując mu milczenie, ruchem głowy pokazał kozicę. Szymek

wytrzeszczył oczy. Patrzył jak zaczarowany.

Na tle szklistego nieba kozica wyglądała jak wykuty w skale posążek. Jej biała

kamizelka połyskiwała. Naraz kozica drgnęła, przysiadła na zadzie i jednym sprężystym

skokiem znikła za grzędą.

- Zwiała - szepnął zawiedziony Szymek. Andrzej przytknął palec do ust.

- Ciii... - syknął.

Malcowi żal było, że tak szybko uciekła. Oko nawet dokładnie nie uchwyciło rysunku,

myśl nie ogarnęła radości, cały obraz zginął jak z taśmy przyśpieszonego filmu. Miał już

wygodnie położyć się na maliniaku, gdy nagle spoza grzędy ukazały się cztery rogate główki.

- Ho, ho, cała rodzinka...

Kozioł, jak sprężony kłąb mięśni, wskoczył na wielki maliniak. Stanął na straży.

Wietrzył. Ale wiatr szedł od niego i strażnik nie mógł wyczuć leżących w dole ludzi.

Potrząsnął zgrabnym łbem. Na ten znak dwie młode koziczki wyskoczyły na zrąb grzędy.

Wietrzyły wraz z kozłem.

Po chwili stara kozica tanecznym krokiem wybiegła na środek żlebu. Grudki

wilgotnego śniegu potoczyły się po stoku, znacząc go cienkimi pręgami. Rosły, rosły i z

szelestem rozbijały się na suchym piargu. Wtem kozica sprężyła się, skoczyła przed siebie,

błyskawicznie zjechała na zadzie. Śnieg trysnął spod kopyt srebrzystymi fontannami. W

połowie żlebu spod śniegu Wystawał płaski kamień. Kozica zjeżdżała prosto na niego. Gdy

dotknęła kamienia, całe jej ciało wystrzeliło w górę w karkołomnym skoku.

"Brawo! brawo! - pomyślał Andrzej. - Nawet Staszek Marusarz nie wykonałby

piękniejszego skoku."

Szeroko rozwarte oczy Szymka zaśmiały się w zachwycie.

Małe koziczki z lękliwym zainteresowaniem przypatrywały się, co też ta mama

wyprawia.

"A teraz na was kolej, urwipołcie - myślał Andrzej, Oczarowany tym niezwykłym

widokiem. - Hejże, nie bać się. Które z was odważniejsze."

Młoda koziczka niepewnie stanęła na płacie śniegu. Już miała puścić się w

karkołomny zjazd, ale zabrakło jej odwagi. Wierzgnęła komicznie i jednym susem znalazła

się na grzędzie.

Druga, śmielsza, puściła się na łeb, na szyję. Mignęła w powietrzu jak ruda smuga.

Skok wypadł znakomicie.

Szymek był tak oczarowany, że miał ochotę zaklaskać. Brawo! To naprawdę

wspaniały skok! A teraz kolej na ciebie, patałachu. Dlaczego kręcisz się na grzędzie i

wierzgasz? Na co czekasz?

"Nie, mój panie, to nie takie proste. Zjazd stromy, śnieg twardy, zlodowaciały.

Kopytka mogą się pośliznąć, a na dole piarg... Ale trudno, trzeba spróbować..."

Koziczka niepewnie stanęła na śniegu. Zerknęła w dół, wierzgnęła i znowu jednym

susem znalazła się na grzędzie.

Matka kilkoma skokami dopadła jej, otarła się o jej płowy bok, jakby jej chciała

powiedzieć: "Poczekaj, to nie takie straszne, jeszcze raz ci pokażę."

Zjeżdżała w dół, aż śnieg chrzęścił. A potem skok, nie skok, poezja ruchu, pokaz

zręczności i wdzięku. Nawet stary kozioł-strażnik zdawał się pochwalać niezwykły kunszt

swej połowicy.

"Na co się gapisz? Puść mnie!" - odważniejsza koziczka odepchnęła swą siostrę,

skoczyła na śnieg i pomknęła w dół. Nabrała takiego rozpędu, że śnieg zakipiał pod jej

raciczkami.

"Uważaj!..." - przeraził się Szymek.

Ale ona mignęła tylko w powietrzu, a potem jak piłka odbiła się na kamieniu i

wylądowała niemal na piargu. Hop! lekka chrystiania i już wracała na grzędę.

"A ty, mały patałachu, co z tobą? Spróbuj, bo wstyd zastanawiać się tak długo."

Stropiona koziczka zdobyła się na czyn desperacki. "Raz kozie śmierć!" Skoczyła z

grzędy prosto na płat śniegu. Pędzi na złamanie karku z komicznie rozstawionymi przednimi

nóżkami. Hop!... Przednia noga podwinęła się, koziczka zaryła noskiem i fajtnęła tęgiego

kozła, a potem jak piłka podskoczyła na rozstawionych nogach i patrzy zdziwiona: "Co to się

stało!"

"Nie martw się, moja złota. Następny skok uda się na pewno."

Naraz, tuż przed nosem Szymka, trzasnęła uwolniona spod ciężaru śniegu gałązka.

Trrrach... - strzeliła bryzgami lodowatych grudek.

Kozioł przysiadł na zadzie, uskoczył, już go nie było. Za nim rzuciło się całe stadko.

Zniknęło tak szybko, jak gdyby wiatr je zdmuchnął. O tym, że było tu przed chwilą,

świadczyły tylko toczące się żlebem grudki śniegu.

- Szkoda - powiedział Szymek i spojrzał z wyrzutem na gałązkę, która chwiała się

jeszcze tuż przed jego nosem. - To nie ja... to gałązka spłoszyła kozice.

21

- Nareszcie będziemy mieli zapasy najmniej na dwa tygodnie - Andrzej powiedział to

z dumą i radością. Spojrzał triumfalnie na Szymka, odsapnął i z ulgą zrzucił z ramion

naładowany plecak.

Przed chwilą wrócił z Ciemnych Smreczyn, gdzie spotkał się z Bartonem. Ten, według

umowy, przyniósł im prowiant, który kupił za wymienione dolary. Andrzej uklęknął obok

plecaka. Powoli, z namaszczeniem wydobywał jego zawartość.

- Ho, ho - kręcił z zadowoleniem głową - kochany Barton wiedział doskonale, czego

nam trzeba. Złoty człowiek. Będziemy teraz żyli jak turyści w dobrze zaopatrzonym

schronisku. Patrz, Szymek - zawołał radośnie zdumiony - mamy nawet osełkę świeżego

masła!

- To wspaniale! - powiedział chłopiec, wąchając osełkę pokrytą drobnymi kropelkami.

- Żeby pan wiedział, jak ja lubię masło.

Andrzej poklepał go z zadowoleniem po plecach.

- Słuchaj, po pierwsze, jesteśmy starymi przyjaciółmi i mów mi po imieniu. Jestem

Andrzej, a nie żaden "pan". Po drugie, zaraz zrobimy sobie ucztę. Posmarujemy chleb masłem

i posypiemy cukrem. Jak ci się to podoba?

- Dobra rzecz - Szymek pokręcił głową.

- Wspaniała. Gdy byłem małym chłopcem, ubóstwiałem chleb z masłem i z cukrem.

Ten nasz Barton to genialny... po prostu genialny. Ciekawe, skąd wziął cukier? Przecież

cukier na kartki.

Usiedli przed kolibą. Zajadali z wielkim apetytem. Od kilku dni utrzymywała się

piękna, wiosenna pogoda. Łagodny wiatr niósł z południa falę ciepłego powietrza. Pod jej

tchnieniem górska trawa puszczała nowe, soczyste pędy. Na upłazach pojawiały się pierwsze

kwiaty. Kosówka stroiła się w pachnące żywicą kistki. Przyjemnie było usiąść w słońcu,

patrzeć na góry, dalekie i czyste.

- Mówiłem ci - rzekł Andrzej - że i dla nas przyjdą lepsze czasy.

Szymek spojrzał na swego opiekuna wzrokiem pełnym podziwu.

- Pan to wszystko tak dobrze umie urządzić.

- Prosiłem cię, żebyś mi mówił "Andrzej".

- Kiedy... nie mogę.

- Spróbuj, zobaczysz, że to nie takie trudne.

- No, dobrze - zaśmiał się cicho. Wargi, wysmarowane masłem, na brzegach bieliły się

kryształkami cukru. Chuda twarz wypełniła się nieco, a od słońca i wiatru nabrała złocistego

połysku. - Czy pójdziemy popatrzeć na kozice? - zapytał po chwili.

- Dobrze, ale dopiero wieczorem, gdy przyjdą paść się na płasienki. A zresztą, nie

wiem, czy przyjdą. To bardzo płochliwe zwierzęta.

- To pójdziemy do Niewcyrki, tam gdzie jastrzębie mają gniazda.

- Chciałbyś zobaczyć młode?

- Tak. I świstaka chciałbym zobaczyć.

- Widzę, że ci się tutaj podoba? Ale podejść świstaka to wielka sztuka. Te nicponie

gwiżdżą na nas. Ledwo taki wystawi głowę zza kamienia, już zapada pod ziemię.

- A czy są w Tatrach niedźwiedzie? - zapytał Szymek robiąc poważną minę.

- Jest kilka sztuk, ale nie w tych stronach. Przed wojną widziałem jednego w Dolinie

Białej Wody. Teraz pewno wędrują pod Lodowy. Szukają w żlebach kozic zasypanych

lawinami. Na wiosnę są niebezpieczne, bo głodne.

Po południu, gdy słońce przetoczyło się już nad siny garb Krzyżnego Liptowskiego, a

północne stoki gór tonęły w głębokich cieniach, wyruszyli w stronę Niewcyrki. Szli stromymi

upłazami, falującymi od bujnej trawy, wesołymi płasienkami, dzikim rumowiskiem.

Powietrze pachniało żywicą, było czyste, przesłonecznione. W dole, wśród ciemnych płatów

lasu, połyskliwym ściegiem przemykał potok i droga wąską tasiemką przecinała polany.

Szymek zatrzymał się. Spojrzał ku dolinie.

- Dlaczego my wciąż tędy idziemy? - zapytał nagle. - Dlaczego nie możemy iść tamtą

drogą?

- Tu lepsze powietrze - zażartował Andrzej. Myślał, że w ten sposób uniknie dalszych

pytań, lecz chłopiec spojrzał na niego z niedowierzaniem.

- Przecież tamtędy byłoby łatwiej.

- Ale moglibyśmy kogoś spotkać - powiedział Andrzej poważnie.

Chłopiec zamyślił się. Jego błękitne oczy błądziły po cienistych roztokach doliny.

- Musimy się ukrywać - westchnął cicho i ruszył przed siebie.

Przecięli głęboki żleb. Na dnie żlebu leżał zlodowaciały śnieg. Szymek wbiegł na płat

śniegu i puścił się w dół jak na nartach.

- Uważaj! - zawołał Andrzej.

Chłopiec ze śmiechem zatrzymał się w połowie śnieżnego jęzora. Śmiał się.

- Jaka morowa jazda!

Andrzej patrzał na jego wielkie buciory, z których wyłaziły strzępy onucy.

- Gdybyś miał lepsze buty... - pokręcił głową. - Te wnet ci się rozlecą. Będziesz

chodził boso.

Szymek miał teraz minę jak skarcony uczniak. Kroczył ze spuszczoną głową.

"Wariat ze mnie - pomyślał Andrzej. - Mam pretensje do chłopca. Trzeba będzie

wystarać się o nowe buty. W tych może sobie obetrzeć stopy."

Gdy wspięli się na stromą grzędę, zagrodził im drogę wielki głaz obrzeżony kępami

kosodrzewiny. Ominęli go dołem, po piargu. Z drugiej strony leżała ukryta w kosówce

płasienka. Andrzej wszedł na nią pierwszy. Odgiął kiść kosówki i naraz znieruchomiał z prze-

rażenia. Na trawie leżało dwóch żołnierzy. Wygrzewali się w słońcu. Na widok Andrzeja

jeden z nich zerwał się jak wyrzucony sprężyną. W jego gwałtownych ruchach było więcej

przerażenia niż bojowości. Złapał leżący obok karabin. Zawołał zdławionym głosem:

- Stój!

Andrzej opuścił bezradnie ramiona. Był tak zaskoczony, że nie próbował nawet

uciekać.

Żołnierz badał go czujnym spojrzeniem. Jego towarzysz podniósł się leniwie. Na

żołnierską bluzę miał narzucony góralski serdak. Andrzej odetchnął z ulgą. Niezawodny

instynkt mówił mu, że tym razem nie grozi mu niebezpieczeństwo. Jeden z żołnierzy, chudy,

kościsty, zauważył na twarzy nieznajomego gwałtowne odprężenie. Opuścił lufę karabinu.

- Ktoś ty? - zapytał przez zaciśnięte zęby.

Andrzej odwrócił się. Przywołał Szymka ruchem ręki, jak gdyby jego obecnością

chciał usprawiedliwić swe milczenie.

Na widok chłopca czarne oczy chudego złagodniały. W kącikach warg zaigrał cień ni

to zdziwienia, ni rozczarowania.

- Co tu robicie?

- Idziemy do Niewcyrki - odrzekł Andrzej opanowanym głosem. Z nagłego

przerażenia, z zaniedbanego wyglądu żołnierzy wywnioskował, że nie są na służbie.

- To tędy musicie chodzić? - mruknął ten drugi, przysadkowaty, z grubym

napęczniałym karkiem.

Andrzej uśmiechnął się pojednawczo.

- Przeszkadzamy wam? - Położył rękę na ramieniu chłopca. Ten przylgnął do niego

mocniej. Drżał.

Chudy Skrzywił się, ukazując w kącikach warg żółte, próchniejące przy dziąsłach

zęby.

- Możecie sobie chodzić - powiedział i zamienił z towarzyszem porozumiewawcze

spojrzenie. Tamten wysunął się przed niego. Zapinał sukienną, wystrzępioną w szwach bluzę.

Twarz miał nalaną, osypaną aż po małe, głęboko osadzone oczy rudym zarostem.

- Ktoś ty? - zapytał niemal przyjaźnie.

Andrzej wzruszył ramionami.

- Co wam z tego przyjdzie? Idziemy do Niewcyrki.

- To twój chłopiec?

- Mój. A wy co tu robicie?

- Widzisz przecie.

- Wygląd macie łazików.

Rudy uśmiechnął się chytrze. W oczach jego pojawiły się złe błyski.

- Co ci do tego? - mruknął jakby do siebie. Potem zbliżył się do Andrzeja na odległość

kroku. - Macie co do jedzenia? - zapytał patrząc mu prosto w oczy.

- Od dwóch dni nie jemy - rzucił chudy spoza pleców towarzysza. Jego głos brzmiał

słabo, niemal prosząco.

Andrzej przyjrzał mu się dokładniej. Był bardzo wysoki i wynędzniały. Z przykrótkich

rękawów sterczały mu kościste ręce, podarta bluza wisiała luźno na wąskich ramionach.

- Wy dezerterzy - powiedział cicho Andrzej. Czarny skinął głową. Rudy żachnął się.

- Ty siedź cicho, Gabor.

- Może mają co do żarcia. Andrzej rozłożył ręce.

- Widzicie, że nie...

Czujne spojrzenie rudego przylgnęło do zegarka na przegubie ręki Andrzeja. Ten

cofnął się instynktownie. Mocniej przygarnął do siebie chłopca.

- Trzeba iść - powiedział, nie spuszczając oczu z rudego.

Ten zastąpił mu drogę.

- Stój.

- Co chcesz ode mnie?

- Zdejmuj zegarek - syknął rudy.

- Daj mu spokój, Jożko! - powiedział cicho czarny. Chciał odciągnąć towarzysza, ale

ten odtrącił go brutalnie.

- Zdejmuj zegarek! - powtórzył.

- Nie zabierzesz mi go - powiedział Andrzej cicho, ale pewnie, jakby mówił do

podwładnego.

- Zdejmuj, bo... - Lufa karabinu podjechała na wysokość piersi Andrzeja. Na jej

grzbiecie zadrgał matowy błysk, biegnący po metalu jak kulka rtęci.

"Oni dwa dni nic nie jedli" - pomyślał Andrzej i zsunął dłoń z ramienia chłopca.

Rtęciowa kulka błysku jak gdyby powróciła na muszkę karabinu.

- Daj spokój - usłyszał cichy głos chudego. Żołnierz na chwilę odwrócił oczy. Andrzej

szybkim jak mgnienie ruchem złapał za lufę, odtrącił ją. W tej chwili padł strzał, głuchy

łoskot wdarł się w ciszę. Andrzej dobrze wymierzonym ciosem ugodził rudego w brzuch.

Jednym szarpnięciem wydarł mu karabin. Wtedy czarny doskoczył do niego z uniesioną

kolbą. Chciał go ugodzić w głowę, ale kolba przecięła tylko powietrze. Musiał być bardzo

słaby, gdyż zachwiał się po niecelnym ciosie. Andrzej uderzył w zaciśnięte na lufie palce.

Chudy wypuścił karabin.

- Nie ruszaj się! - wrzasnął Andrzej.

Tamten cofnął się chwiejnym krokiem. Rozwarte strachem oczy wbił w wylot

karabinu. - Nie strzelaj! - wykrztusił.

Rudy poruszył się w kosówce. Jęknął cicho.

- Wstawaj! - rozkazał Andrzej.

- Nie strzelaj - powtórzył czarny dezerter.

- Nie bój się - powiedział Andrzej. - Pomóż mu wstać - pokazał na rudego.

Ten niezdarnie gramolił się, sapał i pojękiwał. Czarny podał mu rękę, wyciągnął go z

kosówki. Rudy nie mógł złapać tchu. Otwierał szeroko usta jak ryba wyrzucona z wody.

Stękał.

- A teraz wyrywajcie - powiedział dobitnie Andrzej. - Uciekajcie, żebym was w tej

okolicy nie spotkał, bo nie będę się bawił. Sprzątnę jak zające.

Czarny zbierał pospiesznie porzucone na płasience rzeczy: koc, tornister, manierkę.

Rudy ociągał się. Uśmiechnął się przymilnie.

- Może byś zostawił jeden karabin. Bez karabinu zginiemy z głodu.

- Ech... - Andrzej zaklął przez zaciśnięte zęby. - Żebyś mógł rabować i napadać.

- My tylko na kozice - powiedział czarny zza pleców towarzysza.

- Szkoda gadać. Zmiatajcie mi z oczu. I ostrzegam, że sprzątnę, jak spotkam.

Twarz rudego sposępniała. Patrzył spode łba.

- Grozisz?

- Nie grożę, tylko przestrzegam.

- Może się jeszcze spotkamy. - Przymrużył małe oczka i uważnie spojrzał na

Andrzeja, jak gdyby chciał zapamiętać go dokładnie.

- Chodź już, Jożko - powiedział czarny. Zarzucił tornister na ramię, a drugi podał

rudemu. Ten zaklął cicho, lecz soczyście. Potem splunął i jęknął z wściekłości.

Odeszli z płasienki. Dopiero teraz Andrzej obejrzał się za siebie. Szukał Szymka, ale

nie spostrzegł go w polu widzenia.

- Szymek! - zawołał głośno. - Szymek, gdzie jesteś? - Odpowiedziała mu cisza,

przerywana echem jego własnego głosu. - Szymek!

Było pusto. "Pewno się chłopiec przestraszył" - pomyślał. Obejrzał się, by sprawdzić,

czy dezerterzy odeszli. Zobaczył ich na piargu. Stali, kłócąc się ze sobą.

- Hej! - zawołał. - Wyrywajcie, bo poczęstuję na pożegnanie.

Rudy roześmiał się szyderczo.

- Do zobaczenia! Uważaj, żeby ci jaki kamień nie spadł na głowę.

- Nie ma obawy! - odkrzyknął Andrzej.

Tamten wzruszył ramionami, położył dłoń na plecach towarzysza i ruszył, pchnąwszy

go lekko. Schodzili stromym zboczem, zasypanym piargiem. Kamienie usypywały się spod

ich nóg i z hukiem toczyły się dnem żlebu. Andrzej czekał, aż znikną za załomem skalnej

grzędy. Dopiero wtedy wrócił na płasienkę. Zagarnęła ją granica cienia, podnosząca się ku

skalnym zrębom niby tafla ciemnej wody. W górze jarzyło się jaskrawe światło. Andrzej

podniósł drugi karabin. Rozejrzał się.

- Szymek! - zawołał pełnym głosem. Echo potoczyło się po roztokach doliny. Nikt mu

nie odpowiedział. Targnął nim lęk. "Co będzie, jeżeli chłopiec uciekł... jeżeli go nie znajdę."

Ruszył w powrotną drogę. Nie wołał już głośno. Bał się, że strzał karabinowy mógł

zaalarmować kręcące się w tej okolicy patrole.

Gdy już okrążył turniczkę i zbliżał się do żlebu, w którym Szymek zjeżdżał po śniegu,

spostrzegł, że kosówka na grzędzie poruszyła się lekko. Przyspieszył kroku. Z daleka

zobaczył chłopca leżącego na kępie jaferu.

- Szymek! Szymek! Co ci się stało? - powiedział zdyszanym głosem.

Chłopiec uniósł głowę. Patrzał na Andrzeja nieprzytomnym wzrokiem.

- Jesteś?... - wyszeptał.

Andrzej przypadł do niego. Przygarnął go ramieniem. Czuł drżenie drobnego ciała.

- Jestem, chłopcze. Dlaczego uciekłeś?

Mały poruszył bezdźwięcznie bladymi wargami. Potem z trudem wykrztusił:

- Ja... ja... myślałem, że cię zastrzelili...

- Widzisz, że jestem żywy i cały... Oj, głuptasie, mnie nie tak łatwo sprzątnąć.

- Boję się.

- Czego się boisz?

- Tamtych dwóch.

- Nie bój się. Już ich przegoniłem. Widzisz, odebrałem im karabiny.

- To źli ludzie...

- Łotry.

- Tacy zabrali mi mamę... - załkał sucho, jękliwie. Nowy atak spazmów wstrząsnął

jego chudymi ramionami.

Andrzej przygarnął go mocniej.

- Nie płacz, przecież widzisz, że jestem z tobą. Tamci poszli sobie. Nie wrócą już

więcej.

22

Zbliżali się do swej koliby. Z daleka ujrzeli karłowatą skorusę. Stała niby wiecha nad

krokwiami ułożonymi z głazów. Nadchodził wieczór. Doliny i żleby wypełniał mrok. Nad

Wielką Kopą niebo było jeszcze gorące, rozżarzone jak kawał blachy, a po wschodniej

stronie, między granią Hrubego i Krywania, stygło już i matowiało. Tylko na najwyższych

turniczkach, jak na połyskujących hełmach, leżał różowy poblask. Od południa szedł

wieczorny podmuch. Zdawało się, że wznosi do góry balonik bladego księżyca.

- Zgłodniałem już - powiedział Andrzej. - Będzie nam smakowała kolacja.

Chłopiec skinął igłową. Od chwili gdy wyruszyli ze żlebu, nie powiedział ani słowa.

Szedł ze spuszczoną głową, markotny. Andrzej chciał go rozweselić.

- Usmażymy sobie kiełbasy. Mówię ci, pycha. Skąd ten Barton wytrzasnął kiełbasę?

Pewno we wsi było świniobicie. A na deser zjemy po kromce chleba z masłem i cukrem. Jak

ci się podoba taka kolacja? - trącił chłopca łokciem i chrząknął, czekając na odpowiedź.

Szymek wzruszył ramionami.

- Dobra...

- Dobra? - zdziwił się Andrzej. - To uczta, nie kolacja...

Nagle zatrzymał się, położył karabiny na trawie i pociągnąwszy za sobą chłopca, ukrył

się za kępą kosodrzewiny. Nasłuchiwał. Chłopiec spojrzał na niego pytająco.

- Co to?

- Zdaje mi się, że psy. - Spokojnym gestem nakazał chłopcu milczenie. W uszach

dzwoniła mu wielka, daleka cisza. Naraz z dołu, od Ciemnych Smreczyn doleciał stłumiony

odgłos szczekania. Słyszał je coraz wyraźniej, jak gdyby zgraja gończych psów zbliżała się do

nich. Wychylił głowę i zamarł z nagłego wrażenia. Od lasu oderwał się mały, zielonkawy

punkt. Za nim drugi i trzeci. W gęstniejącej szarzyźnie wieczoru rozpoznał najpierw psa, a za

nim człowieka.

- Psiakrew! - zaklął cicho. Chłopiec uczepił się jego ramienia.

- Co to?

- Nic - odszepnął. Potem dodał: - Będziemy musieli znowu uciekać. - I wytłumaczył

szybko: - Ale nie bój się, oni daleko. - Myślał jednak co innego: "Pewno usłyszeli strzał.

Przyszli z psami. Psy idą za śladami. Wnet będą przy kolibie, a w kolibie plecak, śpiwór i całe

bogactwo. Psy... okropna rzecz... wytropią..."

Chwycił Szymka za rękę. Nie powiedziawszy ani słowa, zaczął ześlizgiwać się wzdłuż

kęp kosówki, kryjących ich przed dostrzeżeniem przez pościg. Szymek jęknął cicho:

- Andrzej, my znowu uciekamy?

- Nie bój się... To nie potrwa długo.

Kierował się ku wielkiemu polu kosówek, myśląc, że tylko w ich gąszczu psy stracą

ślad. Ujadanie było coraz bliższe, wyraźniejsze, jak gdyby cały gon szedł w kierunku upłazu.

Dopadli kosodrzewiny. Andrzej schylił się.

- Wejdź mi na plecy - rozkazał chłopcu. Ten bez słowa wykonał polecenie. Mocno

objął za szyję, kolana zacisnął na żebrach Andrzeja.

Ten rzucił się w gąszcz. Szukał największej plątaniny, przez którą nie mogłyby

przedrzeć się psy. Przepychał się na oślep. Ostre szpilki kłuły go w twarz, gałęzie zdzierały

skórę, lecz nie mogły powstrzymać tego desperackiego marszu.

A psy ujadały coraz zacieklej. Zwęszyły ludzi.

W pewnym momencie potknął się o wystający wśród kosówek kamień. Na szczęście,

zdążył schwycić chłopca. Potoczyli się razem jak po śliskim, miękkim materacu. Zatrzymali

się dopiero na skraju wielkiej płasienki. Andrzej podniósł chłopca.

- Nic ci się nie stało?

- Nic...

- To dobrze.

Rozejrzał się. Tkwili jak gdyby na wyspie otoczonej morzem. W poświacie księżyca

kosówka mieniła się. Blade światło osrebrzało jej bujne grzywy. W dole czarnymi połaciami

leżał las. W górze piargi podchodziły pod skaliste zbocza. Ogarnęła ich na chwilę ogromna

cisza... Ale czujne ucho wnet uchwyciło dalekie szmery; odgłos usypującego się piargu,

czyjeś głosy. A potem w nabrzmiałą ciszę wdarło się ujadanie psów...

- Już są blisko - Andrzej przylgnął do ziemi jak człowiek oczekujący

niespodziewanego ciosu. Przygarnął do siebie chłopca, otoczył go mocno ramieniem. Czuł

drżenie jego ciała i słyszał gwałtowne bicie serca.

- Nie bój się - szepnął mu do ucha, ale ta rada wydała mu się śmieszna, niepotrzebna.

"Jeżeli psy przedrą się przez kosówkę, będziemy zgubieni" - myślał. Nie bał się pojmania.

Trwogą przejmowała go jedynie wizja chłopca uciekającego przed nacierającym psem.

Przylgnął mocniej do ziemi, jak gdyby w jej kamiennym chłodzie szukał schronienia i

pociechy. W górze, za polem kosówek coraz głośniej usypywał się piarg. Gruchotał jak

zepsuta dziecięca grzechotka. Jakiś kamień potoczył się po wełnistym runie kosówki. A

potem psy zaniosły się głośnym skowytem. Były już na Skraju kosodrzewiny.

Chłopiec jęknął. Jego plecami wstrząsały krótkie, spazmatyczne drgania. Andrzej

zakrył mu dłonią usta.

- Szymek, uspokój się!... - szepnął. Ale chłopiec, Ogarnięty panicznym strachem,

zaczął się szarpać, wyrywać. Musiał go przydusić całym ciężarem swego ciała.

Psy ujadały wściekłym chórem. Zdawało się, że całą sforą wtargnęły w kosówkę.

Przylgnął jeszcze gwałtowniej do ziemi i mocniej przydusił chłopca, jakby się bał, że nie

wytrzyma tej nawałnicy strachu i zerwie się do ucieczki. Wiedział, że to zgubiłoby ich

niechybnie.

Naraz w górze usłyszał czyjś głos, jak gdyby ktoś z pogoni zwoływał rozsypanych

wzdłuż upłazu. Psy zaskamlały cienko. Jeden z mich zaniósł się żałosnym

skowytem. Potem na chwilę ucichło. Tylko po piargu toczyły się z łoskotem kamienie

i grzechotało bez przerwy od kroków.

- Odeszli - ucieszył się, lecz to wydało się tak złudne i nieprawdziwe, że nie uspokoił

się, dopóki odgłosy pogoni nie ucichły zupełnie. Wtedy pomyślał, że pościg ruszył ich

pierwszymi śladami, prowadzącymi ku płasience, na której spotkali dezerterów. Jeżeli psy

dobrną do tego miejsca, część z nich pójdzie za śladami dezerterów, część zawróci śladami

ich powrotu. Należało więc oddalić się jeszcze bardziej od zagrożonej strefy.

- Odeszli już - powiedział radośnie i uwolnił chłopca od swego ciężaru. Mały zerwał

się i zaczął uciekać. Andrzej rzucił się za nim, schwycił go w biegu za szeroką nogawkę.

Runęli razem na trawę.

- Szymek, błagam... uspokój się - szeptał gorączkowo. Chłopiec, targany panicznym

strachem, miotał się jak złapane w potrzask zwierzę. Zwinął się, wydał jakiś nieludzki jęk i

zębami wpił się w dłoń Andrzeja. Ten syknął z bólu.

- Szymek! - jęknął z przerażeniem i naraz ogarnął go gniew. Złapał chłopca za kark,

poderwał go z ziemi jak szczeniaka i dał mu dwa mocne policzki. Chłopiec zamilkł, oniemiał.

W spojrzeniu jego Andrzej nie wyczytał ani wyrzutu, ani żalu, tylko wielkie zdumienie, jak

gdyby przed chwilą ocknął się z głębokiego snu i nie wiedział, co się z nim dzieje.

- Szymek - powiedział cicho Andrzej - ja musiałem. Oni mogli tu wrócić...

Chłopiec milczał. Przechyloną lekko głowę wciągnął w uniesione ramiona, stał

bezradnie, gotowy na wszystko. Andrzej ruchem nieporadnym pogładził go po policzku.

- Już dobrze... - Chwycił go wpół i niby wiązkę chrustu przerzucił przez ramię. -

Trzymaj się mocno - powiedział ruszając przed siebie. Niósł małego przez wysrebrzone

księżycem pole kosówki, jak topielca wyłowionego z głębiny. Posuwał się ostrożnie. Ko-

sówka rzedła powoli. Coraz częściej napotykał nagie grzędy Skalne, płasienki i rumowiska.

Zbliżał się do lasu. Na skraju odnalazł dwa głazy, tworzące ze sobą rodzaj daszku,

chroniącego przed podmuchem wiatru. Postanowił przeczekać tutaj aż do świtu. Narwał su-

chego mchu i drobnych kistek kosodrzewiny, wymościł wgłębienie pod skałami. Położył tam

chłopca.

- Zimno ci będzie - tłumaczył - ale trudno, przetrzymamy jakoś tę noc. Całe szczęście,

że nie ma deszczu...

Usłyszał znowu szczekanie psów, ale tym razem wysoko, aż pod turniami. "Wracają -

pomyślał. - To cud, że udało mi się wyrwać... Gdyby nie kosówka, złapaliby nas już dawno..."

Chłopiec uniósł głowę. Nasłuchiwał.

- Czy to ci sami, co zabrali nas z Keżmarku? - zapytał.

- To inni - uspokajał go Andrzej. - Ci szukają dezerterów i partyzantów.

- A ja myślałem, że oni mnie szukają...

- Bądź spokojny. Tobie nic by nie zrobili. - To dlaczego uciekamy?

- Widzisz... tym razem ja uciekałem. Gdyby minie złapali, zamknęliby minie w

więzieniu.

- Ciebie?... Za co? Czyś ty komu zrobił coś złego?

- Śpij już...

- Kiedy nie mogę zasnąć.

- Zimno ci?

- Nie...

- Zimno... Szczękasz już zębami. - Zdjął z siebie gruby sweter i okrył nim chłopca. -

Teraz będzie ci cieplej.

- Czy oni już odeszli?

- Zaraz pójdą.

- A jeżeli nas znajdą?

- Nie bój się. Teraz już nas nie znajdą.

- A jutro?

- Jutro?... - Andrzeja zaskoczyło to pytanie. "Co będzie jutro? Jeżeli nawet uda się

nam przetrwać tę noc, to co będzie jutro? Psy na pewno doprowadziły ludzi do koliby,

zwęszyły plecak z jedzeniem i śpiwór. Teraz zostaniemy bez kromki chleba..." - Jutro... -

powiedział głośno - będziemy mieli czas zastanowić się. W każdym razie nie zostaniemy

tutaj.

- Gdzie masz karabiny?

- Zostawiłem w kosówce. A dlaczego pytasz?

- Bo gdybyśmy mieli karabiny, to moglibyśmy się bronić...

- Spij już. Spij, chłopcze. - Zdjął wiatrówkę, otulił nią nogi Szymka. Chłopiec coraz

głośniej szczękał zębami.

Po zachodzie słońca oziębiło się gwałtownie. Od lasu szedł jeszcze łagodniejszy

powiew, ale ciężkie, mroźne powietrze, spływające żlebami, spychało go w głąb doliny.

Andrzej czuł, że kostnieje z zimna. Miał na sobie tylko koszulę. Przepocona, wilgotna, lgnęła

do skóry jak zimny kompres. Zaczął dygotać. Zrazu lekko, a potem coraz gwałtowniej.

Uspokoił się dopiero wtedy, gdy chłopiec usnął, skulony w mały kłębek. Wstał, zaczął

wykonywać ćwiczenia gimnastyczne. Zanim jednak zdążył się rozgrzać, zmorzyło go

zmęczenie. Położył się obok chłopca. Jego ciało było niepokojąco gorące. Przesunął dłonią po

czole. Było rozpalone, wilgotne od potu. "Ma gorączkę!" - przeraził się. Naraz poczuł

obezwładniającą bezradność, jak gdyby nie było już dla nich ratunku. Przypomniał sobie noc

mroźną, pełną gwiazd i głuchej ciszy, okutą w zaspy sypkiego śniegu. Prowadził wtedy ludzi

na Słowację. Wspinali się pod Przełęcz pod Kopą... Pod samą przełęczą zesłabła jedna

kobieta. Położyła się na śniegu. Powiedziała, że dalej nie pójdzie. Ciągnęli ją wtedy jak ciężki

wór, ale ona wolała umrzeć. Gdy weszli na przełęcz, niebo było czyste. A ona usiadła i po-

wiedziała, że to już koniec. Pamiętał szklane spojrzenie. W jej oczach było już tylko

przebaczenie i spokój... Musieli ją zostawić. Skostniała zapewne jak pomnik i patrzała

szklanymi oczami w wygwieżdżone niebo...

Usnął na chwilę, ogrzany ciepłem chłopięcego ciała, ale gdy się obudził i ujrzał nad

sobą gęstniejącą rozsypkę gwiazd, zadrżał cały. Nie wiedział: z zimna czy z lęku. Chłopiec

majaczył... Andrzej zrozumiał, że jeżeli go tutaj zostawi, to mały umrze. Zdał sobie z tego

sprawę tak dokładnie, jak gdyby mu to ktoś powiedział albo wydał okrutny wyrok. Poczuł

mróz w kościach, a myśl ta stała się przerażająco jasna i oczywista.

- Nie dam go - powiedział głośno. Głos rozległ się w mroźnej ciszy tak wyraźnie, jak

słowa wypowiedziane w pustej nawie kościoła. "Nie dam go - powtórzył w myśli. - Nie chcę,

żeby szklanymi oczami patrzał w otaczającą go pustkę."

Uniósł się ostrożnie, żeby nie zbudzić chłopca. Spojrzał na zegarek. W martwym

świetle księżyca tarcza lśniła jak wielka kropla wody. Była godzina jedenasta piętnaście. "Do

świtu jeszcze sporo czasu - pomyślał i wtedy postanowił, że zaniesie chłopca do Bartona. -

Chyba mi nie odmówi? A jeżeli odmówi, zaniosę go dalej, do szpitala. Niech mnie

złapią..."

Pochylił się nad chłopcem. Jeszcze raz położył rękę na rozpalonym czole. Zdawało mu

się, że skóra parzy jak rozżarzona blacha. Długo wsłuchiwał się w przyśpieszony oddech.

Ujął przegub wiotkiej ręki i badał puls. "On ma czterdzieści stopni..." Nie chciał dłużej tracić

czasu. Podźwignął chłopca, z trudem wciągnął mu na ramiona gruby sweter i wiatrówkę.

Szymek ocknął się na chwilę.

- Mamo!... - zawołał płaczliwie. Andrzej tulił go do siebie.

- Cicho, Szymuś, cicho... Idziemy do mamy.

- Mamo! mamo! - załkał i opadł bezwładnie na pierś Andrzeja.

Andrzej wziął go na ręce. Ciało chłopca było teraz niepomiernie ciężkie. Zarzucił je

ostrożnie na plecy, jedną ręką uchwycił ramię Szymka, a drugą jego nogę. Niósł go, jak

troskliwy pasterz niesie przez góry ranną owcę.

23

Nigdy nie mógł zrozumieć, jak przebył tę drogę. Pamiętał tylko, że nie przystanął ani

razu i ani razu nie wypuścił z ramion chłopca. Wiedział wtedy, że jeśli zatrzyma się, nie

będzie miał siły, by ruszyć dalej. Jakaż to moc doprowadziła go aż do Trzech Studniczek?

Chyba ta sama, nieprzeparta, która kazała żołnierzom iść przeciw nawale pocisków, nie

umiejącym pływać - rozkazywała rzucać się w topiel na ratunek tonącym, śmiertelnie rannym

czołgać się do celu...

Świtało, gdy z daleka zobaczył ukrytą w mroku świerków gajówkę. Zdawało mu się,

że brnie przez niezmierzoną pustynię. Wokół pustka, tylko wiatr przenosi łachy piasku i

układa je w zakrzepłe fale. A gdzieś daleko cel... Zbliża się do niego, a on oddala się i oddala.

Każdy krok omdlałych nóg to nadludzki wysiłek, jak gdyby na barkach ciążyło całe niebo,

sine od zbliżającego się świtu.

Gdy był już bardzo blisko, gdy zdawało mu się, że tylko wyciągnie ramię, a uwolni się

od przytłaczającego ciężaru, potknął się na kabłąku korzenia. Runął na twarz. Chłopiec

krzyknął przeraźliwie jak wyrwany ze snu ptak. Andrzej nie miał siły przemówić do niego.

Leżał jak martwy z twarzą w suchym igliwiu. Widział szklany wzrok zamarzającej na

przełęczy kobiety... A potem jak gdyby sunąca łacha ni to śniegu, ni piachu zasypała go

miękko i ciepło...

Miał takie uczucie, jakby nagle wypłynął z mętnej, bezdennej głębiny. Zdawało mu

się, że jest przy kolibie w Niewcyrce. Widział wyraźnie wielki, opasły grzbiet Krzyżnego

Liptowskiego z językami sinych piargów w żlebach. I naraz ktoś go przywołał z daleka, jak

gdyby z drugiej strony doliny. "Andrzej!... Andrzej..." - rozlegał się daleki głos w

przesyconym słońcem powietrzu.

Otworzył oczy. Ujrzał nad sobą czyjąś twarz. Widział wyraźnie każdy jej szczegół:

wielkie oko z błękitnawą tęczówką i białkiem utkanym drobnymi żyłkami, jasną pręgę brwi,

skórę lekko łuszczącą się pod rzadkim zarostem, siatkę zmarszczek wokół górnej powieki...

Widział dokładnie każdy szczegół wyolbrzymiony jak pod powiększającym szkłem, ale nie

łączący się z drugim, jak gdyby cała twarz odbijała się w rozbitym na kawałki lustrze.

I znowu usłyszał ten sani daleki głos: "Andrzej..." Otworzył szerzej oczy, przechylił

głowę i wtedy dopiero poznał Bartona.

- Gdzie chłopiec? - zapytał, unosząc się na łokciach.

- W szpitalu.

- Co mu jest?

- Zapalenie płuc... Ale uspokójcie się, wszystko będzie w porządku.

- A ja?... - rozejrzał się. Leżał na sianie, przykryty góralską derką. Nad nim był dach z

nieszczelnie przylegających gontów. Przez szpary przeciekało światło.

Barton pokręcił głową.

- Człowieku, myślałem, żeś nieżywy.

- Gdzieście mnie znaleźli?

- Blisko domu. Chłopiec leżał na was i płakał. Targał was, żebyście wstali. A wy nic.

Leżeliście jak kłoda. Mówię wam, myślałem, że już koniec...

- Chłopca zawieźliście do szpitala?

- Zaprzęgnąłem konia i zawiozłem do Smokowca, do sanatorium. Znam tam jednego

doktora...

- Nie pytali, kto to?

- Powiedziałem, że sierota... że go w lesie znalazłem.

- A jak on?... - Chciał zapytać, czy wyżyje, ale urwał w połowie zdania i tylko

trwożliwie spojrzał na Bartona. Ten rozłożył ręce:

- Był bardzo rozpalony. Mówił nieprzytomnie.

- Co mówił?

- Trudno było zrozumieć... Wołał: "Mama! mama!", a czasem to i wasze imię

wypowiadał. Wzięli my go na wóz, dobrze okryli. Po drodze zasnął. Dopiero w sanatorium

ocknął się znowu.

- Bezpieczny tam będzie?

Barton nieco dłużej zatrzymał spojrzenie na jego twarzy.

- Ten doktor to porządny człowiek.

- To dobrze - powiedział z ulgą Andrzej. Uniósł dłonie do twarzy, wolnym ruchem

przecierał oczy. - Gdzie ja jestem? - zapytał.

- Nie mogłem was trzymać w domu. W południe mieli przyjść chłopi po wypłatę za

zwózkę. Przenieśli my was do szałasu. Tu jest polana, blisko drogi. Siano dla sarn na zimę

trzymamy...

- Dobrze... - westchnął z ulgą i naraz chwycił dłoń Bartona. - Tyle kłopotu... ale nie

mogłem inaczej.

- To nic... Całe szczęście, że was znalazłem. Gdyby was spotkał kto inny, gorzej by

było. - Wyciągnął z siana borenkę. - Przyniosłem wam mleka. Jeszcze gorące. Pijcie.

Ciepłe mleko zapachniało mu latami dzieciństwa. To matka, gdy był zmęczony,

przynosiła mu garnuszek ciepłego, parującego mleka. Zdmuchiwał kożuchy, a matka stojąc

nad nim pilnowała, by dopił do końca.

Przechylił borenkę. Łykał chciwie. Ciepłe krople skapywały mu z brody na pierś.

- A wy co teraz chcecie robić? - usłyszał poważny głos Bartona.

Otarł dłonią usta.

- Ja?... Ja chyba wrócę do Zakopanego, a potem na Turbacz...

Barton uśmiechnął się z politowaniem.

- Słabi jesteście. Nie dojdziecie...

- Cztery lata chodziłem - westchnął głęboko - to i teraz zajdę. Wiecie co, przekonałem

się, że człowiek jest twardy. Trudno go złamać, tak jak gdyby był z gumy, z dobrej gumy.

Zegnie się, a nie puści... Zresztą - dodał z nutą goryczy w głosie - mam pewną sprawę do

załatwienia. Delikatną sprawę. Pilno mi. Teraz, gdy chłopiec bezpieczny, mogę już iść. Tylko

wy zajmijcie się nim. Traktujcie go jak mojego młodszego brata, bo wiecie... bardzo się do

niego przywiązałem... Żal mi go opuszczać. - Trudno, takie czasy - mruknął Barton.

- Nie zapomnicie o tym?

- Mówiłem, że ten doktor porządny człowiek... A ja?... Ja tu długo nie posiedzę.

Wczoraj przyszedł jeden chłopiec z Jamnickiej od partyzantów. Przyszedł po gwoździe. Ale

jak odchodził, to mnie coś za gardło schwyciło... Ech, poszedłbym z nim, bo mi się zdaje, że

tu kisnę.

- Dobrze mu tam będzie?... - Andrzej wciąż myślał o Szymku.

- Ten doktor to porządny człowiek - powtórzył Barton z naciskiem.

Andrzej zdjął z ręki zegarek.

- Dajcie to chłopcu. Może mu się przyda. Barton cofnął wyciągniętą przedtem rękę.

- Ja bym ostatniego nie dawał - powiedział przeciągle. - Wy sami niczego nie macie.

- Dajcie, niech ma po mnie pamiątkę - wepchnął zegarek siłą w chropowatą dłoń

gajowego i zawarł na nim jego duże, mięsiste palce.

Barton pokręcił głową.

- Ej, Andrzej, dziwny z was człowiek. Andrzej przymrużył oko.

- Zapominacie, że cztery lata chodziłem...

24

Już kilka godzin był w drodze. Pozostawił za sobą gajówkę, jak cichą, spokojną

przystań, a teraz szedł w pełnym blasku księżyca, pod niebem wysokim, przepastnym. Osnute

tajemniczym blaskiem, zakrzepłe w martwocie góry były niedostępne i obce.

Przypomniał sobie: szedł kiedyś ze starym Józefem Galianem przez Niżne Tatry. Była

taka sama noc, osnuta księżycową przędzą, i góry stały tak samo martwe i obce. Wtedy

Galian powiedział do niego: "Słuchoj, bracie, żołnierze na wojnie dostają ordery. Ordery ze

śrybła, ze złota, z brązu. A my, Andrzeju, dostaniemy kiedyś order wycięty z księżyca..."

Potem powiedzenie Galiana przyjęło się wśród kurierów i żartowali, że są kawalerami

księżycowego orderu. Teraz z naciekającą w sercu goryczą kpił sobie: "Byłeś kawalerem

księżycowego orderu, ale odarli cię nawet z tego. Major Smyga zdegradował cię do stopnia

pospolitych oszustów i złodziei. Teraz jego dekorują jako bohatera kurierskiej służby. A ty,

jego żołnierz, wleczesz się, żeby żebrać i dopominać się o sprawiedliwość..."

Księżyc toczył się po szklistym niebie jak kula po suknie bilardu. Gdy stanął w

zenicie, omotał się w kokon mgły. "Koniec pogody - pomyślał Andrzej - jutro będzie lało."

Przyśpieszył kroku, jakby pchnięty tą myślą. Zbliżał się do Ciemnych Smreczyn.

Gdy doszedł do pierwszego stawu, zboczył w maliniaki. Postanowił odnaleźć

porzucone podczas ucieczki karabiny. Odnalazł to miejsce bez trudu i z wielką radością

stwierdził, że broni nikt nie ruszył. Oba karabiny leżały w kosówce. Wyciągnął jeden z nich.

Skrócił pas i ruszył dalej.

Wybierał drogę osłoniętą cieniem, a gdy przecinał oświetloną przestrzeń, kulił się jak

żołnierz przemierzający pole obstrzału. Minął właśnie polanę pod Siwarnami, płaską,

podobną do tafli stojącej wody, gdy naraz wydało mu się, że ktoś siedzi wśród skał. Ukrył się

w cieniu młodych smreków. Czekał chwilę. W uszach dzwoniła mu cisza. Droga w poświacie

księżyca płynęła jak srebrzysta rzeka...

Skradał się wolno ku skałom. Gdy wychylił się spoza smreczków, zobaczył wyraźnie

człowieka. Siedział z podkurczonymi nogami, głowę oparł o zgięte ramię, w siwych włosach

iskrzył się odblask światła. Andrzej długo wpatrywał się w tę dziwną postać. Naraz coś go

tknęło. "To przecież stary poszukiwacz skarbów."

Zbliżał się ostrożnie. Dziadek nawet nie drgnął. "Pewnie śpi" - pomyślał, a gdy stanął

w odległości wyciągniętego ramienia, chrząknął cicho i wyszeptał:

- Dziadku!...

Zobaczył chudą dłoń wspartą o chropowaty cios

sikały, seledynową w nocnym blasku i tak wyraźnie zarysowaną, jakby była

wyrzeźbiona w granicie. Wtedy coś go zdławiło i krew odpłynęła z głowy, a nogi stały się

drętwe, jak gdyby wrośnięte w ziemię.

- Dziadku... - wykrztusił targnięty trwogą.

I naraz wszystko zrozumiał. Od skulonej postaci starca bił taki spokój, jak od

sterczących nad nim skał. Zdziwił się, dlaczego nagle pierzchła trwoga. Już bez obawy

dotknął ramienia. Sztywne ciało osunęło się, ręka opadła ze skały, a stary przylgnął sinym jak

ziemia policzkiem do kamienia. I twarz jego była taka sama jak kamień, a uchylone lekko

powieki odsłaniały białka martwych oczu. Patrzał nimi w dal i niby się uśmiechał, niby

żałował czegoś...

Andrzej uklęknął przy nim. Zamknął mu powieki.

- Dziadku - wyszeptał - nie doczekaliście się swoich skarbów.

Wstał. Skrzyżował na piersi ręce jak do modlitwy, ale nie modlił się, tylko czuł żal,

jak gdyby i w nim coś się skończyło, jakby zerwała się jedna z czarodziejskich nitek życia.

Patem odszedł wolnym krokiem. Nie obejrzał się, tylko wyszeptał:

- Żegnajcie, dziadku, już się nie spotkamy. - A gdy minął zakole zakrętu, uniósł dłoń

do policzka, bo zdawało mu się, że z oka stoczyła się zbłąkana łza.

25

O świcie był na Przełęczy pod Kopą. Usiadł na chwilę. Zmęczonymi oczami wodził

po przymglonych zarysach Hrubego, Krywania, Wielkiej Kopy. Żegnał te strony, gdzie

spędził ostatnie dwa tygodnie. Wydały mu się teraz obce, nieprzychylne. Dopiero gdy zwrócił

się ku Kondratowej i zobaczył w dole kierdel owiec, zbity w prostokącie koszaru, doznał

takiego wzruszenia, jak gdyby patrzył na coś bardzo bliskiego.

Wspominał lata szkolne. Tutaj z kolegami przychodzili na pierwsze wycieczki

narciarskie. W marcowym słońcu cięli nartami jarzące się wiosennym słońcem stoki, wspinali

się pod Łopatę, by później puszczać się w szalone zjazdy. Tutaj opadły go kiedyś trzy wielkie

owczarka. Jeden z nich, kudłaty olbrzym, skoczył mu wtedy na ramiona i powalił na ziemię,

by potem powalonego, drżącego lizać na pojednanie po twarzy...

Gdy wyruszył w dalszą drogę, nie czuł już zmęczenia ani żalu, doznawał

nieporównanej radości człowieka wracającego do domu. Przeciął stok Kopy Kondrackiej,

ominął stary poczciwy Giewont i Grzybowcem zaczął schodzić na Łysanki. Tutaj postanowił

przeczekać cały dzień. Zbyt dużo ludzi go znało, by mógł się pokazać w Zakopanem.

Wieczorem, pod osłoną mroku zejdzie pod Regle i pójdzie na Krzeptówki do Galiana...

Wieczorem zaczął siąpić drobny, ciepły deszcz. Góry utonęły w ciężkiej wacie chmur.

Z daleka poznał dom Galiana. Stara góralska chałupa stała skulona pod trzema rozłożystymi

jasieniami. Zachodni powiew niósł aż pod Regle gorzki zapach dymu.

Był przygotowany, że nie zastanie Galiana w domu. Stary przewodnik nigdy nie

zatrzymywał się u siebie. Andrzej miał jednak nadzieję, że domownicy powiedzą mu, gdzie

można go odnaleźć.

Ostrożnie zbliżał się do domu. Stanął za pękatym pniem jasienia i długo obserwował

uchylone drzwi. Z izby dolatywał rytmiczny stukot warsztatu tkackiego. "Pewno Brońcia robi

kilim" - pomyślał. Ukrył karabin wśród sągów narąbanego drzewa, podszedł do Okna i

zastukał cicho trzy razy. Miarowy stukot warsztatu urwał się nagle. Zaległa cisza. Potem

czyjeś lekkie kroki przemknęły przez sień.

- Kto tam? - usłyszał głos dziewczyny.

- Brońcia, to ja...

Dziewczyna szerzej uchyliła drzwi. Jasną głowę wsunęła w szparę i z natężeniem

patrzała w ciemność.

- Pan Andrzej?... - powiedziała zdumiona. - Jest tata w domu? - zapytał.

- Nie, nie ma. - Ukazała się zgrabna, smukła, pachnąca ciepłem izby i nieporadna w

nagłym zdumieniu. - Niech pan wejdzie - skinęła niepewnym ruchem ręki.

- Nie ma nikogo?

- Jest mama... tylko mama.

Stara Galianka stała już w progu. Jej postać była pełna trwożliwego napięcia. Dopiero

gdy Andrzej zbliżył się do niej, wyciągnęła ku niemu ręce.

- Boze mój, dyć to pon Andrzej - schwyciła go za rękaw, pociągnęła w głąb izby.

W kręgu bladego światła naftowej lampy izba wydała mu się mała i ciemna. W kącie

warsztat tkacki z napiętym na ramę kilimem, obok kilka barwnych motków wełny, jak bukiet

kwiatów, na ścianie lina i dwa czekany skrzyżowane jak broń. A wszystko bardzo bliskie i

znajome.

Stara Góralka drżącymi palcami gładziła ramię Andrzeja.

- Boze wielgi, co sie z ponem stało? Józek dwa razy ku wom chodził. Przecie

umówiliście sie... no nie?

- Był Józef w Niewcyrce?

- Dwa razy - potwierdziła Brońcia. - Tata mówił, że był w kolibie, ale pana nie

znalazł.

- To pech - powiedział Andrzej - czekałem na niego w ten dzień, kiedyśmy się

umówili.

- Stary nie mógł iść - wtrąciła Galianka - trza było wom syćko przyrychtować. Ni

mieli my prowiantu w doma.

- No, tak. A ja musiałem uciekać z koliby... A gdzie Józef teraz? - zapytał przynaglony

ciekawością.

- Hej, hej - machnęła ręką - ka ta teroz Józek! Poseł z młodym Carniökiem do

partyzantów. Mówiłak mu: "Dosyć juz bidyś sie najod. Co cie znowu korci", ale on... wicie,

jaki mój Józuś... No wej, poseł w lasy pod Turbacz.

- Pod Turbacz, mówicie?

- Dyć... - Fartuchem wytarła ławę. - Siadojcie, ponie Andrzeju, siadojcie. Jezusie

Maryjo, aleście zmizerowani... Tako poniewierka, tako poniewierka...

Brońcia oparła się plecami o drzwi.

- Był tu Władek, gajowy z Krościenka - powiedziała.

- Przyszedł z Budapesztu?

- Tak... z jakimś majorem...

Andrzejowi pociemniało w oczach. Zobaczył czarne i czerwone płaty, krążące w

nieustannym wirze. "To niemożliwe" - pomyślał.

- Kiedy przyszli?

- Pozawczoraj.

- Gdzie ten major?

- Jest u Chrobaków na Skibówkach.

- Skąd wiesz?

- Władek zanosił mu jedzenie.

- Z tatą się nie widzieli?

- Nie. Tata poszedł przed tygodniem.

- A on jeszcze tam jest?

- Chyba tak.

Andrzej nerwowym ruchem naciągnął na głowę kaptur wiatrówki.

- Muszę się z nim zobaczyć.

Stara patrzyła na niego rozwartymi oczami.

- Dyć siadojcie, ponie, zaroz wom co przyniese. Zbidzeni jesteście okrutnie...

- Dziękuję - rzucił pośpiesznie. Potem zwrócił się do dziewczyny: - Brońciu, mam do

ciebie prośbę. Pomożesz mi. Pójdziesz ze mną do Chrobaków, wywołasz tego majora...

- Ja?...

- Tak. To konieczne.

- Jak trzeba... - powiedziała niezdecydowanie i pytająco spojrzała na matkę. Ta

wzruszyła ramionami.

- Siadojcie, panie, dyć tyn major wom nie ucieknie.

- Muszę się z nim widzieć natychmiast. Więc co, Brońciu, pójdziesz? - spojrzał na

dziewczynę.

- Jak trzeba,..

- Jak trza, to idź - powiedziała stara.

Brońcia narzuciła na ramiona gumowy płaszcz. Wyszli do sieni.

- Przyjdziecie, ponie? - zapytała stara.

- Nie wiem.

- Przyjdźcie, przyrychtuje wom posłanie. - A potem, gdy już byli na podwórzu,

dorzuciła: - Musicie się wyspać, tacy jesteście wymizerowani, co aze lutość biere.

Andrzej podszedł do sągów drzewa. Wyciągnął karabin.

Brońcia jęknęła cicho, jakby stłumiła okrzyk. Położył jej dłoń na ramieniu.

- Nie bój się. Ty go tylko wywołasz. Zarzucił karabin na ramię.

- A jak nas kto spotka? - zapytała.

- Pójdziemy polami.

Ruszył wydłużonym krokiem. Dziewczyna drobiła za nim. Milczeli. Deszcz siał

drobnymi kropelkami prosto w ich twarze. Osypane pierwszą zielenią drzewa stały ze

zwieszonymi gałęziami, pola osnuła cienka warstwa mgły. Unosił się gorzkawy zapach

wilgotnej ziemi. Gdzieś w opłotkach ujadał pies. A Regle stały czarne i wysokie jak mroczna

ściana.

Gdy zbliżali się do Skibówek, Brońcia złapała go za rękaw.

- Co pan chce z nim zrobić?

- Nic... porozmawiam tylko - powiedział dziwnie spokojnym głosem.

- A ten karabin?

- Potrzebny...

Nie zapytała o nic więcej. Słyszał jej drobne kroki cmokające w rozmokłej glinie.

Zatrzymali się przed niskim, drewnianym domem z oszkloną werandą. Duży kudłaty

kundel szamotał się, szarpiąc krótkim łańcuchem.

- Cicho będziesz! - zawołała dziewczyna.

Pies nie przestał ujadać.

Andrzej pchnął lekko dziewczynę.

- Nie bój się. Zaraz pójdziesz do domu. Wywołaj go tylko.

Brońcia ociągała się.

- A jak go nie ma?

- To trudno. Zapytaj.

Podeszła wolno do drzwi prowadzących do sieni. Zastukała. Po chwili ktoś odezwał

się za drzwiami.

- Ja od Galianów - powiedziała Brońcia. - Do tego pana. Zawołajcie go. Ważna

sprawa.

Andrzej sprawdził zamek karabinu. Wprowadził pocisk do lufy. Pies rzucał się coraz

gwałtowniej. Zagłuszał wszelkie odgłosy. Naraz drzwi się uchyliły i po zroszonej trawie, po

drobnym żwirze pobiegła wąska smuga światła. Jakaś postać zamajaczyła w szparze. Andrzej

podsunął się bliżej. Jednym szarpnięciem otworzył drzwi. W progu zobaczył majora Smygę.

Stał wyprostowany i jak zwykle pewny siebie.

- Cóż to? - zapytał twardo swym gardłowym, przykrym głosem. A gdy poznał

Andrzeja, cofnął się gwałtownie jak bokser unikający ciosu.

- Dobry wieczór, majorze - głos Andrzeja zabrzmiał lodowato. - Cóż to, pan nie w

Turcji? -

Wszedł do sieni. Zamykając drzwi, zawołał do dziewczyny: - Dziękuję ci, Brońciu,

możesz już odejść. Major cofnął się jeszcze o krok.

- Skąd się pan tu wziął? - wykrztusił. Andrzej uśmiechnął się cierpko.

- Zrobiłem panu miłą niespodziankę, prawda? Wzrok majora prześliznął się po

karabinie.

- Niech pan to schowa. Tu obcy ludzie.

Andrzej podrzucił karabin w dłoni. Ważył go chwilę.

- To mój jedyny towarzysz w tej chwili. Pan wybaczy, ale nie mogę się z nim rozstać!

Zresztą - cedził - mam wrażenie, że zaprosi mnie pan do siebie. Chciałbym z panem

porozmawiać.

Oczy majora stały się okrągłe i przejrzyste.

- Pan mnie zgubi - wyszeptał i obejrzał się trwożnie.

- Nie ma obawy - powiedział Andrzej przeciągle i pchnął lekko majora lufą. - Niechże

pan nie będzie tak niegościnny.

Major próbował opanować się. Chrząknął, wyprostował się, spojrzał nienawistnie.

- Co to ma znaczyć?

- Zaraz panu to wytłumaczę, tylko... niechże mnie pan nie trzyma w sieni - i drugi raz

pchnął go lufą. Major żachnął się:

- To napad.

Andrzej zachichotał cicho.

- Ja do pana uprzejmie, a pan... - urwał, bo ktoś wychylił się zza drzwi, umieszczonych

w głębi.

- Nic, nic, pani Chrobakowa - rzucił major pospiesznie. - To do mnie...

Drzwi skrzypnęły i znowu zostali sami. Andrzej pchnął go po raz trzeci. Tym razem

końcem lufy.

- Nie mam czasu. - Głos jego zabrzmiał sucho jak rozkaz.

- Więc chodźmy - skinął niechętnie major. Chciał Andrzeja przepuścić przed siebie,

lecz ten zaprzeczył ruchem głowy.

- O, nie. Pan tutaj jest gospodarzem. Pan prowadzi.

Major wszedł na strome skrzypiące schody. Przegniłe stopnie uginały się pod jego

powolnymi krokami. Na podwórzu wciąż ujadał pies. Łańcuch pobrzękiwał jak na alarm. Na

dole ktoś znowu uchylił drzwi i zapytał przerażonym głosem:

- Kto to?

- Swoi, swoi - odpowiedział uspokajająco Andrzej.

Za chwilę znaleźli się na poddaszu. Pokoik był mały, szalowany deskami. Słaba

żarówka prószyła żółtawym światłem na nie zamiecioną podłogę. W jej świetle układały się

warstwy gęstego, zatęchłego dymu z papierosów. W kącie stało nie pościelone łóżko z

wygniecioną poduszką. Na krześle wisiały narciarskie spodnie, a obok na podłodze leżał

rozwiązany plecak. Nieład, jaki tu panował, świadczył, że lokator nie ma zamiaru zagrzać

miejsca.

Major odwrócił się gwałtownie.

- Niech pan wreszcie powie, czego pan chce ode mnie?

- Nie tak energicznie, majorze - osadził go Andrzej chłodnym, aż do przesady

przyciszonym głosem. - Czy może mnie pan poczęstować papierosem? Już dawno nie

paliłem.

- Ależ oczywiście - żachnął się major. Podsunął paczkę tulipanów.

- Węgierskie, co? - uśmiechnął się cierpko i zapalił papierosa. Był głodny, więc od

pierwszego dymu zakręciło mu się w głowie. Zdawało mu się, że pokój zawirował, a

przysadzista sylwetka Smygi oddala się nagle od niego. - A teraz pozwoli pan, że na chwilę

usiądę. Jestem trochę zmęczony. - Przysunął krzesło, zrzucił z poręczy spodnie, a gdy siadał,

przygarnął mocniej karabin. - Teraz możemy porozmawiać. Nie przypuszczał pan zapewne,

że się kiedyś znowu spotkamy. Przyznam, że ja również nie miałem nadziei. Miła

niespodzianka, prawda?

- Czego pan chce ode mnie?

- Chciałem się zapytać, co pan włożył do tej paczki, którą wręczył mi pan, gdy ostatni

raz wyruszałem z pocztą?

Major pobladł. Jego płaska, nie ogolona twarz stężała.

- Przecież pan wie - powiedział z trudem - że pewne sprawy są tajemnicą. Był ścisły

rozkaz, żeby nie ujawniać kurierom zawartości poczty...

- Wiem - przerwał mu Andrzej i dłonią przejechał po nasadzie karabinu. - Może

jednak pan sobie przypomni. Chciałbym dowiedzieć się od pana.

Smyga żachnął się.

- Chyba nie mam obowiązku tłumaczyć się. Andrzej jeszcze raz przejechał ręką po

nasadzie karabinu.

- W takim razie może pan pamięta, co pan napisał o tym w liście do rotmistrza Okszy?

- To też nie pana sprawa.

- W takim razie - cedził Andrzej - może ja mam panu przypomnieć?

Major zerwał się.

- Co oznacza ta cała zabawa?

Andrzej uniósł się wolno. Jednym kopnięciem odtrącił zawadzające krzesło. Wysunął

przed siebie karabin. Blade iskierki zamigotały na matowej muszce.

- Mów, gdzie masz te dolary - powiedział tak twardo, że Smyga cofnął się aż pod

małe, czarnym papierem zalepione okno. Papier zaszeleścił. W pokoju pociemniało.

- Jakie dolary?... - wyszeptał.

- Te, które miały być w tej paczce.

- To jakieś nieporozumienie.

Andrzej uniósł nieco wyżej lufę, tak że na tle muszki widział teraz szary sweter

Smygi.

- Nie mam czasu na żarty. Dawaj dolary. Major rozłożył ręce.

- Pan wybaczy, panie Andrzeju, ale ja naprawdę nic nie rozumiem.

Muszka karabinu drgnęła, podjechała jeszcze wyżej. Przekreśliła pobladłe wargi

majora, nasadę jego nosa i oparła się o płaski, zwiotczały policzek.

- Mam pięć naboi w magazynku. Wpakuję panu w łeb co do jednego, jeżeli pan w tej

chwili nie odda tych pieniędzy.

Smyga wlepił swe oczy w wylot lufy. Dolna warga opadła mu lekko. Na czoło

wysypały się drobne krople potu.

- Liczę do trzech. Razzz... - wyszeptał świszczącym głosem.

Major wysunął przed siebie rozwartą dłoń.

- Zaraz... - i wolno pochylił się nad plecakiem. Szperał w nim nerwowo. Potem

wyciągnął dużą puszkę po "Ovomaltinie".

Andrzej roześmiał się sarkastycznie.

- Pożywka dla niedokrwistych dzieci... Ile tam jest?

- Dwadzieścia trzy tysiące.

- Później sprawdzimy, a teraz niech się pan szybko ubiera. Niech pan zabierze

najpotrzebniejsze rzeczy. Idziemy na małą przechadzkę. - Wyrwał puszkę z ręki majora i

Wsunął ją pod wiatrówkę. - Dlaczego pan tak na mnie patrzy? Idziemy pod Turbacz wyjaśnić

to nieporozumienie...

- Teraz?...

- Bardzo mi przykro, że takie niesprzyjające warunki atmosferyczne - powiedział tym

samym kpiącym tonem - ale, pan wybaczy, cztery lata chodziłem po trasach i nigdy nie

wybierałem sobie pogody.

- Może jutro... Mam tutaj ważne sprawy do załatwienia.

- Przypuszczam, że ta jest najważniejsza. No, panie majorze, raźniej, raźniej! Rano

chciałbym być u rotmistrza Okszy.

Gdy wychodzili, deszcz szumiał w czarnych konarach jasieni. Gęsty mrok zatapiał

ciche chaty góralskie i wille. Drogą przetoczył się ciężarowy samochód z wygaszonymi

światłami. Szum motoru zlał się z szumem deszczu i przepadł w ciemnościach.

Odprowadzało ich wściekłe ujadanie psów. Było żałośnie, ponuro, a ta cierpka żałość tkwiła

w Andrzeju, przenikała aż do dna każdej jego myśli.

Westchnął: "To tak kończysz swą kurierską służbę, kawalerze księżycowego orderu..."

A potem przypomniał sobie małego Szymka i coś ciepłego zatliło się w jego sercu, jak gdyby

chłopiec położył mu na piersi swą małą, delikatną dłoń.