Brzdacu spij slodko Spraw by Twoje dziecko przesypialo cale noce brzspi

Doskonale zdajesz sobie sprawê, jak niekorzystnie wp³ywa to na Twoje samopoczucie.
Ten sam problem dotyczy Twojego dziecka. Niedobór snu wywo³uje u niego z³y humor,

apatiê i brak apetytu. Jeœli zaœ Twoja latoroœl notorycznie siê nie wysypia, mo¿e to

doprowadziæ do takich problemów, jak zachowania buntownicze, niepos³uszeñstwo,

sk³onnoœci destrukcyjne, a nawet wzrost poziomu agresji.
Zmêczenie objawia siê na wiele ró¿nych sposobów. Niewyspane niemowlêta reaguj¹

bardziej emocjonalnie, wiêcej grymasz¹, a póŸnym popo³udniem oraz wieczorem czêœciej

p³acz¹. Dzieci w wieku szkolnym, które cierpi¹ na chroniczny brak snu, maj¹ trudnoœci

z koncentracj¹ podczas lekcji, co z kolei owocuje pogorszeniem wyników w nauce.
Aby mieæ pewnoœæ, ¿e Twoje dziecko prawid³owo siê rozwija, jest zdrowe, wypoczête

i pe³ne energii, otocz opiekuñczymi skrzyd³ami jego ma³e ³ó¿eczko.

• Po czym poznaæ, ¿e dziecko œpi tyle, ile trzeba?

• Jakie korzyœci zapewni Ci wpojenie maluszkowi dobrych nawyków zwi¹zanych

ze snem?

• Sk¹d siê bior¹ problemy ze snem i jak je eliminowaæ?

• Jakie s¹ skuteczne strategie rozwi¹zywania problemów ze snem?

• Co warto wiedzieæ o sypialniach, dziecinnych ³ó¿eczkach i poœcieli?

Spis treci

Znaczenie snu

2 Czas do óka — przygotowanie do snu

3 Ksztatowanie nawyków zwizanych ze snem

4 Nie chc spa!

5 Nocne przebudzenia

105

6 Inne problemy ze snem

135

7 Ranne ptaszki

157

8 10 kroków do lepszego snu

179

róda

201

Znaczenie snu

6 Brzdcu, pij sodko!

Jestem zaoycielk strony internetowej raisingkids.co.uk, w zwizku z czym

ludzie czsto prosz mnie o rady dotyczce wychowania dzieci. Rodzice

i opiekunowie zamieszczaj na stronie pytania, a ogromna ich ilo do-

tyczy dziecicych nawyków zwizanych ze snem. Najczstsze i cigle

powracajce wtpliwoci dotycz takich zagadnie jak usypianie niemow-

lt, poranne budzenie nastolatka w czasie weekendu i ustalenie najlep-

szej pory snu.

Jak czsto wystpuj
problemy ze snem?

Jeli nasze dziecko ma problemy ze spaniem, moe pocieszeniem okae

si fakt, e nie jestemy sami. Badania dowodz, e 20 procent dzieci

poniej drugiego roku ycia oraz 5 procent piciolatków regularnie budzi

si w nocy. Natomiast 22 procent dziewiciomiesicznych maluchów,

15 – 20 procent dzieci w wieku od jednego do dwóch lat i 16 procent

trzylatków oraz dzieci starszych ma problem z samodzielnym zasypianiem.

Co gorsza, sytuacja niekoniecznie musi ulec poprawie, kiedy dziecko

wkracza w wiek szkolny: przeprowadzony niedawno eksperyment do-

wiód, e 37 procent uczniów ma powane problemy ze snem, takie jak

niechtne udawanie si na nocny spoczynek, budzenie si w rodku nocy,

koszmary nocne i lunatykowanie.

Dzieci z uomnociami fizycznymi i psychicznymi s szczególnie

naraone na problemy ze snem. Ocenia si, e 67 procent uczniów nie-

penosprawnych cierpi z powodu zaburze snu.

Znaczenie snu 7

Jakie s skutki niedoboru snu?

Wspóczesne spoeczestwo charakteryzuje si tym, e zarówno doroli,

jak i dzieci prowadz bardzo intensywny tryb ycia. Aby poradzi sobie

ze stresem i napiciami dnia codziennego, potrzebujemy wystarczajcej

iloci snu. Dorosym potrzeba 7 – 8 godzin nieprzerwanego snu, nato-

miast dzieciom od 9 do16 godzin, w zalenoci od wieku. Niestety wik-

szo dorosych i dzieci pi krócej, co moe mie bardzo powane kon-

sekwencje.

Dla dzieci

Dla dziecka, które znajduje si w fazie wzrostu, dobre przyzwyczajenia

zwizane ze spaniem s równie wane jak nawyki ywieniowe. Wikszo-

ci rodziców zaley na tym, aby ich pociecha spaa tyle, ile potrzebuje

jej organizm. Zdaj sobie spraw, e niedobór snu w nocy moe wywoa

zy humor i apati w cigu dnia.

Zmczenie moe si objawia na róne sposoby: niewyspane nie-

mowlta zachowuj si bardziej emocjonalnie, wicej grymasz, a pónym

popoudniem oraz wieczorem czciej pacz. Dzieci w wieku szkolnym,

które cierpi na chroniczny brak snu, maj trudnoci z koncentracj

podczas lekcji, co z kolei fatalnie wpywa na wyniki w nauce.

Mamy coraz wicej dowodów na to, e problem jest znacznie powa-

niejszy, ni do tej pory sdzono. Bardzo wiele dzieci cierpi na niedobór

snu. Zarówno jako snu, jak i jego ilo maj wpyw na róne aspekty

rozwoju dziecka:

8 Brzdcu, pij sodko!

Zachowanie

Badania przeprowadzone niedawno w Stanach Zjednoczonych pokazay,

e dwu- i trzylatki, które spay mniej ni 10 godzin w cigu doby, byy

bardziej naraone na takie problemy jak zachowania buntownicze, niepo-

suszestwo, skonnoci destrukcyjne oraz agresja. Niemowlta, które

spay trzy godziny mniej, ni wynosi rednia, byy bardziej rozdra-

nione, niesforne i czciej pakay ni dzieci, które spay wystarczajc

ilo czasu.

Nauka i rozwój poznawczy

Drzemka sprawia, e dzieci nie tylko staj si mniej draliwe, ale rów-

nie potrafi lepiej opanowa róne umiejtnoci oraz przyswoi pewne

informacje. Ostatnie badania wskazuj na to, e drzemka odgrywa w tej

kwestii wan rol, zapewniajc dziecku wystarczajco duo czasu na

przetworzenie i zachowanie informacji, które dotary do niego na jawie.

Inne badania, w których bray udzia piciomiesiczne niemowlta,

dowiody, e drzemka odgrywa wan rol w rozwoju wytrwaoci i kon-

centracji, które s kluczowe dla przyswajania nowych informacji. Wyniki

bada jasno wskazuj na to, e dziecko, któremu zapewniamy odpowiedni

ilo nieprzerwanego snu, budzi si w stanie optymalnej gotowoci do

komunikacji ze wiatem.

Tak wic w interesie zarówno dzieci, jak i rodziców ley zdobycie

jak najwikszej iloci informacji na temat snu, a mianowicie: czym jest

dobry sen, skd wiemy, e nasze dziecko pi tyle, ile powinno, czego

si spodziewa po dzieciach w rónym wieku, jak reagowa w sytuacji,

kiedy pociecha co noc wdruje do óka rodziców.

Znaczenie snu 9

Dla rodziców

Wikszo rodziców zdaje sobie spraw z tego, e decydujc si na

dziecko, dobrowolnie podpisaa zgod na bezsenne noce, szczególnie

wtedy, gdy istnieje konieczno nocnego karmienia. Rodzice maj rów-

nie wiadomo, e nie zaznaj spokoju, kiedy dziecko jest chore lub

zbkuje. Wiedz te, e nawet sporadyczne, ale due zmiany w domu

mog zdenerwowa dziecko i przyczyni si do tymczasowych proble-

mów ze snem. Wszystkie wymienione problemy da si przewidzie,

jednak w sytuacji, kiedy dziecko budzi si co noc, rodzice bezradnie

rozkadaj rce. Wydaje im si, e to nigdy si nie skoczy!

Rodzice nieprzesypiajcy nocy i tak rano musz wsta, aby pój

do pracy lub zaj si rodzin czy domem. Na dodatek musz by peni

zapau i wigoru. Jednake ilo snu poniej zalecanej normy le wpy-

wa na jako wykonywanej pracy. Istnieje równie due prawdopodo-

biestwo, e w cigu dugich godzin w pracy bd si atwiej irytowa

w obecnoci wspópracowników, podwadnych i klientów.

Przerywany sen wpywa równie fatalnie na rodziców, którzy opie-

kuj si duym gospodarstwem domowym i ca gromadk dzieci.

Dlatego te radzimy rodzicom, którzy pozostaj w domu, eby nadra-

biali stracony sen, kiedy dziecko pi w cigu dnia. To wspaniay po-

mys, niestety czsto tylko w teorii. W rzeczywistoci nie zawsze jest to

moliwe, szczególnie wtedy, kiedy mamy pod opiek inne dzieci, prze-

bywajce przez cay dzie w domu. Jednak jeli mamy tylko jedno

mae dziecko, które zasypia o regularnych porach — na przykad pi

raz lub dwa razy dziennie — musimy to koniecznie wykorzysta, aby

nadrobi zalegoci w domu lub wygospodarowa przynajmniej pi

minut tylko dla siebie.

10 Brzdcu, pij sodko!

Stawianie wszystkich na nogi

Pamitajmy, e paczce niemowlta lub krzyczce czy wdrujce

po domu w rodku nocy starsze dzieci przeszkadzaj nie tylko doro-

sym, ale równie rodzestwu. Cho wikszo starszych dzieci, po-

dobnie zreszt jak wikszo dorosych mczyzn, potrafi przespa

róne nocne zajcia, warto si upewni, e nic ich nagle nie wyrwie

ze snu, szczególnie jeli nastpnego dnia musz i do szkoy.

Czy to w pracy, czy w domu, rodzice, którzy cierpi z powodu stresu

i niedoboru snu, niewiadomie przekazuj dzieciom swój niepokój. No-

toryczne niewyspanie sprawia, e nie potrafi rozwiza problemów ze

snem, nkajcych ich wasne dzieci. I tak zaczyna si bdne koo…

Znaczenie snu dla ciaa i duszy

Sen jest niezmiernie wany dla wszystkich organizmów ywych, a szcze-

gólnie dla dzieci, jako e ma bezporedni wpyw na ich rozwój psy-

chiczny i fizyczny.

W mózgu znajduj si specjalne orodki, które kontroluj sen: kiedy

pi ciao, mózg nadal pracuje. Jedn z jego funkcji, szczególnie w okresie

dziecistwa i dojrzewania, jest wydzielanie przez przysadk mózgow

hormonu wzrostu, penicego kluczow rol w rozwoju fizycznym.

Rytm okoodobowy procesów fizjologicznych lub, mówic prociej,

cykl aktywnoci i spoczynku jest regulowany nastpstwem dnia i nocy.

Rytm ten ksztatuje si powoli. Nie rodzimy si z nim, o czym wiadcz

nieregularne godziny snu noworodka. W cigu kilku pierwszych tygodni

ycia dziecko myli dzie z noc: za dnia chce spa, a noc ma ochot

na zabaw. Zdarza si to bardzo czsto. Jednak okoo szóstego tygodnia

Znaczenie snu 11

ycia zaczyna si wyksztaca wspomniany rytm okoodobowy i w szóstym

miesicu ycia wikszo dzieci ma ju przewidywalny cykl aktywnoci

i snu, który w duej mierze pokrywa si z dniem i noc.

Fazy snu

Kiedy pimy, nasze ciao przechodzi przez pi rónych faz snu. Kada

z nich charakteryzuje si innym rodzajem fal mózgowych i odmiennym

stopniem fizycznego pobudzenia. Gówne rónice dotycz dwóch etapów:

fazy REM (faza snu, w której wystpuj szybkie ruchy gaek ocznych —

ang. rapid eye movement) oraz fazy snu NREM (ang. non-rapid eye

movement).

Faza REM

REM to faza lekkiego i aktywnego snu, podczas którego pod powiekami

mona zaobserwowa szybkie ruchy gaek ocznych. To wanie podczas

tej fazy snu nasz mózg jest aktywny i najczciej pojawiaj si marzenia

senne. Nasze ciao si nie porusza, oddech i bicie serca staj si nie-

regularne, oczy wykonuj gwatowne ruchy, a minie koczyn mog

ulec tymczasowemu paraliowi.

U dorosych faza REM pojawia si co 90 – 100 minut. U niemowlt

cykle te s krótsze — powtarzaj si co 50 – 60 minut i stanowi okoo

50 procent snu. U wczeniaków faza REM to cztery pite snu. Z czasem

dugo fazy REM skraca si i u dzieci szeciomiesicznych stanowi

30 procent snu. W cigu trzech kolejnych lat dugo fazy REM osiga

poziom charakterystyczny dla czowieka dorosego, czyli 20 procent.

12 Brzdcu, pij sodko!

Faza NREM

Jest to faza gbokiego lub „spokojnego” snu. Podczas jej trwania zo-

staje zwikszony dopyw krwi do mini, nastpuje odnowienie zaso-

bów energii, wzrost i regeneracja tkanek oraz uwalnianie wanych hor-

monów wzrostu i rozwoju. W fazie snu gbokiego nie wystpuj ruchy

gaek ocznych, a minie nie s aktywne. Trudno jest wtedy obudzi

osob pic. Niektórym dzieciom zdarza si wtedy nocne moczenie,

lunatykowanie oraz lki nocne.

Przejcie z fazy gbokiego snu NREM do lejszego, aktywniejszego

stadium REM oznacza wzrost pobudzenia — picy nie budzi si, ale

nie jest te pogrony w gbokim nie. W tym czasie mona si prze-

budzi, niemowlta mog pojkiwa lub paka, a doroli przekada

pociel i zmienia pozycj. Kada pica osoba przechodzi ten etap

czciowego przebudzenia i zazwyczaj zapada ponownie w sen bez

przerywania snu.

Peny cykl snu trwa u dziecka okoo godziny. W cigu nocy maluch

moe kilka razy si budzi. Jest to wic cakiem normalne zjawisko.

Powinnimy zapamita, e normaln rzecz dla dziecka jest po-

nowne zapadnicie w sen bez adnej interwencji z naszej strony.

Znaczenie snu 13

Korzyci fazy REM u niemowlt

Naukowcy zajmujcy si badaniem snu twierdz, e dzieci pi „bar-

dziej inteligentnie” ni doroli. Podczas fazy REM mózg jest aktywny,

a ilo krwi, która do niego wpywa, ulega podwojeniu. Ten zwikszo-

ny dopyw krwi jest szczególnie widoczny w obszarze mózgu odpo-

wiedzialnym za oddychanie. W tym czasie organizm zwiksza pro-

dukcj pewnych protein bdcych budulcem mózgu.

W cigu dwóch pierwszych lat ycia mózg dziecka osiga wiel-

ko stanowic 70 procent wielkoci mózgu dorosego czowieka.

Naukowcy twierdz, e w okresie tak intensywnego wzrostu mózg,

aby si prawidowo rozwija, musi nieustannie pracowa, równie

podczas snu.

Warto zauway, e u wczeniaków faza REM trwa duej (stanowi

okoo 90 procent caoci snu). By moe wie si to z koniecznoci

przyspieszenia procesu wzrostu mózgu. Dlatego te oczywistym

staje si fakt, e wysoka jako snu to czynnik niezmiernie wany

w procesie poznawczego rozwoju dziecka.

W jaki sposób zmienia si
w dziecistwie wzorzec snu?

W miar dojrzewania mózgu zmienia si wzorzec i rytm snu. Dzieje si tak

za spraw si biologicznych, które s czue na nastpstwo dnia i nocy. Me-

chanizm ten próbuje automatycznie zagwarantowa organizmowi odpo-

wiedni por spania oraz waciw liczb rónych etapów i rodzajów snu.

Rodzice, którzy chc pomóc dziecku w nabyciu dobrych zwyczajów

zwizanych z nocnym odpoczynkiem, musz uwanie ledzi zmiany

zachodzce u rozwijajcego si dziecka. Cel mona osign poprzez

14 Brzdcu, pij sodko!

synchronizacj naturalnych tendencji biologicznych ze zwyczajami pa-

nujcymi w domu o rónych porach dnia i nocy.

Rozwój nawyków zwizanych z nocnym odpoczynkiem obejmuje

u przecitnego dziecka pi elementów, cho mog zdarzy si wyjtki.

Najsensowniej jest wic wsuchiwa si w indywidualne potrzeby nasze-

go dziecka.

Wielu rodziców obserwuje znaczc zmian, kiedy dziecko osignie

wiek szeciu tygodni. Malec, który do tej pory spa niemal cay

czas, zaczyna spa duej w nocy, zazwyczaj nieprzerwanie przez

jakie pi godzin.

Pomidzy dwunastym a szesnastym tygodniem ycia dziecko

zaczyna regularnie zapada w sen dwa lub trzy razy w cigu dnia.

Wydua si przy tym czas odpoczynku nocnego.

Dzieci dziewiciomiesiczne (czsto równie modsze) przestaj

je w nocy, a wtedy rezygnuj z trzeciej drzemki w cigu dnia.

W pewnym momencie w drugim roku ycia dziecko rezygnuje

z drzemki porannej.

Kiedy dziecko ma okoo trzech lat (2,5 – 3,5 roku), przestaje spa

po poudniu.

Niemowlta i noworodki

Noworodki pi od 10,5 do 18 godzin na dob o bardzo nieregularnych

porach, a czas midzy kolejnymi drzemkami wynosi od jednej do trzech

godzin. Najduszy cykl snu to tylko jakie 4 do 5 godzin, a dugo

drzemki waha si od paru minut do kilku godzin. Dzieci s zazwyczaj

aktywne w czasie snu: poruszaj rczkami i nókami, umiechaj si,

Znaczenie snu 15

wykonuj ssce ruchy ustami i generalnie wygldaj na niespokojne.

Takie zachowanie jest charakterystyczne dla fazy REM. Im niemowl

starsze, tym mniej czasu powica na spanie.

Midzy drugim a szóstym tygodniem ycia niektóre dzieci przechodz

etap grymaszenia i nadmiernej czujnoci. Takie pobudzenie spowo-

dowane jest rozwojem systemu nerwowego. Faza ta mija, kiedy

niemowl staje si bardziej dojrzae.

Noworodki komunikuj wiatu swoj ch spania na rónorodne spo-

soby: grymasz, pacz, pocieraj oczka lub uywaj innych charakte-

rystycznych dla siebie gestów. Jeli chcemy nauczy dziecko dobrych

nawyków zwizanych ze snem, powinnimy je ka do óka, kiedy jest

senne, ale jeszcze nie pi. Jeli nauczy si zasypia samo w óeczku

bez koysania, uspokajania i przytulania, zacznie kojarzy óeczko ze

snem i bdzie si uspokajao natychmiast, kiedy si w nim znajdzie.

Senne dziecko, które zostaje pooone do óeczka, szybciej nauczy

si „uspokaja samo siebie”. Oznacza to, e jeli obudzi si w nocy,

zanie z powrotem bez niczyjej pomocy. Dzieci, które przyzwyczajono

do usypiania z rodzicami, bd ich w nocy wzyway, bowiem tylko przy

nich potrafi zasn.

Na samym pocztku noworodki nie zwaaj na otoczenie i potrafi

zasn nawet wtedy, kiedy naokoo panuje harmider. Jednak, z drugiej

strony, nagy i donony haas moe je wyrwa ze snu. Na tym etapie

rodzice powinni postpowa zgodnie z naturalnym wzorcem snu dziecka

i nie stara si go „ksztatowa”, poniewa (jak wspomniano ju na

stronie 14) okoo szóstego tygodnia ycia nastpuje naturalna zmiana

nawyków zwizanych ze snem.

16 Brzdcu, pij sodko!

Od trzech do jedenastu miesicy

Od trzeciego miesica do koca pierwszego roku ycia dzieci pi

przecitnie 14,5 godziny na dob (cznie w cigu dnia i nocy), cho

10 procent maluchów pi mniej ni jedenacie godzin, a drugie tyle

wicej ni szesnacie.

Okoo trzeciego miesica ycia czas przeznaczony na sen zaczyna

si stabilizowa. Nie martwmy si jednak, jeli nasza pociecha odbiega

od normy: o ile jestemy wraliwi na jej potrzeby, bdziemy jej zapewnia

waciw ilo snu. Jeli jednak martwimy si, e dziecko nie pi tyle,

ile trzeba, powinnimy zwraca uwag na nastpujce objawy: dziecko

zasypia w innym miejscu ni óeczko, jest rozdranione i marudne.

Jeli tak si dzieje, powinnimy wyduy czas spania lub zaplanowa

dodatkow drzemk. Senne i zmczone dzieci bardzo szybko potrafi

zasn, wic musimy nauczy si dostrzega objawy sennoci, a kiedy

si pojawi — odpowiednio reagowa.

Kiedy dziecko ma od czterech do szeciu miesicy, wielu rodziców

zaczyna podawa mu pokarmy stae w przekonaniu, e ich spoycie po-

moe maluchowi duej pospa. Jednak nie ma dowodów na to, e tak si

istotnie dzieje. Znacznie bardziej prawdopodobne jest takie wytumaczenie,

e midzy trzecim a czwartym miesicem ycia organizm niemowlcia

zaczyna produkowa hormon zwany melatonin, który powoduje sen-

no i rozlunia minie otaczajce jelita. Pewnego dnia matki dzieci,

które miay kolk i kadego wieczoru pakay dwie lub trzy godziny, od-

krywaj, e wieczorny koszmar nagle si koczy.

Znaczenie snu 17

Przywizanie i lk separacyjny

Okoo ósmego lub dziewitego miesica ycia niemowl staje si

bardzo przywizane do swojego gównego opiekuna, którym zwykle

jest matka. Wraz z nawizaniem bardzo bliskiej wizi z matk przy-

chodzi równie lk przed odseparowaniem od niej. W tym czasie

dzieci, które nauczyy si same usypia, mog paka, gdy mama

wychodzi z pokoju.

Kiedy dziecko osignie wiek szeciu miesicy, nie potrzebuje ju za-

zwyczaj nocnego karmienia, a wikszo niemowlt potrafi przespa

ca noc. Do dziewitego miesica ycia 70 – 80 procent niemowlt

nie ma ju z tym adnych problemów.

Niemowlta pi zazwyczaj od 9 do 12 godzin w nocy, natomiast

w cigu dnia zasypiaj jeden, dwa lub trzy razy, a kada drzemka moe

trwa od 30 minut do 2 godzin. W szóstym miesicu ycia wikszo

niemowlt pi od 2,5 do 4 godzin w cigu dnia, przy czym 15 procent pi

wicej ni 4 godziny, a 5 procent mniej ni 2,5 godziny. Cho mona

rozbudzi senne niemowl, nie mona zmusi dziecka do spania. Pod

koniec pierwszego roku ycia niemowl rezygnuje z porannej drzemki

i wtedy moe spa troch duej po poudniu.

W pierwszym roku ycia wzorzec snu i aktywnoci wydaje si w znacz-

nej mierze kontrolowany biologicznie. Dzieci róni si dugoci czasu

przeznaczonego na sen, co prawdopodobnie jest uwarunkowane genetycz-

nie: nie mona zmusi dziecka, które z natury pi krótko, do tego, by spao

duej. Badania dowodz, e drzemka popoudniowa wcale nie ma wpywu

na to, jak dugo dziecko pi w nocy. Nie przetrzymujmy wic go zbyt

dugo wieczorem w nadziei, e popi duej rano. Efekt bdzie tylko taki,

e stanie si tak rozdranione i zmczone, i trudno bdzie je uspokoi.

18 Brzdcu, pij sodko!

Eksperyment przeprowadzony na niemowltach pokaza, e zarówno te

z nich, które spay regularnie w cigu dnia, jak i te, które nie miay tego

zwyczaju, w wieku trzech lat spay 10,5 godziny. Jedyna rónica polegaa

na tym, e pierwsza grupa dzieci spaa dodatkowo godzin lub dwie

w cigu dnia.

Kilka sów na temat drzemki

W pierwszym roku ycia wikszo dzieci pi dwa razy dziennie. Ist-

niej dowody na to, e drzemka w cigu dnia róni si od snu nocne-

go, a drzemka poranna od popoudniowej: rankiem faza REM jest

dusza ni po poudniu. Podobnie faza REM jest dusza w nocy.

Poniewa faza ta we wczesnym okresie ycia wie si z rozwojem

mózgu, musimy si upewni, e dziecko nie tylko pi tyle, ile trzeba,

ale równie robi to o odpowiedniej porze. W drugim roku ycia wik-

szo dzieci rezygnuje z porannej drzemki, przy czym 17 procent pi

tylko raz dziennie ju przed ukoczeniem pierwszego roku ycia.

Dzieci od pierwszego
do trzeciego roku ycia

Na ogó dzieci w tym wieku potrzebuj od 12 do 14 godzin snu na dob.

Przed upywem 18 miesicy wikszo dzieci pi ju tylko raz dziennie

po poudniu. Taka popoudniowa drzemka moe trwa od 1 do 3 godzin.

Nie ukadajmy dziecka do snu pónym popoudniem, kiedy zostao

niewiele czasu do udania si na nocny odpoczynek. Efekt bdzie taki,

e pójdzie spa póniej ni zwykle.

Wikszo dzieci wyrabia sobie przewidywalne nawyki zwizane ze

snem ju przed pierwszymi urodzinami. Niestety, pewne problemy roz-

Znaczenie snu 19

wojowe mog pooy temu kres. Niektóre dzieci mog si sta bardziej

nieprzewidywalne, jeeli chodzi o godziny spania — robi si bardziej

asertywne i mog by grymane, jeli akurat im nie odpowiada pora

wybrana do spania. Dzieci w tym wieku s bardzo ciekawe wiata i nie-

chtnie porzucaj jego poznawanie, szczególnie jeli s w towarzystwie

ukochanego rodzica, który przez cay dzie by w pracy.

Na tym etapie rodzice mog mie problemy z rozpoznawaniem oznak

sennoci. Dziecko w wieku od roku do trzech lat moe szybko ze stanu

zmczenia przej w stan kompletnego wyczerpania. Moe by zupenie

rozbudzone, bardzo zajte wszystkim, co si dzieje dookoa i pene energii,

a potem nagle wyda si zupenie bez si. Moe jeszcze z tym znue-

niem walczy, ale za chwil stanie si marudne, paczliwe, gotowe na

urzdzenie awantury i, paradoksalnie, zbyt zmczone, eby zasn.

Jeli nie jestemy pewni, czy dziecko pi tyle, ile trzeba, spróbujmy

dostrzec oznaki sennoci podczas dnia oraz zachowania bdce sym-

tomami zmczenia. Mog one oznacza, e jako snu dziecka jest niska

lub e ma jaki inny problem zwizany ze spaniem.

W drugim i w trzecim roku ycia zachodzi wiele zmian rozwojowych.

Posuszne niemowl staje si niezalenym i energicznym brzdcem, pe-

nym energii i gotowym do poznawania wiata. Istnieje wiele czynników, które

mog zaburza wtedy sen: pogo za niezalenoci, rozwój umiejtno-

ci ruchowych, poznawczych i spoecznych, umiejtno samodzielnego

wstawania z óka, lk separacyjny, potrzeba autonomii i rozkwit wyobrani.

W efekcie tych zmian wiele dzieci w wieku od pierwszego do trzeciego

roku ycia ma problemy ze spaniem. Mona do nich zaliczy opór przed

pójciem do óka, nocne przebudzenia oraz czste w tym wieku lki

i koszmary.

20 Brzdcu, pij sodko!

Dzieci w wieku przedszkolnym

Dzieci w wieku przedszkolnym pi zazwyczaj od 11 do 13 godzin w nocy,

a po ukoczeniu pitego roku ycia wikszo z nich nie pi ju w cigu

dnia. Przy odrobienie szczcia, wyrobiy sobie do tego czasu dobre

nawyki zwizane ze snem i zazwyczaj nie maj adnych problemów z wie-

czornym zasypianiem. Prawie wszystkie zamieniy ju dziecice óeczko

na zwyke óko. S teraz mobilne, wic mog wsta z óka, kiedy tylko

zapragn! Nie musz chyba tumaczy, e teraz równie mog budzi si

w nocy (czasem nawet kilka razy) lub wstawa wczenie rano.

W tym czasie duy wpyw na sen maj lki i fantazje. Wraz z rozwojem

wyobrani dzieci w wieku przedszkolnym czciej miewaj nocne lki

i koszmary. Lki te, a take lunatykowanie, nasilaj si w tym okresie y-

cia dziecka. Niektóre maluchy zaczn ba si ciemnoci, inne potworów

i wamywaczy, przez co nie bd chciay i do óka. Wikszo dzieci

wyronie z tego, zanim pójdzie do szkoy. Aby jednak nie wyzbyy si

dobrych nawyków, musimy im pomóc zwalcza owe lki i koszmary.

Rozdzia 5. przedstawia kilka prostych sposobów, które mog nam

w tym pomóc.

Dzieci w tym wieku czsto zaczynaj chodzi do przedszkola. Takie

oderwanie od rodzinnego ciepa i zacisza domowego moe mie nie-

korzystny wpyw na nawyki zwizane ze snem. Kiedy dzieci zostaj same,

mog si ba, a wtedy szukaj nas. Budz si w nocy i przychodz do

óka rodziców w poszukiwaniu pocieszenia i spokoju.

Wiele dzieci w wieku przedszkolnym jest wiadkami narodzin brata

lub siostry, powrotu mamy do pracy po duszej przerwie, przeprowadzki,

mierci bliskiego krewnego lub nawet rozpadu rodziny. Zmiany tego typu

wywouj uczucie niepokoju, a w rezultacie s przyczyn bezsennych nocy

Znaczenie snu 21

oraz niechci do udania si na spoczynek. Taka reakcja jest zupenie

normalna, a rodzice powinni w tym czasie podchodzi elastycznie do za-

sad zwizanych ze spaniem i uspokaja dziecko, kiedy tego potrzebuje.

Sen a dzieci w wieku szkolnym (5 – 12 lat)

Dzieci w wieku od piciu do dwunastu lat potrzebuj przynajmniej 10 – 11

godzin snu, poniewa szkoa wymaga od nich duych zasobów czasu

i energii: musz odrabia prace domowe, uczszcza na zajcia sportowe,

koa zainteresowa oraz bawi si z rówienikami.

Wiele dzieci yje w otoczeniu, w którym gówn rol odgrywa ekran.

Maj atwy dostp do telewizji, odtwarzaczy DVD, konsoli do gier i kom-

puterów. Duy odsetek wspóczesnych siedmiolatków ma w swoim pokoju

telewizor, cho eksperci zajmujcy si snem stanowczo to odradzaj.

Udowodniono bowiem, e ogldanie telewizji przed snem wie si z pó-

niejsz niechci do udania si na spoczynek, kopotami z zaniciem,

lkiem i mniejsz iloci snu.

W szkole dzieci stykaj si z nowymi problemami, takimi jak drwiny

i zastraszanie. Poza tym martwi si o stopnie i o przyjanie. Wiele dzieci

niechtnie rozmawia o tym z rodzicami, a ich skrywane niepokoje czsto

dochodz do gosu wanie noc.

Badania pokazuj, e 37 procent dzieci cierpi na problemy zwizane

ze snem i czce si z nimi niewyspanie. Niedostateczny lub niewaciwy

sen moe prowadzi do waha nastroju, problemów wychowawczych

(jak na przykad hiperaktywno) i zaburze umiejtnoci poznawczych

wpywajcych na nauk w szkole.

22 Brzdcu, pij sodko!

Rysunek 1.1. Typowe wzorce snu u dzieci poni

ej czwartego roku ycia

Znaczenie snu 23

Ile snu potrzebuje nasze dziecko?

Pamitajmy o tym, e ilo snu to sprawa indywidualna kadego dziecka.

Aby sprawdzi, czy nasze dziecko pi wystarczajco dugo, mona sko-

rzysta z diagramów zamieszczonych na stronach 22 – 24. Jeli pi mniej

lub wicej, ni sugeruje norma, nie orzekajmy od razu, e mamy problem:

posuchajmy najpierw naszego rodzicielskiego instynktu.

Na poprzednich stronach znajdziemy diagram, który pokazuje prze-

citne zapotrzebowanie na sen wród dzieci w wieku przedszkolnym,

w rónym wieku do czwartego roku ycia.

Diagram poniej pokazuje ilo snu potrzebnego dzieciom w wieku

od 4 do 18 lat.

Po czym mona pozna,
e nasze dziecko pi tyle, ile trzeba?

Jeli nie mamy pewnoci, czy dziecko pi wystarczajco dugo, zwrómy

uwag na kilka charakterystycznych symptomów.

Niemowlta

Na ogó niemowlta pi wtedy, kiedy maj na to ochot. Kiedy staj

si starsze, pojawia si wiele czynników, które mog im przeszkadza,

jak zbkowanie czy uczucie zimna. Jednak wikszo niemowlt potrafi

zasn, gdy jest zmczona, o ile nie przeszkadza im, na przykad, powta-

rzajcy si gony haas.

Jeli dziecko, które jest zmczone, nie zostanie pooone do óka,

zacznie marudzi i bardzo paka. Naturaln reakcj ze strony rodziców jest

uspokajanie i koysanie malucha, próby wywoania umiechu na jego

twarzy lub noszenie go na rkach. Wszystkie te czynnoci zbyt mocno

24 Brzdcu, pij sodko!

Rysunek 1.2. Typowe wzorce snu u dzieci w wieku

szkolnym

Znaczenie snu 25

stymuluj dziecko. Najlepiej jest pooy je do óeczka i zostawi je

tam na kilka minut. Poczekajmy, a si uspokoi (jeli chcemy, moemy

zosta w pokoju), a wkrótce okae si, e malestwo zasno.

Dzieci w wieku od roku do trzech lat

Kiedy niemowlta staj si starsze, coraz bardziej interesuj si otocze-

niem i niechtnie rezygnuj ze swoich zaj na rzecz pójcia spa. Prze-

cie wiat jest zbyt interesujcy, eby przesta patrze, sucha, uczy

si i porzuci go dla zacisza sypialni!

Jeli musimy budzi dziecko rano, jeli maluch zasypia w rónych nie-

oczekiwanych miejscach (na przykad podczas ogldania telewizji) lub

te jeeli staje si nadaktywny, marudny czy rozdraniony, to znak, e

si nie wysypia.

Dzieci w szkole podstawowej

Dzieci uczszczajce do szkoy podstawowej musz wstawa wczenie.

Jeli chcemy znale odpowied na pytanie, czy nasza pociecha pi tyle,

ile potrzeba, musimy oceni, jak trudno jest j obudzi i wycign

rano z óka.

Czy rano ma zy humor? Czy zasypia w czasie jazdy, jeli jedzie do

szkoy samochodem? Czy nauczyciel mówi, e podczas lekcji ma zy humor

albo jest senne, lub moe sugeruje, e dziecko sta na lepsze oceny? Po-

zytywne odpowiedzi na te pytania mog oznacza, e dziecko za mao pi.

26 Brzdcu, pij sodko!

Jakie korzyci daje rodzicom
wpojenie dzieciom dobrych
nawyków zwizanych ze snem?

Najwaniejsze korzyci to oczywicie rozwizanie wasnych problemów

zwizanych z niedoborem snu oraz poprawienie jakoci codziennego

ycia caej rodziny. Wpojenie dziecku dobrych nawyków ma oprócz tego

inne korzyci i potrafi rozwiza wiele pomniejszych problemów, które

czsto nkaj rodziców.

Dzieci maj t waciwo, e jeli maj ochot spa, to po prostu

zasypiaj. Doroli maj z tym znacznie wicej kopotów. Rodzice, którzy

W jaki sposób rutyna wspomaga sen?

Nie wszystkie niemowlta s takie same: niektóre od urodzenia s

z natury bardziej marudne, draliwe, wicej pacz i mniej pi.

Takie dzieci nie potrafi równie „uspokaja same siebie” i potrze-

buj wicej pomocy w wypracowaniu dobrych nawyków zwizanych

ze snem. Dobrze ustalony porzdek spania, jedzenia, kpieli itp.,

wprowadza w ycie dziecka poczucie równowagi i spokoju, które

jest bardzo wane dla dobrego samopoczucia. Badania potwierdziy

równie tez, e dzieci wychowane w domach, w których panuje

porzdek i równowaga, wyrastaj na ludzi charakteryzujcych si

duym poczuciem bezpieczestwa.

Kiedy matka zmaga si z opiek nad noworodkiem, a jej po-

przednie dziecko byo bardzo grzeczne, moe doj do przekonania,

e robi co le lub inaczej ni wczeniej. Jednak wcale tak nie jest

— drugie dziecko jest zupenie inne ni poprzednie i ma cakowicie

inne potrzeby. „Trudne dzieci” potrzebuj wicej czasu i wysiku,

Znaczenie snu 27

sami maj problemy ze snem, czsto zauwaaj, e ich zaburzenia trwaj

znacznie duej ni okres przebudzenia dziecka. 20-minutowa przerwa

w nie dziecka moe oznacza dwie godziny bezsennoci dla mamy

lub taty.

Rodzice odnosz jeszcze jedn korzy z wpojenia dziecku dobrych

nawyków zwizanych ze snem: maj wicej czasu dla siebie. Kiedy dzieci

zasypiaj wieczorem o przyzwoitej porze, rodzice mog w spokoju zje

kolacj i porozmawia, pooglda telewizj lub wyj z domu, zostawiajc

dzieci pod opiek niani w przekonaniu, e si nie obudz. Szczególnie

w cigu kilku pierwszych miesicy ycia dziecka rodzice musz znale

eby opanowa zasady ukadania si do snu. Jednak to wanie one

bd korzysta z dobrodziejstwa ustalonego porzdku, który zosta

oparty na ich naturalnych potrzebach.

Na rynku dostpne s poradniki, w których mona znale tez,

i istnieje „waciwa” metoda wytrenowania wszystkich dzieci tak,

eby chodziy spa jak w zegarku. Rzeczywicie, s dzieci, które

potrafiyby si przystosowa do wymaga proponowanego tam po-

rzdku, s te i matki posiadajce potomstwo, które przestrzegajc

sztywnych regu, nauczyo si spa o cile okrelonych porach.

Matki te bd czsto przekonane o tym, e skoro reguy te zadzia-

ay w ich przypadku, to bd odpowiednie dla kadego. Niestety,

to nieprawda: najprawdopodobniej zestaw regu zadziaa dlatego,

e pozwoli na to wrodzony charakter dzieci, potraficych dostosowa

si do proponowanego porzdku przy minimalnym poziomie stresu.

Jeli dziecko ma trudny charakter, warto jest poczeka, a troch

podronie, zanim zaczniemy je wpasowywa w czyj porzdek dnia.

28 Brzdcu, pij sodko!

troch czasu dla siebie, aby zadba o swój zwizek i przyjrze si temu,

jak funkcjonuje on w tej nowej, zupenie odmiennej sytuacji.

Podobnie, jeli starsze dziecko dugo nie zasypia wieczorem, przy-

chodzi w nocy do óka rodziców lub zasypia tylko z nimi, odbija si to

na ich zwizku. Wiele par po urodzeniu pierwszego lub nawet kolejne-

go dziecka przechodzi swoisty rodzaj separacji. Ojcowie mog czu si

wyczeni poza nawias wizi, która tworzy si pomidzy matk a jej no-

wo narodzonym dzieckiem. Matki s zmczone i podchodz do wszystkie-

go bardzo emocjonalnie. Ponadto s zajte pielgnowaniem i karmie-

niem dziecka, co czsto nie pozwala na zaspokojenie potrzeb partnera.

Jeli do tego zmczenia, braku czasu dla siebie i rozdranienia dodamy

brak snu, to moe si okaza, e bardzo trudno jest odbudowa wi,

która kiedy poczya mczyzn i kobiet.

Przyjemny wieczór to równie czas spdzony w maeskim ou,

o którym chcemy wiedzie, e jest nasze i tylko nasze, i nie lubimy, kiedy

kto nam przeszkadza, wchodzc do niego w rodku nocy. Nie chcemy

si znale w óku z partnerem z perspektyw spdzenia spokojnej lub

namitnej nocy tylko po to, eby dostrzec tam nagle naszego malucha

lub przenosi si do jego pokoju.

Nasz stosunek do snu

Nie moemy zapomnie o tym, e nasz wasny stosunek do spania

wpywa na to, jak radzimy sobie z zaburzeniami snu u dziecka. Zanim

wic si nimi zajmiemy, zadajmy sobie kilka pyta dotyczcych naszych

wasnych nawyków.

Jakie one s? Jeli pimy nieregularnie o rónych porach, to czy po-

winnimy inaczej podej do godzin spania dziecka? Czy sen jest przed-

Znaczenie snu 29

miotem naszego niepokoju? Czy ma to wpyw na nasze podejcie do

snu naszego dziecka? Czy zanim pojawio si dziecko, martwilimy si

perspektyw nieprzespanych nocy? Czy zaakceptowalimy fakt, e natu-

raln konsekwencj rodzicielstwa jest brak snu? Czy stajemy si roz-

dranieni i zirytowani, kiedy jestemy niewyspani?

Spójrzmy na swoje odpowiedzi, a na pewno znajdziemy powód, eby

wpoi dziecku dobre nawyki zwizane ze snem, tak aby wszyscy w domu

mogli si wyspa. Nastpny krok to próba rozwizania problemów, w czym

pomoe nam niniejsza ksika.

Musimy najpierw przyzna sami przed sob, e my, rodzice, nie pod-

chodzimy do problemu snu w sposób neutralny. Jestemy w tym wzgl-

dzie egocentryczni i ma to niewtpliwy wpyw na nasz ocen sytuacji.

By moe martwimy si wasnym snem lub tym, e musimy wróci do

pracy i zanim to nastpi, chcemy wpoi dziecku dobre nawyki zwizane

ze spaniem. Jednak spróbujmy si zrelaksowa: pierwsza zasada bez-

stresowego rodzicielstwa mówi, e zrelaksowana matka to równie zre-

laksowane dziecko, a zrelaksowane dziecko to, nawet odsuwajc na bok

naturalne skonnoci, spokojniejszy sen.

Czy mamy problem?

Jeli zakupie t ksik, istnieje due prawdopodobiestwo, e niepokoi

Ci jaki aspekt snu Twojego dziecka. Poniej znajduje si lista pyta —

odpowiedzi na nie poka, czy Twój malec ma jaki problem ze snem.

Na szczcie kady z problemów zosta opisany na kartach tej ksiki

i kady z nich mona rozwiza.

30 Brzdcu, pij sodko!

}

Czy dziecko nie chce zosta w óeczku, kiedy je w nim ukadasz?

}

Czy dziecko zazwyczaj zasypia wieczorem przy telewizorze, na kanapie

lub w wózeczku?

}

Czy dziecko woa Ci, kiedy ley w óku?

}

Czy dziecko regularnie przychodzi do Twojego pokoju noc?

}

Czy dziecko zasypia tylko wtedy, kiedy trzymasz je na rkach?

}

Czy dziecko budzi si w nocy na karmienie?

}

Czy dziecko przychodzi w nocy do Twojego óka i chce w nim

pozosta?

}

Czy zdarza si tak, e dziecko pi w Twoim óku, podczas gdy Twój

partner pi w jego pokoju?

}

Czy dziecko budzi si kilka razy w nocy i woa Ci?

}

Czy dziecko wychodzi ze swojego pokoju po tym, jak pooysz je

do óka?

}

Czy dziecko kadzie si coraz póniej spa, a rano czuje si

zmczone?

}

Czy dziecko nie chce spa, jeli nie zostajesz z nim w pokoju?

}

Czy w nocy budzi si i dugo nie zasypia?

}

Czy nawyki senne Twojego dziecka s przedmiotem kótni z Twoim

partnerem?

}

Czy miotaj Tob negatywne uczucia lub obawy, kiedy nadchodzi

czas pooenia dziecka do óka?

}

Czy mczy Ci cige nocne budzenie?

Znaczenie snu 31

Pamitaj

}

Dobry sen jest równie wany dla rosncego dziecka jak dobre je-

dzenie.

}

U dzieci faza REM jest dusza ni u dorosych, co wedug na-

ukowców jest istotne dla rozwoju mózgu.

}

Podczas snu organizm uwalnia hormony odpowiadajce za wzrost

i rozwój.

}

Dzieci poniej szóstego tygodnia ycia pi bardzo nieregularnie.

}

Potrzeby zwizane ze snem s róne w zalenoci od dziecka,

a 10 – 15 procent dzieci odbiega od przecitnej obliczonej dla danej

grupy wiekowej.

}

Przed upywem dwunastego tygodnia ycia wyksztaca si regu-

larny wzorzec snu z dugim odpoczynkiem nocnym i dwiema drzem-

kami podczas dnia.

}

Aby umocni poczucie dnia i nocy, zawsze kad dziecko w ciem-

nym pokoju.

}

Kad dziecko spa, kiedy jest senne, ale jeszcze nie zasno, po

to, eby przyzwyczaio si do zasypiania w óeczku.

}

U dzieci pomidzy ósmym a pitnastym miesicem ycia moe

wystpi zaburzenie w ustalonym porzdku snu z uwagi na poja-

wienie si lku separacyjnego.

}

Rutyna sprawia, e dziecko czuje si bezpiecznie w swoim prze-

widywalnym wiecie.