E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

ystępujące na przestrzeni wie-

ków modele i standardy postę-

powania z dziećmi oraz ogólny

stosunek do nich, wynikały z wpływu filo-

zofii społecznej, religii, nauki oraz czynni-

ków ekonomiczno-bytowych, jakie pano-

wały w danych warunkach historycznych

i geograficznych (por. np. Smolińska-The-

iss 1993; Kulawiec 1993; Mencwel 2000; Śli-

werski 2007). W przeszłości społeczeństwa,

zgodnie ze swoimi interesami i potrzeba-

mi, różnie określały charakter dzieciństwa

i zasady relacji rodziców z dzieckiem. Duże

znaczenie w kształtowaniu stosunku do

dzieci miały też ogólne szanse ich prze-

trwania w danych warunkach, ważone

w konfrontacji z szansami przetrwania

wspólnoty (rodziny, plemienia, społeczno-

ści), w której dzieci się rodziły i rozwijały,

oraz w konfrontacji z ogólnym sukcesem

prokreacyjnym (por. Sumner 1995; Badin-

ter 1999; Ghiglieri 2001).

W każdym okresie historycznym i w każ-

dej kulturze rozumienie istoty dzieciństwa

i natury dziecka oraz ogólny stosunek do

niego znajdowało wyraz w systemach

opiekuńczo-wychowawczych (Markowska

1979; Śliwerski 2007). Analizy historyczne

(np. Bakan 1971; de Mause 1982, 2001; Zenz

1979; Aries 1995; Badinter 1998; Eisenberg

1981) ukazują, iż w większym lub mniej-

szym stopniu akceptowano różne formy

przemocy wobec dzieci, którymi naznaczo-

ne były działania opiekuńcze i wychowaw-

cze, czy warunki, jakie stwarzano dzie-

ciom. Można stwierdzić, że zachowania,

które dzisiaj określamy przemocą wobec

dziecka, były w minionych epokach czę-

E

wa

J

arosz

Uniwersytet Śląski

Globalne standardy ochrony dzieci

przed krzywdzeniem

W artykule, na podstawie naszkicowania historii rozwoju działań wobec kwestii krzywdzenia

dzieci, prezentowane są współczesne źródła standardów w ochronie dzieci przed krzywdzeniem.

Autorka sięgnęła do kilku najistotniejszych i prawdopodobnie najbardziej aktualnych, opierając

się oczywiście na, podstawowej w tej mierze, Konwencji o Prawach Dziecka z 1989 r. W celu

przedstawienia w sposób jak najbardziej bezpośredni standardów dotyczących kierunków i form

działań wobec krzywdzenia dzieci postulowanych na poziomie globalnym, dokonano analizy

międzynarodowych raportów powstałych po 2001 r., w tym znaczącego World Report on Vio-

lence against Children z końca 2006 r. oraz Komentarza Komitetu Praw Dziecka Narodów

Zjednoczonych na temat ochrony dzieci przed karami fizycznymi z połowy 2006 r.

7

1

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

3

2

sto społeczną rzeczywistością i kulturową

oczywistością.

Zmiany w sytuacji dziecka, jego pozycji

i traktowaniu go dokonywały się powoli na

tle rozwijania się idei humanizmu, uzna-

wania indywidualnych potrzeb, wartości

i wolności człowieka oraz rozwijania się

idei równości. Jednoznaczne wyrażenie

owych dążeń, które nastąpiło dzięki Re-

wolucji Francuskiej, stworzyło podstawy

do szerszej społecznej refleksji nad indy-

widualnym losem jednostek reprezentują-

cych różne stany i warstwy społeczne, w

tym dzieci. Nadal jednak powszechne było

traktowanie dziecka w kontekście domina-

cji interesu społecznego nad dobrem indy-

widualnym – dobrem dziecka.

Co ciekawe, pierwsze znaczące ruchy

społeczne i działania dążące do zmiany

traktowania dzieci i poprawy ich życiowej

sytuacji, opierały swe idee również na ar-

gumencie interesu społecznego – czyli dba-

łości o dobro ogółu. Zauważmy, iż pierw-

sze naprawdę istotne i znaczące społecznie

zmiany w poglądach i świadomości spo-

łecznej na temat złego traktowania dzieci

daje się zauważyć dopiero w XIX wieku

1

.

Wówczas to w rozwijających się wielkich

centrach urbanistyczno-przemysłowych, któ-

re gromadziły olbrzymie rzesze ludzi oraz

rodzin, jaskrawo uwidoczniły się całe masy

dzieci żyjących w trudnej sytuacji. Ich wy-

soka śmiertelność, wykorzystywanie do

pracy i złe traktowanie wyraźnie stanęły

przed oczami opinii publicznej.

Co więcej, narastającą w tym czasie

przestępczość i zagrożenie bezpieczeństwa

publicznego zaczęto wiązać z ogromną

liczbą dzieci wychowujących się w zdegra-

dowanych środowiskach rodzin, w których

gwałtowne zjawiska uprzemysłowienia,

urbanizacji i migracje wywołały społeczny

i moralny chaos. W dzieciach tych widziano

potencjalne jednostki zagrażające porząd-

kowi społecznemu; obawiano się, iż nie

wyrosną na prawowitych członków społe-

czeństwa. Spowodowało to, iż tragiczna sy-

tuacja wielu dzieci stała się zagadnieniem

społecznym podnoszonym coraz częściej

przez ruchy reformatorskie tamtej epoki

(Johnson 1990; Bakan 1971).

Zwrócenie uwagi na krzywdzenie dziec-

ka związane było – jak widać – z dążeniem

do ograniczania społecznego nieporządku

w sensie ogólniejszym, a ruchy na rzecz

ochrony dziecka łączyły się najczęściej z wal-

ką z innymi przejawami degradacji spo-

łecznej, w tym zwłaszcza z alkoholizmem

(Baartman 1999).

W końcu XIX wieku w Europie i Sta-

nach Zjednoczonych zaczęto podejmować

bardziej zorganizowane inicjatywy w po-

staci różnych akcji filantropijnych i działań

charytatywnych na rzecz polepszania sytu-

acji dzieci. W tym czasie w Stanach Zjedno-

czonych i Europie powstają też pionierskie

stowarzyszenia i organizacje, które celem

swych działań ustanawiały ochronę dzieci

przed degradacją, wyzyskiem i okrucień-

stwem.

Te wydarzenia – jak się ocenia – stanowi-

ły zasadniczy impuls do późniejszego roz-

wijania reform legislacyjnych dotyczących

dzieci i ich ochrony (Howitt 1993; Płatek

2001; Giardino, Kolilis 2002). Dla ochrony

dzieci – a raczej ochrony samych siebie

– społeczeństwa zaczęły tworzyć różnorod-

ne systemy i regulacje, które miały na celu

kontrolę opieki i władzy rodzicielskiej.

Motywacje dobra społecznego i ochrony

przed społecznymi następstwami krzyw-

dzenia dzieci odgrywały więc w począt-

1

W drugiej połowie XIX wieku po raz pierwszy problem złego traktowania dzieci zaistniał w nauce. Pojawiają

się pierwsze naukowe opisy zjawiska maltretowania dzieci przedstawiane przez medyków. Także w wydaniu

Encyklopedii Britanica z 1890 r., w postaci noty znalazł swoje odbicie problem zabijania nieślubnych dzieci

(Johnson 1990; Bakan 1971, s. 42). W zapisie tym zaznaczono, iż dzieciobójstwo, jako zjawisko, występuje we

wszystkich społeczeństwach Europy, jednak występuje głównie w warstwach chłopskich i wśród służących,

oraz iż jest to czyn popełniany przez matki, najczęściej niezamężne, ale nie wyłącznie, dla uniknięcia czy to

wstydu, czy trudu opieki nad dzieckiem (za: Bakan 1971, s. 42–43).

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

kach społecznego nurtu ochrony dzieci

przed krzywdzeniem pierwszorzędową

rolę. Dominowały one również w kolej-

nych dziesięcioleciach, jednak stopniowo

były równoważone argumentami opartymi

na poszanowaniu dobra i praw dziecka.

Dopiero pod koniec XX wieku dotychcza-

sowe argumentacje społecznie utylitarne

zastępują argumenty ochrony praw czło-

wieka i motywacje związane z rozwijaniem

idei demokracji.

Równocześnie, osadzony na tle procesów

i ruchów demokratyzacji życia rozwijających

się intensywnie w XX wieku, rozwój nowych

idei pedagogicznych podkreślających rolę

autonomii, niezależności i wartości indy-

widualnej dziecka (zob. np. Śliwerski 2003)

obalił niezachwianą i niemal wyniesioną na

piedestał we wcześniejszych stuleciach po-

zycję posłuszeństwa i podporządkowania

dziecka dorosłym oraz jego „urabiania”, jako

głównych zadań wychowania.

Nastąpiło przeformułowanie motywów

ochrony dziecka i argumentacji, jakich uży-

wają animatorzy działań ochrony dzieci

przed krzywdzeniem. Już słabiej akcento-

wano konieczność kontroli państwa nad

sytuacją dziecka w rodzinie w interesie

porządku społecznego i minimalizowania

zagrożeń, jakie stwarzają dzieci krzywdzo-

ne przez rodziców, a zdecydowanie silniej

zaczęto podkreślać zasadę ochrony indy-

widualności i praw dziecka jako obywate-

la, jako pełnowartościowej i autonomicznej

jednostki (Howitt 1993, s. 5).

Zgodnie z tym nurtem od końca XX wie-

ku animatorzy ochrony dzieci przed krzyw-

dzeniem odwołują się głównie do praw

dziecka, których podstawową wykładnią

stała się uchwalona przez międzynarodową

społeczność Konwencja o Prawach Dziecka

z 1989 r. Stanowi ona obecnie zasadniczy

paradygmat wszelkich rozważań teore-

tycznych, empirycznych i praktycznych.

Jest swoistą konstytucją warunków roz-

woju dziecka (Kydd 2003) – uniwersalnym

zbiorem standardów na temat warunków

i sytuacji życiowej dzieci, jakie powinny

być im zapewniane przez społeczeństwa

i państwa.

Konwencja o Prawach Dziecka była licz-

nie i drobiazgowo analizowana przez wielu

autorów i ekspertów, i z tych względów nie

poświęcimy jej dużo miejsca w niniejszym

opracowaniu. Poza nią jednak możemy

wskazać kilka innych dokumentów, aktów

i regulacji, w których odnajdujemy współ-

czesne standardy ochrony dzieci przed

krzywdzeniem, a które mają charakter se-

kwencyjny do Konwencji z 1989 r.

Raport Komitetu Praw Dziecka Narodów Zjednoczonych

o przemocy wobec dzieci w rodzinie i szkole

2

Raport powstał w 2001 r. po analizie

otrzymanych sprawozdań państwowych

z dotychczasowej realizacji Konwencji o Pra-

wach Dziecka. Komitet Praw Dziecka ONZ

przedstawił w nim uwagi i rekomenda-

cje skierowane do państw sygnatariuszy

Konwencji, dotyczące realizacji praw i idei

zawartych w tym akcie. Uzupełniają one

postanowienia zawarte w Konwencji i są

adresowane do państw, które ją ratyfiko-

wały. Można więc rekomendacjom tym

nadać status standardów formułowanych

w obszarze przeciwdziałania krzywdzeniu

dzieci.

Postrzegając zjawisko krzywdzenia dzie-

ci jako poważnie zagrażające rozwojowi

jednostki, ale i dobru społecznemu, wska-

zano, iż najbardziej obiecującym podej-

2

Violence against children within family and in schools (CRC/C/111, s. 153–168). Analizy raportu dokonano na pod-

stawie jego tekstu dostępnego na stronie internetowej: www.unhchr.ch/tbs/docs.nsf (dostęp 30.05.2006).

3

2

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

ściem do jego analiz i do organizowania

działań wobec niego jest podejście interdy-

scyplinarne.

Podkreślono wagę zintegrowanego, wie-

losektorowego podejścia do ogranicza-

nia zjawiska i organizowania profilaktyki

problemu oraz działań opierających się na

wspólnym jego rozumieniu przez wszyst-

kie podmioty. Akcje przeciw przemocy nad

dzieckiem w rodzinie i zaniedbywaniu go

powinny podejmować i promować różne

sektory społeczne, począwszy od polity-

ków, przez sektor zdrowotny, edukacyjny,

prawniczy, po mass media, organizacje

obywatelskie, religijne, liderów lokalnych,

aż wreszcie samych rodziców i same dzieci.

Wśród wykorzystywanych działań raport

wskazuje jako szczególnie obiecujące roz-

wijanie systemu wsparcia i pomocy rodzi-

nie oraz preferowanie edukacji i pomocy

rodzicom krzywdzącym nad ich karaniem.

Natomiast oddzielenie dziecka od rodziny

powinno być w tym świetle rozważane jako

środek ostateczny.

Podkreślono również znaczenie szko-

lenia różnych profesjonalistów pracują-

cych z dziećmi: służby zdrowia, nauczy-

cieli, pracowników socjalnych, prawników

i innych przedstawicieli wymiaru sprawie-

dliwości.

Ostatecznie przedstawione w przytacza-

nym raporcie rekomendacje, traktowane

tu jako proponowane standardy dotyczą-

ce kierunków i sposobów działań państw

wobec problemu przemocy nad dzieckiem,

wskazują, iż

3

:

• Kwestie przemocy wobec dziecka w ro-

dzinie powinny być rozumiane szerzej, a nie

wyłącznie w kontekście nuklearnych ujęć

rodziny. W zależności od czynników kultu-

rowych obejmować mogą też kontekst ro-

dziny rozszerzonej, czyli działania wobec

dziecka ze strony dziadków, rodzeństwa,

innych krewnych, bliskich opiekunów oraz

sąsiadów.

• Zasadniczą strategią działań w dzie-

dzinie ochrony dzieci przed krzywdzeniem

powinno być rozwijanie i upowszechnianie

takiej wizji rodziny, której prawa o godność

dziecka są szanowane. Chodzi bardziej

o rozwijanie różnych działań promują-

cych rodzinę, w której szanowane są prawa

dziecka, niż o wykorzystywanie wobec ro-

dzin krzywdzących dzieci środków puni-

tywnych.

• Konieczne jest uznanie, iż jakiekol-

wiek formy przemocy wobec dzieci nie są

akceptowalne, jednak działania mające na

celu zatrzymanie problemu muszą brać

pod uwagę różny kontekst społeczny i kul-

turowy, oraz muszą angażować lokalnych

przedstawicieli i podmioty.

• W zjawisku przemocy krytycznym pun-

ktem jest jej doświadczanie przez dzieci

i młodzież, dlatego też to ich stanowisko i do-

świadczenia powinny być włączane w kon-

ceptualizowanie i określanie działań.

• Jednym z zasadniczych działań w ogra-

niczaniu problemu powinno być rozwijanie

więzi pomiędzy społecznością a rodzinami,

włączanie rodzin w życie lokalnej społecz-

ności oraz uświadamianie praw dziecka

i praw rodzicielskich.

• Różne formy krzywdzenia (kary fi-

zyczne, werbalne i emocjonalne naduży-

cia, wykorzystywanie seksualne i inne) są

wzajemnie ze sobą powiązane, a poważne

rodzaje przemocy fizycznej wobec dziecka

są bardziej prawdopodobne, kiedy tolero-

wane są mniej spektakularne formy krzyw-

dzenia. Dlatego podejmowane działania

muszą charakteryzować się podejściem ho-

listycznym i akcentować brak tolerancji dla

jakichkolwiek rodzajów przemocy.

• Państwa-strony, które ratyfikowały

Konwencję o Prawach Dziecka, powinny

przeprowadzić rewizję swoich systemów

legislacyjnych w zakresie ochrony dzie-

ci przed krzywdzeniem, tak aby były one

zgodne z postanowieniami Konwencji

3

Prezentowane uwagi dotyczą rekomendacji zawartych w raporcie w punktach 710–740.

5

4

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

o Prawach Dziecka. Należy też w poszcze-

gólnych państwach bardziej jasno określić

narodową politykę ochrony dzieci przed

krzywdzeniem w rodzinie oraz podejmo-

wać badania nad zakresem, charakterem,

przyczynami i następstwami zjawiska, co

powinno przekładać się na lepiej dostoso-

wywane do specyfiki kraju programy prze-

ciwdziałania zjawisku.

• Rozwijać należy podejście pozytywne,

tj. dążące do zmiany kulturowych postaw

wobec krzywdzenia dzieci i ich ochrony

przed takimi doświadczeniami.

• Należy kreować i utrzymywać pro-

fesjonalny status osób i służb pracujących

z dziećmi (ogólnie i w związku z proble-

mem przemocy), poprzez odpowiednie

kwalifikacje, wiedzę i umiejętności. Należy

także stosować właściwe kryteria wyma-

gań wobec kandydatów do tych profesji

oraz ich edukację w zakresie praw dziecka.

• Istnieje pilna konieczność zapewnienia

pomocy rodzinie i realizowania progra-

mów jej wsparcia, a w obszarze stosowa-

nych tu rozwiązań wyraźnie pozytywne

rezultaty dają programy wizyt domowych

(home visitations programmes).

• Potrzebne jest doskonalenie strategii

i środków identyfikowania dzieci podwyż-

szonego ryzyka doznawania przemocy do-

mowej i zapewniania odpowiednich dzia-

łań prewencyjnych. W ramach interwencji

w sytuacje krzywdzenia dzieci w rodzinie

należy szczególną ochroną i działaniami

terapeutyczno-rehabilitacyjnymi otoczyć

dzieci – ofiary przemocy domowej.

• Konieczne jest wypracowanie efektyw-

nego systemu monitorowania sytuacji dzie-

ci w rodzinach, oraz zgłaszania i rozpozna-

wania podejrzewanych przypadków złego

traktowania. Nakłania się też państwa do

właściwego gromadzenia informacji o przy-

padkach przemocy nad dziećmi w rodzinie

oraz na temat efektywności stosowanych

podejść interwencyjnych i programów, jak

też do oszacowywania kosztów socjoeko-

nomicznych występowania zjawiska.

• Istnieje konieczność opracowania zin-

tegrowanych wielosektorowych strategii

i planów działań na poziomie międzyna-

rodowym, regionalnym, państwowym i lo-

kalnym, tak aby ostatecznie interwencja

w przypadki krzywdzenia dzieci miała w

pełni skoordynowany i multidyscyplinar-

ny charakter. Interwencja taka powinna

być ukierunkowana przede wszystkim na

przyczyny występowania przemocy wobec

dziecka i angażować samo dziecko w okre-

ślanie efektywnych działań.

• Potrzebne jest przygotowanie stosow-

nych strategii i planów działań na pozio-

mie narodowym oraz przeznaczania przez

państwa stosownych środków na ochronę

dzieci przed krzywdzeniem.

Ogólny Komentarz nr 8 (2006) Komitetu Praw Dziecka ONZ

4

Dokument opracowany został na 42. se-

sję ONZ w maju i lipcu 2006 r

5

. Komentarz

dotyczy prawa dzieci do ochrony przed ka-

rami fizycznymi i innymi formami okrutne-

go lub poniżającego karania. Zaznaczono

w nim, iż kary fizyczne i inne okrutne spo-

soby karania dzieci są nadal szeroko akcep-

towane i praktykowane w wielu krajach.

W dokumencie wyraźnie określono, czym

jest kara fizyczna lub inne okrutne formy

4

General Comment No 8(2006) (CRC/C/GC/8). Tekst dokumentu jest umieszczony na stronie interneto-

wej Komitetu Praw Dziecka Narodów Zjednoczonych: www.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/co/CRC.

C.GC.8.pdf (dostęp 15.09.2006).

5

Komitet Praw Dziecka ONZ wielokrotnie w latach 1993–2006 przedstawiał raporty i komentarze dotyczące

realizacji art. 19 Konwencji o Prawach Dziecka, bezpośrednio odnoszącego się do kwestii krzywdzenia dzieci,

w tym kar fizycznych i degradującego traktowania. Zob. www.endcorporalpunishment.org/pages/hrlaw/crc_

session.html (dostęp 28.09.2006).

5

4

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

karania. Zgodnie z tym stanowiskiem, kara

fizyczna – która jest w istocie przemocą wo-

bec dziecka – oznacza jakiekolwiek karanie

z wykorzystaniem siły fizycznej, która jest

użyta w celu spowodowania pewnego bólu

lub dyskomfortu, nawet w małym stopniu.

Karanie fizyczne obejmuje więc wszelkie uderza-

nie (nawet w postaci tzw. klapsów) dziecka ręką

lub jakimkolwiek przedmiotem, ale także może

polegać na np. kopaniu, potrząsaniu dzieckiem,

rzucaniu w niego przedmiotami, drapaniu go,

szczypaniu, gryzieniu, ciągnięciu za włosy lub

uszy, nakazywaniu mu utrzymywania jakichś

niewygodnych pozycji (np. klęczeniu, staniu

z podniesionymi rękami itp.), oparzaniu czy

przypalaniu, lub może polegać na takich zacho-

waniach jak mycie mydłem ust lub zmuszanie

do połykania gorących potraw.

Do innych pozafizycznych, ale poniżają-

cych form karania Komitet zaliczył wyśmie-

wanie się z dziecka, grożenie mu, poniżanie go

czynienie z niego „kozła ofiarnego”, lekceważe-

nie, pomniejszanie wartości dziecka (CRC/C/

GC/8, p. 11, s. 4).

W Komentarzu podkreślono obowiązek

wprowadzenia przez państwa, które ratyfi-

kowały Konwencję o Prawach Dziecka, za-

kazu i eliminacji wszelkich kar fizycznych

oraz innych degradujących form karania

dzieci oraz obowiązek wprowadzenia od-

powiednich legislacji, a także zastosowa-

nie innych sposobów w celu podnoszenia

świadomości publicznej na ten temat.

W dokumencie zaznaczono, iż dezapro-

bata i zakaz stosowania kar fizycznych

wobec dzieci w rodzinie, szkole czy w in-

nych instytucjach jest kluczową strategią

w prewencji wszelkich form przemocy spo-

łecznej. Podkreślono sprzeczność karania

fizycznego dzieci z ogólnymi standardami

praw człowieka, z Konwencją o Prawach

Dziecka oraz z innymi standardami regio-

nalnymi.

Komitet stwierdził w Komentarzu, iż

w części państw prawo zapewnia możli-

wość stosowania kar fizycznych w pew-

nym stopniu, lub w pewnych miejscach

(zwłaszcza rodzinie), natomiast w innych

państwach, chociaż w prawie nie ma wy-

raźnego usprawiedliwienia stosowania kar

fizycznych, to jednak tradycyjne postawy

wychowawcze dopuszczają ich wykorzy-

stywanie

6

. Biorąc pod uwagę, iż takie sy-

tuacje w istocie autoryzują kary fizyczne,

wyraźna całkowita prohibicja kar fizycz-

nych gwarantowana w prawie cywilnym

i karnym jest konieczna.

W Komentarzu zaznacza się, iż podsta-

wowym celem prawa zakazującego kar fi-

zycznych rodzicom jest prewencja, a nie po-

ciąganie rodziców do odpowiedzialności.

Kryminalizacja kar fizycznych nie oznacza,

iż wszystkie przypadki takich zachowań

wobec dzieci muszą prowadzić do oskar-

żania rodziców. Działania wobec rodzi-

ców stosujących umiarkowane lub lekkie

kary fizyczne lub inne działania poniżające

dziecko powinny mieć przede wszystkim

na celu wsparcie rodziców, ich edukację,

a decyzja oskarżenia powinna być podej-

mowana bardzo ostrożnie i jedynie wobec

konieczności zapewnienia bezpieczeństwa

dziecka i ochrony go przed krańcowym za-

grożeniem stwarzanym przez rodziców.

Uznano też, iż wprowadzenie prohibicji

wszelkich kar fizycznych wymaga odpo-

wiedniej świadomości społecznej, a tak-

że szkoleń tych, którzy są w jakikolwiek

sposób zaangażowani w przedmiotowe

kwestie, a nade wszystko wymaga zmian

w różnych dziedzinach prawa, zwłaszcza

w Kodeksach rodzinnym i cywilnym.

W przytaczanym dokumencie zwraca

się też uwagę, iż poza wyeliminowaniem

kar fizycznych państwa są zobowiązane

artykułem 39 Konwencji o Prawach Dziec-

6

Prezentację regulacji stosowania kar fizycznych wobec dzieci w poszczególnych państwach zawierają strony

internetowe organizacji działających na rzecz zaprzestania stosowania kar fizycznych wobec dzieci, np. EPOCH

Worldwide (www. endcorporalpunishment.org). Regulacje obowiązujące w krajach europejskich przedstawio-

ne zostały w kwartalniku „Dziecko Krzywdzone” 2006, nr 15.

7

6

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

ka do organizowania odpowiedniej opieki

i terapii dzieciom – ofiarom poniżających

i okrutnych praktyk karania fizycznego oraz

poradnictwa, czyli udostępnienia dzieciom

lub ich reprezentantom miejsc i możliwości

poufnego dostępu do informacji, porad czy

do zgłaszania skargi, jak też odpowiedniej

pomocy – asystentury w działaniach for-

malnych.

W zaleceniach dotyczących wprowa-

dzenia oficjalnego zakazu kar fizycznych

i innych degradujących form oddziaływa-

nia i traktowania dzieci, w Komentarzu

Ogólnym podkreśla się potrzebę systema-

tycznego monitoringu sytuacji przestrzega-

nia prawa oraz gromadzenia odpowiednich

i wiarygodnych przedmiotowych danych.

Konieczne są również badania prowa-

dzone na populacji dzieci, ich rodziców

oraz innych osób, jako niezbędne do oceny

zakresu występowania tej formy przemocy

rodzinnej, jaką są kary fizyczne lub inne

degradujące sposoby traktowania dziecka

oraz postaw wobec nich. Badania takie – jak

się wskazuje – powinny być prowadzone

niezależnie przez różne podmioty: agendy

rządowe, organizacje pozarządowe, ośrod-

ki akademickie czy niezależne organizacje

praw człowieka.

Oczekuje się ponadto, iż w okresowych

raportach państw na temat stanu realizacji

Konwencji o Prawach Dziecka znajdą się

kwestie dotyczące środków podejmowa-

nych w celu urzeczywistnienia prohibicji

wszelkich kar fizycznych

7

.

Przytoczony dokument, jakim jest Ko-

mentarz Ogólny Komitetu Praw Dziecka NZ

(CRC/C/GC/8), wpisuje wyraźnie w stan-

dard rozumienia i zakres krzywdzenia

dziecka kwestie kar fizycznych, jako formę

przemocy wobec dzieci, oraz formułuje na

poziomie globalnym standardy działań, ja-

kie należy podejmować na rzecz ogranicza-

nia negatywnych praktyk wychowawczych.

7

Komentarz Ogólny nr 8 z 2006 r. wkrótce po ukazaniu się był komentowany i doceniony przez różne organizacje

działające w obszarze ochrony dzieci przed krzywdzeniem, np. EPOCH Worldwide i ISPCAN. Zob. www.endcor-

poralpunishment.org (dostęp 28.09.2006).

8

Badania, w wyniku których Paulo Sergio Pinheiro opracował przywoływany raport, zrealizowano jako zalecenie Re-

zolucji 56/138 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, która zobowiązywała Sekretarza Generalnego do

przeprowadzenia pogłębionych badań dotyczących problemu przemocy wobec dzieci. Opierając się na określonych

założeniach teoretycznych dotyczących sposobu rozumienia przemocy wobec dziecka, wynikającego z artykułu 19

Konwencji o Prawach Dziecka oraz ze Światowego raportu o przemocy i zdrowiu, opracowanego przez WHO w 2002 r.,

przygotowywano badania analizujące sytuację na świecie w zakresie takich zjawisk, jak: przemoc wobec dzieci w ro-

dzinie, w szkole, w instytucjach opieki zastępczej, instytucjach odosobnienia dla dzieci, w miejscach pracy dzieci oraz

w środowisku lokalnym. Zob. www.ohchr.org/english/bodies/crc/study/SGSVAC.pdf (dostęp 9.09.2006).

Raport niezależnego eksperta ONZ Paulo Sergio Pinheiro (2006)

Organizacja Narodów Zjednoczonych

w sierpniu 2006 r. otrzymała wstępny ra-

port niezależnego eksperta prof. Paulo

Sergio Pinheiro, zatytułowany Rights of the

child: Report of independent expert for United

Nations study of violence against children,

który przedstawia obraz przemocy wobec

dzieci na świecie oraz dostarcza propozycji

w zakresie prewencji i reakcji wobec tego

problemu. Jego pełna prezentacja i przy-

jęcie przez Zgromadzenie Ogólne miało

miejsce w październiku 2006 r. Wkrótce

potem, w listopadzie 2006 r., ukazała się

publikacja książkowa raportu P.S. Pinheiro

zatytułowana World report on violence aga-

inst children.

Szeroko zakrojone badania, na podsta-

wie których opracowano raport, pozwoliły

na uzyskanie rzetelnego aktualnego obrazu

występowania problemów przemocy wo-

bec dzieci na świecie – w tym przemocy

i zaniedbywania dzieci w rodzinie oraz po-

dejmowanych wobec tych zjawiska dzia-

łań

8

. Raport, na podstawie globalnej dia-

7

6

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

gnozy, przedstawia ponadto rekomendacje

na temat działań w zakresie ograniczania

występowania zjawisk przemocy w stosun-

ku do dzieci. Uzasadnione zatem wydaje

się traktowanie go jako jedno ze źródeł glo-

balnych standardów ochrony dzieci przed

krzywdzeniem

9

.

Charakteryzując zjawisko przemocy

wobec dzieci w rodzinie raport Pinheiro

określa je jako szczególnie trudny obszar

interwencji, biorąc pod uwagę, iż chodzi

o najbardziej prywatną sferę życia. Jed-

nakże stwierdza się też, iż prawo dziecka

do życia, przetrwania, rozwoju, godności

i fizycznej integralności „nie zatrzymuje

się przed drzwiami domu rodzinnego”,

musi więc być realizowane przez państwa

bez względu na miejsce, w którym prawa

dziecka są łamane.

W raporcie zaznacza się, iż przemoc wo-

bec dzieci występująca w domu rodzinnym

została dobrze rozpoznana i udokumen-

towana w ostatnich dekadach, i chociaż

w większości sytuacji nie powoduje ona ja-

kichś specjalnych fizycznych zniszczeń, to

jej konsekwencje mają w istocie bardzo po-

ważny i dalekosiężny charakter. Szkodliwe

surowe traktowanie i karanie dziecka jest

zjawiskiem powszechnym zarówno w pań-

stwach rozwiniętych, jak i rozwijających

się.

Oceniono, iż corocznie kilkaset milio-

nów dzieci jest świadkami przemocy roz-

grywającej się w ich domach, zwykle walk

pomiędzy matką i jej partnerem (które to

doświadczenia mają silnie traumatyzują-

cy wpływ na dziecko), iż we wszystkich

regionach świata dzieci przyznają się do

fizycznych i psychologicznych krzywd, ja-

kie zadają im ich rodzice i opiekunowie, iż

w wielu miejscach na świecie utrzymują się

okrutne praktyki, jakim dzieci są poddawa-

ne (tatuowanie, robienie blizn czy inne, jak

okaleczanie genitaliów).

Oceniono również, iż ponad 50 tys. dzie-

ci co roku umiera wskutek zabójstw, a od

1 do 2 mln dzieci musi być hospitalizowa-

nych z powodu obrażeń, jakie odniosły

wskutek aktów przemocy (zob. też. Przeciw

dziecku… 2007).

Raport ocenia sytuację na świecie również

pod kątem podejmowanych działań wobec

problemu krzywdzenia dzieci (przemocy

nad nimi). Analizy te ukazują, iż w ciągu

ostatnich lat rządy wielu państw oraz inne

podmioty rozwinęły liczne inicjatywy wo-

bec zjawiska. Wskutek tego, iż 192 państwa

ratyfikowały Konwencję o Prawach Dziecka,

a wiele podpisało też dodatkowe protokoły

i inne konwencje na temat praw dzieci i ich

ochrony, w wielu krajach podjęto odpo-

wiednie działania dotyczące problemu prze-

mocy i zaniedbywania dzieci – w pierwszym

rzędzie są to działania legislacyjne.

Jednakże – jak zauważa Pinheiro – prze-

prowadzane reformy prawne często kon-

centrują się na wąskich zagadnieniach

(np. przemocy fizycznej, seksualnej wobec

dzieci, handlu dziećmi) i nie charakteryzu-

ją się odpowiednio szerokim podejściem

do problemu. Zebrane informacje wskazu-

ją również, iż zwiększa się liczba państw,

w których realizuje się narodowe plany,

programy i określoną politykę wobec zja-

wiska krzywdzenia dzieci.

Coraz częściej też powstają w państwach

różne inicjatywy dotyczące podnoszenia

społecznej świadomości i kształcenia na

temat zjawiska. Odnotowuje się też zwięk-

szające się zainteresowanie tworzeniem

działań pomocy, wsparcia i terapii ofiar.

Opierając się na dokonanej diagnozie

globalnej oraz biorąc pod uwagę aktualny

stan wiedzy naukowej o zjawisku przemo-

9

Przytaczany raport analizowałam na podstawie tekstu zamieszczonego na stronie internetowej Organizacji

Narodów Zjednoczonych: www.ohchr.org/english/bodies/crc/study/SGSVAC.pdf (dostęp 9.09.2006) oraz na

podstawie elektronicznej wersji raportu – publikacji z listopada 2006 r. dostępnej na stronach Organizacji Naro-

dów Zjednoczonych: www.violencestudy.org/r229 (dostęp listopad 2006 – marzec 2007). Tekst raportu dostęp-

ny jest także na stronie: www.daccessdds.un.org/doc/UNDOC/GEN/NO6/491/05/PDF (dostęp 30.10.2006).

9

8

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

cy wobec dzieci, raport Pinheiro przedsta-

wia obszerny zestaw rekomendacji ogól-

nych oraz specyficznych wobec problemu

krzywdzenia dzieci w rodzinie. Wśród re-

komendacji ogólnych nakreślono następu-

jące kierunki:

• rozwijanie przez państwa własnych

systemów działań wobec problemu, sko-

ordynowanych z ogólnymi programami

rozwoju państwa. Strategie te powinny być

realistyczne i zamknięte ramami czasowy-

mi, angażować wiele sektorów, a ich imple-

mentacja powinna być zgodna z międzyna-

rodowymi prawami człowieka; powinna

też podlegać ewaluacji;

• wprowadzanie oficjalnego zakazu

wszelkiej przemocy wobec dzieci, jej sto-

sowania we wszelkich miejscach oraz we

wszelkich formach;

• intensywniejsze przeciwdziałanie zja-

wisku, czyli alokacja środków na profilak-

tykę zjawiska w postaci nasilenia działań

wobec czynników ryzyka, takich jak: słabe

więzi rodziców z dzieckiem, kryzysy ro-

dzinne, problemy uzależnieniowe w ro-

dzinie, oraz zwrócenie uwagi na politykę

ekonomiczną i społeczną ukierunkowaną

na ubóstwo, nierówności społeczne, bez-

robocie, nadmierne zagęszczenie ludności

i inne czynniki społeczne;

• promowanie wartości pozbawionych

przemocy oraz podnoszenie świadomo-

ści społecznej w zakresie praw dziecka,

transformacja postaw aprobujących i nor-

malizujących przemoc wobec dzieci, pro-

mowanie pozytywnych metod wychowaw-

czych;

• rozwijanie kompetencji tych wszyst-

kich, którzy pracują z dziećmi. Kształcenie

przygotowujące, jak i doskonalące musi po-

dejmować kwestie praw dzieci i ich ochro-

ny przed przemocą. Państwa muszą inwe-

stować w kształcenie profesjonalistów, jak

i nieprofesjonalistów pracujących z dziećmi

i rodzinami zagrożonymi problemem prze-

mocy wobec dzieci;

• zapewnianie służb terapeutycznych

i społecznej reintegracji;

• dbałość o podmiotowy udział dziecka

w podejmowanych działaniach wobec nie-

go i jego rodziny;

• stworzenie dostępnego, przyjaznego

dziecku systemu zgłaszania przypadków

i służb interwencyjnych;

• zapewnienie właściwego traktowania

sprawców przemocy wobec dzieci i ukró-

cenie ich bezkarności. Osoby skazane za

przemoc wobec dzieci oraz wykorzystywa-

nie seksualne powinny mieć uniemożliwio-

ny dostęp do pracy z dziećmi;

• uwzględnianie wymiarów płci w zja-

wisku krzywdzenia dzieci;

• rozwijanie i wprowadzanie w życie

systematycznych narodowych badań i gro-

madzenia danych, co ma służyć identyfika-

cji grup ryzyka, monitorowaniu zjawiska

i śledzeniu postępu działań prewencyj-

nych. Państwa powinny stosować w tym

względzie narodowe wskaźniki oparte na

międzynarodowych standardach. Dane na

temat zjawiska powinny być odpowiednio

porządkowane i zestawiane (tj. ze względu

na płeć, wiek, miejski lub wiejski typ śro-

dowiska, charakter rodziny, wykształcenie

i narodowość). Państwa powinny utworzyć

agendy skoncentrowane na badaniu prze-

mocy nad dziećmi;

• wzmocnienie działania międzynaro-

dowych aktów i regulacji.

Charakteryzując rekomendacje dotyczą-

ce kwestii krzywdzenia dzieci w rodzinie,

zwrócić należy uwagę, iż raport Pinheiro

określa też specyficzne działania, które

odnoszą się do konkretnych środowisk,

w jakich dzieci doznają przemocy, które po-

winny być przez państwa realizowane. Kil-

ka takich specyficznych rekomendacji do-

tyczy przemocy wynikającej ze środowiska

rodzinnego. Obejmują one:

a) tworzenie i rozwijanie programów

wsparcia rodziców i opiekunów dziecka

w sprawowaniu funkcji wychowawczych.

Rozwijanie programów wspierania rozwo-

ju dziecka w działalności służb medycz-

nych, społecznych i edukacyjnych, rozwija-

nie programów wizytacji domowych (home

9

8

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

visitations), działań wsparcia dziecka jesz-

cze nienarodzonego i we wczesnym okre-

sie po urodzeniu oraz programów dla grup

znajdujących się w niekorzystnym położe-

niu społecznym;

b) rozwijanie programów dla rodzin sta-

jących w obliczu specyficznych trudności,

jak np. samotne rodzicielstwo, przynależ-

ność do mniejszości lub grup dyskrymino-

wanych, wychowywanie dzieci niepełno-

sprawnych;

c) rozwijanie edukacyjnych programów

dla rodziców dotyczących bezprzemoco-

wych form dyscyplinowania dzieci, pro-

mujących zdrowe relacje pomiędzy rodzi-

cami a dziećmi, orientujących rodziców

na konstruktywne i pozytywne metody

oddziaływania na dzieci i zaspokajania ich

potrzeb rozwojowych oraz poszanowanie

poglądów samego dziecka.

W zakresie pozostałych rekomendacji

zawartych w raporcie Pinheiro, interesują-

ce z punktu widzenia kwestii krzywdzenia

dzieci w rodzinie wydają się być wskazania

dotyczące wymiaru sprawiedliwości, mó-

wiące o redukowaniu instytucjonalizacji

dzieci poprzez działania prewencyjne wo-

bec rodzin oraz wskazania o alternatyw-

nych działaniach w środowisku lokalnym

na rzecz wsparcia rodzin. Zaznacza się, iż

interwencje opiekuńcze oparte na działal-

ności rodziny powinny być rozwiązaniami

priorytetowymi nad decyzjami kierowania

dziecka do instytucji zastępczych.

Przytaczany raport formułuje również

rekomendacje w zakresie przeciwdziałania

przemocy wobec dzieci, które odnoszą się

do społeczności lokalnej. Wskazania te do-

tyczą między innymi:

– wdrażania strategii redukowania czyn-

ników ryzyka przemocy tkwiących w śro-

dowisku lokalnym, takich jak łatwy dostęp

do alkoholu i narkotyków lub innych zi-

dentyfikowanych czynników skorelowanych

z występowaniem przemocy;

– redukowanie społecznych i ekonomicz-

nych nierówności, w tym poza działaniami

poprawiającymi warunki socjalne także

działania poprawiające uczestnictwo spo-

łeczne i więzi społeczne pomiędzy różnymi

grupami w lokalnej społeczności oraz inne

działania zmierzające do zapewnienia spo-

łecznych, ekonomicznych i kulturalnych

praw;

– wprowadzanie szkoleń dla policji lokal-

nej dotyczących praw dzieci, rozwoju i po-

trzeb dzieci oraz natury i dynamiki zjawisk

przemocy oraz właściwego prowadzenia

interwencji i działań profilaktycznych;

– zapewnianie łatwego i wczesnego do-

stępu do zintegrowanych usług dla ofiar

i sprawców przemocy, w tym zgłaszania

się, oraz następujących w dalszej kolejno-

ści działań fizycznego i psychologicznego

wsparcia i pomocy, zapewnianie progra-

mów rehabilitacji dla sprawców przemocy;

– promowania wszelkich lokalnych ini-

cjatyw rządowych i obywatelskich w za-

kresie ochrony dzieci przed przemocą;

– rozwijanie odpowiednich prawnych

podstaw działań lokalnych zgodnych

z międzynarodowymi standardami w tej

mierze;

– zachęcania lokalnych „dystrybutorów

informacji” do udziału w upowszechnia-

niu globalnych standardów ochrony dzieci

i poszanowania ich praw.

Wdrażanie formułowanych w raporcie

rekomendacji pozostaje w gestii przede

wszystkim państw, jednakże udział innych

„aktorów”, jak organizacje pozarządowe,

stowarzyszenia i związki profesjonalistów

lub inne stowarzyszenia społeczne, działa-

jących na poziomie narodowym, regional-

nym lub międzynarodowym, jest równie

niezbędny.

Podsumowując raport, ocenić należy go

jako aktualne i niezwykle znaczące źródło

globalnych standardów dotyczących ochro-

ny dzieci przed krzywdzeniem. Ponadto,

raport ten jest przykładem współczesnego

podejścia do kwestii ochrony dzieci przed

krzywdzeniem w tym sensie, iż silnie ak-

centuje podmiotowość samych dzieci, ich

współudział w działaniach podejmowa-

nych na ich rzecz. Widzimy to podejście

11

10

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

w samym sposobie przygotowywania ra-

portu, poprzez szeroko zakrojone konsul-

tacje wśród dzieci pochodzących z różnych

regionów świata, jakie zostały przeprowa-

dzone.

Co więcej, widzimy takie podejście rów-

nież w „funkcjonowaniu” raportu, gdyż

opracowany został on również w wersji dla

dzieci, tzw. child friendly

10

.

Raport Pinheiro upubliczniony jesz-

cze przed oficjalną prezentacją, jaka miała

miejsce w październiku 2006 r., wzbudził

zainteresowanie i aplauz wszystkich zna-

czących międzynarodowych organizacji hu-

manitarnych oraz zajmujących się ochro-

ną praw dzieci i prawami człowieka czy

samym problemem krzywdzenia dzieci,

a także stowarzyszeń profesjonalnych

11

.

W analizie raportu zwróciły one szczegól-

ną uwagę na aktywny i zasadniczy udział

dzieci z różnych regionów świata w two-

rzeniu obrazu przemocy w ich życiu i okre-

śleniu ich spojrzenia na problem. W liście

otwartym do państw członkowskich ONZ,

organizacje i stowarzyszenia zachęcają je

do pilnego podjęcia działań sugerowanych

w raporcie w jak najszybszym terminie,

a w szczególności do:

– wprowadzenia formalnego zakazu

wszelkich form przemocy, w tym i kar fi-

zycznych do 2009 r.,

– wypracowania narodowych strategii

(planów zintegrowanych działań w odpo-

wiedzi na zjawisko) do 2007 r.,

– włączenia samych dzieci w owe dzia-

łania,

– rozwinięcia działań prewencyjnych po-

przez przyjazne dziecku rozwiązania i usłu-

gi, kampanie publiczne oraz odpowiednie

wykształcenie osób pracujących z dziećmi,

– zapewnienia dzieciom łatwego do-

stępu do usług zdrowotnych, socjalnych

i prawnych w przypadkach doświadcza-

nia przemocy oraz bezpiecznych procedur

składania skarg,

– zapewnienia sprawcom przemocy wo-

bec dzieci odpowiedniego potraktowania

i pociągnięcie do odpowiedzialności,

– rozwinięcia efektywnego systemu gro-

madzenia danych i informacji o rozwiąza-

niach i programach działających na róż-

nych poziomach.

Krzywdzenie dzieci w perspektywie problemów

ogólnoświatowego zdrowia - stanowisko WHO (2002)

12

Problematyka krzywdzenia dzieci w ro-

dzinach jest w ostatnich latach szeroko

analizowana z perspektywy problemów

zdrowia. Znacząco przyczyniły się do tego

odkrycia naukowe dotyczące związku po-

między doświadczeniami krzywdzenia

w dzieciństwie a rozmaitymi problemami

zdrowotnymi. Wyniki różnorakich w cha-

rakterze badań prowadzonych w różnych

krajach wykazały dewastujący wpływ zja-

wiska dla zdrowia indywidualnego, ale

również zdrowia publicznego.

10

Wersje child friendly raportu Pinheiro i opis działań, jakie powinny być podejmowane, dostępne są m.in. na

stronach internetowych Save the Children, International Save the Children Alliance. Zob. www.savethechildren.

net/alliance (dostęp 1.11.2006).

11

W gronie tych organizacji i stowarzyszeń znalazły się: Defence for Children International, Global Initiative to

End All Corporal Punishment Against Children, Human Rights Watch, International Federation of Social Wor-

kers, International Save the Children Alliance, International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect,

International School Psychology Association, World Organization Against Torture, World Vision International.

Organizacje i stowarzyszenia te wystosowały we wrześniu 2006 r. list otwarty do ambasadorów i reprezentan-

tów państw przy ONZ, w którym zachęcają do analizy raportu Pinheiro i pilnego podjęcia sugerowanych w nim

działań.

12

World report on violence and health.

11

10

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

W Światowym raporcie o przemocy i zdro-

wiu WHO (Krug i in. 2002) przedstawio-

no zarówno znaczenie, jak i perspektywy

ograniczania problemów krzywdzenia

dzieci, na tle szerokiej analizy wszelkich

problemów przemocy. Raport ten prezen-

tuje więc pewne standardy w zakresie dzia-

łań ograniczania zjawiska.

WHO uznaje za krzywdzenie dzieci

(child abuse and neglect) wszelkie formy za-

chowań lub zaniechań bądź niedbałego trakto-

wania, w wyniku których dziecko odnosi lub

istnieje prawdopodobieństwo odniesienia przez

nie szkód zdrowotnych, rozwojowych, które

negatywnie wpływają na szanse przetrwania

dziecka i naruszają jego godność, a które to za-

chowania i sytuacje odbywają się w kontekście

relacji odpowiedzialności za dziecko, zaufania

lub władzy

13

(Krug i in. 2002, s. 59 – tłuma-

czenie własne).

Podstawą rozumienia występowania

problemu jest przyjęcie ekologicznej per-

spektywy uwarunkowań zjawiska. Zgod-

nie z nim w krzywdzeniu dziecka w rodzi-

nie ważną rolę odgrywa zespół czynników

obejmujących:

– cechy indywidualne samego dziecka,

– cechy rodzica krzywdzącego,

– cechy całej rodziny i warunki jej funk-

cjonowania,

– charakter i warunki występujące w spo-

łeczności lokalnej,

– ogólne warunki, czyli cechy społeczne,

kulturowe i ekonomiczne społeczeństwa.

Współwystępowanie i współdziałanie

tych czynników tworzy swoistą konstelację

wysokiego ryzyka pojawiania się problemu

krzywdzenia dziecka. Uznanie przez WHO

ekologicznego ujęcia zjawiska krzywdzenia

dziecka za najbardziej kompletnie tłuma-

czące stanowisko było w istocie przyjęciem

określonych założeń – standardów teore-

tycznych na jego temat, które bezpośrednio

rzutują na konceptualizację strategii i kie-

runków jego ograniczania.

Komentarz WHO w sprawie możliwości

i rodzajów działań potrzebnych dla ogra-

niczania problemu krzywdzenia dzieci

odczytujemy już w ogólnych rekomenda-

cjach na temat przeciwdziałania wszelkim

zjawiskom przemocy. Przemoc – podkre-

ślają autorzy raportu – jest problemem

wielowymiarowym o indywidualnych

biologicznych i psychologicznych, ale też

społecznych i środowiskowych korzeniach.

Model ekologiczny przemocy zwraca uwa-

gę na potrzebę podejmowania działań na

różnych poziomach społecznych, ale też

działań bardzo różnorodnych w swym

charakterze. W ogólnym wymiarze prze-

ciwdziałanie problemom przemocy, w tym

przemocy wobec dzieci w rodzinach, musi

zdaniem WHO:

– uwzględniać czynniki indywidualne

i ich modyfikację;

– dotyczyć relacji interpersonalnych,

wpływając na kreowanie konstruktywnych

sieci relacji społecznych, zwłaszcza w ro-

dzinie, poprzez głównie systemy wsparcia

i profesjonalnej pomocy;

– rozwiązywać kwestie nierówności płci

oraz nierówności innego rodzaju;

– zmieniać postawy kulturowo-obycza-

jowe sprzyjające przemocy i tradycyjne

praktyki;

– modyfikować ogólne czynniki spo-

łeczne, kulturowe, ekonomiczne, które są

„udziałowcami” problemów przemocy.

W tych ogólnych komentarzach na te-

mat przeciwdziałania problemom przemocy

podkreśla się też potrzebę dokumentowa-

nia efektywnych strategii i działań, które to

zabiegi są konieczne dla ewaluacji stosowa-

nych rozwiązań i ich oceny w perspekty-

wie możliwej szerszej implementacji. WHO

proponuje też, jako podstawowy standard

działań, integrację interdyscyplinarną. W ra-

porcie wskazuje się, aby w perspektywie

działań lokalnych zmierzać przede wszyst-

kim do angażowania różnych sektorów

13

Zaprezentowane określenie nie jest dosłowną definicją przedstawianą w raporcie WHO.

13

12

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

i opracowywania wspólnych strategii przeciw-

działania przemocy opartych na współpracy.

Podobnie podkreśla się znaczenie współpracy

międzysektorowej na poziomie działań naro-

dowych, ukazując wręcz rolę poszczególnych

ministerstw (Krug i in. 2002, s. 17).

Dokonując analizy głównych rekomendacji

Światowego raportu o przemocy i zdrowiu na te-

mat ograniczania zjawisk przemocy na świecie,

w perspektywie interesującego nas problemu

krzywdzenia dziecka w rodzinie, należy zwró-

cić uwagę na następujące zalecenia:

1. Wypracowanie i wdrożenie narodo-

wego planu działań wobec problemu, pla-

nu, który będzie monitorowany, będzie

uwzględniał możliwości ludzkie i finan-

sowe społeczeństwa, będzie zakładał roz-

wijającą się współpracę rządowych i po-

zarządowych podmiotów działań, będzie

wyraźnie określał priorytety i strategie na-

rodowej polityki, oraz będzie określał od-

powiedzialność poszczególnych podmio-

tów, gdyż jego realizacja będzie oparta na

kolaboracji różnych sektorów przy pomocy

stosownych instrumentów. Ponadto, w in-

nej Rekomendacji, WHO zwraca uwagę na

potrzebę włączenia, zaszczepienia idei za-

pobiegania przemocy w politykę socjalną

i oświatową, tak by w sposób niemal natu-

ralny względy te respektowano w podej-

mowanych rozwiązaniach i decyzjach.

2. Rozwijanie i doskonalenie sposobów

gromadzenia i analizy danych na temat

zjawiska, liczb przypadków, przyczyn i kon-

sekwencji. Gromadzenie tego typu danych

jest istotne dla działań na wszystkich po-

ziomach, ale szczególnie związane jest

w sensie doskonalenia z tworzeniem i roz-

wijaniem systemów lokalnych.

3. Rozwijanie badań naukowych nad

zjawiskiem, jego uwarunkowaniami i kore-

lacjami w celu lepszego jego zrozumienia.

Badania naukowe powinny być realizo-

wane na poziomie ogólnospołecznym, jak

i lokalnym po to, by analizować zmienne

kontekstu kulturowego.

4. Promowanie profilaktyki pierwszorzę-

dowej hamującej rozwój problemu poprzez

działania takie, jak: opieka prenatalna

i nad wczesnym dzieciństwem, rozwija-

nie programów profilaktycznych dla dzieci

i młodzieży, rozwijanie tzw. pozytywnego

rodzicielstwa, wsparcie funkcjonowania

rodzin, poprawa infrastruktury pomocy

dziecku i rodzinie, kampanie publiczne i edu-

kacja społeczna.

5. Rozszerzenie i poprawa zakresu dzia-

łań zdrowotnych, socjalnych i prawnych

dla ofiar przemocy w celu opieki nad nimi,

leczenia, rehabilitacji oraz wsparcia. Popra-

wa opieki nad ofiarami obejmuje głównie

działania takie, jak: analiza istniejących

w tym względzie zasobów i ich uzupełnie-

nie, doskonalenie profesjonalistów, przed-

stawicieli stosownych służb oraz poprawa

integracji działań zdrowotnych, socjalnych

i prawnych wobec ofiar.

6. Poprawa współpracy oraz wymiany

informacji na temat problemu i jego pre-

wencji. Rzeczywiste i funkcjonalne relacje

oraz komunikowanie się różnych agencji

i organizacji, a także badaczy zaangażo-

wanych w przeciwdziałanie przemocy

rozumiane jest jako konieczny warunek

efektywnego przeciwdziałania przemocy.

Chodzi tu o współpracę i koordynację za-

równo na poziomie międzynarodowym,

państwowym, jak i lokalnym.

7. Promowanie i monitorowanie sposo-

bu realizowania przez państwa międzyna-

rodowych umów, regulacji, praw i innych

mechanizmów dotyczących ochrony praw

człowieka.

Standardy przedstawiane przez WHO

w zakresie przeciwdziałania zjawisku krzyw-

dzenia dzieci wynikają nie tylko z ujęcia eko-

logicznego wszelkich problemów przemocy.

Są one również efektem analizy dominujących

na świecie, występujących w różnych krajach,

kierunków i środków działań w tym zakre-

sie. Do grona standardów włączane są więc

sprawdzone lub preferowane w praktyce spo-

soby postępowania wobec problemu krzyw-

dzenia dzieci. Wśród takich praktykowanych

standardów działań, WHO wskazuje te strate-

gie, które są najpopularniejsze w świecie – są

13

12

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

wykorzystywane w wielu krajach. Należą do

nich: wsparcie rodziny, wczesna interwencja,

podejście terapeutyczne, działania prawno-

formalne, działania w środowisku lokalnym

oraz strategie społeczne (zob. Krug i in. 2002,

s. 70–78)

14

.

Wsparcie rodziny

W ramach tego podejścia najpopularniej-

szymi typami działań są edukacja rodziciel-

ska, programy wizyt domowych i inne pro-

gramy wsparcia rodziny, oraz intensywne

działania w celu utrzymania rodziny.

Edukacja rodzicielska

Edukacja rodzicielska przejawia się po-

przez różnego rodzaju programy edukacyj-

ne dla rodziców dotyczące rozwoju dziecka

i jego potrzeb oraz programy podnoszące

umiejętności opiekuńcze i wychowawcze

rodziców. Większość programów jest reali-

zowana w stosunku do rodzin tzw. wyso-

kiego ryzyka oraz do tych, w których pro-

blem ten już występował.

Coraz częściej jednak zauważa się potrze-

bę realizowania tego typu programów na po-

ziomie profilaktyki pierwszorzędowej, czyli

wobec wszystkich rodziców oraz – co szcze-

gólnie wartościowe w rozumieniu głębokiej

profilaktyki – wobec przyszłych rodziców

poprzez np. specjalne programy tego typu

kierowane do dorastającej młodzieży (zob. Ja-

rosz 2001, s. 150; por. Crosson-Tower 2003).

Programy edukacyjne dla rodziców

krzywdzących dzieci również wykazują

obiecujące rezultaty, ukazując, iż poprawa

kompetencji rodzicielskich przyczynia się

do zmniejszania się ryzyka zachowań prze-

mocy i zaniedbywania.

Home visitation i inne programy wsparcia rodziny

Programy wizyt domowych i inne pro-

gramy wsparcia rodziny posiadają wiele

szczegółowych odmian, jednak najogól-

niej oznaczają wykorzystanie – użycie

zasobów społeczności dla rodzin w ich

własnych domach. Zidentyfikowane jako

jedne z najbardziej efektywnych środków

prewencyjnych

15

, domowe wizyty (wi-

zytacje) zmniejszają ryzyko pojawienia

się krzywdzenia dziecka lub ograniczają

aktualne tego typu zachowania, poprzez

wiele elementów takich, jak: dostarczanie

informacji, wsparcie emocjonalne, pomoc

wychowawczą, pomoc organizacyjną czy

inne usługi.

Wizyty domowe są czasami programa-

mi obejmującymi wszystkie rodziny bez

względu na ryzyko krzywdzenia, podczas

gdy inne koncentrują się na rodzinach

wysokiego ryzyka wystąpienia przemocy

(czyli np. tzw. debiutujących rodzicach, lub

rodzinach samotnych rodziców, rodziców

młodocianych lub innych) zidentyfikowa-

nych poprzez wykorzystanie specjalnych

indeksów ryzyka

16

.

Różny jest w programach wizyt domowych

status wizytatorów, którymi mogą być profe-

sjonaliści, jak np. pielęgniarki środowiskowe,

czy pracownicy socjalni lub też przeszkoleni

nieprofesjonaliści, w tym wolontariusze.

14

W przeglądzie szczegółowych typów działań i ich opisie wykorzystałam – poza World report on violence and

health – również inne źródła, które wskazuję w nawiasach.

15

Badania ewaluacyjne programów typu home visitations miały charakter zarówno surveyowy (np. Wasik, Ro-

berts 1994), jak i longitudinalny (np. Olds i in. 1997).

16

Kwestie przewidywania i szacowania ryzyka krzywdzenia dziecka oraz stosowane w tym względzie kryteria

i wskaźniki prezentowane są w polskojęzycznej literaturze np. przez Browne, Herbert (1999, s. 106–121), Marzec-

Holka (1999, s. 232–235), Jarosz, Wysocka (2006).

15

14

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Intensywne działania ratownicze wo-

bec rodziny to typ działań, który ma na

celu utrzymanie rodziny oraz zapobiec

umieszczeniu dziecka w opiece zastępczej.

Ten rodzaj działań odnosi się głównie do

rodzin, w których krzywdzenie dziecka

zostało stwierdzone i które są zagrożone

umieszczeniem dziecka poza rodziną.

Interwencje mają zwykle ograniczony

czasowo charakter – trwają od kilku tygo-

dni do kilku miesięcy. Działania prowa-

dzone są zarówno w domu, jak i w innych

miejscach (centrach pomocy rodzinie,

dziecku), a polegają na różnych rodzajach

terapii, oraz innych działaniach ratowni-

czych, jak na przykład pomoc materialna

i zaspokajanie podstawowych potrzeb je-

dzenia, schronienia, a także na działaniach

edukacyjno-treningowych. Nierzadko cho-

dzi tu o tzw. interwencję kryzysową.

Meta-analizy wykazały, iż programy

tego typu dają tym lepsze rezultaty, im

bardziej angażują same rodziny, wyzwa-

lają ich współpracę i zaangażowanie, im

bardziej są oparte na rozbudowie sił ro-

dziny, oraz im bardziej włączają społecz-

ne wsparcie rodzin (MacLoad, Nelson,

2000).

Intensywne działania ratownicze wobec rodziny

Wczesna interwencja

Wczesna interwencja jest warunkiem

niemal krytycznym zminimalizowania ne-

gatywnych konsekwencji, jakie niesie za

sobą doświadczanie przez dziecko różnych

zachowań lub zaniedbań ze strony rodzi-

ców. Znaczenie wczesnego wykrywania

przypadków lub sytuacji wysokiego ry-

zyka krzywdzenia dzieci wzrosło w ostat-

nich latach wskutek ujawnienia w różnych

badaniach medycznych, iż maltretowanie

dzieci powoduje szereg negatywnych neu-

rofizjologicznych konsekwencji.

Co więcej, okazało się, iż długotrwałe

doświadczanie krzywdy przez małe dziec-

ko, może powodować szkody nieodwra-

calne – trwałe zmiany w budowie mózgu

i jego fizjologii (Teicher 2002; Glaser 2006;

Understanding the effects…).

W obszarze wczesnej interwencji wska-

zuje się zarówno na działania polegające

na przewidywaniu i wychwytywaniu na

podstawie pewnych symptomów (wskaź-

ników) ryzyka, przypadków krzywdzenia

dziecka zanim jeszcze rzeczywiście problem

się rozwinie (tzw. screening)/, jak również

na wczesnej detekcji sytuacji początków

rozwijania się problemu. Podejście to uwa-

runkowane jest realizowaniem permanent-

nych szkoleń zarówno opcjonalnych, jak

i obligatoryjnych

17

dla profesjonalistów

w zakresie symptomów i problemów roz-

poznawania.

W różnych krajach rozwijane są więc

zarówno programy szkoleniowe dla profe-

sjonalistów, jak również opracowywane są

specjalne podręczniki czy scheduły rozpo-

znawania i procedur zgłaszania przypad-

ków krzywdzenia dzieci (zob np. Giardino,

Giardino 2002; Meyers i in. red. 2002; Giar-

dino i in. 1998).

17

Na przykład w stanie Nowy Jork w USA pracownicy służby zdrowia muszą przejść 2-godzinny kurs na temat

rozpoznawania i zgłaszania przemocy wobec dziecka jako wymóg uzyskania licencji zawodowej (Reiniger i in.

1995). Podobne tendencje zaczynają zaznaczać się w kilku krajach europejskich.

Działania terapeutyczne

Na całym świecie rozwijane są różne

programy terapeutyczne dotyczące pro-

blemu krzywdzenia dzieci. Zdecydowanie

najwięcej z nich to programy nastawione

na dzieci - ofiary krzywdzenia przez rodzi-

ców. Część z nich to programy ukierunko-

15

14

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

wane na redukcję deficytów występujących

u dzieci krzywdzonych, jak na przykład

społeczne wycofanie, braki w kompeten-

cjach życiowych, dysfunkcje poznawcze

czy braki w umiejętnościach rozwojowych

(zob. np. Oates, Bross 1995). Część nasta-

wiona jest na poprawę warunków funkcjo-

nowania dzieci i włącza działania terapeu-

tyczne wobec całej rodziny, a nie jedynie

samego dziecka.

Także w terapii rodzin krzywdzących

dzieci, w praktyce stosuje się wiele różnych

odmian, należących do różnych modeli

(por. Iwaniec 2002; Browne, Herbert 1999).

Preferowanym w świecie modelem terapii

wobec rodzin krzywdzących dzieci wydaje

się być model poznawczo- behawioralny

18

,

który w zasadzie można też uznać jako ro-

dzaj terapii ukierunkowanej na sprawców

maltretowania dzieci.

Działania prawno-formalne

Wymienia się też często realizowane pro-

gramy terapeutyczne dla dorosłych, którzy

byli krzywdzeni w dzieciństwie i obecnie

doświadczają dalekosiężnych skutków

krzywdy – traumy (zob. Krug i in. 2002,

s. 73–74).

W ramach podejść formalnych i praw-

nych, jako podstawowe – najpowszechniej-

sze typy działań realizowane w światowej

praktyce przeciwdziałania krzywdzeniu

dzieci – w raporcie WHO wymienia się:

– zgłaszanie obligatoryjne przypadków

(mandatory reporting),

– zgłaszanie nieobjęte formalnym obo-

wiązkiem (voluntary reporting),

– funkcjonowanie służb ochrony dzieci,

– zespoły dochodzeniowe w sprawach

śmierci dzieci (child fatality review teams),

– aresztowania i oskarżenia,

– obowiązkowe leczenie dla sprawców.

Obowiązek zgłaszania przypadków

Obowiązek zgłaszania przypadków wy-

stępuje w 33 krajach spośród 58 objętych

badaniem raportu.

Jak ocenia WHO, liczba ta jest stosun-

kowo nieduża w perspektywie oceny

efektywności tego środka. Ideą obowiąz-

kowego zgłaszania przypadków jest zwięk-

szenie poziomu wczesnej detekcji oraz

upowszechnienie wczesnej interwencji.

W różnych krajach różne grupy zawodowe

objęte są tym obowiązkiem, najczęściej są

to przedstawiciele służb zdrowia i pracow-

nicy oświaty.

Oprócz procedury zgłaszania obowiązko-

wego, na świecie spotyka się różne systemy

dobrowolnego zgłaszania podejrzeń sytuacji

krzywdzenia dziecka w rodzinie do różnych

agencji, które w następstwie prowadzą po-

stępowanie wyjaśniające i dochodzeniowe

(investigating), ale są również realizatorami

różnych działań interwencyjnych (pomoc,

terapie, wsparcie itp.). W niektórych ujęciach

idea dobrowolności zgłoszeń ma zresztą bar-

dzo bezpośredni charakter, gdyż zakłada do-

browolne zgłaszanie się rodziców krzywdzą-

cych dzieci do określonych służb

19

.

18

Terapie behawioralne rodzin, w których krzywdzone są dzieci, nastawione są na wygaszanie niepożądanych

zachowań i sposobów traktowania dzieci, a wzmacnianie zachowań pożądanych, oraz na wzbogacanie wiedzy

o zachowaniach alternatywnych do posługiwania się wobec dziecka przemocą lub zaniedbywania go.

19

Podawany jest tu przykład Holandii, w której system ochrony dzieci, opierający się na funkcjonowaniu dwóch

głównych agencji – Rady Opieki i Ochrony Dzieci oraz Biura Lekarza Zaufania, uwzględnia zasadę dobrowol-

nego zgłaszania się samych rodzin z problemami złego traktowania dzieci (Krug i in. 2002, s. 74; Houtman 1993).

Podobny nurt prezentują też najnowsze kampanie przeciw krzywdzeniu dzieci. Przykładem jest realizowana

w Wielkiej Brytanii kampania Stop it Now, która poza innymi celami zmierzała również do przekonania doro-

słych z problemami stosowania przemocy wobec dzieci (a dokładniej tendencjami wykorzystywania seksualne-

go dzieci), aby zgłaszali się do przedstawianej im oferty pomocy i terapii.

17

16

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Służby ochrony dzieci (agencje ochro-

ny dzieci) są rozwiązaniem dość częstym

w świecie

20

. Ich zadanie polega na rozpo-

znawaniu wstępnych zgłoszeń przypad-

ków, które otrzymują z różnych źródeł: od

lekarzy, nauczycieli, policji czy sąsiadów.

Na podstawie wielostronnego rozpoznania

sytuacji, agencje te podejmują stosowne de-

cyzje dotyczące działań.

Jak zauważa się w raporcie, decyzje te

niejednokrotnie oznaczają balansowanie

pomiędzy potrzebą ochrony dziecka a pra-

wami ochrony całej rodziny i jej integralno-

ści.

Inną formą specjalnych służb są zespoły

dochodzeniowe w sprawach śmierci dziec-

ka

21

(Fatality Review Teams). Są to zespoły

składające się z różnych specjalistów, którzy

przeprowadzają wielodyscyplinarną analizę

przypadku w celu jego trafnej klasyfikacji

oraz opracowania przyczyn dla ogólniejszej

analizy zasadniczych czynników sprzyjają-

cych ryzyku śmierci dziecka, a tym samym

kierunków działań uprzedzających.

Służby ochrony dzieci

Aresztowania i oskarżenia formalne wobec sprawców

Aresztowania i oskarżenia formalne wo-

bec sprawców to działania, które w swym

repertuarze posiadają wszystkie kraje.

Zróżnicowane są jednak czynniki decydu-

jące o tym, czy i kiedy środki te są stosowa-

ne. Zazwyczaj decyduje powaga sytuacji

(na ile zdrowie i dobro dziecka są poważ-

nie zagrożone), rodzaj krzywdy (np. dość

powszechne oskarżanie w przypadkach

wykorzystywania seksualnego dzieci), oraz

jakość i ilość dowodów, a także możliwości

zastosowania alternatywnych rozwiązań.

Obowiązkowe leczenie sprawców

Obowiązkowe leczenie sprawców jest

kolejnym typem działań wykorzystywa-

nym w wielu krajach, ale jednocześnie ty-

pem budzącym kontrowersje. Badacze po-

lemizują ze sobą w sprawie efektywności

tzw. obowiązkowej terapii. Jedni podwa-

żają jej skuteczność z powodu przymuso-

wości, która wiąże się z brakiem osobistej

motywacji sprawców, inni podnoszą pro-

blem niechęci rodziców krzywdzących

dzieci do dobrowolnego uczestnictwa

w terapii i w związku z tym na koniecz-

ność ich obligowania (zob. Jarosz 2001, s.

80–84).

Działania w środowisku lokalnym

Działania w społeczności mogą doty-

czyć jakichś konkretnych grup czy popu-

lacji, lub mogą być realizowane na szerszą

skalę i być adresowane do całej społecz-

ności lokalnej. W działaniach skoncentro-

wanych na określonych grupach popu-

lacyjnych, wśród swoistych standardów

występują:

1) programy realizowane w szkołach,

2) kampanie profilaktyczne i edukacyjne,

3) tworzenie i doskonalenie wielosekto-

rowych interwencji środowiskowych.

20

Na przykład Child Protective Services w USA.

21

Ten rodzaj służb rozwinął się głównie w USA.

Programy realizowane w szkołach

Programy realizowane w szkołach są adre-

sowane do dzieci i młodzieży. Przybierają one

postać bądź to specyficznych programów pro-

filaktycznych ukierunkowanych, np. na okre-

ślony typ zagrożenia przemocą (często są to

programy ukierunkowane na wykorzystywa-

17

16

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

nie seksualne) i realizowanych w postaci specjal-

nych zajęć bądź treści te są włączane w szkolne

programy dydaktyczno-wychowawcze

22

.

Programy dla dzieci i młodzieży mają

najczęściej na celu:

– podniesienie kompetencji samych dzieci

do szukania pomocy u określonych dorosłych,

– podniesienie ich umiejętności do samo-

obrony przed przemocą i wykorzystaniem,

– prewencję wiktymizacji dzieci.

Opierając się na empirycznych dowo-

dach i ewaluacji takich programów, po-

strzega się je jako efektywne, pomimo

braku ostatecznych dowodów, iż nabyte

w czasie programów przez dzieci umiejęt-

ności przenoszą się na rzeczywiste sytuacje

w ich życiu (Rispens i in. 1997).

Kampanie profilaktyczne i edukacyjne

22

Przykładem jest irlandzki program profilaktyki pierwszorzędowej Stay Safe, włączony w podstawy edukacji

prawie we wszystkich tamtejszych szkołach (MacIntyre, Carr 1999).

Kampanie profilaktyczne i edukacyjne są

popularnym środkiem społecznej edukacji

o problemie. Popularność kampanii eduka-

cyjnych jako sposobów ograniczania zjawi-

ska krzywdzenia dzieci w rodzinie wynika

z przyjęcia założenia, iż wzrost świado-

mości i rozumienia problemu w populacji

generalnej spowoduje faktyczny spadek

zakresu występowania zjawiska.

Zakłada się tu wystąpienie dwóch typów

mechanizmów:

a) bezpośrednich – kiedy sprawcy za-

chowań krzywdzących w wyniku społecz-

nej edukacji rozpoznają własne zachowania

jako krzywdzące i szkodliwe dla dzieci oraz

poszukiwanie pomocy w radzeniu sobie

z własnym rodzicielstwem,

b) pośrednich – poprzez uwrażliwianie okre-

ślonych osób i ogólnie członków społeczności

na występowanie zjawiska i podnoszenie ich

gotowości do zgłaszania tego typu przypad-

ków odpowiednim agencjom czy instytucjom.

Założenia te są zresztą poparte empiryczny-

mi weryfikacjami, które wskazują na przykład

na wzrost zgłoszeń telefonicznych dotyczących

spraw krzywdzenia dzieci w rodzinie, w wyni-

ku przeprowadzenia takich publicznych kam-

panii (Hoefnagels, Baartman 1997).

Tworzenie i doskonalenie wielosektorowych interwencji środowiskowych

Podstawą rozwijania zintegrowanych

i wielosektorowych działań w środowisku

lokalnym jest kształcenie i rozwijanie kom-

petencji różnych profesjonalistów, przedsta-

wicieli określonych służb i innych lokalnych

podmiotów. Równorzędną kwestią jest wy-

pracowywanie sposobów integracji działań

pomiędzy poszczególnymi sektorami biorą-

cymi udział w organizowaniu prewencji śro-

dowiskowej.

Podejście ogólnospołeczne

Podejście ogólnospołeczne to działania, któ-

re dotyczą źródeł zjawiska krzywdzenia dzieci

w rodzinach, czyli ogólnospołecznych zjawisk

i procesów wpływających na jego występowa-

nie. Polegają więc one na:

– rozwiązywaniu problemów ubóstwa,

bezrobocia,

– działaniach wobec różnych nierówności

społecznych (w tym etnicznych, rasowych,

płci),

– podnoszeniu poziomu edukacji i wy-

kształcenia,

– poprawie ogólnych rozwiązań służą-

cych ochronie dzieci i ich rodzin,

– poprawie dostępności do usług, form

zabezpieczeń i wsparcia rodzin.

19

18

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Przeprowadzane analizy wskazują wy-

raźnie na związek pomiędzy tymi dzia-

łaniami a obniżaniem się zakresu zjawisk

przemocy nad dziećmi w społeczeństwie

(np. Finkelhor 2003; Finkelhor, Jones 2003).

Zakończenie

Richard Krugman, w jednym ze swoich

wystąpień zauważył, iż w pełni skutecz-

ne ograniczanie zjawiska krzywdzenia

dzieci nie może mieć miejsca bez reform i

rozwiązań politycznych, bez stosownych

rozwiązań legislacyjnych. Ich zaistnienie,

podkreślał Krugman, warunkowane jest

istnieniem odpowiednio silnego politycz-

nie lobby (Krugman 1999).

Jak zauważamy, opierając się na przed-

stawionych prezentacjach, na poziomie glo-

balnym działalność różnych animatorów

ochrony dzieci przed krzywdzeniem (osób,

stowarzyszeń i organizacji) doprowadziła

do dość satysfakcjonującego ujęcia proble-

mu w perspektywie globalnej – w postaci

międzynarodowych regulacji i rekomenda-

cji. Zgodnie z wcześniejszymi przewidywa-

niami Jaap Doek (1991), nastąpiła znacząca

aplikacja prawa do kwestii krzywdzenia

dzieci oraz rozwinęła się działalność mię-

dzynarodowych towarzystw i organizacji

w tej mierze. Używając słów autora mo-

żemy stwierdzić, iż o ile wiek XX miał być

wiekiem dziecka, to wiek XXI musi być wie-

kiem działań międzynarodowej społeczno-

ści, która położy kres wykorzystywaniu

i krzywdzeniu dzieci.

Proroczo niemal przedstawiona per-

spektywa urzeczywistnia się dość inten-

sywnie. W ostatnich latach, co w namia-

stce przedstawiono w tym opracowaniu,

dynamicznie rozszerza się zbiór różnych

międzynarodowych regulacji i zaleceń na

temat ochrony dzieci przed krzywdzeniem.

Te z kolei stopniowo wywierają wpływ na

systemy państwowe, które pod presją mię-

dzynarodowych zobowiązań wprowadzają

pożądane rozwiązania legislacyjne i orga-

nizacyjne. Implikują uniwersalne standar-

dy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

w systemy narodowe i lokalne. Tak więc

„dzieciństwo globalne” ujęte w między-

narodowych konwencjach i rekomenda-

cjach stopniowo zaczyna zmieniać obraz

i rzeczywistość „dzieciństwa lokalnego”,

czyli bezpośrednie warunki życia i sytuację

dzieci.

Evolution of activities in the area of child abuse viewed from historical perspective provides a back-

ground against which the present article shows modern sources of standards in child protection.

The author draws from several most significant, and possibly most up-to-date sources, relying pre-

dominantly on the Convention on the Rights of the Child of 1989, serving as a benchmark in this

field. With an aim of presenting, as directly as possible, standards regulating directions and forms

of activity in the area of child abuse on a global level, several international reports compiled after

2001 were subjected to analysis, including the noteworthy World Report on Violence against Chil-

dren published at the end of 2006 and the Comment on Corporal Punishment by the UN Committee

on the Rights of the Child adopted in mid-2006.

19

18

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Literatura

Aries P. (1995), Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przekład M.Ochab,

Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.

Baartman H.E.M. (1999), Przemoc wobec dziecka. Zmiany w społecznej ocenie zjawiska, w:

Współczesne kierunki w opiece nad dzieckiem. Wybór tekstów pod red. Z.W. Stelma-

szuk, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Badinter E. (1998), Historia miłości macierzyńskiej, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volu-

men.

Bakan D. (1971), Slaughter of the innocents. A study of the battered child phenomenon, San Fran-

cisco: Jossey-Bass, Inc. Publishers.

Browne K., Herbert M. (1999), Zapobieganie przemocy w rodzinie, Warszawa: Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne S.A.

Crosson-Tower C. (2003), The role of educators in preventing and responding to child abuse and

neglect, U.S. Department of Health and Human Services.

deMause L. (1982), The evolution of childhood, New York: Creative Roots.

deMause L. (2001), The evolution of childrearing, „The Journal of Psychohistory”, vol. 28,

s. 362– 451.

Doek J. (1991), Management of child abuse and neglect at the international level: Trends and per-

spectives, „Child Abuse & Neglect”, vol. 15, Supplement 1, s. 51–56.

Eisenberg L. (1981), Cross-cultural and historical perspectives on child abuse and neglect, „Child

Abuse and Neglect”, vol. 5, s. 299–308.

Finkelhor D. (2003), Putting together evidence on declining trends in sexual abuse: a complex

puzzle, „Child Abuse & Neglect”, vol. 27, Issue 2, s. 133–135.

Finkelhor D., Jones L.M. (2003), Spadek liczby przypadków wykorzystywania seksualnego

dzieci, „Dziecko Krzywdzone” nr 5, s. 23–35 .

Ghiglieri M.G. (2001), Ciemna strona człowieka, Warszawa: Wydawnictwo CiS, Wydawnic-

two WAB.

Giardino A., Brayden R.M., Sugarman J.M. (1998), Residency training in child sexual abuse

evaluation, „Child Abuse and Neglect”, vol. 22, s. 331–336.

Giardino A., Giardino E. (2002), Recognition of child abuse for the mandatem reporter, St. Lo-

uis, Missouri: G.W. Medical Publishing, Inc.

Giardino A.P., Kolilis G.H. (2002), The role of law enforcement in the investigations of

child maltreatment, w: Recognition of child abuse for the mandatem reporter, pod

red. A.P. Giardino, E. R. Giardino, St. Louis, Missouri: G.W. Medical Publi-

shing, Inc.

Glaser D. (2006), Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci a funkcjonowanie mózgu – przegląd badań,

„Dziecko Krzywdzone” nr 14, s. 6–26.

Hoefnagels C., Baartman H. (1997), On the treshold of disclosure: the effects of a mass media

field experiment, „Child Abuse & Neglect” no 21, s. 557–573.

Houtman A. (1993), Holenderski system Lekarza Zaufania, w: Rozpoznawanie zespołu maltreto-

wanego dziecka, pod red. J. Kordackiego, Łódź.

Howitt D. (1993), Child abuse errors. When good intentions go wrong, New York – London.

Iwaniec D. (2002), Pomoc dzieciom krzywdzonym emocjonalnie i zaniedbywanym oraz krzywdzą-

cym opiekunom, „Chowanna”, t. 1(18), s. 83–100.

Jarosz E. (2001), Dom, który krzywdzi, Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.

Jarosz E., Wysocka E. (2006), Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiąza-

nia, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

21

20

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Johnson P. (1990), Child abuse. Understanding the problem, Ramsbury-Wiltshire: The Cro-

wood Press.

Krug E.G., Dahlberg L.L., Mercy J.A., Zwi A.B., Lozano R. (2002), World report on violence

and health, Geneva: World Health Organization.

Krugman R. (1999), The Politics, „Child Abuse & Neglect”, vol. 23, Issue 10, s. 963–967.

Kulawiec E.P. (1993), Model dzieci w przyszłości, w: Prawa dziecka. Deklaracja i rzeczywistość,

pod red. J. Bińczyckiej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „IMPULS”, s. 102–107.

Kydd J.W. (2003), Preventing child maltreatment. An integrated multisectoral approach, „He-

alth and Human Rights”, vol. 6, no 2, s. 35–63.

MacIntyre D., Carr A. (1999), Evaluation of the effectivness of the Stay Safe primary prevention

programme for child sexual abuse „Child Abuse & Neglect”, no 23, s. 1307–1325.

MacLoad J., Nelson G. (2000), Programs for the promotion of family wellness and the preven-

tion of child maltreatment: a meta-analytic review, „Child Abuse & Neglect”, vol. 24,

s. 1127–1149.

Markowska D. (1979), Milcząca zbiorowość – dzieci, „Problemy Rodziny” nr 6, s. 4–25.

Marzec-Holka K. (1999), Przemoc seksualna wobec dziecka. Studium pedagogiczno-kryminolo-

giczne, Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.

Mencwel A. (2000), Kiedy nastąpi stulecie dziecka?, w: Humaniści o prawach dziecka, pod red.

J. Binczyckiej: Kraków, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 49–54.

Meyers J.E.B., Berliner L., Briere J., Hendrix C.T., Jenny C., Reid T.A., red. (2002), The

APSAC Handbook on Child Maltreatment, London – New Delhi: Sage Publications

Thousand Oaks.

Oates R.K., Bross D.C. (1995), What have we learned about treating child physical abuse? A lite-

rature review of the last decade, „Child Abuse & Neglect”, vol. 19, Issue 4, s. 463–473.

Olds i in. (1997), Long- term effects of home visitation on maternal life course and child abuse and

neglect: fifteen – year follow – up of a randomized trial, „Journal of the American Medi-

cal Association”, vol. 278, s. 637–643.

Pinheiro P.S. (2006), World report on violence against children, Lisboa, www.violencestudy.

org.

Płatek M. (2001), Prawne korzenie przemocy wobec dziecka, „Niebieska Linia” nr 6.

Przeciw dziecku. Raport ONZ 2006 (2007), oprac. A. Czapczyńska, „Niebieska Linia” nr 2,

s. 3–5.

Reiniger A., Robison E., McHugh M. (1995), Mandated training of professionals: a means for

improving the reporrting of suspected child abuse „Child Abuse and Neglect. The Inter-

national Journal”, vol. 19, s. 63–69.

Rispens J., Leman A., Goudena P.P. (1997), Prevention of child sexual abuse victimization:

a meta-analysis of school programs, „Child Abuse and Neglect”, no 21, s. 975–987.

Smolińska-Theiss B. (1993), Dzieciństwo – obszary znane i nieznane, w: Prawa dziecka. De-

klaracja i rzeczywistość, pod red. J. Bińczyckiej, Kraków: Oficyna Wydawnicza „IM-

PULS”, s. 95–101.

Sumner W.G. (1995), Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego

znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moral-

nych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Śliwerski B. (2003), Współczesne teorie i nurty wychowania, Kraków: Oficyna Wydawnicza

„Impuls”.

Śliwerski B. (2007), Pedagogika dziecka, Studium pajdocentryzmu, Gdańsk: GWP.

Teicher M. (2002), Niezabliźnione rany. Neurobiologia przemocy, „Świat Nauki” nr 5.

Understanding the effects of maltreatment on early brain development, www.childwelfare.gov.

21

20

E

wa

J

arosz

• globalne standardy ochrony dzieci przed krzywdzeniem

Wasik B.H., Roberts R.N. (1994), Survey of home visiting programs for abused and neglected

children and their familie, „Child Abuse & Neglect”, vol. 18 , Issue 3, s. 271–283.

Zenz G. (1979), Kindesmisshandlung und Kindersrechte, Frankfurt am Main.

O

autOrze

e

wa

J

arOsz

jest adiunktem w Katedrze Pedagogiki Społecznej na Uniwersytecie Śląskim

w Katowicach. Zajmuje się tematyką krzywdzenia dzieci w perspektywie podejmowania

reakcji wobec problemu przez środowiska szkolne i środowiska lokalne. W tym zakresie

prowadzi badania naukowe i kieruje badaniami seminaryjnymi. Ponadto naukowo pene-

truje historyczno-antropologiczne aspekty problemu oraz rozwój społecznych i instytu-

cjonalnych reakcji na zjawisko.

9

22