mały słowniczek filozofia

SŁOWNICZEK FILOZOFII

• Doxa- mniemanie
• Episteme- wiedza naukowa
• Dogma- wiedza, wobec twierdzeń której nie da
się postawić pytania „ dia ti? ‘’ ( dlaczego?),
oparta na aksjomatach
• Gnosis- odnalezienie przyczyny ostatecznej,
poznanie wyższe ( objawienie ,tylko dla wybranych,
nieracjonalne)
• Arche – władza

1. Metafizyka – zajmuje się tym co ostateczne,
wobec czego nie można zadać pytania dia ti?
2. Ontologia ( to on –byt, logos- wiedza) –
nauka o bycie,
- nauka o tym co jest, co istnieje

Istota bytu:
1.substacjalizm:

2.wariabilizm
-istnieją rzeczy
- stawanie się
»Arystoteles

-naprawdę istnieje to ,co zmienne
Ojciec subst.»Parmenides
-
Heraklit

- wszystko jest zmienne

Natura bytu:

1. materializm
2. idealizm
-Demokryt z Abdery

Strona 1

mały słowniczek filozofia

- mówi o
granicach wewn.
- mówi o granicach
(
naszej wyobraźni)
zewnętrznych

Ilość bytu:

1. monizm ( od słaba monada ,czyli jedynka)
• materialistyczny ( K. Marks)
• idealistyczny ( Platon)

2. dualizm
- jest zarazem materialistyczny i idealistyczny (
Kartezjusz)

3. pluralizm
- wiele, nieskończenie wiele
• materialistyczny ( Empedokles, Anaksagoras)
• idealistyczny ( Leibniz)

Epistemologia

Episteme- poznanie, wiedza

^ nauka ( przejście z doxa do episteme)

Doxa

• Podmiot – Przedmiot- Rzecz
epistemologia
ontologia
ˇ
ˇ
Sądy epistemologiczne sądy
ontologiczne

Strona 2

mały słowniczek filozofia

Ja sądzę ,że A jest B A jest B

Agnostycyzm- pogląd , że niczego nie poznajemy
Fenomenalizm- co innego istnieje, co innego
poznajemy

Idealizm :
1. subiektywny ( Berkeley)- to ,co poznajemy ma
naturę idealną ,ale jest zależne od nas
2. obiektywny ( Platon)- to, co poznajemy ma
naturę idealną ,ale jest niezależne od nas.
Solipsyzm( Solis ipsa- ja sam istnieje) – skrajny
idealizm subiektywny

METODA POZNANIA

1 .RACJONALIZM ( ratio- rozum)
Poznajemy za pomocą rozumu ( Kartezjusz)
• genetyczny
- wszelka wiedza pochodzi z rozumu (Platon)
• metodologiczny
- wiedza pochodzi z różnych źródeł i bierze pod
uwagę różne kryterium

2.EMPIRYZM ( doświadczenie)
• genetyczny (J. Locke)
• metodologiczny( F. Bacon)

3.SENSUALIZM ( E. de Cadillac)
Skrajny empiryzm –mówi tylko o doświadczeniu
zewnętrznym, a nie wewnętrznym (introspekcja)

4. IRRACJONALIZM
- sprzeczny z racjonalizmem i empiryzmem

5. ILUMINACJONIZM ( oświecenie)
- Św. Augustyn
- wiedza pochodzi od Boga ( objawienie)

Strona 3

mały słowniczek filozofia

6. EMOTYWIZM ( emocje)
-B. Pascal – poznanie za pomocą uczuć

7. WOLUNTARYZM ( wola)
- A. Schopenhauer, F. Nietzsche
- dzięki woli poznajemy świat
- rzeczy istnieją tylko wtedy ,kiedy stawiają nam
opór

8. INTUICJONIZM
- Bergson
- najwyższym stopniem poznania jest intuicja

SPÓR O UNIWERSALIA
1. Skrajny realizm pojęciowy – ci, którzy
nawiązują do Platona uważają ,ze istniej to, co
ogólne ,nie to co jednostkowe
2. Umiarkowany realizm pojęciowy – nawiązywał
do Arystotelesa; istnieją konkretne rzeczy, które
mają daną cechę.
3. Nominalizm- nawiązanie do stoików i
sofistów; rzeczy są jednostkowe ,ale nazwy są
takie same ,ogólne
4. Konceptualizm- Abelard; rzeczy są
jednostkowe, nasz umysł, koncept w umyśle powstaje
przez analogię
5. Sermonizm ( od „sermo”- dźwięk) – nie
przekazujemy sobie żadnych komunikatów,
przekazujemy dźwięki ( głos ma bardzo duże
znaczenie)

Strona 4

mały słowniczek filozofia

KONCEPCJE PRAWDY

1. Klasyczna Arystotelesa
-adequatio
- veritas est adequatio rei cet intelectus( prawda
jest zgodnością rzeczy i umysłu)

2. Nieklasyczna definicja prawdy
a) Kartezjusz
- ewidencje- oczywistość
- Sąd jest prawdziwy, jeśli jest oczywisty
- Oczywiste jest: czym jest rzecz i czym nie
jest rzecz

b) koherencji (Leibniz)

c) obowiązywanie- I. Kant
- nie ważne ,co jest prawdą, ważne że dana teoria
obowiązuje

d) zgody powszechnej- Vaihinger
prawdą jest to, na co zgadza się większość lub
wszyscy

e)konwencjonalizm – M. Poincare
-konwencja- umowa
- sąd jest prawdziwy, jeśli autorytety z danej
dziedziny umówią się ,aby uznać go za prawdziwy

f) pragmatyczna ( utylitarna) – W.James
- utilitus- użyteczny
- To jest prawdziwe, co jest użyteczne

g) recentywistyczna ( J. Barika)
- sąd jest prawdziwy teraz i tylko teraz

ANTROPOLOGIA
- nauka o człowieku w sensie biologicznym
- etnologia ( aut. Kulturowa – badanie zwyczajów,
obyczajów , systemów ,wartości i życia

Strona 5

mały słowniczek filozofia

społeczeństw pierwotnych
• Antropologia filozoficzna ( M. Scheler)
Zajmuje się miejscem człowieka w kosmosie, celem
jego życia
1. naturalizm : człowiek pochodzi z tego
świata, powstał w wyniku ewolucji ( Darwin)
2. supranaturalizm: czlwoeik został stworzony
przez Boga, nie pochodzi z tego świata

POJMOWANIE
CZŁOWIEKA
• indywidualizm- człowiek jest jednostką
niepowtarzalną ( Stirner)
• holizm – człowiek jest produktem grupy, w
której się wychował ( Comte)

POSTAWA CZŁOWIEKA

• EGOIZM- tylko ja jestem wartością ( Stirner)
• ALTRUIZM- chęć świadomej pomocy ludziom

AKSJOLOGIA ( aksjos –wartość)

• ETYKA- jest teorią moralności:
- opisowa( reaguje na fakty)
- normatywna ( jak ludzie powinni się zachowywać)

• ESTETYKA – jest teorią piękna

DOBRO

1. subiektywne- dobre jest to, co robi człowiek
2. obiektywne- niezależnie od nas ,raz
nas, dane od Boga

Relatywizm- dobro zależne jest od czasu i miejsca

Strona 6

mały słowniczek filozofia

(Nietzsche)
Absolutyzm- wartości są dane raz na zawsze ,są
bezwzględne ( św. Augustyn)
Etyka intencji- oceniamy człowieka, czy jest dobry
czy zły ze względu na to ,co chciał ,a nie to co
zrobił
Etyka skutku- nie jest ważne ,co chciał ale co
zrobił
Etyka obowiązku- nieważne ,co chciał , człowiek ma
wolność ,ale też zobowiązania

Intelektualizm etyczny Sokratesa- aby czynić
dobro, trzeba wiedzieć czym on jest.
Imperatyw kategoryczny- postępuj według takiej
zasady, co do której chciałbyś żeby stała się
prawem powszechnym.

TEOLOGIA

Theos- logos - ubóstwianie boga, rozumienie słów

1. A- theos ( ateizm) – Boga nie ma
2. A- gnossis ( wiedza)- nie wiadomo,, czy Bóg
istnieje
3. Theizm – Bóg jest ,jest przedmiotem wiary
• Fideo – Bóg istnieje, wiemy to z wiary
4. Deizm- Bóg istnieje, poznanie boga jest
oparte na rozumie
5. Panteizm- wszystko jest bogiem, świat jest
częścią boga
6. Hylozoizm- Bóg jest częścią świata

Strona 7