2. Słownik terminologii określającej tendencje w filozofii
XX - lecia międzywojennego.
Tendencje filozoficzne kształtujące postawy twórców XX - lecia międzywojennego.
Bergsonizm - „ koncepcja filozoficzna krytykująca wartość poznania intelektualnego”. Bergson zalecał poznanie intuicyjne ( intuicjonizm), wprowadził koncepcję życia jako aktywności twórczej (élan vital ), miał wpływ na ukształtowanie się literackiej techniki „ strumienia świadomości”.
Egzystencjalizm - „ kierunek filozoficzny oraz prąd literacki podkreślający znaczenie człowieka jako jednostki wolnej”. Egzystencjaliści uznawali indywidualny, jednostkowy aspekt życia ludzkiego za podstawowy przedmiot refleksji filozoficznej. W kulturze i środowisku nie widzieli żadnych wartości i celów wiążących człowieka, który sens swej egzystencji musi wydobywać sam ze swojej subiektywności. Za twórcę egzystencjalizmu uznaje się J.- P. Sartre'a.
Freudyzm - „teoria psychologiczna zakładająca, że popęd seksualny jest motorem postępowania człowieka”. Freud stworzył koncepcję dynamiczną osobowości, która pozostaje w konflikcie między trzema sferami psychiki: id, ego i superego. Id to sfera podświadomości, popędów nieuświadamianych, ego - sfera świadomości, superego - sfera norm społecznych.
Psychoanaliza 1.„ kierunek w psychologii XX w. stworzony przez Z. Freuda, wyjaśniający funkcjonowanie i rozwój człowieka działaniem nieświadomych instynktów, popędów i dążeń pozostających we wzajemnym konflikcie”. 2. „metoda diagnozowania i leczenia zaburzeń psychicznych polegająca na odkrywaniu i usuwaniu nieuświadamianych konfliktów emocjonalnych i kompleksów pacjenta”. Pod wpływem psychoanalizy wprowadzono w poezji technikę wolnych skojarzeń, analizę snów, w powieści - monolog wewnętrzny zwany „ strumieniem świadomości i symultanizm. Psychoanaliza wpływa na rozwój powieści psychologicznej, dramatu awangardowego i kierunków w sztuce podkreślających / akcentujących rolę wyobraźni w procesie twórczym.
Katastrofizm - „ pesymistyczna postawa życiowa opierająca się na przeświadczeniu o nieuchronności zagłady współczesnego świata”. Napisana w latach 1918-1922 rozprawa Oswalda Spenglera Zmierzch Zachodu stała się elementarzem europejskiego katastrofizmu, zapowiadała upadek kultury europejskiej. Należy rozróżnić katastrofizm antycypacyjny, zapowiadający wybuch II wojny światowej od katastrofizmu pokolenia wojennego, katastrofizm jednostkowy, generacyjny (pokoleniowy) i historiozoficzny.
Personalizm - „ koncepcje filozoficzne przyjmujące za punkt wyjścia problematykę osobowości ludzkiej pojmowanej jako byt natury duchowej”.
Pragmatyzm - 1. „ postawa polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości i podejmowaniu jedynie takich działań, które gwarantują skuteczność”. 2. „kierunek filozoficzny uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich praktycznych skutków”.
Psychologizm - 1. „ kierunek występujący w filozofii, językoznawstwie, literaturze i pedagogice, polegający na sprowadzaniu badanych zjawisk i procesów do przeżyć psychicznych” 2. „ stanowisko przeciwstawne socjologizmowi, według którego wszelkie zjawiska życia społecznego można lub należy wyjaśniać za pomocą metod, pojęć, praw i teorii psychologicznych”.
Relatywizm - „ pogląd filozoficzny, według którego wartości poznawcze, etyczne i estetyczne oraz związane z nimi normy i oceny mają charakter względny”.
Teoria archetypów G. Junga - .„ w psychoanalitycznej teorii C. G. Junga: wspólny wszystkim ludziom, dziedziczny wzorzec reagowania i postrzegania świata”. W teorii Junga archetyp jest jednym z prototypowych, odziedziczonych wyobrażeń umysłowych, wchodzących w skład zbiorowej podświadomości, występujących we wszystkich kulturach. Archetyp - „ pierwowzór jakiejś postaci, zdarzenia, motywu”.
Totalitaryzm, totalizm - „system polityczny, oparty na obowiązującej wszystkich ideologii i na nieograniczonej władzy jednej partii, kontrolującej wszystkie dziedziny życia”.
Wykonaj ćwiczenia z zastosowaniem pojęć filozoficznych:
Zastosuj pojęcie katastrofizm w odniesieniu do wybranych sytuacji lirycznych ze znanych Ci wierszy Józefa Czechowicz czy Czesława Miłosza.
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...Wyjaśnij przyczyny pojawienia się nastrojów katastroficznych w świadomości człowieka, który nie tak dawno cieszył się z powodu odzyskanej niepodległości.
…………………………………………………………………………………………………...
.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Odszukaj pojęcia, które ułatwią Ci charakterystykę bohaterów powieści Zofii Nałkowskiej Granica .
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………..
Określ kontekst filozoficzny do wymaganych tekstów literackich XX-lecia międzywojennego czyli dobierz terminy filozoficzne do czytanego utworu.
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
Sformułuj zdania, w których zastosujesz powyższe pojęcia, charakteryzując wybranych bohaterów literackich lub świat przedstawiony w wybranych tekstach kultury XX- lecia międzywojennego.
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………...
…………………………………………………………………………………………………
Cytowane definicje: Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów. pod red. profesora Jerzego Bralczyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005
Monolog wewnętrzny bohatera składa się z luźno powiązanych słów, skojarzeń, wspomnień, które odtwarzają naturalny tok myśli.
Symultanizm - 1. „ rodzaj narracji w utworze literackim lub sposób prowadzenia akcji w sztuce polegający na przedstawieniu szeregu wypadków rozgrywających się równocześnie w różnych miejscach”.