Ojczyzna - patriotyzm.

Ktoś kiedyś powiedział, iż "Mickiewicz wielkim patriotą był". Według mnie to
zbyt mało, ponieważ niemal każdy jego utwór poświęcony krajowi, tęsknocie za
ojczyzną, za wolnością - jest inny, inaczej ujmuje to wzniosłe uczucie. Tym
samym temat staje się ciekawy, daleki od monotonnego, opartego na schemacie
wyliczanki, czy wywodu. Mickiewicz pisał o najważniejszych sprawach epoki i
swojego narodu. Dostrzegał wartości, które są ważne w każdym czasie, takie jak
honor, poczucie godności narodowej i osobistej, sprawiedliwość, prawo do
wolności. Utwory poety uczyły miłości do kraju, podtrzymywały przekonanie o
konieczności walki o wolną Polskę i głosiły wiarę w zwycięstwo tej walki.
Najważniejszymi utworami napisanymi przez Mickiewicza przedstawiającymi
sytuację kraju i postawy ludzkie wobec zaborów były: "Konrad Wallenrod",
"Dziadów część III", "Pan Tadeusz", oraz liryka patriotyczna - "Do matki
Polki", "Reduta Ordona".
W epoce romantyzmu Polska znajdowała się w specyficznej sytuacji politycznej.
Od kilkudziesięciu lat pozostawała w niewoli trzech państw zaborczych. Polacy
nigdy nie pogodzili się z niewolą narodową. Sytuacja polityczna spowodowała że
romantycy polscy podporządkowali swe utwory tematyce walki o niepodległość.
Ojczyzna pojmowana była nie tylko w kategoriach obywatelskiej służby, ale także
w kategoriach uczuciowych i emocjonalnych. Żyła w sercach i umysłach Polaków,
którzy nie tracili nadziei i nie rezygnowali z walki narodowo - wyzwoleńczej.
Takim utworem przedstawiającym wielki patriotyzm i oddanie się Ojczyźnie jest
"Konrad Wallenrod".
"Konrad Wallenrod" jest prawdopodobnie najlepszym przykładem literatury
tyrejskiej, zagrzewającej do boju. Autor napisał ją przebywając na zesłaniu w
Rosji - aby zmylić rosyjską cenzurę zastosował w niej język ezopowy. Podstęp
udał się doskonale, utwór ukazał się najzupełniej legalnie, w samym sercu kraju
wroga - Petersburgu. Okazało się że zawarte w nim wezwanie do boju miało
ogromną siłę oddziaływania. Utwór ten rozpalił serca młodych konspiratorów i
stał się jednym z impulsów, które przyczyniły się do wybuchu powstania
listopadowego. Rzeczywistym bohaterem utworu było współczesne Mickiewiczowi,
walczące z caratem młode pokolenie patriotów polskich. Akcja utworu została
osadzona w końcu XIV w. kiedy Krzyżacy zagrozili Litwie ostateczną zagładą.
Bohater miał stać się przykładem płomiennej i ofiarnej miłości ojczyzny, miał
uczyć że sprawa wolności narodu jest najważniejszą rzeczą w życiu człowieka.
Konrad Wallenrod był bohaterem pokoleń podejmujących swój czyn i los z
poczuciem ich tragicznej nieuchronności. A dzięki pieśni starego wajdeloty
Halbana potomni mają możliwość oceny istoty dzieła bohatera, jest on bowiem
"arką przymierza między dawnymi a młodszymi laty".
Głównym bohaterem utworu jest Litwin, który w dzieciństwie został porwany przez
Krzyżaków . Dziecku krzyżacy nadali imię Walter Alf. W zamku Krzyżackim
znajdował się litewski wajdelota Halban. To on opowiadał Alfowi o jego
pochodzeniu i losach, śpiewał mu litewskie pieśni, opowiadał o Ojczyźnie.
Walter wielokrotnie chciał powrócić do Ojczyzny, ale Halban tłumaczył mu, że
jeszcze nie nadeszła odpowiednia pora - Afl miał najpierw poznać wszelkie
arkana sztuki rycerskiej, wszelkie tajemnice wroga. Kiedy Walter wziął udział w
walce, od razu wraz z Halbanem dał się wziąć do niewoli. Przybył do Kowna, a
książe Kiejstut dał wiarę opowieściom Waltera. Pozostał on na dworze księcia,
uczył Litwinów nowoczesnych metod walki, wkrótce też podjął za żonę córkę
księcia Aldonę. I tu rozpoczyna się dramat, gdyż Waltera dręczyła sytuacja
ukochanej ojczyzny, która była ustawicznie nękana przez Krzyżaków. Zrozumiał
też, że Litwini nie są w stanie pokonać wroga w otwartej walce. Jako
średniowieczny rycerz, ceniący nade wszystko, wzdragał się przed podstępnymi
metodami walki, wiedział jednak, że nie ma innego wyboru. Po dramatycznym
pożegnaniu z Aldoną opuszcza Litwę. Wkrótce jako giermek Konrada Wallenroda
udaje się do Palestyny. Konrad ginie w tajemniczych okolicznościach, a Walter
podszywa się pod jego postać, przyjmuje śluby zakonne, walczy w Hiszpanii, a po
śmierci Winrycha zostaje wybrany mistrzem zakonu. Rządzi zakonem nieudolnie,
Krzyżacy często przegrywają, wydaje się jakby Litwini znali wszelkie posunięcia
Krzyżaków. Konrad decyduje się do przystąpienia do decydującej walki. Prowadzi
to Krzyżaków do druzgocącej klęski. Niestety bohater zostaje zdemaskowany,
podsłuchano bowiem jego rozmowy z tajemniczą pustelnicą, którą była w istocie
Aldona. Wówczas bohater, aby uniknąć krzyżackiego sądu popełnia samobójstwo, co
powoduje też śmierć jego żony Aldony.
Konradzie mówi się jako o bohaterze tragicznym. Tragiczne było jego życie gdyż,
aby osiągnąć wyższy cel sięga po środki nieetyczne - zdradę i podstęp. Przeżywa
konflikt - musi wybierać między honorem, a obowiązkiem walki. Poświęca własne
życie, młodość i szczęście dla dobra narodu. Mickiewicz ukazał pod postacią
Wallenroda tragizm Polaków, którym przyszło żyć pod zaborami. Pisarz przytacza
pieśń wajdeloty Halbana, która wyraża poprzez swoje słowa chęć walki o wolność
Ojczyzny. Postać głównego bohatera jest dla współczesnych wzorem prawdziwego
patrioty. "Konrad Wallenrod" nie jest jedynym dziełem, które poświęcone jest
krajowi innym wielkim i ważnym utworem są "Dziady" część III.
"Dziady" z niezwykłą siłą wyrazu przedstawiają prześladowania, jakim władze
carskie poddały Polaków. Obraz cierpień niewinnych młodych ludzi, przerażające
okrucieństwo carskich urzędników - to główny problem utworu.
Mickiewicz włącza ten problem w porządek metafizyczny, stawiając cierpienia
Polski na równi z męką Chrystusa. Rozważając nad sensem cierpienia narodu,
wysuwa teorię mesjanizmu polskiego. Głosi ona, iż nasz naród jest narodem
wybranym, walczącym w imię dobra i sprawiedliwości z carem - reprezentantem
zła, wysłannikiem szatana. Polakom sprzyjają siły anielskie, a ich ofiara
zrównana jest z ofiarą Jezusa. Tak jak On skonał na krzyżu, aby zbawić cały
świat, Polska zginie pokonana przez Rosję i inne państwa zaborcze - cierpiąc za
wolność wszystkich narodów. Tak jak Chrystus, kraj nasz odrodzi się, by dzięki
tej ofierze powstał nowy, wspaniały świat bez przemocy i zniewolenia jednych
narodów przez drugie. "Dziady" część III powstały po upadku powstania
listopadowego.
Mickiewicz przedstawił w utworze wielki patriotyzm, poświęcenie się jednostki w
imię Ojczyzny. Ukazane jest to w "Wielkiej Improwizacji" Konrada. Mickiewicz
uczynił go poetą. Konrad wygłasza monolog, który jest owocem niezwykłego
natchnienia poetyckiego, a jednocześnie kreuje on bohatera, jako wielkiego
patriotę, gotowego oddać swe życie w obronie własnego narodu. Konrad nosi takie
samo imię jak poprzedni bohater Mickiewicza - Wallenrod, co wskazuje na to, że
obie postacie reprezentują tą samą ideę - nie mogą pogodzić się z niewolą swego
kraju. "Wielka Improwizacja" to oskarżenie Boga o obojętność wobec narodu. W
szczytowym momencie uniesienia Konrada ogarnia poczucie niezwykłej potęgi,
równej mocy boskiej. Bohater mówi o swej wielkiej miłości do Ojczyzny, którą
tak bardzo pragnie widzieć wolną i szczęśliwą. W tym celu żąda od Boga, aby mu
dał moc panowania nad światem, wówczas będzie rządził ludźmi czystym aktem woli
- uczuciem. Bunt przeciwko Bogu wyraża się w trzech bluźnierstwach: Bóg nie
jest miłością, tylko mądrością, miłość to omyłka Boga, a Bóg nie jest Ojcem
świata, lecz jego carem. Konrad chce jak mityczny Prometeusz podjąć samotną
walkę z Bogiem, w celu uszczęśliwienia narodu. Utożsamianie się z Ojczyzną,
chęć podjęcia samotnej walki o dobro narodu, chęć uszczęśliwienia ludzi przez
jednostkę - taką postawę nazywamy prometeizmem. Buntujący się Konrad, mimo
swego patriotyzmu, mimo umiłowania narodu, którego cierpienia odczuwał jak
swoje własne, ponosi klęskę. Bluźnierstwa wypowiedziane przez Konrada powodują,
że popada on w moc szatana. Poeta, ukazując klęskę Konrada, nie chciał
pozostawić czytelnika w przekonaniu, że naród polski nie ma już żadnej szansy
na odzyskanie utraconej wolności. Tę nadzieję poeta przedstawił w symbolicznym
"Widzeniu księdza Piotra". Rozpoczyna się ono od obrazu prześladowanej
młodzieży. W dalszej wizji ksiądz Piotr widzi jedno "dziecię", które wyrosło na
obrońcę i wskrzesiciela narodu. Mickiewicz nadaje mu tajemnicze imię
"czterdzieści i cztery". Po tym proroctwie następuje obraz męczeństwa narodu
polskiego.
"Dziady" Mickiewicza, szczególnie część III należą do najważniejszych utworów
polskiej literatury. Oddziaływały one na pokolenie pisarzy, oraz ukształtowały
świadomość patriotyczną Polaków.
Zupełnie inną wizję prezentuje "Pan Tadeusz". Słoneczną, słodką, rozjaśnioną
sentymentem wobec minionych czasów Polski szlacheckiej. Patriotyzm tu - to
miłość do dawnych obyczajów i pielęgnowanie tradycji, to pamięć o historii
Ojczyzny, to działalność Jacka Soplicy i zryw napoleoński. Zagadnienia walki
narodowowyzwoleńczej skupione są wokół postaci Napoleona. Polska w latach 1811
- 1812 czekała z wielką nadzieją na wkroczenie wojsk Napoleona. Mickiewicz
wiedział, że Napoleon nie spełnił żadnych oczekiwań Polaków, a mimo to nie
próbował obalić jego mitu w polskim społeczeństwie. "Pan Tadeusz" nawiązuje do
historii Polski - od konfederacji barskiej do obrad Sejmu Wielkiego. Motywy
muzyczne Jankiela ujmują Konstytucję 3 majową, powstanie kościuszkowskie, rzeź
Pragi, powstanie Legionów Dąbrowskiego. Mickiewicz zawarł wizję narodu, który
dążąc do niepodległości zniesie pańszczyznę i podziały stanowe.
Wykreował Jacka Soplicę, bohatera dynamicznego, który przeżywa jedyną w życiu,
nieszczęśliwą miłość do Ewy Horeszkówny. Przeżywa wewnętrzny konflikt po
dokonaniu zbrodni na Stolniku. Wstępuje do zakonu bernardynów, walczy i
organizuje powstanie na Litwie. Bohater, podobnie jak Wallenrod, rezygnuje ze
szczęścia osobistego. Nie jest jednak samotnym bojownikiem, lecz emisariuszem,
agituje szlachtę i chłopów do wspólnej walki. Poeta świadomie podkreśla jak
wielkie znaczenie w życiu człowieka odgrywa służba dla Ojczyzny. Żarliwy
patriotyzm i poświęcenie się dla niej powoduje, że Jacka Soplicę stawiamy w
rzędzie tych bohaterów literackich, którzy stanowią dla nas wzory osobowe,
godne naśladowania. Na przykładzie Jacka widzimy przemianę całego pokolenia
polskich rewolucjonistów, którzy po klęsce powstania listopadowego, zrozumieli
jak wielkim błędem była idea samotnej walki szlachty, która nie zdecydowała się
szukać poparcia i pomocy wśród polskiego ludu.
Bezpośrednie wyznanie miłości poety do Ojczyzny pozostanie na zawsze w
"Inwokacji", która jest wyrazem wielkiej tęsknoty do rodzinnej Litwy. Epos
zamyka i utrwala piękno Ojczyzny - tragizm dzieła rodzi się natomiast w
zestawieniu z "Epilogiem", gdy po słonecznym wspomnieniu następuje ponura
rzeczywistość wygnańca na paryskim bruku.
Wielki patriotyzm i umiłowanie Ojczyzny wyrażony został w liryce patriotycznej
Mickiewicza. Bardzo ważnym wierszem o wymowie patriotycznej jest liryk "Do
matki Polki". Przedstawia on romantyczną wizję Polaka, swoisty "model
wychowawczy" syna cierpiącego narodu. Czegóż uczyć się ma młody Polak? Ma
przygotowywać się do spisku, konspiracji, nocnych rozmów. Utwór ten silnie
kreuje polskie cierpiętnictwo, wizję patriotyzmu, pełnego poświęcenia.
Innym wierszem który dotyczy powstania listopadowego jest "Reduta Ordona".
Tematem jest obrona reduty na Woli. Poeta opisuje wydarzenie z epickim
rozmachem, dynamiką ujęć batalistycznych, cały fragment poświęca wizji cara -
despoty. Wiersz ma charakter patriotycznej edukacji młodych pokoleń. Punkt
kulminacyjny wiersza to wysadzenie reduty. Ten tragiczny finał musiał
wstrząsnąć Mickiewiczem, przekonanym, że Ordon poległ na polu walki. Tymczasem
generał przeżył, wysadził tylko proch - zdecydował się na bohaterski czyn,
zanim Moskale zdążyli zawładnąć redutą.
Nie są to wszystkie patriotyczne dzieła A. Mickiewicza.
Każde jest inne, każde posiada kreatywną moc dla polskiej kultury - mit
spiskowca, buntownika, postawa wallenrodyzmu, kult bohaterów, szacunek dla
tradycji. Bez wątpienia literatura pisarza jest przepełniona patriotyzmem i
miłością do kraju.
Natomiast odwieczną "plamą" na biografii Mickiewicza jest to, iż nie brał
udziału w powstaniu listopadowym. Swoistą rehabilitacją miały być "Dziady
Drezdeńskie" i czynny udział w życiu polskiej emigracji, która wciąż walczyła o
sprawę polską.
Adam Mickiewicz utożsamiał losy narodu i swoje własne z losami bohaterów
utworów literackich, którzy buntowali się przeciwko niewoli narodowej. Poeta w
piękny i doniosły sposób ukazuje wartości, które dla człowieka współczesnego
powinny być najważniejsze. Są to: miłość i poświęcenie się walce o dobro kraju,
patriotyzm.
Twórczość Mickiewicza ugruntowała w nas przekonanie, iż Ojczyzna odgrywa w
naszym społeczeństwie szczególną rolę. Nie tylko jest naszym domem, rodziną,
ale także ostoją. To dla niej walczymy, poświęcamy się chcąc ją widzieć wolną i
niezależną. Naszą miłość, a czasem nawet krew przelewamy, aby była niepodległa.
Pisarz poprzez kreację bohaterów uczy nas solidarności, miłości, poświęcenia i
walki. Jego dzieła inspirowały Polaków do walki za wolność narodu, stanowią dla
wielu pokoleń Polaków lekcję miłości do Ojczyzny. Miłość Ojczyzny i walka o
wolność zostały postawione wobec wielkich kontekstów. Mickiewicz przedstawia
bohatera jako naród. Jest on samotnym indywidualistą, skłóconym z otoczeniem,
walczącym o dobro ludności.
Wzrusza też i budzi nasz podziw tak wielki bunt przeciwko niewoli narodowej, a
przede wszystkim twórcę - który całkowicie utożsamia losy narodu ze swoimi
własnymi.
Jak współczesny czytelnik spogląda na Ojczyznę i patriotyzm z punktu widzenia
teraźniejszego? Na pewno obca nam jest ta tragedia, którą przeżyło pokolenie
romantyków. Budzi w nas zachwyt wielka siła uczuć do Ojczyzny, narodu, wielki
patriotyzm, który pomagał przetrwać trudne chwile zwątpienia. Walka o wolność
kraju była najważniejszą sprawą romantyków. My, ludzie współcześni mamy nieco
inne pojęcie moralności. Zagonieni, obarczeni egzystencją losu nie mamy czasu
myśleć o Ojczyźnie, jej wolności. Korzystamy z tego co nam niesie
teraźniejszość, nie pamiętamy o przeszłości, ani nie wybiegamy w przyszłość.
Dlatego też wielkie dzieła Mickiewicza mają za zadanie przypominać nam o tym
wielkim patriotyzmie, miłości i wolności, którą mamy dzięki wielu wspaniałym
ludziom. Męczeństwo narodu polskiego, czyny głównych postaci ma w nas rozwijać
świadomość narodowej walki o wolność i miłość, która pozwala wierzyć w to iż
Polska zawsze będzie wolna i niepodległa w swoich granicach narodowych.