Psychologia stresu W. A
osiak
Rozdział 2  Biologia stresu
·ð stres  zawsze charakter biol. ( negatywne nastÄ™pstwa zdrowotne) nawet gdy wywoÅ‚ujÄ… go czynniki psych.
·ð struktury mózgowe zaangażowane w procesie stresu:
o wzgórze
żð integracja sygn. sensorycznych ze Å›wiata zewn.  centralna stacja przekaz
nikowa wg Lovallo
żð ciaÅ‚a kolankowate przyÅ›rodkowe  uk. sÅ‚uchowy
żð ciaÅ‚a kolankowate boczne  podkorowy oÅ›rodek wzroku
o kora sensoryczna
żð pÅ‚aty: skroniowy (sÅ‚uch), ciemieniowy (czucie), potyliczny (wzrok)
żð przetwarzanie + integracja sygnałów w caÅ‚oÅ›ci, przypisywania znaczenia = procesy oceny pozn.
o ciało migdałowate
żð ocena sygnałów z zewn., poÅ›redniczenie w uruchamianiu r. emocjonalnych i mech. adaptacyjnych
żð kluczowe znaczenie w warunkowaniu reakcji strachu, procesach oceny zagrożenia (LeDoux)
żð bezpoÅ›rednie poÅ‚Ä…czenie ze wzgórzem tzw. dolna droga wg LeDoux bardzo szybka reakcja na sygnaÅ‚y
zagrożenia, ale info. mniej przetworzone (droga górna = korowa)
żð możliwoÅ›d odbioru sygnałów z narzÄ…dów wewn.  uruchamianie pr. stresu gdy dziaÅ‚ajÄ… czynniki natury biol.
np. toksyny, zranienia
o podwzgórze
żð cz. przednia, tylna, boczna
żð regulacja homeostatyczna, koordynacja procesów emocjonalnych i adaptacyjnych
żð gdy stres  koordynacja reakcji endokrynologicznych i sercowo-naczyniowych
żð oddziaÅ‚uje na przysadkÄ™ stymulujÄ…cÄ… korÄ™ nadnerczy do wydzielania kortyzolu (system HPA  podwzgórze -
przysadka  kora nadnerczy)
·ð HPA  uwalnia zmagazynowane w org. zasoby energii, zmienia stan uk. odpornoÅ›ciowego org.;
aktywowany tylko w stresie, mniej  pobudliwy niż SAM
żð stymuluje sympatycznÄ… cz. AUN (system SAM  sympatetyczny nadnerczowo-rdzeniowy)
·ð SAM  przyspieszenie akcji serca, zwężenie naczyo krwionoÅ›nych; aktywowany Å‚atwiej i szybciej ale
często na krócej niż HPA, nie tylko przez czynniki niekorzystne (np. w syt. podniecenia)
·ð rys. obu systemów byÅ‚ na wykÅ‚adzie nr 2 :D
o hipokamp
żð konsolidacja Å›ladów pamiÄ™ciowych  nabywanie doÅ›wiadczenia
żð otrzymuje info. o wymianie sygnałów pomiÄ™dzy korÄ… przedczoÅ‚owÄ… a ciaÅ‚em migdaÅ‚owatym (dziÄ™ki korze
wyspy) i wysyła sygnały bezpośrednio do podwzgórza, uzupełniając działanie kory przedczołowej
o możliwośd oddziaływao zwrotnych: kortyzol przysadka, podwzgórze, ciało migdałowate, hipokamp i wzgórze;
uk. sympatyczny ciało migdałowate, kora sensoryczna, hipokamp i wzgórze (ogólna aktywacja)
·ð kortyzol
o normalnie wydzielanie jest regulowane na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego przez przysadkę, podwzgórze i
hipokamp  w war. stresu zablokowanie tego mechanizmu
o wg Lovallo i Thomasa wydzielanie pod wpływem sygnałów z ciała migdałowatego
o w normalnych war. korzystny wpływ na procesy pamięciowe hipokampa i poprawa wrażliwości wzgórza na bodz
ce
1
·ð
·ð triada stresu wg Selye go ( powiÄ™kszenie kory nadnerczy, zmniejszenie objÄ™toÅ›ci grasicy i wÄ™złów chÅ‚onnych, owrzodzenie
żołądkowo-jelitowe) jest przede wszystkim efektem nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy - procesy
stresu w odpowiedzi na czynniki psychologiczne
·ð stres biol.  zdarzenia wewn. org. polegajÄ…ce na zakłóceniu równowagi jego Å›rod. wewn.; ewaluacja tych zd. ma charakter
automatyczny
·ð stres zmienia odpornoÅ›d  za poÅ›rednictwem kortyzolu osÅ‚abia komórkowÄ… (niszczenie patogenów przez kom.
odpornościowe) a niewiele zmienia lub wzmaga humoralną (wytwarzanie przeciwciał)
·ð GAS = Ogólny Zespół Adaptacyjny (Selye)
o jego objawami triada stresu  przynajmniej poczÄ…tkowo
o 3 stadia:
żð faza alarmowa  triada stresu, wzrost wydzielania kortyzolu i adrenaliny
żð faza odpornoÅ›ci  wzglÄ™dna równowaga ale wiÄ™ksze zużycie energii
żð faza wyczerpania - zaÅ‚amanie siÄ™ równowagi, nasilona triada stresu
żð
o nieswoistośd składających się na niego procesów  uniwersalna reakcja obronna
o energia przystosowania (= zasób sił przystosowawczych) wyczerpywana w stanie stresu, nieodnawialna, jej
całkowite wyczerpanie = śmierd (stres przyspiesza starzenie się),
·ð stres `" GAS  GAS jest przejawem stresu
·ð eksperymenty Lovallo  zasadniczo byÅ‚y omówione na wykÅ‚adzie; konkluzja brzmi: różnice pomiÄ™dzy dobrym stresem i
dystresem występują już na poziomie procesów biol. ( zadanie z karą za niepowodzenie  ę! HPA , czyli ę! kortyzolu
+ Ä™! noradrenaliny; zadanie z nagrodÄ… za dobrÄ… odp.  HPA bez zmian + Ä™! noradrenaliny)
2
rozdział 3  Przyczyny stresu
·ð 4 drogi uruchamiania procesu stresu:
o biologiczna  identyfikacja zd. jako szkodliwego ze wzgl. na jego biol. znaczenie
o warunkowa - skojarzenie pewnych zd. z czynnikami wywołującymi stres drogą biol.
o frustracyjna  zd. utrudnia lub blokuje nasze celowe zach. co jest identyfikowane jako niekorzystne
o poznawcza  podmiot dokonuje złożonej oceny i interpretacji zd. jako niekorzystnych
3.1. Stresujące wydarzenia życiowe
·ð perspektywa patrzenia na stres jako na odp. org. na zakłócenie homeostazy - Selye
·ð Cannon  idea homeostazy; traumatyczne zd. wywoÅ‚ujÄ… reakcje fizjologiczne, które jeżeli nie zostanÄ… zahamowane
wywołają chorobę
·ð allostaza = osiÄ…ganie staÅ‚oÅ›ci przez zmianÄ™; proces utrzymywania homeostazy
·ð stan allostatyczny = stan zwiÄ™kszonego/obniżonego poziomu subst. zaangażowanych w proces allostazy
·ð obciążenie allostatyczne = skumulowany rezultat stanu allostatycznego
·ð Meyer  pomysÅ‚ na listÄ™ stresujÄ…cych zd. w zyciu pacjenta
·ð Holmes i Rahe  skala wydarzeo życiowych SRSS  43 wydarzenia (poz. i neg.  zazwyczaj o charakterze zmiany) z
przypisanymi wagami będącymi miarą wysiłku adaptacyjnego w tzw. jednostkach zmiany życiowej (LCU);
zaznaczenie wyd. z ostatniego roku; 150LCU  kryzys, 300  b. poważny kryzys (np. śmierd małżonka 100 LCU) 
miara przyczyn stresu a nie miara stresu!
·ð najważniejsze cechy zd. życiowych bÄ™dÄ…cych przyczynÄ… stresu:
o dyskretnośd  wyraz
nie zaznaczone ramy czasowe i ograniczony czas trwania
o obiektywnośd i obserwowalnośd  bierzemy pod uwagę wyd. w otoczeniu podmiotu, zewn. wobec niego
o wymaganie wysiłku adaptacyjnego
·ð istotÄ… zd. życiowych jest zaistnienie zmiany (bez wzglÄ™du na to czy poz. czy neg.)
·ð Thoits  zdarzenia muszÄ… dodatkowo byd niepożądane przez podmiot, niekontrolowane oraz niespodziewane
(również waga zd.); nazwa stresujące wydarzenia życiowe
·ð Dohrenwend  brak kontroli, walencja (poz./neg.) z
ródło pochodzenia (czego są efektem), nieprzewidywalnośd,
centralnośd angażowanych przez nie wartości i celów, wielkośd (jej miarą koniecznośd zmiany codziennych działao),
potencjał do wywołania stanu wyczerpania u danej osoby
·ð Pearlin  zd. niepożądane, niezaplanowane, nietypowe, niekontrolowane
·ð ważne sÄ… zwiÄ…zki pomiÄ™dzy tymi zd. życiowymi, nakÅ‚adanie siÄ™ w czasie nawet gdy sÄ… niezależne,
·ð krytyka SRSS:
o sumowanie zd. z listy (np. rozwód = problemy w pracy+ problemy ze snem?)
o niejednoznacznośd sformułowao użytych do opisu wyd. = zmiennośd intrakategorialna
o dobór zd. na skali  duże braki; więcej pozycji z listy może dotyczyd mężczyzn niż kobiet
o nieuwzględnienie znaczenia wyd. dla określonej osoby  ale dzięki temu jest zachowana obiektywnośd
(Wheaton)
o umieszczanie na skali takich wyd. które są raczej symptomami choroby (np. zmiana nawyków spania)
o niska rzetelnośd pomiaru  błąd retrospekcji wyst. u os. bad.
·ð trudnoÅ›ci życia codziennego = drobniejsze w porównaniu z wyd. życiowymi utrudnienia i kÅ‚opoty wyst. na co dzieo
·ð pomiar codziennego doÅ›wiadczenia  ocena zd. w kategoriach takich jak korzyÅ›d czy ważnoÅ›d  uchwycenie stresu
na elementarnym poziomie
·ð w Polsce  Kwestionariusz Zmian Å»yciowych opracowany przez Sobolewskiego, Strelaua i Zawadzkiego
3
3.2. Stresory i trudne sytuacje
·ð Selye  stresor jako czynnik wywoÅ‚ujÄ…cy stres
·ð Wheaton  6 czynników definiujÄ…cych stresor:
o trzy alternatywne właściwości stresora  zagrożenie, wymagania, ograniczenia strukturalne (powiązane z
kontekstem społ.; rozbieżnośd pomiędzy możliwościami a celami)
o elastycznośd zw. z możliwościami adaptacyjnymi org.  uwzględnienie możliwości org. - tolerancji na stres
o stanowi problem wymagający działania zmierzającego do rozwiązania
o znaczący dla jedn. i jej tożsamości (dot. poczucia własnej wartości jedn., kontrolowania otoczenia,
pełnionych ról społ. i potrzeb zw. z ich pełnieniem)
o świadomośd szkodliwości stresora nie jest warunkiem koniecznym
o niedobór wymagao otoczenia i stymulacji może stad się stresorem tak samo jak ich nadmiar
·ð klasyfikacja stresorów :
o Lazarus i Cohen  kryterium wagi stresora, zasięgu działania i stopnia kontroli ze str. jedn.; 1)kataklizmy,
katastrofy, 2)poważne zd. ale o jedn. charakterze, 3)mniejsze trudności i uciążliwości na co dzieo
o Lepore i Evans  1-3 identyczne jak Lazarusa i Cohena + wyodrębnili 2 rodz. stresorów - 1) środowiskowe
np. hałas, 2)stresory roli, czyli utrzymujące się trudności zw. z pełnieniem ról społ., pracą, brakiem
wsparcia&
o Elliot i Eisdorfer  kryterium czas trwania stresora - 1) ostre, ograniczone w czasie, 2) sekwencje stresorów
np. rozwód, 3) chroniczne, ale nie działające stale np. trudności seksualne, 4)przewlekłe i chroniczne
o Wheaton  kryterium wymiar dyskretnośd (posiadanie wyraz
nych ram czasowych)- ciągłośd; pośrodku
trudności życia codziennego; bliżej ciągłości stresory niespełnienia  oczekiwane i pożądane zdarzenia,
które nie wyst. w normalnie oczekiwanym momencie,  coś się nie dzieje
·ð proliferacja stresu = jedno stresujÄ…ce wyd. lub bardziej przewlekÅ‚y stresor może zapoczÄ…tkowad kolejne; np. stres
występujący u rodzin osób przewlekle chorych
·ð sytuacja trudna = wg Tomaszewskiego  taka syt., w której mamy do czynienia z zakłóceniem równowagi
możliwości i wartości, z rozbieżnością pomiędzy celami działania i możliwościami ich osiągnięcia
o 5 rodz. sytuacji trudnych: deprywacja, przeciążenie, utrudnienie, konflikt, zagrożenie (istotą antycypowanie
utraty czegoś ważnego)  rozróżnienie poprzez to co stanowi istotę, nie ma charakteru całkowicie
treściowego
·ð syt. trudna jest rozumiana bardziej relacyjnie w porównaniu do stresora
·ð Trier Social Stress Test  procedura wywoÅ‚ywania umiarkowanego stresu w warunkach laboratoryjnych 
wykorzystanie ekspozycji społ., rozmowa kwalifikacyjna przed komisją
·ð opieka nad osobÄ… chorÄ… jako przewlekÅ‚y stres  badanie mężów opiekujÄ…cych siÄ™ chorymi żonami  konieczna
rewizja pojęcia męskiej roli społecznej; bad. podłużne - stopniowa poprawa stanu psych. wraz z upływem czasu
·ð klasyfikacja konfliktów wewn. wg Lewina:
o dążenie-dążenie
o unikanie-unikanie
o dążenie-unikanie
3.3. Frustracja i niemożnośd poradzenia sobie
·ð Rosenzweig  teoria frustracji
·ð frustracja jako stan pojawiajÄ…cy siÄ™ w nastÄ™pstwie zablokowania dążeo jedn.
·ð 4 rodzaje przeszkód:
o czynniki zewn. majÄ…ce charakter bierny  np. awaria samochodu
o czynniki zewn. aktywne  np.  kopanie pod kimś dołków
o czynniki wewn. bierne  np. brak uzdolnieo plastycznych
o czynniki wewn. aktywne  np. silny lęk społ. (procesy i stany psychiczne)
4
·ð Cofer i Appley  wyraz
ne rozróżnienie stadium frustracji i stresu, ale w ramach jednego organizmu
·ð powiÄ…zania frustracji z def. utrudnienia Tomaszewskiego
·ð podobieostwo do niewydolnoÅ›ci radzenia sobie ze stresem (brak efektów, nieskutecznoÅ›d stosowanych form
radzenia sobie ze stresem  według Cofer i Appley, Hintona i Burtona jest koniecznym warunkiem powstania stresu)
·ð Toets  stresor percepcja zagrożenia dziaÅ‚anie; stres jest spowodowany dÅ‚ugotrwaÅ‚ym niepowodzeniem
mechanizmów radzenia sobie albo syt., w której żadna strategia radzenia sobie nie jest dostępna
·ð Seligman  stan wyuczonej bezradnoÅ›ci  zablokowanie dziaÅ‚ao zmierzajÄ…cych do zneutralizowania przykrego
czynnika (szoku elektrycznego)
·ð u zwierzÄ…t wyższy poziom fizjologicznych wskaz
ników stresu u osobników podporządkowanych
3.4. Oceny i interpretacje
·ð Lazarus  koniecznoÅ›d uwzglÄ™dnienia procesów oceny przy badaniu stresu możliwoÅ›d zróżnicowania w zach. ludzi
w porównywalnych warunkach, rola oceny pozn. przy odróżnianiu tego co korzystne a co niekorzystne
·ð procesy poznawcze ostatecznie decydujÄ… czy mamy do czynienia ze stresem, nie można do kooca traktowad tych
procesów jako przyczyny stresu, ponieważ jest on definiowany jako relacja spełniająca określone kryteria (ocena
pozn. + właściwości otoczenia i podmiotu w danym momencie)
·ð ocena pozn. = proces kategoryzacji zdarzenia i jego różnych aspektów, ze wzglÄ™du na jego znaczenie dla
dobrostanu; przebiega równolegle do innych procesów pozn. zw z orientacją i działaniem w otoczeniu
·ð ocena pierwotna  znaczenie syt. dla jedn.  korzystna/niekorzystna/obojÄ™tna, uraz-utrata/zagrożenia/wyzwanie
·ð ocena wtórna  możliwoÅ›ci dziaÅ‚ania w danej syt. i przewidywanie jego efektów
·ð ocena ponowna  z
ródło inf. zwrotnej dot. efektów reakcji jedn.
·ð 2 rodzaje czynników modyfikujÄ…cych procesy oceny poznawczej:
o podmiotowe  przekonania jedn. oraz jej zaangażowania
o sytuacyjne  nowośd (zwł. znaczenie dla oceny wtórnej), przewidywalnośd, niepewnośd dot. wystąpienia
zd., charakterystyki czasowe (czas trwania, bliskośd wystąpienia), niepewnośd dot. czasu wystąpienia zd.,
niejednoznacznośd, relacje czasowe pomiędzy zd. a cyklem życia jedn.
·ð Tropp  nie jest możliwe rozróżnienie w praktyce procesów oceny pozn. i niektórych poznawczych form radzenia
sobie ze stresem
·ð wprowadzenie przez Lazarusa poznawczej oceny obronnej ; ocena poznawcza jest uwarunkowana wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ciami
otoczenia, a ocena obronna - potrzebami jedn.
·ð Hobfoll  uwzglÄ™dnienie procesów oceny pozn. nie jest potrzebne gdy mamy do czynienia ze stresem wywoÅ‚anym
bardzo traumatycznymi przeżyciami
·ð badania -ocena syt. jako wyzwania nie musi byd powiÄ…zana ze stresem; ocena pierwotna i wtórna oddziaÅ‚ujÄ… na
poziom stresu niezależnie (a nie poprzez interakcje) np. silny stres nawet gdy jedn. widzi duże możliwości
poradzenia sobie z trudnÄ… syt.
·ð propozycja wprowadzenia oceny trzeciorzÄ™dowej (Dohrenwend)  trwajÄ…cej czasami przez wiele lat ewaluacji
wpływu na jedn. przeżytych wcześniej, znaczących, często traumatycznych przeżyd
·ð Ursin i Eriksen  stres jest spowodowany rozbieżnoÅ›ciÄ… pomiÄ™dzy tym co oczekiwane, a tym co siÄ™ rzeczywiÅ›cie
zdarza; oczekiwania = filtry decydujące o pojawieniu się reakcji stresu; oczekiwania są opisywane poprzez: siłę,
prawdopodobieostwo, wartośd afektywną; teoria dot. ludzi i zwierząt
·ð Apter  istotna rola sposobu ujmowania doÅ›w., w którym wystÄ™puje odwracalnoÅ›d jak w przypadku percepcji figur
wieloznacznych
·ð eksperyment  ocena poznawcza jako czynnik wyzwalajÄ…cy proces stresu- aktywnoÅ›d ukÅ‚. SAM- w przypadku
stresora wymagającego aktywności raczej wyższy poziom pobudzenia fizjologiczne u os. oceniających syt. jako
wyzwanie, niewymagającego  wyższy stopnieo pobudzenia przy ocenie syt. jako zagrożenia
·ð ocena poznawcza a procesy fizjologiczne stresu  wyraz
ne zwiÄ…zki oceny pierwotnej z przyrostem poziomu
kortyzolu i brak zależności w przypadku oceny wtórnej (reaktywnośd osi HPA)
5
3.5. Utrata zasobów osobistych
·ð teoria zachowania zasobów Hobfolla
·ð zasoby = przedmioty (Å›rodek transportu), warunki (szczęśliwe małżeostwo), cechy osobowoÅ›ci (obowiÄ…zkowoÅ›d) i
energia (czas wolny), które same w sobie są cenione jako potrzebne do przetrwania, albo służą do zdobycia
zasobów umożliwiających przetrwanie
·ð podziaÅ‚ zasobów poprzez charakter ich zwiÄ…zku z przetrwaniem:
o pierwotne  bezpośrednio zw. z przetrwaniem
o wtórne  pośrednio przyczyniające się do przetrwania
o trzeciorzędowe  symbolicznie zw. z przetrwaniem np. pozycja społ.
·ð utrata zasobów, zagrożenie takiej utraty lub nieodzyskanie zasobów po ich wczeÅ›niejszym zainwestowaniu sÄ…
przyczynami stresu
·ð utrata ma wiÄ™ksze znaczenie niż zyskanie zasobów
·ð pojÄ™cie utraty jest lepsze od wydarzeo życiowych bo obejmuje znaczenie zd. dla jedn. i jego dalsze konsekwencje
·ð zyskanie zasobów peÅ‚ni formÄ™ bufora, osÅ‚abiajÄ…cego negatywne oddziaÅ‚ywanie utraty
·ð osoby majÄ…ce dużo zasobów Å‚atwiej je pomnażajÄ… niż ci co majÄ… niewiele, lepiej znoszÄ… trudnoÅ›ci życiowe
·ð koniecznoÅ›d inwestowania posiadanych zasobów w celu zabezpieczenia siÄ™ przed ich utratÄ…, naprawy skutków już
zaistniałej straty oraz zyskania nowych zasobów
·ð zalety takiego ujÄ™cia: wiÄ™ksza konkretnoÅ›d przy ocenie tego co jest korzystne dla jedn., mniejsza podatnoÅ›d na
obronne zniekształcenie pojęcia zasobów, możliwośd dokładniejszych przewidywao dot. powstawania stresu, w
mech. stresu pojawia się czynnik pozytywny mający określone oddziaływanie (zyskanie zasobów)
6