OCHRONA ODGROMOWA
I PRZEPI
CIOWA
Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne
urzÄ…dzenia w instalacji elektrycznej w obiekcie
budowlanym
Andrzej Sowa
Zgodnie z zaleceniami przedstawionymi w normie PN-IEC 61643-1 [14], przeznaczeniem urzÄ…dzenia
do ograniczania przepięć jest ochrona instalacji i urządzeń przed działaniem prądu piorunowego oraz
wszelkiego rodzaju przepięciami.
Urządzenia ograniczające, przepięcia przeznaczone do montażu w instalacji elektrycznej o napięciu do
1000V wewnątrz obiektów budowlanych, być poddane próbom klasy I, II lub III ( w dalszej części ar-
tykułu będą nazywane ogranicznikami klasy I,II lub III).
Rozmieszczenie układów ograniczników przepięć poszczególnych klas w instalacji elektrycznej w
obiekcie budowlanym w zależności od strefy zagrożenia piorunowego oraz kategorii wytrzymałości
udarowej urządzeń przedstawia rys.1.
Ochrona zgodnie z PN-IEC 61024-1 i PN-IEC 61312-1
Ochrona zgodnie z PN IEC 60364-4-443
Kategoria instalacji
Kategoria
Kategoria instalacji
III lub II
Instalacji I
IV lub III
UrzÄ…dzenie
Ograniczniki klasy I Ograniczniki
pioruno-
chronne przepięć klasy II
L1
L2
kWh L3
I
N
urzÄ…dzenie
PE
Ograniczniki
Szyna wyrów-
przepięć klasy III
nawcza
Główna szyna wyrównawcza
Uziom
fundamentowy
Strefa 3
Strefa 2
Strefa 0
Strefa 1
Rys.1. Rozmieszczenie ograniczników przepięć w instalacji elektrycznej w obiekcie budowlanym w
zależności od kategorii instalacji oraz strefy zagrożenia
Układy ograniczników powinny być tak dobrane i rozmieszczone, aby:
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
- poszczególne ograniczniki wytrzymywały bez uszkodzeń najgorsze z możliwych zagrożeń
jakie mogą wystąpić w analizowanej instalacji,
- ograniczały wartości przepięć do wymaganych poziomów,
- występowała właściwa koordynacja energetyczna pomiędzy układami ograniczników róż-
nych klas,
- ich działanie nie wpływało na pracę innych urządzeń w instalacji elektrycznej.
Ogólny tok postępowania przy doborze i montażu układu ochronnego przedstawiono w tabl.1.
Tablica 1. Sposób postępowania przy tworzeniu układu ochronnego
Etapy Zakres działań
postępowania
Zebranie informacji o obiekcie, jego przeznaczeniu, instalacji elektrycznej, rodzaju
I
urządzeń pracujących w obiekcie.
Określenie wymagań dotyczących efektywności ochrony tworzonego systemu ochro-
II
ny odgromowej i przepięciowej.
Określenie stopnia zagrożenia stwarzanego przez narażenia impulsowe dla wybranej
III
efektywności ochrony.
Określenie wymagań dotyczących właściwości ochronnych ograniczników.
IV
Wybór układów połączeń ograniczników
V
Wybór miejsca montażu układów ograniczników.
VI
Określenie potrzeby stosowania dodatkowych zabezpieczeń nadprądowych insta-
VII
lowanych w szereg z ogranicznikami.
Sprawdzenie poprawności współdziałania pomiędzy:
VIII
- układami ograniczników różnych klas,
- ograniczników z elementami ograniczającymi przepięcia w chronionych urządze-
niach.
Określenie podstawowych zasad montażu układu ograniczników.
IX
Poprawne rozmieszczenie i montaż układu ograniczników.
X
Przedstawiony zakres działań wykazuje, że tworząc system ochrony przed przepięciami należy:
" dobrać ograniczniki o odpowiednich właściwościach ochronnych,
" optymalnie rozmieścić układy ograniczników przepięć różnych klas,
" poprawnie zamontować ograniczniki przepięć w wybranych miejscach instalacji elektrycznej.
Dobierając miejsce i sposób montażu układów ograniczników przepięć należy również uwzględnić
ich wpływ na pracę innych urządzeń w instalacji elektrycznej i dążyć do jego zminimalizowania lub
wyeliminowania.
Powyższy problem jest tematem niniejszego artykułu.
Ograniczniki przepięć klasy I
Zadaniem ograniczników klasy I w instalacji elektrycznej jest zapewnienie ochrony przed za-
grożeniami wywołanymi przez:
" prąd piorunowy rozpływający się w obiekcie budowlanym podczas bezpośredniego wyładowania
w obiekt,
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
" bezpośrednie uderzenie piorunu lub uderzenie w bliskim sąsiedztwie linii napowietrznych oraz
zakopanych kabli niskiego napięcia,
" przepięcia łączeniowe oraz atmosferyczne indukowane.
Normy dotyczące ochrony odgromowej [8,9,11,12] oraz określające zakres badań urządzeń do
ograniczania przepięć [14] zalecają umieszczanie układów ograniczników klasy I w miejscach
wprowadzanie instalacji elektrycznej do obiektów budowlanych. W takim przypadku podczas bez-
pośredniego wyładowania piorunowego w obiekt część prądu piorunowego wpływa do instalacji
elektrycznej. Przykład rozpływu prądu, jaki wystąpi w instalacji elektrycznej przed i po zadziałaniu
ograniczników przepięć klasy I przedstawia rys.2.
a)
b)
Część prądu
Przewód Część prądu
L1 Przewód
L1
piorunowego
piorunowego
odprowadzajÄ…cy
odprowadzajÄ…cy
L2
L2
L3
L3
PEN
PEN
Ograniczniki klasy I
Ograniczniki klasy I
Szyna wyrównywania
Szyna wyrównywania
potencjałów
potencjałów
Otok lub uziom
Otok lub uziom
fundamentowy
fundamentowy
Rys. 2. Rozpływ prądu piorunowego w instalacji elektrycznej podczas bezpośredniego uderzenia
pioruna w obiekt: a) do zadziałania ograniczników, b) po zadziałaniu ograniczników.
Uwzględniając:
o zasady rozpływu prądu piorunowego w systemie uziomowym i instalacjach przewodzących w
obiekcie [9,11,12],
o zalecane przez normy wartości szczytowe prądów piorunowych [9,12],
o fakt coraz częstszego montażu w obiektach instalacji z tworzyw sztucznych,
można przyjąć, że w układzie ograniczników klasy I popłynie połowa prądu piorunowego.
Wartość tego prądu uzależniona jest od wybranego poziomu ochrony odgromowej obiektu [9,12].
W tablicy 2 przedstawiono wartości prądów, jakie mogą popłynąć przez poszczególne ograniczniki
w zależności od poziomu ochrony oraz systemu sieci.
Tablica 2. Wartości prądu, jaki może popłynąć przez ogranicznik przepięć klasy I
Wartości prądu
Poziom
System System System sieci TT** System sieci TT** System sieci IT
ochrony
sieci TN sieci TT* ograniczniki iskiernik
I e" 100 kA / m e" 100 kA / m e" 100 kA / m e" 100 kA e" 100 kA / m
II e" 75 kA / m e" 75 kA / m e" 75 kA / m e" 75 kA e" 75 kA / m
III i IV e" 50 kA / m e" 50 kA / m e" 50 kA / m e" 50 kA e" 50 kA / m
m : oznacza liczbę przewodów w których może popłynąć prąd piorunowy np. w systemie TN-S są to L1, L2, L3
N oraz PE - m = 5
* - układ 4 ograniczników przepięć,
** - układ tzw. 3+1 trzech ograniczników przepięć i jednego iskiernika.
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
W celu zapewnienia niezawodnego działania instalacji elektrycznej i chronionych urządzeń, ograniczniki klasy I
powinny charakteryzować się następującymi właściwościami:
" możliwością zapewnienia ochrony w przypadku prądów udarowych o wartościach przedstawio-
nych w tablicy 2,
" zdolnością gaszenia dużych prądów następczych,
" łatwością montażu.
" nie powodować, lub znacznie ograniczać możliwości, zadziałania zabezpieczeń nadprądowych in-
stalowanych przed tymi ogranicznikami.
W tym ostatnim przypadku należy uwzględnić zarówno oddziaływanie prądów symulujących prądy
piorunowe, jak i prądów następczych.
Wydmuch gazów na zewnątrz ograniczników klasy I
Podstawowym elementem ogranicznika przepięć klasy I jest iskiernik. Pojawienie się przepię-
cia lub prądu piorunowego powoduje przeskok iskry między elektrodami iskiernika i przepływ prą-
du udarowego. Po przepływie prądu udarowego w iskierniku pojawia się prąd następczy, który po-
winien zostać przerwany.
W części ograniczników klasy I stosowane są iskierniki otwarte (nie są obudowane), w których
podczas przerywania prądu następczego, następuje wydmuch gorących, zjonizowanych gazów na
zewnÄ…trz.
W takim przypadku rozmieszczając ograniczniki należy uwzględnić:
" kierunek wydmuchu gazów,
" obszar występującego zagrożenia.
Strefę działania gazów określają zwykle producenci ograniczników. W strefie tej nie należy
umieszczać:
- materiałów łatwopalnych,
- nieizolowanych, ułożonych blisko siebie przewodów elektrycznych,
- innych urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
W przypadku montażu ograniczników w oddzielnych szafkach należy również uwzględnić wzrost
ciśnienia, występującego podczas wydmuchu gazów i odpowiednio dobrać wymiary i właściwości
szafek.
Powyższych zagrożeń można uniknąć stosując ograniczniki klasy I z obudowanymi iskiernikami, nie
wyprowadzające gazów na zewnątrz.
Oddziaływanie na główne zabezpieczenia nadprądowe.
Ograniczniki przepięć klasy I należy umieścić w instalacji elektrycznej w obiekcie budowlanym za
głównymi zabezpieczeniami nadprądowymi.
W takim układzie, po zadziałaniu ograniczników (np. podczas bezpośredniego wyładowania pioru-
nowego w obiekt lub uderzenia w przewody instalacji elektrycznej) przez zabezpieczenie nadprÄ…-
dowe popłynie część prądu piorunowego oraz prąd następczy.
Przepływ tych prądów może spowodować zadziałania lub nawet zniszczenia zabezpieczeń nadprądo-
wych.
y
ródłem informacji o działaniu prądu piorunowego na zabezpieczenia nadprądowe są wyniki analiz
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
teoretycznych oraz badań laboratoryjnych.
W przypadku zagrożeń stwarzanych przez prąd piorunowy, przy ocenie występującego zagrożenia,
pomocna mogą być wyniki badań oddziaływania prądu udarowego o kształcie 10/350 na różnorodne
wkładki bezpiecznikowe.
Przykładowo na rys.3. przedstawiono skutki przepływu prądu o takim kształcie i o różnych wartościach
szczytowych przez wkładki bezpiecznikowe o różnych parametrach.
10A/C00
0,7
16A/C00
1,3
1,7
20A/C00
35A/C00 4
5,5
63A/C00
100A/C00 9,6
160A/00 20
22
200A/1
250A/1 26
400A/2 45
630A/3 77
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
kA
Obszar
Obszar
Obszar
normalnego
zadziałania
eksplozji
działania
bezpiecznika
bezpiecznika
Rys.3. Oddziaływania prądu piorunowego 10/350 na wkładki bezpiecznikowe [3]
Porównanie przedstawione wartości z wartościami prądów, jakie mogą popłynąć w bezpieczniku (rys.2
i tabl. 2) wskazuje, że wkładki do 200 A mogą zadziałać podczas wyładowania piorunowego (zakłada-
jÄ…c I poziom ochrony).
W przypadku wkładek o prądach znamionowych do 100A przepływ prądu piorunowego może nawet
spowodować ich eksplozję.
Ograniczniki klasy I nie posiadają wewnętrznych zabezpieczeń zwarciowych i w niektórych przypad-
kach należy zastosować bezpiecznik montowany w szereg z ogranicznikiem. Określając potrzebę sto-
sowania dodatkowego bezpiecznika należy porównać wartości znamionowych prądów IF1 zabezpie-
czeń nadprądowych, jakie występują przed ogranicznikami z dopuszczalnymi wartościami IDOP za-
lecanymi przez producenta. W zależności od wyników takiego porównania należy stosować układ:
f& IF1 d" IDOP - bez dodatkowych zabezpieczeń nadprądowych,
f& IF1 e" IDOP - posiadający dodatkowe zabezpieczenia nadprądowe włączone w szereg z ogra-
nicznikami .
Zainstalowanie dodatkowych bezpieczników powoduje, że będą one również narażone na działanie
prądu piorunowego i skutki działania tego prądu będą analogiczna jak na zabezpieczeń nadprądo-
wych głównych (zadziałanie lub nawet eksplozja).
pr
Ä…
dz namionowy wk
Å‚
adki / wielko
ść
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
Dodatkowo przepływ prądu udarowego o dużych wartościach szczytowych (duża gęstość prądu w ele-
mentach topikowych) spowoduje rozpad topika i równoczesny zapłon wielu łuków, co wywoła spadek
napięcia na bezpieczniku (rys.4.).
a) b)
F1
Ubez.
F2
Ogranicznik
przepięć Uogr.
klasy I
Rys. 4. Spadki napięć podczas przepływu prądu piorunowego; a) schemat układu z ograniczni-
kiem, b) przebiegi prądu płynącego przez bezpiecznik i napięcia na nim panującego [5]
Charakter zmian napięć na bezpiecznikach uzależniony jest od wartości ich prądów znamionowych
oraz wartości szczytowej płynących prądów udarowych.
Przykładowo na rys. 5 przedstawiono przebiegi napięć [4] na bezpieczniku Ubezp. o prądzie znamiono-
wym 100A przy przepływie prądów udarowych 17 kA i 25 kA ( kształt prądu 10/350).
Przepływ prądu 17 kA powoduje rozpad topika i równoczesny zapłon wielu łuków po czasie
ok.180µs, a prÄ…d 25 kA po czasie ok. 50µs. Po tym czasie na bezpieczniku wystÄ…pi spadek napiÄ™cia
Ubezp o wartości przekraczającej 1kV, który dodaje się do napięcia panującego na ograniczniku Uodg.
oraz przewodach wykorzystanych do jego połączenia Uprzew.
Do instalacji elektrycznej w obiekcie, pomimo zastosowania ogranicznika przepięć, przepuszczane jest
napięcie U będące sumą przedstawionych spadków napięć
U = Uogr. +Ubezp +Uprzew
Zadziałanie bezpieczników może być również spowodowane przez przepływ prądów następczych.
Jest to zjawisko znacznie częściej występujące i producenci ograniczników próbują wprowadzać
takie sposoby gaszenia łuku, aby ograniczać wartości prądów następczych.
Ograniczanie spadków napięć na przewodach układu ograniczników
Oceniając poziomy przepięć  przedostających się do instalacji, pomimo zainstalowania układu ogra-
niczników klasy I, należy uwzględnić nie tylko napięcia obniżone przez ograniczniki i ewentualne
spadki napięć na bezpiecznikach, ale również spadki napięć na przewodach łączących te ogranicz-
niki.
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
a) b)
Rys.5. Przebiegi prądów płynących przez bezpieczniki oraz występujące na nich napięcia [4]
W obecnie produkowanych ogranicznikach prądu następcze ograniczane są do wartości kilkuset
amperów.
Dodatkowe napięcia powstające na przewodach mogą spowodować:
- zniszczenie urządzeń instalowanych w miejscu wprowadzania instalacji do obiektu (np. liczni-
ków energii elektrycznej oraz innych urządzeń o wytrzymałości udarowej 6 kV - wytrzymałość
udarowa kategorii IV),
- przeciążenie lub zniszczenie ograniczników kolejnych stopni ochrony przepięciowej.
W celu zmniejszenia pojawiającego się zagrożenia należy do połączeń ograniczników stosować
możliwie najkrótsze przewody. Obecnie pojawiają się zalecenia [16] ograniczenia długości tych
przewodów poniżej 0,5m (rys.6a.).
a) b)
d"0,5m
Dodatkowa
szyna ochrona
d"0,5m
Główna szyna
wyrównawcza
Rys.6. Zalecane długości przewodów do połączeń ogranicznika (a) oraz eliminacja wpływu spad-
ków napięć na przewodach (układ V)(b).
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
W takim układzie poziom przepięcia wnikającego do instalacji jest równy spadkowi napięcia na
ograniczniku. Ograniczniki stosowane do takiego układu połączeń powinny posiadać możli-
wość podłączenia dwu przewodów do każdego bieguna.
W celu wyeliminowania tylko
System spadku napięcia na przewodzie
Rozdzielnica
TN-C-S
Å‚Ä…czÄ…cym ograniczniki z szynÄ…
główna
wyrównywania potencjałów
L1
można zastosować układ po-
L2
łączeń przedstawiony na rys. 7.
L3
N
PE
Ograniczniki
klasy I
Rys.7. Optymalny układ przy-
łączenia ograniczników z szy-
ZA

CZE
ną wyrównawczą
Szyna
wyrównywania
potencjałów
Instalując liczniki energii elektrycznej należy również uwzględnić dynamiczne oddziaływanie po-
między przewodami, w których płynie prąd piorunowy. Uniknięcie takiego zagrożenia wymaga
umieszczenia układu ograniczników klasy I przed licznikiem energii elektrycznej
Ograniczniki przepięć klasy II
Ograniczniki przepięć klasy II powinny ograniczyć przepięcia do wartości odpowiadającej I lub II ka-
tegorii wytrzymałości udarowej [13]. Najczęściej wymagane jest ograniczanie przepięć poniżej 1,5 kV,
gdyż takie wartości przepięć wytrzymuje większość urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Właściwości ochronne ograniczników przepięć klasy II określane są na podstawie wyników badań prą-
dami i napiÄ™ciami udarowymi. Zalecanym ksztaÅ‚tem jest prÄ…d udarowy o czasie narastania czoÅ‚a 8 µs,
czasie trwania do półszczytu na grzbiecie udaru 20 µs i o wartoÅ›ciach szczytowych wybieranych z sze-
regu od kilkuset A do 20 kA.
Oceniając wpływ działających ograniczników klasy II na pracę bezpieczników należy posiadać pod-
stawowe informacje o ich odporności na działanie prądów udarowych o kształcie 8/20.
Przykładowe wartości prądów udarowych o kształcie 8/20 powodujących zadziałanie bezpieczników
przedstawiono na rys. 8.
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
250A 115 kA
86,2kA
200A
67,6 kA
150A
38,9 kA
100A
63A
25,4 kA
14,7
35A
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140
wartość szczytowa prądu 8/20 kA
Obszar
Obszar
zadziałania
normalnego
bezpiecznika
działania
Rys.8. Oddziaływanie prądu udarowego 8/20 na bezpieczniki
Zgodnie z obowiązującymi zaleceniami w instalacji elektrycznej należy stosować m.in. wyłączniki
przeciwporażeniowe różnicowoprądowe i urządzenia ochrony przepięciowej. Ich wzajemne roz-
mieszczenie w instalacji powinno nie zmniejszać ich zadań ochronnych oraz nie ograniczać ciągło-
ści dostawy energii elektrycznej.
Umieszczenie układu ograniczników przepięć klasy II za wyłącznikiem różnicowoprądowym po-
woduje narażenie wyłącznika na działanie przepływających prądów udarowych (rys.9a), które mo-
gą spowodować jego zniszczenie lub zbędne zadziałanie.
a)
Zainstalowanie układu ograniczników
przed wyłącznikiem praktycznie elimi-
L1
nuje tego rodzaju zagrożenie (rys.9b).
L2
Takie rozmieszczenie uniemożliwia
I
L3
również występowanie wadliwego dzia-
N
łania sprawnych technicznie wyłączni-
ków różnicowoprądowych, jeśli wystąpi
ograniczniki
uszkodzenie jednego z ograniczników
klasy II
[5].
Uwzględniając powyższe uwagi zaleca-
PE
nym rozwiÄ…zaniem jest umieszczanie
ograniczników przepięć klasy II przed
b)
wyłącznikami różnicowoprądowym.
L1
L2
I
L3 Rys.9.Rozpływ prądu udarowego w
przypadku umieszczenia ograniczni-
N
ków przepięć za i przed wyłącznikiem
różnicowoprądowym
ograniczniki
klasy II
PE
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
Ograniczniki przepięć klasy III
W instalacji elektrycznej ograniczniki klasy III współpracują najczęściej z ogranicznikami klas I i II
tworząc wielostopniowy system ochrony przepięciowej. Należy zaznaczyć, że w większości przypad-
ków dwustopniowy system zawierający układy ograniczników klas I i II zapewnia dostateczną ochronę
urządzeń technicznych, a zastosowanie ograniczników klasy III stanowi najczęściej jedynie uzupeł-
nienie systemu.
Dobierając miejsca montażu ograniczników klasy III należy uwzględnić wymagania dotyczące za-
chowania minimalnych odległości (rys.10.) pomiędzy tymi ogranicznikami a:
f& ogranicznikami przepięć klasy II (odległość LC-D ),
f& chroniony urządzeniem, które posiada zainstalowane elementy ochrony przepięciowej (odle-
głość LD-U ).
W instalacji elektrycznej ograniczniki przepięć klasy III montowane są za wyłącznikami różni-
cowoprądowymi, co powoduje, że należy wyeliminować ich wpływ na pracę wyłączników.
L C-D
L1
L D-U
L2
L
L
N
L3 N
PE
N
PE
Ograniczniki
PE
przepięć
Chronione
Ograniczniki
klasy III urzÄ…dzenie z
przepięć
ogranicznikami
klasy II
Rys.10. Wzajemne rozmieszczenie ograniczników klasy II i III oraz chronionego urządzenia posia-
dającego  własne elementy ograniczające przepięcia
Spełnienie tego warunku wymaga zastosowania w ograniczniku klasy III takiego układu połączeń
elementów ograniczających przepięcia, który:
- eliminuje występowanie prądu upływu pomiędzy przewodem fazowym L lub neutralnych N a
ochronnym PE,
- ogranicza przepięcia pomiędzy przewodem fazowym i neutralnym nie powodując zbędnego
zadziałania wyłącznika różnicowoprądowego (rys.11.).
L1
Rys.11. Rozpływ prądów
L2
I
udarowych po zadziałaniu
L3
ogranicznika przepięć klasy
N
III umieszczonego za wy-
PE
łącznikiem różnicowoprą-
dowym.
GNIAZDO
Podsumowanie
Przedstawione zasady dobory, rozmieszczania i montażu ograniczników przepięć różnych klas w insta-
lacji elektrycznej w obiekcie budowlanym zapewniajÄ…:
" właściwą współpracę pomiędzy ogranicznikami różnych klas,
A. Sowa Oddziaływanie ograniczników przepięć na inne urządzenia w instalacji elektrycznej
w obiekcie budowlanym
" ochronę przed wszelkiego rodzaju narażeniami udarowymi,
" ciągłość zasilania urządzeń elektrycznych,
" właściwe współdziałanie ograniczników z innymi urządzeniami w instalacji elektrycznej,
" dobór optymalnego rozwiązania układów ochronnych w zależności od odporności udarowej chro-
nionych urządzeń technicznych.
Dodatkowo należy zaznaczyć, że właściwie zaprojektowane i wykonane układy ochrony przepięciowej
są tylko jednym z elementów ochrony.
Dodatkowo należy zapewnić właściwe rozwiązanie systemu wyrównywania potencjałów w obiekcie
budowlanym oraz odpowiednie odstępy izolacyjne pomiędzy instalacją elektryczną a elementami insta-
lacji piorunochronnej. Takie kompleksowe podejście do zagadnienia ochrony zapewni jej skuteczność
ochrony przed wszelkiego rodzaju zagrożeniem.
Literatura
1. Hasse p., Wiesinger J.: EMV Blitz  Schutznonnen Konzept . Pflaum Verlag 1994.
2. Markiewicz H.: Instalacje elektryczne WNT Warszawa 1996.
3. Noack F., Schonau J., Reichert F.: Lightning pulse current withstand of low-voltage fuses. In-
ternational Conference on Lightning Protection, Krakow, 2002.
4. Noack F.: Zur Stoßstromtragfähigkeit von Schutzgeraten und Bauelementen.2 Forum für
Sachverständige, 1995.
5. Raab V.: Überspannungsschutz in Verbraucheranlagen. Auswahl, Errichtung, Prufung. Ver-
lag Technik 1998.
6. Sowa A.: Ochrona odgromowa i przeciwprzepięciowa. Kielce 1998.
7. Vogt D.: Potentialgleich, Fundamenterde, Korrosionsgefährdung. VDE-Schriftenreihe Nor-
men verständlich.
8. PN-86/E-05003/01. Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Wymagania ogólne.
9. PN-IEC 61024-1:2001, Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne.
10. PN-IEC 61024-1-1:2001, Ochrona odgromowa obiektów budowanych. Zasady ogólne. Wybór
poziomów ochrony dla urządzeń piorunochronnych.
11. PN-IEC 61024-1-2:2002, Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Część 1-2, Zasady ogól-
ne. Przewodnik B - Projektowanie, montaż, konserwacja i sprawdzania urządzeń piorunochron-
nyc.
12. PN-IEC 61312-1:2001, Ochrona przed piorunowym impulsem elektromagnetycznym. Zasady
ogólne.
13. PN-IEC 60364-4-443:1999, Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona dla
zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przez przepięciami. Ochrona przed przepięciami at-
mosferycznymi i Å‚Ä…czeniowymi.
14. PN IEC 61643-1, 2001. Urządzenia do ograniczania przepięć w sieciach rozdzielczych niskiego
napięcia. Część 1. Wymagania techniczne i metody badań
15. E DIN VDE 0675 Teil 6:1989-11. Überspannung - Ableiter Teil 1: Überspannungs-Ableiter
zur Verwendung in Wechselstromnetzen mit Nennspannung zwischen 100V und 1000V.
16. Überspannung - Schutzrichtungen der Abforderungsklasse B. Richtlinie für den Einsatz in
Hauptstromversorgungssystemen. VWEW 1998.