Społeczeństwo informacyjne i sieciowe
Prof. Aleksander Surdej
Kraków
Kraków
Społeczeństwo informacyjne
Istnieje wiele definicji SI:
" Społeczeństwo, w którym tworzenie, dystrybucja,
upowszechnienie, u\
ytkowanie oraz przetwarzanie
informacji stało się wa\
ną (znaczącą) dziedziną
gospodarczej, politycznej i kulturowej aktywności,
" Społeczeństwa, które stały się zale\
ne od zło\
onych
sieci elektronicznych informacji i które przeznaczają
znaczną część swoich zasobów na działalność
informacyjną i komunikacyjną (Melody, 1990: 26-7)
" SI wskazuje na strukturę społeczną i ekonomiczną, w
której produktywne zastosowanie takich zasobów jak
informacja oraz intensywnie wykorzystująca wiedzę
produkcja odgrywa znaczącą rolę i w którym
konsumenci oraz pracownicy w szerokim zakresie
wykorzystują wiedzę (OECD, 1994)
Kraków
1
Silnie powiązane pojęcia...
" Społeczeństwo post-industrialne
" Post-fordyzm
" Społeczeństwo post-nowoczesne
" Społeczeństwo wiedzy
" Społeczeństwo sieci
Kraków
Podstawy teoretyczne
" Genealogia terminu społeczeństwo informacyjne jest tradycyjnie
wyprowadzana z prac Daniela Bella (Społeczeństwo post-industrialne
- 1973);
" Innym z
ródłem terminu społeczeństwo informacyjne są prace
amerykańskich ekonomistów (posługiwali się oni terminem
 gospodarka informacyjna ) Fritza Machlupa (1962) i Marca Porata
(1977).
Kraków
Teoretyczne podstawy
" Pojęcia  gospodarka informacji , społeczeństwo informacyjne, nowa
gospodarka i gospodarka sieci zostały utworzone na podstawie idei
Bella sformułowanych w kontekście analizy społeczeństwa post-
industrialnego.
" Cechami społeczeństwa post-industrialnego są:
 Wzrost znaczenia sektora usług;
 Zmierzch gospodarki opartej na rolnictwie;
 Dominacja pracy wykorzystującej informacje;
 Wiedza staje się nowym czynnikiem rozwoju gospodarczego wyprzedzając pod
względem znaczenia fizyczną infrastrukturę oraz przemysł przetwórczy.
Kraków
2
Bell o społeczeństwie informacyjnym...
" W społeczeństwie pre-industrialnym \
ycie społeczne jest grą z
naturą, w której wykorzystywana jest głównie siła mięśni, (Bell
1973 s. 126);
W erze przemysłowej, w której dominują
maszyny, a egzystencja człowieka poddana
jest wymogom technicznym i racjonalnym.
śycie jest grą ze sztucznie wytworzoną
rzeczywistością (126). W przeciwieństwie do
obu wcześniejszych okresów, \
ycie w
społeczeństwie post-industrialnym opartym
na usługach jest grą pomiędzy osobami  grą
w której nie liczy się ju\
siła mięśni czy
energia, lecz informacja (127)
Kraków
Pięć typów teorii Webstera
" Większość prac poświęconych SI ma orientację futurystyczną i
wykazuje determinizm technologiczny.
" Jednak\
e, Frank Webster (2000) stworzył u\
yteczną typologię
pozwalającą zrozumieć teorie SI:
 Technologiczną
 Ekonomiczną;
 Dotyczącą zatrudnienia i zawodów;
 Przestrzenną;
 Kulturową.
Kraków
Pięć typów teorii Webstera
" Technologiczna wizja SI:
 Kładzie nacisk na TIK (technologie informacyjne i komunikacyjne) oraz na ich
siłę transformacyjną;
 Innowacje technologiczna: nowe mo\
liwości transmisji i przechowywania
informacji.
 Społeczeństwo przeszło od fazy  rewolucji przemysłowej do  wieku informacji.
 Technologia komputerowa jest w wieku informacji tym czym mechanizacja była
w okresie rewolucji przemysłowej - John Naisbitt).
Kraków
3
Pięć typów teorii Webstera
" Gospodarcza wizja SI:
 Koncentruje się na  ekonomice informacji (Fritz Machlup). Analizuje
rozmiar i dynamikę przemysłów informacyjnych.
 Kładzie nacisk na znaczeniu wiedzy dla rozwoju gospodarki.
 Innowacje technologiczne mają kluczowe znaczenie dla wzrostu
produktywności, a więc dla wzrostu gospodarczego i konkurencyjności
gospodarczej (podejście to inspiruje się ideami rozwijanymi w
przeszłości przez Josepha Schumpetera).
Kraków
Pięć typów teorii Webstera
" Wizja zatrudnienia i zawodów w SI:
 Koncentruje się na zmianach w strukturze zatrudnienia  twierdzi, \
e większość
nowych miejsc pracy powstaje w zawodach związanych z informacją i usługami
informacyjnymi;
 Nadejście społeczeństwa  białych kołnierzyków i zmierzch społeczeństwa
 niebieskich kołnierzyków
 Wiele z raportów OECD i UE skupia się na tym wymiarze SI.
Kraków
Pięć typów teorii Webstera
" Przestrzenna wizja SI:
 Akcentuje sieci informacyjne, które łączą miejsca i wywierają znaczny
wpływ na organizację przestrzeni i czasu;
 Sieci informacyjne łączą miejsca, biura, urzędy, miasta, regiony, kraje,
kontynenty i cały świat w transgraniczne sieci przepływów danych,
pieniędzy, internet (Castells, 1996);
 Pojęcie INFOSTRADY i społeczeństwa splątanego przewodami.
Kraków
4
Pięć typów teorii Webstera
" Kulturowa wizja SI
 Współczesna kultura jest w sposób widoczny silnie zale\
na od informacji  \
yjemy
w środowisku nasyconym mediami.
 Rozwój instytucji nasycających \
ycie codzienne symbolami  globalna reklama,
globalne imperia wydawnicze, przemysł filmowy, przemysł mody etc.;
 Nowe technologie tworzą kanały do interaktywnej konsumpcji produktów
kulturowych i zwiększają zale\
ność codziennych relacji od informacji.
Kraków
Krytyka
" Wielu autorów krytykuje dominujące spojrzenie na SI. Twierdzą oni,
\
e:
- teorie są nadmiernie technologicznie deterministyczne, zakładają, \
e
technologie kształtują społeczeństwo w stopniu większym ni\
społeczeństw
wpływa na technologie;.
- Zbyt często teorie SI są prezentowane jako uniwersalne. Jednak\
e zało\
enia
dotyczące SI w świecie Zachodu nie muszą być prawdziwe w odniesieniu do
krajów rozwijających się.
Kraków
Skutki dla polityk publicznych
" Kraje rozwinięte:
 R&D jest siłą napędzającą innowacje;
 Life long learning (uczenie się przez całe \
ycie   starym jest ten, kto się
nie uczy niezale\
nie od tego czy ma lat 20 czy 80
 Elastyczne zatrudnienie;
 Wielkie nakłady inwestycyjne na rozwój szerokopasmowego internetu
oraz na infrastrukturę transportową
 Potrzeba stałej reorientacji polityki pod wpływem szybkich zmian
technologicznych.
Kraków
5
Skutki dla polityk publicznych
" Kraje rozwijające się:
 Brak infrastruktury sprawia, \
e te kraje napotykają przeszkody na drodze
do stania się SI.
 Dominujący dyskurs dotyczący SI (prywatyzacja, liberalizacja, wolny
handel) nie zawsze są po\
ądane dla państw rozwijających się;
 Dyskurs jest w sposób wąski skoncentrowany na wzroście gospodarczym
mierzonym PKB;
 Podział cyfrowy społeczeństwa jest silny w państwach globalnego
Południa.
Kraków
Pytania&
" Czy SI stanowi radykalne zerwanie ze społeczeństwem
przemysłowym tak, jak uprzemysłowienie wyparło społeczeństwo
rolnicze?
" Czy  informacja i  wiedza są czynnikami napędzającymi globalną
gospodarkę?
" Czy państwa najmniej rozwiniętej są częścią SI?
" Czy nadejście SI tworzy korzyści dla ka\
dego w wysokorozwiniętych
państwach (takich jak UE czy USA)?
Kraków
Społeczeństwo sieciowe
" Pojęcie zbudowane przy
wykorzystaniu podstaw
analizy społeczeństwa
informacyjnego.
" Kładące szczególny nacisk
na sieci i ich ró\
ne
organizacyjne formy.
Kraków
6
Globalna gospodarka sieciowa
 Wartość sieci wzrasta wraz ze RYNEK



RYNEK Wiedza RYNEK
wykładniczym wzrostem ilości
Treść
u\
ytkowników
(Prawo Metcalfa) &
Infrastruktura
branding
Komunikacja
RYNEK
Jakość
informacji
RYNEK
SIEĆ
W
ZEA

 Zwycięzca
RYNEK Zdolność do
bierze
Wyprzedzenia
wszystko
konkurencji
RYNEK
Ekonomia skali i
Masa krytyczna
Jakość rządu
RYNEK
RYNEK
RYNEK RYNEK
Kraków
Główni autorzy..
Jan Van Dijk
The Network Society
(1999, 2006)
Kraków
Manuel Castells:
The Rise of the Network Society
(trylogia)
Kraków
7
Albert-Laszlo Barabasi
Kraków
2010 2003
ŚWIAT JEST MAA
Y: Liczba Erdosa
" Liczba Erd1
sa (czyt. erdesza)  element matematycznego folkloru związany z osobą Paula
Erd1
sa .Matematyk ten znany był z częstej współpracy z innymi uczonymi.
" Sam Paul Erd1
s ma liczbę Erd1
sa równą 0. Osoba, która napisała pracę naukową wspólnie z
Erd1
sem, ma liczbę Erd1
sa równą 1. Z kolei osoba, która napisała pracę naukową z kimś kogo
liczba Erd1
sa wynosiła 1, ma liczbę Erd1
sa równą 2 itd. Naukowiec piszący swe prace
samodzielnie otrzymuje nieskończoną liczbę Erd1
sa. Erd1
s pół \
artem wspominał o
ułamkowych liczbach Erd1
sa. Jeśli jakiś matematyk napisał wspólnie z nim n prac, to jego
liczba Erd1
sa wynosi 1/n.
" Liczba Erd1
sa wśród aktywnych matematyków osiągnęła maksymalnie wartość 15, jednak
średnia jest mniejsza ni\
5, a większość ma liczbę Erd1
sa mniejszą ni\
8. Obecnie liczbę Erd1
sa
mo\
na wyznaczyć za pomocą MathSciNet-u, największej bazy danych prac matematycznych
Amerykańskiego Towarzystwa Matematycznego.
" 509 uczonych ma liczbę Erd1
sa równą 1. W 2000 r. naukowców z "dwójką" było 5897. Ich
liczba ciągle się zwiększa (gdy\
powstają nowe wspólne prace), chocia\
liczba \
yjących
uczonych z "jedynką" ciągle się zmniejsza, gdy\
sam Erd1
s ju\
nie \
yje i umierają te\
jego
współpracownicy.
" Około 63 laureatów Nagrody Nobla oraz wszyscy laureaci Nagrody Nevanlinny mają liczbę
Erd1
sa poni\
ej 9, natomiast laureaci Medalu Fieldsa  poni\
ej 6.
Kraków
Sieci szpitalne i rozprzestrzenianie się wirusów
Kraków
8
Czym jest społeczeństwo sieciowe?
" Nowy techniczno-ekonomiczny system społeczny, w którym
kluczowe struktury społeczne oraz działania ludzi są
zorganizowane wokół elektronicznych sieci przetwarzania
informacji
" Struktury społeczne: zorganizowane układy interakcji
ludzi wokół produkcji, konsumpcji i reprodukcji doświadczeń
i władzy wyra\
ające się w mających znaczenie systemach
komunikacyjnych kodowanych przez kulturę
" Sieci: zbiór powiązanych węzłów pozbawionych jednego
centrum;
Kraków
Rozwój internetowych sieci społecznościowych
Kraków
" Sieci są bardzo starą formą społecznej
organizacji.
" Współczesne sieci są zarządzane przez
przepływy informacji i wykorzystują
nowoczesne technologie komunikacyjne.
Kraków
9
Przykłady węzłów...
Sieć jest zbiorem powiązanych węzłów, a węzeł jest
punktem przecięcia się krzywych. Na przykład:
" Giełdy papierów wartościowych oraz powiązane z nią
centra finansowe tworzą sieć globalnych przepływów
finansowych;
" Rady ministrów oraz Komisja Europejska tworzą sieć
rządzącą UE;
" Agencje regulacyjne krajów członkowskich tworzą sieć
regulującą rynki finansowe;
Kraków
Dalej o węzłach...
" Systemy telewizyjne, studia nagraniowe oraz inne
instytucje sektora rozrywki tworzą globalną sieć nowych
mediów kształtując opinię publiczną w erze informacyjnej
 Jeśli dwa punkty cechuje silna intensywność interakcji, to znaczy, \
e
nale\
ą one do tej samej sieci.
 Dystans (fizyczny, społeczny, ekonomiczny, polityczny i kulturowy)
mo\
e mieścić się między zerem a nieskończonością)
Kraków
Ciąg dalszy charakteryzowania sieci...
" Współczesna gospodarka jest zorganizowana wokół
globalnych sieci kapitału, zarządzania i informacji.
Miejsce w tej sieci wyznacza szanse i mo\
liwości;
" Proces pracy staje się zindywidualizowany, praca jest
zdezagregowana (wymaga powiązania wielu
współzale\
nych zadań) a jej wykonywanie odbywa się
wielu powiązanych miejscach  outsourcing;
" Po raz pierwszy globalna gospodarka kapitalistyczna
obejmuje sieciami przepływów finansowych oraz
globalnych łańcuchów produkcyjnych cały świat)
Kraków
10
Cechy sieci ...
" Konwergencja technologiczna (telekomunikacja,
standardy przesyłu danych;
" Wpływ na integrację społeczną
 Koniec masowej widowni
 Interakcyjność i dwustronna komunikacja
 Śmierć czasu i dystansu
 Personalizacja mediów
 Globalizacja i standaryzacja kulturowa
" Przekształcenia polityki i demokracji (pojawienie się
wirtualnych partii politycznych; e-głosowania, e-
referenda; e-informacje etc.)
" Przekształcenia pracy i zatrudnienia
Kraków
Cechy charakterystyczne sieci
" Sieci funkcjonują zgodnie z logiką binarną włączania
lub wykluczania (oraz procesów dominacji i
przeciwdziałania dominacji);
" Sieci cyfrowe mają globalny zasięg (wyłaniają się
społeczne struktury globalnej współzale\
ności);
" Adaptują się do środowiska i są ekspansywne;
" Uwaga jest zwrócona na przeobra\
enia organizacyjne;
" Są zdolne do auto-rekonfiguracji (są więc szczególnie
przydatne dla innowacji, globalizacji oraz
decentralizacji)
" Są elastyczne i wysoce adaptacyjne.
Kraków
Przestrzeń strumieni ...
" Rzeczywista władza le\
y w sieciach a nie jest
ograniczona do obiektów takich jak globalne miasta
(Castells, 2001, 409)
" Władza strumieni bierze górę nad przepływami władzy
ORAZ
" Sieć jest przestrzenią, w której ma miejsce
reorganizacja stosunków władzy
Kraków
11
Krytyka
" Luka digitalna (zob. Norris Pippa, 2001)
 Luka globalna : nie wszystkie państwa stały się częścią sieci globalnej;
 Luka społeczna: niektóre kategorie osób uczestniczą w sieci bardziej
intensywnie ni\
inne, co pogłębia społeczne podziały;
 Luka demograficzna.
" Castells przydaje nadmierne znaczenie więziom w sieci
(Jan Van Dijk);
" Mo\
liwe jest powstawanie anty-sieci zło\
onej z tych,
którzy są z sieci wykluczeni
Kraków
Co warto przeczytać?
" Webster, Frank (2002) Theories of the Information Society. London:
Routledge (2nd Edition)
" Curran, J & Gurevitch, M (2005) Mass Media & Society. London: Hodder
Arnold (4th Edition) - Chapter 15 by N. Garnham
" Castells, M (1996) The Rise of the Network Society.Vol. 1 of the Information
Age: Economy, Society and Culture. Oxford: Blackwell
" Hamelink, C (1999) The Ethics of Cyberspace. London: Sage
" Servaes, J & N. Capentier (eds.) (2005) Towards a Sustainable IS:
Deconstructing the WSIS. Bristol: Intellect Books
" Van Dijk J (2nd Ed.) (2006) The Network Society, Sage Publication, London
Kraków
12