Rozwój społeczeństwa informacyjnego
 przykład Finlandii
Jolanta Kulpińska
Socjologowie fińscy poS
więcają wiele uwagi procesowi kształtowania się w ich kra-
ju społeczeństwa informacyjnego. Powołano specjalny komitet i program badawczy, poja-
wiło się sporo publikacji wskazujących zarówno na sukcesy, jak i porażki. Analiza funk-
cjonowania gospodarki i społeczeństwa opartego na wiedzy jest interesująca poznawczo
i ukazuje niemal podręcznikowy model sieci instytucji tworzących z sukcesem nowy typ
społeczeństwa. Analiza taka jest też bardzo pouczająca ze względów praktycznych jako
model okreS
lonego scenariusza, czy nawet strategii rozwoju.
Kiedy zainteresowałam się owym fińskim modelem społeczeństwa informacyjnego,
dowiedziałam się przypadkiem o książce Manuela Castellsa i Pekki Himanena (2001),
dotyczącej właS
nie tego tematu.
Okazało się, że książka przedstawia analizę opartą na koncepcji M. Castellsa (M. Ca-
stells, 2000) i znajomoS
ci fińskich realiów. DoS
wiadczenie badawcze sprzężone z fińską
akuratnoS
cią, zwięzłoS
cią i klarownoS
cią, które wniósł Pekka Himanen, przyczyniły się do
powstania pozycji wartej naszego zainteresowania.
Swój referat pragnę poS
więcić głównie przedstawieniu tez książki, a także ich sko-
mentowaniu w perspektywie polskich doS
wiadczeń.
Analiza instytucjonalna zawarta w pracy Castellsa i Himanena polega na pokazaniu
sieci powiązań trzech głównych instytucji: państwa, nauki i biznesu w ich społecznym
kontekS
cie i uwikłaniu. Teza wyjS
ciowa głosi, że trzy najbardziej zaawansowane społe-
czeństwa informacyjne: Finlandia, Stany Zjednoczone i Singapur różnią się pod wieloma
względami. Można zatem uznać, iż mamy do czynienia z różnymi modelami społeczeń-
stwa informacyjnego. Model fiński wyróżnia się ze względu na cechy welfare state.
Zwraca uwagę technologiczne kryterium wyodrębnienia  społeczeństwa informacyj-
nego . Według rankingu R
wiatowego Forum Ekonomicznego ( Rzeczpospolita ,
20.02.2003) Finlandia uzyskała ocenę 5,92 (na 6 możliwych punktów), Stany Zjednoczo-
ne 5,79, zaS
Singapur  5,74. Kryterium oceny to  zasięg wykorzystania najnowoczeS
niej-
szych technologii przez osoby indywidualne, biznes i administrację .
Dodajmy, że Polska zajmuje w tym rankingu pozycję 39, uzyskując 3,85 punktów.
Według indeksu rozwoju technologicznego Organizacji Narodów Zjednoczonych Fin-
landia osiągnęła wskax
nik 0,744, Stany Zjednoczone 0,733, zaS
Singapur 0,585. Wskax
-
nik obejmuje: tworzenie technologii, rozpowszechnienie nowych i dawnych innowacji oraz
67
BG AGH
68 Sesja plenarna
kwalifikacje ludzi (skolaryzację, wskax
nik studentów na kierunkach S
cisłych i technicz-
nych) (Castells, Himanen, 2001: 5). Autorzy podają także inne niż technologiczne wskax
-
niki. Te same trzy kraje przodują w rankingu konkurencyjnoS
ci: Stany Zjednoczone  100,
Singapur  88, Finlandia  82, podczas gdy wskax
nik dla krajów rozwiniętych wynosi 69.
Nieco inaczej wygląda ranking niesprawiedliwoS
ci społecznej, mierzony relacją 20%
najbogatszych do 20% najbiedniejszych: wynosi on 3,6 dla Finlandii, 9,0 dla Stanów Zjed-
noczonych, 9,6 dla Singapuru (przy 5,8 dla krajów rozwiniętych i 13,5% dla reszty S
wia-
ta) (Castells, Himanen, 2001: 7). Wskax
nik Giniego dla Finlandii w 1990 roku wyniósł
0,204, zaS
dla Stanów Zjednoczonych 0,378. Autorzy konkludują, że rozwój społeczeń-
stwa informacyjnego w skali globalnej napotyka rozmaite społeczne konflikty, opory i tur-
bulencje tożsamoS
ci. Finlandia przedstawia sytuację szczególną, być może interesującą
także dla innych krajów, kiedy  technologiczny i ekonomiczny dynamizm może być połą-
czony z welfare state i legitymizującą tożsamoS
cią. Innymi słowy, społeczeństwo siecio-
we nie zawsze destabilizuje ład społeczny (s. 10). Na czym polega model fiński jest za-
tem treS
cią książki, odpowiedx
zaS
koncentruje się na charakterystyce welfare state,
realacji instytucji oraz opisie cech kulturowych (tożsamoS
ci) Finów.
Welfare state jest rozumiane szerzej niż zwykło się używać tego terminu. Obejmuje
politykę i finanse państwa w odniesieniu do edukacji, ochrony zdrowia oraz bezpieczeń-
stwa socjalnego (emerytury, zasiłki). Tak więc państwo zapewnia poczucie bezpieczeń-
stwa, co jest szczególnie ważne, gdy restrukturyzacja i transformacja gospodarki łączą się
z niepewnoS
cią i ryzykiem. Państwo zapewnia także rozwój kapitału ludzkiego niezbę-
dnego dla realizacji nowych społecznych celów.
Można wyróżnić dwie funkcje państwa ważne z interesującego nas punktu widzenia:
funkcję opiekuńczą (welfare) oraz funkcję rozwojową polegającą na tworzeniu i realizacji stra-
tegii rozwojowej. Obie funkcje były i są realizowane w Finlandii. Finlandia od lat 70. koncen-
trowała uwagę na przebiegu rewolucji naukowo-technicznej, a w latach 90. na projekcie spo-
łeczeństwa informacyjnego. Na badania naukowe (w tym badania rozwojowe) przeznacza się
ponad 3% dochodu narodowego. Utworzono specjalne naukowo-biznesowe komitety, które
koordynują badania i ich wdrożenia. Państwo pełni również funkcję mobilizacyjną,  urucha-
miając społeczeństwo obywatelskie na rzecz rozwoju nowych technologii, na rzecz korzy-
stania z nich w życiu codziennym. DoS
ć wspomnieć o powszechnym użyciu telefonów ko-
mórkowych, a także rozpowszechnieniu korzystania z komputerów i Internetu. Szczególną
rolę odegrało tu wprowadzenie komputerów do szkół. Te przedsięwzięcia państwa są tym bar-
dziej skuteczne, że cieszy się ono pełną legitymizacją i zaufaniem społecznym.
Kolejną kluczową instytucją społeczeństwa nowoczesnego (póx
nonowoczesnego) jest
nauka, rozumiana tu jako zespół instytucji badawczych i edukacyjnych. OczywiS
cie, Fin-
landia jako mały kraj, rozwijający się na peryferiach Europy Zachodniej, nie może być
i nie jest  naukową potęgą . Problem polega zatem na umiejętnym korzystaniu z osiągnięć
S
wiatowych i na poszukiwaniu własnej specjalnoS
ci. Nie obyło się bez trudnoS
ci w reali-
zowaniu powiązań z nauką S
wiatową. Na przykład Amerykanie dopiero w latach 90. uzna-
li za możliwe dopuszczenie Finów do danych z zakresu wysokich technologii  przedtem
BG AGH
J. Kulpińska  Rozwój społeczeństwa informacyjnego  przykład Finlandii 69
uważali, iż jest zbyt blisko politycznie i gospodarczo związana z ZSRR. Jako szczególnie
ważne elementy w obszarze nauki Castells i Himanen uważają wysoki poziom skolaryza-
cji i funkcjonalnego alfabetyzmu (93%), nacisk na studia techniczne, w tym rozwój poli-
technik w Helsinkach i Tampere, powiązanie badań i nauczania w zakresie wysokich tech-
nologii, a także mobilizację naukowców tworzących zespoły badawcze i koordynacyjne
ponad przynależnoS
cią do jednej placówki.
Castells i Himanen poS
więcają szczególną uwagę samoistnej działalnoS
ci ludzi, któ-
rzy zainteresowali się informatyką i przyczynili się do rozwoju hakerstwa. Jego znawcą
jest właS
nie Himanen jako autor kilku znanych publikacji.
Haker jest definiowany jako osoba,  która pragnie realizować twórczą pasję . Nale-
ży podkreS
lić, że haker nie jest w żadnym razie przestępcą internetowym (nazywanym kra-
kerem), jest właS
nie twórcą nowych programów i nowych możliwoS
ci wykorzystania tech-
niki informatycznej i telekomunikacyjnej, jest także uczestnikiem wirtualnej sieci
internautów. Autorzy poS
więcają aktywnoS
ci fińskich hakerów uwagę, traktując ją jako
przejaw szczególnego ruchu społecznego. Warto przypomnieć, że najbardziej znani hake-
rzy to twórcy systemu operacyjnego Linux (konkurencyjnego wobec Microsoftu).
Kolejnym polem działania jest biznes czy też instytucje gospodarki.
Powszechnie wiadomo, że Finlandia po ostrym kryzysie gospodarczym w początku
lat 90., związanym z upadkiem ZSRR i załamaniem się więzi gospodarczych z tym kra-
jem, dokonała restrukturyzacji uwieńczonej sukcesem. Szczególnym przykładem,  loko-
motywą , przemian okazał się przemysł elektroniczny  produkcja telefonów komórko-
wych w zakładach Nokia. Fabryka ta, produkująca telewizory znalazła się w impasie,
niezbędny był nowy impuls technologiczny i marketingowy. Nowy pomysł wymagał
wsparcia bankowego i gwarancji państwa. Ten sukces zasługuje na dokładniejszą analizę.
Nokia jest obecnie międzynarodowym przedsiębiorstwem, typowym przykładem glo-
balnego koncernu z przewagą globalnego kapitału. Jedynie 2% sprzedaży przypada na ry-
nek fiński. JednoczeS
nie cały zarząd pozostaje w fińskich rękach, a fińska tożsamoS
ć nie
ogranicza się do marki i siedziby firmy.
Niewątpliwie czołowym twórcą sukcesu Nokii jest jej menedżer  Olilla Jarmo, któ-
ry potrafił skupić wokół siebie zespół inżynierów i menedżerów, zdolnych do kontynuacji
dzieła. Jarmo należy do tych charyzmatycznych menedżerów, bez których historia wielkie-
go biznesu nie byłaby możliwa, bez których także nie możliwa okazuje się skuteczna re-
strukturyzacja (modernizacja i prywatyzacja) gospodarki (por. Bafoil, 1998).
Innym x
ródłem sukcesu było (i jest) S
cisłe powiązanie przedsięwzięć produkcyjnych
z badaniami naukowo-technicznymi, prowadzonymi w uczelniach i instytutach badaw-
czych i własnych komórkach B+R. Uruchomiono cały system innowacji w zakresie tele-
komunikacji i informatyki, ogarniający tworzenie i wdrażanie innowacji, a także ich roz-
powszechnianie wS
ród różnych grup społecznych.
Bohaterem szczególnie znanym okazał się telefon komórkowy, bardzo rozpowszech-
niony w Finlandii. Proces ten rozpoczął się zwłaszcza wS
ród młodzieży, wpływając na styl
życia, sposób komunikowania się i kształtowania więzi społecznych.
BG AGH
70 Sesja plenarna
Nokia, jak również wiele innych przedsiębiorstw fińskich, uległa przekształceniom
modernizacyjnym polegającym zarówno na stosowaniu wysokich technologii, jak też na
wprowadzeniu nowego systemu organizacji i kultury. Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy
(lub przedsiębiorstwo informacyjne) znamionują takie wskax
niki, jak globalizacja i ruchli-
woS
ć kapitału finansowego, organizacja procesu produkcji, obecnoS
ć badań rozwojowych,
cechy kapitału ludzkiego, ukształtowanie kultury organizacyjnej, opartej na wartoS
ciach, ta-
kich jak racjonalnoS
ć i efektywnoS
ć, perfekcyjna jakoS
ć, lojalnoS
ć i odpowiedzialnoS
ć, itp.
Jeżeli nawet traktuje się Nokię jako  lokomotywę czy symbol restrukturyzacji fiń-
skiej gospodarki, to trzeba pamiętać o rozwoju całej gałęzi przemysłu telekomunikacyjne-
go i informatycznego. Nie można zapominać o modernizacji tradycyjnych gałęzi, jak prze-
mysł drzewny i papierniczy. Trzeba wreszcie zwrócić uwagę na zawansowanie
serwicyzacji gospodarki i struktury siły roboczej.
Przemiany dotyczą więc całej gospodarki fińskiej. Dobrym terenem obserwacji oka-
zuje się transformacja regionów, bowiem obok globalnej pozycji południa Finlandii z Hel-
sinkami i Turku aż do Tampere możemy poddać ocenie trudniejsze regiony północno-
-wschodniej Karelii.
Polityka rozwoju regionalnego przywołuje znowu zasadę współdziałania państwa,
biznesu i sił lokalnych.
Analiza instytucjonalna, czyli pokazanie sieci powiązań różnych instytucji funkcjo-
nujących na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, nie byłaby społecznie zakorze-
niona bez ukazania kontekstu społecznego, który Castells i Himanen okreS
lają całoS
ciowo
jako społeczeństwo obywatelskie. Różne jego przejawy były powoływane w toku dotych-
czasowego opisu funkcjonowania poszczególnych pól instytucjonalnych: państwa, nauki,
biznesu. Zwróćmy na nie uwagę w sposób syntetyzujący tę sferę życia społecznego.
Autorzy podkreS
lają oddziaływanie na dzieci i młodzież przez rozpowszechnianie
wS
ród uczniów komputerów i telefonów komórkowych. Wymagało to oczywiS
cie infor-
matyzacji nauczania, a zatem szkolenia nauczycieli. Tą drogą także włączono do sieci ko-
munikacji rodziców. ObecnoS
ć komputerów w rozmaitych usługach stała się oczywista
i łatwo akceptowana. Była już mowa o wpływie rozpowszechniania telefonów komórko-
wych na styl życia, zwłaszcza młodzieży, ale także funkcjonowania ludzi biznesu.
Castells i Himanen poS
więcają uwagę swoistemu uspołecznianiu ruchu naukowego
poprzez sposób koordynacji i pobudzania badań naukowo-technicznych, a także upo-
wszechnianie osiągnięć. Jeszcze raz należy przypomnieć tu ruch internautów i hakerstwo
(w znaczeniu pozytywnym).
Zdaniem autorów tworzy się nowa kultura organizacyjna odwołująca się do wiedzy,
otwarta na innowacje. Jest ona zgodna z tendencją ponowoczesnego społeczeństwa, a za-
tem S
ciS
le związana ze społeczną tożsamoS
cią Finów. Castells i Himanen poszukują jej ko-
rzeni w historii.
Finlandia jest doS
ć dużym krajem lasów i jezior, zamieszkałym przez 5-milionowy
naród. Był to kiedyS
kraj biedny. Izolację i peryferyjnoS
ć geograficzną pogłębiał język, nie-
podobny do sąsiednich.
BG AGH
J. Kulpińska  Rozwój społeczeństwa informacyjnego  przykład Finlandii 71
Finlandia własną państwowoS
ć uzyskała po I wojnie S
wiatowej, po latach uzależnie-
nia od Szwecji i Rosji. Poczucie mniejszoS
ci i osamotnienia znajduje odbicie w  perype-
tiach II wojny S
wiatowej  wojna zimowa z ZSRR, pakt z Niemcami i porozumienie
z aliantami. UmiejętnoS
ć zawarcia kompromisów politycznych pod nazwą finlandyzacji
niewątpliwie zaważyła na ogólnym klimacie społeczno-politycznym. Szczególne miejsce
w kształtowaniu poczucia odpowiedzialnoS
ci i współdziałania zajmuje tradycja luterańska.
Etyka protestancka jest zapewne bardziej wpływowa niż zewnętrzne objawy religijnoS
ci.
Skrótowo przedstawione elementy ukształtowania fińskiej tożsamoS
ci stanowią  zda-
niem autorów omawianej książki  podstawę aktualnego społeczeństwa obywatelskiego
z jego umiejętnoS
cią współdziałania i samoorganizacji. Szczególnym spoiwem jest też du-
ma z sukcesu, jaki niewątpliwie Finlandia i Finowie osiągnęli.
Castells i Himanen dostrzegają zagrożenia dla dalszego rozwoju także w społecznym
kontekS
cie. Zadowolenie z sukcesu może prowadzić do stagnacji i braku mobilizacji do
dalszych wyzwań. Bardzo poważnym i realnym zagrożeniem jest drenaż mózgów. Globa-
lizacja daje pod tym względem wiele możliwoS
ci, ale zawiera również zagrożenie polega-
jące na jeszcze silniejszym podziale na centrum (naukowe, biznesowe) i peryferie. Zagro-
żenie to jest nader realne: twórcy oprogramowania Linux są już w Stanach Zjednoczonych,
współautor omawianej książki  P. Himanen jest dyrektorem Berkeley Center for Informa-
tion Society. Drugą stroną otwarcia na S
wiat jest chęć chronienia  własnego podwórka
i związane z tym przejawy izolacjonizmu i ksenofobii. Rozwój gospodarczy rzadko doty-
czy w jednakowej mierze całego kraju  była już mowa o tych nierównomiernoS
ciach. Fi-
nowie tworzą specjalne programy rozwoju regionalnego, jednakże przewaga Helsinek
i Tampere nad resztą kraju raczej wzrasta niż maleje, zgodnie z globalną tendencją do kon-
centracji (metropolizacji) nowej techniki, badań naukowych i centrów finansowych. Pro-
ces ten Castells opisał w innym miejscu (Castells, 2000). Szczególnym zagrożeniem, ła-
godzonym obecnie przez fińską politykę bezpieczeństwa socjalnego, jest wzrost
nierównoS
ci społecznych. Kwestia ta ma kilka ważnych aspektów: ukazują się nowe kry-
teria podziałów społecznych, widoczna staje się nowa dynamika zróżnicowań, na plan
pierwszy wysuwa się kluczowe zjawisko (i kluczowe słowo) dostępu, zaS
brak dostępu
oznacza granicę wykluczenia społecznego. Castells i Himanen oceniają aktualną sytuację
w Finlandii raczej optymistycznie: wskax
nik Giniego (granica biedy) wynosił w 2001 roku
3,8%, ulegając wyrax
nemu ograniczeniu w porównaniu z całym okresem drugiej połowy
XX w. Jest to wynikiem dobrej koniunktury i polityki welfare state. Inne badania fińskich
socjologów pokazują znaczenie dostępu do komputera (Internetu) dla zróżnicowania spo-
łecznego (Karvonen, 2001). Nie jest to jedynie kryterium techniczne, jego istotny sens wy-
maga uzupełnienia o kryterium wykształcenia, traktowanego jako miara złożonoS
ci pracy
i potencjału społeczno-kulturowego. Dostęp do techniki informatycznej i szansa na jej wy-
korzystanie dzielą społeczeństwo (zatrudnionych) na trzy grupy zbliżone co do wielkoS
ci.
Zagrożenie, które dostrzegają badacze dotyczy zwykłych wskax
ników wykluczenia,
a raczej słabszej pozycji społecznej. Należy sądzić, że polityka społeczna i edukacyjna mo-
że owe zagrożenia ograniczyć. JeS
li sukces nie jest dany na zawsze, ostrożnoS
ć i krytycz-
BG AGH
72 Sesja plenarna
na obserwacja społecznych aspektów rozwoju społeczeństwa informacyjnego zasługuje na
uwagę.
Castells i Himanen zamieS
cili w swej książce dwa rozdziały konkludujące analizę: je-
den poS
więcili wnioskom dla Finlandii, drugi  nazwali Learning from Finland. Zawarli tę
lekcję w następujących punktach:
1) Welfare state jest w zgodzie z technicznymi innowacjami, dynamiczną nową go-
spodarką i rozwojem społeczeństwa informacyjnego;
2) Welfare state wraz z współpracą biznesu, S
wiata pracy i rządu umożliwia elastycz-
noS
ć pracy i stabilne stosunki pracy. ElastycznoS
ć pracy jest traktowana jako znak
nowej organizacji i przybiera w Finlandii wysoki poziom (38% zatrudnionych pra-
cuje w ramach elastycznych  nietypowych form), jednoczeS
nie 80% zatrudnio-
nych należy do związków zawodowych, co daje im poczucie bezpieczeństwa, a za-
razem S
wiadczy o znaczeniu dialogu społecznego jako niezbywalnym elemencie
demokracji;
3) Państwo odgrywa wiodącą rolę w kształtowaniu wzrostu gospodarczego i budowa-
niu społeczeństwa informacyjnego;
4) Finlandia prowadzi politykę włączenia całego społeczeństwa do zachodzących pro-
cesów (zarówno poprzez szkołę, jak też programy regionalne);
5) Przywiązuje się wielką wagę do rozwoju lokalnego, mobilizując lokalne społecz-
noS
ci, wspierając je poprzez politykę rządu i S
rodki Unii Europejskiej;
6) Hakerstwo (tj. aktywne poszukiwania w zakresie software) było x
ródłem innowa-
cji i rozwoju kapitału intelektualnego. W Finlandii hakerstwo znalazło instytucjo-
nalne wsparcie w uniwersytetach i w biznesie;
7) Przykład fiński pokazuje szanse na szybki rozwój, w którym szczególną rolę od-
grywa ludzki wysiłek i społeczna mobilizacja przy zachowaniu otwartoS
ci na in-
nych ( The real lesson, we hope, is that national and cultural identity are important
sources of meaning and value, but only the condition of engaging people and co-
untries in a multicultural dialogue based on a multiethnic coexistence ) (Castells,
Himanen, 2001: 170).
Autorzy książki  jak widać  mają nie tylko poznawcze ambicje, chcą także pełnić
rolę ekspertów wskazujących najlepsze rozwiązania w dotychczasowym doS
wiadczeniu
i ostrzegać przed zagrożeniami. Himanen ma w tym względzie praktykę jako doradca
władz fińskich.
Warto zwrócić także uwagę na walory  akademickie książki: klarownoS
ć analizy,
przekonującą argumentację, wzór metodologiczny polegający na pokazaniu sieci powią-
zań instytucjonalnych i ich społecznego kontekstu oraz historycznych i kulturowych ko-
rzeni, wreszcie na przezwyciężaniu determinizmu technologicznego w sposobie opisu spo-
łeczeństwa informacyjnego. To prawda, że wzrasta ono na bazie techniki informatycznej
i telekomunikacji, ale ani powstanie, ani rozpowszechnianie tej techniki, ani jej miejsce we
współczesnym społeczeństwie nie byłoby możliwe poza innymi aspektami życia społecz-
BG AGH
J. Kulpińska  Rozwój społeczeństwa informacyjnego  przykład Finlandii 73
nego. Sądzę, że książka poS
więcona fińskiemu modelowi społeczeństwa informacyjnego
przekonująco to pokazuje. Jest to jeden z przedmiotów dyskusji wS
ród socjologów, zarów-
no w aspekcie socjologii techniki (por. Sassen, 2002), jak też tworzenia się cech społeczeń-
stwa informacyjnego (por. też Pietrowicz, 2002). Castells i Himanen okreS
lili kontekst spo-
łeczny przez charakter społeczeństwa obywatelskiego. M. Hayrinen-Alestalo (2001)
zwróciła uwagę na instrumentalne traktowanie wiedzy, także w społeczeństwie informa-
cyjnym. Uważa to za czynnik osłabiający wagę i noS
noS
ć idei społeczeństwa obywatelskie-
go. Sądzę, że pozostaje to w zgodzie z poglądami Castellsa i Himenana.
Jakie wnioski lub pytania wynikają z przykładu fińskiego dla Polski? Z przykroS
cią
trzeba stwierdzić, że niemal wszystkie atuty fińskie zawodzą w przypadku Polski.
 Na pierwszym miejscu wypada wymienić brak strategii rozwoju gospodarki i społe-
czeństwa. Restrukturyzacja branżowa ma charakter fragmentaryczny i raczej przypad-
kowy, zależy od przebiegu prywatyzacji i restrukturyzacji niektórych dużych przedsię-
biorstw. Przewidywania tendencji rozwojowych prezentowane przez Komitet Prognoz:
Polska w XXI wieku PAN mają charakter ogólny i zależny od tendencji S
wiatowych.
 Obserwujemy osłabienie badań rozwojowych (B+R), w szczególnoS
ci brak badań bez-
poS
rednio związanych z przedsiębiorstwami, jak również ograniczenie działalnoS
ci
jednostek badawczo-rozwojowych.
 Na naukę Polska przeznacza 0,3% PKB (Finlandia  3,1%). Rozwój szkolnictwa wyż-
szego, zwłaszcza niepublicznego, został oderwany od działalnoS
ci badawczej, a tak-
że od tendencji rozwoju naukowo-technicznego. R
wiadczy o tym zmniejszanie iloS
ci
studentów na kierunkach technicznych i stosunkowo niedawny zwrot w stronę badań
i edukacji informatycznej.
 Gospodarka jest mało innowacyjna, o czym S
wiadczy udział gałęzi nowoczesnych
w całoS
ci przedsiębiorstw i wS
ród zatrudnionych.
 Program  e-Poland w 2001 roku powstał pod presją programu  e-Europe . Niewie-
le jednak wiemy o jego realizacji, choćby w poszczególnych segmentach. OczywiS
cie,
znane są osiągnięcia akcji komputeryzacji szkół, administracji lokalnej czy handlu in-
ternetowego, jednakże brakuje mobilizacji i koordynacji ze strony agend rządowych
(powołanie Ministerstwa Nauki i Informatyzacji nie wydaje się wystarczające). Szyb-
kie rozpowszechnianie Internetu i innych S
rodków telekomunikacji ma charakter
spontaniczny. Pozostajemy tu ciągle w tyle za innymi krajami Europy.
 Radykalnym przeobrażeniom nie towarzyszy poczucie bezpieczeństwa socjalnego.
Przeciwnie  obserwujemy wzrost niepewnoS
ci obejmującej wszystkie sfery życia
jednostek i zbiorowoS
ci.
Tak więc  fińska lekcja pozwala na wskazanie istotnych słaboS
ci w procesie trans-
formacji. Prawda, że fińskiemu szczęS
ciu sprzyja niewielki rozmiar gospodarki. Nisza roz-
woju wysokiej technologii wraz z restrukturyzacją tradycyjnych gałęzi zapewniła sukces.
Polsce potrzebne są różne nisze. Finlandia skorzystała na koniecznoS
ci restrukturyza-
cji i na globalizacji gospodarczej, dokonując w ten sposób ewolucji w kierunku społeczeń-
BG AGH
74 Sesja plenarna
stwa informacyjnego. Dla Polski koniecznoS
ć restrukturyzacji, wyzwanie gospodarki glo-
balnej czy wymagania Unii Europejskiej są x
ródłem kłopotów i zagrożeń. Byłoby dobrze,
gdyby za nimi udało się Polsce dostrzec szanse rozwojowe.
Bibliografia
[1] Bafoil F. 1998: Zmiana w przedsiębiorstwie. Tradycja, charyzma czy reguły organizacyj-
ne,  Przegląd Socjologiczny , t. 47/1, 1998.
[2] Castells M. 2000: The Informations Age: Economy, Society and Culture, 3 vols, Oxford:
Blackwell.
[3] Castells M., Himanen P. 2001: The Information Society and the Welfare State. The Finnish
Model, Oxford University Press, Oxford.
[4] Hayrinnen-Alestalo M. 2001: Is Knowledge  based Society a relevant strategy for civil
society?  Current Sociology , nr 4, vol. 49, 2002.
[5] Karvonnen E. 2001: Informational Societies, Tampere University Press, Tampere.
[6] Pietrowicz K. 2002: Socjologia wobec rewolucji informatycznej,  Studia Socjologiczne ,
nr 3, 2002.
[7] Sassen S. 2002: Towards a Sociology of Information Technology,  Current Sociology , nr
3, vol. 50, 2002.
BG AGH