Rozdział 18
Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie późnej dorosłości

W późnym okresie dorosłości obserwujemy rezygnację z pełnienia wielu złożonych
i czasochłonnych funkcji.

CAŁKOWITA ZMIANA RÓL
Irving Rosow zauważył , że role których się nie wyzbywamy pod koniec życia mają
mniej obowiązków i wiążą się z nimi mniejsze oczekiwania (większość pełni role
rodzica ale nie mają już takich wymagań jak kiedyś). Rosow w utracie roli i
sensu widzi zagrożenie izolacji i alienacji ale inni zauważają w tym stanie
pewne korzyści tj. szersze "PRAWO DO EKSCENTRYCZNOŚCI"
starsi ludzie mogę
wyrażać swoja odrębność w języku czy ubiorze co do tej pory mogło być
ograniczane ze względu na pełniona przez nich rolę.
CHARAKTERYSTYKA MIEJSCA ZAMIESZKANIA (dane z wykresów)
% trwających w związku małżeńskim spada wraz z wiekiem, co dotyczy szczególnie
kobiet (mężczyźni zwykle poślubiają młodszą kobietę). 75% mężczyzn powyżej 65
roku życia mieszka z małżonką, a z mężem tylko 41 % kobiet w tym samym wieku.
Badania Jacqueline Worobey i Ronald Angela- wywiad z 2498 mężczyznami i
kobietami po 70 roku życia. Każdego badanego odwiedzano dwukrotnie (na
przestrzeni dwóch lat) co umożliwiło badaczom obserwowanie zmian zachodzących w
gospodarstwie domowym u osób których kondycja fizyczna się nie zmieniła,
poprawiła bądź pogorszyła. Z tych, którzy mieszkali samotnie na początku
badania a których stan zdrowia w ciągu dwóch lat się pogorszył aż 81 % mężczyzn
i 76% kobiet nadal mieszkało samotnie. Większośc umierakowanie chorych woli
mieszkać samemu
przynajmniej w kulturze amerykańskiej (w innych kulturach
różnie np. w Japonii tylko 7%).
Czynniki określające prawdopodobieństwo, że starszy samotny człowiek będzie
mieszkał z dziećmi/ krewnymi :
DOCHODY (ci z mniejszymi częściej mieszkają z rodziną),
POCHODZENIE ETNICZNE (biali znacznie częściej wybierają mieszkanie w
pojedynkę).
LICZBA DZIECI (im więcej, tym większe prawdopodobieństwo, że zamieszka z
którymś z nich)
Dla wielu dorosłych stanu wolnego najważniejsze są związki z dziećmi i krewnymi
. Dla mieszkających samotnie większe znaczenie mogą mieć związki z
przyjaciółmi.

TYPY ZWIĄZKÓW SPOŁECZNYCH

Związki partnerskie wspólne pożycie w okresie później dorosłości rzadko opiera
się na namiętności i wzajemnej otwartości a bardziej na lojalności, poufałości
i wzajemnym zaangażowaniu w związek. Jednak ponad połowa małżeństw w podeszłym
wieku jest nadal aktywna seksualnie. Czerpią z pożycia więcej przyjemności i
rzadziej wdają się w konflikty niż młodsze pary. Wielu starszych ludzi przez
długie lata opiekuje się poważnie chorymi małżonkami. Starsze związki są mniej
romantyczne i intensywne emocjonalnie niż na początku ale za to są
satysfakcjonujące i mocno zaangażowane. Po śmierci małżonki 20% mężczyzn
decyduje się na wstąpienie w ponowny związek a zaledwie 2% ponownie wychodzi za
mąż. Można stwierdzić, że małżeństwo przynosi więcej korzyści mężczyznom niż
kobietą. Albo mężczyźni bardziej polegają na małżeństwie jako źródle wsparcia
społecznego, dlatego tracą więcej gdy ono się kończy. Kobiety spodziewają się,
ze owdowieją- mężczyźni nie. Kobiety mogą się przygotować psychicznie na to, że
kiedyś pozostaną same.

Związki z dziećmi i krewnymi. Rodzina a zwłaszcza dzieci i wnuczęta tworzą
trzon życia społecznego starszych ludzi (szczególnie tych owdowiałych). Starsi
ludzie opisują więzi jako międzypokoleniowe jako silne i ważne. Siłę więzi
można zaobserwować w regularności kontaktów z krewnymi (63% twierdziło, że
widuje jedno z dzieci przynajmniej raz w tygodniu, 16% od jednego do 3 razy w
miesiącu, 20% raz w miesiącu i rzadziej). Częścia regularnych kontaktów jest
pomoc udzielana lub otrzymywana od starszej osoby (52% otrzymywało pomoc w
prowadzeniu domu, 21% miało wsparcie finansowe przynajmniej od jednego z
dzieci). Czarni i Latynosi otrzymują więcej pomocy od potomków, podobnie ci o
niskich dochodach i większej ilości dzieci. Najczęściej korzystają z tej pomocy
niezamężne starsze kobiety. Kontakty między starszymi a ich dziećmi to nie
tylko udzielanie pomocy, mają one charakter społeczny i funkcjonalny. Wielu
spotyka się ze sobą nie na zasadzie obowiązku ale po prostu dlatego, że
przynosi im to radość. Jednak zdarzają się tzw. "chłodne" związki cechujące się
dystansem.

Badania jednak nie stwierdzają iż, ci którzy widują dzieci częściej (lub
opisują relacje jako pozytywne) wcale nie czują się szczęśliwsi czy zdrowsi od
tych, którzy tych kontaktów nie utrzymują. Wykazują natomiast, że ważniejsza
jest obecność lub brak przyjaciół. Prawidłowość ta występuje zarówno wśród wdów
jak i tych którzy żyją nadal w małżeństwie. Jednak związek z własnymi dziećmi
może być nadal obciążony wyznacznikiem roli. Wdowy oceniały swoje relacje z
dziećmi jako pozytywne ale niektóre czuły się zaniedbane czy obawiały się, że
są ciężarem. (Maria Talbott (1990)). Reed Larson poprosił 92 ludzi aby nosili
przy sobie pagery które dzwoniły co 2 godziny a badani mieli notować w czyim
towarzystwie są, co robią, i jak się czują. Badacz zauważył, że przywoływali
oni mniej pozytywnych emocji będąc w towarzystwie dzieci, niż przyjaciół (ale z
dziećmi wykonywali różne prace domowe a z przyjaciółmi jedli albo udzielali się
towarzysko). Badania Linda Tomson i Alexis Walker wykazały silniejsze
przywiązanie i uczucie matek i córek w momencie kiedy była zachowana równowaga
między braniem a dawaniem. Crohan i Antonucci przebadawszy 718 amerykanów
odkryli, iż zadowalające stosunki z krewnymi skorelowane były z ogólną
satysfakcja życiową, podczas gdy liczba kontaktów rodzinnych nie ulegała
zmianie.

Większość ludzi uważa kontakty z rodzeństwem za umiarkowanie bliskie. Niektóre
badania wykazują, iż kontakty pomiędzy braćmi i siostrami są bliższe u
Afroamerykanów i Amerykanów pochodzenia włoskiego. Jednak stosunki te mogą stać
się istotniejsze w późniejszym okresie dorosłości. Wielu ludzi traktuje swoje
rodzeństwo jako "polisę ubezpieczeniową" (ostateczne źródło pomocy). W tym
okresie rodzeństwo udziela wsparcia emocjonalnego opartego na wspólnych
wspomnieniach i towarzystwie zwanym "solidarnością pokoleniową" (Deborah Gold).
Odkryto, że będący w bliskich stosunkach ze swoja siostrą mieli rzadszą
skłonność do popadania w depresję podczas gdy relacje z braćmi nie wykazywały
takiej zależności (Victor Cicirelli). Podobne wyniki uzyskała Shirley OłBryant
badająca wdowy, których siostry pomagały im lepiej znosić tą przykrą sytuację.

Począwszy od 65 roku życia liczba utrzymywanych kontaktów z przyjaciółmi
maleje. Jednak te relacje maja znaczny wpływ na samopoczucie, samoocenę i
ogólne poczucie zadowolenia z życia. Wyniki pewnych badań pokazują, iż na
liście towarzyszy życia umieszczano przyjaciół zaraz po małżonkach
("solidarność pokoleniowa"). Męska przyjaźń jest mniej otwarta i mniej intymna
niż kobieca. Toni Antonucci po przeprowadzeniu ankiety stwierdziła, iż
mężczyźni polegają na swoje małżonce a ta oprócz tego, że polega na nim to
jeszcze na dzieciach i przyjaciołach.

DECYZJA O ZAMIESZKANIU W DOMU SPOKOJNEJ STRAOŚCI (z życia wzięte)

Specjalne placówki tego typu występują tylko w krajach uprzemysłowionych
(zachód). W innych krajach opiekę nad starszymi sprawują inni członkowie
rodziny. Warunki ekonomiczne wcale nie zachęcają do korzystania tego typu
placówek (3tys, dolarów miesięcznie).
Coraz częściej świadczone są usługi instytucji pośrednich pomiędzy domem
rodzinnym a domem spokojnej starości.


Różnice wynikające z przynależności do innych grup etnicznych (starsi
afroamerykanie)
Czarni mają lepsze stosunki ze swoim rodzeństwem, częściej mieszkają ze swoimi
dziećmi. Przyjaciele często osiągają status członków rodziny ("przyszywani"
krewni;)). Ponad to wspólnota kościelna stanowi ważne źródło wsparcia
społecznego (kobiety biorące udział w życiu kościoła deklarowały, iż częściej
udzielały i otrzymywały pomoc od swoich przyjaciół niż od dzieci.

Podsumowanie roli związków w okresie późnej dorosłości.

Kobiety nadal utrzymują bardziej intymne związki i pełnia rolę osoby
podtrzymującej życie rodzinne, dla mężczyzn najważniejszym powiernikiem jest
żona. Afroamerykanie i inne grupy mniejszościowe mają bardziej rozbudowane
struktury rodzinne i bardziej polegają na ich pomocy. Większość starszych ludzi
dobrze funkcjonuje i nadal udziela się towarzysko pomimo wykruszania się
członków rodziny. To fizyczna niedołężność a nie śmierć partnera powoduje
ograniczenie aktywności.

NADUŻYCIA WOBEC LUDZI STARSZYCH (z życia wzięte).
Szacunkowa ilość starszych maltretowanych fizycznie to ok. 3%. Znęcanie się
najczęściej dotyka otępiałych staruszków i pochodzi częściej ze strony
małżonków niż dzieci. Czynnikami ryzyka pojawienia się takiego postępowania są:
choroby umysłowe lub alkoholizm oprawcy, zależność materialna oprawcy od
ofiary, izolacja społeczna, stres wewnętrzny. Oprócz znęcania fizycznego możemy
mówić również o wykorzystaniu finansowym i zaniedbaniu należytej opieki.
Jednakże negatywne wzorce zachowań stanowią wyjątek a nie regułę J

ZWIĄZKI LUDZI STANU WOLNEGO I LUDZI BEZDZIETNYCH W PÓŹNYM OKRESIE DOROSŁOŚCI (z
życia wzięte).
W krajach uprzemysłowionych tj. USA bezdzietni wdowcy mają większą skłonność do
samobójstwa, alkoholizmu i przypadkowej śmierci a bezdzietne wdowy częściej
trafiają do domów opieki. Pewna ankieta wykazała, iż ź bezdzietnych
mieszkających samotnie ludzi powyżej 65 roku życia nie widziała sić z nikim w
ciągu 2 ostatnich dni. Według innych badań zadowolenie z pożycia małżeńskiego
było większe u par bezdzietnych niż u tych z dziećmi.




PROCES WYCOFANIA SIĘ Z ŻYCIA ZAWODOWEGO

Erdman Palmore połączył 7 projektów badawczych uzyskując grupę 7 tysięcy
dorosłych badanych co najmniej 2 razy. W obecnych czasach średnia wieku
odejścia na emeryturę się obniża. Niektóre kraje stopniowo podwyższają wiek, w
którym będzie przyznawana emerytura. Najczęstszy wiek mężczyzn przechodzących
na emeryturę to 62 lata.

PRZYCZYNY PRZECHODZENIA NA EMERYTURĘ:
WIEK (z wieloma zawodami łączą się ogólnie przyjete oczekiwania)
ZDROWIE (zła kondycja zdrowotna obniża czas przejścia na emeryturę od 1 do 3
lat)
STRUKTURA RODZINY (ci, którzy nadal utrzymują rodziny przechodzą później na
emeryturę)
PRZEPISY EMERYTALNE (ci, którzy oczekują dodatkowych dochodów lub mają własne
oszczędności , odchodzą z pracy wcześniej niż ci, którzy nie mają takiego
zabezpieczenia).

Ci którzy bardziej cenią swoja prace, uważają ją za bardziej ciekawszą,
przechodzą później na emeryturę. Czasami o decyzji przejścia na emeryturę
decyduje to, czy małżonek już przeszedł na emeryturę. Kobiety pozostając czynne
zawodowo liczą na dodatkowe świadczenia emerytalne.

Ponure prognozy dotyczące przejścia na emeryturę zwykle nie mają poparcia w
faktach. Jedną z najbardziej znaczących zmian towarzyszących przejściu na
emeryturę jest obniżenie dochodów (wyniki badań wykazują, iż o ok. 25% ).
Jednak w krajach bardziej rozwiniętych wiele osób ma własne mieszkania (nie
ponoszą kosztów wynajmu), dzieci są usamodzielnione, wielu przysługuje darmowa
opieka medyczna i inne świadczenia dla seniorów.

Podłużne badania wykazują, iż zdrowie nie zmienia się ani na dobre ani na
lepsze się wraz z przejściem na emeryturę. Ponad to przejście na emeryturę nie
ma żadnego wpływu na ogólny stan zadowolenia z życia czy poziom samopoczucia.
Badania Raymona Bossego nas 1500 mężczyznami, którzy podczas ostatniego
spotkania mieli wskazać 31 najbardziej stresujących wydarzeń które im się
przydarzyły w ciągu ostatnich lat. Przejście na emeryturę przedstawili na
przedostatnim miejscu. Odejście na emeryturę jest bardziej traumatycznym
przeżyciem, dla tych którzy znajdują się w gorszej sytuacji finansowej lub dla
tych którzy emeryturę łączą z inną stresującą sytuacją (np. owdowienie).







Maxine Walaskay wykorzystała wywiad dotyczący tożsamości ego zaprojektowany
przez Marcię aby wyróżnić 4 statusy starszych ludzi:

Ci którzy osiągnęli bądź przyjęli od innych status integralności boją się mniej
i są bardziej usatysfakcjonowani życiem.

PRZEGLĄD ŻYCIA to progresywny powrót do świadomości dawnych przeżyć a zwłaszcza
odrodzeniu się dawnych nierozwiązanych konfliktów. Wg Bultera na końcowym
etapie życia dokonujemy analitycznego i wartościującego przeglądu własnego
życia, które przygotowuje do zbliżania się do śmierci.

TEORIA DEZAKTYWACJI (Cumming i Henry ) posiada 3 aspekty:


Pomyślne starzenie się oceniane pod względem długości życia, dobrego stanu
psychicznego i fizycznego, podtrzymywania zdolności umysłowych, kompetencji
społecznych, poczucia samokontroli i ogólnej satysfakcji z życia.