Rozdział 16
Rozwój społeczny i rozwój osobowości w wieku średnim
1. Relacje partnerskie
Satysfakcja z pożycia małżeńskiego osiąga najwyższy poziom w wieku średnim. Z
drugiej jednak strony, małżeństwa w tym wieku mogą przejawiać mniejszą liczbę
pozytywnych interakcji (mniej fizycznych oznak czułości).
Clifford Swensen (1981):
Do swoich badań używał dwóch skal
1) miłości (ocena czułych gestów, wsparcia
moralnego i pomocy, itp.); 2) problemów małżeńskich (wychowywanie dzieci i
prace domowe, dbałość osobista i wygląd, zarządzanie finansami, rozwiązywanie
problemów i podejmowanie decyzji, stosunki z krewnymi oraz wyrazy czułości).
U par w średnim wieku najczęściej obserwuje się przewagę w kierunku
zadowolenia, ale spowodowane jest ono wyłącznie spadkiem problemów, a nie
zwiększoną ilością okazywanych uczuć.
W małżeństwach tych wyrazy miłości były coraz rzadsze w każdym poszczególnym
etapie życia rodzinnego, a liczba problemów była najwyższa, kiedy dzieci
mieszkały jeszcze w domu.
Małżeństwa w wieku średnim prezentują albo miłość próżną albo miłość towarzyską
- obserwuje się intymność i zaangażowanie, ale brak jest namiętności
(Sternberg).
U par w wieku średnim obserwuje się podstawowe przywiązanie, obserwowalne
podczas śmierci współmałżonka, lecz w sytuacjach bezstresowych gesty
przywiązania są mniej częste.
2. Rodzic a dziecko
a) największa odpowiedzialność za podtrzymywanie więzi rodzinnych w obu
kierunkach łańcucha rodzinnego (zarówno w stronę dziecka, jak i swoich
rodziców), oraz uczuciowych. Wiek średni określany jest jako okres ściśnięcia
lub pokolenie pomiędzy.
40-65 r. ż - według ogólnokrajowego badania to czas, w którym osoby więcej
ofiarowują pomocy, aniżeli przyjmują (dotyczy obu stron łańcucha rodzinnego) ą
WZORZEC DYSTRYBUCJI POMOCY.
-> Hagestad- rodzice, bez względu na wiek, starają się wpłynąć na dzieci, a te
zawsze starają się im przeciwstawić (1/3 im ulega). Natomiast rady dawane
rodzicom przez dzieci były skuteczne w 70%.
-> Kobiety w 3-pokoleniowej rodzinie zwykle rozmawiają o sprawach rodzinnych
(stosunkach w rodzini), a mężczyźni o polityce, sprawach społecznych,
pieniądzach.
KRYZYS PUSTEGO GNIAZDA:
Rola rodzicielska, nie kończy się wraz z chwilą gdy dziecko opuszcza dom - rady
nadal są oczekiwane i udzielane
U większości kobiet obserwuje się w tedy wzrost zadowolenia z pożycia
małżeńskiego. Dla kobiet, które są aktywne zawodowo, etap pustego gniazda jest
pozytywnym czasem.
1/3 kobiet opisuje zjawisko pustego gniazda jako ważny punkt zwrotny.
Gniazdo zagracone - gdy dorosłe dzieci nie wyprowadzają się z domu, lub
ewentualnie, gdy dorosłe dzieci po jakimś czasie samodzielności wracają do domu
(w 1994 roku 12% młodych ludzi pomiędzy 25-34 rokiem życia mieszkało z
rodzicami). Moment powrotu dziecka może być bardziej stresogenny dla rodzica
niż gdy dziecko opuszcza dom. Dlaczego?
1) bo taka sytuacja może być pogwałceniem oczekiwań rodziców (sądzi się, że
jeśli dziecko się wyprowadza to na dobre). Jeśli już wróci to następuje tzw.
NIEPROGRAMOWANA zmiana ról
Pearlin, 1980.
2) konieczne staje się renegocjowanie ról rodzinnych - dziecko nie chce być
traktowane jak dziecko, rodzic często narusza jego prywatność, w oczach rodzica
dziecko nie angażuje się w życie rodzinne.
Rola dziadków - jedno z normatywnych przeżyć tego wieku; 3 podstawowe style
"dziadowania" (wg Cherlina i Furstenberga, 1986):
1. Związek zdystansowany (29%, dziadkowie po 65-ce). Mało istotny wpływ na
życie emocjonalne i społeczne wnuka, rzadkie widywanie się, izolacja
emocjonalna. Najczęstszą przyczyną oddalenia jest fizyczna odległość miejsc
zamieszkania.
2. Związek towarzyski (aż 55% dziadków; młodzi dziadkowie). Potrafią kochać
wnuki, rozpieszczają je, ale także potrafią odesłać je do domu.
3. Związek zaangażowany(16%). Pełnoetatowa opieka nad wnukami, najczęściej gdy
matka dziecka jest niezamężna.
To jaki związek tworzy się z wnukami nie ma wpływu na ogólne zadowolenie z
życia.
Dziadkowie Afroamerykanie (12% dzieci jest wychowywanych przez dziadków) i
Latynosi (5,6%) mają bliższy i częstszy kontakt z wnuczętami niż biali (3,7%).
Opieka nad starzejącymi się rodzicami:
Zaledwie 10-15% dorosłych (40-65r.ż) w tygodniu poświęca więcej niż 3 godziny
na opiekę nad rodzicami (w USA).

Wpływ opieki na opiekuna:
U opiekunów częściej występuje problem z depresją (u białych, nie u czarnych),
spada zadowolenie z pożycia małżeńskiego. Sami częściej chorują lub mają mniej
wydolny układ odpornościowy. Zjawisko to zwane jest obciążeniem roli opiekuna,
w części zostaje zlikwidowane, gdy otrzymuje on wsparcie ze strony
współmałżonka, oraz innych opiekunów.

Kto podejmuje się zadania opieki nad starzejącym się dorosłym?:
- głównie kobiety: córki i synowe
- w grupie rodzeństwa zadanie to przypadnie prawdopodobnie temu, kto nie ma już
w domu dzieci, nie pracuje, nie żyje w związku małżeńskim i mieszka najbliżej
rodziców
- córki 4 razy częściej niż synowie opiekują się zniedołężniałą matką, a tylko
40% częściej pomaga ojcom
- synowie zwykle oferują pomoc finansową i praktyczną, córki z kolei pomoc przy
codziennych czynnościach fizycznych

Przyjaciele:
LEVITT (1993)
badanie rodzin 3-pokoleniowych, pytanie córki, matki, babci ile
przyjaciół mają. Mniej przyjaciół niż w wieku wczesnej dorosłości. Ale
zauważono też że przyjaźń w tym okresie jest równie intymna i zażyła jak w
okresie wczesnej dorosłości.
Teoria selektywności socjo-emocjonalnej (Carstensen). Każdy z nas redukuje
liczbę zachować społecznych, zawężając zainteresowanie do kilku związków, co ma
na celu zwiększenie zysków społecznych i emocjonalnych, oraz zminimalizować
związane z nimi ryzyko. To zjawisko występuje w okresie wieku średniego. Ale!
Zachowane związki stają się bliższe.
Praca:
->satysfakcja zawodowa. Osiąga najwyższy poziom, pomimo małej ilości awansów.
To zjawisko wyjaśnić można na dwa sposoby: 1- bo jednostka osiągnęła już wysoki
poziom w karierze; 2 - lub pogodziła się z faktem, że awansu raczej już nie
będzie.
Życie zawodowe kobiet w porównaniu do życia zawodowego mężczyzn jawi się jako
dużo bardziej zróżnicowane. A kobiety pracujące są bardziej zadowolone z życia
niż te niepracujące.
->jakość pracy. Pozostaje wysoka mimo spowolnienia procesów umysłowych i
poznawczych.
P. i M. Baltesowie mówią o "selektywnej optymizacji i kompensacji". To proces,
w który angażują się dorośli, by zrekompensować braki fizyczne i poznawcze. 3
procesy składają się na to zjawisko:
* selekcja: zwężenie zakresu czynności poprzez np.: zrzucenie odpowiedzialności
na innych,
* optymizacja: obszerne ćwiczenia najpotrzebniejszych czynności.
* kompensacja: wykorzystanie pragmatycznych strategii pozwalających pokonać
konkretne trudności - zakup mocniejszych okularów.
Przygotowanie do emerytury:
Może być świadome i podświadome. Polega np.: na ograniczeniu godzin pracy,
rozmowach z rodziną, zainteresowaniu się tematem świadczeń emerytalnych. W tedy
też praca staję się mniej ważna do osiągnięcia satysfakcji z życia.

Osobowość:
To jak zmienia się osobowość opisuje wiele różnych teorii.
a) NEUGARTEN (1977). Zainteresowanie się własnym wnętrzem, bardziej niż światem
zewnętrznym. Skłonność do wspomnień kontemplacja własnego życia. Wzrasta poziom
introwersji.
b) ERIKSON. Od generatywności do integralności ego.
> Kryzys generatywności a stagnacja. To pierwszy kryzys wieku dorosłego. Tu
pojawia się troska, chęć przekazania ważnych wartości następnemu pokoleniu

"przekazanie pałeczki". Chęć wychowywania dzieci, nauczanie, służenie radą.
> Kryzys integralności ego a rozpacz. Pojawia się około 60 r. ż. To także
ostatnie stadium dorosłości. W wieku średnim następuje przemiana z
generatywnego na integralne ego. W tedy dorosły zdaje sobie sprawę z
niezmienności przeszłości, jest skłonny do refleksji, zdaje sobie sprawę z
własnych dokonać.
Elastyczność i wytrwałość:
Wytrwałość w dążeniu do celu (gdy im trudniej nam osiągnąć cel, tym bardziej go
pożądamy)- spada w raz z wiekiem.
Elastyczność w dążeniu do celu (gdy łatwo nam dostosować się do sytuacji i
dobrze zdajemy sobie sprawę z własnych możliwości) - rośnie w raz z wiekiem.
Dojrzałość mechanizmów obronnych:
VAILLANT
w wyniku dojrzewania dochodzi do odstąpienia od mechanizmów
obronnych.
Dzieli mechanizmy obronne na 3 główne rodzaje:
Niedojrzałe - zaprzeczanie, projekcja, zniekształcenie. Neurotyczne

wyparcie, przemieszczenie i intelektualizacja. Dojrzałe
stłumienie,
altruizm, humor (w wieku średnim stanowią 40% wszystkich mechanizmów).
W okresie wieku średniego wg Vaillanta następuje skupienie się na mechanizmach
obronnych. W tedy też rozwija się ten DOJRZAŁY typ, co pozwala lepiej radzić
sobie ze stresem i lękiem. Już w okresie wczesnej dorosłości zaczynają się
przekształcenia mechanizmów obronnych.
Podejmowanie przeciwnych ról płciowych:
GUTMANN.
W wieku średnim role ulegają zmianom - kobiety stają się bardziej asertywne, a
mężczyźni bardziej pasywni. To proces tzw. krzyżowania się ról płciowych.
Jednak inne badania pokazują, że zamiast terminu "krzyżowanie się", lepiej jest
użyć terminu "zamazywanie się/ ekspansję" ról (Huyck, 1994). Czym spowodowane
może być zamazywanie się jasnego podziału ról płciowych?
Odp.: Zamiany hormonalne, opuszczenie domu przez dzieci.
a)-e) to różne poglądy na zmiany osobowości w wieku średnim. Lecz we wszystkich
można wyróżnić parę wspólnych cech: dorośli są w tedy mniej uczuciowi, bardziej
introwertywni, charakteryzują się większą różnorodnością cech, aniżeli w
okresie wczesnej dorosłości. Stają się mniej elastyczni w myśleniu i swoich
poglądach. Ta zwiększona różnorodność w zasadzie uniemożliwia stworzenie
powszechnego wzorca zmian osobowościowych w wieku średnim.

Różnice indywidualne.
ROZWÓD.
Od 50-60% młodych małżeństw w USA zakończy się rozwodem.
a.1 wpływ psychologiczny. W tej dziedzinie wyróżnia się badania ASHERA. Mówi on
przede wszystkim, że rozwód jest sytuacją bardzo stresującą, obserwuje się
wzrost schorzeń fizycznych jak i umysłowych, podniesione jest poczucie
samotności, porażki, utrata poczucia własnej wartości, depresja.
Skutki często bywają długotrwałe, jednak łagodniejsze dla tych, którzy decydują
się na kolejny związek małżeński.
a.2 efekt ekonomiczny. Na ekonomiczne skutki rozwodu bardziej narażone są
kobiety (szczególnie z klasy robotniczej lub z niskim wykształceniem). Także
wzmożony stres, gdy następuje utrata środków finansowych. Status ekonomiczny
mężczyzn po rozwodzie się poprawia, kobiet
spada o 40-50%.
a.3 różnice wiekowe w skutkach rozwodu. Ponad � rozwodów nastćpuje w pierwszych
7 latach małżeństwa. Im rozwód nastćpuje póęniej, tym jego skutki są bardzie
dotkliwsze (odwrotnie jeśli chodzi o owdowienie). Ale im rozwódka jest młodsza,
tym ma większe szanse na podniesienie kwalifikacji zawodowych, oraz wyższą
pozycję społeczną- stabilizacja sytuacji ekonomicznej.
a.4 ścieżki życiowe. Rozwód ma wpływ na podejmowanie ról rodzinnych - ci
rodzice, którym przyznano opiekę nad potomstwem zmuszenie są do przyjęcia
postaw, wcześniej zarezerwowanych dla współmałżonka. Rozwiedziona kobieta
często przyjmuje rolę pracownika. Powiększ się także zakres obowiązków domowych
- przejmowanie tych, które kiedyś należały do partnera. Także gdy wchodzi się w
ponowny związek trzeba się często wcielić w nowe, złożone role - macoch,
ojczym. Rozwiedzieni, żyjący w następnym związku mają mniejsze szanse
stworzenia stabilnych struktur życia i doświadczają więcej okresów
przejściowych i kryzysów.
b) Bezrobocie.
Bezrobocie powodować może m.in. wzrost poziomu lęku, lecz ponowne zatrudnienie
natychmiastowo likwiduje jego skutki. Także spadek poczucia własnej wartości,
relacje małżeńskie ulegają pogorszeniu, co może prowadzić nawet do separacji
czy rozwodu.
b.1 różnice wiekowe. Największe skutki bezrobocia obserwuje się między 30
60
r.ż. Mężczyźni w wieku średnim postrzegają ten stan jako osobistą porażkę,
natomiast gdy mają około 18-20 lat utratę pracy postrzegają jako część etapu
prób i błędów.
b.2 różnice rasowe. Raczej brak zróżnicowania jeśli chodzi o występowanie
negatywnych skutków bezrobocia. Procent bezrobotnych jest jednak wyższy wśród
czarnych niż białych. Jedynie w USA w czasie segregacji rasowej i w okresie po
jej likwidacji, zwolnienie osoby czarnoskórej było odbierane jako akt rasizmu.
Zarówno rozwód jak i utrata pracy są bardzo stresujące, szczególnie w wieku
średnim, ponieważ są to nietypowe dla tego wieku zjawiska.

SKUTKI KRYZYSÓW WIEKU ŚREDNIEGO (oprócz negatywnych).
- po pokonaniu tych kryzysów następują lepsze relacje małżeńskie (większa
intymność i lepsza komunikacja).
- u dzieci, które wychowały się w czasach Wielkiego Kryzysu, i których rodziny
zostały nim dotknięte, obserwuje się w wieku dorosłości lepszą sytuacje
ekonomiczną niż u rodzin które nie zostały dotknięte W.K.