Rozdział 12 - Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie dorastania

Sposób pojmowania własnego "ja " oraz związków z nim:
Pojecie "ja" w tym okresie słabiej związane jest z cechami fizycznymi, a nawet
ze zdolnościami. Opisuje ono cechy wewnętrzne, ideologie i poglądy. Pojęcie
"ja" staje się bardziej elastyczne, w tym pojęcie roli płci.
Pojęcie roli płci w okresie dorastania:
- porzucenie przypuszczenia, że czynności wykonywane przez reprezentantów ich
własnej płci są lepsze lub bardziej pożądane, ponieważ większość nastolatków
zaczyna określać siebie w kategoriach posiadania zarówno cech męskich i
żeńskich .
- wyróżniamy 4 podstawowe typy ról płciowych:
1) męski - posiadanie wielu cech męskich i niewielu cech żeńskich
2) żeński
posiadanie wielu cech żeńskich i niewielu męskich
3) androgyniczny - posiadanie cech obu płci
4) nierozróżniony - nie posiadanie żadnych cech
- pojęcie "ja" w kategoriach androgynicznych lub męskich ról płciowych wiąże
się z wyższym poziomem poczucia własnej wartości, zarówno u chłopców, jak i u
dziewczynek, co można wyjaśnić istnieniem w społeczeństwach zachodnich
"męskiego trendu"
wyższe poszanowanie cech męskich, jak niezależność czy
współzawodnictwo (podjęcie przez dziewczynkę tradycyjnej roli właściwej jej
płci, a jednocześnie mniej cenionej, może doprowadzić do obniżenia jej
samooceny).
- u małych dzieci procesem normalnym jest tworzenie stałych reguł lub schematów
roli płci. Zamazywanie tych schematów może być ważnym okresem dojrzewania.

Tożsamość w okresie dorastania:
Wg Eriksona główny dylematem okresu dojrzewania jest "tożsamość a niepewność
roli". Jest to okres przejściowy pomiędzy dzieciństwem a dorosłością

moratorium.
Dzieci należące do jakieś grupy stają się nietolerancyjnie, okrutnie względem
innych grup, ludzi o innym kolorze skóry, itp., co nazywamy OBRONĄ PRZED
POCZUCIEM POMIESZANIA TOŻSAMOŚCI.
Formowanie tożsamości opiera się na STATUSIE TOŻSAMOŚCI (Jamesa Marcii).
Opierając się na teorii Eriksona, Marcia postulował, że na formowanie
tożsamości składa się: kryzys (okres dokonywania nowych wyborów) i zobowiązania
(związanego z przyjęciem nowej roli/ideologii). Wyróżniamy 4 statusy
tożsamości:
1) Tożsamość osiągnięta- jednostka przeszła kryzys i doszło do przyjęcia
zobowiązania w obszarze ideologicznych i zawodowych celów.
2) Moratorium - kryzys nadal trwa , nie przejęto jeszcze zobowiązania.
3) Tożsamość przejęta - doszło do przejęcia zobowiązania z pominięciem okresu
kryzysu. Nie nastąpiło ponowne rozważenie dawnych stanowisk. Zamiast tego młoda
osoba zaakceptowała zobowiązania wyznaczone przez kulturę lub rodziców.
4) Tożsamość rozproszona - młody człowiek nie przechodzi kryzysu i nie podjął
się zobowiązania. Rozproszenie może oznaczać albo wczesny etap procesu (przed
kryzysem), albo niepowodzenie w przejęciu zobowiązania po kryzysie.
Status osiągniętej tożsamości pojawiał się najczęściej dopiero na studiach;
moratorium było stosunkowo rzadkie wśród tych badanych; w statusie tożsamości
przejętej trwało około 1/3 badanych.

Tożsamość etniczna:
Rozwój tożsamości etnicznej wg Jeanła. Phinneyła ma 3 etapy:
Etap I
"Nie sprawdzonej tożsamości etnicznej"
przypomina tożsamość
przejętą.
Tożsamość ta charakteryzuje się negatywnym wizerunkiem i stereotypami. Wiele
czarnoskórych nastolatków uznaje dominację kultury białej lub żałuje, że się w
niej nie urodziło. Mają negatywny obraz własnej grupy. Wstępna tożsamość nie
jest samorodna, lecz pochodzi z zewnętrznych źródeł.
Etap II - "Poszukiwanie tożsamości etnicznej"
rozumiany analogicznie jak
kryzys w analizie tożsamości ego wg Marcii.Od tego momentu młodzi ludzie
zaczynają porównywać swoją wspólnotę z innymi i próbują wydawać samodzielny
osąd.
Etap III
"Rozwiązania konfliktów i sprzeczności"- podobny jak tożsamość
osiągnięta. Np. Afro amerykanie chcąc osiągać sukcesy w kulturze białej,
narażają się na ostracyzm ze strony członków własnej grupy.
Ci, którzy nadal poszukują lub osiągnęli już wyraźną tożsamości (etap II lub
III) mają wyższe poczucie własnej wartości. Pochodzenie etniczne nie ma związku
z samooceną lub jakością dostosowania wśród studentów anglosaskich.

Poczucie własnej wartości
- samoocena wzrasta z wiekiem, ale z nastaniem okresu dorastania
niespodziewanie spada (głównie u dojrzewających płciowo siódmoklasistów).
- przyczyna: zmiana szkoły.

Koncepcje związków z innymi - są bardziej abstrakcyjne i coraz mniej opierają
się na wyglądzie zewnętrznym. Opis człowieka zawiera więcej porównań jednej
osoby do drugiej, zauważenie niespójności i odstępstw od reguły, dostrzeganie,
że istnieją też odcienie szarości.
Przyjaźnie w tym wieku ulegają zmianom, rosną i topnieją. Stają się bardziej
wprawne i różnicujące. Pod koniec okresu dorastania nawet najbliższa przyjaźń
nie zaspokaja wszystkich potrzeb.

Charakter związków:
Zależność przyczynowo-skutkowa działa w obu kierunkach.
a) związki z rodzicami
Nastolatki chcą uniezależnić się od nich, ale równocześnie zachować poczucie
związku z nimi.
Wzrost liczby konfliktów:
- dotyczą zazwyczaj drobnych spraw: obowiązków domowych, praw jednostki, itp.
- Steinberg uważa, że jest to proces zdrowy i całkiem normalny, jest częściom
procesu indywidualizacji i separacji
- Steinberg szacuje, że tylko w 5 do 10% rodzin w USA widać całkowite
pogorszenie relacji rodzic-dziecko
- przyczyny konfliktów moją być wynikiem zmian hormonalnych, będących częścią
dojrzewania płciowego
- � rodziców deklaruje, że jest to najtrudniejszy etap wychowania, ponieważ
tracą kontrole nad dziećmi i wzrasta w nich poziom lęku o ich bezpieczeństwo
- "nabieranie dystansu" jest podstawową częścią procesu rozwoju młodych ludzi w
tym okresie (Steinberg)
Przywiązanie do rodziców - pozostaje silne
- w wieku 15-16 lat nieco słabnie, ale później na powrót wzrasta
- coraz ważniejszym źródłem wsparcia stają się przyjaciele (od 14 roku życia),
ale najważniejsi nadal pozostają rodzice
- samopoczucie nastolatka silniej skorelowane jest z ich przywiązaniem do
rodziców, a nie do przyjaciół
Zróżnicowanie stosunków rodzinnych:
- Najlepsze wyniki wychowawcze przynosi styl AUTORYTATYWNY. Dzieci są bardziej
samodzielne, rzadziej sięgają po narkotyki i mają wyższe poczucie własnej
wartości. Najgorsze rezultaty daje styl niedbały.
Struktura rodziny:
- rozwód i drugi związek rodziców ma gorszy wpływ na chłopców; ale w okresie
dorastania gorzej znoszą to dziewczynki
- dorastające dziewczęta maja większy problem w porozumiewaniu się z nowym
opiekunem; częściej cierpią na depresję i sięgają po narkotyki
b) związki z rówieśnikami:
- Pełnią ważną funkcją pomostu między zależnością, a niezależnością.
- Ponad połowę swojego aktywnego czasu nastolatki spędzają z rówieśnikami, a
tylko 5% czasu z rodzicami.
- Lojalność i zaufanie zaczynają być coraz bardziej cenionymi cechami związków
rówieśniczych.
-Przyjaźnie trwają dłużej niż rok (20% związków 4-klasistów przetrwało rok,
podczas gdy związków 10-klasistów
40%).
- Hermetyczność i konformizm grupy jest nieodzowną częścią tego procesu.
- Uległość osiąga najwyższy stopień w wieku 13-14 lat, ale zazwyczaj dotyczy
nakłaniania do działań pozytywnych.
- Rówieśnicy są w okresie dorastania główną siłą kształtującą osobowość
dziecka.
-Wpływ rówieśniczy nie jest ani jednolicie monolityczny, ani negatywny.

Czy dorastający Afro amerykanie są bardziej podatni na wpływy rówieśników?
- w badaniach Giordano młodzież afroamerykańska wykazała znacznie silniejsze
niż u białych związki rodzinne, lepszy nadzór i kontrolę ze strony rodziców,
mniejszą potrzebę akceptacji przez grupę i mniejszy nacisk ze strony grupy.
- młodzież afro amerykańską charakteryzuje niższy poziom uległości wobec
przyjaciół i przypisuje ona większe znaczenie związkom z rodzicami.

- Dunphy wyróżnił dwie podkategorie grup rówieśniczych:
klika
od 4 do 6 osób silnie ze sobą związanych; charakteryzują się dużą
spójnością i wysokim poziomem intymności; w okresie dorastania zazwyczaj
jednopłciowe, później mieszane, a następnie luźno połączone pary.
Paczki - połączone kliki; składają się z przedstawicieli obu płci (Brown
zmienił nazewnictwo i terminu paczka używa do grupy powstałej na bazie
reputacji, np. mięśniaki, popularni, strojnisie)
- opisywanie siebie i innych jako członków jakiejś grupy pozwala stworzyć i
wzmocnić tożsamość nastolatka.

Związki heteroseksualne a okres dorastania:
Umiejętności zachowań intymnych z osobnikami płci przeciwnej (flirt,
komunikacja, itp.) wykorzystywane są najpierw w klikach -> paczkach -> na
randkach -> spotkaniach sam na sam.
randki zaczynają się zwykle w wieku 15, 16 lat
aktywność seksualna ok.18 lat
Nastolatki afro amerykańskie umawiają się na randki i zaczynają współżyć
wcześniej niż anglosaskie czy latynoskie.
Wcześniejsze randki i współżycie częściej obserwowane jest wśród biednych
nastolatków, u których wcześniej rozpoczął się okres dojrzewania, pochodzących
z niepełnych rodzin, lub gdy któryś z rodziców ponownie się ożenił.
Dziewczęta z rodzin o silnej tożsamości religijnej później zaczynają się
umawiać na randki i ich doświadczenie seksualne jest skromniejsze.

Homoseksualizm
- 1% chłopców i 0,4 % dziewczynek określiło siebie jako homoseksualne; o wiele
więcej przyznało się do niepewności swoich orientacji; a 2-6% oświadczyło, że
czuje pociąg do własnej płci
- przyczyny: podłoże biologiczne (jeśli jedno z bliźniąt jednojajowych ma
naturę homoseksualną, drugie będzie ją miało w 50-60%; współczynnik ten wynosi
20% u bliźniąt dwujajowych; i 11% par biologicznie niespokrewnionych ze sobą
chłopców, adoptowanych przez jedną rodzinę); różnice w układzie genów i budowie
mózgu (chłopcy, którzy w dzieciństwie naśladowali zachowania płci przeciwnej,
będą wykazywali homoseksualne preferencje); działanie hormonów w życiu
prenatalnym (kobiety, których matki podczas ciąży brały DES będą częściej
wykazywały skłonności homoseksualne); czynniki zewnętrzne
- problemy z jakimi się spotykają: wyszydzani , atakowani słownie, 1/3
doświadczyła fizycznego ataku; pogorszenie wyników w nauce (4/5); porzucenie
szkoły (1/4); utrata przyjaciół (41%); dylemat związany z ujawnieniem się (2/3
homoseksualnych nastolatków nie mówi rodzicom o swojej orientacji)

Różnice indywidualne

Opis osobowość przedstawiony za pomocą 5 wymiarów:
cecha
Charakter jednostki wykazującej tę cechę
Możliwe składniki temperamentu
ekstrawersja
Aktywna, asertywna, energiczna, entuzjastycznie nastawiona, otwarta, gadatliwa
Wysoki poziom aktywność; życzliwość; emocjonalność; pozytywna
zgodność
Czuła, łatwo przebaczająca, hojna, łaskawa, współczująca, ufająca
Prawdopodobnie silna postawa ku / emocjonalność pozytywna, utrzymywanie
samokontroli,
Sumienność
Sprawna, zorganizowana, rozważna, niezawodna, odpowiedzialna, dokładna
Utrzymanie samokontroli/ wytrwałość w zadaniu
Neurotyczność(brak stabilności emocjonalnej)
Niespokojna, rozczulająca się nad sobą, spięta, łatwa do zranienia,
niestabilna, zamartwiająca się
Emocjonalność negatywna, drażliwość
otwartość
Artystycznie uzdolniona, o szerokich zainteresowaniach, pomysłowa, wnikliwa,
oryginalna
Postawa ku; brak zahamowań

- chłopcy wykazujący skłonności przestępcze mieli niższe wyniki sumienności i
zgodności niż chłopcy bez skłonności przestępczych.

Depresja:
Depresja kliniczna: obniżenie nastroju, który utrzymuje się przez co najmniej 6
miesięcy; ponadto zaburzenia snu, łaknienia, trudności w koncentracji
Statystyki:
- 10% dzieci i 30-40 % nastolatków doświadcza krótkotrwałych stanów
depresyjnych
- znaczna część przyznaje się do myśli samobójczych
- 1-2% dzieci i 5-8% młodzieży cierpi na depresję kliniczną, z czego 1/5 prze
18-tym rokiem życia próbowała się zabić
- od 13 roku życia dziewczynki dwa razy częściej popadają w depresję
kliniczną/chroniczną (różnica ta utrzymuje się przez cały okres dorosłości)
Czynniki ryzyka:
- czynnik genetyczny: dzieci rodziców chorujących na depresję częściej (w40%)
same przechodzą depresję
- stres: kłótnie, choroba, utrata dochodów, strata kogoś bliskiego, separacja
rodziców, itp.
- niskie poczucie własnej wartości
Dziewczynki częściej chorują, ponieważ bardziej przeżywają swój smutek,
narażone są na więcej sytuacji stresujących

Samobójstwa wśród nastolatkó:
- u dzieci między 10 a 14 rokiem życia przypadki samobójstw są rzadsze niż 1 na
100 tysięcy rocznie
- 24,1% uczniów szkół średnich przyznało się do myśli samobójczych; 19% -
przygotowało plan działania, a 8,6% nawet część tego planu zrealizowało
- prawdopodobieństwo dokonania samobójstwa jest 5 razy wyższe u chłopców i
prawie 2-ktotnie wyższe wśród białych (20/100 tysięcy rocznie) niż innych grup
etnicznych (z wyjątkiem Indian
26,3/100 tysięcy rocznie)
- próby samobójcze 3 razy częściej podejmowane są przez dziewczyny (wybierają
one mniej skuteczne metody)
- czynniki, które mogą mieć wpływ: problemy wychowawcze, podobne przypadki w
rodzinie, nadużywanie alkoholu, narkotyków
-Shaffer wyróżnia trzy inne przyczyny: 1) odmienny stan umysłu (bezradność,
wściekłość), 2) sytuacje stresujące (odrzucenie, upokorzenie), 3) sprzyjające
okoliczności (pistolet, pigułki nasenne w domu).

Przestępczość nieletnich:
jest odmianą zaburzenia zachowania, na które składa się wysoki współczynnik
agresji, kłótliwość, tyranizowania, nieposłuszeństwa, drażliwości, grożenia i
głośnego zachowania.
Przestępczość odnosi się jedynie do łamania prawa.
USA (1993): 7% młodzieży między 10-17 r. ż została aresztowana; najwyższy
procent aresztowań ma miejsce między 15-17 r. ż, i wynosi 10%; 1/3 aresztowań
dotyczy morderstw, gwałtów i podpaleń.
4/5 Amerykanów (11-17 lat) przyznaje się do zachowań przestępczych; 1/3
przyznaje się do wagarów, a 1/5do napadów lub kradzieży.
W Nowej Zelandii 93% mężczyzn przyznało się do jakiejkolwiek formy
przestępczości przed 18-tym r. ż (Moffitt, 1993)
Łamanie prawa i aresztowania dotyczą raczej chłopców i mężczyzn niż kobiet
(stosunek 4:1)
Rodzaje przestępczości:
- zaburzenia zapoczątkowane w dzieciństwie (częste napady złości,
przeciwstawianie się rodzicom): niosą ze sobą wysoki poziom agresji i
prawdopodobieństwo zachowań przestępczych
- zapoczątkowane w okresie dorastania: są zwykle mniej poważne, stanowią raczej
odzwierciedlenie procesów zachodzących w grupie przyjaciół
Skutki zaburzenia:
Nadużywanie alkoholu, narkotyków, wagary, porzucenie szkoły, wczesne
niebezpieczne praktyki seksualne,
Przyczyny:
- nie odpowiednia kontrola dorosłych, brak wsparcia emocjonalnego, efekty złego
wychowania.
- przynależność i poddawanie się naciskowi grupy, ale raczej dotyczy to
nastolatków przejawiających od dzieciństwa takie skłonności (nastolatek,
którego zachowanie jest już wypaczone, wybiera sobie tak samo
nieprzystosowanych przyjaciół).

Przestępczość dziewcząt:
- dziewczęta częściej dokonują kradzieży w supermarkecie i zażywanie narkotyków
- dziewczęta, u których dojrzewanie płciowe zaczęło się wcześniej lub w
terminie, będą bardziej skłonne popełniać czyny karalne, zwłaszcza w szkołach
mieszanych (Caspi) <- argument popierający istnienie szkół żeńskich

Praca:
Nastolatki pracujące na część etatu jest coraz częściej spotykana (w Ameryce
więcej niż 3/5 uczniów szkół średnich)
Pogląd pesymistyczny:
- im więcej nastolatek pracował, tym więcej stosował używek; więcej agresji
okazywał rówieśnikom; częściej kłócił się z rodzicami; mniej spał i jadł,
wykonywał mniej ćwiczeń i był mniej zadowolony; mieli gorsze stopnie i byli
mniej zaangażowani w zajęcia.
(uczniowie z dobrymi ocenami i chcący kontynuować naukę rzadziej podejmują
pracę)// badania korelacyjne
efekt selekcji (Bachman i Schulenberg; badanie
na uczniach pracujących po 20 godzin tygodniowo).

Pogląd optymistyczny:
- tylko praca w ciągu tygodnia ma zły wpływ na oceny (Miller, 1995)
- praca, aby dostarczała pozytywów musi być dobra jakościowo
- pozytywne doświadczenia
- rozwijanie poczucia kompetencji i skuteczności
- zdobywanie nowych kwalifikacji
- "kształtowanie charakteru"
- badania Mortimer: jedyne niepożądane zachowanie było spożywanie alkoholu u
uczniów pracujących dużo